Selected Khutba Tausug by Local Governance Support Program in ARMM

Manarjuma / Iditur Dr. Hannbal H. Bara Tumpukan Mag-uudji Dr. Adjili N. Isduri Abdulhamid H. Ladjahasan Ustadz Yahiya Abdulla Manunulat Abdulwahid Inju Abdulgani Alawi Haidit Astarani Sharif Jul Asiri Abirin Mukhtar Jailani Abdullah Hamja Utoh Shervin Kasim Mahmood Pulangi Alimudin Abdullah Abdulcadir Mambuay Kamarudin Baulo Ahmad Mala Bajunaid Ibrahim Abdulsalam Alabat Ahmad Ali Bud Pangaruhan Ustadz Yahiya Abdulla Ustadz Esmail Ebrahim Tumpukan Tiknikal Kamarudin Baulo Cindy Fair, LGSPA Marion Maceda Villanueva, LGSPA Jose Deles Jr., LGSPA Myn Garcia, LGSPA Gemma Borreros, LGSPA Joseph Palanca, LGSPA Jodl Isahac, LGSPA Maya Flaminda J. Vandenbroeck, LGSPA Juvylyn Sobrivega, LGSPA Mamaktul Artist Arthur Ian L. Garcia Pasalan sin Patta In patta nakabutang ha putus sin kitab ini, patta sin Masjid Jami Lupa Sug sarta kabakan ini ha Daira Sug, Lupa Sug. In pagpatta piyagkainagunan hi Al Jacinto iban dihil in kapatut pakayun in patta ha kitab ini dayn ha pamaid hi Gov. Abdusakur M. Tan sin Parinta Lupa Sug.

Khutba Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas Copyright ÂŠ 2009 Local Governance Support Program in ARMM (LGSPA) In Local Governance Support in ARMM (LGSPA) namulansangi tuud ha pakayun in kitab ini sibu da julbasahun atawa kapihun bang man bukun da hipag-usaha sarta dihilan isab sasabbutan in LGSPA. Di bunnal liyamud in katan hikarayaw ha waktu sin pagbaktul sin kitab ini, sagawa sibu da in nagpamahalayak iban manunulat di maharus tumanggung sin unuunu jumatu dayn ha pagpakay iban unuunu kasungan sin bayta ha lawm sin kitab ini. Rabbiyyul Awwal 1430H / March 2009 ISBN Umbul ISBN 978-971-94065-5-6 Prinint iban hidjatul ha Daira Davao, Philippines Piyamahalayak sin: Local Governance Support Program in the Autonomous Region of Muslim Mindanao Unit 72 LANDCO Corporate Center J.P. Laurel Avenue, Bajada Davao City, 8000 Philippines Tel. Nos. (63-82) 227-7980 to 81 http://www.lgspa.org.ph In pakaradjaan ini biyaktul iban panukuhi sin Parinta Canada liyabay dayn ha Canadian International Development Agency (CIDA).

Bitik sin Gikapan Pamukalaung Pangita Risala dayn ha Mufti Risala sin Manarjuma Pamarinta Marayaw 1. Pagnakura ha Islam Manga Sifat iban Akibbat Marayaw sin Nakura Pagnakura ha Islam Sharat sin Pagnakura ha Islam Nabi Muhammad : Suntuan ha Pagnakura Paghidjatul sin Pagnakura: Tumagna Duun Kaymu Kanakuraan iban Ra’ayat

19 23 28 32 36 42

2. Paghalulay sin Kaanyayahan Amanat iban Kaadilan Tigsik sin Pag-Anyaya

47 51

3. Paglanu ha Pulitik Malummi Pamarinta ha Islam Tigsik sin Pulitik Malummi ha Qawman Islam Sulang ha Pagsuap Kalabbiyan sin Shura Atawa Pagsiril Ma’sun

54 58 62 66

Parsukuan Kaadilan sin Manusiya 1. Kapatutan iban Pangadji Marayaw In Paglawag Ilmu: Fardu ‘Ayn Kalabbiyan sin Ilmu

71 77

2. Pagbaut ha Kaanakan Kapatutan sin Kabataan ha Islam Aturan sin Islam ha Pagbaut ha Kaanakan

82 86

3. Tampakun in Pakaradjaan sin Raâ&#x20AC;&#x2122;ayat Karayawan sin Pamaranan iban Kalitsinan ha Islam Kahalga sin Halal Kasussihan Talbilang sin Iman Pag-Ayura iban Pag-Umid sin Kakaya-Kayaan

90 94 99 103

4. Pag-Umid sin Adat sin Islam Kapatutan sin Manusiya Kapatutan sin Kababaihan Pagdihil Kabidda ha Kababaihan ha Kasambuhan Pagtiyaun sin Bukun Hangkapihak Darajat sin Kababaihan

108 112 116 120 124

Pagsulut ha Islam 1. Larakun in Pagsagka iban Kahalga sin Paghambuuk iban Kasulutan Pagtaymanghud ha Islam Pagsama-Sibu ha Qawman Islam Pag-Umid ha Kabuhi sin Manusiya iban Hiqma sin Qisas Kalabbiyan sin Pagmaap Pagsulut iban Pagtibuuk ha Islam Halga sin Paghambuuk ha Islam

129 134 138 142 146 149

2. Pagpalanyut sin Kasajahitraan Islam Bilang Agama sin Kasajahitraan Kapatutan sin Pangdaig

153 157

3. Luna sin Kajahulakaan iban Bunu ha Kabuhi sin Manusiya In Islam Nanghinulang ha Kajahulakaan

161

Tampakun in Kamiskin iban Kasambuhan ha Islam 1. Pagdihil Adil ha Pangalta Kahalga sin Zakat Pamulansang ha Manusiya Magtuyu Lumawag sin Rizq sin Allah Islam Bilang Agama Maluhay

165 170 176

2. Pag-Umid sin Kakaya-kayaan Pag-Ayura iban Pag-Umid sin Kakaya-Kayaan

182

3. Pagpu’pu sin Riba [Iban Pag-anak Sin] Hiyaram sin Islam in Ganda-Riba

187

Islam: Dan sin Kabuhi 1. Way Sikyularisim ha Islam In Islam Dan Jukup ha Kabuhi In Islam Kabuhi Tungpad ha Dunya iban ha Adlaw Mahuli

191 196

2. Pahugutun in Iman Lasa ha Nabi Muhammad Hal sin Narka Jahannam Manga Karayawan ha Pagbassa sin Qur’an

199 203 207

3. Islam Sulang ha Pagpihak Wayruun Pagpihak ha Islam

211

4. Pagpalanyut sin Sunna sin Islam Pamandang sin Islam ha Palipalihan iban sin Luna Niya

215

5. Pusaka Natu Budlung Ba’gu Bihaun, Taumaas Nakura sin Kunsum

219

Pamukalaung In Local Governance Support Program ha ARMM (LGSPA) sin Canadian International Development Agency (CIDA) makuyag tumabang sin pagsaddiya iban pagpaawn sin Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas. In ini tarbilang sin pagkainagun ha pagpalanyut sin pamarinta marayaw ha ARMM agad na in panglamuri sin ulama magpaingat ha qawman tungud sin jinisan parakala awn parsugpatan pa kabuhi sin ra’ayat. In pagkainagun ini timagna sin sa’bu kaawn sin 2005 ARMM pagpi nakura. Bilang panukuhi ha voter’s education, in LGSPA imiban kan Ustadz Ahmad Ali A. Bud bakas Dean sin Southern Philippines Center for Islamic Teaching and Training nakatampat ha Mindanao State University ha Tawi-Tawi nagbaktul sin khutba aturan tungud ahlaq ha pagpi nakura pakayun sin masjid ha Tawi-Tawi. Pitu khutba in nasaddiya hi Ustadz Ali Bud nanakupi sin pitung kajumaat sin 45 adlaw timpu pagkampin. Bilang nakura sin Majlisul ‘Ala sin Tawi-Tawi, Ustadz Ali Bud nagpaawn misuwarat iban kakhatiban ha masjid supaya malilay in aturan ha pagpakay sin khutba ha adlaw Jumaat. Pagsakali, hi Ustadz Ali Bud amun nagpapaawn nasihat ha radio, nakatabuk manga panawag-tawag ha cell phone dayn ha manga dimudungug namayta sin pikilan nila ha tungud sin risalat kagunahan ha Jumaat. Mahuli, hi Ustadz Ali Bud minuwi hukum ba’gu in pikilan niya natibuuk atawa nagmakbul. Sumagawa, in nahinang niya nakadihil dan sin pagtibuuk sin 48 khutba. In ini kamuddiyan sin pagmatuyu sin lima mufti ha Basilan, Lupa Sug, Tawi-Tawi, Maguindanao iban Lanao sarta tiyauran sin ahlul Shari’ah iban pangangaruhan. In ini bunga sin misuwarat sunud-sunud iban pagpikil sin manga ulama ubus siyunuran sin pagsulat sin khutba. Damikkiyan, piyaawn da isab in pagribiyu sin khutba ba’gu natikmud. Pagkilal kalagguan kan Ustadz Esmail Ebrahim ha pagmatuyu niya sin lugay pagsaddiya iban paghidjatul sin khutba sambil najukup. In ini hikapagbansag tuud sin LGSPA bilang tarbilang sin pakaradjaan ini. Landu tuud siya magsukul ha pangandul piyakita sin manga Mufti in hinang nila in LGSPA iban ha prujik. In LGSPA landu tuud in paghuwat-huwat ha hinang ini kalu mahinang dan ha pagpasambu sin qawman ARMM. In LGSPA nanauri tuud ha duwaa sin ulama bang man sumung in panghati sin ra’ayat makapinda sin pamarinta pa marayaw amun iyaangut sin katan dayn ha tikmil masa sin parinta sambil pa ini-ini. Local Governance Support Program in the Autonomous Region of Muslim Mindanao (LGSPA)

Pangita Parman sin Allah: “U manga bal-iman! Apabila in azan piyaawn na ha sambahayang Jumaat, na pagus-us kamu manumtum pa Allah iban taykuri niyu in pag-usaha; yan in labi marayaw kaniyu bang sadja kiyaingatun niyu.” (Qur’an, 62:9) Tiyahunan na in manga ulama nagsangsa ha qawman ha maksud magpasambu sin kabuhianan iban pagpakusug sin parsugpatan sin manga ra’ayat iban pag-umid sin katilibut. In Khutba: Pamandu pa Kasambuhan sin Qawman Muslim ha Pilipinas piyaawn ha pagkainagunan sin Parhimpunan Darul Ifta supaya tumabang maghidjatul sin pakaradjaan iyaalup sin qawman Muslim ha katilingkal sin hula. In kitab ini hipasaplag ha kamasjiran sin ARMM. In kitab ini bunga sin misuwarat sunud-sunud, pagsulat sin manga pikilan iban pagribiyu marayaw supaya tumup ha maksud sin khutba. Ha kitab ini dihilan halga in parakala parsugpatan sin manusiya agad na in pag-umid sin katilibut nila. Lima parakala in napi: pamarinta marayaw, kaadilan, paglawag kasalassayan, kamiskin iban kabuhianan iban Islam – dan sin kabuhi. In paghidjatul sin khutba ini nahinang da isab sabab ha kiyakusug sin pagbilma’ruf sin manga ulama ha Lanao del Sur, Marawi City, Maguindanao, Cotabato City, Basilan, Lupa Sug iban Tawi-Tawi. Subay ini matampal pa katan biya sin ini bukun siya manual atawa handbook. In khutba di ha ini piyagpasawa sadja ha khutba asal piyapakayn ha kamasjiran. In kitab ini nagmumuhut mahinang dayn ha manga sumbuhan sin panghati makabulansang ha manga Muslim lumamud magplanyut sin kasambuhan iban tumabang magpasambu sin kabuhianan ha tiranan sin panghindu sin Islam. In maksud sin khutba ini dumihil ha Muslim pamandu iban pagmuhut pa karayawan. Yari kita ha zaman timatampak sin jinisan kabutulan biya na sin kamiskin, pagtiyuwas kabuhianan iban parinta malamma, kalu in khutba ini makabulansang ha qawman Muslim magmatuyu dumawhat sin angan-angan nila pa kasajahitraan iban kasambuhan.

Bang iban hidaya sin Allah, Azza wa Jalla, dumuwaa kitaniyu muramurahan in kitab ini makatabang magpalawm sin panghati iban magpahugut ha iman sin raâ&#x20AC;&#x2122;ayat dumwahat sin karayawan susungun. Abdulwahid Inju Abdulgani Alawi Haidit Astarani Sharif Jul Asiri Abirin Mukhtar Jailani Abdullah Hamja Utoh Shervin Kasim Mahmood Pulangi Alimudin Abdullah Abdulcadir Mambuay Kamarudin Baulo Ahmad Mala Bajunaid Ibrahim Abdulsalam Alabat

Risala dayn ha Mufti Alhamdulillah wassalatu wassalamu ala Rasulillah wa ala alihi sahbihi waman wala. Manga palanggungan ha agama yari kitaniyu ha masa in hula natu nimananam sin jinisan fitna dayn ha masa pa masa. Ha Islam in fitna dumagbus ha unuunu hinang kabatilan iban paamawgbug dugaing dayn ha agama Islam. Matampal pa katan in fitna mangdahi bala pa qawman hain in luna niya kumugdan saplag pa mahadjana agad na in manga bal-iman. Ha sabab ini, nagsabda in Nabi Muhammad ha ma’ana niya: “Awn duwa parakala hibin ku kaniyu, bang niyu kabawgbugan di na kamu malawng pagpuas ku salamalama, amuna in Kitab sin Allah iban sin Sunna ku.” Bilmaana, in Qur’an hidaya ha manusiya. Hangkan, in Islam tiyawag dan sin kabuhi. Bang sadja in kita Ummat Muslimin tumaytay ha dan ini sabunnal tuud matastas ta in katan fitna ha kuliling sin qawman. Sagawa, tumtumun natu in Qur’an subay awn papagan sin pagda-dungan mamantangi sin hukuman ha lawm niya labay dayn ha ha pag-uhanan sin ulama iban kanakuraanKarna nagsabda in Rasul ha ma’ana niya: “In pamarinta makapa’gang ha di mapa’gang sin Qur’an.” Ini in sabab piyatindug sin manga ulama ha Lupa Sug iban na sin kaibanan binaybayan ha ARMM in Darul Ifta ha supaya matapil iban pamarinta ha maksud mamandu ha mahadjana pa dan mabuntul iban kasambuhan. Muramurahan in kitab ini mahinang dan sin hikakusug sin pamarinta marayaw iban makadihil bulansang ha manga kanakuraan natu mamakay sin aturan pamarinta ha Islam. In kaputtihan sin kitab ini nasakup in katan tibayhuan sin dan hikahalulay sin kabutulan sin qawman dayn naman ha pagpalantup sin pamarinta marayaw, pagpasambu sin kabuhianan, pagpakusug sin paghambuuk sambil mawn pa pagayura sin kakaya-kayaan ha paghula. Hitukbal ku in pagsukul pa Allahu Ta’ala sin pangduli Niya ha pakaradjaan ini salta pa LGSPA ha panukuhi nila ha manga ulama amun miyabut pa masa natikmud iban in pagbaktul sin kitab ini. Panawagtawag ku ha manga kanakuraan, kamastalan, hamba ra’ayat iban sin manga bal-akkal ha Lupa Sug in magsamasama kitaniyu magbalik pa panghindu sin agama natu. Ini in sarayaw-rayaw lawang kaagi ha paghidjatul sin hula. Sabab in agama bang hihangla pa nakura, in agama mahinang padduman, adapun in nakura mahinang jaga. In katan pakaradjaan bang way padduman tantu malubu, damikkyan in katan pakaradjaan bang way jaga tantu malubu ra isab. Bang ta hibanding pa mujtama, hatiniya in mattan padduman sin hula amuna in Islam. Adapun in mattan jaga sin hula amuna in nakura. Manjari, in ulama siya in palmata sin pagbawgbug ha agama. Hatiniya, ini na in waktu in manga ulama iban kanakuraan magtaayun ha kasabunnalan iban ha kasambuhan sin hula, bangsa iban agama. Wabillahi attawfiq wa al-hidaya, wassalamu alaykum warahmatullah.

Sharif Jul Asiri J. Abirin Daira Sug, Lupa Sug Rabbiyul Awwal 7, 1430 / March 8, 2009

Risala sin Manarjuma Awn tu bitikan piyakay sin manarjuma ha pagtarjuma sin kitab ini: 1. Hatihun tuud in kaputtihan sin tiyap-tiyap paragraph sin asal kabtangan, 2. Pabuntulun in pagtarjuma apabila in kabtangan ha Anggalis maligut atawa mataud lapal pahantang, iban 3. Ganapan pikilan atawa data in pagtarjuma apabila in asal kabtangan sapantun gimantung. Hatiniya, mahunit in pagsalin bang in kaagi lapal pa lapal in pakayun dayn ha Anggalis pa Bahasa Sug. In tarjuma ini piyaagad ha aturan hidjaan sin Bahasa Sug amun biyaktul sin manarjuma ini iban sin panaibanan niya biya kanda: Prof. Arsanial E. Sappayani, Mrs. Alvina Sappayani, Tuwan Al-Anwar J. Anzar, Prof. Sahie S. Udjah, Dr. Adjili N. Isduri, Prof. Ahajul Y. Amirul, Ustadz Yahiya Abdulla, Tuwan Abdulhamid H. Ladjahasan, Imam AlRashir C. Kulani, Tuwan Noh Salapuddin, Dr. Radzma J. Suhaili, Dr. Samsula J. Adju, Dr. Nagder J. Abdurahman, Dr. Abdurajik S. Dansalan iban Prof. Abdulwahid Basaluddin. In suntuan sin paghidjatul sin hidjaan kiyawa dayn ha nukil amun awwal batangsulat piyakay sin kamaasan natu. In nukil kiyawa da dayn ha batangsulat sin Qur’an. Manjari, in manga nagbaktul sin hidjaan ini nakapaawn sila hangputag-upat (14) aturan subay mahinang padduman sin Bahasa Sug. In panagnaan aturan hidjaan sin Bahasa Sug amuna in pagbaktul sin kawhaan tagduwa (22) batangsulat. Ha batangsulat ini wayruun Cc, Ee, Oo, Vv iban Xx. Hikaduwa, ha aturan saplag sin hidjaan, kamatauran sin puunan lapal sin Bahasa Sug timubtub ha muna amza iban bukun. Manjari, bang magsulat sin manga lapal ini subay samuwa na katan, wayna h ha duhul sin lapal. Sawpama, ini in hidjaan sin manga lapal ini: ama, lupa, utu, sapa, kura, pali, bayhu, lutu, pasu, batu, siki, pagsabi, lana, mata. Hikatu, in katan lapal awn hurup munu amza ha panagnaan atawa hikaduwa saylabul subay siya butangan guhit. Sawpama: hu’nap, ba’gid, bu’luy, da’musan, ha’was, gi’tung, bu’lak, lapa’nag, balu’gus, malu’duk, kagu’ku. Hikaupat, in katan lapal puunan tumagna ha pamaris (harpun illat) ubus iyunahan sin tag, pag, nag, mag, hipag, subay awn utlang. Sawpama: mag-ilaw, pag-inum, nag-asawa, pag-arujawab, pag-uhanan, pag-isun, tag-alta, tag-amulahi. Hikalima, in katan lapal natapil atawa lapal nagampung subay butasun sin utlang. Sawpama: awwal-ahir bud-datag dalil-akkal balu-bituwanan haggut-pasu sud-guwa bakul-bitay bugit-butawan mata-taynga Hikaunum, in katan lapal puunan awn hurup ghayn ha hikaduwa saylabul atawa hikatu, subay g in pakayun supaya matanam. Sawpama: Asal Hidjaan Hantangan Diksunari agad aghad agap aghap banyaga banyagha dagang daghang tigidlum tighidlum

Pangita Hikapitu, in katan lapal awn hurup mad, subay in hidjaan kaniya asal. In hantang sin hurup padagbusun da ha Sinug diksunari. Sawpama: Asal Hidjaan Hantangan Diksunari agama āgama batik bātik katian kātian Hikawalu, in katan lapal awn hurup hidjaan. Sawpama: Asal Hidjaan abunaw babai babu labanus

v ha hikaduwa saylabul subay da b in pakayun ha Hantangan Diksunari avunaw bavai bavu lavanus

Hikasiyam, in katan lapal awn hurup y, subay paruunun. Ayaw gantian sin pamaris i. Sawpama: Asal Hidjaan Hantangan Diksunari bay bai wayruun wairuun alaykum alaikum bayta baita saypuwa saipuwa Hingkahangpu, in katan lapal awn hurup w ha hikaduwa saylabul, subay paruunun. Ayaw gantian sin pamaris u. Sawpama: Asal Hidjaan Hantangan Diksunari kawgun kaugun bawk bauk awn aun, awun mawlud maulud lawd laud, lawud Hingkahangpu tag-isa, in katan lapal awn hurup munu waw atawa taga mad, subay in hidjaan asal. Sawpama: Asal Hidjaan Hantangan Diksunari pausun pauwsun, pa-usun, paūsun mayu ma-yu, māyu Hikahangpu tagduwa, in katan lapal awn hurup w ha kahinapusan saylabul, subay paruunun. Ayaw gantian sin pamaris o. Sawpama: Talipaw tihilaw huskaw Panamaw dayaw sagkaw kabaw adlaw tullaw

Hikahangpa tagtu, hukuman pagsulat sin lapal awn hurup langkus. Sawpama: awn lawm taymbabaw bawgbug layng-sambung mayn-mayn sayngsing nayksaksi kawk dayn sawmbibi bayng-ulungun gayd saympupu lawng kaynda saymbugut sawk lawd taykkuwas bawk lawng sawm tawktuk Hikahangpu tag-upat, hukuman pagsulat sin lapal awn hidjaan kamahangan. Sawpama: maray’ aw’ naw’ tay’ hitaw’ jaw’ hay’ tiyaw’ Jay’ (langday) baw’-baw’ Maw’ (langday) Mahuli, in manga aturan hidjaan nabaktul ini sin talbilang Paghidjatul ha Hidjaan sin Bahasa Sug, muramurahan mahinang suntuan ha katan pagsulat kitab ha Bahasa Sug. Magsukul !!! Dr. Hannbal H. Bara Muharram 7, 1430 / January 3, 2009 Daira Sug, Lupa Sug

K h u t ba

Manga Sifat iban Akibbat Marayaw sin Nakura

(Attributes and Ideal Qualities of a Leader)

‫ وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﺷﺮور أﻧﻔﺴﻨﺎ وﻣﻦ ﺳﻴﺌﺎت‬، ‫ وﻧﺴﺘﻐﻔﺮﻩ وﻧﺘﻮب إﻟﻴﻪ‬، ‫ وﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ‬، ‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﻧﺤﻤﺪﻩ‬ ‫ وأﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وﺣﺪﻩ ﻻ‬،‫ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ هﺎدي ﻟﻪ‬، ‫ ﻣﻦ ﻳﻬﺪﻩ اﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ‬،‫أﻋﻤﺎﻟﻨﺎ‬ ‫ وأﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪا ﻋﺒﺪﻩ ورﺳﻮﻟﻪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﻋﻠﻰ ﺁﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﺟﻤﻌﻴﻦ وﻣﻦ‬،‫ﺷﺮﻳﻚ ﻟﻪ‬ .‫ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎن إﻟﻰ ﻳﻮم اﻟﺪﻳﻦ‬ In katan sanglit tuput pa Allah, mamudji kitaniyu Kaniya iban mangayu kitaniyu tabang Kaniya iban mangayu kitaniyu kaampunan Kaniya iban magtawbat kitaniyu Kaniya iban duun Kaniya kitaniyu magpatilibun dayn ha manga kangian sin ginhawa natu iban dayn ha manga kasaan sin hinang natu. Hisiyu-siyu in hidayatan sin Allah, sabunnal tuud kiyahidayatan na siya. Damikkiyan, hisiyu-siyu in lawngun sin Allah, wayna makahidayat kaniya. Magnayksaksi aku bunnal tuud wayruun mapatut pagtag-ipunan malayngkan Allah, tunggal Siya way sakutu Niya. Iban magnayksaksi aku bunnal tuud in Muhammad ipun Niya iban daak Niya. Bang mayan in kasanyangan iban kasajahitraan sin Allah hianughara ha Nabi Muhammad , ha ahli niya, ha katan sahaba niya iban hisiyu-siyu in miyagad kanila ha karayawan sambil pa Adlaw Akhirat.

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) In Allah nagpapanjari ha manusiya mataas in darajat nakabidda dayn ha kaibanan mahluk. Malayngkan, misan in kiyaawnan sin manusiya di makatungkad ha kasabunnalan labiawla ha manga gaib, di niya mapaylu in kaawnan sin Tuhan yan limalahil in kudra Niya. In Allah piyara Niya in Nabi Muhammad hambuuk nakura suntuan sampurna ha katan tibayhuan sin kabuhi – ha ahlaq, pagsumadja, ha pagda-dungan [supaya in manusiya makakawa sin kasabunnalan iban umurul ha hidaya tiyulun sin Allah amuin puunan sin kasabunnalan iban kasampurnaan.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 19

Ha lawm Qur’an nagparman in Allah:

In sila (nakura Muslim) bang namu sila tukbalan kawasa ha gumi, hibantang nila in sambahayang; in pagzakat iban mangdaak sila pa kabuntulan (magparatsaya ha katunggal sin Allah) iban mamu’pu dayn ha munkarat (kufr, shirk, iban sin katan liyangan). Ha Allah nakabutang in kiyatubtuban sin katan pakaradjaan. (Qur’an 22:41) In ayat nasabbut nangjumlahi sin rukun ha pagpi nakura marayaw. Ha ayat ini, upat in kawajiban subay hibantang sin nakura. Bang ini mahinang dalil sin pagpi nakura, tantu kaluhayan in manga Muslim magpi dayn ha lawman nila sin nakura mabuntul iban matawkasi. In nakura mabuntul subay bawgbugan in ayat nasabbut iban pangandul sin ra’ayat tungud pagparinta. Hangkan da, in Tuhan limpal Niya ha Qur’an:

Sabunnal tuud! In Allah nagdaak in subay niyu hitunay in amanat duun ha tagdapu sarta bang kamu manghukum ha antara sin manusiya subay ha kaadilan. Di hikatungging in tampal sin panghindu dihil Niya kaniyu! Bunnal tuud, in Allah Sangat Makadungug, Makakita. (Qur’an 4:58) Manga taymanghud mulliya ha agama Islam! Ingata niyu bang in kanakuraan Muslim balibadat, malaggu kamumpaatan ha katilingkal Ummah. Matampal ini ha Sunna sin Rasul ha Hadith niya: “Ayaw suknai in manga nakura niyu, sa pangayui niyu duwaa pa Allah bang man dumayaw karna in dayaw nila magmumpaat da kaniyu.”

sila

U manga taymanghud! Tumtumun natu in magpi nakura kawajiban natu ini. Na subay natu agarun in rukun iban padduman limpal sin Islam. Nagsabda in Nabi

In Allah pasilungun niya in pitu tau ha lambung Niya ha Adlaw wayruun na lambung mapuas dayn ha lambung Niya: 1. Nakura adil, 2. Budlung ba’gu limaggu ha pag-ibadatan pa Allah, 3. Manusiya in pangatayan tattap gimagantung ha masjid, 4. Duwa tau naglasa karna sin Allah. Magbak iban magbutas karna sin Allah, 5. Tau wala nahaylan sin tawag sin babai malingkat iban dayahan duma magzina kaniya ubus in pamung niya: Mabuga aku pa Allah, 6. Manusiya matagi magmura sin alta niya, iban 7. Tau timutumtum pa Allah ha waktu isa-isa niya sarta timubud in luha dayn ha mata niya. Mataud manga kanakuraan Muslim ha dunya ini nakara sin akibbat pagnakura sarayaw-rayaw. In kaibanan awn lawang mapi mapatut hibutang pa kawasa; damikkiyan awn da isab di makasulay sambil in ingat nila ha pagnakura lumabay na sadja. Awn nakura piun pasal sin ingat-panday nila duma sin kawasa iban tumunay sin kawajiban umatap ha amanat dayn ha Tuhan Mahakawasa. 20 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Awn da isab nakura subay piun pasal sin pagpikil nila magbantang prugram umiran iban palanyutun in kakaya-kayaan sin Allah. Hati niya, bukun patimbulun in pangalta sin hula ha maksud pa baran atawa hipagsin nila. In masa natu ini nakasaksi sin jinisan kahalan amun piyalabbaw in napsu sarta in kaanyayahan dimagbus sara. Na, subay kitaniyu jumaga sin kasabunnalan. Bukun kitaniyu humundung sadja ubus in kabatilan simasaplag ha lawman natu. Bang sawpama in kabatilan magligutan ha lawm sin pamarinta, in ini wajib katu manglamuri ha pagkainagun sin pagdayaw. Lilinga in mahinang hikabalik in hinang pa marayaw supaya in kangian dumayaw pa. Pasal sin ini manga taymanghud namu, magtali kitaniyu lagi kannalun natu in rukun sin pagpi nakura. Parman sin Allah ha lawm Qurâ&#x20AC;&#x2122;an:

Sabunnal tuud nagdaak pa kaadilan iban ihsan (kasabar tumunay sin kawajiban pa Allah ha tiranan sin Sunna) iban tumabang ha kampung (biya sin magsadaqa, magtibaw iban unu-unu na in hikarayaw), iban puâ&#x20AC;&#x2122;puun in hinang makasipug iban munkarat (biya na sin shirk iban kufr) iban pag-anyaya. In Allah nagpatumtum kaniyu bat kamu makapangannal. (Qurâ&#x20AC;&#x2122;an 16:90) In junjungan natu Nabi naghubaya-hubaya in subay kitaniyu matilusa ha pagpi sin kanakuraan natu iban magpatumtum da isab kita ha manga sila mabaya mahinang nakura. Sabda sin Rasul

Ayaw kaw humajat mahinang nakura pasal bang kaw sangunan kawasa labay dayn ha siyukat mu, na pananggunganan mu yan. Sa, bang hitukbal kaymu ha way mu piyangayu, na tabangun kaw sin Allah. Bang sawpama makajanji kaw himinang pag-ubus way mu kiyatunay, na subay mu pagtawbatan in janji mu. Iban da isab: In Rasulullah nagsabda kan Abdul Rahman ibn Sumara: Abdul Rahman ayaw kaw sumukat kawasa pasal bang kaw kadihilan kawasa dayn ha siyukat mu, pasaran kaw isa-isa mu way tulung dayn ha Allah makatabang tumunay sin kawajiban mu. Malayngkan, bang kaw tukbalan ha way iyangut mu, tabangun kaw sin Allah ha pagtunay sin kawajiban mu. Manghinduwaa kitaniyu pa Allah sin hidayat Niya supaya natu maurul in pagpi nakura matawkasi hikarayaw sin kabuhi natu labiawla ha Akhirat. Manga taymanghud namu balkanan! Ha Hadith sin Nabi natu junjungan, in pagnakura kamahangan ini magdatung ampa malaggu in kawajiban. In nakura subay in kahalan niya simpul. In kabuhi simpul hambuuk tibayhuan sin kaadilan. Subay siya suntuan ha kaadilan sibu da ha mayran atawa kasipukan. Ampa in kabuntul di Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 21

makainihan. Tikmud masawa pa katan subay kakitaan in kaadilan ha katan pakaradjaan, ha katan masa, ha katan tampat. In kagunahan ha kanakuraan natu subay sumandig ha kaguruhan supaya sila kapanduan mawn pa magmabuga. U manga kanakuraan sandig kamu pa Tuhan iban agara niyu in pardaakan Niya iban labaga in karidaan Niya.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Muramurahan panduan kitaniyu pa barakat sin Qur’anil Karim supaya magparuntungan kitaniyu dayn ha ayat sin Qur’an iban zikr pa Allah. Pangayuun ku pa Allah in kaampunan natu. Na! pangayu kamu kaampunan dayn Kaniya karna in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

22 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Pagnakura ha Islam (Leadership in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 23

“Sabunnal tuud! In Tuhan nagparman ha manga Malaikat: Sung aku magpapanjari khalifa ha dunya. Namung sila: magbutang kaw ha lawm (dunya) amuin magmanja iban mag-asag dugu; adapun in kami way hinang dayn sin mamudji iban magtaat Kaymu? Agi Niya: Aku in labi makaingat sin di niyu kaingatan.” (Qur’an 2:30) Manga palanggungan ha Islam, in pagnakura amuna in amanat salaggu-laggu biyutang pa manusiya sabab duun ha kanakuraan nakasandig in manga ra’ayat. In pagnakura di manjari mahinang dan hipanglunggu ha manusiya atawa hipangakkal ha parinta iban qawman. Ha kitab hi Imam al-Ghazali biyayta “Bang in agama hi bin pa nakura, kakitaan ta in agama mahinang hag; in nakura mahinang jaga. In katan pakaradjaan bang way hag malubu damikkyan bang way jaga malubu ra isab. Na in mattan hag sin mujtama amuna in Islam; hati in mattan jaga amuna in nakura.” Ini in sabab in nakura subay tuud mamakay sin kaadilan ha pagda-dungan. Ha manga nakura zalim awn da adlaw niyu ha tampat paghuhukuman. Hundungan niyu na in pag-anyaya sin alta sin ra’ayat iban pagma’siyat. Ha pasalan ini, tawagun namu in manga baliman usug-babai tumabang magpasaplag sin hinang amal salih iban pagpudda sin kama’siyatan. In kalagguan sin pagnakura ngiyanan ini sin Qur’an bilang Rasul. Parman sin Allah ha lawm Qur’an: “Apabila in manga munafiq mari kaymu, in pamung nila: magsaksi kami in bunnal tuud Rasul kaw sin Allah. Na asal tuud kiyaingatan sin Allah in ikaw Rasul Niya. Sarta in Allah nagsaksi in manga munafiq mattan putingan.” (Qur’an 63:1) 24 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Ampa in Mahasutsi Mahatinggi giyulal Niya in Ibrahim bilang imam ha lawm Qur’an:

“Iban tumtuma niyu in Ibrahim bakas tiyandas sin Tuhan niya sin manga pardaakan kiyatunay niya: Agi Niya: hinangun ta kaw imam sin manga manusiya. Nangayu buut (in hi Ibrahim): iban da isab kaimaman dayn ha manga panubu ku. Simambag Siya: Malayngkan, in janji ku di madawhat sin manga jahulaka.” (Qur’an 2:124) In hika-upat gulalan sin nakura iyusal sin Nabi Nagsabda in Nabi sin Islam

amuna in sultan.

“In sultan sin manga Muslim sila in ganti tawmaas sin kababaihan way maas nila.” Hikalima, in Nabi Muhammad

tiyawag niya in nakura bilang amir, sabda niya:

“Apabila awn tungkatau manaw pa malayu, subay awn dayn kanila piun mag-amir.” In kahalan sin pagnakura ha Islam, mahadjana in kariasali tagdapu sin kawasa; adapun in nakura kapala sadja siya sin ra’ayat. Hatiniya, in nakura hambuuk tau pini mag-uhan sin parinta pasal sin akibbat niya, in pagkamu’min niya sarta namantang sin kaadilan ha Islam. In pagnakura subay umatap ha panghindu sin Qur’an parman sin Allah:

“Patudjuha in bayhu mu pa agama bilang mahatul amun kariasali in manusiya piyapanjari sin Allah mahatul: di tuud ini mapinda ha hadarat sin Allah. Yan in agama mattan malayngkan kamatauran sin manusiya way panghati.” (Qur’an 30:30) U manga Muslim hisiyu-siyu dayn kaniyu mahinang nakura subay imingat iban hipag-anggawta in sara sin Allah iban limpa sin Kanabihan nakauna labiawla in Sunna sin Nabi Muhammad . In kaibanan suntuan amuna in pagnakura sin manga sahaba dayn kan Abubakar as-Siddiq, Umar ibn al-Khattab al-Faruk, Uthman ibn Affan iban Ali ibn Abi Talib. Nagsabda in Nabi Muhammad

“In urulun niyu amuna in Sunna ku iban Sunna sin Khulafa-i-Rashidin amun kiyapanduan (ha pagnakura).” U manga bal-iman iban ipun sin Allah! Hisiyu-siyu dayn kaniyu mahinang nakura andu tattap tumtuma in ikaw yan hambuuk dayn ha khalifa sin Allah di ha gumi.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 25

Sabda sin Nabi Muhammad

“Sabunnal tuud! In nakura dayn kaniyu khalifa sin Allah ha lawm sin qawman; tindugan niya in kapatutan sin kiyalaugan. Apabila in nakura manghukum ha kaadilan makawdhat siya ridha dayn ha Allah sarta in ra’ayat subay magsukul. Sagawa, bang in nakura manghukum ha kalawngan, tantu makatabuk siya mulka dayn ha Allah sarta in ra’ayat subay sila magsabar.” Andu manga Muslim, kaadil kamu ha kabuhi ini sibu da tagdungan sin liud atawa nakura ha qawman. In kamu katan ha lawm nananggunganan ha unu-unu kiyahangla kaniyu. Ha pasalan ini, manga palanggungan ha agama Islam in pagnakura subay ha lima sin sila mapatut magda-dungan ha qawman iban awn sifat nila patiulung iban patitabangun. Subay awn siya angan-angan magsangsa ha ra’ayat. Subay way takabbul niya iban di umangut mangliyulakad ha manga ra’ayat niya. Tumtuma! In sifat sin pagnakura napadagbus sin Nabi Muhammad ha lugay niya buhi. Hangkan, ha Islam itung ibadat in magtaat pa nakura Muslim biya sin nasabbut ku ha dugaing khutba. In junjungan natu Nabi Muhammad

nagsabda:

“Kitaniyu in kahinapusan Ummah malayngkan kitaniyu in makauna sumud pa lawm Sulga. : Hisiyu-siyu in magtaat kaku, nakapagtaat siya pa Allah. Siyugpatan pa sin Nabi Malayngkan, hisiyu-siyu in magmungkir kaku, nakapagmungkir siya pa Allah. Hisiyu-siyu in magtaat ha nakura, nakapagtaat kaku. Sagawa, hisiyu-siyu in magmungkir ha nakura, nakapagmungkir siya kaku. In imam (nakura) sapantun taming; hisiyu-siyu in sumampig kaniya masalamat. Apabila in imam (nakura) dumaak ha ra’ayat pa hinang marayaw iban mamarinta ha lawm kaadilan, na tungbasan siya ha hinang ini. Sagawa, apabila siya himinang sin lawan sin hinang ini, na siya in tumanggung sin luna sin hinang niya.” Manga palanggungan mulliya ha Islam! Matampal ha panghindu sin Nabi in nakura Muslim iban ra’ayat malaggu in kawajiban nila ha pagpalantup sin kasajahitraan iban kasambuhan sin qawman. Shafiq al-Balkhi, alim dakula namung ha hadarat hi Harun al-Rashid, khalifa sin Abbasid iban nakura sin hula salaggu-laggu ha zaman niya: “In ikaw tuburan, adapun in kawazilan mu amun timatabang kaymu nag-aayura sin hula, sapantun sapa. Apabila in tuburan malanu, tantu way tuud dapat malubug in dan sin sapa; malayngkan bang in tuburan lubug, na way sautun magpalanu sin daraganan tubig.” Wasihat hi Umar ibn Khattab (R.A.), in pagnakura subay hitukbal pa manga manusiya malawm in panghati iban gawgut ha janji iban di mabuga ha manga kurugun sin asu-kampung niya. Agi hi Umar (R.A.) upat kajinis in nakura: 1. Nakura makusug amun nagsasangsa siya iban panaibanan niya. In sila ini sapantun mujahidin ha dan sin Allah. In partabangan sin Allah duun kanila. 2. Nakura malamma amun di magkainagun sin hikakusug sin pamarinta niya. Ha pasal sin kalamma niya in panaibanan niya magpasad sin kawajiban nila. In nakura bihaini maliddup iban di makakawa partabangan dayn ha Allah.

26 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

3. Nakura maligap amun hidukmal niya sadja in kawajiban pa panaibanan niya ubus in siya magpasaddap sadja. Sabda sin Rasulullah : In mag-iipat sundal makamula iban mulahun niya in baran niya. 4. Nakura mapasad amun magpasaddap sadja damikkiyan in panaibanan niya. Maliddup sila yadtu katan. U manga ibadallah! Gunggung kamu pa padduman sin Allah iban Nabi Muhammad , sarta hinanga niyu siya imam iban nakura ha katan hinang iyaalup niyu. Pagparatsaya kamu kaniya. Ayaw kamu magad sin waswas sin nafsu niyu iban magtaat ha Shaytan karna yan kamu ha lawm lugal sin partukasan.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 27

Sharat sin Pagnakura ha Islam (Conditions of Leadership in Islam)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin mattan pagmabuga. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an 3:102) U manga Muslim nagpaparatsaya ha Allah, in Islam hambuuk siya padduman, jukup dan sin kabuhi pakayun sin manusiya ha dunya. In Islam wayruun parakala malayngkan nasakup niya karna in katan tibayhuan sin kabuhi biya sin siyabbut sin Allah ha lawm Qur’an:

28 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Ha adlaw ini siyampurna kuna in agama kaniyu, piyuspus ku kaniyu in Ni’mat Ku iban napi Ku kaniyu in Islam bilang agama niyu.” (Qur’an 5:3) Manga bal-iman! In kitaniyu katan awn kawajiban ha lawm mujtama natu. In kausugan nakura sin kaliuran nila, tumpukan iban qawman sarta subay natu dahun in kawajiban yan pasal haram katu manaykud dayn ha kawajiban nasabbut. Subay kitaniyu nakura marayaw ha tiyap-tiyap tumpukan natu iban subay kita magsangsa tungud pa karayawan. U manga hamba ra’ayat, kannalun natu in kahalan sin bangsa taniyu iban qawman. Ha hadarat sin mahadjana, kabakan taniyu in kamiskin amad, kasusahan iban kabubugaan, hatiku baha kamuddiyaan na ini sin pagnakura way imatap ha agama Islam. Awn nakura natu kulang paslud duma sin kawajiban nila lagi di magpikil dahun in ra’ayat pa dan sin Shari’ah atawa pa tiranan sara sin Tuhan. Nabi Muhammad

nagsabda:

“In manusiya napi magnakura malayngkan samatamata kiyahatihan niya in awn labi pilihan duma sin kawasa, na sabunnal tuud nakapangliyu-lakad siya ha Allah iban Rasul Niya iban katiluagan sin qawman.” In kaibanan bal-akkal nagbaktul aturan sin nakura marayaw amun di ha ini in Nabi Muhammad nagulal nakura salaggu-laggu ha katan masa sin bukun Muslim malayngkan guwa dayn ha surbi pikilan sin manga bukun Muslimin talbilang sin kaniya-kaniya pangadji (Time Magazine, July 15, 1974). In manga aturan biyaktul hi US Prof. Jules Masserman hambuuk psychoanalyst, amuna “in nakura subay: 1.) Makadihil kalanyutan ha manga ra’ayat; 2.) Makadihil padduman atawa mujtama hain in manusiya ha lawm kasalamatan; iban 3.) Makadihil ha manusiya Iman atawa pamaratsaya.” In Allah nangdaaki ha manga bal-iman magsabar ha pagtaat iban ibadat nila, iban siyukat Niya ha bal-iman magbantang sin pagda-dungan ha tiranan sin Shari’ah sabab in karayawan iban qawman sajahitra madawhat sadja apabila in pagnakura simandig ha Shari’ah makataymbabaw bilang padduman. Sabunnal tuud in sabab mayta in Allah nagpapanjari ha manusiya supaya sila mapalanyut nila in aturan kasajahitraan, kasambuhan iban pag-ibadat. Biya na sin parman sin Allah ha Qur’an:

“Bukun sabab unu-unu in piyagpanjarihan Ku ha Jinn iban Manusiya malayngkan magtag-ipun Kaku.” (Qur’an 51:56) Matampal in Tuhan Rabbul Alamin nagmaksud nagpapanjari ha manusiya supaya mahinang khalifa Niya amun magpamuhatab sin pagnakura Niya. In ini limpal sin Allahu Ta’ala ha lawm Qur’an:

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 29

“Sabunnal tuud! In Tuhan namung ha manga Malaikat: Sung aku magpapanjari khalifa ha dunya. Namung sila: magbutang kaw ha lawm (dunya) amuin magmanja iban mag-asag dugu; adapun in kami way hinang bat mamudji iban magtaat Kaymu? Agi Niya: kaingatan Ku in di niyu kaingatan.” (Qur’an 2:30) Nagparman da isab in Allah:

“Pa manga bangsa Samud (piyara namu hi) Salih, hambuuk dayn ha manga liud nila. In pamung niya: “U manga bangsa ku, sumbaha niyu in Allah: Wayruun tuud ilaha puas dayn Kaniya. Siya in nagpaawn kaniyu dayn ha lupa iban nagpahula ha babaw niya. Na pangayu kamu kaampunan Kaniya iban pagpatikupu kamu Kaniya: sabunnal tuud in Tuhan ku sangat masuuk, saddiya sumambag sin pangasubu niyu.” (Qur’an 11:16) Ini in sabab mayta in Islam piyamuhatab in halga sin pagbantang sin Shari’ah. Damikkiyan, piyatampal sin Islam in sharat sin pagnakura ha Islam supaya in maksud kasajahitraan sampurna madawhat labiawla in kabuhi kakkal ha Akhirat. Supaya mapasawa in sharat sin pagnakura ha Islam, munamuna in pagnakura subay makusug iban adil sarta gawgut ha katan pakaradjaan. Parman sin Allah:

“Saddiyaha in basag niyu sambil mapuspus in kusug niyu …” (Qur’an 8:60) Biya sin kagawgut sin Iman, bang ha kabtangan bihaun tiyawag siya political will hatiniya gaus magda-dungan. Hukuman iban hibal sin pagnakura nakasandig ini ha mahugut Iman, kalasig sin pamaranan, pikilan iban alta. In ra’ayat nangandul ha nakura tumakin sin unu-unu pakaradjaan labiawla ha pag-agama, kasalamatan sin kabuhi nila, pangalta mabut na pa qawman. Hikaruwa, piyatampal da isab sin Allah in sharat sin pagnakura ha Islam. In tanda niya nagparman in Allah ha Sura al-Yusuf:

“Pamung (sin Yusuf): Hanglaan niyu kaku in ruma pagkaun (gandum, tirigu iban bugas): aku in jaga mabuntul iban makaingat.” (Qur’an 12:55) Ha dugaing sura sin Qur’an in Allah nagparman:

30 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Kanabihan (puas sin Musa) namung kanila:

“In Allah siyangun hi Talut bilang sultan para kaniyu.” Agi nila: “Biyadiin in hikapamarinta niya kamu, in kaawnan marayaw kami dayn kaniya magparinta, sarta bukun siya maalta?” Agi niya: “In Allah pini siya bidda dayn kaniyu pasal in siya kiyahadiyahan ilmu mataud iban kusug sin pamaranan. In Allah magdihil kawasa pa hisiyu-siyu kabayaan Niya: In Allah Mahakawasa iban Makaingat sin katan unu-unu.” (Qur’an 2:247) In matakaddam makawa ta ha ayat ini, na in sila tagapanghati malawm in ingat, in pangita nila ha agama bukun hat tiyawag hidaya, tiyawag pa padduman. Ini in kasabunnalan. In dan pa kasambuhan subay dayn ha imingat sin agama duun ha lawm nakandut in pagtawagun salam atawa kasajahitraan. Ganap sharat ha pagnakura ha Islam biyatbat sin manga ayat nakauna, amuna in kaadilan. In kaadilan mattan subay sumandig ha lungbus panghindu sin Qur’an bukun ha hambuuk tibayhuan sadja. In nakura subay siya adil misan pa sattuwa iban pa kaibanan piyapanjari. Hambuuk dayn ha manga bunga sin kaadilan bilang sharat sin pagnakura ha Islam amuna in maawn ha pangatayan sin manusiya in kahanung. Awn kissa in hi Caesar sin hula Rum nagpara kapala madtu kan Hazrat Umar (R.A.) ha maksud lumiling sin pamarinta niya iban tuma’nus sin kahalan. Pagsud sin kapala pa Madina, liyawag niya magtuy hi Umar (R.A.). Piyangasubu niya: Hain in sultan niyu? Sambag nila: Way sultan namu luwal amir balkanan. Piyaguwa siya sin Madina. Di ha ini kiyabakan niya in Umar nakatutug ha buhangin nanguan ha tungkud niya. In tungkud ini diyara niya pawyu-pawyu, pag-usalun niya hipanglang bang awn nagmama’siyat. Pagkita sin kapala sin kahantang sin pagtug sin Umar, simud pa pangatayan sin kapala in katikupu iban namung siya pa baran niya: “Amuna ini in manusiya landu kiyadamagan sin kasultanan, sa atura in kahalan niya. Ya Umar adil kaw, ha sabab yan makatug kaw (isa-isa mu). Bukun biya sin sultan namu, anyaya. Ha katihabaan sin dum ha lawm buga sila.” Ini in hambuuk dayn ha manga kissa tungud sharat sin pagnakura ha Islam napadagbus sin hikaruwa khalifa sin Islam, hi Umar bin al-Khattab (R.A.).

