Liswarciański Szlak Rowerowy

PRZEWODNIK rowerowy

Liswarciański Szlak Rowerowy

2

s. 33

s. 24

s. 43

s. 46

s. 17

s. 8

s. 25

spis treści

Wstęp 3 Liswarciański Szlak Rowerowy 9 Szlak Pankówki 47 Szlak Opatówki 61 Miejsca noclegowe 68 Wyżywienie 71 Lokalne Grupy Działania 74

Liswarciański Szlak Rowerowy

3

Cztery Lokalne Grupy Działania, przez których obszar przepływa Liswarta tj: LGD Brynica to nie granica, Bractwo Kuźnic, Spichlerz Górnego Śląska, Zielony Wierzchołek Śląska połączył projekt współpracy pn. Liswarciański Szlak – Wspiera, Animuje, Rozwija Turystykę Aktywną „LiSWARTA”.

Efektem współpracy są oznakowane, zagospodarowane szlaki rowerowe wzdłuż Liswarty i jej dopływów:

zapraszamy

Liswarciański Szlak Rowerowy – 108 km Szlak Pankówki – 36 km Szlak Opatówki – 27 km Liswarciański Szlak Rowerowy został wytyczony w oparciu o przebieg Liswarty, od źródła w gminie Woźniki poprzez gminę Boronów, Herby i Ciasna w powiecie lublinieckim i dalej przez gminy Przystajń, Krzepice, Lipie, Popów – w powiecie kłobuckim. Szlaki dopływów swym zasięgiem obejmują powiat kłobucki.

Bogactwo lasów, liczne zbiorniki wodne, obszary cenne przyrodniczo, dziedzictwo kultury materialnej – te wszystkie elementy sprawiają, iż dorzecze Liswarty to obszar atrakcyjny, a być może mało znany.

Nadrzeczne szlaki charakteryzują się szczególnymi walorami krajobrazowymi, które najlepiej chłonąć z perspektywy siodełka rowerowego. W wielu miejscach szlak prowadzi w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki, wśród bezkresnych łąk, wiekowych lasów, malowniczych zbiorników wodnych, przez urokliwe tereny Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”.

Przemierzając szlak wielokrotnie pokonujemy mosty i mostki obserwując bieg rzeki, poznając przeszłość i teraźniejszość regionu.

4

Liswarciański Szlak Rowerowy Liswarta jest nierozerwalnie związaną z historią tego obszaru.

Od czasów średniowiecza nad brzegami Liswarty oraz przy jej dopływach powstawały kopalnie rud żelaza i pierwsze na ziemiach polskich kuźnice i wielkie piece. Naturalnymi elementami nadrzecznych szlaków są młyny i liczne figury św. Jana Nepomucena.

Powstałe w ramach projektu szlaki dają możliwość zaplanowania różnych wariantów wycieczek. Trasa prowadzi przeważnie po płaskim terenie. Bardziej pofałdowany obszar rozciąga się na Progu Woźnickim (od Woźnik do Mzyków).

Drogi, po których będziemy jechać to leśne dukty, drogi polne i asfaltowe w większości o małym natężeniu ruchu, chociaż trafimy także na odcinki dróg, gdzie ruch samochodowy jest większy.

Dla turystów przygotowano tablice informacyjne z mapą oraz miejsca postojowe w postaci wiat turystycznych i stołów z ławkami. Na szlaku znajdują się miejsca noclegowe, obiekty gastronomiczne i gospodarstwa ekologiczne. Przybywający na naszym obszarze mają możliwość zakosztować tradycyjnych produktów, a także przyjrzeć się pracy miejscowych twórców.

Obszar dorzecza Liswarty to dobre miejsce dla miłośników przyrody i poszukiwaczy niezwykłych historii. Niniejszy przewodnik zawiera opis mijanych przez rowerzystów miejsc – od źródeł do ujścia rzek. Mamy nadzieje, że informacje okażą się przydatne podczas wypraw Liswarciańskim Szlakiem Rowerowym, Szlakiem Pankówki i Szlakiem Opatówki.

Zapraszamy do odkrywania urokliwych zakątków północno-zachodniej części województwa śląskiego.

Liswarciański Szlak Rowerowy

Liswarta jest motywem przewodnim Liswarciańskiego Szlaku Rowerowego i zaproszeniem do odwiedzenia północno-zachodniej części województwa śląskiego.

Liswarta, to lewobrzeżny dopływ Warty. Rzeka ma długość 93 km, przepływa przez powiat lubliniecki i kłobucki. Jej obszar źródłowy znajduje się na Wyżynie Śląskiej, w gminie Woźniki, w okolicach miejscowości Mzyki (315 m n.p.m.).

Do Warty uchodzi w gminie Popów, w miejscowości Kule (185,8 m n.p.m.). Powierzchnia dorzecza wynosi 1558 km2.

Największe dopływy: Potok Jeżowski, Turza, Biała Oksza, Czarna Oksza, Pankówka, Opatówka. Na rzece znajduje się duża ilość zbiorników wodnych różnej wielkości i pochodzenia, m.in. w Dołach, Hadrze, Piłce, Lisowie czy Zbrojewsku.

5

Liswarta

6

Liswarciański Szlak Rowerowy

Teren dorzecza Górnej Liswarty został objęty ochroną, jako Park Krajobrazowy „Lasy nad Górną Liswartą”. W dolnym biegu, Liswarta na odcinku od Krzepic do ujścia, zachowała naturalny charakter, z licznymi meandrami, starorzeczami i wieloramiennym korytem. Występują tam cenne, narażone na wymarcie gatunki ryb m.in. minóg strumieniowy, miętus, brzana, jaź, jelec i kleń.

Liswarta na przestrzeni dziejów była rzeką graniczną. W górnym i śrokowym biegu stanowi historyczną granicę między Śląskiem a Małopolską. Obecnie rzeka od Kamińska do Starokrzepic tworzy naturalną granicę pomiędzy powiatami kłobuckim i oleskim oraz województwami: śląskim i opolskim.

Liswarta, ze swoimi zakolami, meandrami, starorzeczami jest urzekającą rzeką, docenianą przez turystów, wędkarzy i kajakarzy. Liczne zarybione zbiorniki wodne zachęcają wędkarzy, rozległe kompleksy leśne to raj dla zbieraczy runa leśnego, w dolnym odcinku Liswarty odbywają się spływy kajakowe.

Liswarciański Szlak Rowerowy

Park został utworzony w 1998 roku, na powierzchni 50746 ha, w tym: park zajmuje 38 701 ha, otulina – 12 045 ha.

Obejmuje obszar powiatu kłobuckiego (gminy: Przystajń, Panki, Wręczyca Wielka) i powiatu lublinieckiego (gminy: Boronów, Woźniki, Koszęcin, Herby, Kochanowice oraz Ciasna), a także częstochowskiego (gminy: Blachownia, Konopiska, Starcza).

Ochronie podlega zwarty kompleks leśny, położony w zachodniej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej. Obszar Parku stanowi nieckę, środkiem której szeroką doliną w otoczeniu lasów, łąk oraz zabudowań płynie Liswarta.

63% powierzchni Parku zajmują lasy, 31% użytki rolne, pozostałą część stanowią tereny zabudowane oraz stawy.

Wśród lasów przeważają bory mieszane oraz lasy łęgowe, w drzewostanie dominuje sosna zwyczajna, a także piękne stanowiska cisa pospolitego. Na uwagę zasługują ponadto zespoły roślinności wodno-torfowiskowej. W dolinie Liswarty licznie występują stawy hodowlane, na których rozwijają się zbiorowiska wodne z udziałem roślinności szuwarowej i wodnej. Wyjątkową osobliwością jest stanowisko pomnikowe różanecznika katawbijskiego (gm. Kochanowice).

W granicach Parku znajdują się cztery rezerwaty przyrody: „Cisy nad Liswartą” i „Cisy w Łebkach” – gm. Herby, „Rajchowa Góra” – gm. Boronów i „Łęg nad Młynówką” – gm. Ciasna, a także ścieżki dydaktyczne: „Na brzozę”, „Kierzkowskie bagna”, „Pająk”, „Cisy nad Liswartą”.

Ważnym elementem krajobrazu są również obiekty kulturowe takie jak: kościoły, dawna zabudowa pałacowa, folwarczna i wiejska, młyny, przydrożne krzyże i kapliczki.

7

Park Krajobrazowy „Lasy nad Górną Liswartą”

8

Liswarciański Szlak Rowerowy

Liswarciański Szlak Rowerowy

„Liswarciański Szlak Rowerowy” łączy w sobie walory rekreacyjne i krajoznawcze. Jego cechą jest różnorodność.

Podczas wędrówki czeka nas spotkanie z historią, przyrodą, a także relaksujące odcinki wzdłuż rzeki. Szlak prowadzi z Woźnik w pow. lublinieckim, do Wąsosza Górnego w pow. kłobuckim.

0 km 6 km 10 km 12 km 17 km 19 km 26 km 31 km 34 km 37 km 39 km 44 km 47 km 54 km 56 km 57 km 61 km 65 km 67 km 73 km 78 km 82 km 84 km 87 km 92 km 94 km 99 km 103 km 108 km

Woźniki Lubsza Babienica Mzyki (źródła Liswarty) Hucisko Boronów Hadra Lisów Tanina Braszczok Stasiowe Kamińsko Brzegi Ługi-Radły Stany Kuźnica Nowa Podłęże Szlacheckie Podłęże Królewskie Starokrzepice Krzepice Zbrojewsko Danków Troniny Rębielice Szlacheckie Zbory Popów Brzózki Nowa Wieś Wąsosz Górny

108 km 102 km 98 km 96 km 91 km 89 km 82 km 77 km 74 km 71 km 69 km 64 km 61 km 54 km 52 km 51 km 47 km 43 km 41 km 35 km 30 km 26 km 24 km 21 km 16 km 14 km 9 km 5 km 0 km

9

LISWARCIAŃSKI SZLAK ROWEROWY

Trasa (108 km)

Liswarciański Szlak Rowerowy

10

Gmina Woźniki

Woźniki położone są na Wyżynie Wieluńsko-Woźnickiej (Próg Woźnicki i Obniżenie Liswarty i Prosny). Ślady osad, w okolicy Woźnik, sięgają czasów prehistorycznych. Podczas budowy Szkoły Podstawowej w Piasku w 1928 roku natrafiono na cmentarzysko kultury łużyckiej, a w 2000 roku podczas badań w pasie projektowanej autostrady natrafiono w Ligocie Woźnickiej na ślady osadnictwa, sięgające czasów Imperium Rzymskiego. Według legendy na Górze Grojec (365 m n.p.m.), najwyższej górze północnego Górnego Śląska, znajdującej się w okolicy Lubszy, istniał gród warowny pilnujący granicy śląsko-małopolskiej.

U podnóża góry istniało miasto o zapomnianej już dziś nazwie (prawdopodobnie Lubsza lub Sulów). Dla tego miasta i grodu pracowały okoliczne wioski, jak: Woźniki, Psary, Babienica czy Kamienica. Po najeździe Mongołów, którzy w 1241 roku wysadzili w powietrze gród na Górze Grojec i zniszczyli miejscowości w jego okolicy, ocalała ludność przeniosła się do pobliskich Woźnik, które przejęły funkcję ośrodka administracyjnego.

Woźniki

Woźniki są jednym z najstarszych miast górnośląskich. Około 1270 roku otrzymały prawa miejskie (targowe). W 1454 roku pełnię praw miejskich nadał Woźnikom książę strzelecko-niemodliński Bernard. Po wojnach śląskich i włączeniu miasta do Prus, Woźniki utraciły przejściowo prawa miejskie. Mimo tego były ważną stacją celną na granicy prusko-rosyjskiej.

W 1815 roku przez Woźniki przejeżdżał na Kongres Wiedeński Car Rosji Aleksander. Dzięki staraniom burmistrza Juliusa Radlika miasto dekretem królewskim zostało w 1858 zrównane w prawach z innymi miastami Prus. W 1798 roku miasto prawie w całości uległo spaleniu, co znacznie ograniczyło jego możliwości rozwojowe.

Liswarciański Szlak Rowerowy

11

Woźniki od chwili otrzymania pierwszych przywilejów miejskich (ok. 1285) do 1922 r. były miastem o charakterze granicznym. Granica śląsko-małopolska przebiegała ok. 1 km od miasta. W Woźnikach od 1310 roku istniał urząd celny, jedyny do czasu wybudowania linii kolejowej przez Herby na powiat lubliniecki. Swój nadgraniczny charakter miasto utraciło w 1922 roku, kiedy to zostało włączone do Polski.