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 31

Nabi Muhammad

: Suntuan ha Pagnakura

(The Prophet as a Model Leader)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) U manga Muslim! Kabuga kamu pa Allah, Azza wa Jalla iban pagtaat kamu Kaniya, na madawhat niyu in kamumpaatan dayn ha kabuhi ini sambil pa Akhirat. Ingata niyu bang man kamu kiyaulungan sin Allah, in sataastaas rukun iban kawajiban ha manga Ummat Islam amuna in manuntut ilmu pagtuhan, agama iban Sunna sin Nabi Muhammad . In Allah nagpapanjari ha manusiya mataas in darajat nakabidda dayn ha kaibanan mahluk. Malayngkan, misan in kiyaawnan sin manusiya di makatungkad ha kasabunnalan labiawla ha manga gaib, di niya mapaylu in kaawnan sin Tuhan amun yan limalahil in kudra Niya. In Allah 32 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

piyara Niya in Nabi Muhammad hambuuk nakura suntuan sampurna ha katan tibayhuan sin kabuhi – ha ahlaq, pagsumadja, ha pagda-dungan – supaya in manusiya makakawa sin kasabunnalan iban umurul ha hidaya tiyulun sin Allah amuin puunan sin kasabunnalan iban kasampurnaan. Ha lawm sin Qur’an nagparman in Allah:

suntuan siya sarayaw-rayaw ha manga nagmumuhut magbak “Sabunnal tuud in Rasulullah iban Tuhan iban ha Akhirat iban ha manga sila daran nanumtum pa Allah.” (Qur’an 33:21) In Allah Tuhan Bayng-Ulungun, hinang Niya in Nabi Muhammad rahmat pa katan manusiya iban kaibanan mahlukullah.

sampurna kalakkuwanan,

In Allah, Mahakawasa damikkiyan nagparman ha lawm Qur’an:

“Iban piyara Namu kaw (Ya Muhammad 21:107)

) malayngkan rahmat pa katan Alam.” (Qur’an

In tanda niya, di maambat in manga bal-akkal ha dugaing agama namantug ha Nabi Muhammad biya na kan George Bernard Shaw; hi Prof. Jules Masserman sin Chicago University; Mahatma Gandhi; US Prof. Michael Hart ha kitab niya, The 100 Most Influential Persons in History) iban Scottish manunulat Thomas Carlyle. In Time Magazine nagpaguwa surbi sin bulan July 15, 1974 ha maksud kumawa pikilan sin manga maingat salsila, manunulat, kasundaluhan, sawragal iban kaibanan tungud pagnakura labiawla hisiyu in kanakuraan nagzaman ha salsila? In kaibanan nagbayta hi Hitler, awn isab hinda Gandhi, Buddha, Lincoln iban kaibanan bal-akkal. Sagawa, hi Jules Masserman, Milikan sarta mastal ha Jami’ah Chicago nagbutang sharat supaya mahinang dalil sin pagpi. Ha sharat Siyulat niya in nakura subay makatunay tu kawajiban biya na sin: 1.) Makadihil hidayat pa ra’ayat; 2.) Makadihil parhimpunan amun in manusiya masalamat ha kabuhi nila; 3.) Makadihil kanila Iman atawa pangahagad. Ha sharat ini, liling niya in salsila iban tiyali biya kanda Hitler, Pasteur, Cesar, Moses, Confucius iban na sin katan pagkuwan tikmud niya in manusiya biya kan Pasteur iban Salk nakura sadja ha lambang hikaisa; hati isab hi Alexander, Cesar iban hi Hitler nakura ha lambang hikaruwa. In hikatu lambang ha pagnakura amuna in hi Nabiyullah Isa iban hi Buddha. Mahuli, natikmud in sataas-taas nakura ha katan zaman amuna in Nabi Muhammad amun dimagbus duun kaniya in tu sharat. Bunnal hi Musa (A.S.) makasunud kaniya. Hisuyu-siyu in kumahagad bat in parinta sin Nabi Muhammad dimihil sadja kapatutan ha manga Muslim, nasa tuud. Misan pa man mataud kafir bal-akkal namayta sin lingkat iban kusug sin pamarinta sin Rasul . In tanda niya ha tahun 628 M, in Nabi Muhammad nagdihil Undang-Undang Sara pa manga kaparian sin St. Catherine Monastery ha Bud Sinai (nakalukis ini ha kitab, Muslim History 5701950 GC ni Dr. A. Zahoor iban hi Dr. Z. Haq). In sara sin Nabi Muhammad nagdara mataud Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 33

hukuman limangkum sin kapatutan sin manusiya labiawla in bukun Muslim hababaan pamarinta sin Muslim agad na di ha ini in kasalamatan sin Nasarani, kalimaya ha pag-ibadat iban pagsud-guwa; kalimaya magbutang qadi nila, kalimaya mag-alta, panglappasi dayn ha tumabang pagbunu iban kapatut malappas ha waktu bunu. Sarta da isab in Nabi Muhammad nagpaawn siya qawman sin manga bal-iman ha Madina sin kapaghijra niya agad na di in manga Muhajirin amun in manga dayahan timabang ha manga miskin. Na in pikilan ini piyakay sin katan qawman atawa bangsa ha katilingkal dunya. Sagawa, awn dayn ha lawman natu manga Muslim nalawng nagpakay sin sanjata iban pussuk sin puddang piyanghimalu pa manga dugaing agama – ha ngan sin Islam. Manga taymanghud ha Islam kita namu ini wayruun imatap ha Sunna sin Nabi Muhammad . Tumtumun natu labay dayn ha padduman sin Rasulullah in manusiya nakatabuk sin sahaya kasabunnalan amun similak ha katigidluman; nakadihil ha manga bal-iman sisilungan dayn ha kashirik mawn pa panawhid pa Allah. In manusiya ampa nakabak ha kabuhi nila sin mattan katumpatan, kalissinan sin Iman iban ahlaq marayaw ha tiranan sin panghindu sin Nabi . Allah, Azza wa Jalla nagparman ha lawm Qur’an:

Siya in nagpara dayn ha lawman niyu Rasul di makasulat, nagpasampay sin ayat Niya, siyussi sila iban hinduan sila sin kitab (Qur’an) iban Hiqma (Sunna sin Rasulullah ). Sabunnal tuud, in sila (manusiya) bakas ha lawm kasaan. Na piyara siya (Nabi Muhammad ) sambil pa kaibanan amun way pa nakasud (pa likusan nila) (malayngkan sumud da sila mawn kaniyu). In Allah Siya in Mahakawasa, Sangat Makaingat. (Qur’an 62:2-3) In kumahagad iban magad ha Nabi Muhammad mattan dayn ha dunya pa Akhirat.

amura in dan duma pa kamumpaatan

Allah, Azza wa Jalla nagparman ha lawm Qur’an:

Na hisiyu-siyu in kimahagad kaniya (Muhammad ) nanglaggui kaniya, timabang kaniya iban miyagad ha ilaw (Qur’an) amun piyanaug mawn kaniya, sila na yadtu in magparuntungan. (Qur’an 7:157)

Iban duun kaniya (Muhammad

) in laku-tabiat sarayaw-rayaw. (Qur’an 68:4)

Ha bayta, awn pangdaig sin Nabi Muhammad pa lawang bay niya. Sagawa, way in Rasulullah

ha Madina, nagkali aanuran sin jamban anud nangdaisugan.

34 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In manusiya malawng pasal sin nafsu niya iban simiha dayn ha panghindu sin Rasulullah

Allah, Mahasutsi Mahatinggi nagparman ha Sura al-Yunus:

“Na puas sin kasabunnalan, unu pa in haliyu niya, malayngkan kalawngan? Biyadiin nakatimpuwak kamu pa malayu?” (Qur’an 10:32) Hambuuk dayn ha manga sharat hikatayma sin Iman, duwaa iban ibadat sin manusiya subay siya makaurul ha limpa sin Nabi Muhammad . Tantu maluppas in pagsangsa sin manusiya apabila way timindug ha Iman. Riwaya hi Aisha (R.A.), nagsabda in Rasulullah

In hinang way imatap ha Sunna namu, maluppas. (Muslim) In daplinan sin tau Sulga iban tau Narka amuna in panayma atawa panghimuting sin Sunna sin Rasulullah . Riwaya hi Abu Hurayra (R.A.), nagsabda in Rasulullah

hisiyu “In Ummat ku makasud pa Sulga halina in di mabaya. Nangasubu sila: Ya Rasulullah in di mabaya sumud (pa Sulga)? Sambag niya: Hisiyu-siyu in magtaat kaku makasud Sulga sagawa hisiyu-siyu in tumangkiring di makasud Sulga.” (Bukhari) Manga taymanghud mulliya ha Islam, bilang Muslim nadaak kitaniyu lumayu dayn ha unu-unu tibayhuan sin bid’a ha agama iban tumaykud dayn ha kabtangan atawa pikilan sulang pa Sunna sin Nabi misan unu in ingat sin nagdihil kabtangan iban pikilan. Tiyap-tiyap dayn katu awn taymaun atawa sulangun sin pagkahi niya, sa bukun biya sin Rasulullah . Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 35

Paghidjatul sin Pagnakura: Tumagna Duun Kaymu (Developing Leadership in You)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 36 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Bukun ba siya napahati unu in ha kitab hi Musa iban hi Ibrahim? Ampa hi Ibrahim kiyatunay niya in katan (pardaakan sin Tuhan niya): Nalimpal in hambuuk manusiya di tuud makatanggung sin pananggunganan sin kaibanan (bang ha Adlaw Akhirat); subannal tuud wayruun mahasir sin manusiya malayngkan amura in piyagtuyuan niya? Ampa in (bunga) sin pagtuyu niya kakitaan ha susungun. Ubus ridaan siya sin tutungbasan sarayaw-rayaw.” (Qur’an 53:36-41) Hu dugaing ayat, nagparman in Allah:

Awn dayn ha manga bal-iman namawgbug sin parjanjian nila iban Allah: kaibanan kanila miyatay hati in kaibanan masi nagtatagad: malayngkan way tuud kimibad (in kagawgut nila). (Qur’an 33:23) Ha dugaing masa, in Nabi Muhammad

nagsabda:

“In tiyap-tiyap kaniyu awn kawajiban sarta in tiyap-tiyap tau asubuhun ha (Akhirat) sin kawajiban niya.” (Hadith Sahih) U manga bal-iman! Awn kawajiban natu ha lawm sin mujtama. In kitaniyu kausugan uhan sin pakaniya-pakaniya liud, tumpukan ta iban qawman ta na subay taniyu dahun in kawajiban karna di makajari kita manaykud dayn ha manga kawajiban. Subay kitaniyu nakura adil sibu da ha tumpukan natu atawa ha hinang amun hikarayaw sin katan. In nakura matawkasi amun usug tumuyu lumag sin gaus magda-dungan ha tumpukan atawa ha qawman sarta magkainagun lumawag dan hikatastas sin kabutulan. In usug biya ha ini matawag nakura tubuanan. Awn isab usug, bal-iman sa bukun siya tubuanan. Labay dayn ha tuyu niya imingat iban pagsangsa, mahinang siya nakura bal-akkal. Dumatung in zaman, malugus siya magda-dungan ha qawman sambil malaggu in hikatabang niya. Bukun biya sin kaibanan nakura humajat pa subay siya tuud pa unahan ampa makapagda-dungan. In kaibanan bal-akkal nagbaktul sin aturan sin nakura marayaw amun di ha ini in Nabi Muhammad nagulal nakura salaggu-laggu ha katan masa sin bukun Muslim malayngkan guwa dayn ha surbi pikilan sin manga bukun Muslimin talbilang sin kaniya-kaniya pangadji (Time Magazine, July 15, 1974).

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 37

Manga katawtaymanghuran, usug iban babai kamu na in kimita atawa numanam bang haunu kamu nakabutang darajat sin pagnakura. Allah Azza wa Jalla nagparman:

“Subannal tuud wayruun mahasir sin manusiya malayngkan amura in piyagtuyuan niya?” (Qur’an 53:39) Sagawa bukun mahalga bang unu darajat in kiyabutangan mu; in mahalga in kita katan manjari mahinang nakura bang iban baya sin Allah ha unu-unu kahalan iban masa. In mabaya namu hipamuhatab, in kalagihan natu magtabang-tiyabangi kitaniyu katan. Ha kaibanan pagsaysay sin ilmu, awn lima (5) LAMBANG SIN PAGNAKURA: LAMBANG 1: KAPATUT

Nakura siyangun, in kawasa nakasandig ha sara. In mahadjana mahukaw magad kaymu pasalan sin gulalan.

LAMBANG 2: PANUGUTI

Parsugpatan. In mahadjana magad kaymu misan ha guwa na sin kawasa mu. In kawasa timindug ha ngan parsugpatan. Pasalan in ikaw anak atawa taymanghud sin Mayul atawa Gubnul.

LAMBANG 3: UDJARA

Bunga sin pagsangsa mu In mahadjana magad kaymu pasal sin parsugpatan mu marayaw kanila iban in maksud nadawhat.

LAMBANG 4: KASAMBUHAN SIN MANUSIYA

Bunga. In manusiya magad kaymu pasal awn kasambuhan nila ha babaan sin pamarinta mu Tabangan mu in kaibanan sumambu In nakura matuyu magpaintul ba’gu agaran sin tumpukan atawa manusiya

LAMBANG 5: PAGKATAU

Pagkatau. In manusiya magad kaymu unu bang unu malayngkan sin pagkatau mu iban sin unu in biyabawgbugan mu. Amuna in kakkal bunga sin kabuhi mu. Pag-addat

Manga palanggungan ha Islam, bukun in maksud di na in hambuuk manusiya kakkal na siya ha unu-unu lambang kiyasakupan niya. Makajari awn dayn katu makasakat pa mataas lambang.

38 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Ampa in (bunga) sin pagtuyu niya kakitaan ha susungun. Ubus ridaan siya sin tutungbasan sarayaw-rayaw.” (Qur’an 53:40-41) Lilingun natu in lambang 3 iban 4 amuna in partangahan lambang – lambang tiyagama ha “Rijalun Sadaku”, manusiya “pikil-kasambuhan” makapaawn bunga sin pakaradjaan nila bukun hat pa baran malayngkan pa katan. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Sabunnal tuud! Di mamindahi in Allah sin kahalan (marayaw) sin manusiya sahingga in sila di magpinda sin hal nila (labay magma’siyat iban magmungkir pa Tuhan).” (Qur’an 13:11) Hatiniya, way tuud maksud sin Allah dimihil kabinsanaan ha manusiya. In tanda, piyabidda sin Allah in manusiya dayn ha kaibanan mahluk biya sin akkal siyangun kaniya iban ilmu tiyulun kaniya. Sagawa, di pa butta in manusiya naglaug sin baran niya biya sin uminum iban kumaun sin haram, imatu pa nagbunu pa Allah iban Rasul Niya. Malayngkan, misan bihan pa in akkal sin manusiya masi ukab in kaampunan sin Tuhan kaniya. Malugi na sadja in manusiya bang in akkal iban kabuhi niya buwangsarawn niya dayn ha kariasali pagpapanjari sin Allah kaniya. Tantu bang siya di magtawbat dagpakan siya sin mulka sin Allah misan di pa ha dunya. Hu dugaing ayat, in Allah nagparman:

nag-iibadat pa Allah iban Rasul Niya sarta “Hisiyu-siyu dayn kaniyu (kaasawahan sin Nabi naghihinang amal salih, dihilan namu siya tungbas lipat-manglipat: iban tiyagamahan namu siya kabuhianan sarayaw-rayaw.” (Qur’an 33:31) U manga nagpaparatsaya ha Akhirat, subay in kanakuraan ha zaman ini maingat tumanding bang unu in paunahun ha pagbantang sin manga prugram iban prujik. Sawpama, sakahaba awn prublima lumantup, in nakura kaluhayan siya humamparu sin pakaradjaan bang niya usalun in manga papanaw biya sin sabbutun ta ini: 1. Labi mahalga/landu kagunahan

In prublima biya ha ini subay palabihun dayn ha kaibanan

2. Labi mahalga/kulang in kagunahan

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 39

In nakura iddahan niya waktu in prublima amun dihilan niya halga lawagan lunas.

3. Kulang halga/landu kagunahan

Hihangla niya in paglawag sin lunas pa tau awn ingat niya

4. Kulang halga/kulang in kagunahan

Hinangun niya bang masi awn pa waktu. Hanglaan pa kaibanan.

Manga taymanghud balkanan, usug-babai, magpatumtum kami katu niyu katan sin sabab dakula kagunahan mapasambu ha pagnakura sin Muslim. In ini amuna in pikilan partangahan subay lumabbaw ha pagdawhat sin kaadilan. In partangahan malaggu in karahan ha kabuhi sin manga Muslim. Amuna ini in parakala tumaytay ha ut sin duwa dan matunuk. In hinang partangahan subay ra isab mapadagbus ha ibadat pasal in hinang partangahan kakugan sin Allah karna malayu kita dayn ha nafsu mulakab atawa kapahil sin hinang ta pa Tuhan. In hinang partangahan taymanghud sin kaadilan. Hambuuk ini akibbat mahalga pasal makapu’pu ha manusiya dayn ha mangliyu-lakad ha sara sin Allah. Makapa’gang ini kaniya dayn ha ma’siyat. In hinang partangahan hikapagbansag ini sin sila namamakay. Parman sin Allah:

“Bang in (manga bukun Muslim) nagparatsaya ha Allah iban tumutug sila ha dan mabuntul (Islam), tantu anugharaan namu sila karayawan mataud.” (Qur’an 72:16) Mahuli:

“Sabunnal tuud! In manga sila namung: in Allah amun Tuhan namu, pag-ubus biyawgbugan nila (in pamung nila), duun kanila wayna kahanggawan nila iban kasusahan. Sila na yadtu in makahula pa Sulga, duun na sila maglingki-lingki salama-lama – tungbas sin paglugtu nila.” (Qur’an 46:13-14) Ya Allah anugharai kami ilmu ha Islam iban pahuguta kami ha dan niya sambil pa adlaw hipagbak namu Kaw bilang ipun mu Muslimin amun sali way tuud nakibad kami dayn ha agama Mu. Ya Allah,Tuhan sin katan limahil! Ya Allah! Pakitaan kamu in kasabunnalan sarta dihilan kamu in gaus mamawgbug kaniya; damikkiyan pakitaan kamu in kabatilan malayngkan dihilan kamu in gaus umanib dayn kaniya.

40 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 41

Kanakuraan iban Ra’ayat (Leaders and the Followers)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) U manga Muslim! Kabuga kamu pa Allah, Azza wa Jalla iban pagtaat kamu Kaniya, na madawhat niyu in kamumpaatan dayn ha kabuhi ini sambil pa Akhirat. Ingata niyu bang man kamu kiyaulungan sin Allah, in sataastaas rukun iban kawajiban ha manga Ummat Islam amuna in manuntut ilmu pagtuhan, agama iban Sunna sin Nabi Muhammad . U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah iban pagsukul kamu Kaniya ha manga ni’mat iban ridjiki hiyanughara katu niyu. Hambuuk dayn ha manga ni’mat sin Allah amuna in piyara Niya in

42 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

pangantin sin Kanabihan iban Karasulan, hi Muhammad iban tiyulun Niya in Qur’an nagdara sin sara sampurna amun himidayat kaniyu iban nagpi ha Islam amun pag-agamahan niyu. Pasal sin Islam, in Tuhan Mahamura biyutuk in pangatayan niyu supaya mahinang kamu hambuuk Ummah. In Islam nanghalgai ha ukhhuwwa (pagtaymanghud), pagkasilasa, pagtayakkup ha antara sin nakura iban ra’ayat. In kapatutan iban kawajiban sin tiyap-tiyap nakura iban ra’ayat napatampal na ha Qur’an iban Hadith sin Nabi Muhammad . Wayruun manjari pahilun in kawajiban niya sarta langgarun niya in kapatutan sin kaibanan, sagawa nadaak siya himinang sin kawajiban niya iban mag-addat ha kaibanan. In pagpahil ha kawajiban iban paglanggad sin kapatutan sin kaibanan asubuhun ini iban hisabun ha Adlaw Qiyamat. Riwaya hi Umar (R.A.): Diyungug ku in Rasulullah

nagsabda:

In kamu katan nakura pananggunganan niyu in ha lawman (ra’ayat) niyu iban sin katan ha ukum-milik niyu. (al-Bukhari iban Muslim) In manga kanakuraan jaga sin ra’ayat nila iban kawajiban nila in pagpasambu. Hati in balik niya in ra’ayat subay bawgbugan in sara, magtaat pa nakura iban magsangsa pa hula. Ini in dan kumusug in pamarinta. In balik niya makabak in parinta kusug magpalihala ha ra’ayat. Hangkan, in kapatut sin manusiya magpi sin nakura subay di balubahun sin sila ha kawasa supaya in hamba ra’ayat tumuyu magsangsa pa hula, bangsa, agama. Manga taymanghud ku, pagkabiyaksahan ta in pagpi nakura mangdahi hikabu’lak sin manusiya iban kanakuraan labiawla bang in guwa sin pagpi (iliksiyun) piyagsasagkaan. Dayn ha pagsagka ini, in panali iban hinang ta duma na sadja pa kangian atawa bunu. In kahalan dumuhun pa pasal sin jangki sin manga tindug iban sila nagmumuhut ha kawasa. In kawajiban sin nakura pa ra’ayat agad na in pagda-dungan amuna in upiksaun in kagugunahan sin qawman iban ayurahun sila ha tiranan sin panghindu sin Qur’an iban Hadith sin Nabi Muhammad . Allah, Azza wa Jalla nagparman:

Piyanaug Namu kaniyu (Ya Muhammad in kitab (Qur’an) ha kasabunnalan, sarta namunnakun ha Kitab nakauna. Na hukuma sila sin piyara sin Allah iban ayaw agara in napsu mu, lumayu dayn ha kasabunnalan amun iyanughara kaymu. Tiyap-tiyap dayn kaniyu, hinagan namu sara iban dan mabuntul. Bang kabayaan sin Allah, manjari mahinang kamu hambuuk da Ummah supaya matandas kamu sin kiyadihil kaniyu; na paglumba-lumba kamu ha hinang marayaw. In uwian niyu hi Allah ra. Baytaan da kamu tungud sin piyagba’lihan niyu. (Qur’an 5:48)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 43

In kaadilan ha pamarinta amuna in hipasampay pa manusiya unu in parsukuan nila. In kabtangan iban hinang sin nakura subay magad ha kaadilan, way pagpinig iban pag-anyaya. Subay siya tumaalluk pa kaadilan ha di mara sin hawa-napsu. Sagawa, palanyutun niya in paglasa, pagmartabat iban pagtabang. In Allah nagbayta makasi Siya ha manga adil. In Rasulullah

nagsabda:

In tau adil palingkurun ha hadarat sin Allah ha lilingkuran dayn ha sahaya; agad na di in sila adil ha hukuman ha ahli nila iban ha katan kiyahangla kanila. (Muslim) Parman sin Allah, Bayng-Ulungun:

Sabunnal tuud nagdaak in Allah pa kaadilan iban ihsan (kasabar tumunay sin kawajiban pa Allah amun ha tiranan sin Sunna) iban tumabang ha kampung (biya sin magsadaqa, magtibaw iban unu-unu na in hikarayaw), iban pu’puun in hinang makasipug iban munkarat (biya na sin shirk iban kufr) iban pag-anyaya. In Allah nagpatumtum kaniyu bat kamu makapangannal. (Qur’an 16:90) In nakura anyaya ha ra’ayat niya, la’natun sila sin Allah. Parman sin Allah:

Bang kamu dihilan kawasa, magtikarag kamu ha gumi iban mangutud kamu suraturrahim sin usba-waris. Sila na yadtu in kamulkaan sin Allah, mahinang sila bisu iban butahun in pangita nila. (Qur’an 47:22-23) In kawajiban sin ra’ayat pa nakura nila amuna in magtaat pa karayawan. Allah Mahasutsi Mahatinggi nagparman:

44 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Damikkiyan parman pa sin Allah:

bang in manga babai bal-iman mari kaymu tumukbal bay’a ha di sila Ya Muhammad magshirik pa Allah, di sila manakaw, di sila magzina, di nila bunuun in manga anak nila, di sila manakna, manghimuting iban di sila manaykud dayn kaymu ha unu-unu pardaakan marayaw, na taymaa in bay’a nila iban pangayui sila kaampunan. Sabunnal tuud in Allah, BayngAmpunun, Bayng-Ulungun. (60:12) In Nabi Muhammad

nagsabda:

Way pagtaat ha pangjural pa Allah. (al-Bukhari iban Muslim) In manga Muslim nangahagad haram magmungkir pa kanakuraan Muslim atawa hitanyag in dusa nila karna mahinang sabab sumulang in manga tau ha pamarinta, ini in bayta sin Rasulullah : Hisiyu-siyu in magsukkal ha hinang sin nakura Muslim, na subay siya patisabar pasal hisiyusiyu in tumangkiring dayn ha nakura (sultan) misan da hangkaray’ mapatay siya sin kamatay waktu jahiliyyah. Nagsabda ra isab in Nabi : Hisiyu-siyu in manggaan-gaan ha nakura biya da giyaan-gaan niya in Allah. (Riwaya hi at-Tirmizi, Hadith hasan) In manga Muslim subay manghinduwaa pa Allah supaya in kanakuraan nila kahidayatan pa kabuntulan, kamumpaatan, kasannangan, kakuyagan iban tumaming kanila dayn ha kasaytanan; pasal in kabidda sin bangsa nakasandig ha kabuntulan sin manusiya; ampa in pag-anyaya sumaplag dayn ha nakura anyaya iban ra’ayat anyaya. In manga Muslim nangahagad in dimihil nasihat ikhlas pa nakura Muslim ha kawasa ha way paghina atawa saknahan in martabat nila biya sin nalimpal ha Hadith sin Rasulullah : “In agama mangdihil nasihat ikhlas.” Nangasubu in Sahaba: Kansiyu? In Rasulullah simambag: Ha Allah, ha Kitab Niya, Rasul Niya, ha Imam sin manga Muslim iban ra’ayat. (Muslim) Hangkan da manga taymanghud ku usug-babai ha Islam! In Islam sabunnal tuud rahmat pa manga Muslim. Mangayu kitaniyu barakat iban rahmat dayn ha Allah iban panaming Niya dayn ha ma’siyat. Bang man kitaniyu magmumpaat da ha dunya ini sambil pa Akhirat …Amin!! Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 45

46 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Amanat iban Kaadilan

(Trust and Justice in Islam)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) U ipun sin Allah! Kabuga kamu pa Allah, Mahasutsi Mahatinggi, iban tunayan niyu in amanat hiyangla kaniyu. In Allah tiyukbal in amanat pa langit, pa gumi iban kabudburan, sagawa siyulak nila pasal sin buga nila. Malayngkan in manusiya miyaya dima sin amanat; mattan anyaya siya iban awam. Manga taymanghud mulliya ha Islam! In kapangandulan hambuuk dayn ha akibbat sataas-taas iban sifat sin bal-iman amun pini sin Allah magda sin amanat.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 47

Allah, Azza wa Jalla nagparman:

Sabunnal tuud! In Allah nagdaak in subay hitunay niyu in amanat pa tagdapu iban bang kamu manghukum ha antara sin manusiya bantangan in kaadilan. Sabunnal tuud! Di hikatungging in lingkat sin panghindu Niya amun dihil kaniyu. Mattan in Allah Sangat Makadungug iban Makakita. (Qur’an 4:58) Bang ta kannalun in ayat ini, in Allah nagdaak katu niyu tumunay sin amanat pa manusiya amun tagsuku iban mutang hukuman adil ha piyagba’lihan ha antara sin manusiya. In pagbantang sin amanat iban kaadilan landu tuud kagunahan natu sibu da kanakuraan atawa ra’ayat in kugdanan. Tiyap-tiyap dayn katu subay mangannal iban magluku-ligad supaya in kaadilan mattan mapalantup. In kaadilan di manjari hihangla pa manga di kapangandulan. Manga taymanghud mulliya ha Islam! In amanat iban kaadilan iban pagbantang kanila amun nasabbut ku nakauna, landu tuud ini kalagihan sin kitaniyu katan. Ha hula natu, awn pa baha kaadilan? Jinisan in ma’siyat jimatu. In hamba ra’ayat agad na in nag-aagama piyagbunu. Malayngkan in taghinangan yan da masi ha lunsulan. Di maambat in parsagkaan ha lamisahan sin manga manghuhukum ha hula, sagawa in parsagkaan ini way pa nasalassay labiawla parsagkaan sin manga miskin masi timatambak. In luna niya amuna in pagbanta, pagpaguy iban pagtiyuwas dayn ha kabuhianan. In amanat amuna in pagtunay sin kawajiban iban karayawan ha manusiya iban mahlukullah. In tau di tumunay sin amanat hiyangla sin Allah kaniya maitung siya fasik iban jahulaka. Ampa, in kaadilan amuna in pagkira sin kapatutan sin manusiya iban pagbutang tutungbasan sin unu-unu ma’siyat ha tiranan sin Qur’an iban Sunna atawa sara bang man di da dumugtul ha maksud sin Shari’ah. Di ha ini kananaman magtuy sin manusiya apabila in kaadilan di hipasampay sin sila ha kawasa. Tumtumun natu in kamiskin limabbaw ha hula hambuuk bunga ini sin kapissukuan iban paghayanat. Mayta kimaruk bihaun in kamiskin sin bangsa ta, putman in hula taniyu hipu sin karaya? In surbi namayta in taas sin kamiskin ha lawm hula miyabut siya 70%. Duhun mangduhun pa, in manga dayahan Tausug diya in alta nila pa Sambuwangan atawa Manila. Pisti da in alta biyutang ha hula pasal sin maanib sila in karudduhan sin hula way katantuhan. Manunjuki ini in kanakuraan natu way tuud nagpikil pasambuhun in hula. In manga ini baynat dakula in way sila timunay sin amanat hiyangla sin Allah kanila. Apabila in tau magniyat pahilun niya in amanat hiyangla sin Allah kaniya, na maitung siya fasik iban jahulaka. Biyadiin kaagi sin manusiya tumunay sin amanat pa pagkahi niya bang sawpama di niya misan hikatunay in amanat sin Allah amun nagpapanjari kaniya iban nagdihil kaniya ridjiki? Allah, MahasutsiMahatinggi nagparman:

48 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Bunnal tuud! Bakas Namu tiyukbal in amanat pa langit, pa gumi iban pa kabudburan, sagawa siyulak nila pasal sin buga nila. Malayngkan tiyanggung sin manusiya. Bunnal tuud anyaya siya iban awam. (Qur’an 33:7) Manga taymanghud mulliya ha Islam! In bal-iman mattan di magpanipu atawa magpamahil sin amanat hiyangla sin Allah pasal bang niya gasarun pahilpahilun in amanat maitung siya fasik iban jahulaka pa Allah iban Rasul Niya. Allah, Mahasutsi Mahatinggi nagparman:

U manga bal-iman! Ayaw niyu tipuha in Allah iban Rasul Niya iban ayaw niyu balubaha in amanat. (Qur’an 8:27) In ayat ini namayta katu in tau awn panghati sin amanat tiyukbal kaniya sin Allah iban Rasul Niya sagawa di niya pag-agarun bukun siya bal-iman tagapamaratsaya sampurna. Subay tuud hibutang pa akkal natu manga taymanghud ha Islam in panunay sin amanat. In kaagi ta tumunay subay misraun in ikhlas iban hinang. Mahalga tuud ini labiawla ha manga tau kiyahanglaan sin pakaradjaan sin manusiya iban qawman amun namarinta sila ha maksud jumaga sin kapatutan sin ra’ayat, sin manga miskin iban ha katan tibayhuan sin pagsumadja sin manusiya. Manga taymanghud mulliya ha Islam! Ha antara sin duwa magtiyaun in pagtunay ha amanat subay tuud jagahan agad na in pangalta iban karahasiyaan. In tiyap-tiyap bana iban asawa subay kumbisun in unu-unu jimatu ha antara nila duwa labiluba na in karahasiyaan. Subay wayruun makaingat puas dayn kanila. In bana iban asawa subay magpangandul-piyanganduli iban di tuud bukisan in parsugpatan nila. Sagawa, awn yan dayn kanila makagaus mukis sin kaayban nila. Atawa awn dayn kanila magbutang tipu-akkal pa kaibanan pag-ubus hibukis sin bana atawa asawa pa kaibanan manusiya. Bukun sadja ini tumup ha duwa magtiyaun sa tumup da isab ha pagbagay. Subay tuud natu ayaran in parsugpatan sin pagtiyaun di ha hula natu. U Muslim! Laung sin Hadith sin Nabi Muhammad landu makabuga dumungug ha tau di kapag-amanatan sin Allah. Wayruun mabaya dumawhat Iman malamma puas dayn ha manga fasik. U taymanghud ha Islam! Ingata niyu in tau di kapangandulan sapantun sanga gabuk, tantu makamula ini ha kaibanan manusiya. Awn tu alamat sin munafiq: “Bang siya missara puting; bang siya jumanji, balubahun niya; bang siya pangandulan di niya hipasampay.” Hisiyu-siyu in awn ha tu alamat ini lamud siya ha jumlahan sin munafiqin. In tau jimajaga sin amanat tantu mahinang siya adil pa Allah, pa Rasul Niya iban pa manusiya. In kaadilan maana mabuntul, kahatul ha pagsumadja atawa marayaw kamumus sin pakaradjaan iban timutunay sin kapatutan sin kaibanan. U taymanghud ku ha Islam! Unu mabaya da kamu sumud pa Sulga? Bunnal tuud, mabaya kita katan sumud Sulga. Malayngkan, subay ta agarun in panghindu sin Nabi pasalan sin lima

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 49

pakaradjaan amun biyayta hi Ubada bin al-Samit (R.A.) amun diyungug niya dayn ha Nabi nagsabda: “Kabuntul kaw bang kaw maghimumungan, bang kaw jumanji hinanga, tamingi in awrat mu dayn ha zina, andukan in pangita mu iban lima mu (dayn ha pagtakaw).” (Riwaya hi bin Ahmad iban hi ibnu Hibban) In manga bal-iman amun mabuntul pa amanat nila iban parjanjian agad na in tumunay sin sambahayang lima waktu kapusakaan sila Sulga Firdaws. Allah, Azza wa Jalla nagparman:

In sila tu’lid pa amanat nila iban parjanjian, iban in sila timutunay sin sambahayang lima waktu, sila na ini in kapusakaan sin Sulga Firdaws. Duun sila maghula salama-lama. (Qur’an 23:8-11) Muramurahan hidayatan kitaniyu tumunay sin amanat iban duma sin pananggunganan natu. Magpatumtum aku katu niyu katan kanakuraan natu bang man di kitaniyu malupa tumunay sin amanat.

50 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Tigsik sin Pag-Anyaya

(Consequences of Graft and Corruption)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) U manga Muslim! Kabuga kamu pa Allah, Azza wa Jalla iban pagtaat kamu Kaniya, na madawhat niyu in kamumpaatan dayn ha kabuhi ini sambil pa Akhirat. Ingata niyu bang man kamu kiyaulungan sin Allah, in rukun sataastaas iban kawajiban ha manga Ummat Islam amuna in manuntut ilmu pagtuhan, agama iban Sunna sin Nabi Muhammad . Manga taymanghud mulliya ha Islam! In Islam piyara ha maksud umatubang ha katan ma’siyat, hinang way kapusan iban mangharam ha manga dusa batin atawa lahil. In maksud sin Islam amuna in magpatindug mujtama mahatul amun in ma’siyat, pag-anyaya iban kajahulakaan di Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 51

makalantup. In iyaangut sin Islam amun mujtama lappas dayn ha pag-anyaya, pagsuap, tipuakkal, zina, babag sara iban kabingkukan. In Islam malugay na nagbubunuk-binasa dumawhat sin mujtama mahatul nakasandig ha pagtaymanghud atawa ukhhuwwa iban kaadilan bilang isuk sin pagtayakkup sin manusiya. U mang bal-iman! In mujtama piyaghuhulaan natu nakamukaruk na laggu in pag-anyaya ini ha kahalan natu bihaun. Hambuuk dayn ha manga tibayhuan sin pag-anyaya limattap ha lawm sin mujtama amuna in haram hinangun halal agad na in mangliyu-lakad iban pangakkal. In manga ulama iban bal-akkal kimakahagad in pag-anyaya haram dakula amun nama’gangi in Islam ha di in manusiya magdulbaya. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

Iban mayta kamu kumaun sin alta sin pagkahi niyu atawa usalun niyu hipanuap ha manga qadi ha niyat kumaun sin pangalta sin kaibanan manusiya. (Qur’an 2:188) Manga taymanghud mulliya ha Islam! Ibut ayaw tuud magpataud sin pangalta niyu labay dayn ha adlaw paghajji amun masuuk na siya ha kabatilan iban tipu-akkal. Sabda sin Rasul mawapat: Sabunnal tuud in dugu niyu, pangalta iban katan ha likusan niyu iban martabat hiyaram yan kaniyu humalal. Apabila mangliyulakad kamu ha manga ini atawa sibu da usibaan niyu tantu ajab sin Tuhan in dagpakan niyu. In pag-anyaya hambuuk dayn ha manga malaggu dusa ha pangatud sin Allah amun mahinang sabab manaug in mulka pa dunya. Pasal sin pananaman kasigpitan ini, awn dayn ha manusiya malugus himinang sin karupangan iban jinisan kajahulakaan biya na sin jimatu ha kaibanan qawman. Anib kamu! In ini alamat na sin timaw na in Iman sin manusiya. Tumtuma niyu biya sin nasabbut ta na, in di makajari halalun in haram. Karna in manga ini dimihil fitna hikapag-ambulda sin ra’ayat lagi simasaplag na ha lawm sin mujtama. In katan ma’siyat ini ta’lug pa pardusahan sin manusiya – umbul hambuuk sin pardusahan amuna in pag-anyaya. Hambuuk tanyag alim sin Islam hi Abol Aliyah nagkabtang: Hisiyu-siyu in nagpadul ha ma’siyat di ha babaw sin dunya sabunnal tuud makaganap ini hikalarak sin gumi pasal in kasabunnalan niya in katumbu-tumbuhan sin gumi iban ayan nakasandig ha Iman sin manusiya iban padduman sin Allah nalimpal ha lawm Qur’an. Sabda sin Nabi Muhammad

Sabunnal tuud in manga bal-iman iban kuliling niya agad na in panghiyanum iban binatang makapaghalihali sakahaba mapatay in manga jahulaka.

52 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Awn pa Hadith sin Nabi

Way qawman amun naanyaya malayngkan in banus iban kusug nila kaliyuhan nila in manga jahulaka, na bang di nila hihundung in ma’siyat, gamman pataurun sin Tuhan in kabinsanaan iban alamara. Manga taymanghud mulliya ha Islam! In Hadith sin Nabi nagmanyatakan na, apabila in kabatilan iban pag-anyaya amun kiyasaksian natu na, di mahundung tantu in mulka sin Allah dumagpak katu niyu katan. Ampa sibu da hinda jahulaka iban bukun mapaddam panas da sila sarta kabungsihan sila sin Tuhan Mahakawasa. Nabi Muhammad

nagsabda:

Sabunnal tuud in hangkabantang hukuman ha manga jahulaka ha lawm sin qawman labi marayaw kanila dayn ha ka’patan adlaw ulan. Ha pasalan ini, manga taymanghud mulliya ha Islam! In tiyap-tiyap dayn katu kiyawajiban himinang ha kadal kagausan umutud sin pag-anyaya ha katan tibayhuan. Kiyawajiban kita katan ha hadarat sin Allah. Subay kitaniyu maayad. Subay natu piun in tau marayaw talitis mag-angkat sin qawman iban mag-uhan sin paglangkat sin pag-anyaya iban kabatilan. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 53

Pamarinta ha Islam (The Political System in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 54 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Islam siyukat niya tuud ha qawman Muslim magpi atawa magsangun nakura sakira-kira makapag-uhan ha manusiya dayn ha kabuhi dunya sambil pa Akhirat. Sabda sin Nabi , di makajari tugutan in tu manusiya tumulak pa malayu malayngkan awn dayn kanila subay piun mag-amir. Al-Murudi, hambuuk alim sin Mazhab Shafii namayta: “In pagnakura ta’lug pa tau tupun gumanti magkhalifa puas sin Nabi Muhammad iban pa parakala pag-umid ha agama iban katan hikarayaw pa manusiya.” In pagbaktul sin pagnakura itung pardaakan sataas-taas sin Allahu Ta’ala. Nagparman Siya:

“U manga bal-iman, pagtaat kamu pa Allah sarta pagtaat da isab kamu pa Rasul, iban sila dayn kaniyu amun kiyahanglaan sin kawasa …” (Qur’an 4:59) In agama Islam nangdaaki tuud in hipapaayaran in kamdus sin pagnakura amun in nakura subay di tugutan magpalantup sin bid’a; biya da isab hadtu in ra’ayat di manjari mangliyu-lakad ha agama Islam. In unu-unu bid’a manunjuki kabatilan pa Allah. Allah, Azza wa Jalla nagparman:

“Sila manga manusiya nagkufur pa ayat sin Allah in naghinang sin kabatilan: Sila in nanghimuting.” (Qur’an 16:105) In bid’a manglawngi ha manusiya iban di tuud magmumpaat sarta di taymaun sin Allah. Sabda sin Naabi Muhammad : “Hisiyu-siyu in magpaawn bid’a ha agama ini atawa unu-unu hinang bukun agad ha agama, di tuud taymaun (sin Tuhan).” In gusuk sin pagnakura nakabutang ha shura (pagsiril ma’sun). In shura siyukat tuud ha parakala way nalimpal sin Qur’an iban Hadith. In parakala matampal siyabbut sin Qur’an iban Hadith subay tuud agarun ha way pagduwa-ruwa. In shura pagpaawnun supaya tumampal in jinisan panafsir sin Qur’an iban Sunna; bukun usalun supaya lumayu dayn ha duwa sumbuhan sin panghindu sin Islam. Qatada, hambuuk Muslim alim nagkabtangan: “In Allahu Ta’ala nagdaak ha Nabi pa sagkawn ha shura iban ha manga sahaba niya misan ha waktu awn wahi dayn ha Tuhan. In

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 55

shura awn kamumpaatan pa manusiya. In sila nagpaawn shura pangagad pa Allah, hidayatan sila pa kasabunnalan. Ha masa sin Nabi Muhammad , panghu sin Ummah, wala niya tuud biyutasan in shura misan siya ha lawm hidaya. Awn hambuuk tanyag alim Muslim sin zaman niya, hi Ustadz Muhammad Husain Haikal namayta: “Bunnal tuud, in shura hikaluhay sin pakaradjaan sin kabuhi iban way ha aturan sin Nabi nagda-dungan siya isa-isa halina bang awn pardaakan sin Allah.” In Islam hiklad in aturan iban sara sin pagnakura, dayn na mayan ha pagpi sin hisiyu in subay mahinang nakura sambil pa pagda niya sin pakaradjaan iban pagsumadja niya iban ra’ayat. Agi hi Ibn Taymiyya: Wajib in pagpatindug sin pagnakura ha tiranan sin Shari’ah; itungun sapantun ibadat hikasuuk pa Allah karna in pagpalindug sin hula dayn ha manga puntukan sin ibadat pasal talbilang ini sin pagtaat pa Nagpapanjari iban Sunna sin Nabi Muhammad . Manga taymanghud mulliya ha Islam, in aturan sin shura nanghindu ha manga Muslim bang biyadiin in hambuuk manusiya duma sin pakaradjaan supaya di siya mahinang pikil-baran sadja iban di niya kataykuran in kawajiban nahangla kaniya lagi pananggunganan niya ha hadarat sin Allah. Ha panghindu sin Islam, in shura magmaana matarrang iban ukab in pikilan pa katan. In ini dumagbus sadja bang awn pag-addat, pagpangandul, kalimayahan iban pagsaddiya sahabihun sin kaibanan iban tumayma sin manga jinisan pikilan. In aturan ini napakay sin Nabi Muhammad ha lugay sin kabuhi niya sibu da ha ahli niya atawa ha mayran. Iyurul da isab ini sin manga khalifa sin Islam puas sin Rasul . Hati niya, in pagpi nakura hambuuk tibayhuan sin shura iban bitikan sin pagpi nakura ha Islam. In dan sin pagpi subay tuud umatap ha aturan sin Islam biya sin pagliyabayan sin manga khulafa sin Nabi Muhammad . In ulama ha zaman ini jiyumla nila in pagbaktul sin pagnakura puas sin Nabi Muhammad mag-upat: 1. Labay hisintak in lima sin bal-akkal biya kan Abubakar Siddiq, 2. Labay sangunan sin kawasa biya kan Umar, 3. Labay piun sin kanakuraan biya kan Uthman, iban 4. Labay hitulak sin mahadjana biya kan Ali. Sabunnal tuud, in manga nakura ini nahinang sila suntuan pakaniya-kaniya ha masa nila sarta sambil pa adlaw ini in manga bangsa makusug masi kikilal in aturan napakay nila ha pagpalindug sin parinta Islam. Labiawla in pagpi sin kanakuraan ha ARMM umanggiad ha aturan sin upat Khulafa-i-Rashidin. In talbilang sin kawazilan guwa dayn ha manga kausugan iban kababaihan siyangun sin Gubnul pakaniya-kaniya kawasa. In panghu sin RLA biya sin panghu sin Ruma Bissara iban panghu sin Senate, pini labay dayn ha pagbutu sin manga kapala. In katan ini, manga palanggungan ha Islam pagpakita sin in Islam hambuuk siya gibayan di hikabugit sin pamarinta bihaun.

56 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Nabi Muhammad

nagsabda:

“Nawajib kaniyu umurul sin limpa ku iban sin limpa sin Khulafa-i-Rashidin.” Apabila in nakura napi na ha tiranan sin Islam, na in manusiya subay magtaat kaniya sibu da ha kahayang iban ha kasigpitan malayngkan tubtub sadja ha lugay siya di magmungkir pa sara sin Allah iban Sunna sin Nabi Muhammad . In ini hambuuk dayn ha maana sin Hadith sin Nabi

ha sabda niya:

“Dumungug iban magad ha nakura, in Muslim kiyawajiban sibu da mabaya atawa di mabaya halina bang in pardaakan sulang pa Shari’ah. Bang in pardaakan sulang pa Shari’ah, wayna kiyawajiban in ra’ayat dumungug iban magad ha nakura.” In agama Islam nanghinulang ha unu-unu tibayhuan sin pagnakura gumpik atawa pagdihil panglaggui ha tau balkanan, tumpukan atawa qawman. Damikkiyan giyuwa sin Islam in pagnakura magsinublihan in hangkaliud pasal ha Islam wayruun hambuuk liud manjari kumbuun nila in pagnakura. In manusiya sarayaw-rayaw mahinang nakura subay siya kapangandulan iban matawkasi. Hangkan da, in kitaniyu Muslim mamutu subay natu butuhun in manga tau bal-akkal iban kapangandulan. Hi Ali, hikaupat khalifa sin Islam nagwasihat kan Malik ibn Ashtar al-Nakha’i ba’gu siya piyara pa Misir bilang gubnul: “Ingata Ya Malik hipara ta kaw pa hula nakasulay na pamarinta sin nakura lunggu iban nakura adil, ha sabab yadtu in manusiya lilingun kaw biya sin pamarinta sin sila nakauna dayn kaymu. Hangkan, subay in amal salih mu mahinang mu gusuk. Pinturua in ginhawa baran mu sarta ayaw kaw kumawa sin bukun kaymu. Anara in pangatayan mu maglasa ha manusiya iban magmarayaw kanila. Ayaw kaw magdahan sin dahan halimaw tudju kanila sumakmit sin manga pangalta nila karna in manusiya duwa jinis: awn taymanghud mu ha pag-agama iban awn bilang sadja pagkahi mu manusiya.”

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 57

Tigsik sin Pulitik Malummi ha Qawman (The Effects of Dirty Politics in the Community)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) U manga Muslim! Kabuga kamu pa Allah, Azza wa Jalla iban pagtaat kamu Kaniya, na madawhat niyu in kamumpaatan dayn ha kabuhi ini sambil pa Akhirat. Ingata niyu bang man kamu kiyaulungan sin Allah, in sataastaas rukun iban kawajiban ha manga Ummat Islam amuna in manuntut ilmu pagtuhan, agama iban Sunna sin Nabi Muhammad . In papagan pulitik ha Islam nakabutang ha panghindu sin Qur’an iban Sunna sin Nabi Muhammad . In aturan niya uplut dayn ha Qur’an sarta piyadagbus sin Nabi .

58 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In mulk atawa ukum milik sin Allah amuna in mattan hag sin pulitik ha Islam. In parman ha Qur’an subay mahinang sara sin hula. Ha lawm sin Qur’an nagparman in Allah:

Hisiyu-siyu in di mamakay ha parman sin Allah ha paghukum, ha jumlahan sila sin manga kafir. (Qur’an 5:44) U manga bal-iman! Biyadiin kamu magliling sin papagan sin pulitik ha hula? Unu in papagan pulitik jimajatu ha lawman natu? Bilang bal-iman iban ummat sin Islam, ini na baha in papagan pulitik tumup ha miyamaksud natu iban pagdawhat sin parinta marayaw. Manga taymanghud mulliya ha Islam! Nalamin kitaniyu sarta kiyahapdusan kitaniyu sin pulitik malummi hain in Shari’ah way imudjag. Ampa in pagbantang sin Shari’ah pangitaan dakula sin parinta marayaw amun malayu pa kahalan natu ha masa ini. In pulitik malummi himihinang sin papanaw ha qawman sulang pa kabayaan sin Islam labiawla ha Shari’ah amun piyag-uhanan sin Nabi Muhammad lagi napakay ra isab sin manga sahaba. Na subay panghindu sin Islam in singuran sin kita katan. In kanakuraan ha qawman Muslim way miyagad ha sara limpal sin Shari’ah na mataud atubangun nila kasusahan iban kasigpitan agad na in alamara. Tantu matampak nila in kabutulan sin hula amuin mahunit tastasun biya na sin pagkidjib ha parinta, paglangpas, pagtakaw kurinti iban tubig amuin sulang pa kabayaan sin manusiya magpasambu sin qawman. Na! tantu in gabla sin Tuhan biya sin pagdunuk, paghunus, linug dakula dumatung ini makalayudjal ha manusiya iban pangalta nila, iban kaibanan tibayhuan sin alamara magpaduhun ha kamiskin sin qawman. Manga taymanghud usug-babai in pag-anyaya limabbaw na tuud sarta simasaplag ha katilingkal sin hula. Subay na tuud in ra’ayat magtuyu imiban mamu’pu sin kabatilan. Subay ra in da’wa pakusugun dayn ha bay pa ruma parinta saplag na pa katan qawman. Allah, Azza wa Jalla nagparman:

In manga Kuffar nagtabang-tiyabangi; apabila di niyu hinangun ini (magtabang-tiyabangi) tantu maawn in pagpissuku ha gumi iban kajahulakaan malaggu. (Qur’an 8:73) Damikkiyan, parman ha lawm Qur’an:

In manga bal-iman usug iban babai magtabang-tiyabangi; mangdaaki sila pa kaadilan, iban mamu’pu sin kasaytanan: timitindug sila sambahayang, imuungsud zakat iban nagtataat pa

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 59

Allah iban Rasul Niya. Duun kanila hibu’bu in ulung Niya: karna in Allah Sangat Makusug iban Sangat Makaingat. (Qur’an 9:71) Apabila in manga Muslim di pakayun in kawajiban nila ha tiranan sin Shari’ah ha katiluagan sin hula, na sumaplag in fitna, kufur iban lumamma in pag-iman. In alamara jumatu tuud, apabila in manusiya di magkainagun lumarak sin kabatilan nasabbut. Matampal ha ayat ini, in katan kabutulan iban kabinsanaan nakaduplak ha qawman kamuddiyaan ini sin siyasa atawa pulitik malummi hain in kanakuraan timangkiring dayn ha Shari’ah. Sagawa, panara anyaya in biyantang. In Allah piyatumtum Niya in Nabi tungud sin kimugdan kan Zulaykha amun asawa sundal sin sultan sin Misir amuin in hiyubbatan niya in Yusuf, pamung niya:

“Way aku timaksil pa baran ku: sa bunnal tuud in ginhawa ku himubbat pa kasaytanan, hingga in Tuhan ku umulung (ha lawm kalugian na aku): malayngkan in Tuhan ku Sangat BayngAmpunun, Bayng Lasahun.” (Qur’an 12:53) Apabila in manusiya lumawag na sin barakat sin Allah iban mabaya na sila malappas dayn ha kabinsanaan iban alamara mawn na sila pa kaadilan iban humamparu sin Akhirat, na subay sila maghambuuk sarta gawgut manaabbit ha manusiya pa kabuntulan. Na hingga in kaadilan lumantup ha qawman iban pu’puun nila in kabatilan iban larakun nila in pag-anyaya, ampa na sadja nila madawhat in kasannangan. Awn da isab manusiya timudju pa Allah iban Rasul Niya, in ini alamat in awn partabangan paratungun Niya. Allah nagparman ha lawm Qur’an:

In manga bal-iman usug-babai magtabang-tiyabangi; mangdaaki sila pa kaadilan iban mamu’pui sin kasaytanan: timindug sila sambahayang, imuungsud zakat iban nagtataat pa Allah iban Rasul Niya. Duun kanila hibu’bu in ulung Niya: karna in Allah Sangat Makusug iban Sangat Makaingat. (Qur’an 9:71) Ya Rabb! Kiyahatihan namu in akibbat sin dayn hangkatau pa hangkatau nalalamin sin unuunu kahalan sin mujtama biya na sin tumbi, fitna, igkil iban unu-unu kikita namu. Magpatilibun kami Kaymu mabut na pa kaanakan namu dayn ha pigsik sin kangian jimajatu ha qawman. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

60 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Hitikmud kuna in kabtangan ku iban mangayu aku pa Allah kaampunan ha manga pardusahan namu iban kasaan. Na pangayu kamu kaampunan. Sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun, Bayng-Ulungun. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 61

Islam Sulang ha Pagsuap (Islam Condemns Bribery)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ وَأَﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an, 3:102) U manga Muslim! Kabuga kamu pa Allah, Azza wa Jalla iban pagtaat kamu Kaniya, na madawhat niyu in kamumpaatan dayn ha kabuhi ini sambil pa Akhirat. Ingata niyu bang man kamu kiyaulungan sin Allah, in rukun sataastaas iban kawajiban ha manga Ummat Islam amuna in manuntut ilmu pagtuhan, agama iban Sunna sin Nabi Muhammad . In Allah nagpapanjari ha manusiya mataas in darajat nakabidda dayn ha kaibanan mahluk. Malayngkan, misan in kiyaawnan sin manusiya di makatungkad ha kasabunnalan labiawla ha manga gaib, di niya mapaylu in kaawnan sin Tuhan amun yan limalahil in kudra Niya. In Allah 62 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

piyara Niya in Nabi Muhammad hambuuk nakura suntuan sampurna ha katan tibayhuan sin kabuhi – ha ahlaq, pagsumadja, ha pagda-dungan – supaya in manusiya makakawa sin kasabunnalan iban umurul ha hidaya tiyulun sin Allah puunan sin kasabunnalan iban kasampurnaan. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

Iban mayta kamu kumaun sin alta sin pagkahi niyu atawa usalun niyu hipanuap ha manga qadi ha niyat kumaun sin pangalta sin kaibanan manusiya. (Qur’an 2:188) Damikkiyan, in Nabi Muhammad Awn hambuuk Hadith sin Nabi

piyasawa niya ha Hadith tungud sin pagsuap: :

In naup iban nasuap sibu da in dusa nila. Ha Hadith kaibanan riwaya hi Abu Hurayra nagsabda in Nabi Muhammad

In nagdihil suap iban sin timayma (ganti) in hukuman sibu da duwa sila kamulkaan sin Allah. Manga taymanghud usug-babai ha Islam! In mulka sin Allah iban Rasul Niya tantu duun hitagama ha manga sila himinang malaggu ma’siyat. Sabunnal tuud, in pagsuap hinang kazaliman ha gumi karna biya da sin pindahan mu in hukuman sin Allah, payluhun mu in kapatutan sin manusiya; magpakusug sin tipu-akkal makalarak sin unu in kasabunnalan. In pagsuap malaggu sabab sin pag-anyaya ha mujtama iban pagtaykud dayn ha amanat biya sin nasabbut ku nakauna. In pagpakay sin pagsuap biya da in manunuap iyanyaya in baran niya pasal piyakay in pilak niya supaya makakawa kahampitan. Damikkiyan, in nasuap naanyaya niya in baran niya pasal nagpaagad siya ha kabatilan amun sulang pa pardaakan sin Allah. Karuwa sila gindasan nila in kapatutan sin manusiya iban nag-alta sila sin alta haram. Di ini magmumpaat kanila sarta makalubu sin pangalta nila iban barakat ha lawm niya. Ha Hadith kaibanan riwaya hi Abdullah bin Amir (R.A.): In Rasulullah

siyuknaan in tumabuk iban mangdihil sin panuap.

In pag-usal sin alta ha maksud makakawa dapit atawa billukun in hukuman sin qadi, kanakuraan atawa tagkapatutan sin ruma parinta itung ini pagsuap. Mawmu magkugdan ini ha niyat mangawa alta sin kaibanan manusiya atawa lungkupan in kapatutan nila. Bunnal tuud, in qadi iban kanakuraan miyumuhut tumlangun sin panuap apabila dapitan nila in manunuap iban hukuman nila pa kasabunnalan. Hinangun nila ini ha hikalublub sin kapatutan sin manusiya karna sadja kumawa kahampitan sin panuap. Damikkiyan, in tagkapatutan sin ruma parinta miyumuhut da isab tumlangun sin panuap apabila pahilpahilun nila in pagbantang sin panara luba-labi bang di hibantang in pardaakan biya na sin tita sin paghuhukuman tungud ha manga jahulaka pasalan sadja sin panuap.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 63

Ha pagsud hinang (ha ruma parinta) in pagsuap makamula tuud ha tau amun tupun atawa awn kapatut pa hinang yaun. Sabab in tau nasuap na masuhul hidihil niya in imtihan asal madtu pa tau kabayaan niya pasurun pa hinang. In Nabi

nagsabda:

Hisiyu-siyu in dumihil sin kawasa pa tau sagawa awn tau dayn ha jumlahan sin tumpukan amun mahatul pa Allah, na bunnal tuud tipu niya in Allah, in Rasul Niya iban manga bal-iman. (Riwaya hi al-Hakim) Ha pagbantang sin manga prujik maawn da isab in pagsuap. Ha palihalan ini bang in prujik kiyapamahalayak na awn yan dayn ha manga manglamud sin pagbid suapun in tagbaktulan sin bidding putman awn yaun manga manglamud ha pagbid manga tau adil iban maingat. In pagsuap landu tuud makabilluk labiawla ha waktu piya-aawn in pagtadjaki pasal in mananadjaki magkasuap supaya lumunuk atawa pahilpahilun in pagtadjaki ha manga nagmaâ&#x20AC;&#x2122;siyat. Ha susungun natu amuna in pagpi nakura ha hikaruwa Isnin sin bulan May 2010. Manga hangkapitu pa in pagpi nakura na kakitaan niyu in manga tagkapatutan sin kawasa amun pakayun pa mangi in Qurâ&#x20AC;&#x2122;an biya sin sumapa sin di sila magjahulaka ha adlaw pagpi nakura. Malanu iliksiyun? Di matantu iban way ini ha pangannal sin sila nagpipikil magsawragal. Pasal in manga dimagan magkawasa kimakahagad in pilak panuap makapinda angan-angan. Pasalan sin susuapan, matambul in pangita ta niyu ha manga tau nagkakarupangan ha pagpi amun hilunggus nila in unu-unu katan hikadaug nila. Manga hamba raâ&#x20AC;&#x2122;ayat kabugaan ku makapaklus in martabat binin sin kaapuan natu amun diya nila nagluku-ligad sin zaman nila. Matigallam ini dayn katu salama-lama apabila di natu masapaat in ginhawa-baran natu ha kasipugan amun in hula natu ha ARMM pugaran iban sumbuhan sin iliksiyun pissuku pasal piyagganti natu ha manga susuapan. In tigsik ha manga tumabuk sin suap malaggu tanda niya di taymaun sin Allah in sambahayang nila pasal kimaun sila sin alta dayn ha haram. In unud guwa dayn ha pagkaun bini sin alta haram di makatabuk barakat dayn ha Allah. Sabunnal tuud, in sila ini di makadihil kaadilan pa manga napissuku. Damikkiyan, in tau timabuk suap mahinang paglikiâ&#x20AC;&#x2122;likian iban way kapusan tumabuk amanat. Manga taymanghud ha agama Islam! Kabuga kamu pa Allah iban tamingi in agama niyu iban amanat tiyatanggung niyu. Pangannal kamu misan da kuman hangkasasaat tungud sin hikarayaw kaymu amun hikakuyag pa Allah biya na sin angkatun in kaadilan Niya iban umiran in ginhawa-baran ha di mahulug madtu pa bulian sin hawa-nafsu iban di mahinang ilugsuk sin kabuhi kajahulakaan ha dunya ubus in mahuli kugdanan kita sin mulka sin Allah. Mahuli, in manabuk suap di tuud makadihil kamumpaatan ha mujtama. Pasal in kumawa suap dayn ha pawyu-pawyu mahinang sabab dakula hikalarak sin mujtama. Ya Allah! Pandui kami iban tamingi kami dayn ha kaawam iban kamumulahan. Sapaata kami dayn ha kasaytanan sin ginhawa-baran namu. Hinanga in kahinapusan sin ibadat namu landu marayaw. Iban ampuna kami katan.

64 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 65

Kalabbiyan sin Shura Atawa Pagsiril Ma’sun (The Virtues of Consultation)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 66 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Subannal tuud! In Ummah niyu hambuuk da (mahinang suntuan), in Aku Tuhan niyu, hangkan tunggal aku in pag-ibadatan niyu.” (Qur’an 21:92) U manga ipun sin Allah bal-iman! In parakala parsugpatan ha antara sin Allah iban piyapanjari Niya yan nakalukis ha Qur’an iban Hadith sin Nabi Muhammad . In aturan sin pagsumadja sin manusiya iban pamandu pa siratul mustaqim damikkiyan nasabbut yan ha Qur’an iban kiyapahantang sin junjungan Nabi . Sabda sin Nabi Muhammad

“Nagbin aku kaniyu duwa parakala, bang kamu mamawgbug ha ini, di na kamu malawng: amuna in Kitab sin Allah iban Sunna ku.” Tantu tuud mataud pagba’lihan (sin manusiya) nasabab dayn ha kaniya-kaniya panaawil sin unu-unu parakala. Bang tagha awn pagba’li, in Allah nangdaak ha manga bal-iman in subay sila kumaput ha parman sin Allah iban Sunna sin junjungan Nabi . Parman sin Allah:

“U manga bal-iman, pagtaat kamu pa Allah sarta pagtaat da isab kamu pa Rasul, iban sila dayn kaniyu amun kiyahanglaan sin kawasa. Apabila awn piyagsalisihan niyu, tukbalan niyu pa Allah iban Rasul Niya bang mattan kamu nagpaparatsaya pa Allah iban Akhirat. Amuna yan in paglawag sarayaw-rayaw sin kasalassayan.” (Qur’an 4:59) Hatiniya, ku’nu-ku’nu awn kabutulan jumatu sa way kiyatutat sin Qur’an iban Nabi in lunas niya, na in Islam nangdaaki papaawnun in pagsiril- ma’sun (shura) iban manga pandaypandikal ha pakaradjaan. Pag-ubus na mayan magsiril-ma’sun, ampa paawnun in panindug atawa hukuman. In sila ha kawasa subay tuud kumawa wasihat dayn ha manga ulama, balakkal iban tau matadjam pikilan.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 67

In ini matampal ha parman sin Allah:

“Iban in sila simambag ha partawagan sin Allah sarta timindug sambahayang sila na yadtu bang awn pakaradjaan nila hilabay nila siril-ma’sun atawa shura, damikkiyan nagnanafaqa unu in kiyaanughara kanila.” (Qur’an 42:38) Parman pa sin Allah ha lawm Qur’an:

“Bilang ulung sin Allah kaymu (Ya Muhammad), nara mu sila nagmisra iban kahanunut. Bang hadja in ikaw makasla iban mabungsi, tantu tuud masilahag sila dayn kaymu; na maapa sila iban pangayui sila pa Allah kaampunan sarta daha sila magsiril-ma’sun ha unu-unu pakaradjaan. Bang sawpama nakawdahat na kamu hukuman, na pagtawakkal kamu pa Allah. In Allah makasi ha manga sila magtatawakkal Kaniya.” (Qur’an 3:159) In Allah piyara in Nabi Muhammad rahmat pa katan Alam. In hi Muhammad siya na in manusiya sarayaw-rayaw piyapanjari sin Allah, iban khatam nabi siya. Sagawa, tumaynghug siya iban kumawa pikilan dayn ha manga sahaba niya. In Bunu ha Badr, in Nabi naglugal siya ha tampat ha liling niya hikaawat kaniya. Malayngkan, awn sahaba niya hi al-Habbab ibn Munzir nakakita sin paglugal sin Nabi ubus nangasubu siya bang in pagpi niya lugal ijin sin Allah atawa pikilan niya sadja. In Nabi biyaytaan siya na, in pagpi sin lugal guwa sadja dayn ha pikilan niya, wayruun ijin dayn ha langit. Mahuli, hi al-Habbab dimihil siya pikilan ha Nabi in paglugal niya bukun makaawat kaniya ha pagbunu. Agi niya subay in manga bubunu maglugal dugaing amun hikaawat nila dayn ha satru. Pagpuas naman sin pagsiril-ma’sun atawa shura, in Nabi inig magtuy in bubunu ampa naglugal balik pa tampat tiyudlu hi al-Habbab. In Bunu ha Badr malaggu pamintangan, karna misan in manga Muslim tiyuwas ha taud iban sanjata, malayngkan in manga Muslim ha pagnakuraan sin Nabi dimaug ha bunu. In pagdaug nila ha Badr tiyayma sin katan nasabab dayn ha pagsiril ma'sun iyusal sin junjungan Nabi . Manga palanggungan mulliya ha Islam, in matakaddam makawa ta ha Bunu ha Badr amuna in pagtabarru sin manga sahaba pa Nabi biya sin nahinang hi al-Habbab. In manga sahaba, landu tuud sila majaga ha kakahinang sin Nabi . Ha unu-unu pikilan sin Nabi bang apabila ijin kaniya sin Allah, in manga sahaba magmalilla tuud sila iban magtaat. Sabunnal tuud! In Nabi sin manga sahaba niya.

bukun siya magmamanda. Dumungug siya pa pikilan iban wasihat

In Bunu ha Badr tiyawag yadtu rahmat sin Allah ha manga Muslim; misal niya naawn in paghambuuk nila ha pagda-dungan sin Nabi amun nasabab sin kiyadaug nila.

68 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In pagdaug nila ha Bunu ha Badr nakadihil pamanduga ha manga Muslim. Munamuna, in pagsiril ma’sun ha antara sin Rasul iban sin sahaba niya nasabab kiyadaug nila. Hikaruwa, pasal sin unu in hinangun ha manga nabihag ha bunu. In manga sahaba pakaniya-pakaniya nagpaguwa pikilan bang unu in panara hibutang ha manga nabihag. Puas sin paghimatungan, in Nabi iyagad niya in pikilan hi Abu Bakr. In pamanduga ini damikkiyan dimihil da isab pangadjian ha manga Muslim amun subay in sila ha kawasa dumungug pikilan sin bal-akkal biya sin jimatu ha Bunu Ha Badr iban sin ha dugaing masa. Manga palanggungan mulliya ha Islam, amun awn kagawgut ha pangahagad pa Allah, in agama ta natanyag jukup aturan ha kabuhi, nanghalgai tuud ha kalagguan sin shura amun subay pakayun dayn ha adlaw pa adlaw. Sabunnal tuud, in pagsiril-ma’sun mangdahi ini karayawan pa qawman Muslim, biya sin timarrang ha Hadith sin Nabi Muhammad : “In Ummat ku di maghambuuk pa kalawngan.” Manga palanggungan mulliya ha Islam, in aturan sin pagsiril-ma’sun nasabbut ku ha panagnaan panghindu yadtu katu in biyadiin in pag-ayura sin pakaradjaan ta supaya di kita mahinang pikil-baran. Damikkiyan, in hambuuk nakura labay dayn ha shura di niya kataykuran in hak sin ra’ayat amun landu mahalga ha hadarat sin Allah. In shura manunjuki katampalan iban pangukabi sin pikilan pa manga wasihat atawa panahawi sin kaibanan. Tantu maawn in manga ini bang awn pagpangandul-piyanganduli, kalimaya magbissara misan pa mapait ha pangdungug sin nakura, iban pagtayma jinisan pikilan sin manga ra’ayat. Sarta subay in nakura di maglibun bang unu tuud in kabutulan iyaalup sin parinta atawa parhimpunan. Subay niya hibukis supaya in ra’ayat maingat humug pikilan. Damikkiyan, subay awn da isab papagan hidjatulun hain in matup humadil sin misuwarat kadihilan lawang lumamud. Biya ha ini in jimatu ha masa sin Rasul mabut na pa manga Khulafa-i-Rashidin. Ha masa sin Nabi , in pagsiril-ma’sun piyapakay sin manga kanakuraan sin kapihak-pihakan. In mujtama ha masa yadtu, in kanakuraan niya amuna in nagpapapanaw sin pagnakura pasal sin ingat kapandayan nila iban kahangpas nila magbissara. Manga palanggungan ha Islam, magsama-sama kitaniyu mangayu hidaya pa Allah, Tuhan Bayng-Ulungun. Wayruun tuud kamumpaatan iban maksud madawhat hingga iban pamandu sin Nagpapanjari. Mangayu kitaniyu sin Hidaya Niya na anugharaan kitaniyu amal salih amun magmumpaat katu, pa ahli ta iban pa qawman ta labiawla pa agama ta. Damikiyan, manginduwaa kitaniyu pa Tuhan palayuun dayn katu in sasat sin Shaytan sarta anugharaan kitaniyu karayawan dayn ha dunya pa Akhirat. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 69

70 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Paglawag Ilmu: Fardu ‘Ayn

(Seeking of Knowledge is an Individual Obligation)

“Bassa kaw! Ha ngan sin Tuhan amun nagpapanjari ha manusiya dayn ha dugu. Bassa kaw! Iban in Tuhan mu sangat Bayng-Ulungun, naghindu sin pagpakay sin hipanunulat; naghindu ha manusiya sin unu in di niya kaingatan.” (Qur’an 96:1-5) Manga palanggungan ha Islam! Kabuga kamu pa Allah iban muhuta niyu in ilmu bat mahinang sabab hikasuuk niyu Kaniya. Lawaga in ilmu ha supaya kailawan in dan pa kasabunnalan dan hiklad sin agama; di sukul in kabuhi mu di ha dunya mahayang sambil abutan sin paglayn pa Akhirat. Sabunnal tuud, in ilmu ilaw diyukmal sin Allah kaniyu supaya maha’was kamu dayn ha katigidluman sin kaawam iban in ibadat niyu dumayaw sarta matayma sin Allah. Tumtumun natu, apabila in amal ta iban ibadat ta wala imamu, di tuud siya magbunga atawa kahampitan. Way makapaylu in kalagguan sin paglawag ilmu iban kahalga sin kumawa kaniya. Munamuna, ini in dan hikaingat ta pa Allah; hikaingat ta sin kabasaran sin Alam Niya iban dan hikaingat ta sin sara Niya iban pardaakan Niya amun di ha ini jiyanjian in manga bal-iman tungbas Sulga puas sin kamatay iban buhi na sila salama-lama. Riwaya hi Abu Hurayra (R.A.) in Rasulullah

nagsabda:

“Hisiyu-siyu in manaw tu’lus ikhlas ha dan paglawagan sin ilmu (Allah), in dan niya pa Sulga landu paluhayun (sin Allah) kaniya.” Sugpat pa sin Hadith: “Hisiyu-siyu in makara sin niyat ikhlas ha paglawagan ilmu ubus miyatay siya ha dan paglawagan, miyatay siya shahid.” Sabunnal tuud, hibuklad in pikpik sin manga Malaikat ha manga sila naglalawag sin ilmu iban pagkugkuyag. In katan mahluk dayn ha langit pa gumi agad na in kaista-istaan ha dagat, mangayu ha manga ilmuan kaampunan pa Allah. In darajat sin tau ilmuan pa manga abid biya sin kabidda sin bulan damlag dayn ha manga bituun ha langit. In manga ulama sila in waris sin Kanabihan. In Nabi way nagpusaka dinar atawa dirham amura ilmu mahalga dayn ha alta matipun ha dunya sin manusiya. Hangkan, hisiyu-siyu in tumuyu imingat ilmu sin Kanabihan siya in makadawhat sin pangalta mattan magmumpaat dayn ha dunya pa Akhirat. 72 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Ampa in kamattanan, bang kita, Muslim magbissara sin jihad ha pagbawgbugan sin Qur’an iband Hadith, awn dayn ha manusiya humanggaw. Pasal awn dayn katu in pangita nila sin jihad mag-atubang sadja iban satru. Biya sin pangita sin manunulat habar bang masabbut in jihad hatiniya mag-asag dugu ha antara sin Muslim iban Kafir. Adapun in magtuntut sin ilmu hambuuk siya ha jumlahan sin fi sabilillah. Mayta? Ayaw ta kalupahan in Qur’an sumbuhan sin ilmu mahalga; hangkan, in pag-usihat kaniya tiyawag jihad. Ha tahun 1983, awn bal-akkal bukun Muslim guwa dayn ha kaibanan hula – US, Germany, Japan iban Canada amun nainumpung ha Riyadh, Saudi Arabia. Unu baha in maksud sin pag-inumpung nila? Hambuuk da in maksud, humati sin manga ayat sin Qur’an iban Hadith sin Nabi Muhammad . Ini in manga ayat piyangadji nila:

“Piyapanjari Namu in manusiya dayn ha lupa; ubus hinang Namu siya manni ha lawm tampat palihala (dayn ha makamumula). Ubus hinang Namu in manni ini dugu nakumpul, ubus hinang Namu na isab in dugu nakumpul ini (alaqa) mawn pa mudga (amun unud marayaw in kalamugay kaniya).” (Qur’an 23:12-14) In ayat ini piyangadji marayaw sarta hiyati tuud in putti niya ha kitab, “Developing Human, Clinically Oriented Embryology” siyulat ni Dr. Keith Moore, hambuuk dayn ha manga tanyag bal-akkal ha pangadji anatomy iban embryology, lagi nagulal Professor Emeritus ha Anatomy iban Cell Biology ha Toronto Jami’ah, Toronto, Canada. In ayat ini piyasawa pa sin Hadith sin Nabi Muhammad

ha sabda niya:

In tiyap-tiyap dayn hangkatau, in tibayhuan sin anggawta niya najukup ha lawm pakandangan hi ina niya ha lawn sin ka’patan adlaw. Manjari puas ka’patan adlaw in dugu nakumpul ini (mudga) hipara sin Allah in Malaikat mawn kaniya amun maghinang sin umbang payaw agad na in pangdungug, pangita, gimpaysan, unud iban bukug. Ubus mamung siya: Ya Allah hinangun siya usug atawa babai? Ubus in Allah magbaya bang unu in kabaan Niya. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Iban biyutang Niya in bud ha gumi supaya di sila (kabudburan) majugjug iban kamu.” (Qur’an 16:15) Parman pa sin Allah ha kaibanan sura:

“Ubus hiyarap Niya in langit ha waktu siya asu pa.” (Qur’an 41:11)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 73

“Way sadja kiyaingatan sin kuffar in langit iban gumi bakas nahambuuk, pag-ubus biyutas Namu sila.” (Qur’an: 21:30)

“(In misal nila) biya sin katigidlum sin buli dagat kiyatabunan sin kaalun-alunan, ha taas niya gabun madakmul. (In sumbuhan sin) katigidlum amuna pangkat-mamangkat (in kaawam). Misan tumuyu na in manusiya simintak sin lima niya, di da siya makakita …” (Qur’an 24:40) Biya ha ini in misal sin manga awam – jari in manga bal-akkal nag-inumpung sila ha Riyadh supaya imingat sin kasabunnalan lawan sin kaawam. In pagtuyu nila hambuuk ini dalil sin kahalga sin pagtuntut ilmu ha Islam labi-luba na piyardu ha manga Ummat niya. Pagtuyu kamu lumawag ilmu iban pagnafaqa kamu ha dan sin Allah karna in ini pardaakan ha Hadith bakas napadagbus sin manga ulama nakauna. In sila nakauna panawn nila dayn ha hambuuk hula pa hambuuk hula biyulanan sambil abutan tahun ha paglawagan sin ilmu. Hambuuk dayn kanila ini amuna hi Abu Ayyub al-Ansari minig dayn ha Madina pa Misir ha maksud sadja duma magkita ha hambuuk Sahaba nagdihil kaniya sin hambuuk Hadith sin Nabi Muhammad . Misal malaggu amuna in panagnaan parman sin Allah pa Nabi Muhammad amun ummi siya (di makaingat magbassa): Iqra, bassa kaw. In ayat ini pangitaan dakula sin kahalga sin pagtuntut ilmu. Al-Hasan al-Basri (R.A.) nagbayta: “Way alim makaliyu ha ilmu malayngkan kaliyuhan siya sin Allah.” Abu Darda (R.A.) nagbayta da isab: “Way tuud dan pa lawang sin Sulga puas labay dayn ha ilmu magmumpaat iban amal salih; hisiyu-siyu in lumawag Sulga subay siya madtu pa pangadji, na sabunnal tuud nakalawag na siya sin dan maluhay.” Manga palanggungan ha agama, in kasajahitraan kakkal duun da kabakan ha Sulga sarta in mattan lawang pa Sulga duun da ha dumawhat sin lasa iban ridha sin Allah. Ampa in lasa pa Allah makawa ta sadja bang kita mamuntut ilum sin Islam. In Nabi Muhammad napasaplag niya na in panghindu sin Qur’an iban Hadith niya nakalukis na katan iban namumus na sin manga ulama (puas kawapat kaniya) biya na sin manga sahaba,tabiin iban tabit-tabiin. Ayaw natu kalupahan in kariasali natu, awam kitaniyu katan sin sara piyara katu sin Allah.

74 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Imam al-Shafi’i (R.A.) nagbayta: “Wayruun piyag-anak alim atawa makaingat.” Ha sabab ini, subay kitaniyu gumuwa dayn ha katigidlum sin kaawam mawn pa sahaya sin ilmu. Hangkan, in Allah, Azza wa Jalla nagpanaug kitab al-Qur’an bilang ilaw mahinang palitaan sin manusiya lugay niya di ha dunya sambil muwi hukum. Parman sin Mahasutsi;

“U manga ahlul kitab (Yahudi iban Nasarani) bihaun nanaug na mawn kaniyu in Rasul Namu nagpasawa kaniyu sin manga tiyatapuk niyu ha lawm sin kitab niyu. (hi Muhammad Sabunnal tuud awn na nanaug mawn kaniyu ilaw (Nabi Muhammad ) iban kitab (al-Qur’an); di ha ini panduan sin Allah in sila lumawag sin ni’mat Niya. In Allah ha’wasun sila dayn ha katigidluman sin kaawam mawn pa kasawahan iban pa dan mabuntul, bang iban baya sin Allah.” (Qur’an 5:15-16) Sabunnal tuud in Allah makuyag ha manga sila kiyaanugharaan sin ilmu nakawa nila dayn ha Nabi iban manga sahaba niya amun nakatabuk sin risala sin Rasul sarta piyadagbus ha kabuhi nila. Parman sin Allah:

“In Allah nagsaksi sin way ilaha malayngkan Siya, iban in manga Malaikat iban sila taga-ilmu (nagsaksi da isab); (tattap Kaniya) piyapalihala in katan mahluk ha lawm kaadilan. Way ilaha malayngkan Siya, Sangat Makusug, Sangat Makaingat.” (Qur’an 3:18) Parman pa sin Allah:

“Iban katan manusiya agad na in kahayup-hayupan biya sin sapi iban inda-walna nila, amura in sila in tagapanghati in nagmabuga pa Allah. Sabunnal tuud in Allah Sangat Makawasa lagi Bayng-Ampunun.” (Qur’an 35:28)

“In Allah angkatun niya in sila amun nagpaparatsaya iban sila kiyaanugharaan ilmu.” (Qur’an 58:11) Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 75

Mahuli in Nabi Muhammad

nagsabda:

“Ingat kamu ilmu pasal in ilmu hambuuk tibayhuan sin taqwa pa Allah. In dumawhat kaniya itung ibadat. In mangadji kaniya biya tasbi pa Allah. In lumawag kaniya biya jihad. In manghindu kaniya ha manga way panghati biya sadaqa sarta in magpasampay kaniya pa manga sila bal-akkal biya sin limawag dan hikasuuk niya pa Allah. In ini dayn ha manga khutba sin Nabi ha tungud kahalga sin ilmu.” Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

76 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Kalabbiyan sin Ilmu (The Importance of Knowledge)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ :‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Mahuli: Manga ipun sin Allah, kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan Kaniya. Sabab bunnal tuud in pagmabuga pa Allah amuna in wasiyat Niya ha manga manusiya nakauna iban nakahuli. U ipun sin Allah! Kabuga kamu pa Allah sin pagmabuga mattan. Sabunnal tuud in magmabuga pa Allah amuna in pardaakan sin Allah pa manusiya dayn sin tikmil masa pa ahir zaman sin dunya. Nagparman Siya ha lawm Qur’an: “U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (labay dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin mattan pagmabuga. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya.” (Qur’an 3:102)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 77

Damikkiyan parman sin Allah:

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya (asawa niya amuna in Hawa) iban nagpasaplag ha dayn kanila duwa (manga panubu) kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) U manga Muslim! Kabuga kamu pa Allah, pagtaat kamu Kaniya sabab makakawa kamu paruntungan iban kakuyagan ha kabuhi ini sambil pa Akhirat. Ingata niyu, bang man kamu kiyaulungan sin Allah, na in salaggu-laggu kawajiban kiyadukmal ha Ummatul Islam amuna in paglawag ilmu sin Tuhan, agama Niya iban Sunna sin Nabi Muhammad . In Allah nagparman ha lawm sin Qur’an:

In darajat sin alim dayn ha shahid hambuuk lambang, in darajat sin shahid dayn ha mu’min hambuuk lambang, in darajat sin alim dayn ha hambuuk tau biya sapantun sin darajat ku bilang Nabi nakabidda dayn ha manga manusiya sadja. In Hadith ini namantugi ha manusiya malawm in pag-iman nila. Lilay in darajat nila tungud pagparatsaya: 1. In muhlasin piyapandang sadja in pag-ibadat, piyagtabarru in ginhawa-baran niya pa Allah. 2. In shahid amuna in piyagtabarru in ginhawa ha kasabunnalan, iban; 3. In alim amuna in bal-iman mataas in panghati. Ha Hadith ini, in alim sin Islam siya in nagdara sin panji sin Islam nakabidda dayn ha kaibanan karna sin hinang niya ha pag-agama sarta waris sin Nabi Muhammad iban Kanabihan. Damikkiyan sabda pa sin Nabi Muhammad

“In pagtuntut ha ilmu itung fardhu ‘ayn ha tiyap-tiyap Muslim usug iban babai.” In pangasubu unu in pagbahasahun ilmu subay ingatun? Ha tafsir hi Imam al-Ghazali amun tanyag in ngan ha salsila sin Islam, amuna ini in ilmu pasal Iman. Bang ha bahasa, in Iman 78 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

amuna in magparatsaya iban mag-ingat ha way pagduwa-ruwa. Sagawa, ha ta’rif sin Nabi Muhammad in Iman amuna in tiyawag Rukun Iman Unum. Hatiniya, in Iman 1. Magparatsaya ha katunggal sin Allah, 2. Magparatsaya ha katan Malaikat, 3. Magparatsaya ha katan Kitab sin Allah, 4. Magparatsaya ha katan Kanabihan, 5. Magparatsaya ha Adlaw Qiyamat, iban 6. Magparatsaya ha Qadar untung marayaw-untung mangi dayn ha Allah. Dayn ha Hadith ini, matantu ta tuud in manuntut ilmu iban kumawa kaniya fardhu ha hisiyu-siyu Muslim. In kawajib manuntut sin ilmu way tiyutat ha hambuuk tumpukan sin manusiya. Malayngkan, piyardu ha tiyap-tiyap Muslim, usug iban babai sibu da unu in bangsa niya atawa darajat niya. Bang bihadtu, in kapardu sin pagtuntut ilmu timbang sibu biya sin kapardu sin sambahayang, puasa, magnayk hadji, jihad iban da’wa manawag-tawag pa hinang karayawan iban magpu’pu sin ma’siyat. Manga palanggungan ha agama! In sumbuhan sin ilmu way katubtuban niya. In Allah nagparman in way manusiya makagaus himinang misan hambuuk ayat – pakayun niya na in katan kahuy ha dunya hinangun pinsil (iban katas) sarta hinangun in dagat dawat di da siya makahinang. In ini panais sin Tuhan pa katan manusiya agad na in kafir. Hangkan, in Nabi Muhammad

nagsabda:

“Panuntut kaw ilmu dayn ha kabugsak pa sikan sambil pa liyang lahad.” Iban: “Panuntut kaw ilmu misan biya layu hula Lannang.” Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Piyapanjari Namu in manusiya dayn ha lupa; ubus hinang Namu siya manni ha lawm tampat palihala (dayn ha makamumula). Ubus hinang Namu in manni ini dugu nakumpul, ubus hinang Namu na isab in dugu nakumpul ini (alaqa) mawn pa mudga (amun unud marayaw in kalamugay kaniya).” (Qur’an 22:12-14) In ayat ini piyangadji marayaw sarta hiyati tuud in putti niya ha kitab, “Developing Human, Clinically Oriented Embryology” siyulat hi Dr. Keith Moore, hambuuk dayn ha manga tanyag bal-akkal ha pangadji anatomy iban embryology, lagi nagulal Professor Emeritus ha Anatomy iban Cell Biology ha Toronto Jami’ah, Toronto, Canada. In ayat ini piyasawa pa sin Hadith sin Nabi Muhammad

ha sabda niya:

In tiyap-tiyap dayn hangkatau, in tibayhuan sin anggawta niya najukup ha pakandangan hi ina niya ha lawm ka’patan adlaw. Manjari puas ka’patan adlaw in dugu nakumpul ini (mudga) hipara sin Allah in Malaikat mawn kaniya amun maghinang sin umbang payaw agad na in pangdungug, pangita, gimpaysan, unud iban bukug. Ubus mamung siya: Ya Allah hinangun siya usug atawa babai? Ubus in Allah magbaya bang unu in kabaan Niya.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 79

In panaibanan hi Moore biya kanda Dr. Jo Leigh Simpson sin Baylor College of Medicine (Houston, Texas) iban hi Dr. E. Marshall Johnson sin Anatomy and Development Biology ha Thomas Jefferson Jami’ah (Philadelphia, Pennsylvania) piyangadji nila ra isab in Hadith nasabbut. Agi hi Simpson, in duwa Hadith nakadihil pangadjian sin pagsambu sin embryo ba’gu magka’patan adlaw. Makawa ta pangadjian dayn ha manga bal-akkal ini na in paglawag ilmu way hablang niya. In ilmu di matimba dawhatun sin manuntut ilmu. Hatiniya, in manga Muslim subay nila pakayun in waktu manuntut sin ilmu. Matampal awn waktu sin sambahayang, awn waktu sin puasa, iban paghadji. Malayngkan, in kawajiban manuntut ilmu ha Islam way hablang niya dayn ha waktu, ummul iban patahunan. In hablang sin manuntut ilmu biyuntang katu sin agama ta dayn ha kabugsak pa sikan sambil muwi liyang lahad. Pila baha dayn katu in nakahinang ha ini? Kitaa niyu iban kannala niyu in kahalan taniyu! Ganap niya, mataud ayat siyabbut sin Qur’an in ilmu ta’lug madtu pa taqwa. Parman sin Qur’an:

“Unu baha in siya nagtaat pa Allah, sarta timitindug sambahayang ha waktu dum sabab sin buga niya sin Akhirat iban nagmumuhut sin rahmat sin Tuhan niya,(magsibu baha iban kafir)? Pamung kaw: “Magsibu baha in makaingat iban di makaingat?” Amura sila in bal-akkal (ha agama) in nanumtum (pa kabasaran sin Allah).” (Qur’an 39:9) In Islam itung in ilmu ilaw, ampa in kaawam itung katigidluman – in ilmu hambuuk pangita ampa in kaawam hambuuk bulag ha pangita. Parman sin Tuhan:

“Pamung kaw (Ya Muhammad): “Hisiyu in Tuhan sin langit iban gumi”? Pamung kaw: “Mayta niyu kiyawa Awliya (in kaibanan) puas dayn Kaniya biya sin sila way kusug di misan makadihil kamumpaatan atawa kamumulahan kaniyu”? Pamung kaw: “Magsibu baha in buta iban makakita? Atawa in tigidlum iban sahaya? Atawa hinangan nila limbang in Allah nagpapanjari ha mahluk Niya, hati in mahluk Niya iban hinangan (sin manusiya) papagsibuun nila”? Pamung kaw: “Allah in tagpapanjarihan sin katan unu-unu, tunggal Siya, di Siya masangsang.” (Qur’an 13:16) Hangkan, in pagtuntut ilmu way katubtuban; in ilmu sapantun siya ilaw iban sumbuhan sin pangita katu niyu katan. Ha manga Muslim sabunnal tuud wajib kanila manuntut. Mahuli, in jungjungan natu Nabi Muhammad

nagsabda:

“Tuntuta in ilmu karna in panghati hambuuk tibayhuan sin taqwa pa Allah. In manuntut kaniya hambuuk dayn ha ibadat. In mangadji kaniya itung tasbi. In lumawag kaniya itung jihad. In

80 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

manghindu sin ilmu pa manga sila di makaingat itung sadaqa hati in magpasampay kaniya pa manga sila bal-iman itung hinang hikasuuk pa Allah. Hambuuk ini dayn ha manga khutba sin Nabi tungud halga sin ilmu.” Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 81

Kapatutan sin Kabataan ha Islam (The Rights of Children in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 82 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“In pangalta iban kaanakan itung sadja ini pangari-kari sadja sin kabuhi ha dunya. Malayngkan, in amal salih amura in tumatas iban labi marayaw; ha hadarat sin Tuhan niyu in labi mahalga ha manga sila nagmumuhut (sin tungbas ha Akhirat).” (Qur’an 18:46) Malayngkan, in Nabi Muhammad hipagtukbal niya in salam kanila.

nangdihil tuud halga ha manga kabataan in tanda niya

In kaanakan sumping ha pangita sin ina-ama; sumbuhan sin kuyag iban pagkasilasa – iban hangad-hulat sin kaamaan mapuas dayn ha Allah. In barakat ini tantu duma rahmat iban tungbas pahala mataud. Malayngkan, magbidda-bidda ini ha pagbaut ta ha manga kaanakan, amun hinang sin duwa maas magpaintul kanila mahinang sila bal-taat iban maaddat supaya in tiyap-tiyap dayn kanila matup tawagun khalifa magda-dungan ha dunya. Ini in sabab mayta sin Allah piyapanjari in manusiya magkhalifa biya na sin nasabbut ha lawm Qur’an. In manga Muslim subay nila hitunay in kawajiban nila bilang maas pa kaanakan nila ampa in kawajiban yan kapatut sin kabataan dayn ha duwa maas nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 83

Parman sin Allah:

“U manga bal-iman! Tamingi in manga liud niyu dayn ha kayu sin Narka in du’ngul manusiya iban batu, duun hayan (nagjajaga in) Malaikat di magpamika sarta di magbati-laul tumunay sin kawajiban nila dayn ha Allah, malayngkan hinangun nila unu in kiyadaak kanila.” (Qur’an 66:6) In Nabi Muhammad

nagsabda:

“Duwa tau in makalarak ha Islam pagpuas ku.” In sahaba niya nangasubu bang hisiyu in manga tau ini. Sabda sin Rasulullah : In panagnaan amun alim sa nagtatapuk sin ilmu niya, di niya hipanghindu pa kaibanan. In hikaruwa, tau halung-bahalung sa nagpadaragbus makaingat ha tungud pag-agama.” Dumatung in waktu, in manga ulama makadungug makasla panahawi dayn ha manga budlungba’gu namamakay sin kahilu-halaan iban nagdaraawa makahati ha Islam. Ha dugaing masa, sibu da kabataan budlung ba’gu in duma magmisuwarat ha manga ulama ha tunugud tafsir sin Qur’an iban Sunna sin Nabi Muhammad . Di ha ini in katan makahampit sin luna sin pag-ikhtilaf iban bunga niya. Sabab, di ha pagmisuwarat in tiyap-tiyap tumpukan kadihilan waktu imingat sin panindug sin kaibanan labiawla sin kalakkuwanan sin dayn hambuuk pa hambuuk. Mayta awn dayn ha manga ulama mapangkal in kaagi nila duma sin da’wa, hati isab in kaibanan namamakay sin kahanunut. In duwa maas Muslim kiyasukat kanila dimihil pangadji marayaw ha manga anak nila iban bautan ha tiranan ahlaq sin Nabi . In pangadji kapatut sin tiyap-tiyap anak Muslim. Ha Sura al-Alaq, panagnaan ayat piyanaug ha Nabi Muhammad Rasul Niya (labay ha pagbiat sin Jibril)

, in Allah nangdaak ha

“Bassa kaw! Ha ngan sin Tuhan nagpapanjari ha manusiya dayn ha dugu. Bassa kaw! Iban in Tuhan mu sangat Bayng-Ulungun, naghindu sin pagpakay sin hipanunulat; naghindu ha manusiya sin unu in di niya kaingatan. Sabunnal tuud! In manusiya nangliyu-lakad (ha pagkufur iban pagma’siyat ). Pasal itung niya in baran niya jukup-gaus. Na! pa Tuhan niyu ra in balikan niyu.” (Qur’an 96:1-8) Nagsabda in Nabi Muhammad

“Panuntut kaw ilmu dayn ha kabugsak pa sikan sambil pa liyang lahad.” Iban: “Panuntut kaw ilmu misan biya layu hula Lannang.”