W XVI-XVIII w. był to teren silnie uprzemysłowiony (fryszerki i kuźnie), jednak już w XIX wieku produkty z okolicy Woźnik zaczęły przegrywać konkurencję z wyrobami rodzącego się przemysłu w okolicach Bytomia i Gliwic. Okres silnej industrializacji miast górnośląskich ominął Woźniki, dzięki czemu zachowały one swój małomiasteczkowy charakter.

Miasto posiada zabytkowy układ urbanistyczny z szachow- Rynek nicą ulic wokół prostokątnego rynku i zwartą zabudową. (zdjęcie na str. 10) Przy rynku znajduje się Ratusz miejski z 1862 r. Jest to trójkondygnacyjna budowla, z czworoboczną wieżą, wysuniętą przed budynek. W 1927 r. nad fasadą wykonano herb miasta.

Na przełomie 1940/1941 r. na budynku umieszczono napis „RATHAUS”, zamieniony po wojnie na „RATUSZ”.

W narożu Rynku wznosi się Kościół Kościół pw. św. Katarzyny. Główna nawa pw. św. Katarzyny kościoła pochodząca z XIV w. była murowana w stylu gotyckim. W XVI w. kościół był przebudowany przez protestantów, dobudowano wówczas kaplice boczne. Jedna z nich miała być przeznaczona na kryptę – grobowiec Kamieńców (dziedziców na Woźnikach). Na przestrzeni wieków kościół przeszedł od stylu gotyckiego, poprzez formy renesansowe do baroku. W roku 1798 kościół spłonął podczas pożaru miasta. Odbudowa kościoła trwała do roku 1829.

Przy kościele znajduje się kaplica św. Jana Nepomucena z początku XVIII w., która ocalała jako jedyny budynek śródmieścia podczas pożaru w 1798 r. Wg legendy spisanej przez Józefa Lompę ocalenie, kapliczka zawdzięcza samemu Świętemu, który płacząc nad tragicznym losem miasta, rzęsistymi łzami ugasił „lizające już kapliczkę płomienie”.

Józef Lompa (1797–1863) – związany z Ziemią Woźnicką wybitny górnośląski działacz, krzewiciel polskości, poeta, publicysta, autor wielu polskich podręczników szkolnych.

W latach 1819–1851 mieszkał i pracował w Lubszy jako nauczyciel, pisarz gminny oraz organista. Za działalność narodową został zawieszony w czynnościach nauczyciela a później

Józef Lompa

12

Liswarciański Szlak Rowerowy Pomnik Józefa Lompy na Rynku w Wożnikach odsłonięty w 1959 r.

Autorem popiersia jest rzeźbiarz Tadeusz Wrzecionka

nawet i organisty. W 1851 r. przeniósł się z rodziną do Woźnik, gdzie zmarł w nędzy. Na miejscowym cmentarzu, obok drewnianego kościółka Św.

Walentego umieszczony jest grób Józefa Lompy. Przez miejscowości związane jego z działalnością prowadzi pieszy szlak „Szlak Józefa Lompy” z Woźnik do Olesna.

Na cmentarzu, oddalonym od centrum miasta, przy ul.

Tarnogórskiej warto zobaczyć zabytkowy drewniany Kościół pw. Św. Walentego. Czas powstania kościoła jest trudny do określenia. Najstarsza wzmianka o jego istnieniu pochodzi z XV wieku. W XVIII wieku dobudowano nową kruchtę – babiniec. W latach 1798–1813 podczas odbudowywania po pożarze kościoła św. Katarzyny, pełnił funkcję kościoła parafialnego. Najcenniejszym elementem wyposażenia kościoła jest renesansowa ambona z XVII w. ozdobiona dekoracją z papier mache z motywami cesarskich orłów oraz postaciami. W 1901 roku w czasie generalnego remontu kościoła na ścianach prezbiterium namalowane zostały cztery sceny z życia Chrystusa, wymieniono także ołtarz, w którym znajduje się obraz olejny przedstawiający matkę z dzieckiem, klęczącą przed św. Walentym. Strop ozdobiony jest polichromią przedstawiającą rozgwieżdżone niebo i scenę Adoracji Zmartwychwstałego Baranka Bożego. Polichromia pochodzi z około 1650 r., została odkryta w 2000 r. podczas renowacji kościoła.

Kościół pw. św. Walentego, ul. Tarnogórska (blisko szlaku)

Przy drodze prowadzącej z Woźnik w stronę Ligoty Woźnickiej (ul. Florianek) znajduje się kapliczka murowana z figurą św.

Floriana, którą wystawił około 1770 roku, dziedziczny pan na Woźnikach, Antoni hrabia Gaszyn.

Liswarciański Szlak Rowerowy

13

Na wzniesieniu pod Woźnikami 1 i 2 września 1939 r. w obronie miasta walczyli żołnierze 3 Pułku Ułanów Śląskich oraz 5 Pułku Strzelców Konnych. Poległym obrońcom Ojczyzny, którzy są pochowani na tutejszym cmentarzu poświęcony jest pomnik.

Pomnik „Poległym Obrońców Ojczyzny w pierwszych dniach września 1939 r.” w Woźnikach, przy ul. Florianek

Lubsza rozciąga się na powierzchni 1 073 ha i liczy prawie 1000 mieszkańców. Lubsza w 2015 r. świętowała 700-lecie istnienia. W dokumencie z 1314 roku istnieje zapis: „Henryk IV Wierny, książę żagański, uważający się w obecności Jaśka z Lubszy i innych świadków, potwierdził Dietrichowi von Dislow sprzedaż braciom Świętego Ducha w Ścinawie ogrodu, młyna i innych dóbr”.

Lubsza

W Lubszy i okolicy od XIV w. wydobywano rudy żelaza.

W 1365 roku, na gruntach wsi powstała najstarsza na Górnym Śląsku kuźnica żelaza, później powstawały kolejne, aż do połowy XIX wieku.

Kościół Parafialny pw. św. Jakuba Starszego Apostoła w Lubszy

14

Liswarciański Szlak Rowerowy Figura Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z 1932 r. na placu kościelnym

Pierwsze wzmianki o parafii w Lubszy pochodzą z 1374 roku i związane są z poborem świętopietrza. Kościół pw. św. Jakuba Starszego Apostoła wzniesiono w połowie XV w. w stylu gotyckim. Jego fundatorem był Piotr z Lubszy, właściciel tutejszych dóbr.

W okresie reformacji kościół stał się świątynią protestantów. Kościół pod zarządem ewangelickim został pozbawiony średniowiecznego wyposażenia. Świątynię zwrócono katolikom w 1629 roku. Do dnia dzisiejszego zachował się dzwon, pochodzący z 1536 roku. W latach 30-tych XX wieku kościół został przebudowany i znacznie powiększony. Na terenie przykościelnym znajduje się cmentarz oraz plebania wybudowana w 1709 roku, przebudowana w 1804 r.

Pomnik Józefa Lompy (u góry z lewej)

Kapliczka św. Jana Nepomucena

Przy kościele znajduje się Kaplica św. Jana Nepomucena z XVIII w. z barokowo-ludową rzeźbą świętego.

Józef Lompa W Lubszy przez 32 lata (1819–1851) mieszkał Józef Lompa,

inicjator utworzenia szkoły, wieloletni nauczyciel a także organista w lubszańskim kościele. Budynek szkoły, w którym uczył, mieszkał i tworzył dziś stoi pusty. W uznaniu jego zasług postawiono w 1931 r. pomnik Józefa Lompy, zniszczony w 1939 r. i odtworzony w 1997 r.

W Szkole Podstawowej w Lubszy urządzone jest Lubszeckie Muzeum Regionalne im. J. Lompy. Można tam zobaczyć

Liswarciański Szlak Rowerowy Budynek dawnej szkoły, w której nauczał J. Lompa

historyczne już elementy wystroju domostw i szkół (meble, ozdoby pamiątki). Muzeum dostępne jest zwiedzającym w godzinach pracy szkoły.

Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z dokumentu z 1529 roku.

Według legendy nazwa Babienica pochodzi od „baby”, która jako jedyna osoba we wsi przetrwała straszną zarazę. Motyw ten ukazany jest w herbie miejscowości. Legenda mówi o strasznej zarazie, która uśmierciła wszystkich mieszkańców, oprócz jednej kobiety. Ludzie bali się zbliżać do granic miejscowości. Znalazł się jednak śmiałek, który po powrocie miał wypowiedzieć słowa: „zaraza wszystkich zabiła, a jednej babie nic nie zrobiła”. Ocalała kobieta wymodliła swoje życie przed kapliczką, która kiedyś stała w miejscu dzisiejszej murowanej kaplicy. Wizerunek klęczącej pod krzyżem kobiety widnieje na herbie Babienicy. Pieczęć z tym herbem pochodzi z 1829 roku. Używano jej do 1922 r.

Babienica

Kaplica św. Stanisława w Babienicy z 1894 roku. Tutaj od- Kaplica prawiono pierwszą mszę świętą w 1914 r. dla stacjonujących św. Stanisława w Babienicy wojsk. w Babienicy

15

Liswarciański Szlak Rowerowy

16

Mzyki

W okolicach miejscowości Mzyki na wys. 315 m n.p.m. wśród łąk znajduje się teren źródłowy Liswarty. Drobne niekiedy Źródło Liswarty nawet niedostrzegalne strużki za kilka kilometrów utworzą strumyk, a dalej coraz bardziej okazałą Liswartę. W Mzykach zaczyna się także Park Krajobrazowy „Lasy nad Górna Liswartą”, obejmujący obszar od Mzyków do miejscowości Ługi-Radły, czyli prawie ¼ szlaku.

Liswarciański Szlak Rowerowy

17

Liswarciański Szlak Rowerowy

18

GMINA BORONÓW

Gmina Boronów to jedna z najmniejszych gmin województwa Śląskiego, zajmuje obszar 5634 ha, który obejmuje 5 sołectw: Boronów, Dębowa Góra, Grojec, Hucisko i Zumpy oraz przysiółki Doły i Sitki. Ziemię boronowską przecinają doliny rzek Liswarty i Leńcy. Na obszarze gminy położony jest rezerwat przyrody „Rajchowa Góra” z zachowanymi fragmentami dawnych borów boronowskich ze wspaniałymi okazami sosny, świerka, buka, dębu i modrzewia.

Walory krajobrazowe, o których stanowi rzeźba terenu, naturalny jeszcze w większości charakter rzek i strumieni oraz duży udział powierzchni zalesionych spowodowały włączenie całego terenu gminy do Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”. Rzeźba terenu ma charakter lekko falisty. Niewielkie wzniesienia tworzące łuk we wschodniej części gminy osiągają wysokości względne do kilkunastu metrów. Teren opada generalnie z południowego wschodu na północny zachód. Najwyższy punkt – bezimienna góra na północ od leśniczówki Szklana Huta – ma wysokość 335,6 m n.p.m., najniższy – w dolinie Liswarty – 266,8 m n.p.m.

Wysoki stopień zalesienia i naturalne środowisko przyrodnicze stwarzają dogodne warunki do wypoczynku i rekreacji.

Na szczególną uwagę zasługuje 8,5 ha rezerwat przyrody „Rajchowa Góra” z zachowanymi fragmentami dawnych borów boronowskich ze wspaniałymi okazami sosny, świerka, buka, dębu i modrzewia. Gęsta sieć dróg i duktów leśnych pozwala na uprawianie turystyki pieszej, jak i rowerowej.

Dużą atrakcją przyrodniczą jest stanowisko bobrów na Leńcy z charakterystycznymi żeremiami. Nie mniej ciekawe są stawy w przysiółku Doły wraz z otaczającą je roślinnością i gniazdami lęgowymi łabędzi oraz liczne wielusetletnie okazy drzew. Wiele z nich posiada status pomnika przyrody.

Liswarciański Szlak Rowerowy

19

Na obszarze gminy znajduje się wiele pięknych zakątków, doskonale nadających się do wypoczynku. Tędy prowadzą dwa szlaki turystyczne: szlak im. Józefa Lompy (z Olesna przez Boronów do Woźnik) i szlak Pomników Przyrody (z Boronowa przez Koszęcin, Kokotek do Ciasnej).

Nazwa miejscowości Grojec prawdopodobnie wiąże się z położoną w sąsiedniej gminie Woźniki Górą Grojec, choć mogło tu się znajdować także grodzisko. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z roku 1736 – miejscowość widnieje na mapie Księstwa opolskiego.

grojec

Znajduje się tu zabytkowy budynek pełniący przed II wojną światową i kilka lat po niej funkcję szkoły.