84 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Iban: “In Tuhan way nagpaawn ha unu-unu labi dayn ha akkal.” Awn pa Hadith sin Nabi Muhammad

tawag pa manga kamaasan:

“Anara in kaanakan niyu ha pagpana iban paglanguy.” In bay panagnaan halaman suligan sin kabataan; hambuuk tampat di ha ini in duwa maas magbaut kanila iban hinduan sin piil-palangay marayaw supaya in tiyap-tiyap dayn kanila dumayaw in pagkatau nila. Amuna ini in masa subay tuud mabaut in kabataan sin sa’bu nila pa maglalaggu-laggu sarta kadihilan sila katan waktu ha pagbaut. Sayyid ibn Musa nagriwaya, in Rasulullah

nagsabda:

“Wayruun na mahalga hadiya sin duwa maas pa kaanakan nila dayn sin hinduan sila sin amal salih.” Mapuas dayn ha pangadji, in duwa maas kiyawajiban magpadagbus sin lasa nila iban kamura magnafaqa ha way pagpinig mawn pa manga anak nila usug-babai. Damikkiyan, mahalga da isab in duwa maas subay sila matilusa iban majaga ha kaanakan nila labiawla in pikilan makawa dayn ha katilibut biya na sin magparhimpunan fraternity, in book biyabassa iban TV iyaatud nila. Manga palanggungan mulliya! Tumtuma niyu in haq sin kabataan di katu (duwa maas) bihadtu ra isab in kawajiban ta kanila. Wajib ha duwa maas in magtanum sin Iman pa daghal sin kaanakan nila. Wajib da isab kanila maghindu iban mag-anad ha kaanakan nila magsambahayang, mapuas magpabuntul iban umanib dayn ha ma’siyat biya sin mag-inum alak, ubat makahilu iban magzina. Subay nila danun-daran hipaingat atawa hipasumdja ha kaanakan nila in salsila iban adat sin hula. Ha qawman Muslim di manjari in parakala ini hihangla sadja pa iskul karna in ini talbilang sin kawajiban sin duwa maas iban kapatutan sin kaanakan. Ha qawman bukun Muslim in panghindu sin Islam way iyaagad, na magduruhun in kawajiban sin duwa maas Muslim magpinturu ha kaanakan nila. U Tuhan namu! kiyahatihan namu in kalabbiyan iban pagkatau sin hambuuk manusiya malaggu in panglamin sin katilibut iban qawman piyaghuhulaan sin ipun Mu; in kabtangan kadungugan nila mabut pa katan unu-unu kiyakitaan nila. Magpatilibun kami duun Kaymu dayn ha unu-unu luna sin katilibut agad na in kaanakan namu.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 85

Aturan sin Islam ha Pagbaut ha Kaanakan (Proper Guidance of Children in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 86 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“U manga bal-iman! Tamingi in manga liud niyu dayn ha kayu sin Narka in du’ngul amuna in manusiya iban batu, duun hayan (nagjajaga in) Malaikat di magpamika sarta di magbati-laul tumunay sin kawajiban nila dayn ha Allah, malayngkan hinangun nila unu in kiyadaak kanila.” (Qur’an 66:6) Ha pagbugsak pa sikan sin bata, in duwa maas subay hilabtik magtuy in kalima pa taynga sin bata, karna in ini pardaakan sin Nabi Muhammad : “Labtikan magtuy in kalima shahada pa bata ampa iyanak.” Mapuas dayn ha pagbaut ha Islam sin manga kaanakan, kawajiban da isab ha duwa maas magpinturu ha kaanakan nila mawn pa magtaat pa Allah iban Rasul Niya. In tiyap-tiyap kamataan subay tuud dumungug sila pa Hadith sin Nabi Muhammad

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 87

“Pandui in kaanakan niyu magsambahayang bang sila ha ummul pitu tahun na iban lubaki bang sila di sumambahayang ha ummul hangpu tahun.” Ha panayam-nayam, sabda sin Nabi

“Anara in kaanakan niyu magpana iban maglanguy.” Apabila in duwa maas bukun pantuk ha Hadith ini, na pananggunganan nila ha hadarat sin Allah in pamahil-pahil nila. Tamingi in kaanakan niyu dayn ha Narka amun bunga sin kaawam, nafsu mulakab iban sin angan-angan mangi jimatu ha waktu in kaanakan ta maglalaggu-laggu, ubus simulig sila ha mangi kahalan iban sin kapahil sin duwa maas nila magbaut. In ini hambuuk sabab dakula agad na in kamiskin iban kakulang pangadji sin duwa maas mahinang dan hikalu’nud sin kaanakan taniyu. Dihili in kaanakan niyu sin padduman sarayaw-rayaw atawa pangadji makawa nila dayn ha iskul mataas iban madrasa. Nasihati in kaanakan niyu ha di magtakabbur atawa mag-abbu sawkat na in ikaw mataas in kawasa atawa darajat ha kabuhi. Damikkiyan, ayaw ra isab nila hikasipug in sawkat na in ikaw miskin. Labi afdal bulansangan ta sila magtuyu manuntut ilmu; ayaw ta sila palangkahun atawa bantugun ha mabawa ilmu da in nakawa nila. In ilmu hambuuk parakala wiyajib ha tiyap-tiyap Muslim dumawhat dayn ha kabugsak pa sikan sambil pa liyang lahad. Awn dayn ha manga liud atawa ahli magjatu ha kaanakan nila in tumuyu sambil dumatung siya pa darajat mataas labay dayn ha pangadji, tanyag in ngan iban usaha pilak. Sa, awn isab dayn katu di ha hula ta ARMM mabaya umurul sin sila nagmumpaat malayngkan limi’das mawn pa dan anyaya, pagsakali hikapagbansag pa sin duwa maas. In pikilan kumawa sin usaha labay dayn ha pangadji timubtub ha jinisan suysuy mangi; awn dayn kanila nahilu-hala in kabuhi nila iban gamman nahinang sila makamula ha mujtama. In duwa-maas subay sila makaingat mag-ayura ha kaanakan nila pakayun nila in dan mapaslud pagbaut. Hipakita nila in lasa iban lindu-randam ha kaanakan nila supaya lumaggu in manga kabataan ha lawm samung-saya. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Iban in Tuhan niyu nangdaaki sin way sumbahun niyu malayngkan Siya. Iban subay kamu patitaat ha duwa-maas niyu. Apabila awn dayn kanila duwa atawa karuwa sila mabut na pa kalaas sin lugay mu ha kabuhi, ayaw kaw magpamung sin kabtangan satulaat, atawa ulakan sila malayngkan tawaga sila ha lawm hanunut iban pagmartabat. Iban babaan kanila in pikpik sin pagmalilla iban katikupu labay dayn ha rahmat, iban pamung kaw: U Tuhan ku! anugharai sila sin Rahmat Mu biya sin pag-ayuput nila kaku sin ha waktu asibi pa aku.” (Qur’an 17:23-24)

88 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Subay tuud in duwa-maas tattap majaga ha kaanakan nila. Subay sila matawkasi jumaga sin manga kitab biyabassa nila, kakahinang nila, pag-imun-imun hadilan nila, in kabagayan nila labiawla in lugal daran pagkadtuun nila. Ayaw ta kalupahan in li’tag sin satru miyamagad katan ha kakahinang nila dayn naman ha TV prugram, baktulan sin pag-iskul sambil mawn pa panara biyabantang nila ha kawman Muslim. Iban da isab in kaanakan subay sila sama-sibu in pagayuput kanila iban way pagtiyuwas malayngkan paintulun sila ha tiranan agama Islam. Andu manga kamaasan sin kabataan! Tumtuma niyu in kita kamaw-maasan subay tuud mapalihala ha pagbaut taniyu sin kaanakan natu tungud ahlaq iban panghindu Islam. In pagbaut pakukus dakula sin Muslim. Dayn ha pagbaut, in kaanakan natu hikapakilal kanila in pangaddatan sin Islam, adat sin hula mabut na pa salsila biya sin hihindu kanila in manga gagandilan sin Islam. Kiyawajiban kitaniyu mag-anad kanila magsambahayang, magpuasa, magpabuntul sin akibbat nila iban magpapaindara lumayu dayn ha ma’siyat. Damkkiyan in duwa-maas kiyasukat kanila in dimihil pangadji ha kaanakan nila. Sabda sin Nabi

“Wayruun na pusaka sarayaw-rayaw hikabin ha kaanakan nila dayn sin bautan marayaw.” Mahuli, in duwa-maas subay tuud hinduan in kaanakan nila sin addat marayaw, malasa ha pagkahi manusiya, mahanunut ha asu-kampung, maaddat ha nakagulang iban malasa ha nakabata. Bang biya ha ini, Insha Allah in kaanakan ta sumulig ha lawm kahalan maupiksa ha kaibanan, makasi-malasa iban mahamura sarta kapaghulat-hulatan. U Tuhan namu! Palayua kami dayn ha dan sin kaawam , bissara satulaat,pag-ambulda iban hilu-hala sarta tabangi kami mahinang maas tumutunay sin kawajiban namu mawn pa kaanakan namu.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 89

Karayaw sin Pamaranan iban Kalitsinan ha Islam (Health and Sanitation in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 90 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

nagsabda:

“In bal-iman makusug-makulasug labi marayaw pa Allah dayn ha manga bal-iman malamma ha pakaradjaan nila.” Hambuuk dayn ha manga hikapa’gang sin sabab-manabab iban sumbuhan sin sakit amuna in kalitsinan iban kasussihan sarta ha hadarat sin Allah in manga ini itung talbilang ibadat. Ha riwaya hi Abu Musa al-Ash-Ari (Radiyallahu anhu), in Rasulullah

nagsabda:

“In takhara atawa kasussihan hangtunga sin Iman.” (Muslim) Mayta in kasussihan nabilang hangtunga sin Iman? Pasal in ibadat ba’tal iban di taymaun sin Allah hingga in manusiya malanu in niyat iban pamaratsaya sarta in pagkaun iban iinuman niya halal. In kasussihan sin niyat iban Iman gamut sin hinang marayaw sabab bang way ini in sambahayang di matayma. In manusiya nagtata’gu sin kasussihan kaulungan sin Allah, Bayng-Ulungun. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Ayaw kamu timindug ha lawm niya. Sabunnal tuud, in masjid piyatindug dayn ha panagnaan ha lawm pagmabuga labi mahalga in subay kaw timindug ha lawm niya (magsambahayang). Duun han manga manusiya mabaya maglanu iban magsussi sin ginhawa baran nila. Iban in Allah malasa ha manga sila naglalanu iban nagsusussi.” (Qur’an 9:108)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 91

Iban in Allah malasa ha manga sila maglanu iban magsussi, iban pag-anib dayn ha kamumulahan talbilang sin Iman. Riwaya hi Abu Hurayra (Radiyallahu anhu) in Hadith ini guwa tuud dayn ha Rasulullah

“In Iman nagdara labi kapituwan sanga; in labi marayaw amuna in mamung La ilaha illallah (Way ilaha (susumbahun) malayngkan Allah); in sababa-baba Iman amuna in imig sin makamula dayn ha dan.” (Muslim) In pagpaig sin makamula dayn ha dan manunjuki pagpaig sin unu-unu sabab sin makamula ha tiyap-tiyap ginhawa baran, pamaranan, kabuhi iban panyap larak biya na sin bagbag samin, tunuk, basurahan malummi, ihi, iban kaibanan mabahu. Adapun, in paglanu sin dan dayn ha unu-unu makamula agad na in pagparada sin sasakatan ha lugal niya talbilang sin Iman ini. In manga Muslim subay magpakita suntuan ha pamaybay nila, katilibut, dan, masjid, iskul iban tampat pagpupun-punan atawa paghahali-halihan. In kanakuraan ha parinta subay ra isab dimihil suntuan ha paglanu iban kalitsinan, iban subay sila dumaak ha ra’ayat maghidjatul sin paglanu iban kalitsinan ha maksud kapa’gangan in sabab-manabab iban sumbuhan sin sakit ha lawm qawman. Bang way sakit, in manusiya kadulan humampit sin karayawan sin pamaranan amun dimihil kalasig sibu da ha kabataan, tau maas usug-babai. Hangkan, in paglahang ha pagburus tiyugut sin agama Islam bang man isab di da duma madtu hikamula sin pamaranan iban kabuhi sin anak pula-pula agad na in ina. In pagpa’gang ini iban pag-ayuput sin pamaranan ini in sabab mayta sin sara tiyugut in paglahang magburus. In paglahang nasabbut landu ini tiyugut sin Nabi Muhammad . Riwaya hi Jabir ibn Abdullah (Radiyallahu anhu), in Nabi Muhammad

nagsabda:

“Kabiyaksahan namu paghinangun in azal (paguwaun in manni ha guwa) ubus simabtan ini sin pagpanaug ha Qur’an.” Ha dugayng Hadith: “Kabiyaksahan namu paghinangun in azal ha masa sin kabuhi sin Nabi dimatung kaniya, sagawa way kami tiya’gahan niya.” (Muslim)

In habar ini

In maksud sin paglahang mag-anak supaya kadihilan in ina mataud waktu magpahinguli sin baran niya amun nakananam kabinsanaan ha lugay niya nagburus, nagpaduru ha anak labiawla nag-ayuput ha bata-bata. In kalasig iban dayaw pamaranan dayn ha ni’mat malaggu sin Allah iyanughara Niya pa tiyaptiyap manusiya karna in kalasig iban dayaw pamaranan makapabiskay ha Muslim tumunay sin kawajiban nila labiawla ha pag-ibadat. In Allah nangdaaki ha ina magpaduru ha bata-bata ampa iyanak ha duru nila karna in ini kariasali dan sin paglahang sin pag-anak.

92 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Allah Bayng-Ulungun nagparman:

“In kaibanan subay magpaduru ha kaanakan nila ha lawm duwa tahun. Ha manga sila (duwamaas) mabaya magpajukup sin pagpaduru, na in ama sin bata-bata akuhun niya in balanja sin pagkaun sin ina iban tamungun ha kadar kagausan. Way manusiya parahun sin bu’gat malaggu dayn sin mara niya. Iban ha manga waris (sin ama) bihadtu ra isab in hantang niya (amun kiyasukat ha ama). Apabila pagtaymaan na sin sila duwa in mag-ipat, paghatihan nila na, iban puas pag-isunan na nila, wayruun dusa nila. Iban apabila hinangun nila na in pagpaduru (ha dugaing tau) sin kaanakan nila, wayruun da isab dusa niyu, bang man bayaran niyu (in ina) amun kiyapagtaymaan (dihilan siya gadji) ha kadar kagausan. Iban kabuga kamu pa Allah iban ingata niyu in Allah Sangat Makakita sin katan hihinang niyu.” (Qur’an 2:233) Dumuwaa kitaniyu, bang man anugharaan kitaniyu ni’mat dayaw pamaranan, kalasig, iban kamumpaatan sin akkal iban pikilan dihil katu niyu. Mahuli, subay natu umiran in katilibut natu dayn ha manga najis, kamumulahan dayn ha ngi sin pag-ayura sin kabasurahan supaya makawa taniyu in kalanu sin qawman iban kalitsinan amuin sumbuhan sin pamaranan marayaw iban kalasig. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 93

Kahalga sin Halal (The Importance of Halal)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 94 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Ibut pa Allah, di tuud in sila makapag-iman hingga in sila kawaun nila kaw (Ya Muhammad ) manghuhukum ha katan parsagkaan ha antara sin sila, sarta way kabakan nila duun ha ginhawa baran nila panulangi ha hukuman mu iban taymaun nila iban pagmalilla.” (Qur’an 4:65) Ha waktu in Nabi kiyapara sin Allah bilang Khalifa ha dunya, piyatampal niya tuud in piyagbiddaan sin unu in halal iban haram. In Nabi Muhammad way hugpay in paglilay niya sin halga sin halal, tanda niya nawajib ha katan Muslimin lumawag sin kabuhianan dayn ha usaha halal. In halal ha hinang, ha pagkaun iban ha usaha matampal na damikkiyan in haram. In parakala bukun masawa iban piyagduruwa-duwahan subay aniban. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“U manga bal-iman! Kaun kamu sin halal (pagkaun) tiyagama Namu kaniyu, iban pagsarangsukul kamu pa Allah bang mattan Siya in siyumba niyu.” (Qur’an 2:172)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 95

Awn Hadith riwaya hi an-Nu’man ibn Bashir: “Diyungug ku in Nabi nagsabda: In halal iban haram matampal na tuud in baynat nila ka duwa, malayngkan awn ha ut sin duwa yan pakaradjaan subahat, in kamatauran sin manusiya way pangingat tungud kanila. Hisiyu-siyu in makaanib dayn ha subahat yan, napalihala niya in agama niya iban kamaruwan niya, iban hisiyu-siyu in nagpadul ha kasakan ini sapantun biya siya magbubuyan (bili-bili) amun pakaunun niya (in hayup niya) ha masuuk pa apis atawa ad sin dugaing tau. Tantu pananggunganan niya apabila in hayup niya makasud pa lawm. U manusiya! Sabunnal tuud in tiyap-tiyap sultan awn hima adapun in hima sin Allah ha dunya amuna in hiyaram. Sabunnal tuud awn yan unud (nakumpul ha lawm baran niyu) bang marayaw dumayaw ra isab in baran (katiluagan); malayngkan bang kumangi, kumangi in katiluagan sin baran. Na! kamaya kamu. Amuna ini in pangatayan (sin manusiya).” Parman sin Allah:

“U manga manusiya! Kaun kamu unu-unu marayaw ha lawm sin dunya, bang man halal iban marayaw; iban ayaw kamu magad sin tikang sin Shaytan karna in siya kuntara niyu matampal.” (Qur’an 2:168) Bang taniyu pahupun in kahalga sin halal pa kabuhi sin manga Muslim, in agama Islam nangdaaki tuud papadihilan halga in pagkaun iban iinumun halal. Pasal in pagkaun iban iinuman bukun hat makapadayaw sin umbang-payaw sin manusiya sambil da isab dumayaw in pag-ibadat ta pa Tuhan. Hikaruwa, mahalga da isab ha manga Muslim dimihil halga ha kaibanan parakala halal. Biya sawpama sin usaha ta subay ta tuud lilingun in diyayngan niya – dayn ka ha halal atawa haram. Bihadtu ra isab, in sila kiyahanglaan magda-dungan ha manusiya subay nila pakayun in pamarinta halal tumunay sin kawajiban iban pananggunganan nila. In bissara halal nangandut sin katan tibayhuan sin kabuhi sin manusiya amun subay nila kannalun iban pakayun. In halga sin halal ha tungud udjara pagkaun malawak na in pagsalassay sin manga ulama dayn naman ha waypa naprusis iban sin naprusis na malaggu ini usaha ha global market. Malayngkan, in ini hangtunga sadja sin pikilan halal. In hangtunga nakasandig katu taniyu katan jumaga sin sumbuhan sin usaha natu – bang malanu da amun way tamak dayn ha usaha haram, biya na sin alta kiyawa dayn ha paglangpas, paglukat, pagtakaw, pagsuap iban tipuakkal ha manga kiyahangla katu sibu da ha parinta atawa praybit, atawa mangungkaw alta parinta. In Allah Sangat Makaingat, Sangat Makadungug. Kiyaingatan Niya in katan nakatapuk atawa batin iban matampal. Bukun in maksud ta ini tumudlu kan siyu-siyu naghinang sin karupangan.

96 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In manga Muslim amun nakahati sin aturan sin Islam sangat majaga sila pasal in Islam nangharam tuud ha katan usaha bukun jatti kiyawa dayn ha haram. In Islam nagpamahalayak in katan usaha haram apabila way piyagbali-bukugan atawa piyaghulas-sangsaan. Ini in sabab mayta in Islam nanghalga tuud ha usaha halal. Karna in unu-unu nausaha taniyu amun way tuud sangsa dayn naman ha paglugtu sin baran atawa pikilan biya sin pagbanubanu (planning), in manga usaha yan itung haram sin agama. Ha bunga sin sangsa, nagsabda in Nabi

“Bayari in sangsa ha di pa tumahay in hulas sin maghihinang.” In ulama sin Islam nagkabtang ha manga sila nag-usaha dayn ha hulas-sangsa nila in kiyajanjian sila habar marayaw amuna in tungbas Sulga ha Akhirat. In Islam babaun niya in pagkidjib ha alta sin kaibanan manusiya. Ha katan hinang atawa usaha hiyaram sin Islam, in pag-usaha tipu-akkal bukun hat siya haram; in ini dusa dakula ha agama Islam. Hangkan, pangayu kamu duwaa pa Tuhan niyu daran, bassaha in qallam Niya ha lawm katikupu iban makasi ha manga kaibanan mahluk Niya, karna in Allah malasa ha manga sila himihinang sin marayaw. Lawaga in dan hikasuuk mu pa Allah labay ha pagtaat ha duwamaas. Patattapa in suratur-rahim ha kakampungan saplag na pa katiluagan sin qawman, sabab in Allah pahugutun Niya in parsugpatan sin sila naglalasa. Damikkiyan uturun Niya in parsugpatan sin sila timatangkiring dayn ha kalaw-lahasian nila. Lawaga in hidaya dayn ha Allah labay dayn ha magmabuga Kaniya iban patattapun in pagtawakkal Kaniya, sabab in Allah malasa ha manga sila nagtatawakkal Kaniya. Tumtuma in Allah labay dayn ha zikr iban pangayu kaw sin kaampunan Niya, sabab sabunnal tuud in sila nanumtum pa Allah makadawhat kakuyagan. Lawaga in dan hikasuuk mu pa Allah labay dayn ha lumasa ha Nabi Niya iban sumambahayang. Bunnal tuud, hisiyu-siyu in sumalawat ha Nabi jukupun sin Allah in kagugunahan niya. Apabila awn sumalawat makaminsan pa Nabi , in Allah salawatan siya makahangpu sarta madawhat niya in lasa sin Nabi iban shafa’a (kapatut sumapaat ha Adlaw Qiyamat) bang iban ijin sin Allah. Lawaga in ridha sin Allah dayn ha pagsumadja iban bayng-ulungun kanila ha manga anak-ilu, napipissuku agad na in manga binatang. Bunnal tuud, in Allah dimihil siya ulung ha manga ipun Niya patiulung. Lawaga in Allah dayn ha igun in jinisan dusa ha lawm sin atay mu biya na sin igkil-jangki iban astul ha pagkahi Muslim, iban dayn ha dimihil nasihat ikhlas iban malasa ha manga kaibanan mahluk sin Allah. Lawaga in hidaya dayn ha Allah labay dayn ha taykuran atawa layuan in unu-unu daak sin nafsu himinang dusa, zina iban ayaran in pangatud dayn ha ma’siyat; iban pinturuun in dila dayn ha lumapal satulaat iban lumayu dayn ha jinisan pamaratsaya bukun amu, iban kabtangan mapangkal pa Allah. Lawaga in hidaya dayn ha Allah labay dayn ha magtu’lus ikhlas iban magtaat ha Rasulullah Insha Allah, bang hinangun mu ini madawhat mu in katan iyaangut mu.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 97

98 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Kasussihan Talbilang sin Iman (Cleanliness in Islam)

“U manga bal-iman! Bang kamu magniyat timindug sambahayang, ayli in bayhu iban lima niyu tubtub siku, ubus sapuhan (in lima basa yan) pa tuktuk, iban (ayli) in siki niyu sambil pa bukubuku. Apabila kamu ha lawm junub (hatiniya nakasuuk pa asawa nila) paygui in baran (niyu). Malayngkan, bang kamu nasakit, atawa timutulak atawa bang kamu guwa dayn ha pangjambanan, atawa nakapagjima kamu iban sin kaasawahan niyu ubus way tubig kabakan niyu, na pagtayammum kamu ha lupa malanu ubus sapuhan pa bayhu niyu iban lima. In Allah di tuud mabaya hibutang kamu pa kasigpitan, malayngkan mabaya Siya sussihun kamu iban jukupun in ni’mat Niya kaniyu supaya kamu makapagsukul (pa Tuhan).” (Qur’an 5:6) Sabda sin Nabi Muhammad

“In kasussihan hangtunga sin Iman.” Hangkan, apabila in ipun sin Allah timindug ibadat pa Mahasutsi Mahatinggi himinang sin fardhu sambahayang, mahalga kaniya tumamung sin badju malanu, (kimita) malanu tampat pag-ibadatan iban baran niya (bang malanu da) agad na in jantung niya, in niyat, in akkal niya. In Allah, Azza wa Jalla nagparman:

“U anak apu Adam! Pakaya in pakayan niyu (tamungun malanu) ha sa’bu niyu nagsasambahayang iban nagsasai (tawaf) ha Ka’aba, iban kaun kamu, inum kamu, sagawa ayaw magdaluwasa biya sin mubazzir; in mattan niya in Siya (Allah) madugal ha manga Musrifun (mubazzir).” (Qur’an), 7:31) In apu-apu sin Nabi Muhammad hi Hasan anak hi Ali nabiyaksa magpakay tamungun malanu sakahaba timindug siya sambahayang. Bakas siya naasubu bang mayta tattap siya

100 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

magsu’lug tamungun ba’gu sarta malanu. In apu-apu sin Nabi namung siya in Tuhan ku (Allah) Malanu iban Sussi, hangkan, in Allah makuyag magkita ha manga ipun Niya malanu iban nangdaaki Siya ha katan bal-iman mamakay sin pakayan sarayaw-rayaw ha lawm sin masjid. Manga bal-iman gawgut in pagparatsaya pa katunggal sin Allah! Duun ha tuyu natu sumampurna sin kasussihan iban kalitsinan sin ginhawa baran mabut na pa katiluagan sin pamaybay in Allah magpanaug ulan dayn ha langit iban kaibanan barakat Niya. Parman sin Allah ha Qur’an:

“(Tumtuma niyu) Ha waktu tiyabunan kamu Niya (Allah) sin kalaul bilang apis dayn Kaniya, iban piyanaug Niya in (ulan) dayn ha langit ha maksud lanuan kamu ha supaya igan in rijz (waswas sin) Shaytan ha supaya pahugutun in pangatayan niyu iban panindug niyu.” (Qur’an 8:11) U manga Muslim! In ayat ini namayta sin Allah in nagpatu ha ulan dayn ha langit supaya lanuan in ginhawa baran dayn ha manga lummi. Ampa in kasussihan sin ginhawa baran makaumid dayn ha sakit iban kalamma. Dayn ha pangatud sin Islam, ini in sabab in pag-ayr subay hinangun sakahaba sumambahayang. Ayaw ta ra isab kalupahan, manga palanggungan ha agama, in kalitsinan way nakumbis ha siyulagan sin manusiya. In kalitsinan amuna in maglanu sin bay iban katilibut niya. In Islam nangdaaki ha manga Muslim maghinang bilik masannang sabab in ini agad da ha pardaakan kalitsinan. Siyukat katu in maghinang bilik masannang karna in agama nanglang umihi ha sapa, ha kakidkiran, ha dan, ha sawm kahuy iban lugal paghahali-halihan. In hati niya, lapay in kalitsinan subay hamparuhun sin manga Muslim pasal in ini ta’lug da pa kasumbahan sin mujtama. In kalitsinan sugpat da madtu pa lanyut sin pamaranan sin manusiya. Mataud parakala pagubat in manga sakit maglamin biya sin typhoid iban ipul, iban sakit mahunit kaubatan malayu madtu pa manga manusiya atawa qawman amun dirihilan nila waktu in kalitsinan sin hula. Bukun biya sin lugal malummi maluhay umutung sakit. Ba’gu yan, kimanat in sakit SARS atawa Serious Acute Respiratory Syndrome amun kiyabakan sin manga bal-akkal ha pag-ubat in bacteria atawa kagaw ini guwa dayn ha najis sin manusiya. In makabuga pa amuna in finding sin bal-akkal sin Canada hi Dr. Glenn Shepherd amun namayta sin awn parsugpatan sin sakit pagnapas pa sakit pangsan iban pagkaun unud binatang malummi biya sin babuy. Malayngkan, misan in kiyaawnan sin babuy haram ha manga Muslim iban Nasarani, in babuy di manjari patayun bang way sabab dakula. In sila biya da isab sin kaibanan binatang awn maksud nila piyapanjari. Kagunahan timbang in pag-ayura ta ha katilibut agad na in jinisan hayup ha dunya ini. Awn bayta katu in biogas kiyawa dayn ha septic tank hinang gas supaya magdihil energy kagunahan sin pag-iipatan babuy ha hula kafir. Adapun in aturan halal siyukat in sampurna kalitsinan iban kasussihan. Hangkan, in kasussihan talbilang sin kabuhi sin tiyap-tiyap Muslim. Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 101

Ha pasalan ini, in Nabi Muhammad

nagsabda:

“Ayaw kamu maminsana iban ayaw kaw magpabinsana.” Manga palanggungan ha agama! Bang ta aturun in kahalan sin manga qawman Muslim ha zaman ini, awn dayn katu manghilummi kanila sarta labi sila karayawan sin kalanu sin qawman sin dugaing agama. Na in manga ini panais katu taniyu katan subay kita magmasukkal sin bang biyadiin in hikalanu sin qawman ta. Yari katu in kitab sin Allah, amun Qur’an iban panghindu sin Nabi . Bang hadja pakayun natu in panghindu sin duwa padduman ha pagda sin kabuhi natu, tantu tuud mahinang in qawman natu salamat dayn ha sakit iban kabinsanaan; mahinang ta in qawman natu suntuan ha kalitsinan. In Islam way nakumbis ha ibadat sadja; padduman siya ha kabuhi sin manusiya. In tanda niya in Islam ta’lug pa katan tibayhuan sin kabuhi dayn naman ha parakala pagparinta, pag-usaha mawn pa pag-ibadat, biya sin sapantun sin dalil umbul tumagna dayn ha hambuuk ubus sumunud na in katan sambil pa way katubtuban niya. Atawa biya sin gudlis, in kabuhi awn diyayngan ubus awn duhulan. Ha aturan sin geometry in tiyap-tiyap gudlis wayruun katubtuban niya. Damikkiyan in kabuhi manuytuyan in kahalan niya dayn ha dunya sambil pa Akhirat amun zaman piyahantang katu sin Islam wayruun na katubtuban. Ini in sabab mayta in Islam way nagbutang utlang ha antara sin kabuhi dunya iban pag-ibadat. Awn magpikil in duwa dunya ini di tuud mabutas, biya sin way pagbutas sin pamarinta iban agama ha sara sin Islam. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

102 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Pag-Ayura iban Pag-Umid sin Kakaya-Kayaan

(Preservation and Protection of the Environment)

“Sabunnal tuud! In pagpapanjari ha langit iban gumi, iban pagsubli sin dum iban adlaw, iban adjung lumayag ha dagat amun hikamumpaat ha manusiya, iban ulan piyara sin Allah pa baba dayn ha langit sarta nabuhi in lupa puas sin katigang niya, iban katan jinisan mahluk magpanaw amun kiyanat Niya ha lawm (sin gumi), iban in pagpinda sin hangin iban gabun yaun nagantung sila ha ut sin langit iban gumi, tanda dakula ha manga bal-akkal atawa ulil alBab.” (Qur’an 2:164) In ayat ini namayta katu sin kahalga sin pagkhalifa taniyu ha dunya. Ampa amuna in maksud sin kabuhi. Siyukat katu in kitaniyu subay magtag-ipun tunggal pa Allah. Bang bihadtu, humalga katu in ibadat. Subay natu hatihun in ibadat bukun natuput sadja ha sambahayang, ha pagpuasa ha bulan Ramadan atawa maghajji misan makaminsan ha lugay sin kabuhi. In ibadat bang ha kaputtihan amuna in magtaat pa panghindu sin Allah ha lawm Qur’an labiawla in panghindu sin Nabi Muhammad , iban subay kitaniyu magsarang-sukul pa Nagpapanjari ha manga karayawan iban kakuyagan nadawhat natu di ha dunya ini bilang pagtagama ha kabuhi kakkal ha Akhirat. Manga palanggungan ha agama! Bilang Muslim, subay natu ingatun in kahalga sin pag-umid iban paghamparu ha kakaya-kayaan yan limalahil ha katilibut natu. Mayta? Pasal in kakayakayaan ridjiki sin Tuhan, duun nakasandig kaniya in kabuhianan sin katan mahluk. In kakayakayaan amuna in katumbu-tumbuhan iban mahluk ha langit, ha lupa iban ha dagat. In pagmisra sin katumbu-tumbuhan iban mahluk ini tiyawag siya kakaya-kayaan sin Tuhan, bang ha Anggalis, ecosystem. Subay natu umiran iban ayaran in kakaya-kayaan ini pasal hiyangla ini sin Allah pa manusiya. Hangkan, in kita manusiya natawag khalifa ha dunya. 104 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In ayat nasabbut namayta katu in subay umiran bukun sadja ginhawa baran iban kabuhi mabut na pa alta, malayngkan in Allah nangdaaki katu hipapaayaran iban hipapaumiran in katan piyapanjari Niya dayn ha lupa, pa dagat iban unu-unu mahluk dihilan Niya kabuhi. In Nabi nag-igut da isab katu in hipalasa, hipaupiksa in kakaya-kayaan sin Tuhan. Ha paglasa iban pag-umid sin katumbu-tumbuhan ha way niyat nafsu mulakab iban mamuhinga sin mahluk, in Nabi sin Islam nagsabda: “Lasaha in unu-unu ha lawm sin dunya bunnal tuud in Siya yadtu ha taas lumasa kaymu.” In Hadith nasabbut ku ini, in pag-iyanun sin Nabi maglasa wala natuput sadja ha parsugpatan iban pagmisra sin manga manusiya, sagawa da na ini pa katan mahluk dayn ha jambangan, pa binatang, pa lupa iban ha tubig. In manga ahlul ilm naghiklad pitu panghindu tungud ha pag-upiksa sin kakaya-kayaan sin Allah:

Sabunnal tuud in kakaya-kayaan labi makaingat sin hikabuhi nila In katan tibayhuan sin kabuhi mahalga In tiyap-tiyap unu-unu ta’lug pa kaibanan piyapanjari sin Allah In tiyap-tiyap unu-unu magpinda In tiyap-tiyap unu-unu awn datungan atawa labayan In dunya natu awn katubtuban In kakaya-kayaan sin Allah malingkat sarta in kita manusiya khalifa sin Allah mag-ayura ha piyapanjari Niya.

Ha sabab yadtu, in manusiya subay di siya himinang unu-unu tibayhuan hikalarak sin kakayakayaan ha dunya karna in Allah, Azza wa Jalla nagparman:

“Iban ayaw kamu magmanja ha dunya puas kahidjatul kaniya, iban duwaa kamu Kaniya ha lawm kabuga; bunnal tuud in ulung sin Allah landu masuuk ha manga sila naghihinang marayaw.” (Qur’an 7:56) Hangkan, bilang Muslim subay kitaniyu mamawgbug ha panghindu sin Shari’ah. Ayaw kamu maghinang makamula iban makalarak pa ginhawa baran mu mabut na pa pangdaig bay mu agad na pa manga mahluk ha lawm sin dunya ini. Ha zaman ini mataud tuud makamula ha kakaya-kayaan sin Tuhan. Sagawa, in kamumulahan ini bunga sin kakahinang sin manusiya. Parman sin Allah: “In pagmanja limantup ha lupa iban ha dagat pasal sin kakahinang sin lima sin manusiya (biya sin paglungkup iban pagma’siyat). Tantu hipananam da niya (Allah) unu in luna sin kakahinang nila supaya sila magbalik (pa kaampunan sin Tuhan).” (Qur’an 30:41) Bayta sin manga bal-akkal ini in manga makaduplak dakula ha kakaya-kayaan natu maitung talbilang sin kakahinang sin anak Apu Adam: 1. Pagbanus sin manusiya. In sulig sin banus sin manusiya nahinang puunan sin kabutulan ha pagpudda sin kakaya-kayaan. Sakahaba tahun 77 laksa in siyuligan sin banus sin manusiya.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 105

Ha pagsung sin banus sin manusiya magtataud in mapudda katumbu-tumbuhan iban hulaan sin manga mahluk ha ginlupaan iban ha dagat. 2. Pasu sin dunya (global warming). Pasalan sin jinisan gas in limupad pa ayan, in pasu sin dunya simanggul ha manga gas ini pag-ubus miyakit nagbalik in pasu pa dunya. Magsusung in tahun magtataas in pasu sin dunya sambil mataud binatang atawa katumbu-tumbuhan mapatay. Sarta mapinda in musim sin hula da na in pagbunga sin kakahuy-kahuyan. In tubig batu ha uttara sin dunya matunaw mahinang sabab tumaas in dagat sambil mataud kapuan hilu’dang pa baba sin dagat. 3. Mabuslut in lapis hangin (ozone layer) ha ayan. In dunya naputus sin lapis hangin ha maksud saun in kusug sin si’nag sin suga pa dunya. Pagsakali, timaud man in gas iyusbu sin fakturi sin pilatahun na nakalabay nalarak in lapis hangin ini didtu ha ayan. Hatiniya, in si’nag sin suga maglatus-lagbas amun makaganap pasu ha lawm sin dunya. Bang ini di masawnu iban katakbawan sin manusiya tantu sumapat in pagtunaw sin tubig batu ha hula Arctic, tamping pa uttara sin dunya. 4. Hangin malummi. In hangin lumummi pasal usbu sin sasakatan iban fakturi. In pagmisra sin hangin malummi iban si’nag sin suga makamula ha pamaranan sin manusiya agad na in kaibanan katumbu-tumbuhan. Sambil ulan apabila kalamugayan na sin hangin malummi makadihil da isab sakit. 5. Pagku sin tubig ha buli lupa. Ha katilingkal sin dunya in tubig ha buli lupa maka’kapatan lipatan masangdan dayn ha tubig sapa. Sagawa, pasal sin pag-uma malaggu piyaghurut sin mag-uuma in tubig ha buli lupa. Sarta limummi da isab pasal sin anud sin aympuwas sin fakturi simubsub pa buli lupa. In Nabi

nagsabda:

“Ayaw kaw maghinang makamula supaya di kaw magmula.” Ha nasihat sin Rasulullah ha manga mujahidin sin zaman niya, liyang niya in manga mujahidin dayn ha mamuhinga ha manusiya bukun agad ha bunu, biya na sin “tau malaas, bata-bata iban kababaihan, agad na in sumbahan sin Yahudi iban tampat pagsasambahayangan (sin dugaing agama), iban ayaw kamu mamuhinga kakahuy-kahuyan.” Subay kitaniyu mauyaya sabab in Islam nangdaaki tuud ha pag-ayad iban pag-umid ha ina sin kakaya-kayaan iban katumbu-tumbuhan iban unu-unu kiyahangla katu sin Azza wa Jalla. In Islam nagpatumtum katu taniyu in subay bukun kita daluwasa ha unu-unu makamumpaat ha manusiya. Subay ta di puhingaun in unu-unu ha lawm sin gumi amun piyapanjari hikapaglagi sin manusiya. In Allah nagparman ha lawm sin Qur’an:

106 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Iban dihilan niyu in suku sin kampung iban miskin iban tau ha tulakan (kiyaubusan sin). Malayngkan, ayaw kamu magdaluwasa (sin alta niyu) labay dagbus magkimmit. Bunnal tuud, in pagkimmit taymanghud sin Shayatin, iban in Shaytan pa Tuhan niya nagmumungkir.” (Qur’an 17:26-27) Bihaini ra isab, in katan kagunahan ta ha pagtabang sin karayawan sin ra’ayat subay ra isab marayaw in kahamparu biya sin diyaakan sin Islam. Misal niya biya sin magsumbay’ binatang, pagpanhut iban pag-ista. In unu-unu hibal bukun ha tiranan sin sara subay natu aniban. Adapun in pagtafsir iban pagpuli sin panghindu sin Islam subay hihundung. In Muslim subay mamudji pa Allah way haliyu-liyu, iban magtaat ha kakkal padduman Niya iban magad ha Sunna sin Nabi Muhammad . Mahuli, bulansangan ta kamu magtaat pa Allah iban Rasul Niya. Bang man iyanugharaan kamu sin Allah paruntungan iban kakuyagan ha dunya ini sambil pa Akhirat. Bang man kitaniyu panduan sin Allah pa siratal mustaqim iban ampunun kitaniyu ha pardusahan natu. Ya Allah! anugharai kami mataud ilmu ha Islam iban pagawguta kami ha dan niya sambil pa adlaw hipagbak namu Kaw bilang Muslim amun way tuud simiha iban naminda sin agama Mu. Ya Allah, Tuhan sin katan mahluk! Ya Allah! Pakitaan kamu in kasabunnalan iban dulan kamu in akibbat lumasa ha agama Islam. Pakitaan kamu in kabatilan sagawa anugharai kami kawasa umanib dayn kanila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 107

Kapatutan sin Manusiya (The Rights of Men)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 108 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Bukun matup ha bal-iman usug-babai, apabila in pakaradjaan nahukum sin Allah iban Rasul Niya, na bang awn sumulang pa Allah iban Rasul Niya sabunnal tuud nakapadan bingkuk na siya.” (Qur’an 33:36) Ha dugaing ayat, in Allah nagparman:

“In kausugan sila in taming iban magnanafaqa ha kababaihan, karna in Allah dihilan in kausugan makusug baran dayn ha kababaihan.” (Qur’an 4:34) Sagawa, mataud kaliuran ha masa ini bukun marayaw in pagda sin ahli karna awn dayn katu babai na in mangabuhianan; in kausugan himuhuwat-huwat ha kaasawahan nila. In ini haram in hukuman ha Shari’ah. Hadith sin Nabi : “Di tuud in tumpukan sin manusiya magmumpaat in nakura nila babai.” Matampal katu ha Hadith ini in kababaihan subay hibutang in ginhawa baran nila ha pagnakura sin kausugan, bang sila mabaya da makahampit barakat sin Allah. Damikkiyan, in kausugan awn kapatut mag-asawa mataud bang man in sharat agarun nila biya sin mapaawn niya in kadilan ha antara sin kaasawahan nila. Hikaruwa, awn kapatut sin sila duwa magtiyaun magisun sapali. Bang awn dayn kanila iyupama di mabaya ha hinang sin hambuuk subay isab in hambuuk magpaagad.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 109

Parman sin Allah:

“Iban duun kaw ha bay mu sarta ayaw kaw magpakita sin lingkat mu, biya sin paghinangun sin zaman jahiliyyah; iban tindug kaw sambahayang, dihil kaw zakat iban pagtaat kaw pa Allah iban Rasul Niya. Iban in Allah mabaya sadja imig sin kauudjian dayn kaniyu, ha talbilang sin ahli niyu iban hinangun kamu malanu.” (Qur’an 33:33) Siyugpatan pa sin Allah ha dugaing ayat:

“In kausugan taming iban magnanafaqa ha kababaihan, karna in Allah hinang Niya in hambuuk labi makusug, iban sila in dimirihil balanja dayn ha usaha nila.” (Qur’an 4:34) Hambuuk pa kapatutan sin kausugan duun ha kaasawahan nila bang apabila awn sukat nila subay mag-us-us in kaasawahan hitukbal; karna bang niya pahilun la’natun siya sin Malaikat hakatihabaan sin dum sambil pa mahinat. In kalitsinan sin pamaybay iban kaanakan agad na in pagmumus sin lawm bay subay ini katilusahan sin asawa. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“In kaasawahan biya uma niyu, na hamparuha in uma mu; ikaw na in lumawag sin kaagi; malayngkan, hinang kaw karayawan ha ginhawa baran mu ba’gu kaw (sumuuk); iban kabuga kaw pa Allah sarta ingata in hipagbak mu Siya (ha Akhirat), iban pa saplaga in habar ini ha manga bal-iman.” (Qur’an 2:223) Kapatutan da isab sin usug duun ha asawa niya in palihalaun siya iban in siya subay niya palihalaun in awrat niya, in kaanakan nila babai; alta nila katan iban mahalga in subay di tugutan in hisiyu-siyu sumud pa lawm bay apabila kalisuan sin bana niya. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Ya Nabi! Baytai in kaasawahan mu iban kaanakan mu babai iban na sin babai bal-iman in subay paliyuhun in tamungun nila pa katiluagan sin baran nila (bang sila gumuwa sin bay nila): amuna yan in matanam in subay sila mabiyaksa (bihaini in pamakay nila) ha supaya di sila puhingaun. Iban in Allah sangat Bayng-Ampunun, Bayng-Ulungun.” (Qur’an 33:59)

110 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

U manga bal-iman! In Allah nagparman:

“Ibut di tuud kamu makapaadil ha antara sin kaasawahan niyu misan unu pa in niyat niyu: sagawa, ayaw kamu manaykud (dayn kanila) pasaran sila. Apabila paghatihan niyu na iban pakayun niyu in pagpa’gang (dayn ha ma’siyat), in Allah Sangat Bayng-Ampunun, BayngUlungun.” (Qur’an 4:129) Manga palanggungan ku ha agama! In kitaniyu manusiya sadja, bukun kitaniyu sampurna in tanda niya di kita makapaadil ha antara natu, ha kabagayan, kakampungan, anak usug, anak babai. Sagawa, mamarahi na in kaadilan ha unahan sin maksud taniyu iban kakahinang natu. U Tuhan! Pandui kami adakala mahikug kami sin Shaytan tungud pagda namu sin kaasawahan namu iban anugharai kami usaha halal ha manga ahli namu supaya hikatunay nila in haq duun kamu.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 111

Kapatutan sin Kababaihan (The Rights of Women)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 112 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

(asawa niya amuna in Hawa) iban nagpasaplag ha dayn kanila duwa (manga panubu) kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) In katan sanglit tuput pa Allah, mamudji kitaniyu Kaniya iban mangayu kitaniyu tabang Kaniya iban mangayu kitaniyu kaampunan Kaniya iban magtawbat kitaniyu Kaniya iban duun Kaniya kitaniyu magpatilibun dayn ha manga kangian sin ginhawa natu iban dayn ha manga kasaan sin hinang natu. Hisiyu-siyu in hidayatan sin Allah, sabunnal tuud kiyahidayatan na siya. Damikkiyan, hisiyu-siyu in lawngun sin Allah, wayna makahidayat kaniya. Magnayksaksi aku bunnal tuud wayruun mapatut pagtag-ipunan malayngkan Allah, tunggal Siya way sakutu Niya. Iban magnayksaksi aku bunnal tuud in Muhammad ipun Niya iban daak Niya. Bang mayan in kasanyangan iban kasajahitraan sin Allah hianughara ha Nabi Muhammad , ha ahli niya, ha katan sahabat niya iban hisiyu-siyu in miyagad kanila ha karayawan sambil pa Adlaw Akhirat. U Muslim! Pagmabuga kamu pa Allah; ingata in hiqma Niya nalimpal ha lawm Qur’an; nangdaaki magsambahayang iban nanglangi kaniyu pa lumayu dayn ha hikabak dusa iban kabatilan. Ampa in ibadat nawajib katu taniyu awn hiqma niya tungud hikalanyut sin pamaranan; in jantung niyu iban nyawa niyu mahinang patikupu. In manga sambahayang makamumpaat ha siyulagan sin Muslim, ha tumpukan iban katiluagan sin bangsa. Bang in jantung iban nyawa sin manusiya dumayaw, magad da isab in anggawta baran dumayaw. Manga palanggungan ha agama! In Islam limpal niya in kapatutan iban kawajiban sin kababaihan. In pagtunay sin kapatutan ini duma pa kahanung iban kasajahitraan sin Bangsa Muslimin. In Allah amun nagdihil hukuman ha kapatutan sin manusiya, sangat Makaingat sin rahasiya sin Alam iban kariasali sin manusiya. Ha zaman jahiliyyah ha waypa dimatung in Islam, in kababaihan wayruun kapatutan ha lawm mujtama. Itung sadja siya mabawa in darajat sapantun dagangan bibihun. In sungun niya magbana malayngkan bukun karna sin lasa sagawa hipagpadul sadja sin sahawat sin bana niya. In Qur’an iban Hadith iyangkat in darajat sin kababaihan. Hinang sila saparati panun sin kausugan sarta in pagsama-sibu hinang aturan sin paghula-hula. In pihak usug nasabbut ha lawm Qur’an; damikkiyan in pihak babai. In Allah, Azza wa Jalla nagparman ha lawm Qur’an:

“Sabunnal tuud! In manga Muslim, usug-babai, in bal-iman kausugan iban kababaihan; in kausugan iban kababaihan nagtataat pa Allah, in kausugan iban kababaihan mabuntul (ha pagbissara iban hinang), in kausugan iban kababaihan nagsasabar (himihinang sin pardaakan,

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 113

limalayu dayn ha liyangan iban matatas ha alamara); in kausugan iban kababaihan amun katikupu (pa Allah), in kausugan iban kababaihan nagdirihil sadaqa, in kausugan iban kababaihan nagpupuasa, in kausugan iban kababaihan nag-aayad sin ginhawa baran nila (dayn ha zina), in kausugan iban kababaihan nagtutumtum pa Allah daran ha jantung iban dila nila, in Allah tiyagamahan sila kaampunan iban tungbas malaggu (amuna in Sulga).” (Qur’an 33:35) Tungud sin kaibanan kapatutan sin kababaihan, parman ha lawm Qur’an:

“Iban in sila (kababaihan) awn kapatutan (duun ha kabanahan nila biya sin nafaqa) damikkiyan (in kabanahan) duun kanila (biya sin pagtaat iban pag-addat) ha qadar kagausan, malayngkan in kausugan bidda tungud kawajiban dayn kanila (kababaihan). Iban in Allah Sangat Makusug, Sangat Makaingat.” (Qur’an 2:228) Hadith riwaya hi Tirmidhi, sabda sin Nabi

“Sabunnal tuud, awn kapatutan niyu duun ha kababaihan, damikkiyan in sila duun kaniyu.” Ha Sura al-Yasin, in Allah jimanji in way tuud nyawa magsandal dayn ha kabatilan ha Adlaw Hisab. In hati niya, way malipuwas dayn ha pananggunganan sin hinang taniyu sibu da Muslim atawa bukun Muslim. Dayn kan Hakim Muawiya bayta hi ama niya: “Unu in kapatutan sin asawa duun ha bana niya?” “Agi niya, nangasubu aku, Ya Rasulullah In Nabi nagsabda: ikaw in subay dumihil pagkaun kaniya bang kaw nakakawa na sin pagkaun mu, ikaw in subay magpatamung kaniya bang kaw nakakawa na sin tamungun mu, ayaw mu siya hinaa, ayaw mu siya binan isa-isa puas ha lawm bay.” Puas dayn ha Hadith ini, mataud pa kapatutan sin kababaihan dayn ha taiban nila. Subay sila ayuputun marayaw; di sila manjari kaastulan bang sawkat awn akibbat nila mangi sabab awn da isab akibbat nila marayaw. Subay sila dihilan waktu magpahayang-hayang iban dihilan gastu, pagtamung iban bay paghulaan niya. Subay sila paingatun ha Islam labiawla sin lima hag sin Islam iban kaibanan mahalga panghindu mahinang nila pamandu dayn ha waktu pa waktu. Hakahawpuan, in kausugan subay nila kawaun in kababaihan limbang ha kabuhi. Ha Islam, in babai Muslim awn tindug sin baran-baran niya, sibu da ha usug tungud himinang sin kawajiban pag-ibadat, ha pagpangadji, ha tungbas sin hinang niya agad na in pagbawgbug ha Iman niya. In siya awn kapatut niya mag-amulahi sin alta niya. Limaya siya magpi bang hisiyu in banahun niya iban awn kapatut niya sumukat talaq ha awn sabab dakula. Sarta manjari niya paruunun in ngan sin liud niya misan siya makabana na bang kabayaan niya. In siya awn da isab kawajiban niya pa duwa-maas niya malayngkan, in usug siya in duma sin kawajiban manahut-maaslag. U Tuhan namu! Pandui kami adakala mahikug kami sin Shaytan tungud ha pagda namu sin kaasawahan namu iban anugharai kami usaha halal ha manga ahli namu supaya hikatunay nila in haq duun kamu.

114 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 115

Pagdihil Kabidda ha Kababaihan Tungud Kasambuhan (Gender in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 116 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“In manga bal-iman, usug-babai hangkatabang sila; in sila nangdaaki (ha manusiya magpalindug sin al-ma’ruf iban magpu’pu sin al-munkar (biya sin magshirik atawa magkufur). In sila timitindug sambahayang iban imuungsud zakat iban nagtataat ha Allah iban Rasul Niya. In Allah umanughara Siya sin Rahmat Niya kanila. Bunnal tuud in Allah Sangat Makusug, Sangat Makaingat.” (Qur’an 9:71) Parman sin Allah:

“U manusiya! Piyapanjari namu kamu dayn ha usug iban babai, iban hinang Namu kamu bangsa iban pihak supaya makapaghiyati-hiyatihi kamu. Bunnal tuud, in taga martabat ha hadarat sin Allah amura in awn taqwa. Bunnal tuud, in Allah Sangat Makaingat, Sangat Nagjajaga.” (Qur’an 49:13) Manga palanggungan ku ha Islam, in ayat ini namaytai katu in manga bal-iman, usug iban babai magtabang-tiyabangi sila mangdaak pa hinang marayaw iban magpu’pu sin ma’siyat sarta timitindug sila sambahayang. Way piyagpinigan ha antara sin usug iban babai ha hadarat

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 117

sin Allah. In kababaihan kiyawajiban pakayun nila in hinang iban kawajiban nila ha Islam biya sin kausugan. In tanda niya, apabila in kausugan magdusa, butangan sila hukuman; bihadtu ra isab in kahalan sin kababaihan bang makalanggal sara, butangan sila hukuman. In padduman sin Islam nakabutang ha bal-iman usug-babai amun kariasali limbang in pagpapanjari ha katan mahluk, dayn kanila simulig in pihak, mawn pa bangsa iban jinisan gimpaysan sin manusiya in ini tinggilan sin partandaan ha kawasa sin Allah, Sangat Makusug, Sangat Makaingat. Sagawa in Allah di umatud ha bayhu iban alta sin manusiya, sagawa duun ha taqwa nila. In sarayaw-rayaw dayn kaniyu amuna in awn taqwa ha jantung nila. Manga palanggungan ha agama, subay ingatun in kawajiban sin dayn hangkatau pa hangkatau, karna in Allah biyutangan niya kawajiban iban pananggunganan in usug iban babai. Awn dayn ha kawajiban ini hitunay sin tiyap-tiyap hangkatau, ampa kagunahan ini karna in pagtunay mu sin kawajiban manunjuki hikatumpat sin haq sin kaibanan manusiya. In kababaihan nasabbut tuud ha lawm sin Qur’an (Sura an-Nisa) amun di ha ini nalimpal hambuuk-hambuuk in kawajiban nila labiawla in pag-umid sin darajat nila ha mujtama. Tumtuma niyu in paghajj, in manga Muslim jinisan warna, bangsa iban pihak, usug-babai, batamaas sibu in pardaakan kanila magkuliling ha Ka’aba iban magsai ha ut sin Safa iban Marwa bilang pagtumtum sin zaman hi Hajar asawa sin Nabi Ibrahim (A.S.) iban ina sin Nabi Ismail (A.S.). Kiyahatihan ta in paghajj, awn pana’gang ha kausugan, sagawa tiyugut ha kababaihan. Misal niya tiyugut ha kababaihan in pagpakay tamungun misan ha lawm ihram, iban pagpakay bulawan ha tampat wayhadil in kausugan. In Maryam, ina sin Nabi Isa (A.S.) liyaggu ha lawm sin Qur’an - in ngan niya piyagsangay ha ngan sin hambuuk sura amun sura nagtaki-taki sin pagbata ha Nabi Yahya (A.S.) iban Nabi Isa (A.S.). Awn hambuuk Hadith, in Nabi

nagsabda:

“Bunnal tuud! In babai salihin duma pa kamumpaatan ha bana niya dayn ha dunya sambil pa Akhirat.” Hangkan, manga palanggungan ha agama sibu karuwa in usug iban babai awn sila pakaniyapakaniya kawajiban damikkiyan awn da isab hinang pagtabang-tabangan nila biya na sin pagbaut iban pagpaintul ha kaanakan nila. Adapun in pagpangadji ha agama iban paghindu kaniya in ini kiyawajib kanila – usug iban babai malayngkan in maksud sin pagpangadji amuna in mahinang kita patitumtum iban patitaat pa Allah. Ini in mayta in Islam nangdaaki papaawnun in parsugpatan sin asawa iban bana subay ha tiranan sin Islam. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

118 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Iban dayn ha manga ayat Niya amu ini: Piyapanjarihan Niya kamu panun dayn kaniyu supaya kabakan niyu duun in kasannangan, iban hinangan Niya ha antara sin kamu lasa iban rahmat. Bunnal tuud! In ini partandaan ha manusiya nangangannal.” (Qur’an 30:21) Ha Hadith sin Nabi natu: In kababaihan subay pag-addatan bukun hinaun, karna in Islam liyaggu sila iban darajat sarta way kamumpaatan madawhat bang wayruun kababaihan.” Na manga palanggungan ha agama, in kausugan subay tuud hidihil in kapatutan sin kababaihan dayn naman ha parakala pamaybay, pa mujtama iban pag-agama supaya in sila magparuntungan sin barakat dayn ha Allah. Ya Allah! anugharai kami mataud ilmu ha Islam iban pagawguta kami ha dan niya sambil pa adlaw hipagbak namu Kaw bilang Muslim way tuud simiha iban naminda sin agama Mu. Ya Allah, Tuhan sin katan mahluk! Ya Allah! Pakitaan kamu in kasabunnalan iban dulan kamu in akibbat lumasa ha agama Islam. Pakitaan kamu in kabatilan sagawa anugharai kami kawasa umanib dayn kanila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 119

Pagtiyaun sin Bukun Hangkapihak (What Islam Says of Intermarriages)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 120 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“U manusiya! Piyapanjari Namu kamu dayn ha usug iban babai, iban hinang Namu kamu bangsa iban pihak supaya makapaghiyati-hiyatihi kamu. Bunnal tuud, in taga martabat ha hadarat sin Allah amura in awn taqwa. Bunnal tuud, in Allah Sangat Makaingat, Sangat Nagjajaga.” (Qur’an 49:13) Matampal ha ayat ini in balkanan ha hadarat sin Allah amura in salihin. Miyari kita pa dunya supaya magpataud sin panubu sagawa subay ha tiranan sin panghindu sin Islam. Ha Islam, in kausugan tiyugutan mag-asawa sambil upat. In Allah nagparman:

“Iban ayaw kamu umasawa mushrikat (tau simusumba puas dayn ha Allah) sambil magparatsaya sila (pa katunggal sin Allah). Bunnal tuud, in babai daraakun sagawa awn Iman niya pa Allah labi marayaw dayn ha babai mushrikat misan in kiyaawnan niya makahaylan ha pangita niyu.” “In sila (Mushrikun) umutung pa jahannam, ampa in Allah umutung (kaniyu) pa lawm Sulga iban kaampunan iban hinangun in Ayat Niya (baynat, pangadjian atawa ayat) matampal pa manga manusiya bat sila makatumtum.” (Qur’an 2:221)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 121

Bunnal tuud, piyapanjari kitaniyu di ha dunya iban maksud. Hambuuk dayn ha manga maksud lumawag tubu supaya in kita makatabang magpataud sin bangsa iban pihak. Malayngkan, in usug iban babai subay hinangun niya in manga kawajiban diyaakan sin agama Islam. Subay kitaniyu matilusa tumunay sin manga kawajiban, labiawla yari na kita ha zaman mataud dayn ha manga Muslim namahil-pahil ha pardaakan sin Islam. In tanda niya awn dayn ha manga kababaihan Muslim nagbana Mushrik. Siyabbut ha lawm Qur’an misan in hambuuk babai baliman amun naglayn siya pa Madina tiyukas siya sin Rasul nakauna bang siya bal-iman mattan. Parman sin Allah:

“U manga bal-iman! Apabila in babai bal-iman mari kaniyu maghijra, lilinga niyu sila, in Allah sangat makaingat tungud sin Iman nila, na bang natantu niyu in sila bal-Iman mattan, ayaw niyu sila balikan madtu pa manga kafir, in sila yan bukun halal (asawa) ha manga kafir, atawa in manga kafir halal (bana) ha kanila (Muslim). Sagawa, dihili niyu in manga kafir (pilak) pasal na nagdihil da isab sila (ungsud) kanila. Iban way dusa niyu umasawa kanila bang kamu magbayad da mahar kanila. Damikkiyan, ayaw niyu gunggungi in kafir bilang asawa, iban sukata niyu in pag-uli sin alta kiyaungsud niyu, iban daaka ra isab sila (manga kafir) hipauli unu in kiyabalanja nila. Amu yan in hukuman sin Allah. In Siya humukum ha antara sin kamu. Iban in Allah Sangat Makahati, Sangat Makaingat.” (Qur’an 60:10) Manga palanggungan ha agama! In pagtiyaun labiawla iban dugaing pihak atawa agama iban pagpi taiban in ini mahunit ta hitugila. Awn dayn ha kausugan umasawa sin babai bukun niya pihak atawa hangka-agama; awn da isab kimakahagad in pagpi limbang subay tuud hangkasibu in pangaddatan atawa hangkapihak. Sagawa, bilang Muslim subay kita magad ha sara sin Islam biya sin nasabbut ha Sura 60, ayat 10. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Bukun siya bal-iman, sibu da usug atawa babai, apabila in Allah iban Rasul Niya ubus na kiyadihilan hukuman in parakala, na subay sila lumawag pa hukuman (puas na hukum na sin Allah). Hisiyu-siyu in sumulang ha Allah iban Rasul Niya, in siya bunnal tuud ha lawm kasaan.” (Qur’an 33:36) Mahuli, dumuwaa kitaniyu pa Allah, Azza wa Jalla kaampunan sin pardusahan natu iban hidayatan kitaniyu pa siratal mustaqim supaya madawhat natu in kamumpaatan iban kakuyagan ha dunya ini labiawla ha Akhirat.

122 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 123

Darajat sin Kababaihan ha Islam (Status of Women in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 124 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Iban in kababaihan awn kapatutan nila duun ha kausugan …” (Qur’an 2:228) Ha salsila, kabakan natu ha zaman nakauna in kababaihan itung sila alta sin usug. Ha hula Arabiya ha waypa in Islam, in babai manjari hidagang atawa bihun biya muddal. In ngi niya pa in manga Arab mushrik ha waypa in Islam itung da isab in kababaihan sabab sin ngi sukud. In tanda niya, hipagkubur nila buhi in babai pula-pula iban bata-bata babai. Sagawa pagdatung sin Islam, pindahan sin Islam in katan pangaddatan ini. In Nabi Muhammad parman ini:

iyatubang niya in manga pangaddatan ini. Daran niya pagsibahatun in

“Iban bang in bata-bata babai hikubur na buhi, awn pangasubu: Unu sabab dusa mayta siya binsana?” (Qur’an 81:8-9) In ayat ini nahinang sabab naha’was in Arabiya dayn ha lawm jahiliyyah ha waktu in anak babai itung dayn ha manga mangi sukud pa hambuuk liud. Sagawa, in Nabi Muhammad amun usug hipu sin kasi iban ahlaq marayaw, itung in kababaihan mahalga ha mujtama biya da sin kausugan. Nanghidu siya na in kababaihan awn kapatutan iban kawajiban biya da isab sin kausugan. Nanghindu siya in way subay mamabamaba ha manga kababaihan. Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 125

Awn sahaba sin Nabi Muhammad naghijra pa hula Habasa (Abysinia). In manga Quraysh nagpara kapala pa parinta sin Habasa hapag-uhanan hi Abu Jahl ha maksud hipapauwi magbalik in manga Muslim. In kapala sin Quraysh piyangayu ha Sultan Negus in di padungugun ha panghindu sin Islam tungud kababaihan amun itung nila way halga. Agi sin kapala sin Nabi ha manga kapala sin Quraysh: “Bukun baha kamu piyag-anak dayn ha kababaihan amun manusiya da isab biya sin kaibanan manusiya?” Dayn di in sultan Nasarani imusihat ha manga Muslim bang unu in bayta sin Qur’an ha Isa (A.S.)? In jawab nila, biyassa nila in Sura al-Maryam amun nahipus in manusiya ha lawm sin astana. In kami, Muslim nagpaparatsaya kami ha Allah amun in pardaakan Niya piyasampay sin kahinapusan Nabi Niya, hi Muhammad . Ha paghula-hula, in babai limbang sibu sin bana niya. In Qur’an naghantang sin babai bilang limbang atawa panun sin bana niya amun paawnun nila in paglasa-liyasahi. Parman sin Allah:

Hambuuk dayn ha manga ayat Niya nagpapanjari Siya limbang kaniyu dayn ha jumlahan niyu supaya in kamu sumannang iban sila, iban tiyanuman Niya kamu lasa ha antara niyu. Bunnal tuud, in ini tanda ha manga sila nangannal (pa Allah) … (Qur’an 30:21) Dayn ha manga limpa piyakita sin kababaihan, biya na kanda Khadija, Fatima, Zainab, Aisha iban sin kaibanan, in Islam liyaggu tuud in kabasaran sin kababaihan. In kabuhi nila nahinang suntuan sambil simi’nag pa masa ini. Nahinang sila suntuan marayaw tungud pagda sin ahlaq. In Qur’an diyapitan in babai sin kawajiban niya ha tungud dusa hi apu Adam. In Qur’an dihilan martabat in babai. Panagnaan sin masa, in Islam nag-angkat ha babai, dihilan siya kapatutan biya sin kapatutan sin usug. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Iban in kababaihan awn kapatutan nila duun ha kausugan …” (Qur’an 2:228) Ha paghula-hula in babai itung sin Islam limbang sibu amun malayu dayn ha kapissukuan iban unu-unu tibayhuan sin paglugus. Piyahantang in babai limbang sin bana, mahinang sumbuhan sin kasannangan ha usug. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

126 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Ha kausugan unu in mausaha nila, damikkiyan ha kababaihan suku nila ra isab unu in mausaha nila.” (Qur-an 4:32) Ha pagtiyaun in kaasawahan itung sin Islam limbang sin kabanahan hain subay di maawn in pag-anyaya iban unuunu tibayhuan sin paglugus. In kahantang sin babai pakayan sin bana niya sarta sumbuhan sin kahanung iban kakuyagan sin jantung niya.

Hambuuk dayn ha manga ayat Niya nagpapanjari Siya limbang kaniyu dayn ha jumlahan niyu supaya in kamu sumannang iban sila, iban tiyanuman Niya kamu lasa ha antara niyu. Bunnal tuud, in ini tanda ha manga sila nangannal (pa Allah) … (Qur’an 30:21) Supaya kumahagad in Ummat niya ha taas sin darajat sin pagkababai, in Nabi nagpamahalayak: “In Sulga nakabutang ha siki sin kainaan.” In Islam wa nagpinig ha antara sin kausugan iban kababaihan ha tungud paslud nila mamakay sin ahlaq iban tungbas sin kakahinang nila iban ajab ha Akhirat. In Allah nagparman tungud ini:

In manga bal-iman, usug-babai hangkatabang sila; in sila nangdaaki (ha manusiya magpalindug sin al-ma’ruf, iban magpu’pu sin al-munkar (biya sin magshirik atawa magkufur). In sila timitindug sambahayang iban imuungsud zakat iban nagtataat ha Allah iban Rasul Niya. In Allah umanughara Siya sin Rahmat Niya kanila. Bunnal tuud in Allah Sangat Makusug, Sangat Makaingat.” (Qur’an 9:71) Parman pa sin Allah:

“Ha manga sila usug atawa babai amun naghihinang amal salih iban bal-iman – ha kanila anugharaan namu sila kabuhi marayaw, iban bunnal tuud tungbasan namu sila sin hinang nila sarayaw-rayaw.” (Qur’an 16:97) Manginduwaa kitaniyu pa Allah, Azza wa Jalla bang man hidayatan kitaniyu iban sampurnaun in pagkaMuslim natu iban magmumpaat kitaniyu ha adlaw Akhirat.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 127

128 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Pagtaymanghud ha Islam

(Brotherhood in Islam)

“In manga bal-iman magtaymanghud. Na paawna niyu in kasulutan ha antara nila iban kabuga kamu pa Allah supaya makatabuk kamu sin ulung Niya.” (Qur’an 49:10) Manga palanggungan nagpaparatsaya ha katunggal sin Allah, apabila in pagtaymanghud ha Islam mapadagbus sin Muslim tantu maway in igkil, pagtiyaas-tiyaasi iban dugal ha antara sin Muslim. Damikkiyan, apabila in Muslim magsama-sama magtabang, tantu hipalid in kamiskin, sumambu in kabuhianan nila amun asal biyayta sin Islam. Puas dayn ha ini, awn pa tuud karahan sin pagtaymanghud amuna in kumamdus in paglasa iban hag sin mujtama iban in kasajahitraan lumantup ha qawman sin bangsa Muslim. Ibut ayaw in lasa ha pihak limiyu dayn ha lasa sin pagtaymanghud ha Islam. In Maguindanaon, sawpama, subay di magpi misan in kaibanan dayn ha pihak Maranao, atawa Tausug atawa Yakan sagawa in palabihun ta amuna in kaadilan ha unu-unu pakaradjaan. Manga palanggungan mulliya ha Islam! In sabab sin pag-ambulda ha antara sin manga Muslim amun nangdahi pa parsagkaan amuna in way natu napasinup in kalabbiyan sin pagtaymanghud. Sawpama, naasubu ta baha daran in ginhawa ta bang ka’nu kita nakapagsangsa ha taymanghud ta Muslim? Ha manga sila masambu in kabuhianan, ka’nu pa kaw nakadihil zakat atawa sadaqa ha pagkahi Muslim miskin iban balhajat? Ha manga sila kiyahanglaan sin kawasa, ka’nu pa kaw nagsangsa sin kawajiban mu pa manga pagkahi mu Muslim? Awn dayn ha manga manusiya bukun in pangatud nila ha pagkahi Muslim bilang taymanghud iban in pagda nila kanila bukun ha katutupan. Maluhay sila duma magkalu ha manga pagkahi nila misan sabab di mapatut. Tumtuma niyu manga taymanghud mulliya in sabda sin Nabi

Ayaw kamu mag-igkil-igkili; ayaw kamu magdupang-diyupangi; ayaw kamu magsagka-siyagkai; ayaw kamu magtaykud-tiyaykuri; ayaw kamu magdagang sin muddal sin kaibanan ha way panghati nila. Pagtag-ipun kamu mattan pa Allah iban pangaku kamu taymanghud ha Islam. Bunnal tuud, in Muslim magtaymanghud iban Muslim iban di makajari ha Muslim mangdupang iban manipu ha pagkahi Muslim. Subay siya di magpangantup iban manghina ha pagkahi niya Muslim. (Riwaya hi Muslim) Manga palanggungan mulliya, ha masa ini landu tuud mahalga in mahambuuk kitaniyu ha Islam. Bunnal tuud, in Islam dan makapahambuuk katu katan. Magtabang-tiyabangi kitaniyu. Maghambuuk kitaniyu katan iban mangayunggung ha lubid sin Allah.

130 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Nagparman in Allah ha lawm Qur’an:

“Panggayunggung kamu katan pa lubid sin Allah iban ayaw kamu magpulakkanat, tumtuma niyu in ni’mat sin Allah duun kaniyu, bakas kamu nag-atu-iyatuhi sagawa siyugpat Niya in pangatayan niyu katan. Ha sabab sin ni’mat Niya nakapagtaymanghud kamu (ha ngan sin Islam). Iban bakas na kamu ha bi’bi sin kayu ubus siyapaat Niya kamu dayn ha yan. Na! piyatampal sin Allah in ayat Niya supaya kamu kapanduan.” (Qur’an 3:103) In lubid tiyuntun sin Tuhan pa gumi amuna in Qur’an. Bilmaana, in mamutawan dayn ha lubid kabinsanaan in dagpakan niya. Ya ibadallah! In pagtaymanghud (Ukhhuwwa) ha Islam lamud ha jumlahan sin ni’mat sin Allah pa qawman Muslim. Ha paghambuuk in Muslim magmumpaat iban mataud kahampitan ha kabuhi nila ha pagpasambu sin Iman nila. In mujtama, in kabuhianan iban kasajahitraan sumambu iban madawhat in maksud niya. In pikilan pagtaymanghud hidjatul iban piyalantup sin Nabi Muhammad iban sin sahaba ha masa sin kabuhi nila ha Madina. In sahaba sin Rasulullah siyabbut sin Allah ha lawm Qur’an bilang suntuan sin paglasa iban pagtaymanghud amun kiyapakita sin Anzar in panghulmat nila ha Muhajirin. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“In sila nakauna awn bay (ha Madina) sarta namakay sin Iman, liyasa in sila naghijra mawn kanila, iban way jangki ha pangatayan nila, ha sabab ini dihilan sila (dayn ha Bani an-Nadir) iban piyatiyuwwas nila (in Muhajirin) misan in sila magguna ra isab. Iban hisiyu-siyu in sapaat dayn ha napsu mulakab niya, sila na yan in nagparuntungan.” (Qur’an 59:9) Manga taymanghud mulliya! Pakusugun natu in pagtaymanghud ha Islam pasal way piyagsagkaan natu tungud pa Allah. Sama-sibu kitaniyu katan ha hadarat sin Allah iban sibu da in diyayngan natu katan. Biyunnal ini sin Allah ha lawm Qur’an:

“Sabunnal tuud! In Ummah (Pagtaymanghud) niyu hambuuk da, iban in Aku Tuhan niyu, hangkan sumbaha niyu Aku.” (Qur’an 21:92)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 131

Sabda sin Nabi

“Way piyagbiddaan sin Arab dayn ha bukun Arab, in usug itum dayn ha puti puas sin taqwa nila.” Pasal sin kahalga sin pagtaymanghud ha Islam, in Allah, Azza wa Jalla nagbayta ha Nabi Muhammad bang apabila in nanubu ha hambuuk tau di na maurul, in Allah nagdaak ha Nabi hipakaba sila bilang taymanghud ha Islam. Ha lawm Qur’an nagparman in Allah:

“Tawaga sila (anak giyulal) sin ngan sin ama nila, yan in labi marayaw ha Allah. Sagawa, apabila di niyu kaingatan in ngan sin ama nila tawaga sila taymanghud ha Iman iban mawalikum (ipun limaya). Iban way dusa niyu bang kamu nasa, puas bang unu in naniyat sin jantung niyu. Iban in Allah Sangat Bayng-Ampunun, Bayng-Ulungun.” (Qur’an 33:5) Manga Muslim mulliya! Patattapun natu in paglasa iban pag-addat-iyaddati. Tumabang kitaniyu pa kaibanan. Magmaap-miyaapi kitaniyu. In sabab sin pamulansang ini supaya madawhat natu in mattan kasajahitraan, kaadilan iban kasambuhan sin manusiya agad na in kalimaya dayn ha pamissuku. Di ha ini kita kalasahan sin Allah iban sumambu kitaniyu ha dunya ini sambil dumagpak kitaniyu pa Akhirat. Manga taymanghud usug-babai ha agama Islam, in hiqma sin pagtaymanghud ha Islam makawa natu apabila agarun natu in manga wasihat ini: • • • • • • • • • • • •

Himinang palangay marayaw. Ayaw igkilun in taymanghud niyu. Magpakita bayhu makuyag iban sawa-aymuka. Ayaw kamu jumanji bang di niyu hikatunay. Lasaha in taymanghud mu biya sin paglasa mu ha baran mu. Duhalan in panagina salam sakahaba hipagbak mu in manga taymanghud mu. Patattapa in pagtaymanghud mu kansiyu-siyu. Pagpatikupu kaw ha taymanghud mu. Umiri in karahasihaan sin taymanghud mu. Tabanga in taymanghud mu ha waktu siya magguna. Lawaga siya apabila di mu siya kakitaan halawm pila adlaw. Lasaha iban pag-addati in taymanghud mu.

Manga Muslim mulliya! In Islam nangdaak katu pa urulun sin limpa sin Nabi Muhammad tungud dahan niya ha pagsumadja iban sahaba niya iban manusiya hipagbak niya. Tungud ini, in Allah nagparman ha lawm Qur’an ha manga Muslim umurul unu in dihil sin Nabi kanila iban tuma’ga dayn ha unu-unu hiyaram niya. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga 132 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 133

Pagsama-Sibu ha Qawman Islam (Equality in Islamic Society)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 134 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“In kamu katan anak-apu hi Adam, ampa hi Adam hinang dayn ha lupa, way piyagbiddaan sin Arab dayn ha bukun Arab, mapuas dayn ha taqwa.” Manga palanggungan mulliya ha Islam! Sibu da kitaniyu katan, way piyag-inagan sin hangkatau pa hangkatau. Tumtuma in pagkahi mu pasal bukun kaw hinang dayn ha mussa atawa intan hati in kaibanan hinang dayn ha abu. Ya ibadallah! Mangannal kitaniyu sin kahalan natu bihaun. Mayta in qawman Muslim ha lawm gayaguyu iban mabawa tuud in darajat nila? Hatiku, hambuuk dayn ha sabab in hambuuk tumpukan pa hambuuk tumpukan di magbatuk liyupian, kimakahagad in hambuuk tumpukan bidda dayn ha kaibanan. Makasusa ini pasal biya sawpama, in Maranao nanggugura-gura ha Maguindanaon damikkiyan in Maguidanaon pa Maranao. In kaibanan Muslim pihak ha Mindanao bihaini ra isab in palangay sambil magpakali’das na dayn ha panghindu sin Islam, biya sin agun-agun nagbalik pa jahiliyyah amun kahalan makasusa amuin hiyaun sin Nabi Muhammad in Arab jahiliyyah mawn pa Iman. Manga bal-iman, in pag-ambulda mawmu bunga sin lasa pa tumpukan ta biya na sin mataud nagbabanta-biyantahi. Kamahangan mag-agad kitaniyu atawa magtabang-tiyabangi in tanda niya jagjag na in hula natu sambil mahunit na siya hambuukun. In tiyap-tiyap pihak atawa tumpukan nagsusulang. Sambil mataud dayn katu atas duma maggapi ha satru biya sin kahalan hi Abu Sufiyan (amun kafir pa siya) iban sin tindug niya way hinang dayn magfitna ha lawm paghula. Sabda sin Nabi Muhammad

“Masuuk na tuud in waktu in sila (satru) kaun kamu hambuuk-hambuuk biya pagkaun ha lay.” (Riwaya dayn kan Ahmad iban Abu Daud) Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 135

Manga palanggungan ha agama, in Allah nagparman ha lawm Qur’an:

U kamu bal-iman! Ayaw in kausugan kumatawa ha kaibanan: adakala in iyudju labi marayaw dayn ha nangudju, atawa in kababaihan kumatawa ha kaibanan: adakala in iyudju labi marayaw dayn ha nangudju. Damikkiyan ayaw manakna atawa magkasla-kiyaslahi, atawa magtawag-tiyawagi ha langday (mangi). In langday mangi manunjuki kahinaan (ayaw hinangun) puas in siya nag-iman na. In sila masi mangjural tantu nakapagma’siyat sila.” (Qur’an 49:11) Mangannal kitaniyu ha ayat ini, labiawla bang ha waktu magduru’tum-du’tum in ARMM iliksiyun, hain in kaibanan mara’las manglimut ha pagkahi niya Muslim ha maksud sadja dumawhat sin kaiinginan niya ha pulitik. Ini in sabab awn dayn ha kaibanan usalun sin atu niya ha pulitik supaya manghina ha kaibanan. Manga taymanghud magtawbat kitaniyu pa Allah iban magbalik na kita pa pardaakan Niya. Ya ibadallah nag-aayad sin agama, amuin nagbabansag ha pagbawgbug sin kalimayahan sin qawman niya: Magbalik kitaniyu pa panghindu sin Qur’an supaya maawn taniyu in kasambuhan mattan. Hingga magbalik kitaniyu pa Qur’an in pagbu’lak masi ini lumantup ha lawman natu. Manga Muslim! taymaun natu sin mahaluy in pag-ulin natu ha lubid sin Allah. Sagawa mataud dan makabalik kita pa panghindu sin Islam. Adapun in tumpukan dayn pa kaniya pa kaniya patattapun ta iban pagmartabat ha kaibanan asal da in ini makapakusug ha pikilan Ummatan Wahida amun kabayaan sin Nabi jumatu. “In misal sin bal-iman ha pagtaymanghud sapantun hambuuk jasad hain bang in hambuuk makananam sakit makananam da in katan anggawta.” Sabda sinNabi

“In bal-iman pa bal-iman sapantun bay hain in tiyap-tiyap panyap tumuku pa kaibanan panyap.” In ini magmanyatakan sadja apabila in dayn hangkatau pa hangkatau magpakita sin pagmatuyu nila. Bang bihaini, in kita katan mahinang bawgbug sin Ummatan Wahida. Sagawa, apabila in kaibanan magpikil sila ra in umbul satu; mabawa in pangatud pa kaibanan, na gamman kita sumung pa ulihan biya sin zaman jahiliyyah amuin limi’das na kita dayn ha dan sin Islam. Manga palanggungan ha agama Islam! Magpatiulung kita katan iban lawagun natu in ridha sin Allah dayn ha dimihil unu-unu marayaw pa manga yatim, paysi agad na in katan piyapanjari. Bunnal tuud, in Allah dimihil ulung ha manga ipun Niya bayng-lasahun. Lawaga in Allah dayn ha sussihun in jantung niyu sin unu-unu dagbus sin dusa, igkil iban dugal ha Muslim pagkahi, sarta dimihil nasihat ikhlas iban magpatilasahun ha manga mahluk sin Allah. Lawaga in hidaya sin Allah dayn ha manaykud sin waswas sin nafsu iban magpatumpat ha dusa, sahawat iban katatagihan. Umiri in pangatud niyu dayn ha haram, sapaata in dila niyu 136 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

dayn ha lumabtik sin puting iban layu kamu dayn ha unu-unu pamaratsaya, hinang iban kabtangan amuin hiyaram sin Allah. Lawaga in hidaya sin Allah dayn ha sampurnaun in ikhlas iban magtaat ha Rasulullah . Insha Allah, apabila hinangun niyu ini kabakan niyu in katan liyawag niyu amun hikarayaw iban makamumpaat.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 137

Pag-Umid ha Kabuhi sin Manusiya iban Hiqma sin Qisas (Preservation and Protection of Human Life and the Wisdom of Qisas)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 138 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Ha tungud yan: Siyukat Namu ha Bani Israil biya sin mamunu tau mapuas dayn ha magkanat fitna ha gumi, na! biya da niya nabunu in katan manusiya. Iban apabila awn nakasapaat kabuhi, biya da nasapaat niya in katan manusiya. Sagawa, misan awn dimatung pa Rasulullah nagdarara ayat matampal, kamatauran nila masi sila nagtitikarag ha dunya.” (Qur’an 5:32) In ayat nasabbut nagpasawa biya sin manusiya kiyawajiban magpalanyut iban mag-umid ha kabuhi sin manusiya iban mag-umid-iyumiri. In Allah nangharam ha paglaug iban pagkanat sin pagmanja ha lupa. In Islam nanaabbit ha manusiya dayn ha tuma’ga ha hinang ma’siyat biya na sin: paglaug, pagmanja, pagkanat habar puting iban paglablab sin parsagkaan ha lawm qawman. Hisiyu-siyu in makapalanyut sin kabuhianan iban kahanung sin qawman biya da niya nasapaat in kabuhi sin katan manusiya. In ini manunjuki, kaadilan, pagsama-sibu, pagtabang biya sin tabang sin dayahan pa manga miskin. Mataud pa manga ayat ha lawm Qur’an pasalan sin pagmanja, pagfitna, pagtakaw hain in Allah piyamahalayak niya in malaggu dusa ha manga sila taghinangan. Parman sin Allah:

“In tungbas sin sila dima nagbunu pa Allah iban Rasul Niya iban nagluwas-lungsad ha pagmanja ha gumi amuna in patayun siya atawa bitarun atawa uturun in lima iban siki dayn ha hansipak pa hansipak atawa hibugit pa malayu hula. Yan in kahinaan niya ha dunya iban ajab malaggu hitagama kaniya ha Akhirat.” (Qur’an 5:33) In azab dakula matampal iban biyabanda ini ha manga sila jahulaka. Bunnal tuud, in manglalaug, mananakaw iban sin mangjizina amuna in manusiya dima nagbunu pa Allah iban Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 139

Rasul Niya. Sila ini in manusiya amun lugay nila buhi biyandaan sin hukuman patayun, bitarun iban uturun in lima iban siki atawa hibugit pa hula malayu. Sarta apabila di pa sila magpinda, Narka in datungan nila ha Yawmil Hisab. In paglanyut iban pag-umid ha kabuhi sin manusiya amuna in hiqma sin qisas. Ha qisas in kabuhi sin tiyap-tiyap manusiya miyulliya iban hiyaram (bunuun). Apabila in hambuuk manusiya mamunu tau, subay siya magbayad sin kabuhi niya tungbas sin hinang niya mapangkal, halina bang in asu-kampung sin nabunu, magmaap kaniya. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Siyukat Namu kanila: kabuhi pa kabuhi, mata pa mata, ilung pa ilung, taynga pa taynga, ipun pa ipun, pali pa pali sibu. Sagawa, apabila ta’gahan nila in pagbaus, piun nila in diyat atawa pagbangun, in ini hinang kaampunan pa baran niya. Iban apabila di niya hipanghukum in unu in dihil sin Allah, in sila yan zalim.” (Qur’an 5:45) In Allah siyukat katu hipabantang in sara qisas hain nangdaaki ha tungud pagbaus subay sawpama in limaya pa limaya, in ipun pa ipun, in babai pa babai. Ini in aturan sin qisas simandig ha aturan sin pagsama-sibu. Manga taymanghud mulliya! In diyat wajib ha hisiyu-siyu nakabunu tau sibu da tiyumpay atawa unu-unu tibayhuan sin pamunu. Apabila tiyuud niya nanglaug, in diyat subay dayn kaniya. Sagawa, apabila in pagbunu labay kiyalawngan atawa bukun tiyuud, in diyat subay dayn ha asu-kampung niya pasal ini in kiyaral sin Nabi . Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“U manga bal-iman! In sara qisas biyantang kaniyu ha parakala paglaug. Hatiniya, in limaya pa limaya, in ipun pa ipun, in babai pa babai. Sagawa, apabila awn pagmaap hidihil sin taymanghud sin nabunu, na dihili sila sin hisukat nila, iban banguni siya sin sasallamatahan sarayaw-rayaw. In ini rahmat sin Tuhan niyu. Puas dayn di hisiyu-siyu in mangliyu-lakad tungbasan siya sin azab salaggu-laggu.” (Qur’an 2:178) Manga palanggungan ha agama! In Islam amuna in agama nagdara sin pagsama-sibu; wayruun mataas ha ngan sin gimpaysan iban alta. In batangan da bang hisiyu in labi marayaw amura in awn taqwa. Bang kaw Muslim mattan, subay in pagda mu ha taymanghud mu usugbabai way pagpantas-tiyuwas iban ha aturan sin pagsama-sibu. Subay kaw tuud tumaalluk ha qallam sin Allah ha lawm Qur’an.

140 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Parman sin Allah:

“Ha sara qisas, awn in pagsapaat ha kabuhi u kamu manga bal-akkal supaya kamu maanad magmabuga pa Allah.” (Qur’an 2:179) Ha katikmuran, in qisas awn tuud pagsapaat iban pag-umid ha kabuhi sin manusiya. In qisas makapa’gang ha manusiya magma’siyat. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban maglilla Kaymu. Taymaa in duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagkut sin kaampunan Mu iban limu sin ulung Mu kamu. Sapaata in pangatayan namu dayn ha unu-unu kaligapan puas dayn Kaymu. Hambuuka kami pa manga kiyalasahan Mu iban malasa Kaymu. Sapaata kami ha kabuhi ini sambil pa Akhirat dayn ha ajab iban kaiinginan iban panasat. Hinanga kami tau marayaw dayn ha batin pa lahil sarta papanjariha kami dayn ha manga salihin. Ya Allah! Kaulungi in manga Muslim. Ya Allah! Sambaga in duwaa nila.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 141

Kalabbiyan sin Pagmaap (The Virtues of Forgiveness)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 142 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Iban in patimaap hikasuuk pa taqwa. Ayaw niyu kalupahi in pagmura ha antara sin kamu. Bunnal tuud in Allah Sangat Makakita sin katan hihinang niyu.” (Qur’an 2:237) Manga taymanghud ha agama! Ha katan sin amal salih, in pagmaap amuna in kabayaan tuud sin Allah. Sabda sin Nabi

“Ya Allah subannal tuud Ikaw in Bayng-Ulungun, Kaymu in Lasa, Ulung iban Pag-ampun. Andu kaulungi aku.” Awn hambuuk usug ha zaman sin Nabi Muhammad siyabbut niya bilang ahlul Jannah. Pagubus hi Abdullah ibn Amir iyagaran in tau ini ampa niya jiyagahan supaya kalilingan niya in pagbahasahun sin Nabi mayta siya tiyawag ahlul Jannah. Ha lawm sin tu adlaw hi Abdullah way niya kiyalilingan in hinang lain-lain sin tau ini. Pagpuas kiyalilingan niya na in tau ini, hi Abdullah way nakabahunus hinang nakatungkilang dayn kaniya iban ha manga sahaba. In tau ini nagtataat pa Allah biya sin pagtataat namu pa Allah. Hi Abdullah nangasubu ha tau ini sin piyag-inu-inuhan niya ha bayta sin Rasulullah tungud kahalan niya bilang ahlul Jannah. Namayta in tau ini kan Abdullah: Way panghati ku unu-unu hinang nasabab nag-iyan in Nabi in aku dayn ha Ahlul Jannah mapuas sin ba’gu aku matug, in maapun ku in katan manusiya nanghina (atawa nagdusa) kaku. Pamung hi Abdullah : “Yan in sabab nagbayta in Nabi kamu sin ikaw dayn ha ahlul Jannah. Manga mulliya ha Islam, in Allahu Ta’ala nagdaak ha manga Muslim magmaap-miyaapi labiawla bang awn parsagkaan timagna dayn ha asibi.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 143

Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Dayn ha rahmat sin Allah, hanunut in pagda mu kanila (Ya Muhammad). Sabab bang sadja kaw makasla kanila, na masilahag sila dayn kaymu; hangkan maapa sila (sin kasaan nila), sarta pangayu kaw (pa Allah) kaampunan kanila; iban agsua sila ha pakaradjaan nila. Na! apabila awn na hukuman natibuuk niyu, pagtawakkal na kamu pa Allah. Sabunnal tuud, in Allah malasa ha manga sila nagtatawakkal (Kaniya).” (Qur’an 3:159) U manga bal-iman! In pagmaap nagdara karayawan. Lamud ini makatabang ha siyulagan sin manusiya labiawla in mujtama. U manga bal-iman, in parsagkaan jimatu ha Autonomous Region in Muslim Mindanao ha antara sin jinisan tumpukan iban mag-asu kampung, magkagunahan mapakusug in pagmaapmiyaapi. Bang sadja in tiyap-tiyap dayn katu makagaus magmaap ha manga nakadusa katu ba’gu kita matug, tantu maway in parsagkaan atawa pagbunu amun makalarak ha parsugpatan sin manusiya. Ha masa sin Nabi Muhammad hi Bilal hambuuk tanyag sahaba, nag-ambulda kay Abu Zar pasalan sin pangurug hi Abu Zar kaniya – “anak sin usug itum.” Hi Bilal nagpuhun pa Nabi Muhammad ; agi sin Nabi kan Abu Zar: Mayta masi pa kaw namawgbug sin adat jahiliyyah? Hi Abu Zar diyusdus in bayhu niya tamping pa tuu pa lupa ubus namung kan Bilal: “Giikan in siki mu mari pa bayhu ku.” Pamung hi Bilal: Sapahan ku pa Allah di aku makagiik sin siki ku pa bayhu hi Abu Zar piyagsusujud pa Allahu Ta’ala. Sambil, ha mahuli hi Bilal nagmaap kan Abu Zar. In ini manga bal-iman hambuuk dayn ha manga misal sin langay sin Nabi . In kuli-bahasa sin Nabi pa manga sahaba niya tattap hanunut iban pagmaap. In Nabi suntuan ha pagbagay iban pagsumadja hain piyapakita sin Nabi in dagbus sin paglasa, iban pagmaap. Hambuuk adlaw, awn tau nangihi ha masjid sin Nabi . Hambuuk dayn ha manga sahaba, hi Umar ibn al-Khattab (R.A.) namung: Pasari siya Ya Rasulullah! Aku na in minsana kaniya. In Nabi namung ha manga sahaba: Kaba kamu tubig ubus bu’sugi niyu in piyag-ihian. Ya ibadallah! In junjungan natu Nabi Muhammad biyantug atawa liyaggu sin Allah pasalan sin langay niya marayaw. Ini in sabab mayta in Allah nagparman ha lawm Qur’an:

“Sabunnal tuud, ikaw na yan in nakara sin ahlaq sampurna.” (Qur’an 68:4) U ipun sin Allah! In sahaba nangasubu ha kahalan sin junjungan natu Nabi kan Aisha (R.A.) asawa sin Nabi pasalan sin langay sin Rasulullah . In kiyasambag da sin Aisha: In akibbat niya amuna in Qur’an. Bihadtu in pagkatau sin Nabi amuin nahinang suntuan ha manusiya pasal sin langay niya imatap ha panghindu sin Qur’an. Hambuuk dayn ha manga ahlaq niya amuna in pagmaap.