Zabudowania szkolne z 1899 r. w Grojcu

Nazwa miejscowości Hucisko związana jest z wytopem szkła, jaki miał miejsce na jej terenie najprawdopodobniej w XVII-XVIII wieku. W XVIII wieku miejscowość nosiła nazwę Stare Huty Szkła, następnie w XIX wieku Althütten, także Szklarnia, a od 1922 r. nosi obecną nazwę Hucisko. Jedna z hut znajdowała się w tutejszej wiosce nad małym dopływem Liswarty. Druga huta była nieopodal w lesie, na skraju obecnego przysiółka Sitki. W Hucisku odtworzono dawny staw, który służy głównie wędkowaniu. Obok znajduje się zadaszona wiata.

hucisko

Kapliczka św. Jana Nepomucena z 1925 r. w Hucisku (z prawej)

20

Liswarciański Szlak Rowerowy Staw w Hucisku

Boronów Kościół NMP Królowej Różańca świętego w Boronowie z 1611 r.

Kapliczka św. Jana Nepomucena z II poł. XVIII w.

Boronów jest jedną z najstarszych miejscowości Górnego Śląska, o bogatej przeszłości historycznej. Najcenniejszym zabytkiem jest kościół pw. NMP Królowej Różańca Świętego z 1611 r. Jest to najstarszy drewniany kościół na Śląsku, zbudowany na planie krzyża greckiego. Jego fundatorem był hrabia Andrzej Dzierżanowski herbu Gozdawa, właściciel Boronowa. Większość obiektów sakralnych znajdujących się obecnie w kościele pochodzi z XVII i XVIII wieku. Poza ołtarzem głównym z początku XVII wieku, w kościele znajdują się jeszcze cztery ołtarze boczne, ulokowane w południowej i w północnej nawie bocznej. Kościół leży na szlaku architektury drewnianej.

Liswarciański Szlak Rowerowy Altana drewniana w ogrodzie plebańskim

Przy kościele znajduje się kapliczka św. Jana Nepomucena z XVIII w. Na ołtarzyku znajduje się stara figura Patrona.

Do 2002 r. stała przy drodze. Wtedy przestawiono ją na obecne miejsce, wykonano podmurówkę, wymieniono podłogę i pokrycie dachowe.

W ogrodzie przy plebani znajduje się drewniana altana.

Konstrukcja belkowa altany pochodzi ze starej bramki cmentarnej z 1621 r. (data wypisana na jednej z belek), obicie gontowe z I poł. XX w.

Kapliczka św. Barbary pochodzi z XVIII w. Obecnie gontowe i oszklone drzwi – współczesne. Na wewnętrznej ścianie przytwierdzona tabliczka z łacińskim napisem „Zbudował w roku 1740 wielki grzesznik R”. Do końca XIX w. kapliczka ta stała w Zumpach obok budynku nadleśnictwa. Przewieziona do Boronowa na polecenie Księcia Hohenlohe i ustawiona obok starego przytułku dla starców.

Kapliczka drewniana św. Barbary z 1740 r.

Z grona wielu wspaniałych okazów drzew rosnących na terenie gminy warto zobaczyć 500-letni dąb szypułkowy, którego obwód wynosi 5,82 m, a wysokość 22 m, stojący przy moście w centrum Boronowa. Jest on niemym świadkiem dziejów tej miejscowości. Według podania zasadzić go miał król Jan III Sobieski podczas wyprawy pod Wiedeń.

Doły – przysiółek Boronowa, położony nad rzeką Liswartą.

W XIX wieku na tym terenie znajdowała się odkrywkowa kopalnia rud żelaza, a także tartak, rozmontowany po II wojnie światowej. Likwidacja obiektów przemysłowych przyczyniła się do wyludnienia tego terenu.

Doły

21

22

Liswarciański Szlak Rowerowy Dąb szypułkowy w Boronowie

Na terenie przysiółka znajduje się tylko jeden dom mieszkalny i kilkanaście domków letniskowych. Przed II wojną światową na Dołach zamieszkiwało od kilku do kilkunastu rodzin.

W Dołach uwagę zwracają stawy wraz z otaczającą je roślinnością i gniazdami lęgowymi łabędzi oraz liczne wielusetletnie okazy drzew. Wiele z nich posiada status pomnika przyrody.

W miejscu obecnego stawu w XVI w. kopano rudę darniową dla kuźnicy boronowskiej. Po jej wyeksploatowaniu w powstałym zagłębieniu utworzył się staw.

Ciekawe jest gospodarstwo ekologiczne „Na Dołach”, które prowadzi hodowlę bydła szkockiego Highland cattle. Bydło uznawane jest za najstarszą znaną rasę mięsną.

Bydło szkockie w gospodarstwie ekologicznym w Dołach

Liswarciański Szlak Rowerowy

23

Gmina Herby należy do najbardziej zalesionych gmin w regionie – 64% jej powierzchni zajmują lasy. W przeważającej części są to lasy sosnowe i świerkowe. Na terenie gminy znajduje się szereg zbiorników wodnych m.in. w Piłce, Lisowie, Hadrze oraz rezerwaty przyrody: „Cisy nad Liswartą”, „Cisy w Łebkach” i torfowisko „Bagna Kierzkowskie”.

Gmina Herby

Herby są siedzibą gminy od 1973 r. Rozwój miejscowości nastąpił w związku z budową linii kolejowej Częstochowa – Lubliniec i Śląsk – Porty. Na skrzyżowaniu tych linii powstał węzeł kolejowy w Herbach. Na uwagę zasługuje Sala Tradycji Magistrali Węglowej Śląsk – Porty, gdzie istnieje możliwość zwiedzenia i zapoznania się z historią tej największej inwestycji komunikacyjnej w II Rzeczpospolitej, wybudowanej w latach 1925–1933. Sala znajduje się w budynku stacji PKP w Herbach Nowych, przy ul. Wieczorka.

Na terenie gminy Szlak prowadzi przez miejscowości: Chwostek, Hadra, Mochała, Piłka, Lisów, Tanina, Braszczok.

W Hadrze warto zatrzymać się przy Kaplicy św. Anny z przełomu XIX i XX w. Obok kaplicy wybudowano pod koniec XX w. kościół św. Anny. Hadra należy do parafii w Cieszowej.

Hadra Kaplica św Anny

24

Liswarciański Szlak Rowerowy

Liswarciański Szlak Rowerowy

25

26

Liswarciański Szlak Rowerowy Fragment dawnych zabudowań folwarcznych

W południowej części miejscowości znajduje się zespół pofolwarczny, w tym: spichlerz, rządcówka, czworak, obora.

Lisów

W części centralnej Lisowa znajduje się staw na rzece Liswarcie oraz kapliczka św. Jana Nepomucena z przełomu XIX i XX w.

Kapliczka św. Jana Nepomucena Staw w Lisowie

Tanina, Braszczok

Rezerwat „Cisy nad Liswartą” (blisko szlaku)

Tanina i Braszczok to niewielkie i malownicze miejscowości położone nad Liswartą na terenie Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą. W niedalekiej odległości (4 km) od Taniny położony jest rezerwat „Cisy nad Liswartą”, utworzony w celu ochrony łęgu olszowego oraz drzewostanu ponad 450 cisów.

Liswarciański Szlak Rowerowy

Gmina Ciasna położona jest na granicy województwa śląskiego i opolskiego. Jej północno-wschodnią granicę stanowi rzeka Liswarta. Znaczną część powierzchni zajmują grunty rolne, lasy oraz stawy hodowlane, w których od XVI wieku prowadzona jest hodowla karpia.

27

GMINA ciasna

Duże powierzchnie lasów, stawy, potoki, bogactwo runa leśnego – to przyrodnicze skarby gminy. Cenne obszary zostały objęte ochrona jako rezerwaty przyrody. Są to: „Łęg nad Młynówką” i „Cisy koło Sierakowa”.

Szlak prowadzi wzdłuż Liswarty przez tereny leśne i małe wioski: Niwki (cz. Ponoszowa) oraz Stasiowe i Brzegi (część miejscowości Zborowskie).

W sercu rozległego kompleksu lasów, położony jest ośrodek wypoczynkowy „Brzegi”. Niestety obiekt od kilku lat jest nieczynny.

Stasiowe – most na Liswarcie

Liswarciański Szlak Rowerowy

28

GMINA PRZYSTAJŃ

Gminę Przystajń opływają dwie rzeki: Liswarta i Pankówka.

Prawobrzeżny obszar Liswarty na odcinku od Kamińska do miejscowości Podłęże Szlacheckie to teren dawnego pogranicza. Od najdawniejszych czasów Liswarta w tym miejscu była rzeką graniczną pomiędzy Śląskiem i Małopolską, w 1918 r. pomiędzy Polską a Niemcami. Dziś Liswarta stanowi zachodnią granicę gminy i równocześnie granicę powiatów: kłobuckiego, lublinieckiego i oleskiego oraz województw: śląskiego i opolskiego.

Początki Przystajni sięgają drugiej połowy XIV w., a prawdziwy rozwój tych okolic nastąpił pod koniec XVI w. gdy powstawał nowoczesny, jak na owe czasy przemysł hutniczy..

Południowa część gminy położona jest na obszarze Parku Krajobrazowego „Lasy nad Górną Liswartą”.

Na terenie gminy Szlak prowadzi przez miejscowości: Kamińsko, Ługi-Radły, Stany, Kuźnica Nowa, Podłęże Szlacheckie.

KAMIŃSKO Zagroda młynarska w Kamińsku

Liswarciański Szlak Rowerowy

29

Kamińsko położone w sercu leśnego kompleksu to wymarzone miejsce dla amatorów bliskiego kontaktu z naturą.

Podążając Liswarciańskim Szlakiem Rowerowym na drugim brzegu rzeki dostrzeżemy zagrodę młynarską w Klucznie. Jest to zabytkowy młyn z końca XIX w. piękne położony wśród pól i lasów. Można tam dojechać wybierając w Kamińsku czarny szlak „Dookoła Gminy Przystajń”.

W gospodarstwie agroturystycznym „Pod starą brzozą”, znajduje się murowany młyn wodny. W gospodarstwie pielęgnowane są ponad stuletnie tradycje młynarskie. Młyn został wybudowany w 1930 r. na miejscu młyna drewnianego, który spłonął w pożarze. Młyn oprócz urządzeń do mielenia mąki wyposażony jest w „perlak” służący do wyrobu kaszy jęczmiennej (perłowej). Przy gospodarstwie usytuowane są stawy rybne.

Ługi-Radły

Młyn nad Liswartą w Ługach-Radłach

Staw w Ługach-Radłach

W części centralnej wsi znajduje się jest kościół pw. „Najświętszego Serca Pana Jezusa”, wybudowany w latach 1956–1959.

Charakterystyczna jest elewacja, wykonana z kamienia żużlowego, pochodzącego z huty żelaza. Obok kościoła jest plebania wybudowana w latach dwudziestych XX w.

Liswarciański Szlak Rowerowy

30

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Ługach-Radłach

stany

Przejeżdżając obok tradycyjnej wiej-

KUŹNICA NOWA

W Kuźnicy Nowej znajduje się nieczynny drewniany młyn z początku XX w.

Kapliczka skiej zabudowy w Stanach można przydrożna odpocząć się przy przydrożnej kaw Stanach pliczce.

Podłęże szlacheckie

Podłęże Szlacheckie to miejscowość, stanowiąca zachodnią granicę gminy Przystajń, a także powiatu kłobuckiego i województwa śląskiego (granica na rzece Liswarcie).

W 1918 r. po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, tędy przebiegała granica polsko-niemiecka. Do dziś zachowały się budynki niemieckiej straży granicznej w sąsiednich (wówczas niemieckich) Bodzanowicach.

Na szlaku zauważymy domkową, murowana kapliczkę z 1864 r., w której znajdują się wizerunki różnych świętych.

Miejsce postojowe w Podłężu Szlacheckim

Liswarciański Szlak Rowerowy

Gmina Krzepice położona w dolinie Liswarty, to obszar o ciekawej historii i bogatych tradycjach. Krzepice prawa miejskie uzyskały w 1357 r. za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Okres największego rozkwitu miasta przypada na przełom XVI i XVII wieku, kiedy to starostą krzepickim był Mikołaj Wolski herbu Półkozic. Przygraniczne położenie sprawiło, że Krzepice stały się jednym z pierwszych miast Polski zajętych przez hitlerowców. Niektórzy utrzymują, że pierwsze strzały II wojny padły właśnie na ziemi krzepickiej.

31

GMINA KRZEPICE

W gminie Krzepice szlak prowadzi przez Podłęże Królewskie, Starokrzepice, Krzepice Wieś położona na prawym brzegu Liswarty. Rzeka ta od- PODŁĘŻE dzielała tutaj zabór rosyjski od pruskiego, a w Podłężu KRÓLEWSKIE znajdowała się strażnica carska, w której stacjonował oddział kozaków. Ok. 1890 r. dowódcą tej strażnicy był rotmistrz Cerkiewna Fiodor Filipowicz Mielnikow. Zyskał kapliczka on tutaj opinię porządnego człowieka, który pozostawił po sobie wyjątkowy ślad. Gdy otrzymał z dalekiej Rosji wiadomość o chorobie swego syna, postanowił na intencję jego wyzdrowienia wybudować obok strażnicy małą cerkiewkę. Oficer ten zginął przed końcem swej misji na granicznej placówce i zgodnie ze swym życzeniem został pochowany obok cerkiewki.

W 1995 r. do Podłęża Królewskiego przybyli franciszkanie, którzy wybudowali tu kaplicę, przekształconą później w kościół. W 2001 r. ustanowiona została parafia. Obok kościoła w sosnowym zagajniku znajdują się stacje drogi krzyżowej.

32

Liswarciański Szlak Rowerowy Kościół św. Antoniego z Padwy i miejsce postojowe w Podłężu Królewskim

STAROKRZEPICE

W Starokrzepicach zobaczymy Kościół pw. Przemienienia Pańskiego wybudowany w latach 1909–1912, kapliczkę św.

Jana Nepomucena, młyn-elektrownię wodną.

Kościół pw. Przemienienia Pańskiego Kapliczka św. Jana Nepomucena

Kapliczka domkowa św. Jana Nepomucena z drewnianą, ludową, polichromowaną rzeźbą św. Jana Nepomucena, przy moście na Liswarcie.

Młyn, elektrownia wodna, ujście Pankówki do Liswarty

Elektrownia wodna – młyn pochodzi z pocz. XX w. W latach 80-tych zrezygnowano z napędu wodnego, przechodząc na energię elektryczną, jednak turbina wodna nadal pracuje napędzając generator, który daje prąd do sieci krajowej.

Ujście Pankówki do Liswarty – to ciekawe miejsce. Pankówka krzyżuje się tu z ruchomym korytem kanału melioracyjnego, którego poziom może być zmieniany. Do tego miejsca dotrzemy po przejściu przez zaporę przy elektrowni, następnie należy skręcić w lewo i dojść ścieżką ok. 300 m.

Liswarciański Szlak Rowerowy

33

34

KRZEPICE

Liswarciański Szlak Rowerowy

Synagoga

Na przedmieściu Krzepic, przy moście na Liswarcie, widoczna jest ruina synagogi żydowskiej. W XVII w. do Krzepic przybywają osadnicy żydowscy, którzy poza murami miejskimi zakładają osobną dzielnicę – obecne Nowokrzepice. W XIX w. i okresie międzywojennym stanowili oni niemal połowę mieszkańców. Po wojnie do miasta wróciło ich kilkoro.

Ostatni krzepicki żyd, zmarł w Krzepicach w 1993 r. Ślady gminy żydowskiej pozostały w postaci ruin synagogi i położonego nieopodal żydowskiego cmentarza. Synagoga powstała w latach 1814–1822. Mocno zniszczona w czasie II wojny światowej, ma dobrze zachowane mury. Fasada jest w kształcie czterokolumnowego portyku, nad wejściem znajduje się kamienna tablica obrazująca otwartą księgę, z gwiazdą Dawida i napis w języku hebrajskim: „O jakimże lękiem napawa to miejsce! Nic tu innego, tylko dom Boży i brama do nieba”.

Cmentarz Żydowski Kilkaset metrów od synagogi, widoczny jest z daleka niewielki

zagajnik okalający cmentarz żydowski. Na powierzchni 1,4 ha znajduje ok. 400 żeliwnych macew, wykonanych w pobliskich hutach. Większość z nich pochodzi z połowy XIX w. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1749 r., ostatni z 1946 r. Ciekawe kształty macew są świadectwem świetności tamtejszej gminy żydowskiej. Jest to jedno z największych skupisk żeliwnych macew w Europie.

Liswarciański Szlak Rowerowy Młyn wodny „Marcelin”

35

Nieopodal synagogi położony jest młyn Marcelin – to kilkukondygnacyjny budynek z 1930 roku, malowniczo położony nad brzegiem Liswarty. Jednak nieużytkowany popadł w ruinę.

Niewielkie wzniesienie przy ul. Wieluńskiej, to pozostałość Pozostałość Zamku fortyfikacji bastionowych po królewskim zamku, wybudo- Krzepickiego wanym przez Kazimierza Wielkiego. Pierwszy zapis o zamku pochodzi z 1356 r. gdy w czasie pobytu tam króla, został sporządzony dokument lokacyjny wsi Częstochowa. W zamku rezydował książę Władysław Opolczyk, często zatrzymywali się tam Władysław Jagiełło, królowa Izabella Jagiellonka, Królowa Bona, Maksymilian Habsburg, Zygmunt III Waza oraz Władysław IV. W XVIII w. zamek uległ zniszczeniu.

Ruiny rozebrano ok. 1840 r, a z pozyskanego materiału, budowane były kamienice w rynku. W 1924 r. na miejscu zamku wybudowano dom mieszkalny. Dziś dom i teren wokół dawnego zamku stanowią własność prywatną.

Kapliczka św. Jana Nepomucena

Kapliczka przy ulicy Wieluńskiej, z okazałą rzeźbą św. Jana Nepomucena została wybudowana w 1914 r.

Układ urbanistyczny Krzepic wpisany jest do rejestru zabytków. Centralnym punktem miasta jest Rynek Wielki, od którego odchodzi 6 ulic, a po przekątnej stoi kościół św.

Jakuba. W 1450 r. król Kazimierz Jagiellończyk potwierdził

36

Liswarciański Szlak Rowerowy Rynek „targi czwartkowe w Krzepicach, jako już dawno istniejące”.

Miejscem, gdzie odbywały się targi i kwitł handel był Wielki Rynek, Mały Rynek i Solny Rynek. Tradycja czwartkowych targów pozostała, chociaż nie odbywają się już na Rynku, tylko na placu przy ulicy Targowej. W latach pięćdziesiątych XX w. średniowieczny Rynek, zamieniono na park.

Po wykonanej w latach 2008–2009 rewitalizacji wygląd Rynku nawiązuje do jego historycznego stanu. W 2010 r. odsłonięto tablicę pamiątkową „Ku przestrodze żywych i pamięci pomordowanych” upamiętniającą rozpoczęcie działań wojennych 1 września 1939 r.

Kościół św. Jakuba Apostoła

Kościół św. Jakuba Apostoła (wnętrze)

Liswarciański Szlak Rowerowy

37

Kościół pw. św. Jakuba Apostoła został wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego w 1357 r. Powstał w epoce rozkwitu gotyku, z czasem został przebudowany na styl renesansowy, a później barokowy. Zachowały się gotyckie i renesansowe portale. Jeden z nich ma drzwi z XVI w. wykonane z kutego żelaza w kuźnicy starosty Mikołaja Wolskiego.

Do najcenniejszych dzieł w kościele należy m. in. pacyfikał z 1577 r., XVII wieczny krucyfiks, monstrancja z 1750 r. obraz Matki Boskiej Krzepickiej z 1736 r. Królewskie Plebania łącząca się z kościołem, Drzwi to dawny klasztor z przełomu XV i XVI w. 2002 r. założono Królewskie Drzwi, które wykonane z blachy miedzianej przez miejscowego artystę Romualda Cieślę, przedstawiają w 16-tu obrazach historię Krzepic.

Będąc w Krzepicach warto pojechać na Górę Ośmiu Błogosławieństw. Jest to najwyższe wzniesienie w okolicy (231 m n.p.m.). W tym oddalonym od miasta miejscu, na pamiątkę Wielkiego Jubileuszu 2000 r., postawiono posąg Chrystusa, w otoczeniu 8 granitowych tablic, na których wypisane są sentencje błogosławieństw Bożych.

Góra Ośmiu Błogosławieństw w Krzepicach (blisko szlaku)

Liswarta (ul. Magreta)

Liswarciański Szlak Rowerowy

38

GMINA LIPIE

Gmina Lipie obfituje w związane z historią ciekawe miejsca i urokliwe zakątki. Teren gminy to również bogata przyroda Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny, trzech rezerwatów przyrody oraz terenów nad rzeką Liswartą, która płynie nieuregulowanym meandrującym korytem w szerokiej dolinie tworząc wyspy i starorzecza.

Szlak prowadzi przez miejscowości Zbrojewsko, Danków, Troniny, Rębielice Szlacheckie.

ZBROJEWSKO

Nazwa wsi Zbrojewsko pochodzi od grodziska, którego ślady można zobaczyć na wzniesieniu w dolinie Liswarty. Warownia powstała w XIII w. dla obrony ówczesnego pogranicza oraz kontroli szlaku handlowego z Krakowa do Poznania i Wrocławia. Na terenie grodziska znaleziono m. in. groty strzał, groty bełtów do kusz, fragmenty kolczugi, co może świadczyć o militarnym znaczeniu tego miejsca.

Kompleks stawów Na trasie wycieczki przejeżdżamy wokół malowniczego kompleksu stawów hodowlanych.

DANKÓW

Znaczącym wydarzeniem w historii Dankowa był zjazd książąt: Bolesława Wstydliwego, Bolesława Pobożnego, Henryka Wrocławskiego i Władysława Opolskiego, który odbył się w czerwcu 1262 r. Danków mógł się rozwijać gdyż do XIV w. prowadziła przez niego droga z Krakowa do Sieradza i z Krakowa do Wrocławia. W wieku XV i XVI Danków i okoliczne miejscowości należały do rodu Kobylańskich.

W XVII w. Danków przeszedł na własność rodziny Warszyckich, dzięki którym zasłynął, jako pierwsza ufortyfikowana wieś w Polsce. Już ok. 1650 r. została ona otoczona wałami, murem z bastionami oraz fosą napełnioną wodą z pobliskiej rzeki. Z fortyfikacji zachowały się jedynie oblicowane murem wały ziemne, ruina kamiennego budynku bramnego, ślady fos, wał ziemny w południowo-wschodniej części. W latach 1657–1667 na zamku gościł król Jan Kazimierz i królowa Maria Ludwika. Podczas potopu szwedzkiego zamek

Liswarciański Szlak Rowerowy Ruiny zamku w Dankowie – brama wjazdowa

39

w Dankowie był znacznie silniejszy niż zamek w Krzepicach.

To mogło być powodem iż Szwedzi zamku nie zdewastowali.

Danków był w posiadaniu Warszyckich do 1730 r. Następni właściciele to: książęca rodzina Ponińskich, Maurycy Mittelstaedt a od 1910 r. Aleksander Steinhagen.

W roku 1769 zamek spłonął od uderzenia pioruna i nie został już odbudowany. Zbudowano wtedy dwór w Lipiu i od tego czasu znaczenie Dankowa zaczęło maleć na rzecz Lipia.

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Dankowie należy do najstarszych w okolicy. Kościół istniał już w XIII w.

Nowy murowany zbudował około 1650 r. w obrębie twierdzy kasztelan Stanisław Warszycki. Jest to kościół obecnie istniejący. W świątyni od ponad 350 lat, czczony jest obraz Najświętszej Maryi Panny Dankowskiej, będący wierną kopią obrazu Czarnej Madonny Jasnogórskiej.

Koronacja obrazu NMP Dankowskiej miała miejsce 25 maja 2002 r. W kościele warto zwrócić uwagę na cztery renesansowe portale i nagrobek Warszyckich z I połowy XVII wieku.

Na wałach wokół kościoła rozmieszczone są rzeźby z piaskowca, które tworzą stacje Drogi Krzyżowej. Przed kościołem stoi figura św. Floriana z 1767 r. postawiona po odbudowie spalonego kościoła w celu ochrony przed pożarem.

Kościół św. Stanisława – Sanktuarium NMP Dankowskiej oraz fragment murów obronnych

40

Liswarciański Szlak Rowerowy Figura św. Jana Przy moście na Liswarcie umieszNepomucena czona jest figura św. Jana Nepomucena z XVIII w. Przez jakiś czas postać była pozbawiona głowy, którą odnaleziono przypadkiem na dnie rzeki i połączono ponownie z tułowiem.

TRONINY

Troniny położone są na wysokim piaszczystym brzegu Liswarty, która tworzy tutaj malownicze zakola i wysokie skarpy. Doskonałe miejsce do wypoczynku i rekreacji dla poszukujących ciszy i spokoju.

Zakole Liswarty

Młyn murowany

RęBIELICE szlacheckie

Młyn wybudowany w 1931 r. z kamienia wapiennego, czterokondygnacyjny, w okresie międzywojenny był najlepszym młynem w całej okolicy. Od kilkunastu lat już nie pracuje.