144 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Manga palanggungan ha agama! Subay natu hatihuun tuud in kahalga sin pagmaap iban subay tumtumun natu in ini pardaakan sin Allah ha katan Muslimin. Riwaya hi ibn Zubair: In Allah nagdaak ha Nabi Muhammad tungud sin pangaddatan sin manusiya.

dumihil halga ha pagmaap ha

Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Pagmaap kaw, daak kaw pa karayawan iban layu kaw dayn ha manga halung bahalung (ayaw mu sila puhingaa).” (Qur’an 7:199) U manga bal-iman! In bunga sin pagmaap amuna in manga ini: Dihilan kaw tungbas sin Allah karayawan ha dunya iban Akhirat. Makaagad kaw ha langay sin Nabi ; apabila magmaap kaw, maapun kaw sin Allah; sarta in kasajahitraan lumantup ha lawm sin qawman iban janjian kaw Sulga ha hula kakkal. Ya Allah! Pandui kami iban sapaata kami dayn ha kaawam iban kamumulahan. Ha’wasa kami dayn ha kahinaan sin ginhawa baran namu. Hinanga in kahinapusan amal namu labi marayaw. Iban ampuna kami katan sin pardusahan namu.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 145

Pagsulut Iban Pagtibuuk ha Islam (Reconciliation and Unification in Islam)

“U manga manusiya! Kabuga kamu pa Tuhan niyu amuin nagpapanjari kaniyu dayn ha hambuuk ginhawa (Adam), iban nagpapanjari dayn kaniya (ha ginhawa yan) ha limbang niya 146 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Apabila in duwa parak dayn ha manga bal-iman makapagsagka, paawna niyu in kasulutan ha antara nila. Sagawa, apabila in hambuuk parak nakaliyu-lakad pa hambuuk parak, na pagsama-samahi niyu bunua in nangliyu-lakad sambil tumaalluk sila pa pardaakan sin Allah. Bang sila timaalluk na, na! paawna niyu in kasulutan ha antara nila ha lawm kaadilan iban kaadil kamu. Karna in Allah malasa ha manga sila mabuntul. In bal-iman tunggal in pagtaymanghud nila. Na paawna niyu in kasulutan iban paghambuuk ha antara nila katawtaymanghuran, iban kabuga kamu pa Allah supaya madawhat niyu in rahmat.” (Qur’an 49:9-10) Na! kabuga kamu pa Allah bang mattan kamu bal-iman. In kasulutan sin sila parak nagkalu pardaakan ini sin Allah, Bayng-Ulungun biya sin ayat nasabbut. U taymanghud ha agama Islam! Nabi Muhammad in subay suntuan natu. In siya bang awn kataynghugan niya manga Muslim nagsagka, magtuy siya mag-us-us sulutun niya in nagaambulda. Awn riwaya sin awn duwa bata-bata dayn ha anak Ansar iban anak Muhajirin nakapagkalu. In manga Ansar timawag: “Ya Ansar kari kamu tabangi niyu in anak Ansar.” Damikkiyan in Muhajirin timawag da isab tabang: “Ya Muhajirin! Pagtabang-tiyabangi kamu.” In Rasulullah gimuwa magtuy. Agi niya kanila: Unu! Bukun ba in hinang niyu yan hinang sin jahiliyyah? U taymanghud ha agama Islam! Mataud matakaddam iban hiqma ha pagpaawn kasulutan iban pagtibuuk sin manga parak nagsagka. In Nabi Muhammad siyulut niya in tindug hi Abu Sufyan iban Parinta Muslim puas sin bunu ha Uhud ha waktu nanaug in parman ini:

pasalan sin ghanima atawa alta nakawa ha bunu. “Nangasubu sila kaymu (Ya Muhammad Pamung kaw: In ghanima nakabutang ha pagbaya sin Allah iban Rasul Niya. Na kabuga kamu

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 147

pa Allah iban pabuntula niyu in parsugpatan ha antara niyu iban pagtaat kamu pa Allah iban Rasul Niya bang mattan kamu bal-iman.” (Qur’an 8:1) Tumtuma niyu in hinang hi Abu Sufyan amun diya in tindug niya nag-iban ha muddal niya sarta iban maksud mamuhinga ha Nabi . Tumtuma niyu in hinang hi Abu Sufyan diya in bubunu niya ha bunu ha Uhud sambil kababaihan nila limamud nagpangutud baran patay sin sahaba sin Nabi Muhammad . Sagawa, pagka in siya piyara rahmat pa katan manusiya, in Nabi Muhammad miyaap sila sin dusa nila ha bunu biya sin hinang niya dihilan in manga nasagkaw ha bunu kamaapan amuin nahinang Muslim ha mahuli, agad na di in gagandilan sin Quraysh hi Khalid ibn al-Walid (amun nakasud pa Islam puas sin bunu ha Badr). In hikaruwa papanaw sin Rasulullah amuna in paghidjatul sin hula biya bang ha bihaun tiyawag relief and rehabilitation program. Parinta sin Rasul in nagmumus sin katan ghanima. Hikalimang-kabahagi sin ghanima siyuku sin parinta amun iyayura sin Baytal Mal piyatindug sin Nabi . Ha zaman natu bihaun subay manga sila bal-akkal ha sara in makapikil sin manga panara piyakay sin Nabi . Ha bihaun in bangsa makusug sibu in panara paghinangun nila tungud ghanima iban sin pag-ayura ha manga manusiya najuljana sin bunu biya sin kimugdan ha Bunu Dunya II labiawla in Germany ha tahun 1940s. Sagawa, manga palanggungan ha agama, apabila way natu napangadji in hiqma sin Nabi Muhammad tungud pagmumus sin ghanima, sarta apabila way kita kawasa mamarinta, na way kapatut natu maghidjatul sin pangalta sin raayat paguy atawa mag-amulahi kanila. Riwaya hi Abu Darda, in Rasulullah

nagsabda:

“Mabaya ta kamu baytaan sin hinang marayaw bidda dayn ha puasa, sambahayang iban sadaqa? Sambag nila: “Huun. Agi niya: Magpasulut ha duwa parak nagsagka. In magsagka biya magbagung; bukun isab magbagung sin buhuk ha u sagawa, pagbagung ha agama.” In pagbagung ha agama amuna in pagsagka-siyagkai sin manga Muslim amun umambit bunu hain in luna makapalamma ha Ummat Islam pasal kulang sila gaus hipag-agpang ha manga sila sulang ha sara sin Allah. Ya Allah! Pandui kami iban sapaata kami dayn ha kaawam iban kamumulahan. Ha’wasa kami dayn ha kahinaan sin ginhawa baran namu. Hinanga in amal kahinapusan namu labi marayaw. Iban ampuna kami katan sin pardusahan namu.

148 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Halga sin Paghambuuk ha Islam

(The Importance of Unity in Islam)

U manga bal-iman! Kabuga kamu pa Allah (dayn ha himinang sin katan pardaakan iban lumayu dayn ha liyangan) sin pagmabuga mattan. (Pagtaat kamu Kaniya, tukbalan Kaniya in pagsarangsukul iban panumtum Kaniya danun-daran) iban ayaw kamu mikimatay hingga ha lawm kamu katikupu iban pagmalilla Kaniya. (Qur’an 3:102)

“Pagtabang-tiyabangi kamu ha hinang marayaw; iban ayaw kamu magtabang-tiyabangi ha ma’siyat iban mangliyu-lakad; sagawa, kabuga kamu pa Allah. Sabunnal tuud, in Allah mapangsan dimihil tungbas (ha manga baldusa).” (Qur’an 5:2) Na! manga taymanghud usug-babai, biyandaan kitaniyu sin Allah ha ayat ini in ayaw kitaniyu mahinang talbilang sin pangliyu-lakad, pagmanja ha gumi labiawla di ha Lupa Sug atawa ha unu-unu binaybayan sin hula, sin manga sila tumpukan nagdaraawa Muslim sagawa himihinang sin kajahulakaan ha manga ra’ayat way kusug, kanakuraan sin dugaing agama, kababaihan iban kabataan. In mangi di, hinang ha ngan pa sin agama Islam. In Nabi naglugtu kailu ha zaman jahiliyyah limarak sin pagtakabbur iban pamissuku, biya na sin pamissuku sin dayahan ha manga miskin, pamissuku sin makusug ha manga ra’ayat malamma, iban pamissuku sin sila tagakawasa ha manga ra’ayat. Laung sin panghindu sin Islam, di kitaniyu makaytama sin pagtakabbur, pagpamuhinga iban pagmanja ha unu-unu tampat. In Islam nanaabbiti ha katan Muslimin in subay sila kimilal da isab ha manga kapatutan sin kaibanan manusiya, Muslim bukun Muslim. In Islam sulang tuud ha pagmanja atawa unuunu tibayhuan sin kajahulakaan. Wayruun piyagbiddaan sin itum iban puti; sin Arab iban bukun Arab. Tiyais sin Allah in Ummat sin Nabi Muhammad maghambuuk iban hibutang nila in katan pakaradjaan nila labay dayn ha magtulung-tabang, manawagtawag pa hinang marayaw iban magpu’pu sin hinang munkar. Na, kabuga kamu pa Allah karna in maghinang amal salih, dihilan kamu tungbas salaggu-laggu karayawan ha dunya iban hulaan najanji ha lawm sin Sulga. Malayngkan, hisiyu-siyu dayn kaniyu himinang ma’siyat ha hadarat sin Allah, dihilan sila ajab sin api Narka jahannam.

150 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Nagparman in Allah:

“Panggayunggung kamu magsama-sama ha lubid sin Allah (amuna in Qur’an) iban ayaw kamu magpulakkanat sarta tumtuma niyu (iban pagsukul) in ni’mat sin Allah dihil kaniyu. Bakas kamu nagbanta-biyantahi sagawa hiyambuuk Niya in pangatayan niyu supaya, dayn ha ulung Niya nahinang kamu magtaymanghud (ha agama). Bakas na kamu ha bi’bi sin Narka sagawa hiyaun Niya kamu dayn ha yan. Na! piyatampal na sin Allah in ayat Niya kaniyu supaya kapanduan kamu.” (Qur’an 3:103) In paghambuuk makapakusug sin ukhhuwwa ha Islam. Adapun in pagbu’lak makapalamma ha Iman iban suratur-rahim, in guwa niya kaluslusan iban pag-ambulda (sin manga Muslim). Riwaya hi Ibnu Umar (R.A.) in Rasulullah nagsabda: “Sabunnal tuud dayn ha manga ipun sin Allah, awn tumpukan sin manusiya bukun Kanabihan iban shuhada, sagawa in Kanabihan iban shuhada mabaya sila ha tampat nila didtu ha Allah. Nangasubu sila: Ya Rasulullah baytai kami sin kahalan nila. Sambag niya: Sila yadtu in naglasa-liyasahi karna sin Allah, bukun pasalan hangkadugu atawa pasalan alta in paglasa nila. Sapahan ku ha ngan sin Allah, in pamayhuan nila sapantun lana sin ilaw iban landu sila makug ha tampat hipu sin ilaw. Wayna kabugaan nila (dayn ha ajab) ha waktu in manusiya ha lawm damag.” (Riwaya hi Abu Dawud) Subay kitaniyu magsukul pa Allah, Bayng-Ulungun, Tuhan sin katan mahluk sin dihilan kitaniyu agama Islam bilang padduman (ha kabuhi). In Nabi nagmumpaat ha pagpalindug sin Ummat Muslimin labay ha Iman amuin kiyaliyuhan in addat pagbawgbug ha pihak iban liud. Dayn di manga palanggungan ha agama, in Ummat Muslimin gimuwa pa kataasan iban na sin panghindu niya bunga ini sin pagluku-ligad sin Nabi Muhammad nagda ha risala sin Islam. Ha kahinapusan lapal kabtangan niya (ha adlaw paghajji), in Nabi nagpaguwa sin aturan nangjumlahi ha padduman sin Islam. In manga aturan siyabbut amuna in kapatutan sin manusiya, kaadilan, kabuhianan mabuntul, amal salih iban paghambuuk. In paghambuuk sin Ummah amuna in sataas-taas aturan. Parman sin Allah:

Manga palanggungan ha agama! Bang natu pasandungun in panghindu sin Islam tungud paghambuuk, way tuud liluan in mayta in manga Muslim di sumung paunahan ha unu-unu tibayhuan sin kasambuhan. In panghindu sin Qur’an nanghalgai ha kalagguan sin pagsumadja iban pagtayakkup sin manusiya. In paghambuuk ha Islam bukun manunjuki humundung kita bilang bawgbug sin mazhab. In paghambuuk ha Islam manunjuki subay kitaniyu magtaayun ha maksud iban lilayun in piyagikhtilafan supaya kalawagan dan hikasalassay kaniya. Parman sin Allah:

“U manusiya! Piyapanjari Namu kamu duwa-ruwa, usug iban babai, sarta hinang Namu kamu bangsa iban pihak supaya makapag-ingat-ingati kamu. Sabunnal tuud in mataas martabat ha hadarat sin Allah amura in muttaqin (awn tawqa). Sabunnal tuud in Allah Sangat-Makaingat iban Makahati.” (Qur’an 49:13) Mangayu kitaniyu pa Allah panduan kita katan agad na in Bangsa Muslimin iban pangayuan ta barakat in paghambuuk sin Ummah. Ya Allah anugharai kami ilmu ha Islam iban pahuguta kami ha dan niya sambil pa adlaw hipagbak namu Kaw bilang ipun mu Muslimin amun sali way tuud nakibad kami dayn ha agama Mu. Ya Allah,Tuhan sin katan limahil! Ya Allah! Pakitaan kamu in kasabunnalan sarta dihilan kamu in gaus mamawgbug kaniya; damikkiyan pakitaan kamu in kabatilan malayngkan dihilan kamu in gaus umanib dayn kaniya.

152 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Islam Bilang Agama sin Kasajahitraan (Islam as a Religion of Peace)

“Apabila awn pa lumawag agama mapuas dayn ha Islam; tantu di tuud taymaun kaniya sarta ha Akhirat in siya yadtu ha jumlahan sin sila nalugi.” (Qur’an 3:85) Ha Sura al-Yasin, nagparman in Allah:

“Kasajahitraan dayn ha Tuhan, Bayng-Ulungun.” (Qur’an 36:58) Manga Ummat Muslimin, in kasajahitraan amuna in kamaksuran sin agama Islam. In tanda niya in ngan sin agama natu Islam kiyaba dayn ha kalima salam. In panagina piyapakay taniyu adlaw-adlaw amuna in salam. In hulaan kakkal diyaraut sin katan amuna in Sulga Darus Salam. Sagawa in salam atawa kasajahitraan subay tumindug ha lima parakala: 1. 2. 3. 4. 5.

In salam subay umatap pa kabayaan sin Allah In salam subay umatap ha kasabunnalan In salam subay umatap ha kaadilan sin agama Islam In salam subay umatap ha kasambuhan sin katilibut iban kakaya-kayaan sin Allah, iban In salam subay awn katatas umagpang ha kabatilan.

Manga palanggungan ha agama! In Islam amuna in makasay agama jimatu ha dunya ini. In tiyaasan sin manga jama’ah sin kaibanan tumpukan agama di hikabanding pa mayu tiyaasan sin Ummat Islam. In pagbanus sin Muslim ha dugaing hula landu matampal ha United States iban Great Britain. Biya sin agi, ha Great Britain, mataud pa in banus sin Muslim dayn ha Methodists. U manga bal-iman! Ingata niyu biya sin barakat sin Allah, Tuhan sin katan Alam, magmanyatakan apabila kitaniyu mamawgbug iban gumulgul ha panghindu sin Islam supaya magparuntungan kitaniyu dayn ha barakat kiyanat Niya pa manga mahluk supaya in kitaniyu makapangannal sin Akhirat.

154 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Allahu Ta’ala nagparman:

“U manga bal-iman! Sud kamu lungbus pa agama Islam (biya sin magtaat pa sara iban sin aturan sin Islam) sarta ayaw kamu magad sin limpa sin Shaytan; pasal in siya yan satru amad niyu.” (Qur’an 2:208) Ha ayat ini, kiyahatihan natu biya sin tawag sin Allah sumud pa Islam, way siya nakabutang sadja ha duwa maas sagawa da na in kaanakan nila. Damikkiyan bukun da isab nakumbis ha manga kanakuraan sadja sagawa, agad in katilingkal manusiya. Na magpatilibun kitaniyu dayn in ha siksa sin Akhirat. In maana sin Islam kasajahitraan. Tiyantu katu niyu sin Rasulullah lappas kitaniyu dayn ha Shaytan, dayn ha nafsu mulakab iban dayn ha kahinaan ha kabuhi salugay natu nanggayunggung ha lubid sin Islam. Nabi Muhammad

nagsabda:

“In bunnal bal-iman amuna in makapalihala ha kaibanan Muslim labay dayn ha dila niya iban gulamay niya.” Hatiniya, dayn hakasud mu pa agama Islam, di mu na tugutan in ginhawa mu magkabtang lapal mangi pa kaibanan, magputing iban magbissara satulaat. Sabda sin Nabi

“Dayn kaniyu bukun bal-iman mattan hingga magparatsaya sampurna. Iban di kamu matawag bal-iman hingga maglasa-liyasahi kamu sarta magparatsaya salama-lama.” Nabi Muhammad

nagsabda:

“Di ka kamu mabaya sin wasihat ku? Pasal unu-unu pakaradjaan iyaalup niyu makapahugut sin agama niyu? Pasampayan niyu in lapal salam duun kaniyu pasal in yan lapal panagina dayn ha Tuhan; kabtangan sin Tuhan, Sangat-Maulung. Dayn ha yan, in Islam piyaawn katu niyu pag-agamahan.” Hambuuk pa dan mangdahi pa kasajahitraan amuna in kahalgaan sin (hinang) partangahan dumawhat sin kasajahitraan amun asal biyabawgbugan sin Islam. Wayna makasali dayn ha kabtangan in partangahan sabunnal tuud sara kakkal sin Sunnatullah. Sagawa, di isab ini makajari hilugus ta pa manusiya karna in partangahan way had niya. Bang in kasabunnalan iban kaadilan tiyawag ahlaq, damikkiyan in partangahan ahlaq da isab. Bang way tau makagaus imiyan bang ku’nu sambil magpabuntul iban magpaadil, bihadtu ra isab subay ta taliun in partangahan awn kakkal kahalga niya. In hinang partangahan bang pa amuhun subay siya tattap pakayun bilang langay sarayaw-rayaw. In tau bukun partangahan bukun siya manusiya pag-iyanun. In maluhay dugalan ha pagba’li alamat sin kalamma (sin pangatayan). Asal, mataud in di kimilal ha aturan sin partangahan bilang kakkal sara bang ha waktu ambulda, sabab makusug in tikdag ta mamaus. In pangatayan mapasu atawa madugal amuin iyaagaran hinang juru, subay sila magpalunuk iban sin sila bihaini in dahan amun sipi mamaus, na in sila ini makahinang na sadja sin hiyaram. Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 155

In pamikil bihaini bingkuk. In mattan niya, apabila in manusiya dugalan ha hambuuk parakala amuin di umatap pa kabayaan niya, in hinang partangahan landu makatabang. Mataud tuud tau mabaya mahinang usug marayaw. Sagawa in pag-iyanun usug marayaw amuna in tau makapu’pu sin aggut niya atawa masi siya ha partangahan misan ha waktu galimutus in kahalan. Bukun sawkat ha kahalan hiluhala magtuy kita magpasakaula-ula; gamman subay kita masi ha partangahan sin kakahinang ta. Ha hinang ta adlaw-adlaw, amun di kita pagdugalan, di kita kahunitan duma sin hinang partangahan. Magwaktu man in kahalan awn lamud hiluhala sagawa, amuna ini in waktu hikapakita sin manusiya in kasabar niya. In ini agad ha manga panghindu sin Islam bilang agama kasajahitraaan. Bang man hidayatan kitaniyu sin Allah katan tumunay sin amanat iban magmumpaat kitaniyu tumanggung sin kawajiban. Na! patumtumun natu in ginhawa baran natu, kanakuraan natu, kabanahan, kaasawahan iban sin katan, dayn ha mahulug madtu pa kahayanat sin amanat.

156 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Kapatutan sin Pangdaig (The Rights of Neighbors)

“Sapahan ku pa Allah, bukun siya nagparatsaya. Sapahan ku pa Allah, bukun siya nagparatsaya. Sapahan ku pa Allah, bukun siya nagparatsaya. Agi nila: Ya Rasulullah! Nalugi na siya iban naluslus. Hisiyu siya? Agi niya: Manga sila in pangdaig nila bukun salamat dayn ha bawaiq niya. Nangasubu sila: Unu in bawaiq? Agi niya: kazalim niya.” In Muslim makaingat sin panghindu sin agama niya amuna in manusiya sarayaw-rayaw magda sumadja ha pangdaig niya. Bilang Muslim in tau bihaini subay pag-addatan karna in siya patiaddat, marayaw kasuddaan pa manga pangdaig niya. In siya makahati ha panghindu sin Islam tungud hangkalungan. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Sumbaha in Allah iban ayaw magshirik; sarta hinang kaw karayawan pa duwa maas mu, pa asu-kampung, ilu-miskin, pangdaig mapuuk, pangdaig malawak, iban yan ha kid mu, manga tau dagang (piyagbak mu) iban sila yan ha lawm ukum milik mu. Sabunnal tuud in Allah bukun malasa ha manga tau tikarag.” (Qur’a, 4:36) Ayaw kaw maadla ha manga pangdaig mu. Pasal in tau pangdaig awn sila haq pakaniyapakaniya sabab in sila hangkalungan, nagsusuuk iban pamaybay nila. In sapantun sin kahanunut piyalantup sin Islam biya sin katad sin pamaybay ha zaman ini. In Nabi Muhammad mataud Hadith pasalan sin kapatutan sin tau pangdaig iban parsugpatan nila. Sabda sin Rasulullah : “In Malaikat, Jibril way siya himundung nagnasihat kaku pasalan sin pangdaig sambil in pangannal ku hinangun niya in (pangdaig) waris sin (manga bal-iman).” Ha panghindu sin Nabi , in manga Muslim subay sila imingat sin haq sin pangdaig nila hakatihabaan sin waktu iban tumabang sila ha pangdaig nila ha waktu alamara. Subay sila 158 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

maasip ha pangdaig lagi patitabangun labiawla ha kiyamukurahan iban timibaw ha manga sila nasakit. In manga ulama biya kanda Dr. A. Zahoor iban hi Dr. Z. Haq nagsabbut ha kitab nila Muslim History 570-1950 GC amun di ha ini in Nabi Muhammad dihilan kapatutan ha pamarinta niya in manga kaparian sin St. Catherine Monastery ha Bud Sinai. In undang-undang sara sin Nabi nagdara sara nasakup in kapatutan sin manusiya labiawla in bukun Muslim ha babaan sin parinta Muslim agad na in sara pag-umid ha Nasarani; kalimaya ha pag-agama; kalimaya magpi qadi humukum sin pangalta nila (Nasarani); pamiyansa dayn ha magsangsa ha bunu iban kapatutan pag-ayad ha waktu bunu. Manga palanggungan usug-babai, in lungan sin Nabi Muhammad ha Madina biya da sin kahalan natu bihaun hain in lungan niya lamud-lamugay in naghuhula dayn ha pihak, bangsa iban agama. In kaibanan manusiya ha dugaing agama nakaingat ha Nabi labay dayn ha pagkatau niya iban akibbat niya kiyapakita niya bilang misal ha manga manusiya sin zaman niya. Sagawa, ha zaman ini limabbaw in pag-astul, pagnapsu iban paghanggaw landu tuud kagunahan hikapakita in panghindu sin Islam pa manga pangdaig bukun Muslim biya sin di katu ha Basilan hain in hula natanyag hiluhala. Nabihaini in Basilan pasal sin kakahinang sin sila tumpukan mabaya mag-amulahi sin pangalta, kabuhianan iban pamarinta ha Basilan. Hambuuk masa, in Rasulullah piyaanuran siya jamban sin pangdaig niya Yahudi amun miyabut pa lawang bay niya. Sagawa way in Nabi nagmasukkal magtuy. Damikkiyan in manga Muslim ballabi-labihan subay di nila gaan-gaanun in kahalan sin pangdaig nila ha lawm kamiskin. Ini in sabab mayta in puasa wiyajib supaya kananaman sin dayahan in niyananam sin manga miskin. Ha manga Muslim, in pangdaig nabahagi nagtu: 1.) Muslim mapuuk ha dugu, 2.) Muslim way parsugpatan ha dugu iban ha liud, 3.) Iban sin bukun Muslim. In panagnaan tumpukan nasakup sin agama iban adat; in hikaruwa, nasakup sin agama; in hikatu, nasakup ha ngan sin pangdaig. Sabunnal tuud in makahula masuuk pa pagkahi niya hangkalungan maitung sila hambuuk liud dakula nagsasaw-saw iban nagkakasi-lasa. In Muslim subay tuud umanib dayn ha himinang ma’siyat amun makamula ha pangdaig niya. Apabila niya nahinang magjawab siya didtu ha Akhirat misan in siya kiyagulis sumud Sulga. Rasulullah

nagsabda:

“Kansiyu-siyu lima in pangdaig niya bukun salamat (dayn kaniya) di makasud Sulga.” Manga palanggungan mulliya ha agama! Landu makasipug matug na sadja kita in pangdaig ta ha lawm hapdi. Landu makasipug magtamung tamungun ba’gu apabila di kita makadihil ha pangdaig ta tamungun. Landu makasipug mag-inum makan, mamakay lana mahamut iban kaibanan parihasan dunya, hati in pangdaig nagsasandal dayn ha uhaw iban hapdi. Mahi! Awam kamu sin bayta sin Nabi tungud sin kalagguan dimihil unu-unu na ha manga pangdaig taniyu misan di na mapatut? Sabda sin Nabi

“Sabunnal tuud, in babai subay di niya gaan-gaanun in unu in dihil sin anak niya pa pangdaig misan da kuman lungun-lungun sin bili-bili.”

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 159

Sabda da pa sin Nabi

“Upat in dayn ha kakukuyagan: asawa marayaw, bay malaggu, pangdaig marayaw iban sasakatan maamu. Sarta upat da isab in dayn ha kasusahan: pangdaig mangi-addat, asawa sundal, sasakatan larak iban bay asibi.” Awn manusiya di maghaatay sin karayawan sin kaibanan bang man in sila masannang. Di sila magpikil misan in katan manusiya mahiyul pasalan nila iban maastul kanila. Di sila mag-inu-inu misan in kamaruwan nila magkangi bang man in sila matumpat nila in kananapsuhan nila. Awn manusiya in pipikil nila amu sadja in nafsu iban kabayaan nila, di sila mag-igup sakainu makawa nila in kaiinginan nila misan in martabat nila tumaw. Pasalan ini, in manusiya babaun sila, kaastulan sila sin pangdaig nila iban mahinang sila bunga simud ha lawm qawman. Sabda sin Nabi

“Bang apabila di kaw makananam kasipugan, na! hinanga unu in kabayaan mu.” U Tuhan namu! Pahuguta in Iman namu, pa layua kami dayn ha magpinig ha hisiyu-siyu dayn kamu sibu da dayahan, miskin, malamma (in kahalan nila); tagapangiskul iban way; Muslim dayn ha bukun Muslim tungud sin kapatutan nila.

160 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Islam Nanghinulang ha Kajahulakaan

(Islam Condemns Terrorism)

(asawa niya amuna in Hawa) iban nagpasaplag ha dayn kanila duwa (manga panubu) kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) U manga ipun sin Allah! Kabuga kamu pa Allah sarta kannala niyu in adlaw iban dum, in ini hambuuk sadja tibayhuan sin waktu labayan sin kita katan dayn ha kabuhi ini sambil pa Akhirat sambil dumatung kita pa hula kakkal. In tiyap-tiyap dagan sin waktu tantu magsusuuk kita pa Akhirat iban maglalayu dayn ha tiyaykuran. Hisiyu-siyu in maghidjatul sin kabuhi usalun niya in waktu duun kaniya sarta pakayun niya hipag-ibadat, na siya na yan in nagparuntungan. Kasajahitraan kaniya amun imingat sin pangadjian sin masa piyagliyabayan niya. Damikkiyan, kasajahitraan kaniya nakahati ha kabasaran sin Allah, amun way tuud dapat in kawasa sin Allah malaggu luna ha kabuhi sin manusiya hain hikaingat nila sin hiqma iban karahasiyaan sin mahluk sin Tuhan Rabbul Alamin. Manga palanggungan ha agama, in mawdu sin khutba ku amuna in panindug sin Islam tungud kajahulakaan (terrorism). In makasusa, in kajahulakaan iban Islam nahinang sapantun duwa bayhu sin agama ta ha hadarat sin pangatud sin Europe ha zaman ini, ampa bukun ini tahanahana jimatu. Awn tumpukan nagdara pikilan mangi amun limalawag dan hikakangi ha ngan sin Islam pasal in pangita nila ha Islam hambuuk makamula ha kabayaan nila ha dunya ini. Ampa magduruhun in kangian pasal awn dayn ha manga Muslim fasiq nahinang gulamay sin manga tumpukan ini amun himihinang sin kajahulakaan hiyaram sin Qur’an iban Sunna. Mayta sila himinang sin kajahulakaan ini, hatiku in sabab malaggu pag-aru-jawab, sagawa di nila mapahumatab pa manusiya. Dihilan ta muna ta’rif bang unu in kajahulakaan. In Anggalis diksunari nagta’rif ha kajahulakaan amuna in pagpakay sin makalubu iban pamuga ha maksud kumawa sin iyaangut. Sagawa, ha hinang jimajatu, in lapal ini way ra tuud nausal pa kaamuhan. In hambuuk tau jahulaka mawmu pagkalawngan mujahid. Bilang Muslim in batangan natu amura in Qur’an iban Sunna. Unu in bayta sin Islam tungud kajahulakaan? Hatiku baha, awn mag-inu-inu mayta kagunahan hipahati pa manusiya, in Islam landu tuud namuas dayn ha hinang kajahulakaan sin Muslim. Ayaw ta kalupahan, in lapal Islam kiyawa dayn ha hurup “Sin, Lam iban Mim” amun tiyawag “salama” hatiniya kasajahitraan. Hangkan, in Islam tiyawag hal kasajahitraan atawa magpatubu kasajahitraan ha qawman. Dayn di, kakitaan taniyu in way tuud parsugpatan sin kabuhi timindug ha kasajahitraan, kaadilan iban paglasa iban kabuhi timindug ha hinang pag-astul, pagpawli iban ma’siyat. Sabunnal tuud in Islam iban kajahulakaan timindug ha duwa duhulan. Ha Islam in kabuhi mulliya. Hadiya ini sin Allah, ubus tunggal Allah ra in awn kapatut kumawa magbalik sin kabuhi. In paglaug iban pamunu ha manga ra’ayat wayruun dalil siyampigan. Landu tuud ini hiyaram. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Apabila awn mamunu manusiya, ha maksud manglaug atawa magkanat sin fitna ha dunya, biya da siya nakapamunu hambuuk qawman. Bukun biya bang awn makasapaat kabuhi, biya da siya nakasapaat sin kabuhi sin katan manusiya.” (Qur’an 5:32)

162 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Hambuuk parakala piyag-arujababan dayn pa ha zaman jamulay amuna in parakala gaus (means) iban luna (ends). In ends ba makahalal ha means? Manjari ba dawhatun in maksud halal (moral end) sin gagausan haram (immoral means)? Awn manusiya magpamung biya sin end makahalal ha means. In Islam matampal in panindug niya tungud ini. Wayruun makadawhat sin halal ends labay ha haram means. In ends iban means subay siya mahalulay makauna. Pasal amura in moral means in makadawhat sin moral ends. Ini in dan sin Kanabihan iban ipun salihin sin Allah ha katihabaan sin masa. Malayngkan, misan kita uwatuwatun, misan biyadiin pa in baya ta mamaus atawa umagpang sin baran ta labay dayn ha hinang hiyaram, di kita manjari himinang ha ini. In kajahulakaan hinang sin Shaytan. In kajahulakaan fitna dakula. In hinang kajahulakaan di magpinig sin tau marayaw dayn ha nagaalmas. In kariasali niya, in kajahulakaan hinang sin manga bugaan. In Islam di mabaya magpalanyut ha hinang sin tau dayyus atawa madamag biya sin jahulaka. Manga palanggungan ha agama Islam! In parakala kajahulakaan di makajari hisinting pa panghindu sin Islam. Way hambuuk Muslim makagaus hihalal in kajahulakaan ha unu-unu tibayhuan. Unu in jimatu kajahulakaan ha Mindanao labiawla ha ARMM hambuuk kasaan panaawil ha panghindu sin Islam. Sagawa, awn dayn ha manga Muslim amun kulang in paruk ha Islam tiya’lug in kajahulakaan pa jihad. Ampa ha Sunna way tuud kabakan mu hangsulag nanugut ha kajahulakaan. In kabuhi landu mahalga subay ayaran. Awn Hadith riwaya hi Abu Dawud namayta biya sin Nabi Muhammad nakasamban patay babai puas sin bunu, ubus piyag-amahan niya in manga sahaba ha kabtangan: “In siya bukun lamud namunu katu.” Hangkan, manga taymanghud usug-babai, tiyugut baha kumawa ha kabuhi sin bukun Muslim ha way puun sabab? Mahalal ba kumawa ha alta sin bukun Muslim? Makajari ba sakmitun in bukun Muslim dayahan? Sabda sin Nabi Muhammad

Hisiyu-siyu in mamunu Zimmi (ra’ayat bukun Muslim ha Dawla Islamiyya) di misan makasimut hamut sin Sulga. Ha dugaing riwaya, in Nabi Muhammad

nagsabda:

“In Muslim, siya in dila niya iban lima niya salamat in dugaing Muslim; iban in Mu’min siya hain in katan manusiya mahinang tataw’an sin kabuhi iban pangalta.” Pasandunga niyu kunu yan? Bukun hat Muslim in subay salamat dayn ha kabtangan ta sambil pa kakahinang ta, sagawa katan sin manusiya subay masalamat ha lawman ta. Pula mu laggu darajat yan! Unu kawajiban ini? Tantu malaggu kawajiban pananggunganan natu ha Adlaw Qiyama. Manga palanggungan ha Agama! In Islam way tuud parsugpatan pa kajahulakaan. In Islam amuna in agama sabunnal simaplag ha katilingkal dunya sarta kilal sin dunya bilang agama malaggu ha dunya amun namawgbug sin kasajahitraan iban pagsumdja, iban way tuud parsugpatan sin Islam pa kajahulakaan. Ha sabab ini, ini in waktu ha manga sila namawgbug sin hinang jahulaka mangannal iban limiling ha panghindu sin Islam.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 163

Sabda sin Nabi Muhammad

“Di tuud kamu makasud pa Sulga hingga mahinang kamu Mu’min. Di tuud kamu mahinang Mu’min hingga maglasa-liyasahi kamu. Mabaya kamu tudluan ku sin hinang bang mahinang niyu, makapaglasa-liyasahi kamu? Pasaplagan niyu in salam ha antara niyu.” Mahuli, subay kitaniyu tattap mangayu tabang dayn ha Nagpapanjari katu. In Allah kagausan niya patimbulun in unu-unu kamumpaatan. In lawang landu maluhay: Kagunahan natu in pagbanu-banu mahugut, dunganan sin pagmatuyu, sambahayang iban duwaa. Iban subay ra isab kita masabar tumukbal pa Allah sin pakaradjaan natu. Amuna ini in pagtawagun Tawakkul. Ini in mattan makapahugut sin kamumpaatan natu. Mangayu kitaniyu duwaa pa Allah, tabangan kitaniyu magpasawa sin ngan sin Islam. Bilang Muslim iban bal-iman, in pamikil natu, lapal-kabtangan iban hinang natu kagunahan hikapakita taniyu in baynat sin Islam dan pa kasajahitraan. Bang natu mapalantup in risala sin Islam, tantu way tuud lugal sin kajahulakaan sibu da siyulagan sin manusiya iban tumpukan agad na in kajahulakaan hinang sin parinta. Ya Allah, ha zaman salay-kasi ini tabangi kami maglarak sin fitna. Ha duwaa hi Nabiyullah Musa : “Ya Allah ukaba in jantung ku, iban pagaana in dila ku. Damikkiyan tabanga kami sin hiqma Mu iban kahangpas magkabtangan. Kagunahan katu mapadagbus taniyu in adab iban ahlaq sin Nabi . Supaya dumaug kitaniyu tungud jihadun nafs.

164 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Kahalga sin Zakat

(The Importance of Zakat)

“In bal-iman usug-babai bista sila hangkatabang, nangdaaki sila ha manusiya himinang ma’ruf, iban mana’gahi dayn ha munkar. Timitindug sila sambahayang iban imuungsud sila zakat, nagtataat ha Allah iban Rasulullah. In Allah dihilan sila sin ulung Niya. Sabunnal tuud in Allah Sangat-Makusug iban Makaingat.” (Qur’an 9:71) Manga bal-iman! In zakat kabaun dayn ha dayahan supaya hidihil ha manga miskin iban fuqara amun tau balhajat. In zakat fardhu ‘ayn iban talbilang hag sin Islam; mahinang ini sabab sin barakat ha tumutukbal biya na masussi in ginhawa baran dayn ha napsu mulakab. In zakat gamman makapasung ha alta sin Muslim. Ha parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Kabai niyu sadaqa in alta nila supaya masussi yan iban magbarakat sarta pangayui sila duwaa pa Allah. Sabunnal tuud! In duwaa mu mahinang kanila taming, iban in Allah SangatMakadungug iban Makaingat.” (Qur’an 9:103) Manga palanggungan ha agama Islam! In zakat hikatu hag sin Islam. Ha sabab ini, hatihun natu pakarayaw mayta siyabbut in zakat iban sala nakakawhaan tagwalu ha lawm Qur’an. Awn tuud risala tungud ha kalagguan sin zakat. In zakat iban sala di tuud ini mabutas bilang kawajiban sin Muslim pa Allah. In zakat hambuuk janji pa Allah hipagtabang ha miskin iban kasambuhan sin qawman hain in manusiya mag-atas siya ha hadarat sin Allah. Asubuha niyu in kaput alta sin hula dayahan Muslim biya sin Saudi Arabia iban Malaysia. In karahasihaan ha mumpaat sin hula ini tungud paglipat sin alta nila, baytaan nila kaw amuna in paghidjatul ha gibayan sin zakat iban pagparagan kaniya. Agad da isab pagpakay sin pag-

166 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

usaha mudaraba. In pag-usaha mudaraba sin Islamic bank iban jinisan sawragal nakatabang tuud ha kabuhianan sin manga ra’ayat. In pag-usaha ini miyamagad ha sara halal. In zakat ha hula dayahan Muslim maamu in pagpakay kaniya. Harus ini singuran sin qawman Muslim amun awn Baytal Mal nila pasal in zakat makajari hibutang ha Islamic bank hipapagusaha. Aniban natu in gandariba biya ha pakay pagpaanak sin, amun tiyawag sin bustak iban pag-usaha industri amun naghihinang riba. Ini in mayta in Islamic bank mabaya mahidjatul in ulama hambuuk majlis supaya maliling nila in pag-usaha sin bank bang bukun da ka haram. Ha hula Muslim in daran sabab ha kamumpaatan sin pag-usaha sibu da malaggu atawa asibi kumpani amuna in kasabunnalan pagpamahalayak sin nausaha iban alta nila, ampa ini in tinggilan ha pagkaba sin zakat. Ini tuud in hikabayta nila karahasihaan ha kamumpaatan sin pangalta nila. Hatiku baha, in papanaw nila ha paghidjatul sin zakat imatap ha misal sin Qur’an. In zakat sapantun hambuuk bigi gandum magbunga siya pitu; ubus in pitu ini malipat makapitunggatus in taud (sin bigi niya). Ha duhulan sin tahun in zakat itungun ha taas 1/40 atawa 1/10% (magbidda ha sumbuhan sin alta) amun kabaun ha katan usaha sin ra’ayat iban kumpani. In ini bukun biya sin pyramid scheme atawa hinang gandariba. In pagbutang sin alta ha kumpani awn mahugut parjanjian (contract) biya sin mudaraba (business partnership) tiyawag aturan untung laba-lugi pagsawhan sin sila nagjanji mudaraba. Sagawa, in kakahinang ini malayu pa jimajatu di ha ARMM. Awn dayn ha manga sawragal naguusaha sin pag-usaha haram biya na sin gandariba, smuggling iban drug liyangan sin sara biya sin shabu. In dugaing pa sabab sin kamiskin natu, in kitaniyu di ha ARMM way natu napasinup ha panghati in kahalga sin zakat iban kamumpaatan ha kabuhianan natu. Ha Pilipinas, in banus sin manga Muslim miyabut 10 laksa. Ha zakat fitr sadja mapaawn ta magtuy in unum billiyun pilak tahun-tahun apabila awn Baytal Mal magmumus sin katan sadaqa sin manga Muslim. In hula natu mataud pangalta sagawa way nahamparu biya sin biyayta ha lawm Qur’an. Hatihun natu, in alta ni’mat sin Allah katu taniyu. Apabila kita magsukul gamman ini pataurun. Malayngkan, bang kita magmungkir ampa na malawa in alta dayn katu. In ni’mat sin Allah masuuk ha manga sila patimura. Hangkan ayari niyu in alta biya na ha tumunay sin haq sin manga miskin duun ha alta yan. Bayta hi Ubada ibn Samit in sadaqa ta’lug ini pa bay’a pa Nabi Muhammad . Ha Hudaybiyya diyaak sin Rasulullah in manga sahaba dumihil bay’a in subay sila magtaat kaniya ha unuunu masa sibu da ha kahayang atawa kasigpitan in saddiya sila magnafaqa sin pangalta nila ha dan sin Allah, iban sama-sama sila dumaak pa hinang marayaw iban lumang sin ma’siyat, iban bawgbugan nila in kasabunnalan misan unu pa in karudduhan nila.” In katan sahaba sama-sama nagbay’a matutuud pa Rasulullah . Sambag sin Rasulullah bang mattan in pagbay’a niyu, na subay kamu talitis magluwaslungsad dayn ha ginhawa niyu mabut pa alta niyu. Hatiniya, in sadaqa tuku pipul sin qawman iban pagluwaslungsad ha dan sin Allah. Damikkiyan, tumtumun natu da isab apabila in manga sila uungsuran zakat matiyuwas dayn ha haq nila, na mangi na sadja in karudduhan nila pasal maawn in bungsi iban igkil pa manga dayahan. Mawmu kumawa sila sin pangalta dayn ha dan haram. In mujtama hipu sin pag-

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 167

anyaya, ma’siyat mahunit tuud umudjag. Gamman in hula bihaini, in kasungan niya dayn ha mangi pa mangi na sadja. Riwaya hi Abdullah ibnu Abbas in Nabi Muhammad

nagsabda:

nagdaak kan Muadh ibn Jabal madtu pa Yaman. In daak niya: Ya “Sabunnal tuud! In Nabi Muadh! Hipaglanggal mu in manusiya ha jumlahan da isab sin ahlul kitab. Taabbita sila pa magshahada sin La ilaha illallah wa Muhammadur Rasulullah. Apabila sila magparatsaya, baytai sila biya sin Allah nagdaak kanila (dayahan) umungsud zakat ubus hiparihil ha manga miskin. Apabila sila magparatsaya ha ini, ta’gahi in alta nila iban layu kaw dayn ha duwaa sin napissuku. Bunnal tuud! In duwaa sin napissuku sambagun sin Allah.” Laung hi Tabarani ha biya sin riwaya hi Ali, nagsabda in Nabi

“Sabunnal tuud! In Allah nagdaak ha manusiya dayahan dayn ha manga Muslim papadihilan suku in manga miskin supaya maha’was sila dayn ha kasigpitan. In manga miskin kahunitan mangabuhianan apabila sila ha lawm hapdi. Apabila sila di ayurahun sin Muslim dayahan, na panangggunganan nila ini ha hadarat sin Allah iban ajabun sila sin siksa sakusug-kusug.” Manga palanggungan ha agama! In zakat miyaksud ha manga miskin iban balhajat. In qawman bihaini amun nagtaat pa Allah kalasahan sin Allah iban dihilan barakat sin Tuhan. Sila na ini in tumpukan sin bal-iman nagpaparatsaya iban naglalasa-liyasahi; nangdaraak pa hinang marayaw iban nanglalangi dayn ha ma’siyat iban makamula. In sila ini mapahugut nila tuud in parsugpatan pa Allah sarta hikatunay nila in kawajiban nila; mapakusug nila in qawman labay dayn ha pag-ungsud sin zakat. Parman sin Allah ha lawm Qur’an:

“Sabunnal tuud! In muttaqin makapalawm Sulga awn kasuba-subaan niya amun magpasaddap sila sin unu-unu in dihil kanila sin Allah. Bunnal tuud! In sila ha nakauna manga tau himihinang sin karayawan. In sila dangal da in pagtug nila ha dum pasal magpangayu sila duwaa pa Allah, iban timindug sila sambahayang ha lawm buga iban huwat-huwat pa Tuhan. Iban ha lapitadlaw kabakan mu sila nangayu kaampunan pa Tuhan. Iban duun ha alta nila dirihilan nila suku in santili iban sila mahrum atawa manga tau miskin sagawa masipug magpangayu.” (Qur’an 51:15-19) Riwaya hi Abu Hurayra, nagsabda in Nabi

“In Allah tumayma zakat tamping pa Lima Laba Niya iban in Allah umiran niya yan kaymu biya sin pag-umid mu sin kura mu.” Hatiniya kawajiban ha manga Muslim tumukbal sin zakat nila supaya in paglasa-liyasahi tumattap ha jantung sin miskin iban balhajat; in dayahan iban miskin makapagsumadja marayaw. Lawaga in ridha sin Allah dayn ha dimihil unu-unu marayaw pa manga yatim, paysi agad na in katan manga hayup. Bunnal tuud, in Allah dimihil ulung ha manga ipun Niya bayng-lasahun. 168 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Lawaga in Allah dayn ha sussihun in jantung niyu sin unu-unu dagbus sin dusa, igkil iban dugal ha Muslim pagkahi, sarta dimihil nasihat ikhlas iban magpatilasahun ha manga mahluk sin Allah. Lawaga in hidaya sin Allah dayn ha manaykud ha waswas sin nafsu iban magpatumpat ha dusa, sahawat iban katatagihan. Umiri in pangatud niyu dayn ha haram, sapaata in dila niyu dayn ha lumabtik sin puting iban layu kamu dayn ha unu-unu pamaratsaya, hinang iban kabtangan hiyaram sin Allah. Lawaga in hidaya sin Allah dayn ha sampurnaun in ikhlas iban magtaat ha Rasulullah . Insha Allah, apabila hinangun niyu ini kabakan niyu in katan liyawag niyu amun hikarayaw iban makamumpaat.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 169

Pamulansang ha Manusiya Magtuyu Lumawag Rizq sin Allah (Encouraging People to Strive and Seek the Bounties of Allah)

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) Manga kataymanghuran usug-babai ha Agama! In Islam jukup undang-undang sin kabuhi. Munamuna, maglawag siya dan bat hikasangun in aturan sin kabuhianan ha lawm kuliling maluag sin paghula-pamalanja amuin nagpawajib sin kaadilan ha pagsayudja sin damikkiyan yan, sarta makapakusug ha aturan sin paghula. In Islam piyandang niya in manusiya suluhan sin pagpinda bilang khalifa nagdara hinang iban kawajiban dakula labi dayn sin manga piyapanjari kaibanan. In hinang niya amuna in imingat ampa imingat iban magbaut sin kahalan sin pangannal, pagsawmbibi, pangatayan, iban nyawalihan duun kaniya amuin mag-atap iban sin kuliling hiyahantian niya supaya niya kapagsangsaan in maksud sin pagpapanjari sin Tuhan kaniya. In puunan sin pangatud sin Islam tungud pa kabuhianan nakasandig ha manga aturan hiyantang sin Qur’an Mahamulliya: 1. Tuhan in nagpapanjari iban tag-amulahi tantu sin katan kakaya-kayaan iban pangalta.