Wieś ulokowana jest wzdłuż doliny rzeki Liswarty, która płynie tutaj nieuregulowanym korytem tworząc zakola i wyspy.

Na jednej z takich wysp znajduje się młyn zwany Regina, Jaz i elektrow- obecnie wykorzystywany jako elektrownia wodna. Na terenie nia wodna wsi można zobaczyć także XIX-wieczny murowany spichlerz.

Liswarciański Szlak Rowerowy

Gmina Popów jest najbardziej na północ wysuniętą gminą województwa śląskiego. Położona jest nad dwoma rzekami: Liswartą i Wartą, które płyną tutaj naturalnymi korytami tworząc liczne zakola, starorzecza i wyspy. W okolicach miejscowości Kule, Liswarta kończy swój bieg łącząc się z Wartą. Gmina ma charakter turystyczno-wypoczynkowy i dobrze rozwiniętą bazę noclegową.

41

GMINA POPÓW

Po gminie szlak prowadzi przez miejscowości Florianów, Zbory, Popów, Brzózki, Nowa Wieś, Wąsosz Górny.

W Zborach w niedalekiej odległości od szlaku znajduje się drewniany młyn wodny z końca XIX w., który działał do końca lat 50. ubiegłego wieku. Młyn położony jest w przysiółku zwanym Krym. Ciekawostką jest, że nieopodal znajduje się przysiółek o nazwie Rzym (niewidoczny ze szlaku).

ZBORY

Drewniany, zabytkowy kościół z 1858 r. powstał jako kaplica pod wezwaniem Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Tuż przed wybuchem II w. św. powiększył ją proboszcz parafii w Wąsoszu Wincenty Spirra – dostawiając drewnianą

POPÓW

Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca

Liswarciański Szlak Rowerowy

42

nawę. Natomiast w 1953 r. dobudowano drewnianą kruchtę i murowaną zakrystię. Obecnie kościółek jest oszalowany i pomalowany. Z dawnego wyposażenia zachował się obraz Zaślubin Matki Boskiej, rzeźba nie określonego świętego oraz obramienie z motywu liści akantu.

W 1957 r. powołano parafię w Popowie. Budowę nowego dwukondygnacyjnego kościoła rozpoczęto w 1979 r. Uroczystego poświęcenia „kościoła górnego” dokonał biskup Stanisław Nowak w 1987 r. Dolna kondygnacja z kaplicą pogrzebową, salami katechetycznymi, została oddana do użytku w 1990 r.

Kościół stanowi ciekawy architektonicznie i widoczny z daleka obiekt sakralny.

BRZÓZKI

W miejscowości znajduje się pomnik poświęcony pamięci dziesięciu bezMiejsce pamięci imiennym mieszkańcom zamordowanym przez Niemców w 1944 r.

WąSOSZ GÓRNY

Wąsosz Górny położony jest na lewym brzegu Warty, której zakole pięknie opływa miejscowość.

W czasie powstania styczniowego, ziemia wąsoska była miejscem walk. W bitwie pod Warowną Górą zginęło wielu bohatersko broniących się powstańców. Ich mogiły znajdują się na Starym Cmentarzu. Pomnik znajdujący się na cmentarzu, przedstawia postać siedzącego powstańca, z wysoko uniesioną ręką, który osłania się przed ostatecznym ciosem. Na monumentalnym cokole umieszczono napis „Gloria victis” (Chwała zwyciężonym) i tablice z nazwiskami poległych.

Pomnik Powstania 1863 r.

Kalwaria Wąsoska składa się z 33 murowanych kapliczek domkowych. Liczba ta symbolizuje lata ziemskiego życia Chrystusa. Kapliczki rozmieszczone są głównie w leśnym wąwozie. Kilka znajduje się przy drodze oraz na pobliskim cmentarzu. Poszczególne kapliczki zostały przydzielone

Liswarciański Szlak Rowerowy

43

44

Liswarciański Szlak Rowerowy Kalwaria Wąsoska

w opiekę mieszkańcom różnych wiosek i przysiółków wchodzących w skład parafii. Inicjatorem powstania drogi krzyżowej w postaci kalwarii był proboszcz ks. Wincenty Spira. W 1936 r. wybudowano 14 stacji. Po wojnie uległy one częściowemu zniszczeniu. W latach 80 XX w. ksiądz Zygmunt Pilarczyk rozpoczął remont istniejących już kapliczek oraz budowę nowych. Odnowioną kalwarię poświęcił 4 lipca 1992 r. abp Stanisław Nowak.

Początki istnienia parafii w Wąsoszu szacuje się na XIV wiek.

Obecny kościół, który pochodzi z 1848 r., był rozbudowany przed II wojną światową. Do istniejącego kościoła zorientowanego z zachodu na wschód, dobudowano wówczas krzyżującą się nawę skierowaną ku północy. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1693 r.

Pochodzi on z pierwotnego, drewnianego kościoła. Obraz ten na co dzień zasłonięty jest obrazem Niepokalanej Maryi Kościół Panny. Odsłonięcie obrazu jest podniosłą chwilą. Zabytkowy św. Andrzeja obraz słynie wśród miejscowej ludności wieloma łaskami Apostoła i jest miejscem niecodziennego obrządku małżeńskiego, podczas którego nowo zaślubiona para zdejmuje buty i boso idzie złożyć pokłon Maryi.

Liswarciański Szlak Rowerowy

45

46

Liswarciański Szlak Rowerowy

Szlak Pankรณwki

s. 48

s. 49

Szlak Pankรณwki

47

48

Szlak Pankรณwki

Szlak Pankรณwki

49

50

SZLAK PANKÓWKI

Szlak Pankówki

Szlak Pankówki zaczyna się w Kłobucku przy zbiorniku Zakrzew, od miejscowości Długi Kąt wiedzie doliną Pankówki, w Dankowicach Drugich wkracza w dolinę Liswarty i kończy się w Krzepicach.

Trasa (37 km)

0 km Kłobuck, Zalew Zakrzew Długi Kąt 9 km Klepaczka 11 km 14 km Piła Pierwsza 16 km Zamłynie 18 km Kawki Praszczyki 19 km Żerdzina 20 km 21 km Panki Cyganka 23 km Pacanów 24 km 25 km Kuźnica Stara 26 km Mrówczak 29 km Kostrzyna Dankowice Trzecie 31 km Dankowice Drugie 33 km 37 km Krzepice

37 km 28 km 26 km 23 km 21 km 19 km 18 km 17 km 16 km 14 km 13 km 12 km 11 km 8 km 6 km 4 km 0 km

Dopływy Liswarty Pankówka dawniej zwana Kostrzewską Wodą lub Kostrzynią na Szlaku jest prawobrzeżnym dopływem Liswarty. Przepływa przez Pankówki gminy: Wręczyca Wielka, Panki, Przystajń, Krzepice. Źródło

Pankówki znajduje się w okolicach wsi Długi Kąt, a ujście w Starokrzepicach.

Biała Oksza to prawy dopływ Liswarty, jej źródło znajduje się w okolicach wsi Hutka, a ujście w okolicach wsi Borowa.

Na Białej Okszy, utworzono dwa sztuczne zbiorniki: „Zakrzew” (gm. Kłobuck) i „Ostrowy” (gm. Miedźno).

Czarna Oksza w dolnym biegu nazywana Kocinką, jest prawym dopływem Liswarty. Jej źródło znajduje się we wsi Golce (gm. Wręczycka Wielka). Do Liswarty wpada w miejscowości Trzebca, w pow. pajęczańskim.

Szlak Pankówki

51

Lokacji miasta na prawie magdeburskim dokonał Kazimierz Wielki w 1339 r. Dziś Kłobuck jest miastem powiatowym i stanowi centrum administracyjne regionu. Ciekawą kartą w dziejach miasta jest związek rodziny Długoszów z Kłobuckiem. Początki sięgają 1410 r., kiedy tutejszym proboszczem był Bartłomiej Długosz, kapelan królewski.

Otrzymał on bogate probostwo w Kłobucku, jako podarunek Władysława Jagiełły za odprawienie Mszy św. przed bitwą pod Grunwaldem, w której uczestniczył sam król. W 1434 r.

Bartłomiej Długosz odstąpił beneficjum kłobuckie swemu 19-letniemu bratankowi Janowi. To Jemu zawdzięczamy pierwsze wiadomości o powstaniu i organizacji miasta a także ufundowanie klasztoru i rozbudowę kościoła parafialnego.

Corocznie, we wrześniu, dla upamiętnienia postaci wielkiego kronikarza odbywają się w Kłobucku Dni Długoszowskie.

GMINA KŁOBUCK

Zbiornik Zakrzew utworzony na Białej Okszy pełni funkcje rekreacyjne i retencyjne. Znajduje się tu kąpielisko, plaża, molo, wypożyczalnia sprzętu wodnego. Zbiornik wykorzystywany jest również do wędkowania. Zbiornik położony jest na obrzeżach Kłobucka. Od strony południowo-wschodniej otaczają go lasy wraz rezerwatem przyrody „Dębowa Góra”.

Zbiornik wodny „Zakrzew” w Kłobucku (zdj. u góry strony)

Dąb – pomnik przyrody ul. Zakrzewska

Szlak nie prowadzi przez centrum Kłobucka zachęcamy jednak do odwiedzenia miasta.

52

KŁOBUCK

Szlak Pankówki

Rynek im. Jana Pawła II

Układ urbanistyczny centrum miasta wpisano do rejestru zabytków. Jego głównymi elementami są: Rynek im. Jana Pawła II i wychodzące z niego prostopadle ulice. W południowej pierzei Rynku usytuowany jest kościół pw. św. Marcina wzniesiony w 1144 roku. Wielokrotnie przebudowywany utrzymany jest w stylu gotyckim z elementami baroku.

Zwiedzając kościół, warto zwrócić uwagę na gotyckie portale ostrołukowe, renesansowe stalle, ambonę w kształcie wielkiej łodzi oraz chrzcielnicę w kształcie kielicha, wykonaną z jednego wapiennego kamienia w 1425 roku. W latach 1434–1448 proboszczem parafii kłobuckiej był kronikarz dziejów Polski Jan Długosz.

Kościół św. Marcina

Zespół pałacowo-parkowy w Kłobucku Zagórzu, położony przy ul. Zamkowej wpisany jest do rejestru zabytków. Pałac został wybudowany w latach 1795–1900, dla pruskiego ministra Christiana von Haugwitza na wzór berlińskiego pierwowzoru. Kolejnymi właścicielami byli: Benedykt Lemański, jego syn Edward (w czasie powstania styczniowego powieszony na ganku pałacu), książę Aleksander Romanow, a po jego śmierci (1881 r.) kolejni Romanowowie. Pałac został gruntownie przebudowany pod koniec XIX wieku.

Po I wojnie światowej posiadłość przeszła na własność Skarbu Państwa. Obecnie pałac stanowi własność prywatną.

Szlak Pankówki Pałac w Kłobucku Zagórzu

53

Dawna łaźnia miejska

Budynek dawnej łaźni miejskiej, położony przy ul. Wieluńskiej, obecnie przebudowany, zaadaptowany jest na cele biurowe.

Tablica upamiętniająca Władysława Tablica Sebyłę, przy ul. 11 Listopada. Poeta upamiętniająca urodził się w 1902 r. w Kłobucku. Władysława Sebyłę Tworzył w latach 1927–1938. Był żołnierzem kampanii wrześniowej, został zamordowany w Charkowie w kwietniu 1940 r.

Pomnik „Matki Polki”, przy ul. 3 Maja Pomnik poświęcony Pomnik mieszkańcom ziemi kłobuckiej poległym w walce z hitle- „Matki Polki” rowskim najeźdźcą.

Kapliczka

Kapliczki Św. Jana Nepomucena, przy ul. Okólnej oraz przy Św. Jana ul. Długosza, w której są aż trzy figury świętego.

Nepomucena Ścieżka dydaktyczna przyrodniczo-leśna prowadzi po jed- Ścieżka nym z najatrakcyjniejszych obszarów Nadleśnictwa Kło- dydaktyczna buck. Odcinek ten z pewnością pozwoli wypocząć i zgłębić tajniki przyrody. Na trasie umieszczone są tabliczki informacyjne np. Zalew na Zakrzewie, rezerwat przyrody „Dębowa Góra” i inne. Ścieżka prowadzi po terenie gminy Kłobuck i Wręczyca Wielka.

Szlak Pankówki

54

GMINA WRĘCZYCA WIELKA

Gmina Wręczyca Wielka jest największą gminą powiatu kłobuckiego, zajmuje powierzchnię 148 km2. Dzieje gminy od XVI w. do czasów współczesnych związane były z wydobyciem rudy żelaza. Ostatnia czynna kopalnia rudy żelaza w powiecie kłobuckim funkcjonowała do 1982 r. we Wręczycy. Ścieżka dydaktyczna przyrodniczo-leśna Nadleśnictwa Kłobuck pozwala zgłębić tajniki przyrody. Na trasie umieszczone są tabliczki informacyjne np. rzeka – Czarna Oksza (zdjęcie u góry strony), pomniki przyrody, grupa 12 dębów pomnikowych.

Krzyż – drzewo Na małej leśnej polanie, przy drodze historii wojewódzkiej na odcinku Wręczyca

Wielka – Truskolasy ukryty jest żelazny krzyż. Według przekazu na stojącej obok tablicy, w tym miejscu stał krzyż wykonany w 1937 roku dla upamiętnienia rocznicy Powstania Styczniowego, ku pamięci toczących się tutaj partyzanckich potyczek. W czasie II wojny św. miejsce to było świadkiem wojennych zbrodni na Polakach, wykonanych przez niemieckich żandarmów

Bór Zapilski

Drewniany kościół parafialny pw. św. Jacka zbudowany

(blisko szlaku) w latach 1919–21. W kościele znajduje się XVIII wieczny barokowy relikwiarz św. Jacka oraz barokowe stacje Męki Pańskiej z 1795 r.

KLEPACZKA

Widoczny z daleka maszt zbudowany w 1997 r., ma wysokość 340 m, stabilizowany jest 12 linami odciągowymi.

Jest piątą pod względem wysokości budowlą w Polsce.

Szlak Pankówki Maszt radiowo-telewizyjny

55

Piła Pierwsza Kapliczki św. Jana Nepomucena w Zamłyniu (z lewej) i Pile Pierwszej

W Truskolasach znajduje się najcenniejszy zabytek w gminie truskolasy Wręczyca Wielka. Jest to barokowy kościół pw. św. Miko- (blisko szlaku) łaja uchodzący za jedną z najpiękniejszych drewnianych budowli sakralnych w Polsce. Został wybudowany z drewna modrzewiowego w 1737 r. na planie krzyża, a jego fundatorem był dzierżawca starostwa krzepickiego Józef Winner.

W barokowym ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Bożej Łaskawej, będący jedną z najstarszych kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Wokół kościoła rosną ponad 250 letnie lipy chronione jako pomniki przyrody. Świątynia znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.

Kościół pw. św. Mikołaja

Szlak Pankówki

56

GMINA PANKI

Panki przez 600 lat (XIV-XIX w.) były ważnym się zagłębiem górniczo-hutniczym. Zaczęło się w 1374 r., gdy książę Władysław Opolczyk wydał braciom Panko przywilej na kopanie rudy i wytapiania z niej żelaza. W latach 1610–1620 starosta krzepicki Mikołaj Wolski utworzył w rejonie rzeki Pankówki centrum kuźniczo-odlewnicze. W tym czasie czynne były kuźnice w Pankach, Kawkach, Praszczykach, Cygance, Kostrzynie.

Na początku XIX w. w Pankach wybudowano nowy wielki piec hutniczy, który był najbardziej wydajnym piecem w Królestwie Kongresowym. Sam Stanisław Staszic (propagator uprzemysłowienia Królestwa Polskiego) zainteresował się zakładem hutniczym w Pankach, zalecając wykorzystanie go do odlewania części żeliwnych dla fabryk produkujących nowoczesne maszyny. W końcu XIX w., po wprowadzeniu nowej technologii wytapiania żelaza z rud, przemysł hutniczy w Pankach upada. W 1881 r. wygaszono piece i do dzisiaj nie zachowały się z tamtych czasów żadne urządzenia.

Po II wojnie światowej doszło do ponownej eksploatacji tutejszego złoża. W latach 1957- 1969 wydobywano rudę na trzech obszarach o wspólnej nazwie kopalnia „Krystyna”.

Ostatnia kopalnia – „Krystyna II” – zakończyła wydobycie w 1969 r. Śladem górniczej przeszłości jest hałda oraz budynki mieszkalne osiedla „górniczego” przy ul.1-Maja w Pankach.

KAWKI

Młyn murowany wybudowany w miejscu dawnej kuźnicy, założonej w 1566 r. przez kuźników Kawków, na rzece Kostrzynie (obecna Pankówka). Młyn od kilku lat jest nieczynny.

Obok młyna znajduje się wąska kładka, po której można przeprawić się na drugi brzeg Pankówki.

Szlak Pankówki Kładka na Pankówce i młyn murowany

Zbiornik wodny w centrum Panek utworzony na Pankówce ma powierzchnię ok. 3,0 ha i pojemności ok. 30 tys.m3, użytkowany jest do celów rybackich, a w okresie letnim również dla rekreacji.

PANKI

Kościół pw. św.

Andrzeja Boboli

Kościół parafialny pw. Św. Andrzeja Boboli – parafia pw. Świętej Rodziny, został wybudowany na fundamentach wielkiego pieca, który wygaszono w 1881 r. Na terenie dawnej huty najpierw powstała kaplica, a w latach 1925–26 murowany kościół. Wybudował go ks. Antoni Mietliński, pierwszy proboszcz nowej parafii, wydzielonej w 1919 r. z parafii truskolaskiej. Kościół ma cechy typowe dla tzw. „stylu polskiego” (styl mieszany renesansowo-barokowy).

Obelisk umiejscowiony przed kościołem w Pankach został odtworzony wg wzoru istniejącego tu żeliwnego pomnika z 1817 r.

Cyganka, Pacanów i sąsiednie wioski znane były z wyrobu cegły. Pozostałością z tego okresu są wyrobiska po wydobyciu gliny i resztki pieców z wypalaną cegłą.

Cyganka Pacanów

57

58

Szlak Pankรณwki

Szlak Pankówki

59

Najwcześniejsze wzmianki o istnieniu Kuźnicy Starej pochodzą z początku XV w., gdy wybudowano tu w 1419 r. kuźnicę uznawaną za najstarszą w Koroni. Kuźnica funkcjonowała na przestrzeni wieków. W 1836 roku wybudowano wielki piec.

W latach osiemdziesiątych XIX w. zakupiono maszynę parową do poruszania miechów i młotów. Jednak pogarszająca się opłacalność produkcji, doprowadziła do rozbiórki wielkiego pieca w 1906 r. Na fundamentach kuźnicy wybudowano młyn wodny. Wody rzeki, które niegdyś poruszały kuźnicze młoty, później obracały młyńskie żarna. Wyremontowany pod koniec XX w. młyn funkcjonuje do dziś.

GMINA PRZYSTAJŃ

W centrum Kuźnicy Starej znajduje się skwerek z obeliskiem upamiętniającym 600-lecie jej powstania (1400–2000) oraz tablicą przedstawiająca hutnicze tradycje tej miejscowości.

KUŹNICA STARA Zabytkowy dworek z aleją lip pomnikowych

Zabytkowy dworek zbudowany w 1759 r., przebudowany w 1920 r. Obiekt jest własnością prywatną. Obok dworku znajduje się aleja 4 lip pomnikowych, a nieopodal kapliczka figuralna Matki Bożej, wykonana z piaskowca w 1923 r. przez ówczesnego właściciela dworku.

W Kostrzynie przejeżdżamy obok młyna na Pankówce, który do dziś miele zboże oraz stawu z roślinnością szuwarową.

Kostrzyna

Szlak Pankówki

60

GMINA KRZEPICE DANKOWICE trzecie Pozostałości pieców do wypalania cegły

Dankowice i okoliczne miejscowości położone są na gliniastym podłożu. Glinę wykorzystywano do wyrobu cegły.

O tych nieodległych czasach przypominają pozostałości pieców do wypalania cegły.

Kapliczka św. Jana Nepomucena w Dankowicach Drugich

Zabytkowa kapliczka św. Jana Nepomucena z 1843 r. W drewnianej wieżyczce, zwieńczonej cebulastym hełmem, znajduje się dzwon wykonany w hucie w Pankach w 1845 r.

KRZEPICE

Zalew Łezka w Krzepicach utworzo-

Zalew „Łezka” ny na rzece Piszczce, pełni funkcję (zdj. u góry str.) małej retencji. Jest chętnie odwiedzany przez wędkarzy.

Szlak prowadzi do centrum Krzepic. Opis miasta znajduje się na stronie 31.

Szlak Opatรณwki

61

Szlak Opatówki

62

SZLAK OPATÓWKI Trasa (26 km)

Szlak Opatówki zaczyna się w Kłobucku, przy zbiorniku Zakrzew, w okolicach Złochowic dociera do źródła Opatówki, a kończy się nad Liswartą w Zawadach.

0 km 7 km 11 km 18 km 23 km 26 km

Kłobuck, Zalew Zakrzew Złochowice Opatów Rębielice Królewskie Kamieńszczyzna Dolna Zawady

26 km 19 km 15 km 8 km 3 km 0 km

Opatówka (Górnianka) dopływ Liswarty o długości 18 km, Źródło znajduje się w okolicy Złochowic (gm. Opatów), a do Liswarty uchodzi w Kamieńszczyźnie Dolnej (gm. Popów).

Opatówka

GMINA KŁOBUCK

Przy Zalewie Zakrzew początek bierze Szlak Opatówki a także Szlak Pankówki. Zbiornik utworzony na Białej Okszy pełni funkcje rekreacyjne i retencyjne. Znajduje się tu kąpielisko, KŁOBUCK altana z grillem, w sezonie letnim działa mała gastronomia.

Kłobuck, Zbiornik położony jest w odległości ok. 1 km od centrum Zalew Zakrzew miasta. O Kłobucku przeczytamy na str. 51

Szlak Opatówki

Gmina Opatów leży wśród licznych wzniesień i pagórów, w dolinach dopływów Liswarty: Opatówki z Dziunią i Iwanówki.

63

GMINA OPATÓW

Teren gminy od średniowiecza należał do ziemi krakowskiej i był częścią starostwa krzepickiego. W 1868 r. została utworzona gmina Opatów. W czasie II wojny światowej gmina została włączona do III Rzeszy. Wśród zabudowy wsi zachowały się jeszcze tradycyjne budynki drewniane oraz murowane z miejscowego kamienia wapiennego. Ciekawostką są drewniane domy zwane „barakami” pochodzące z okresu II wojny światowej, pozostałe po osadnikach niemieckich.

Można je zobaczyć m. in. w Opatowie, Wilkowiecku, Waleńczowie i Zwierzyńcu I. Gmina Opatów – to kłobuckie „truskawkowe zagłębie”.

W sezonie można kupić świeże truskawki wprost z plantacji.

Warto więc zaplanować wycieczkę w sezonie truskawkowym.

Parafię utworzono w roku 1918, wcześniej Złochowice należały do parafii Kłobuck. Tylko kilka razy w roku przyjeżdżali księża odprawiać nabożeństwa, a chrzty i pogrzeby odbywały się w Kłobucku. Obecny kościół powstał w 1920 r. na miejscu dawnej kaplicy, która stanowi obecne prezbiterium. Wraz z kościołem wybudowano plebanię i budynki gospodarcze. W kościele znajdują się organy pochodzące z XVIII w. Na polach wsi Złochowice znajdują się źródła rzeki Opatówki, w której dolinie i dorzeczu położony jest prawie cały obszar gminy Opatów.

Na łące naprzeciw szkoły znajduje się jedyna w gminie kapliczka z figurą św. Jana Nepomucena, który według tradycji ma chronić przed powodzią.

ZŁOCHOWICE Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa

64

Szlak Opatówki Kapliczka św. Jana Nepomucena w Złochowicach

Przy drodze z Opatowa do Złochowic stoi współczesna kapliczka św. Huberta i kompleks stawów zwanych Księżymi Stawami.

OPATÓW Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny

Kościół zbudowano w 1919 r. na miejscu kaplicy Św. Anny.

W kościele znajduje się obraz Rodziny Matki Bożej, pochodzący z XV w.

Góra Ciekawym miejscem w Opatowie jest wapienne wzgórze Opatowska ostańcowe o wysokości 262,8 m n.p.m. ze skałkami poro-

śnięte murawami ciepłolubnymi oraz roślinnością naskalną.

W 2011 r. na wzgórzu postawiono 2 wiatraki oraz odsłonięto tablicę upamiętniającą szlak bojowy Wołyńskiej Brygady Kawalerii. W Bitwie pod Mokrą ze wzgórza został zniszczony pierwszy niemiecki czołg. Od strony Opatowa na wzgórze prowadzi śródpolna droga.

Szlak Opatówki

W Rębielicach Królewskich w 1890 r. w podzięce za oddalenie zarazy wybudowano kaplicę. Po utworzeniu parafii w 1991 r. przeprowadzono remont kaplicy, która stała się kościołem parafialnym.