Parman sin Allah ha Qur’an:

Kaniya [ha Allah] in unu-unu ha pitung-lapis langit iban lupa iban katan ha gi’tungan nila, iban katan ha sawm sin gumi (Qur’an 20:6). 2. Tuhan in nagnanafaqa iban nagbubuhi sin katan; [Siya in] nagpapanjari sin sibu da

manusiya iban bukun. Piyapanjari Niya in dan iban sabab amuin in akkal sin manusiya iban kakaya-kayaan iban manga tungbas-dirihilan supaya makanafaqa kanila katan. Parman sin Allah ha Qur’an:

“Pila in taud sin manga piyapanjari amuin wayruun nagdara sin kabuhianan nila? Allah in nagnanafaqa kanila iban kaniyu. Siya in Sangat-Makarungug, Sangat-Makaingat [sin katan pakaradjaan].” (Qur’an 29:60) 3. In parsababan kariasali iban hinang sin manusiya tungud pa pagsayudja sin

kabuhianan iyanughara wayruun kaunu-unu iban kaadilan.

Damikkiyan, parman sin Allah:

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 171

“Iban ayaw kamu umangan-angan numapsu ha pagpabidda sin Allah [sin jinisan rizziqi] ha kaibanan niyu pa kaibanan. In nausaha sin kausugan suku nila, damikkiyan in nausaha sin kababaihan suku nila ra isab; iban pangayu kamu pa Allah sin rizziqi Niya. Sabunnal tuud in Allah Sangat Makaingat ha katan unuunu.” (4:32) 4. In manusiya khalifa atawa ganti sin Allah ha dunya: in hinang niya manglawag

pagkaun, mag-usaha, mag-inum-makan sin suku niya, iban mamahagi ha kaadilan iban sama-sibu pa katan mahadjana sin nafaqa dayn ha Allah, ha damikkiyan yan awn kapatut sibu sin manga ipun Niya.

Parman sin Allah ha Qur’an:

“U kamu manga manusiya! Piyapanjari Namu kamu dayn ha [magtaiban] usug iban babai, iban hinang namu kamu manga hula iban bangsa, supaya kamu mag-ingat-ingati [bukun magdugaldiyugali]. Bunnal tuud, in mataas darajat kaniyu ha pangatud sin Allah amura in [hisiyu-siyu] nagmamabuga ha antara niyu. Bunnal tuud in Allah Sangat-Makaingat, Sangat-Makakita [sin katan pakaradjaan niyu.’’ (Qur’an 49:13) Ha pangatud sin Islam, iyanughara sin Allah, nagpapanjari sin kakaya-kayaan, in katan tiranan kagunahan ha kabuhianan sin katan piyapanjari Niya, biya na sin akkal sin manusiya iban katumbu-tumbuhan. In hinangun sin manusiya hipagguna in akkal niya ha maksud iban pakayun in kakaya-kayaan bat makapajatu sin hikadawhat sin kagunahan niya. In hal ini, lilay marayaw sin Qur’an in kagunahan tuud sin manusiya. Ha ayat piyasampay ha Nabi Adam [A.S.], amuin panagnaan manusiya, biyayta sin Qur’an:

“Bunnal tuud, awn kaymu didtu [jukup kabuhianan] di kaw makananam hapdi atawa makapagbahag. Iban di kaw magsandal dayn ha uhaw didtu atawa dayn ha pasu sin suga.” (Qur’an 20:118-119) In hati niya, piyatarrang munamuna sin Qur’an in kagugunahan sin manusiya - pagkaun, pagtamung, pag-inum, iban sisilungan--In katan ini kagunahan ha katilingkal sin Alam. Damikkiyan, tiyantu sin Qur’an sin in manusiya, dayn tagna kaawn kaniya, giyuun kaniya sin nagpapanjari in kaawn iban kajukup sin katan parsababan hikatumpat sin kagugunahan niya. Siyabbut sin Qur’an in kabuhianan sin manusiya biya sin miyamagad iban kabakan ha kakayakayaan sin Dunya. Parman sin Allah ha Qur’an:

172 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

“Iban tantu Kami in nagdihil kaymu kapatut ha dunya iban nag-anughara kaymu kabuhianan duun hayan in katan parsababan hikasannang sin kabuhi mu: [Sagawa] dangal da in pagsukul dihil mu!” (Qur’an 7:10) In gumi piyapagtaat ha manusiya supaya in manusiya makahinang iban makalawag katanaman sin kabuhi niya duun ha antara sin gumi. In Allah damikkiyan Nagparman:

“Iban piyataalluk Niya kaniyu, bilang dayn Kaniya, in katan [kakaya-kayaan] ha pitunglapis langit iban gumi: dungdungi niyu, duun ha damikkiyan yan in manga kasiat-siatan bunnal [kapamandugahan marayaw] sin manga sila nangangannal malawm. (Qur’an 45:13) Subay malilay duun ha ini sin in piyasawa sin Qur’an duwa parakala: hikaisa, dayn ha Allah in unu-unu jumatu, bilang puunan sin kakaya-kayaan iban aturan sara. Hikaruwa, di manjari in manusiya limingkud sadja tumagad mahulug pa gibahan niya in rizq niya, sabab awn ingatakkal iban kaya sin baran niya lumawag sin pagkaun niya amuin piyaawn sin Tuhan in katumbu-tumbuhan, iban subay niya pakayun in gaus niya lumawag sin kabuhianan. Ha Qur’an piyatarrang in paghalihali sin manusiya ha kaagi sin pagtug niya sin dum iban paglawag niya sin rizq dayn ha Tuhan bilang hinang tagatungbas iban tagabarakat. Parman sin Tuhan ha Qur’an:

“Iban dayn ha manga Ayat Niya amuna in pagtug mu ha dum iban adlaw iban paglawag mu [sin kabuhianan] dayn ha Ni’mat Niya: Bunnal tuud, duun ha damikkiyan yan in manga isarat ha manga sila dimurungug marayaw.” (Qur’an 30:23) In aturan mahalga sin Qur’an amuna in “wayruun ha manusiya unu-unu malayngkan bang unu in pagtuyuan niya.” Parman sin Tuhan:

“Iban in manusiya wayruun kaniya, malayngkan in pagtuyuan niya [mangi atawa marayaw].” (Qur’an 53:39) In ini awn maana niya pa pag-akhirat iban parsugpatan pa pagdunya – in usaha sin manusiya gumaban dayn ha pagtuyu niya. Kakitaan niya in bunga sin pagtuyu niya iban tungbas jukupjukupan.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 173

Parman sin Allah:

“Iban [in bunga sin] pagtuyu niya kakitaan ha susungun, ampa siya tungbasan sin tungbas jukup-jukupan.” (Qur’an 53:40-41) In maglawag kabuhianan wajib ha tiyap-tiyap Muslim usug makagaus in pamaranan. In Allah Mahatinggi nagparman ha Qur’an:

“Bang matalus na in Sambahayang Jumaat, lataga niyu na in dunya iban lawaga niyu in Rizqi dayn ha Allah (ha kaagi sin pagtuyu): iban pataura niyu in panumtum ha Allah, bat kamu magparuntungan.” (Qur’an 62:10) Ha bayta hi Anas bin Malik [bang man siya kiyaulungan sin Allah], in Rasulullah kiyarungugan nagsabda: “In maglawag kabuhianan halal wajib ha tiyap-tiyap Muslim.” (siyuysuy hi Tabarani bilang Hadith Hasan) In Nabi Muhammad

damikkiyan nagsabda:

“Wayruun ha antara sin manga Muslim in magtanum [bungang] kahuy atawa magpatalik bigi, pag-ubus in manuk-manuk, atawa tau, atawa hayup makakaun dayn ha yan, sakali di mabista Sadaqa dayn kaniya.” (piyun hi Al-Bukhari) Ya Tuhan namu! Hidayati kami pa dan mabuntul, bang di, masasat na sadja kami sin shaytan ha pagda sin manga kababaihan, labi na in manga kaasawahan namu, iban anugharai kami dan pag-usaha halal hipagnafaqa namu ha manga ahli namu supaya nila madawhat in haq nila kamu. Ya Allah! Anugharai pa kami ‘ilmu sin Islam iban pahuguta in panindug namu ha dan niya sambil pa adlaw hipagbak namu Kaw bilang Muslim amuin wayi simiha dayn ha, atawa namindahi sin, agama Mu. Ya Allah! Tuhan sin katan nabubuhi! Pakitaan kamu in kasabunnalan samata-mata iban anugharai kami sipat mangagari iban mangga-yunggung kaniya. Pakitaan kamu in kasaan samata-mata iban anugharai kami sipat umanib kaniya.

174 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qurâ&#x20AC;&#x2122;an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 175

Islam Bilang Agama Maluhay (Islam as a Religion of Ease)

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) In katan sanglit tuput pa Allah, mamudji kitaniyu Kaniya iban mangayu kitaniyu tabang Kaniya iban mangayu kitaniyu kaampunan Kaniya iban magtawbat kitaniyu Kaniya iban duun Kaniya kitaniyu magpatilibun dayn ha manga kangian sin ginhawa natu iban dayn ha manga kasaan sin hinang natu. Hisiyu-siyu in hidayatan sin Allah, sabunnal tuud kiyahidayatan na siya. Damikkiyan, hisiyu-siyu in lawngun sin Allah, wayna makahidayat kaniya. Magnayksaksi aku bunnal tuud wayruun mapatut pagtag-ipunan malayngkan Allah, tunggal Siya way sakutu Niya. Iban magnayksaksi aku bunnal tuud in Muhammad ipun Niya iban daak Niya. Bang mayan in kasanyangan iban kasajahitraan sin Allah hianughara ha Nabi Muhammad , ha ahli niya, ha katan sahaba niya iban hisiyu-siyu in miyagad kanila ha karayawan sambil pa Adlaw Akhirat. U kamu manga Muslim! Kabuga kamu pa Tuhan, Mahatinggi, iban pagtaat kamu Kaniya bat kamu makadawhat karayawan iban kakuyagan ha kabuhi iban Adlaw Mahuli. Ingata niyu, bang man kamu sin Tuhan iyanugharaan sin Ulung Niya, in kagunahan iban kawajiban sin miyamagad ha Islam amuna in lumawag ‘ilmu sin Tuhan niya, agama, iban Nabi Muhammad . In Allah, Mahasutsi, nagparman:

“Pini Niya kamu [magpasampay sin daakan ha katunggal sin Allah] iban wala Niya kamu piyahunitan ha pag-agama niyu; in yan agama sin ama niyu hi Ibrahim [A.S.]. Siya [Allah] in naggulal kaniyu manga Muslim sibu da ha wayruun pa iban awn na in Qur’an ini, supaya in Rasul mahinang niyu saksi, iban in kamu mahinang saksi sin mahadjana.” (Qur’an 22:78) In Nabi Muhammad kalasahan, wayruun piyapagpi ha antara sin duwa pakaradjaan marayaw, sagawa pini niya bang unu sadja in labi marayaw iban maluhay bang man wayruun da kangian nakalamud. Manga kataymanghuran usug babai ha Islam! In Islam, amuin diya katu sin Nabi Muhammad dayn ha hadarat sin Allah, Mahatinggi, amuna in agama sin kaluhayan iban kagaanan, nagdara sin paghindu maluhay hinangun iban pakayun. Siya in ha taasan sin kaagamahan, sabab nagdara siya kadawhatan iban kakuyagan pa katan manusiya. Tubus iban jukup ha kasara-saraan iban aturan niya, sarta ha pakaradjaan sin kabuhi duun naka ha pag-agama, paghula, kabuhianan, atawa pamarinta. In Tuhan, Mahatinggi, diyaak kitaniyu magpahugut sin Iman natu bilang Muslim iban mamakay sin Islam sabunnal sambil pa waktu sin kamatay natu. Parman sin Allah Mahasutsi:

“U kamu manga namamaratsaya! Kabuga kamu pa Allah (ha kaagi sin paghinang sin katan iyaakan Niya iban paglayu dayn ha katan liyangan Niya) sabab Siya in subay tuud kabugaan, Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 177

[agara niyu Siya, pagsukul kamu Kaniya, iban tumtuma niyu Siya tattap]. Iban ayaw kamu magpapatay malayngkan ha lawm likusan sin Islam (bilang Muslim) jukup in pagmalilla pa Allah.” (Qur’an 3:102) In Islam amuna in jukup in panukbali sin katan pakaradjaan pa Kabayaan sin Allah ha kaagi sin pagtag-ipun Kaniya, Tunggal, iban pagtaat Kaniya ha kaagi sin pagtunay sin daakan Niya iban pagpalihala sin ginhawa-baran dayn ha kangian sin pagpasakutu Kaniya. Ha dugaing himumungan, siyamuwa iban liyamud sin Islam ha pagpakay sin sara niya in tungud kabuhi sin manusiya, pag-iman, pakaradjaan dunya iban akhirat, pagnakura, iban kaibanan pa manga parakala nakahangla ha tau. In himumungan “Muslim” manunjuki katan namamaratsaya sarta miyamagad ha pamandu sin Nabi Muhammad iban Kanabihan piyara sin Allahu Taala nakauna dayn kaniya. In Nabi Muhammad kahinapusan Daak sin Allah kiyahanglaan sin pagtalus iban pagpatubus ha agama Islam ha katan pakaradjaan. In kasara-saraan iban panghindu sin Islam bukun maguya pa pagpinda, pagganti, iban pagsambi ha katihabaan masa sampay pa Adlaw Hukum. Hangkanna, wayruun agama taymaun sin Allah dugaing dayn ha Islam. In Tuhan Mahatinggi nagbayta:

“Iban hisiyu-siyu in lumawag agama dugaing dayn ha Islam, di tuud taymaun kaniya, iban ha Adlaw Mahuli, siya na in hambuuk manusiya salugi-lugi.” (Qur’an 3:85) Manga kamu namamaratsaya, in katan kasara-saraan iban panghindu sin Islam maluhay hinangun iban agarun. In Tuhan di mabaya magpara sin kahunitan ha manga ipun Niya; malayngkan in kabayaan Niya kaluhayan kanila. In Allah, Bayng-Ulungun, nagparman:

“In Allah mabaya magpaluhay kaniyu, iban di Siya mabaya magpahunit sin pakaradjaan kaniyu.” (Qur’an 2:185) In Allah, Bayng Kasihun, wayruun nanglugus katu tumunay sin manga pakaradjaan di natu kagausan. Diyaak Niya sadja kitaniyu huminang sin kawajiban natu amuin mag-atap iban sin kagausan natu. Parman sin Tuhan Mahatinggi:

“Hangkan kabuga kamu pa Allah, [sin pagmabuga sabunnal] ha kagausan niyu.” (Qur’an 64:16)

178 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Damikkiyan, parman sin Allah:

“Di sin Tuhan parahun in hambuuk ginhawa malayngkan in kagausan niya dahun.” (Qur’an 2:286) Kiyasuysuy ha hambuuk Hadith, diyungug in Nabi Muhammad nagsabda: “Bang ta kamu maraak huminang unu-unu, hinanga niyu sadja ha kagausan niyu.” Ha sabab sin Ulung iban Kasi sin Tuhan ha manga ipun Niya, tiyugutan in manusiya huminang sin hinang, in guwa niya, makadugtul sin daakan Niya, malayngkan in siksa ha dunya iban adlaw mahuli manjari palabayun sin Ijin sin Allah. Humajat pamaham ulama marayaw, in manga parakala sumunud ini manjari magmanyatakan ha manga kahalan, unu-unu na in butang iban hantang sin paghula, amuin maawn in pagduwa-ruwa atawa pagkalu-kalu sin hambuuk manusiya ha waktu sin pagguna dakula atawa panglugus mulakab, biya sin: 1. In maglapal sin himumungan kufur ha kalugusan tiyugut bang duunun ha ayat sin Qur’an ini:

“Hisiyu-siyu, ubus tumayma sin pag-iman ha Allah, in makalapal kakufur, malayngkan bang kiyalugusan [sagawa] ha pangatayan masi mahugut in pag-iman.” (Qur’an 16:106) 2. In pagkaun sin kakaun haram pasalan sin hapdi nakalandu amuin manjari mahinang sabab sin hikimatay sin manusiya, manjari ampunun sin Tuhan ha ayat sin Qur’an ini:

“Sumagawa, hisiyu-siyu in malugus sin hapdi, ha wayruun niyat huminang pangliyulakad, in Tuhan bunnal tuud Baying Ampunun, Baying Ulungun.” (Qur’an 5:3) Tiyugila sin manga ulama in manga kahalan amuin maharus in paghinang sin manga parakala nasabbut, biya na sin pagpatatas sin kabuhi ha gi’tung lawd atawa ha buhangin pantayan amuin wayruun pagkaun halal ha kasuukan iban kabakan. 3. In pagpahawpu sin sambahayang upat rakaat ha tulakan manjari ha panghindu sin ayat sin Qur’an ini:

“Bang kamu tumulak ha ginlupaan, wayruun dusa niyu bang niyu hawpuun in sambahayang niyu.” (Qur’an 4:101) Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 179

In maksud ha ini bat mapakay in waktu marayaw ha antara sin manga sila magtulaktulak, ha sabab yan, kalu awn dan hikakimmit sin balanja atawa hikataud sin karahan niya ha waktu malayu dayn ha hula. 4. In magtutulak-tulak iban tau nasasakit tiyugutan tuminggal dayn ha puasa ha Bulan Ramadan. 5. Damikkiyan, hiyarus ha manusiya in kumawa sin pangalta sin tau bang siya mapatay na gutas, sumagawa subay siya mangayu kamaapan pag-ubus. In ini parakala mahunit iban maluhay kadihilan dugaing ma’na atawa pagpaham, labi na ha manga qawman sin binaybayan. Pag-ubus sin Bunu ha Uhud [624 GC], tiyugutan sin Nabi Muhammad in pagbutang paulihan sin `panggumbil jukup’ sin pangalta ha kaagi sin paghangla sin manga damikkiyan yan iban sin manga tau hi Abu Sufyan pa pag-amulahi sin parinta. In 1/5 sin pangalta nakatudju pa Parinta Muslim [piyaparagan sin Baytul Mal atawa Bay sin Manga Jaga biyaktul niya] hipagpakaun iban hipagsayudja ha manga kapin sin bunu, kamatauran kanila ra’ayat, bukun magbubunu, lamud na in manga kababaihan, amuin piyagad hinda Abu Sufyan kay Abu Jahal ha kamatauran sin manga tulak-pag-usaha nila. 6. Iban hiyarus da isab ha hangkatau in halihan niya naa in mangdaak maghinang marayaw iban manglang dayn ha hinang mangi sabab sin buga ha panglunggu sin hambuuk manusiya [luba na ha kahalan amuin katan dan iban sabab kagausan hinangun, lamud na in pagbissara marayaw, nahinang iban kiyasulayan na supaya mapahundung in pamuga [kamumulahan]. Ha sabab yan, in Allah, Bayng Kasihun, nagparman:

“Di sin Tuhan parahun in hambuuk ginhawa malayngkan in kagausan niya dahun. Mahampit niya in tiyap-tiyap karayawan mausaha niya, iban matabuk niya in tiyap-tiyap kangian mausaha niya. [Pangayu kamu:] Ya Tuhan namu! Ayaw Mu kami Pagmulkai bang kami makalupa atawa suma; Ya Tuhan namu! ayaw Mu kami paraha sin bu’gat biya sin piyara mu kanila amuin manga nakauna dayn kamu.” (Qur’an 2:286) Manga kataymanghuran usug-babai ha agama, in Islam, ha katan sin manga tumpukan iban aturan niya, miyaksud niya in pangannal iban piyatattap niya in pagmisra iban sin kariasali sin manusiya [fitra]. Wayruun tuud siya himundung nagpakita sin lasa iban ulung niya ha manga miyamagad kaniya. Damikkiyan, wayruun naglawag dan in Islam sin hikapagus niya ha manga namamaratsaya magpara sin bu’gat di kagunahan iban panglangi di kagausan biya na sin nasabbut ku kaina. Hangkanna, in Islam bukun sadja siya agama biya sin panghati sin kaibanan tau. In Islam bukun sadja hinang ha maksud sin aturan pag-ibadat. Sumagawa, siya na in aturan sin paghula, addat-tabiat, iban bangsa. In Islam awn pangaddatan niya, tupungan, iban angan180 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

angan ha pangatud niya amuna in jangkaan sin kajukup sin manusiya ha tibayhuan sin kabuhi niya. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban tumaalluk Kaymu. Taymaa in manga duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagpay sin Ulung Mu iban limu sin Kaampunan Mu. Palihalaa in manga pangatayan namu dayn ha lumasa pa dugaing dayn Kaymu. Palamura kami ha manga sila Kalasahan Mu iban malasa Kaymu. Palihalaa kami ha kabuhi iban ha adlaw mahuli dayn ha manga tatandasan iban kasasat-sasatan. Hinanga kami magmabuga Kaymu ha katapukan iban ha katampalan iban hinanga kami lamud ha manga tau bal-iman. Ya Allah! Kaulungi in katan Muslim. Ya Allah! Taymaa in duwaa namu.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 181

Pag-Ayura iban Pag-Umid sin Kakaya-Kayaan (Preservation and Protection of the Environment)

“Sabunnal! In pagpapanjari ha langit iban gumi, iban pagsubli sin dum iban adlaw, iban adjung lumayag ha dagat amun hikamumpaat ha manusiya, iban ulan piyara sin Allah pa baba dayn ha langit sarta nabuhi in lupa puas sin katigang niya, iban katan jinisan mahluk magpanaw amun kiyanat Niya ha lawm (sin gumi), iban pagpinda sin lupad sin hangin iban gabun yaun nagantung sila ha ut sin langit iban gumi, tanda tuud dakula ha manga bal-akkal atawa ulil alBab.” (Qur’an 2:164)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 183

In ayat ini namayta katu sin kahalga sin pagkhalifa taniyu ha dunya. Ampa amuna in maksud sin kabuhi. Siyukat katu in kitaniyu subay magtag-ipun tunggal pa Allah. Bang bihadtu, humalga katu in ibadat. Subay natu hatihun in ibadat bukun natuput sadja ha sambahayang, ha pagpuasa ha bulan Ramadan atawa maghajji misan makaminsan ha lugay sin kabuhi. In ibadat bang ha kaputtihan amuna in magtaat pa panghindu sin Allah ha lawm Qur’an labiawla in panghindu sin Nabi Muhammad , iban subay kitaniyu magsarang-sukul pa Nagpapanjari ha manga karayawan iban kakuyagan nadawhat natu di ha dunya ini bilang pagtagama ha kabuhi kakkal ha Akhirat. Manga palanggungan ha agama! Bilang Muslim, subay natu ingatun in parakala amun nadaak kita sin Allah hipahamparu bukun pahil-pahilun. Unu baha in katumbu-tumbuhan di ha dunya bukun baha halulay? Subay natu umiran iban ayaran in unu-unu iyanughara sin Allah katu mari pa dunya amuin mahunit saypuwahan sin manusiya. In ayat nasabbut namayta na pa alta, malayngkan piyapanjari Niya dayn ha Nabi nag-igut da isab kayaan.

katu in subay umiran bukun sadja ginhawa baran iban kabuhi mabut in Allah nangdaaki katu hipapaayaran iban hipaumiran in katan lupa, pa dagat iban unu-unu mahluk amun dihilan Niya kabuhi. In katu in hipalasa, hipaupiksa in katumbu-tumbuhan atawa kakaya-

Habar ba’gu yan, awn manga kappal pag-iistaan dayn ha dugaing hula nangista ha dagat sin Lupa Sug iban Tawi-Tawi ha maksud mangawa jinisan ista udduk ha dagat natu. Supaya kabulansangan in ra’ayat mag-umid sin katumbu-tumbuhan, in Mufti nagpamahalayak in kagunahan tuud maupiksa in pangalta ha dagat biya na sin payukan iban kaytan lumba-lumba ha Dagat Lupa Sug (Sulu Sea). Sagawa, unu in karahan sin fatwa sin kaguruhan imiban maghidjatul ha pag-umid sin kakayakayaan natu bang in tau maas di da kumahagad? Ampa in tau ha guwa sin hula natu, di pa butta umuntas sin kapatutan sin ra’ayat, mari pa jumuljul pa lawm hula ha way pangumbaid dayn ha manga tau maas natu. Munamuna, subay awn sulat panara hitukbal sin namamarinta pa katan hipaagad. Bang way sara panara, mawayruun dalil sin pagbantang sin hukuman pa manga manusiya nangliyu-lakad pa lawm hula natu. Pasal awn masa, in bangsa ta biyalda in kappal pag-iistaan dayn ha Daira Navotas amun simud pa karagatan sin hula natu. Pagsakali in tagdapu sin kappal timawag pa tau maas sin parinta ha Daira Sambuwangan sarta tingugan biya sin kappal niya iban tau ha taas siyagkaw sin tau mangi ha Tawi-Tawi. In makainu-inu ri in pag-umid sin kakaya-kayaan natu tiyawag paglangpas. Ubus awn pa hinang halipulu ri biya sin kababaihan natu dahun pa taas sin kappal pag-iistaan pa usibaan ha manga mag-iista ha taas. Sagawa, in tau maas sin hula way kahinyul sin unu in jimajatu ha qawman natu. Ha paglasa iban pag-umid sin katumbu-tumbuhan ha way niyat nafsu mulakab iban mamuhinga sin mahluk, in Nabi sin Islam nagsabda: “Lasaha in unu-unu ha lawm sin dunya bunnal tuud in Siya amun yadtu ha taas lumasa kaymu.”

184 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Ha sabab ini, in manusiya subay tuud di huminang unuunu dan hikalubu sin dunya karna parman sin Allah:

“Iban ayaw kamu magmanja ha dunya puas kahidjatul kaniya, sagawa duwaa kaw Kaniya ha lawm pagmabuga; sabunnal tuud in rahmat sin Allah landu masuuk ha manga tau marayaw.” (Qur’an 7:56; 7:85) In Hadith nasabbut ku ini, in pag-iyanun sin Nabi maglasa wala natuput sadja ha parsugpatan iban pagmisra sin manga manusiya, sagawa da na ini pa katan mahluk dayn ha jambangan pa lupa iban tubig. Ha sabab yadtu, in manusiya subay di siya himinang unu-unu tibayhuan hikalarak sin katumbutumbuhan ha dunya karna in Allah, Azza wa Jalla nagparman: “Iban ayaw kamu magmanja ha dunya puas kahidjatul kaniya, iban duwaa kamu Kaniya ha lawm kabuga; bunnal tuud in ulung sin Allah landu masuuk ha manga sila naghihinang marayaw.” Hangkan, bilang Muslim subay kitaniyu mamawgbug ha panghindu sin Shari’ah. Ayaw kamu maghinang makamula iban makalarak pa ginhawa baran mu mabut na pa pangdaig bay mu agad na pa manga mahluk ha lawm sin dunya ini. In Nabi

nagsabda:

“Ayaw kaw maghinang makamula supaya di kaw magmula.” Ha nasihat sin Rasulullah ha manga mujahidin sin zaman niya, liyang niya in manga mujahidin dayn ha mamuhinga ha manusiya bukun agad ha bunu, biya na sin “tau malaas, bata-bata iban kababaihan, agad na in simbahan Yahudi iban tampat pagsasambahayangan (sin dugaing agama), iban ayaw kamu mamila kakahuy-kahuyan.” Subay kitaniyu mauyaya sabab in Islam nangdaaki tuud ha pag-ayad iban pag-umid ha ina sin kakaya-kayaan iban sin katumbu-tumbuhan iban unu-unu kiyahangla katu sin Azza wa Jalla. In Islam nagpatumtum katu taniyu in subay bukun kita daluwasa ha unu-unu makamumpaat ha manusiya. Subay ta di puhingaun in unu-unu ha lawm sin gumi amun piyapanjari hikapaglagi sin manusiya. In Allah nagparman ha lawm sin Qur’an:

pagkimmit taymanghud sin Shayatin, iban in Shaytan pa Tuhan niya nagmumungkir.” (Qur’an 17:26-27) Biha ini ra isab, in katan kagunahan ta ha pagtabang sin karayawan sin ra’ayat subay da isab marayaw in kahamparu biya sin diyaakan sin Islam. Dalil niya biya sin magsumbay’ binatang, pagpanhut iban pag-ista. In unu-unu hibal bukun ha tiranan sin sara subay natu aniban. Adapun in pagtafsir ha way dalil mahugut subay hihundung. In Muslim subay mamudji pa Allah way haliyu-liyu, iban magtaat ha kakkal padduman Niya iban magad ha Sunna sin Nabi Muhammad . Mahuli, bulansangan ta kamu magtaat pa Allah iban Rasul Niya. Bang man iyanugharaan kamu sin Allah paruntungan iban kakuyagan ha dunya ini sambil pa Akhirat. Bang man kitaniyu panduan sin Allah pa siratal mustaqim iban ampunun kitaniyu sin pardusahan natu. Ya Allah! anugharai kami mataud ilmu ha Islam iban pagawguta kami ha dan niya sambil pa adlaw hipagbak namu Kaw bilang Muslim amun way tuud simiha iban naminda sin agama Mu. Ya Allah, Tuhan sin katan mahluk! Ya Allah! Pakitaan kamu in kasabunnalan iban dulan kamu in akibbat lumasah ha agama Islam. Pakitaan kamu in kabatilan sagawa anugharai kami kawasa umanib dayn kanila.

186 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Hiyaram sin Islam in Gandariba

(Islam Prohibits Usury)

“In manga sila mag-iinum-makan sin gandariba di makatindug [ha Adlaw Pagbangun] malayngkan biya sin panindug sin hambuuk tau amuin diyaug sin Shaytan, imambit kaniya pa kalanyapan. Sabab laung nila: “In pagdagang biya da sin Riba,’’ parahal tiyugutan sin Allah in 188 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

pagdagang iban hiyaram in riba. Hisiyu-siyu in, pag-ubus timayma banda dayn ha Tuhan nila, humundung, ampunun in dusa nila nakauna; Tuhan na in [humukum] sin pakaradjaan nila; sumagawa in manga sila huminang magbalik [sin dusa], amuna in manga panaiban sin Narka: maghula sila didtu [salama-lama]. Igan sin Tuhan barakat in gandariba, iban pataurun Niya in [karayawan] sin hinang sadaqa; sabab maastul Siya ha manga di magsusukul, bardusa. In manga sila namama-ratsaya, iban naghihinang sin karayawan, iban timutunay sin sambahayang lima waktu, iban imuungsud zakat, awn tungbas kanila marayaw dayn ha Tuhan nila: Duun kanila wayruun kabugaan, iban di na sila magkasusahan. U kamu manga namamaratsaya! Kabuga kamu pa Allah, iban ulian niyu in manga kapin sin siyukat niyu tungud pa gandariba, bang kamu bunnal nagkakahagad. Bang niyu di hinangun, tagama kamu sin pahati sin bunu dayn ha Allah iban Rasul Niya: sagawa bang kamu magtawbat, kawaun niyu sadja in taud sin alta niyu. Ayaw kamu manganyaya iban ayaw kamu magpaanyaya. Iban bang in tagautang kaniyu kiyasisigpitan [wayruun sin], patangguha niyu siya sambil pa maluhay na kaniya in magbayad. Sagawa bang niyu siya bistahun na sadaqa, in yan labi in dayaw kaniyu bang niyu sadja kiyaingatan.’’ (Qur’an 2:275-280) In Rasul

nagsabda:

“In tau naglingkud iban manga magpaanak sin iban magpasung sin gandariba pagmulkaan sin Allah“ giyanapan hi Muslim Tirmidhi, “iban sin saksi iban nagsulat [sin gandariba].’’ In ayat iban Hadith ini namayta katu in gandariba subay tantu kadugalan iban hiyaram ha agama natu; iban subay mag-usaha halal in manga Muslim sin kagunahan nila adlaw-adlaw. Subay nila kahatihan in “maglitu’’ bukun biya sin gandariba. In mami ampa hiragang pagkaun halal atawa kajinisan bukun pagkaun hiyarus ha manga Muslim. Hangkan, maglanu kitaniyu sin nyawa iban atay natu iban hinangun natu in sabab ha hikatayma sin Tuhan sin ibadat natu. Tiyap-tiyap waktu huminang gandariba in manga manusiya, pindahun sin napsu nila in pangatayan iban ibadat nila. Di taymaun sin Allah in ibadat nila sabab in Tuhan Purna. Dayn ha sabab yan, in ibadat di taymaun sahingga siya purna. Piyapata ha ayat nasabbut, in manga manusiya biya hayan ha Adlaw Paghisab biya sila Shaytan sabab di sila makatindug mabuntul, biya sin manga tau nahihilu [sin alak]. Bang sila di magtawbat, siksaun sila sin Tuhan sampay pa kamatay nila, iban hilaruk sila pa Narka amuin datungan nila. In manga qawman nakananam tuud kasigpitan ha pag-dagang iban kabuhianan pasalan sin gandariba, labi-luba na in manga pag-usaha amuin bukun lamud ha tumpukan sin manga maggagandariba. Sabab, kaunun sin gandariba in udjara sin pag-usaha iban katabunan in maksud sin kabuhianan halal sin laggu sin untung sin gandariba. In ini jumatu magtumbangbalik bang biyadiin in dagan sin kahalan sambil mahinang na kamu umpan niya, sarta magad na ha aturan niya. In `napsu’ amuna in parsababan dakula bang siya wayruun di jumatu in gandariba ha katilibut natu. In pagpakay sin gandariba kamawmuhan makapahunit katu ha pagguna natu sin sin. Awn sabab makusug sin in tumpukan sin manga maggagandariba, bang magsapali iban manga sila mapanday ha parakala pilak sin manga parhimpunan jatti, kamandaan nila in paglibut sin pangalta. Hangkanna, hiyaram sin Islam in gandariba misan manahut na tuud in dagbus niya. Misan hangsulag sin, apabila siya nausaha dayn ha gandariba, haram da.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 189

Manga kataymanghuran usug iban babai ha Islam, subay natu lanuan in ginhawa baran natu iban magpatilibun kitaniyu ha Allah dayn ha manga pakaradjaan hiyaram katu, sabab in kitaniyu ipun sadja sin Allahu Taala. Piyalahil kitaniyu pa dunya ini bat kita niyu makapaghinang karayawan iban makapag-inum-makan sin unu-unu na hiyalal katu. Adapun, in gandariba makajuljana tuud sin kabuhianan. In manga manusiya kulang-kabus mahinang na sadja umpan pa manga maggagandariba ha waktu kasigpitan. Iban in kabuhianan sin qawman simigpit landu apabila kumusug iban lumatag in gandariba. In Nabi Muhammad

damikkiyan nagsabda:

“Piyagmulkaan sin Allah in manga sila naggagandariba. In hambuuk mag-inum-makan, magpasung, saksi, iban magsusulat sin parjanjian gandariba, tagadusa sibu ha qawman piyamamarintahan sin Islam.“ In Tuhan nangdaaki ha manga Muslim subay sadja in pag-usaha nila labay dayn ha dan iban hinang halal. Subay in manga Muslim lumayu dayn ha gandariba ha kabuhi nila bilang dan sin pag-usaha. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban tumaalluk Kaymu. Taymaa in manga duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagpay sin Ulung Mu iban limu sin Kaampunan Mu. Palihalaa in manga pangatayan namu dayn ha lumasa pa dugaing dayn Kaymu. Palamura kami ha manga sila Kalasahan Mu iban malasa Kaymu. Palihalaa kami ha kabuhi iban ha adlaw mahuli dayn ha manga tatandasan iban kasasat-sasatan. Hinanga kami magmabuga Kaymu ha katapukan iban ha katampalan iban hinanga kami lamud ha manga tau bal-iman. Ya Allah! Kaulungi in katan Muslim. Ya Allah! Taymaa in duwaa namu.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

190 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Islam Dan Jukup sin Kabuhi

(Islam a Complete Way of Life)

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) Manga ipun sin Tuhan, kabuga kamu pa Allah! Kannala niyu in dum iban adlaw sabab sila yan in manga lambang sin waktu labayan niyu pa kabuhi ha adlaw mahuli, sambil kamu sumampay pa datungan kahinapusan. [Tumtumun natu], tiyap-tiyap adlaw lumabay magsusuuk kitaniyu pa Adlaw Mahuli iban maglalayu dayn ha kabuhi di dunya. Hisiyu-siyu in mabaya magkapunyahan ha pagpinda sin dum iban adlaw, huminang siya sin unu-unu na makapasuuk kaniya pa Tuhan niya supaya niya madawhat in karayawan. Nagparuntungan na in hisiyu-siyu himati iban kimawa pamintangan diyara sin dum iban adlaw iban pagpinda ha antara sin paglabay nila. Nagparuntungan na in hisiyu-siyu nakatali ha luna sin kabasaran sin Allah ha pagpinda sin kabuhi iban sin kagunahan niya ha tampalan iban ha tapukan. Pakusugun natu in Taqwa [kabuga iban pagtaat] ha pakaradjaan sin kabuhi natu adlaw-adlaw. Magtag-ipun kitaniyu pa Tuhan iban agarun natu in daakan Niya Mulliya. Subay kitaniyu magtaakkal ha pagpinig sin manga kakahinang natu ha kabuhi. Pikilun natu marayaw bang unu in luna sin manga kakahinang natu ha adlaw mahuli. Bang man kita niyu iyanugharaan sin Tuhan sin magmabuga iban pagtaat sampurna. Agarun natu tuud in daakan Niya Mulliya bilang dan natu pa kalappasan! Hati niya:

U kamu manga namamaratsaya! Kabuga kamu pa Allah, [sin pagmabuga sabunnal], sabab subay Siya tuud in kabugaan, iban ayaw kamu magpapatay malayngkan ha kahalan sin Islam. (Qur’an 3:102) Mangasubu kitaniyu, biyadiin in paghati sin Islam? Hisiyu in Muslim? Unu iban hisiyu in agarun sin Muslim? Unu in hinangun niya? Biyadiin in kahinang sin hangkatau Muslim? In Tuhan piyahati kitaniyu ha ayat ini pasalan sin duwa parakala: Taqwa iban Islam. In kabayaan sin Tuhan hitukbal sin manga manusiya in ginhawa nila pa dan sin Islam iban puspusun nila in pagsayudja sin Taqwa. Ha agama, di mabutas in Islam iban pagmabuga. Bang in tau mabaya mamakay sin Taqwa iban magtau marayaw, subay niya agarun in katan daakan Mulliya sin Allah. Ha bihan in dagbus, mahinang siya hambuuk Muslim purna ha kasabunnalan sin bissara. In kalima “Islam” [kiyawa dayn ha kalima salam, hati niya kasajahitraan] manunjuki panukbal atawa panaalluk. Ha kahalan sin pag-agama, in Islam amuna in “tahana-hana iban jukup panukbal atawa panaalluk pa Kabayaan sin Allah”. Biya na sin panghati natu, In kalima “Allah’’ hambuuk siya Inarab iban Ngan Semitic sin Tuhan Nagpapanjari. Hambuuk siya ngan piyakay sin manga Muslim iban manga Arab Nasarani. [Manga kiyaulungan sin Allah], in Islam bukun agama ba‘gu, sabab siya ra in Kasabunnalan Piyaturun sin Allah ha antara sin manga kanabihan Niya piyasampay pa tiyap-tiyap maksud nila ha dunya.

192 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Diyaak kitaniyu sin Allah:

“Pamungan niyu: Nagkakahagad kami ha Allah iban sin piyaturun kamu, iban piyasampay kan Ibrahim, Ismail, Ishaq, Ya’qub, iban manga Bangsa, iban sin kiyarihil kan Musa iban kan Isa, iban sin kiyarihil pa katan Kanabihan dayn ha Tuhan nila: Wayruun kami nagmuparik dayn ha antara sin hagkatau kanila: iban pa Allah kami tumaalluk.” (Qur’an 2:136). Amusadja, kulang in panghati sin hal ini sin pangdaig sin manga Nasarani iban Muslim ha kamatauran sin binaybayan sin Autonomous Region sin Muslim Mindanao. Kamahangan in paghati-hiyatihi ha antara sin manga miyamagad ha manga agama ha kahalan sin sibu pangahagad malayngkan ha piyagbiddaan nila in kamawmuhan. Wala natu natali in pagbu‘gat sin piyagbiddaan natu dayn sin piyagsibuan nakarihil pakaniya-kaniya iban pagkalu sin ha paghula. Ha waktu pagbissara sin manga sahabat sin Rasul iban nakura sin Nasarani, nakawa nila in baya dumungug hi Negus sin Abyssinia pa ayat panagnaan [Iqra, hati niya bassa kaw, pamahalayakan atawa pahatihan] iban sin Sura al-Maryam, amuin nagsalasila sin pagbata ha Nabiyullah Isa (A.S.). Hi Abu Jahl, amuin piyara hi Abu Sufyan umalup ha manga Muslim, sarta nanglugati ha pagpaawn sin pagbagay sin duwa tumpukan [ha kaagi sin paglawag sin pangaddatan atawa pangahagad sibu] wala nakapajatu sin maksud niya. Hi Jahl, hati niya awam, di mabaya sin kilahun in kapatut sin manga kababaihan. Piyatumtum siya sin manga sahabat sin Rasul [bang man sila kiyaulungan sin Allah] sin piyag-anak da isab siya sin babai, biya sin katan awn kamatay. Manga kataymanghuran, in Islam amuna in agama nakalabi in kasay sin pagsaplag niya, ha bayta sin Readers’ Digest Almanac iban Year Book sin 1993 amuin nagbista sin taud sin nagaagama sin manga agama dakula sin dunya dayn ha 1934 pa 1984 [atawa ha lugay sin 50 tahun]. Ha 50-Tahun Chart sin Readers’ Digest nakabutang in Islam bilang “agama ha dunya labi in biskay sin pagsaplag niya.” Ha lawm sin 50 tahun, gimanap da 138% in katan likusan iban tumpukan sin agama sin manga Nasarani. Ampa in Islam, gimanap 235% in taud sin manga miyamagad ha lugay sin waktu nasabbut. In pagtaud sin manga miyamagad ha agama Islam kiyazamanan ha hula US iban Britain. Ha bayta, mataud pa in Muslim ha Britain dayn sin Methodists. In pakaradjaan ini di makainu-inu ha manga sila makahati. In Tuhan nagbayta da isab ha Qur’an amuin sambag ha Nabiyullah Ya‘qub sin pangasubu niya ha manga anak niya ha sa‘bu niya ha naja’ sakaratal mawt:

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 193

“Unu in pagtag-ipunan niyu pag-ubus ku?’’ sambag nila: Pagtag-ipunan namu in Tuhan mu iban Tuhan sin manga kaamaan mu, Tuhan sin Ibrahim, Ismail, iban Ishaq [amuin] Tuhan Tunggal [Sabunnal]; iban Kaniya kami tumaalluk.” (Qur’an 2:133) In Islam, subay natu sabbutun, agama iban dan jukup sin kabuhi bilang aturan. In manga Muslim miyamagad ha agama sin kasajahitraan, kaulung, iban kaampunan. Awn 1.5 billion Muslim bihaun, dayn ha ginisan bangsa, manusiya, pangaddatan, iban hula. Kabakan sila ha lugal maluag sin manga kahula-hulaan dakula iban asibi. Nakanat sila ha katilingkal sin dunya ini. Nabubutuk sila sin pag-iman nila, hambuuk Iman amuin makusug, makabulansang, iban makakuyag tuud -- Islam. Bilang Muslim, nagkakahagad kitaniyu ha Tuhan Tunggal, Wayruun Sakutu, iban di kasibuan in Kabasaran. Nagkakahagad da isab kitaniyu ha manga Malaikat piyapanjari Niya iban ha manga Kanabihan nakatayma sin manga piyanaug sin Allah, amuin piyasampay nila pa manga manusiya. Damikkiyan, bilang Muslim, nagkakahagad da isab kitaniyu ha Adlaw Paghukum iban pangakuhanan sin manga manusiya ha manga kakahinang nila ha waktu kabuhi nila ha dunya. Huun, in Muslim nagkakahagad sin parsugpatan sin Kanabihan lamud na in Adam, Nu, Ibrahim, Musa, Isa, iban kaibanan pa. Sagawa in Risala Kahinapusan amuna in piyaturun ha Nabi Muhammad , nagpatarrang nagbalik sin risala salama-lama iban katibuukan sin katan tiyulun sin Tuhan ha waypa in Qur’an. Parman sin Allah ha Qur’an:

“Bukun karayawan [pagmabuga] in hiharap niyu in bayhu niyu pa sadlupan atawa pa subangan [ha pagsambahayang], malayngkan in karayawan [pagmabuga] amuna in mamaratsaya ha Allah, ha Adlaw Mahuli, ha manga Malaikat, ha Kitab, ha Kanabihan, iban magsadaqa sin pangalta karna sin kasi Kaniya; pa manga kalahasiyaan, manga anak ilu, manga miskin, manga magtulak-tulak, iban sin manga mangayu [sadaqa], iban magmahardika bihag; iban manga sila timitindug sin sambahayang [lima waktu], imuungsud zakat, timutunay sin parjanjian [apabila sila nakajanji], iban mahugut iban masabar ha kasakitan iban kasigpitan iban ha katan waktu sin kabugaan. Sila na yan in manga Manusiya sin kasabunnalan, [bunnal] in pagmabuga pa Tuhan.” (Qur’an 2:177) In Islam, bilang agama jukup, mamandu sin kabuhi natu, bilang siyulagan, bilang ahli, atawa bilang tumpukan. Panduan niya ra isab kita ha pakaradjaan sin paghula natu. Bang kitaniyu mabaya mahinang Muslim purna, bukun sadja kitaniyu humati sin panghindu sin islam, malayngkan pag-anggawtaan natu in damikkiyan yan. Ha bihan in palabay, makawa natu in kabuhi marayaw iban madawhat natu in kalappasan ha dunya ini iban adlaw mahuli. Suhurun ku pa Tuhan bang man Niya kitaniyu tabangan da magpakay sin manga aturan ini, amuin hikarayaw sin ginhawa natu iban qawman natu. Bang man Niya ampunun da in manga

194 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

dusa natu iban papasun in manga hinang natu mangi. Bang man Niya di kawaun in manga nyawa natu malayngkan ha pag-agad-agaran iban manga tau maghihinang marayaw. Ya Allah! Suhurun namu Kaymu, ha sabu nagtatagad tumunay sin hambuuk ibadat diyaakan Mu kamu bilang rahmat dayn Kaymu. Suhurun namu Kaymu, ha ran sin pagpatarrang sin Ikaw in Allah, wayruun Tuhan mapatut pagtag-ipunan malayngkan Ikaw, Tunggal, magbubuhi, di mag-anak iban wayruun piyag-anak, iban Wayruun biya Kaniya. Ya Allah nagpapanjari sin pitunglapis langit iban lupa, Tagdapu sin kawasa iban kaulung, Buhi Salama-lama amuin di mapatay, iban nagnanafaqa ha katan buhi. Suhurun namu Kaymu, hinanga in Iman namu mahalga kamu, palingkata siya iban pahuguta ha jantung namu. Suhurun namu Kaymu, parugala kami ha kakufulan, karusahan iban kajaruhakaan, sarta palayua kami dayn ha manga dan mangi yan.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 195

In Islam Kabuhi Tungpad ha Dunya iban ha Adlaw Mahuli (Islam is a Balanced Life Now and in The Hereafter)

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) Manga kataymanghuran usug iban babai ha Islam! Ingata niyu in dunya ini tampat paghinangan natu sin duwa parakala: pag-usaha sin kabuhianan halal iban pag-hinang sin karayawan, supaya natu madawhat in maksud sin Allahu Taala ha pagpapanjari Niya sin mahadjana. In dunya natu bihaun magkagunahan pagtali iban paglawag sin kasabunnalan mangdahi pa karayawan sin manga manusiya ha dunya ini iban ha Adlaw Mahuli. In qawman marayaw iban matatas ha pangatud natu bukun sadja [luna sin] angan-angan sin hula, malayngkan, [luna sin] angan-angan sin dunya tudju pa susungun sin Muslim Ummah. In Muslim tagakapatut matampal mangdihil sin padduman ini. In manga ulama sin Islam liyukis in panghindu masawa sin Islam tungud pagpalindug sin qawman, bang duunun ha kasabunnalan sin Tuhan, nagpapanjari sin katan kaginisan, in tagdapu sin unu-unu katan iban in qawman sin manusiya hambuuk tumpukan talbilang ha kulililing sin mahadjana. Damikkiyan, in siyulagan manusiya naraak papangakuhan in ginhawa niya, tumpukan iban kuliling, tupungan sin pangaddatan, manga daakan, iban manga sharat kagunahan, amuin in magpahatul, mamarinta, iban magpabibud sin kakahibal sin manusiya. In manga pangahagad iban padduman ini, bang hikabutang pa undang-undang, aturan, iban sara maamu, tudju pa karayawan sin manusiya, mahinang parsababan hikapagpalindug in hag sin aturan sin paghula, pamarinta, iban kabuhianan. Bang ini di jumatu, in pagtuyu natu magpalihala ha manusiya iban sin angan-angan natu karayawan sin kabuhi iban paruntungan ha Adlaw Mahuli di na sadja magmakbul. Ampa in Islam nagdaak tuud ha manga miyamagad kaniya dumawhat sin kasanyangan ha dunya ini, labi-luba na ha Adlad Mahuli. Parman sin Allah:

“Sumagawa lawaga iban sin [alta] iyanughara kaymu sin Allah, [ha pagtagama mu] sin bay ha Adlaw Mahuli, iban ayaw mu kalupahi in bahagi mu ha dunya ini: iban hinanga in karayawan sabab in Allah labi in dayaw kaymu, iban ayaw kaw manglawag sin [manga kahalan hikaawn sin] paghiluhala ha dunya: Sabab, bunnal tuud, in Allah di makasi ha manga sila maghihinang kahiluhalaan.” (Qur’an 28:77) [Manga kiyakasihan sin Tuhan], bukun sadja kitaniyu tumunay sin pagtaat; dihilan natu waktu in manga hinang marayaw tungud pakaradjaan natu ha dunya, lamud na in paglawag sin kabuhinan natu ha dunya ini iban pagpasawu sin bunga sin karayawan yan ha pagkahi natu kaibanan. “Higanap ta pa ayat sin Qur’an siyabbut ku kaina in salsila kan Salman, sahaba sin Rasul amuin nakatibaw pa bay hi Abu Dardha, hambuuk da isab sahaba. Pagdatung niya pa bay, kita niya in asawa hi Abu Darda simusu’lug sin tamungun daan na tuud. Iyasubu siya hi Salman bang unu in jimatu kanila? In taymanghud mu hi Abu Dardha, ha paghamparu niya sin pagibadat sadja bilang pagtagama sin Adlaw Mahuli, biya kiyapasaran niya na in manga kagunahan sin pakaradjaan dunya. Dimatung hi Abu Dardha sarta nag-us-us nag-adjal Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 197

hipanglabut kan Salman. Biyaytaan siya hi Salman pakaunun. Sambag hi Abu Dardha, “puasa aku.” Simambung hi Salman: “Di aku kumaun bang kaw di kumaun iban aku.” Na, kimaun sila karuwa. Pagdatung sin dum, mabaya hi Abu Dardha magsambahayang sin sambahayang tunga dum atawa “qiyamul layl.” Hiyawiran siya hi Salman. Gamman, diyaak siya patugun. Ha hikaruwa sin dum, timindug siya nagbalik magsambahayang sagawa hiyawiran da siya hi Salman. Ha hikatu sin dum, biyataan siya hi Salman papagsambahayangun, sarta nagsambahayang sila karuwa. Ubus, biyaytaan siya hi Salman, bunnal awn kawajiban niya pa Tuhan, sagawa awn da isab kawajiban niya pa baran niya iban pa ahli niya. Dihilan in suku sin tiyap-tiyap kawajiban.” Pagkadtu hi Abu Dardha pa Nabi Muhammad ha antara nila iban hi Salman. Sabda sin Rasul

sarta nasabbut niya kaniya bang unu in jimatu , biyayta hi Salman in kasabunnalan.