GMINA POPÓW

65

rębielice królewskie

Figura św. Jana Nepomucena Figura św. Jana z pocz. XX w. ustawiona jest przy Nepomucena moście na Górniance (Opatówce), nieopodal kościoła parafialnego.

Przez pierwsze lata znajdowała się ona w dzisiejszym miejscu, jednak w późniejszym okresie została przeniesiona do Wąsosza Górnego, skąd zostało z powrotem przeniesiono ją do Rębielic Królewskich, gdzie znajduje się do dziś.

Rębielska Góra zwana także Kamienną Górą to jedno z najwyższych i najbardziej rozległych wzniesień wapiennych górnej jury w powiecie kłobuckim (257,7 m n.p.m.). W lesie porastającym wzgórze spotyka się chronione gatunki roślin. Pod ziemią występują liczne, niewielkie jaskinie ze stalaktytowymi naciekami. Na Górze Rębielskiej znajduje się nieczynny kamieniołom kamienia wapiennego oraz piece do wypalania wapna tzw. wapienniki.

W 1958 r. uruchomiono na przemysłową skalę eksploatowanie kamienia wapiennego, wcześniej wykorzystywanego głównie jako budulec przez ludność miejscową. Na początku lat dziewięćdziesiątych, zakończono eksploatację z powodu małej opłacalności. W kamieniołomie już w 1958 r. odkryto kras kopalny, zaliczany do najciekawszych stanowisk na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej. Dalsza eksploatacja wapieni spowodowała degradację tego stanowiska. Na ścianie wyrobiska widoczny jest stalagmit, który został odsłonięty w wyniku osunięcia się osadów na ścianie kamieniołomu.

Występują tu również skamieniałości w postaci amonitów

Rębielska Góra (Kamienna Góra); zdjęcie u góry strony

66

Szlak Opatówki Wapienniki

Piece wapienne są świadectwem przeszłości związanej z eksploatacją kamienia wapiennego. Na obszarze Góry Rębielskiej znajdują się cztery takie budowle wykonane z cegieł i z lokalnego surowca, czyli z kamienia wapiennego.

W wapiennikach wypalano wapno do 1980 r.

Widoczny z daleka wiatrak jest jednym z największych w Europie. Jego wysokość wynosi 54 m, średnica koła z 280 łopatkami 32 metry, ciężar całkowity 240 ton. Budowa trwała 25 lat i zakończona została w 2003 r., ale wiatrak nigdy nie został uruchomiony.

zawady

Miejscowość o charakterze wypoczynkowych położona nad Liswartą. Teren nad rzeką jest zagospodarowany – jest molo, przystań kajakowa, ławeczki. Płynąca zakolami rzeka oraz miejscami wysokie i zalesione brzegi rzeki, pozwoliły na ulokowanie wielu ośrodków wypoczynkowych.

Most bujany

Ta urokliwa kładka zawieszona nad Liswartą stanowi „szybkie” połączenie lewobrzeżnej części wypoczynkowej z centrum Zawad.

Nad brzegiem Liswarty

Szlak Opatรณwki

67

Miejsca noclegowe

68

Miejsca noclegowe na „Szlaku Liswarciańskim” i w okolicy GMINA WOŹNIKI

GMINA BORONÓW GMINA HERBY GMINA PRZYSTAJŃ

GMINA KRZEPICE

Pałac Czarny Las 42–289 Czarny Las 8 tel.: 34 357 30 78, 694 462 246 www.czarnylas.pl Gospodarstwo agroturystyczne „Sen Art” Ligota Woźnicka, ul. Miarki 9b tel. 512 120 841 www.senart.c0.pl Hostel 57 42–287 Lubsza, ul. Lompy 15 tel. 602 121 292 Ośrodek Wypoczynkowy Zielona ul. Stawowa, 42–660 Zielona tel. 34 357 82 98, 606 485 965 www.osrodekzielona.pl Gospodarstwo agroturystyczne „U Patryka” 42–283 Boronów, ul. Poznańska 33a tel. 608 329 221, 662 260 364 www.upatryka.eu Zajazd Złota Róża 42–284 Herby Pietrzaki, ul. Częstochowska 3 tel.: 34 357 44 095 Pensjonat agroturystyczny „Dom pod Modrzewiami” Anna i Jan Ogórek 42–142 Kamińsko 19 tel. 34 319 14 11, 696 037 535 www.dompodmodrzewiami.agrowakacje.pl Gospodarstwo agroturystyczne „Pod starą lipą” Jolanta Paprotna 42–142 Ługi-Radły, ul. Radły 2 tel. 34 317 94 30, 725 165 328 Zajazd „Przystań” 42–141 Przystajń, ul. Powstańców Śląskich 107 tel. 34 319 12 57 www.zajazd-przystan.pl „Noclegi u Majerów” 42–160 Krzepice, ul. Częstochowska 10 tel./fax 34 31755828, 343175238 „Zajazd Pod Różą” 42–160 Krzepice, ul. Wieluńska 4 tel. 34 318 55 85, 698 304 930 www.zajazdkrzepice.prv.pl

Miejsca noclegowe

Gospodarstwo agroturystyczne „Ranczo Haflinger” Alicja i Jerzy Podgórscy (10 km od Dankowa) 42–165 Albertów 3 tel. 34 318 84 35, 510 167 731 e-mail: ranczer@op.pl Ośrodek Rekreacyjno-Szkoleniowy „Napoleon” 42-164 Napoleon tel. 502 317 438 www.napoleon1.pl czynny w sezonie letnim Agroturystyka „Brzózki” Henryk i Wanda Skoczylas 42–110 Brzózki 68 tel. 602342791, 888279267 e-mail: agrobrzozki@gmail.com www.agrobrzozki.pl Ośrodek wypoczynkowy „Pod Grzybkiem” 42–110 Zawady, ul. Piwna 7 tel. 34 319 08 98, 508 030 302 e-mail: podgrzybkiem@podgrzybkiem.pl www.podgrzybkiem.pl Ośrodek wypoczynkowy „Słoneczny Brzeg” 42–110 Zawady ul. Turystyczna tel. 34 317 74 34, 662 231 237 e-mail: biuro@slonecznybrzeg.com www. slonecznybrzeg.com Ośrodek wypoczynkowy „Paradise” 42–110 Zawady, ul. Piwna 12 tel. 34 317 70 64, 608 638 943 e-mail: biuro@paradise.czest.pl www. paradise.czest.pl Ośrodek wypoczynkowy „Niedżwiadek” 42–110 Zawady, ul. Piwna 14 tel. 693 724 324, 665 948 708 e-mail: niedzwiadek.zawady@op.pl www.niedzwiadek.nets.pl Ośrodek kempingowy „Krecik” 42–110 Zawady, ul. Wypoczynkowa 26 tel. 34 3177123, 600 229 464 www.owkrecik.prv.pl Ośrodek wczasowy „Warta” 42–110 Kule tel. 662 589 694 Ośrodek wczasowy „Jaskółeczka” 42–110 Zawady, ul. Piwna 8 tel. 34 317 71 35, 509 120 868

69

GMINA LIPIE

GMINA POPÓW

70

GMINA OPATÓW

GMINA PANKI

Miejsca noclegowe Gospodarstwo agroturystyczne „Skowronek” Monika Kotowicz 42–152 Wilkowiecko, ul. Cmentarna 25 tel. 515 296 596 Gospodarstwo agroturystyczne Beata i Henryk Chyra 42–152 Złochowice, ul. Długa 213 tel. 515 857 104 Gospodarstwo agroturystyczne „Zwierzyniec” Alina Bulska 42–152 Zwierzyniec Pierwszy, ul. Dębowa 8 tel. 609 277 893 e-mail: alinabulska@gmail.com www.agroturystyka-zwierzyniec.pl Gospodarstwo agroturystyczne Tadeusz Nicer 42–140 Zwierzyniec Trzeci 76 tel. 34 317 97 32, 601 097 221 e-mail: tadekn@vp.pl www.zwierzagr.republika.pl Gospodarstwo agroturystyczne Artur Ławniczak 42-140 Jaciska 27 tel. 34 3179 467

GMINA WRĘCZYCA WIELKA

Agrogościna „Cwał” Edmund Kloc 42–134 Truskolasy, ul. Opolska 18 tel. 34 319 90 91, 605 653 003 email: truskolasy@o2.pl www.truskolasy.agrowakacje.pl Gospodarstwo agroturystyczne „Świat Ogrodów” Alicja Kokot 42–130 Pierzchno 56d tel. 32 728 13 05, 501 272 121 Agroturystyka Acti.SPORT Janusz Ferenc 42–130 Pierzchno 16 tel. 605 042 048 www.agroturystyka-actisport.pl Ośrodek rekreacyjno-sportowy Zespół Szkół w Węglowicach 42–130 Węglowice tel. 34 310 41 05, 34 310 41 08 e-mail: spweglowice@o2.pl www.zsweglowice.webd.pl

wyżywienie na „Szlaku Liswarciańskim” i w okolicy

Wyżywienie

71

Pod Ratuszem 42–289 Woźniki, ul. Rynek 12 tel. 34 3573068 Pizzeria La Costa 42–289 Woźniki, Rynek 10

WOŹNIKI

Restauracja Pod Kasztanami 42–287 Lubsza, ul. Lompy 48 tel. 34 357 94 82 www.podkasztanami.weselnie.pl

LUBSZA

Pizzeria La Costa 42–287 Psary, ul. Główna 63

PSARY

Restauracja-Pizzeria „Pod Dębami” 42–283 Boronów, ul. 3 Maja 4 tel. 515 296 558 Restauracja „Nad Liswartą” Boronów, ul. Wojska Polskiego 1 tel. 34 39 05 796 www.liswarta.pl

BORONÓW

Kawiarnia „Joasia” 42–714 Hadra, ul. Szkolna 25 tel. 34 357 13 17

hadra

Zajazd „Złota Róża” 42–284 Herby, ul. Częstochowska 3 tel. 34 357 44 09

herby

Restauracja 58 42–714 Lisów, ul, Stawowa 58 tel. 607 989 285, 691 792 013 www.restauracja58.pl e-mail: ap.restauracja58@wp.pl Pod Akacjami 42–714 Lisów, ul, Stawowa 64 Tel. 34 357 12 17 Bar „Pod Złotym Leszczem” 42–714 Lisów, ul. Częstochowska 1

LISÓW

72

KAMIŃSKO

PRZYSTAJŃ

KRZEPICE

ZAWADY

PANKI

Wyżywienie „Karczma Kamińsko” 42–142 Kamińsko 14 tel. 34 3448409 Bar „Ewa” 42–142 Kamińsko 33 tel. 34 3191557 czynny w sezonie letnim Zajazd Przystań 42–141 Przystajń, ul. Powstańców Śl. 117 tel. 34 319 12 57 www.zajazd-przystan.pl Restauracja Nowowiejska 42–160 Krzepice, ul. Powstańców Śl.

Tel. 34 3175109 Zajazd Pod Różą 42–160 Krzepice, ul. Wieluńska 4 tel. 34 318 55 85 Pizzeria Ti Amo 42–160 Krzepice, ul. Rynek 18 Tel. 695 695 805 Restauracja Wczasowa 42–100 Zawady, ul. Częstochowska 10 tel. 34 310 36 63 Bar Vabank Zawady, ul. Wypoczynkowa 16 42-110 Zawady tel. 34 317 71 24 Ośrodek wypoczynkowy „Pod Grzybkiem” 42–110 Zawady, ul. Piwna 7 tel. 34 319 08 98, 508 030 302 www.podgrzybkiem.pl Ośrodek wypoczynkowy „Słoneczny Brzeg” 42–110 Zawady ul. Turystyczna tel. 34 317 74 34, 662 231 237 www. slonecznybrzeg.com Ośrodek wypoczynkowy „Paradise” 42–110 Zawady, ul. Piwna 12 tel. 34 317 70 64, 608 638 943 www. paradise.czest.pl Kawiarnia „U Braci” 42–140 Panki, ul. 1 Maja 13 tel. 34 317 92 71

Lokalne Grupy Działania

73

74

LGD „Brynica to nie granica”

Lokalne Grupy Działania Pyrzowice ul. Centralna 5 42-625 Ożarowice pokój nr 111, I piętro tel.: 32 380 23 28 e-mail: lgd@lgd-brynica.pl www.lgd-brynica.pl Lokalna Grupa Działania „Brynica to nie granica” obejmuje obszar siedmiu gmin położonych w powiecie lublinieckim: Bobrowniki, Mierzęcice, Ożarowice, Psary, Siewierz, Świerklaniec i Woźniki. Siedziba LGD mieści się w Pyrzowicach (Gmina Ożarowice). Obszar grupy zajmuje 480 km2, a zamieszkuje go prawie 68 tys. osób. Grupa powstała w 2006 roku, tworzyło ją wówczas 14 członków założycieli. Obecnie LGD liczy 44 członków, w tym 7 gmin, 36 organizacji pozarządowych (sektor społeczny) i 1 przedsiębiorca (sektor gospodarczy).

W LGD są obszary o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych, które sprzyjają wypoczynkowi i rekreacji.

Do ich atutów należą: wysoka lesistość, parki i zbiorniki wodne. To również obszar o ciekawej historii Celem działania LGD „Brynica to nie granica” jest poprawa jakości życia na obszarach wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem: zasobów historyczno-kulturowych, zastosowania nowych technologii oraz popularyzacji produktów lokalnych.

Program PROW 2007–2013 otworzył drogę do kontynuacji działań LGD rozpoczętych w 2006 roku. Szczególnie istotne dla mieszkańców LGD ma działanie „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju”. Umożliwiło ono realizację projektów w ramach działań: różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej, tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw, odnowa i rozwój wsi, małe projekty. Ponadto LGD realizuje wiele działań, mających na celu promowanie obszaru gmin wchodzących w skład Lokalnej Grupy Działania. Bierze udział w imprezach kulturalnych, sportowych, organizuje spotkania informacyjne, prowadzi szkolenia oraz konsultacje dla mieszkańców, a także nawiązuje współpracę z Lokalnymi Grupami Działania z kraju i z zagranicy, czego najlepszym przykładem jest projekt „LISWARTA”.

Lokalne Grupy Działania ul. Wolności 2 42-262 Poczesna tel. 34 327 40 14 e-mail: biuro@bractwokuznic.pl www.bractwokuznic.pl

Lokalna Grupa Działania „Bractwo Kuźnic” działa na obszarze 5 gmin, z których gminy: Kamienica Polska, Konopiska, Poczesna i Starcza należą do powiatu częstochowskiego, a gmina Boronów do powiatu lublinieckiego. Powierzchnia obszaru LGD wynosi 262 km2, zamieszkuje ok. 34 500 mieszkańców.

Stowarzyszenie jest partnerstwem trzech sektorów: społecznego, gospodarczego i publicznego. Jest organizacją otwartą dla wszystkich, którzy chcą podejmować działania związane z funkcjonowaniem wsi i jej zrównoważonym rozwojem.

Głównymi cechami charakterystycznymi dla obszaru, które decydują o jego spójności i tożsamości są: położenie w niewielkiej odległości od Częstochowy, bogactwo przyrodnicze, zabytki architektury sakralnej, zabudowania folwarczne, pozostałości po kuźniach i tradycjach hutniczych, działalność lokalnych stowarzyszeń i organizacji społecznych, kultywujących tradycje, folklor i zwyczaje lokalne.

Lokalna Grupa Działania realizuje wizję rozwoju obszaru zdefiniowaną jako: „Bractwo Kuźnic” to region sprzyjający poprawie jakości życia, integracji mieszkańców, z rozwiniętą infrastrukturą turystyczno-rekreacyjną, dbający o środowisko przyrodnicze i dziedzictwo kulturowe oraz wykorzystaniu zasobów naturalnych i kulturowych.

Najważniejszymi wyzwaniami dla obszaru Bractwa Kuźnic są: rozwój funkcji turystycznej, dbałość o środowisko naturalne, tworzenie nowych produktów i usług turystycznych związanych z historią i legendami umożliwiających, wykorzystanie walorów przyrodniczych, kulturowych i społecznych, a także kultywowanie tradycji i wzbogacania oferty kulturalnej, sportowej i rekreacyjnej.

Cele te LGD realizuje m.in. współpracując z innymi lokalnymi grupami działania. Przykładem mogą być projekty współpracy: „Ekologia- kogo obchodzą losy cywilizacji” (Ekolc), „Questing – tworzenie szlaków turystyczno-edukacyjnych w formie poszukiwania skarbów”, czy „Liswarciański Szlak Wspiera Animuje Rozwija Turystykę Aktywną”.

LGD „Bractwo Kuźnic”

75

76

lgd „Spichlerz górnego śląska”

Lokalne Grupy Działania ul. Sienkiewicza 1 42-286 Koszęcin tel.: 34 343 05 62 e-mail: biuro@spichlerz.info.pl www.spichlerz.org.pl Fundacja Lokalna Grupa Działania „Spichlerz Górnego Śląska” jest partnerstwem działającym w programie LEADER. Pełni rolę lokalnej agencji rozwoju, której jednym z zadań jest zarządzanie projektami stworzonymi na jej terenie i zgodnymi z przyjętą strategią rozwoju, drugim natomiast jest służba w realizacji wspólnych interesów różnych środowisk społeczno-gospodarczych wchodzących w skład LGD. „Spichlerz Górnego Śląska” z siedzibą w Koszęcinie obejmuje swoim partnerstwem dwanaście gmin województwa śląskiego: Ciasna, Herby, Kochanowice, Koszęcin, Krupski Młyn, Pawonków, Pilchowice, Rudziniec, Sośnicowice, Toszek, Tworóg i Wielowieś. To teren urozmaicony nie tylko pod względem krajobrazowym, ale bogaty w walory przyrodnicze i kulturowe. Ze szczególnym naciskiem na przyrodę.

To może wydawać się mocno zaskakujące, ponieważ Górny Śląsk kojarzy się z czarnym węglem, dymiącymi hałdami i szybami kopalń. Tak, to jednak stereotyp. Istnieje podział na Górny Śląsk Czarny i Biały, ale w przypadku „Spichlerza” to absolutnie Zielony Śląsk!

Przepływające przez teren LGD rzeki sprzyjają ostojom ptactwa, ale też naturalnie meandrujące rzeki, szczególnie Mała Panew – rzeka nizinna – tworzą starorzecza i niezwykłej urody miejsca, gdzie spotkać można tereny bagienne i niewielkie torfowiska. W lasach żyją liczne gatunki zwierząt, ptactwa leśnego, wodnego i błotnego. Na terenach leśnych, jak również w miejscowościach można znaleźć pomniki przyrody: dwustuletnie dęby, jesiony i inne gatunki. W „Spichlerzu” znajduje się kilka rezerwatów przyrody, parki krajobrazowe; są wyznaczone i dobrze opisane ścieżki dydaktyczno-przyrodnicze, szlaki piesze i rowerowe. Na terenie gminy Toszek znajduje się niezwykły las Fazaniec z dobrze oznakowanymi ścieżkami edukacyjnymi; w pobliżu przysiółka Brzoza w gminie Kochanowice, Szlak Pomników Przyrody poprowadzi do dziko rosnących rododendronów, a do malowniczo położonych bagien w okolicy wsi Kierzki, zawiedzie ścieżka edukacyjna „Kierzkowskie bagna”. To tylko namiastka tego, co jest w „Spichlerzu”. Miłośnicy przyrody będą na pewno usatysfakcjonowani.

Historia miejscowości w regionie – ta najstarsza sięga XIII w. – wówczas pod panowaniem książąt śląskich zaczęły się mocno rozwijać, choć czas prawdziwej świetności przypadł

Lokalne Grupy Działania

na kilka wieków później. Największe ożywienie gospodarcze i kulturowe miast oraz wsi, najbardziej dynamiczny okres przypada na XVI-XVII w., kiedy rozpoczyna się wydobycie odkrytych tu darniowych rud żelaza i powstają kuźnice, młyny, a wraz z największym postępem przemysłowym końca XVIII w., fabryki. Przyczynia się do tego także kolej żelazna, a jej historię zobaczyć można w Sali Tradycji Magistrali Węglowej Śląsk – Porty we wsi Herby Nowe. Podróżując przez teren LGD, dzięki tej wielokulturowości można zwiedzić choćby pochodzący z XI w. zamek w Toszku, pałace między innymi w Brynku, Koszęcinie czy Pławniowicach; podziwiać jedyne w swoim rodzaju drewniane kościoły znajdujące się na Szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.

Teren „Spichlerza” to również historia zapisana głęboko pod ziemią w odkrytych niedawno skamieniałościach archozaura we wsi Lisowice. Tam znajduje się niewielkie muzeum paleontologiczne. Wprawne oko badacza wyróżni również kurhany we wsi Łany Wielkie czy grodziska w Żernicy.

Sięgając do słownika języka polskiego, przeczytamy, że spichlerz to budynek do przechowywania zapasów żywnościowych. Do tego, co smakowite, najlepsze, czego można posmakować później. Nie bez powodu LGD Górnego Śląska, złożone z niezwykłych dwunastu gmin, nazwało się spichlerzem. Tym dokładnie jest. Miejscem, które przechowuje to, co na Górnym Śląsku najlepsze. Przyrodę, kulturę, architekturę, sztukę, niezwykłych ludzi, obyczaje i język

77

78

lgd „Zielony Wierzchołek Śląska”

Lokalne Grupy Działania ul. 3 Maja 51, 42-100 Kłobuck tel.: 34 317 25 30 e-mail: biuro@lgd-klobuck.pl www.lgd-klobuck.pl Lokalna Grupa Działania „Zielony Wierzchołek Śląska” swym zasięgiem obejmuje osiem gmin powiatu kłobuckiego: Kłobuck, Krzepice, Lipie, Opatów, Panki, Popów, Przystajń, Wręczyca Wielka oraz gminę Blachownia w powiecie częstochowskim. Powierzchnia obszaru LGD wynosi 842 km², a liczba mieszkańców ponad 91 tys. „Zielony Wierzchołek Śląska” położony jest w północno-zachodniej części województwa śląskiego. Teren ten charakteryzuje łagodnie ukształtowany krajobraz, poprzecinany gęstą siecią rzek, strumieni i zbiorników wodnych, poprzedzielany kompleksami leśnymi. Występuje tu sześć rezerwatów przyrody, parki krajobrazowe, użytki ekologiczne i pomniki przyrody. Ciekawa jest przeszłość gospodarcza, związana z występowaniem bogactw naturalnych, a głównie rudy żelaza. Wydobycie rud żelaza różnymi metodami trwało od XIV w. do początku lat 80. XX w. Innym bogactwem naturalnym o znaczeniu przemysłowym były złoża wapieni.

Powstały wówczas kamieniołomy i piece do wypalania wapna. Z działalnością gospodarczą minionych wieków wiążą się zabytki techniki: piece wapienne, spichlerze, liczne młyny, mosty na Liswarcie i jej dopływach. Śladami bogatej przeszłości są także dwory i dworki, kościoły murowane i drewniane, cmentarze rzymskokatolickie.

LGD powstała w 2006 r. w ramach Pilotażowego Programu Leader+. Od tego czasu działa na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, szczególny nacisk kładąc na rozwój turystyki, promocję zasobów przyrodniczych i historyczno- kulturowych oraz popularyzację i rozwój produktów lokalnych. Realizacji tego celu służą organizowane od kilku lat rajdy krajoznawcze „Rowerem po Zielonym Wierzchołku Śląska”, podczas których uczestnicy poznają mniej i bardziej znane miejsca i historie oraz wydawnictwa promocyjne i turystyczne oraz szereg imprez kultywujących dziedzictwo kulturowe. Od początku swej działalności członkowie LGD dostrzegali potencjał rzeki do rozwoju funkcji turystycznej, stąd wzięła się inicjatywa utworzenia szlaku rowerowego wzdłuż Liswarty.

Stopka redakcyjna

Wydawca: LGD „Spichlerz Górnego Śląska” ul. Sienkiewicza 1 42-286 Koszęcin tel.: 34 343 05 62 e-mail: biuro@spichlerz.info.pl www.spichlerz.org.pl Fotografie: Krzysztof Świtalski Marek Zych Damian Siwiaszczyk Wikipedia (użytkownik Przykuta) Zasoby Lokalnych Grup Działania Opracowanie tekstów: Lokalne Grupy Działania Bożena Leszczyńska Damian Siwiaszczyk Projekt graficzny oraz skład: Damian Siwiaszczyk Druk i oprawa: Drukarnia Sil-Veg-Druk 42-700 Lubliniec ul. Niegolewskich 12 tel. 34 356 29 61 www.svd.pl

79

CZĘSTOCHOWA

OPOLE

KATOWICE

POPÓW LIPIE

MIEDŹNO

KRZEPICE OPATÓW

KŁOBUCK PRZYSTAJŃ

PANKI WRĘCZYCA WIELKA CZĘSTOCHOWA

CIASNA

HERBY

LUBLINIEC

LISWARCIAŃSKI SZLAK ROWEROWY SZLAK PANKÓWKI SZLAK OPATÓWKI

BORONÓW

WOŹNIKI