Ha waktu bihaun, kiyahatihan natu awn manga tau ha hula natu nagpaparuntungan dayn ha pagtukbal sin parinta sin lupa pa manga mag-uuma. Biya sin ha Basilan, naawn in damikkiyan yan ha antara sin tung kapungsud pagtatanuman dakula niyug iban guma. Sagawa, kahatihan sin katan sin nahinang na tabiat sin kaibanan katu ha waktu bihaun in mabaya sin mahinang masamut sin in kalupaan nila, amuin sarang kanila masi bilang puunan sin kabuhianan iban hambuuk dan sin hikarihil nila pangadji marayaw ha manga kaanakan nila. Biya mahunit taymaun sin nakabak lupa in kamatauran pasalan sin piyagbi sin manga maguuma ha halga maluhay, bang bukun piyagsambi ha pilang sulag sinapang atawa punglu, in manga bahagi nila lupa dayn ha manga lupa pag-uumahan [pagtatanuman] maluag sin manga pagtatanuman dakula. Ya Tuhan namu! Hidayati kami pa dan mabuntul, bang di, masasat na sadja kami sin Shaytan ha pagda sin manga kababaihan, labi na in manga kaasawahan namu, iban anugharai kami dan pag-usaha halal hipagnafaqa namu ha manga ahali namu supaya nila madawhat in haq nila kamu.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

198 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Lasa ha Nabi Muhammad

(Love for The Prophet)

nagsabda:

“Wayruun ha antara niyu makasampurna sin Iman hingga kalasahan niya aku labi dayn sin baran niya, anak niya, maas niya, iban katan tau kaibanan.” Damikkiyan, in lasa matutuud humajat pangahagad hangkanna in Allah, Mahasutsi, nagparman:

“Pamungan [Ya Muhammad]: Bang in kaamaan niyu, kaanakan niyu usug, kataymanghuran niyu usug, kaasawahan niyu, atawa kalahasiyaan niyu: manga pangalta nausaha niyu, pagusaha kiyabuhian niyu kumu: atawa manga kabayan kakuyagan niyu, labi niyu kalasahan dayn sin Allah atawa Rasul Niya, atawa in pagluwas-lungsad ha dan Niya na, tagari niyu sambil paguwaun sin Allah in hukuman Niya.” (Qur’an 9:24) Iban parman pa sin Allah:

“Pamungan [Ya Muhammad]: bang kamu bunnal malasa ha Allah, agad kamu kaku: lumasa kaniyu in Allah iban ampunun in manga dusa niyu.” (Qur’an 3:31) In Allah asal namayta ha manga manusiya sin hipanaug Niya in Kitab Niya Kahinapusan [Qur’an] pa Nabi Muhammad, sarta hipara siya bilang Daak sin Allah magpasampay sin manga kasara’saraan piyaawn Niya.

200 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Allah, Mahasutsi, nagparman:

“Pamungan [Ya Muhammad]: “U kamu manga manusiya, bunnal tuud in aku piyara kaniyu katan, bilang Daak sin Allah – Kaniya in pagmilik sin langit iban lupa: wayruun tuhan mapatut pagtag-ipunan malayngkan Siya: Siya in magdirihil kabuhi iban kamatay. Hangkan pagparatsaya kamu ha Allah iban Rasul Niya, amuin Nabi di makabassa iban makasulat, [sagawa] namamaratsaya ha Allah iban himumungan Niya, agad kamu kaniya bat kamu kahidayatan.” (Qur’an 7:158) Bunnal tuud, in manga bal-iman saddiya tumayma sin manga Sara sin Allah nara sin Nabi Muihammad iban malasa landu ha Rasulullah bilang Daak sin Allah pa katan manusiya. In Allah, Bayng-Ulungun, malasa tuud ha manga ipun Niya bal-iman sabab sin namamaratsaya sila tuud iban miyamagad sin daakan iban liyangan piyanaug Niya ha antara sin Nabi Muhammad . In Allah, Bayng-Kasihun, malasa sadja ha manga bal-iman amuin makasi ha Nabi Muhammad ha kaagi sin pamaratsaya nila kaniya iban pag-agad sin Sunna niya. In Allah, Mahatinggi, nagparman:

“Pamungan [Ya Muhammad]: bang kamu bunnal malasa ha Allah, agad kamu kaku: lumasa kaniyu in Allah iban ampunun in manga dusa niyu, sabab in Allah Bayng-Ampunun, BayngUlungun.” (Qur’an 3:31) Ha bayta hi Jabir Ibn Abdullah, [bang man siya kiyaulungan sin Allah], in Nabi Muhammad nagsabda: “Hambuuk dayn ha manga Malaikat nag-iyan... hisiyu-siyu in magtaat ha Muhammad tantu tuud magtaat ha Allah; iban hisiyu-siyu in di mangahagad ha Muhammad , tantu tuud di mangahagad ha Allah. Hi Muhammad in naghinang parsulangan ha antara sin manga baliman iban sin manga di magpaparatsaya.” (piyun hi al-Bukhari) In lumasa ha Rasul sumunud pa Allah labi dayn ha katan tanda masawa sin kajukup sin Iman sin hangkatau. Ha bayta hi Anas [bang man siya kiyaulungan sin Allah], kiyabayta in Nabi Muhammad nagsabda: “Ha Ngan sin Allah, ha Lima Niya nakabutang in nyawa ku, wayruun nagkakahagad bunnal in hambuuk dayn kaniyu hingga malasa siya kaku labi dayn ha manga maas niya, manga anak niya, iban katan tau.” (Piyun hi al-Bukhari) Hi Umar ibn al-Khattab, Bang man siya kiyaulungan sin Allah, namung: “Bunnal tuud ikaw, in Daak sin Allah, in kalasahan ku labi dayn ha unu-unu kaibanan malayngkan in ginhawa ku.” Sambung sin Rasul : “Di manjari, ha Ngan sin Allah, ha Lima Niya in nyawa ku, hingga kalasahan mu aku labi dayn sin baran mu.” Ubus simambag kaniya hi Umar: “Bihaun,

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 201

kalasahan ta kaw labi dayn ha baran ku.” Simambag in Rasul piyagmartabatan mu in Iman mu.”

: “Bihaun Umar,

In pag-ikhlas iban pananaman pagpatikupu ha Iman di hikatugila amuna in baynat sin lasa dakula ha Allah iban ha Nabi Muhammad . Ha bayta hi Anas [bang man siya kiyaulungan sin Allah], in Rasulullah

kiyasuysuy nagsabda:

“Awn manga sipat sin manusiya nagdara kanila [duun ha yan] kananaman niya in kuyag sin pangatayan niya ha pag-iman: Iban labi in lasa niya ha Allah iban Rasul dayn ha unu-unu katan. Iban malasa siya ha hambuuk Muslim karna sin Allah iban madugal siya magbalik pa kakufulan sabab di siya mabaya hikalaruk pa lawm Narka.” (Piyun hi Al-Bukhari) Hangkanna, kagunahan tuud ha tiyap-tiyap Muslim taga-iman bunnal in lumasa ha Allah iban lumasa ha siyu-siyu iban ku’nu-ku’nu na Kalasahan Niya, biya na sin manga Malaikat Niya, manga Kanabihan, manga Karasulan [bang man sila kiyaulungan sin Allah], manga bal-iman kapangandulan, manga parang sabil, iban katan bal-iman ha katiluagan. Damikkiyan, bunnal makakinam in hangkatau sin kakuyagan sin Iman bang siya lumasa ha hambuuk tau karna sin Allah sadja. Ha sabab ini, kiyabayta [dayn ha Rasul ] in manga siat sin limu sin Iman amuna in lumasa ha hambuuk tau karna sin Allah sadja. Iban da isab, hisiyusiyu in lumasa karna sin Allah, dumugal karna sin Allah, magsadaqa karna sin Allah, iban magikut karna sin Allah, ha biya han in dagbus, napajukup niya na in pag-iman niya. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban tumaaluk Kaymu. Taymaa in manga duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagpay sin Ulung Mu iban limu sin Kaampunan Mu. Palihalaa in manga pangatayan namu dayn ha lumasa pa dugaing dayn Kaymu. Palamura kami ha manga sila Kalasahan Mu iban malasa Kaymu. Palihalaa kami ha kabuhi iban ha adlaw mahuli dayn ha manga tatandasan iban kasasat-sasatan. Hinanga kami magmabuga Kaymu ha kabatinan iban kajahiran iban hinanga kami lamud ha manga tau bal-iman. Ya Allah! Kaulungi in katan Muslimin. Ya Alla! Taymaa in manga duwaa namu.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

202 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Hal sin Narka Jahannam (The Hell)

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) Manga kataymanghuran usug iban babai ha Islam! Manga namamaratsaya ha katunggal sin Allah! Bunnal tuud in Rasul nagpamahalayak sin in Narka amuna in lugal paghuhulaan sin manga kafir [di magpaparatsaya] iban manga dimudugtul ha panghindu sin Allah. In Narka tantu lugal makadahit paglihanan. Amuna in hambuuk dayn ha manga sabab sin subay kitaniyu tumangkis dayn ha paghinang sin manga parakala makaambit katu pa Narka maghula duun salama-lama – piyakalayu sin Tuhan! In Rasul

nagsabda:

“In Narka liyaghahan ha panagnaan ha lawm sin hangibu tahun sampay nagwalna siya pula. Pag-ubus, liyagahan na isab siya nagbalik ha lawm sin hangibu tahun sambil nagwalna siya puti. Pag-ubus liyagahan na isab siya nagbalik ha lawm sin hangibu tahun sambil nagwalna na siya itum, biya sin katigidlum sin dum.” (Biyayta hi Tirmidhi iban hi Ibn Majah) Manga kataymanghuran usug iban babai ha Islam. In kahalan [papata] sin Narka landu makadamag. In ul-ul iban siksa niya piyapata katu hambuuk-hambuuk ha dagbus makabuga. In hal yan subay makadihil katu baya magtuyu ha kagausan lumayu dayn ha manga sabab sin hikahinang katu lamud ha jumlahan sin manga sila mabinsana ha Narka ha adlaw susungun. Manga kataymanghuran usug iban babai! Bang man isab in banda ini makapatumtum katu sin kagunanahan natu in huminang karayawan ha dunya ini iban lumayu, sarta magpaanib ha antara natu, dayn ha manga hinang kasaan. Magsama-sama kitaniyu maglang sin manga hinang kangian ha qawman natu. In kangian manjari jumatu ha likusan atawa gi‘tungan natu. Sabab in manga sila makuyag maghinang sin kangian biya sin pagpatay, panglangpas, iban pamuga ha manga paghuhulaan mahanung sin manga tau iban piyapanjari kaibanan sin Tuhan. Manga kataymanghuran usug ibab babai ha Islam! Bukun langug in imiyan manjari da kaniya in makasud pa Narka. Magpatilibun kitaniyu ha [ulung sin Allah] dayn ha siksa sin Narka. [In bunnal niya], susa tuud aku pasalan sin manga kataymanghuran natu usug iban babai amuin di magparuli iban magpikilan bang unu in jumatu kanila ha adlaw mahuli. Unu na baha in kumugdan ha manga tau nangangakuhanan iban tagakawasa, sarta awn pangalta, sagawa di mangannal sin Adlaw Mahuli. In kayu ha Narka di tuud hikapaglagi sin dunya ini hingga kiyabu’sugan siya sin tubig nakaruwa hugna. In ini matarrang ha Hadith sin Nabi Muhammad : “Bang sadja in kayu ha Narka wala kiyabu’sugan sin tubig nakaruwa hugna, na, di siya [kayu] hikapagguna sin manusiya ha dunya ini.’’ Manga kataymanghuran usug-babai kalasahan ha Islam, sarta na sin katan bal-iman! Ingata niyu in Narka awn pitu lawang niya tiyatagama ha manga di magkakahagad iban mangliliyulakad ha daplinan sin Islam. In manga lawang yan amuna in pagtawagun: Jahannam, Laza, alHutama, as-Sa’ir, as-Saqar, al-Jahim, iban al-Hawiya.

204 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Parman sin Allah ha Qur’an:

“Iban bunnal tuud, in Narka amuna in lugal kiyajanji kanila katan! In harap pa lawm niya awn pitu lawang: in ha tiyap-tiyap lawang dayn kanila amuna in [sulang] hangkajinis sin [manga bardusa] kiyabutang [ha lawang yan].” (Qur’an 15:43-44) Damikkiyan, parman sin Tuhan ha Qur’an:

“Bunnal, in Narka amuna in lugal naghahapa ha manga mangliliyu-lakad [sin daplinan sin Allah]. Hambuuk lugal daratungan: maghula sila didtu malugay. Wayruun hagpay kananaman nila ha lawm niya, iban wayruun iinuman, malayngkan tubig nagbubukadkad, iban sagu sin pali malummi. Tungbas matup kanila. Sabab, bunnal tuud, wayruun nila piyandang in unu-unu na luna sin [manga kakahinang nila]. Sagawa piyanghimuting nila in manga baynat Namu iban katan kajinisan Kiyalukis Namu ha Kitab. Hangkan nanama niyu [in bunga sin manga kakahinang niyu]; pasalan wayruun ganap hirihil Namu kaniyu malayngkan siksa.” (Qur’an 78:21-30) Iban in Allah nagparman nagbalik:

“Bunnal tuud, yari Kamu in manga lubid [hipaghukut kanila], iban sin kayu nalalablab [hipanunug kanila], iban pagkaun makabungkul, iban siksa maul-ul.” (Qur’an 73:12-13) Manga Muslim kalasahan makusug in pamaratsaya pa Tuhan! Subay natu hallian tattap in murka sin Allah iban Narka. Ingata niyu manga taymanghud kalasahan usug-babai ha agama, in kayu ha Narka angpurun in pais natu. Sakahaba masunug in pais nila, gantian sin Tuhan sin ba’gu pais, supaya kananaman sin manga sila di magpaparatsaya in siksa sin Tuhan iban Kayu ha Api Narka Jahannam. Parman sin Allah ha Qur’an:

“Bunnal tuud, in manga sila wala nagkahagad ha manga Ayat Namu, Hitilu Namu da sila pa lawm Kayu: Sakabilang masunug in manga gimpaysan nila, gantian Namu sila sin pais ba’gu, bat nila kananaman in siksa: Bunnal tuud in Allah Sangat-Makusug, Sangat-Makahati.” (Qur’an 4:56) Manga kataymanghuran usug babai iban bal-iman kalasahan! Subay natu daran pagpatumtumun in manga ginhawa natu sin di pagkaliluan, amuna in kamatay, supaya kitaniyu

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 205

makatumtum sin Adlaw Mahuli. Sabab bang kitaniyu makatumtum na sin Adlaw Mahuli, katumtuman natu na in Sulga, amuin hula sin manga nagpaparatsaya. Damikkiyan, katumtuman natu da isab in Narka, amuin lugal sin manga sila limanggal ha panghindu sin Allah. Ha Qur’an parman sin Allah:

“Na, kabuga kamu ha Kayu [Narka] amuin in du‘ngul niya manga Manusiya iban batu [idols], tiyatagama ha manga sila di magpaparatsaya.” (Qur’an 2:24) Manga ipun sin Allah! Subay makusug in pag-iman natu pa Tuhan iban pamaratsaya natu ha Katunggal Niya. Subay kitaniyu humalli dayn ha paghinang sin manga pakaradjaan hikasud natu pa Narka. Subay kita natu agarun in panghindu sin Islam iban katan daakan sin Allah. Subay kitaniyu humalli tattap dayn ha paghinang sin manga parakala hikamulka katu sin Tuhan. Subay natu tuud tumtumun daran in siksa iban kabinsanaan ha Narka supaya humugut in Iman natu ha Allah. Suhurun natu in barakat iban ulung sin Allah iban hidayat Niya katu pa dan mabuntul. Bang man kitaniyu anugharaan sin barakat Niya iban dihilan sin Kaampunan Niya. In Muslim subay magtag-ipun tattap ha Allah iban kaikhlasan sin pangatayan. Junjungun natu Kaniya in kabuhi hipu sin karayawan ha dunya ini iban ha Adlaw Mahuli. Pangayuun ku pa Allah bang man Niya pasungun in pagtaat natu Kaniya iban palihalaun kitaniyu dayn ha Narka Jahannam ha ngan sin ulung iban barakat Niya. Bang man kita niyu sin Allah pasurun pa Sulga Niya ha ngan sin lasa iban ulung Niya ha manga ipun Niya, sabab Siya in Sangat-Makarungug, tumatayma sin manga duwaa iban manga ipun Niya. Bunnal tuud, masuuk in Allah ha manga ipun Niya magguguna Kaniya ha katan waktu.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

206 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Manga Karayawan sin Pagbassa Qur’an

(The Virtues of Reading the Qur’an)

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) Manga kataymanghuran usug iban babai kalasahan ha Islam! Magmabuga kitaniyu pa Allah iban tumtumun natu in kahalgaan sin Kitab [Qur’an] pa kabuhi sin manga Muslim. Ha Qur’an nagparman in Allah:

“Bunnal tuud in manga sila magbassa sin Kitab sin Allah [Qur’an], iban tumindug sin sambahayang lima waktu, iban magsadaqa sin kiyarihil Namu kanila, ha sipukan iban ha tampalan, maghulat-hulat sin usaha di magkalugi: Sabab bayaran Niya in katan kagunahan nila, bunnal, anugharaan Niya sila [ganap] mataud dayn ha rizq Niya: Bunnal tuud, Siya in Bayng-Ampunun, Sangat-Saddiya manghalgai iban tumungbas sin [hinang marayaw sin manga ipun Niya].” (Qur’an 35:29-30) In manga sila nangadji, imingat, iban nanghindu sin Qur’an amuna in manga tau biyantug sin Nabi Muhammad . Sabda sin Rasul

“In sarayaw-rayaw dayn kaniyu amuna in mangadji, imingat, iban manghindu sin Qur’an.” (Piyun hi al-Bukhari) In pangasubu: Unu in paruntungan makawa sin manga Muslim mangadji, imingat, iban manghindu sin Qur’an? Unu in karayawan sin manga Muslim kaibanan amuin di makahapal magbassa sin Qur’an? In sambag sin manga pangasubu ini kabakan ha Hadith sin Nabi Muhammad ini: “In manga sila mahapal magbassa sin Qur’an makalamud ha jumlahan sin manga Malaikat mataas in darajat. Ampa in manga sila kahunitan magbassa sin Qur’an awn duwa tungbas marayaw kanila: Tungbas marayaw ha pagbassa sin Qur’an iban tungbas marayaw ha hunit sin pagbassa sin Qur’an.” Iban, sabda sin Rasul

“In manga tau magpun ha lawm sin masjid, magbassa sin Qur’an sarta maghindu sin Qur’an ha antara nila, panaugan sila barakat [sin Allah], iban anugharaan sila sin ulung [Niya]. In manga Malaikat magkuliling kanila, sarta sabbutun sila sin Allah ha manga Malaikat amuin miyamagad Kaniya.” Manga kataymanghuran Muslim usug iban babai ha Islam amuin mabuga pa Allah! In manga panghindu ini kabakan munamuna ha Kitab sin Allah [Qur’an] iban Hadith sin Nabi Muhammad . In manga panghindu dayn ha Qur’an iban Hadith sin Rasul ini, nanawagtawag ha manga manusiya magbassa iban humati sin Qur’an lagi hipapakay ha kabuhi sin manga Muslim in tiyap-tiyap pamaham nakawa ha Qur’an. Damikkiyan, papaanibun sila dayn ha manga liyangan sin Qur’an. In paghinang sin diyaakan iban pagpaanib sin liyangan ha Qur’an makadihil kabuhi marayaw iban makapalihala dayn ha Mulka sin Allah.

208 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Manga kataymanghuran kalasahan ha Islam! Panghinduan niyu in Qur’an pa manga kaanakan niyu iban ipata niyu sila sin pamaham sin panghindu sin Qur’an. In hinang yan mangambiti ha manga kaanakan niyu lumasa ha Qur’an iban mamakay sin pangaddatan nakasandig ha pamandu niya. Ha bihan in palabay, lumanu in pangatayan nila iban mahinang sila mamalihala, magnanapi, iban magjajaga sin Qur’an. In makasusa, misan in ayat panagnaan, Sura al-Fatiha, di da kahapalan, labi na kahatihan sin Muslim kamatauran ha waktu bihaun. Unu na baha in kimugdan ha pag-iman nila? Unu na baha in jumatu ha susungun nila iban pag-agama nila? Manga Muslim mahugut in pamaratsaya pa Allah! Ha manga panubu [budlung] bihaun, piyasaran nila na sin manga manusiya in pagpaham iban pagbassa sin Qur’an. Napipikal na sadja sila sin pakaradjaan pagdunya. Kiyalupahan nila na in pagbassa sin Qur’an atawa tiyutiyu da kuman in waktu nila magbassa kaniya, bang awn pa. Mataud kabakan natu manga makahati iban tagapangadji pagdunya ha waktu bihaun, sumagawa di makahati sin Qur’an. Biyadiin na baha in sambahayang nila bang sila di misan makapaamu sin hurup sin ayat sin Qur’an? In kaibanan katu mataud pa in waktu hitibaw pa duktur sabab sin sakit makamatay dayn sin waktu hipagbassa sin Qur’an parahal kagunahan tuud siya ha pagsaddiya sin di pagkaliluan, amuna in kamatay. Sagawa, tumtuma niyu manga kataymanghuran usug iban babai, in Qur’an bukun niyu sadja kagunahan ha pag-agama niyu. Tumtuma niyu in Qur’an kagunahan niyu, labi pa dayn sin pagguna niyu tumibaw daran pa duktur niyu, amuin kahagarun niyu tuud in bayta niya, wayruun pagkalu-kalu maray‘ kagunahan pa in pikilan hikaruwa atawa hikatu tungud sakit niyu. Ha Qur’an in Allah, Mahatinggi, nagparman:

Nagpapanjari Kami manusiya dayn ha lupa. Ubus biyutangan Namu siya manni halawm pakandangan (sin ina). Ubus hinang Namu in manni dugu nakumpul, ubus dayn ha nakumpul yaun hinang Namu unud, ubus dayn ha unud hinangan Namu bukug. Pag-ubus piyutus Namu in bukug sin unud amuin giyuwaan na isab sin dugaing kahalan. Na! sanglit pa Allah, Tuhan sarayaw-rayaw magpapanjari. (Qur’an 23:12-14) Manga kataymanghuran usug iban babai ha Islam! Kahatihan natu sin munamuna piyaturun in Qur’an ha Nabi Muhammad ha bulan Ramadan mahamulliya. Bunnal tuud, in pagbassa Qur’an labi na ha Bulan Ramadan, mataud tuud in barakat iban tungbas karayawan. Parman sin Allah:

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 209

“In Ramadan amuna in bulan ha lawman niya piyanaug in Qur’an bilang padduman pa katan manusiya, iban baynat masawa ha kahidayatan iban hukuman [tupungan sin kaamuhan iban kasaan]. Na, in tiyap-tiyap dayn kaniyu sa’bu yaun [ha bay niya] ha bulan yan subay siya magpuasa. Sumagawa, bang in hisiyu-siyu nasasakit, atawa ha tulakan, in manga adlaw kiyabukaan niya, [subay niya gantian] ha adlaw dugaing. In Allah magpaluhay sadja kaniyu; di Siya mabaya magbutang kaniyu pa kahunitan. [Mabaya Siya] matalus niyu in idda sin puasa, iban manglaggu kamu Kaniya [takbir] ha hal yan piyanduan Niya kamu; supaya kamu magsukul." (Qur’an 2:185) Hikaruwa, ha bulan Ramadan, lipatun sin Tuhan Mahatinggi in barakat Niya iban tungbas sin hinang marayaw sin manga ipun Niya. Ha maksud yan, in manga katan miyamagad bunnal ha Islam diyaak magbassa Qur’an ha bulan Ramadan. Hangkanna awn manga Muslim makatangbus magbassa sin Qur’an ha lawm sin 3 adlaw. Manga taymanghud ku Muslim! Suhurun natu pa Allah bang man Niya kitaniyu anugharaan barakat mataud iban hinangun Niya kita makahati sin Qur’an. Pangayuun natu pa Tuhan bang man Niya papagbarakatun in manga hinang natu marayaw guwa dayn ha bulansang sin ulung iban lasa Niya katu. Junjungun natu pa Allah bang man Niya kitaniyu palihalaun da dayn ha kakahinang amuin hikakawa natu sin Mulka Niya. Ya Allah! anugharai kami ‘ilmu mataud sin Islam iban pahuguta in panindug namu ha dan niya sambil pa adlaw mara namu Kaw magbak bilang Muslimin amuin way simiha dayn ha, iban namindahi sin, agama Mu. Ya Allah! Tuhan sin katan piyapanjari! Pakitaan kamu in kasabunnalan samata-mata, sarta anugharai kami dayaw mangagari iban manggayunggung kaniya. Ya Allah! pakitaan kamu in kasaan samata-mata, sarta anugharai kami dayaw umanib kaniya.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

210 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Wayruun Pagpihak ha Islam (No Tribalism in Islam)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 211

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.” (Qur’an 4:1) In manusiya dugaing-dugaing bang duunun ha ingat iban pihak. In pihak magpahantang sin manga bangsa sin mahadjana. In kabuhi sin manga manusiya nagdara kahalan kariasali tungud pagkatau, paghula, salsila, iban pagnakura amuin naghahalulay iban sin damikkiyan yan. Ha Qur’an in Allah nagparman:

“U kamu manga manusiya! Bunnal tuud, piyapanjari Namu kamu dayn ha magtaiban usug iban babai, iban hinang Namu kamu manga bangsa iban pihak, supaya kamu mag-ingat-ingati. Bunnal tuud, in labi mataas in darajat kaniyu ha pangatud sin Allah amuna in manga sila nagmamabuga [sabunnal]. Bunnal tuud, in Allah Sangat-Makaingat, Sangat-Makahati.” (Qur’an 49:13) Tiyumpuk sin Tuhan in manga mahadjana pa pihak iban bangsa bat sila katabangan mag-ingat ingati [magkila-kilahi]. In kahalan sin manga lupa-ragbus natu, bissara natu, laku-tabiat natu, pangaddatan natu, iban na sin piyaghuhulaan natu ha dunya [lamud na in kiyabubutangan sin pamaybay, karandanan, qawman, daira, iban binaybayan natu] makatabang katu tungud pa pagpaawn sin pangilahan ha ginhawa natu. In ayat nasabbut namayta katu in maksud sin pagbidda-bidda sin manga pihak amuna in paghati-hiyatihi ha antara nila supaya sila makapagtabang-tiyabangi iban makapagtuku-tiyukuhi. Ha dunya bihaun, mataud bantu pa manga kapatut sin manusiya, sibu da ha manga pakaradjaan sin ginhawa iban nyawa. In kahanungan sin hula nakabutang da isab ha kamularatan. [Bang paamuhun], in tiyap-tiyap hangkatau sin tiyap-tiyap bangsa ha unu-unu aturan sin hula, subay hamunghaya huminang sin kapatut niya, malayngkan in jangkaan sin Sara sin Tuhan iban Nabi Muhammad . Ampa in kamawmuhan, in bantu pa manga manusiya guwa dayn ha manga kahalubiluhan amuin hihinang da isab sin manga manusiya. In kasabunnalan, in pangjama-jama iban pamaba-maba ha hambuuk pihak sin dugaing, nakahinang tuud parsababan dakula sin kiyakulang in paghati-hiyatihi, bang bukun pagkalu ha antara nila amuin nakabinsana ha kamatauran sin manusiya balla patahunan na. Mataud dayn katu in mabaya pa kilahun bilang pihak, sali da Yakan, Tausug, Maguindanaon, Sama, Maranao atawa Iranun amuin mataud manga pakaradjaan piyagbidda-biddaan, dayn sin kilahun bilang Muslim namamaratsaya ha Islam amuin mataud manga pakaradjaan piyagsisibuan [atawa piyag-aagaran]. [Kiyahatihan natu] in manga manusiya piyaawn sin Tuhan Tunggal dayn ha magtaiban usug iban babai, hi Adam [A.S.] iban Hawa.Hinang Niya sila sama-sibu bilang ipun Niya, sarta piyanghanglaan dumawhat sin maksud sin pagpapanjari kanila bilang Khalifa [mag-aayuput] sin piyapanjari Niya. Wayruunn bukun sakup sin daakan iban kabayaan Niya. Iban wayruun dayn kanila piyalabi atawa niyapihan [in pagkatau iban kapatut]. Di manjari pa’sanun sin hangkatau in kawajiban sin dugaing atawa pangakuhanan sin hangkatau in kasaan sin kaibanan. Ha Islam, in kawajiban ha Adlaw Paghisab hambuuk pakaradjaan sin siyulagan manusiya. 212 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Ha Surat al-Yasin, jiyanji sin Allah ha manga manusiya:

“Wayruun nyawa butangan [misan biya hanglup] sin bukun kaadilan [ha Adlaw Paghukum].” (Qur’an 36:54) In Islam nangdaak pa kahatulan iban kahanungan sin qawman, amuin wayruun pihak tumpukan atawa bangsa magpaawn pagkalu atawa paghiluhala ha antara nila. Huun, bangsa iban pihak in nakakumpul ha manusiya, sagawa di sila manjari mangliyu-lakad ha kapatut sin kaibanan. Di manjari gindasan sin hangkatau in kapatut sin kaibanan. In manga magparagan sin sara [labi na in manga tau-maas sin pag-agama] kiyawajiban magparuli sin kahatulan sin paghula, agad ha undang-undang biyaktul sin Islam. Adapun, biyutang in aturan yan bat madawhat in pamarinta marayaw, sarta maig in pagtingka, pagkalu, iban paghiluhala ha qawman. In hambuuk dagbus sin panggubat ha Islam, awn manga tumpukan limalamugay ha manga Muslim nagpaparuntungan ha kahanungan iban kahatulan sin qawman Muslim. Sagawa, pasalan sin miyamagad sila ha manga kaibanan tumpukan nalalawng, nagtutuyu sila magbuhi sarta magpasaplag sin manga palabay atawa kakahinang makadihil pagbaliak iban makajugjug sin paghula sin manga Muslim amuin nagdihil kanila hantian atawa silungan. In pagpihak manglaraki ha paghambuuk iban mamasawi sin pag-iman bunnal pa Allah, sarta na ha magpasampay sin ulung iban hidayat, Nabi Muhammad . Ha sabab ini, wajib ha katan Muslim, labi-luba na ha manga ulama iban tagakawasa, in mamahalihala sin hag sin paghula iban pag-iman, karna amuna yan in mangdihil daraugan iban kataas bang iban Baya sin Allah. U kamu manga Muslim, manga nakura sin Muslim, manga mamalihala sin Islam, kabuga tuud kamu pa Tuhan, Tunggal! Ha khutba niya kahinapusan ha sa’bu sin paghadji niya kahinapusan ha Bud Arafa, sabda sin Rasul in katan manusiya sibu [wayruun piyagtingkahan, malayngkan kabuga nila pa Tuhan]. Piyasampayan niya in manga sahaba niya iban katan manusiya, pihak, iban bangsa. In Nabi Muhammad

nagsabda:

“In katan manusiya guwa dayn kan Adam iban Hawa. In Arab bukun mataas dayn ha bukun Arab; atawa in bukun Arab mataas dayn ha Arab. In puti bukun marayaw dayn ha itum; atawa in itum marayaw dayn ha puti. In piyagbiddaan nila amura in [Taqwa] kabuga nila pa Allah.” Ya Tuhan namu! Tuguti kami murul ha limpa [kabuhi sarayaw- rayaw] sin Panghu namu Nabi Mauhammad kalasahan. Pa’gangi kami dayn ha mangliyu-lakad sin kapatut sin pagkahi namu manusiya. [Suhurun namu] in tattap Pagjaga mu kamu ha sa’bu sin kalunuk sin Iman namu supaya kami di masasat sin Shaytan. Pangayuun namu pa Allah bang man Niya anugharaan [kasamut iban katarrang] in daraugan sin Agama Niya. Suhurun namu pa Allah bang man Niya sintakun in Kallam Niya iban panji sin Islam, sarta pakusugun Niya, hinangun mangdaraug iban matampal ha katilingkal sin dunya. Damikkiyan, junjungun natu pa Allah bang man Niya palihalaun in Iman natu iban sin katan Bangsa Muslim, sarta na sin panghindu sin Islam, dayn ha kangian sin pagpihak amuin makalarak ha Ummah. Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 213

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

214 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Pamandang sin Islam ha Palipalihan iban sin Luna Niya

(Islam Rejects Superstitious Beliefs and Practices)

“Bunnal tuud in agama ha pamandang sin Allah amura in Islam.” (Qur’an 3:19) In ayat nasabbut nagpatumtum katu in ngan iban kasara-saraan sin Islam piyaturun dayn ha Allah sadja. In kasara-saraan niya jukup aturan sin kabuhi, amuin nagtitimbang sin paghidjatul sin pakaradjaan sin manusiya palawm paguwa, biya na sin Iman, ibada, iban parakala atawa hinang pagdunya. In hag makamdus sin Islam amuna in Iman nakasandig ha Qur’an iban Sunna sin Nabi Muhammad . Bang magad da in Muslim sin agama niya, in hinang niya marayaw mahinang ibada amuin taymaun sin Allah. In wayruun kapurujanan amuna in pangahagad kiyawa dayn ha palipalihan, suysuy bukun bunnal, iban pikilan hinang-hinang sadja. Ha sabab ini, in Allah, Mahatinggi, nagparman:

“Hisiyu-siyu in mabaya sin hambuuk agama dugaing dayn ha Islam di tuud taymaun kaniya; iban ha Adlaw Mahuli lamud siya ha jumlahan sin manga manusiya salugi-lugi.’’ (Qur’an 3:85) In Islam tubus iban jukup agama nagdara sin kasara-saraan dayn ha langit piyanaug sin Allah ha kaagi sin Qur’an. In pamandang niya katiluagan saplag, sarta manjari pakayun ha katan pakaradjaan sin kabuhi sin manusiya, duun naka ha pag-akhirat, paghula, kabuhianan, pagparinta, iban pagpangadji. In manga pikilan, pangahagad, iban aturan mahalga sin Islam di pagkapindahan, sarta wala nahalin ha katan masa, ha antara sin dugaing-dugaing kahalan, waktu, lugal, iban manusiya. Hangkan, in manga kasara-saraan sin Allah iban Sunna sin Nabi Muhammad , amuin bunnal iban amura in puunan sin hag sin pangahagad ha Islam, bukun sila parakala pagpindahan, paggantian, pagganapan, atawa pagnahutan. Amusadja, in pagmaana sin manga damikkiyan yan, piyatup na sadja ha kahalan sin paghula amuin piyasampayan sin Allah sin daakan Niya iban piyagtibuukan [ijma] sin manga ulama Muslim. 216 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

In Islam bukun pangaddatan kamaasan, kakahinang atawa kabiyaksahan. Sumagawa, in Islam amuna in dan [daakan] mabuntul iban lungbus sin Allah, nagpapanjari sin katan manusiya iban pitunglapis langit iban lupa, sarta na sin katan ha gi‘tungan nila. Parman sin Tuhan Mahatinggi:

“Hangkan paharapa [Ya Muhammad] in bayhu mu pa agama sin bunnal iban purna hambuuk da in Tuhan [Hanifa], Fitra [kahambuuk] sin Allah, ha hal yan, piyapanjari sin Allah in katan manusiya: Wayruun pagganti [paawnun] ha antara sin hinang [piyaawn] sin Allah: Amu yan in agama sabunnal: Sumagawa di kaingatan sin kamatauran sin manusiya.” (Qur’an 30:30) Iban in Tuhan Mahasutsi nagparman:

“Biya da hayan, sakahaba Kami magpara magbabanda pa manga manusiya nakanuna dayn kaymu [Ya Muhammad], in manga balkanan dayn kanila namung: “Kiyaingatan namu in manga kaapuan namu miyamagad ha [aturan iban] agama, sarta tantu tuud murul kami sin limpa nila.” Laung [sin magbabanda]: “Unu, misan in diyara ku kaniyu pamandu labi marayaw dayn sin kiyaingatan niyu biyabawgbugan sin manga kaapuan niyu?” Laung nila: “Bunnal tuud di kami magkahagad ha [pamandu] piyasampay kaymu [Kanabihan]. Hangkan piyaulihan namu sila: Bihaun kitaa niyu bang unu in luna ha manga sila di magkakahagad [sin kasabunnalan]! (Qur’an 43:23-25) Bang duunun ha manga ayat mulliya ini, in manga agama nakauna atawa ba’gu iban sin pamaham bukun kiyawa dayn ha daakan sin Allah iban panghindu sin Nabi Muhammad tantu di taymaun sin Allah, sarta tungbasan sin siksa ha dunya iban Adlaw Mahuli. Manga kataymanghuran usug iban babai kalasahan ha Islam! Bilang Muslim, diyaak kita niyu maghulat-hulat ha Allah sadja. Diyaak kitaniyu mamugit iban umanib sin tiyap-tiyap hinang, himumungan, iban pangahagad amuin piyanglangan lumamuran natu. Diyaak kitaniyu magsayudja sin manga kaanakan natu ha maksud mahinang sila magmabuga pa Allah iban palayuun sila dayn ha katan tibayhuan sin palipalihan iban napsu [mulakab]. Sabunnal tuud in Qur’an bukun piyanaug karna gantungun ha liug sin tau, malayngkan bilang ubat sin kasakit-sakitan sin atay sin manusiya. [In hambuuk maksud] piyanaug in Qur’an amuna in supaya kaaniban in unu-unu hinang palipalihan. Manga kataymanghuran usug iban babai kakasihan ha Agama! Magsama-sama kitaniyu sumuhud pa Allah, Mahatinggi, Bayng-Kasihun, bang man Niya kitaniyu anugharaan da kahidayatan. Wayruun tuud makadawhat sin daugan atawa makakawa sin maksud bang bukun manga sila kiyahidayatan sin Allah. Pangayuun in dul Niya bang man kitaniyu kaanugharaan manga hinang marayaw mangdihil paruntungan ha ginhawa natu, ha kaluwalga natu, labi na ha agama natu, Islam. Suhurun natu da isab pa Allah bang man Niya kitaniyu Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 217

palihalaun dayn ha kasaan sin manga hinang natu iban dihilan kitaniyu kabuhi marayaw ha adlaw dunya iban ha Adlaw Mahuli. Ya Allah! Tabangi kami magtawbat iban tumaalluk Kaymu. Taymaa in manga duwaa namu. Ya Allah! Pananaman kamu in hagpay sin Ulung Mu iban limu sin Kaampunan Mu. Palihalaa in manga pangatayan namu dayn ha lumasa pa dugaing dayn Kaymu. Palamura kami ha manga sila Kalasahan Mu iban malasa Kaymu. Palihalaa kami ha kabuhi iban ha adlaw mahuli dayn ha manga tatandasan iban kasasat-sasatan. Hinanga kami magmabuga Kaymu ha katapukan iban ha katampalan iban hinanga kami lamud ha manga tau bal-iman. Ya Allah! Kaulungi in katan Muslim. Ya Allah! Taymaa in duwaa namu.

‫ أﻗﻮل‬،‫ وﻧﻔﻌﻨﻲ وإﻳﺎآﻢ ﺑﻤﺎ ﻓﻴﻪ ﻣﻦ اﻵﻳﺎت واﻟﺬآﺮ اﻟﺤﻜﻴﻢ‬،‫ﺑﺎرك اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ ﻓﻲ اﻟﻘﺮءان اﻟﻌﻈﻴﻢ‬ ‫ إﻧﻪ هﻮ اﻟﺘﻮاب‬،‫ﻗﻮﻟﻲ هﺬا و أﺳﺘﻐﻔﺮ اﷲ ﻟﻲ وﻟﻜﻢ وﻟﺴﺎﺋﺮ اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ ﻣﻦ آﻞ ذﻧﺐ ﻓﺎﺳﺘﻐﻔﺮوﻩ‬ .‫اﻟﺮﺣﻴﻢ‬ Bang man aku iban sin kamu panduan sin Allah pa kasajahitraan sin Qur’an Mahamulliya iban papagparuntungun aku iban kamu ha unu-unu na [karayawan] ha lawm sin Ayat niya iban sin Zikr Balhiqmat. Mamung aku sin pamung ku iban suhurun ku pa Allah in kaampunan sin aku, kamu, iban katan Muslimin dayn ha tiyap-tiyap dusa [manahut-maaslag]. Na, pagtawbat kamu pa Allah, sabunnal tuud in Siya Bayng-Ampunun iban Bayng-Ulungun.

218 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Budlung Ba’gu Bihaun, Taumaas Nakura sin Kunsum (Youth of Today, Man of Tomorrow)

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 219

kausugan mataud iban kababaihan. Iban kabuga kamu pa Allah amuin pangayuan sin pa hambuuk pa hambuuk dayn kaniyu (iban kabuga kamu) ha mamugtui sin pagkasilasa sin magkampung. Bunnal tuud in Allah in kaawnan Niya kaniyu jimajaga.â&#x20AC;? (Qurâ&#x20AC;&#x2122;an 4:1) U kamu manga Muslim! Kabuga kamu pa Tuhan, Mahatinggi, iban pagtaat kamu Kaniya bat kamu makadawhat sin karayawan iban kakuyagan ha kabuhi iban Adlaw Mahuli. Manga ipun sin Allah! Ingata niyu in agama ha Tuhan, Tunggal. Siya in magkabayaan bang unu in kabayaan Niya iban maghidayat bang hisiyu in hidayatan Niya. Piyara sin Tuhan in Nabi Muhammad iban hinang siya imam dakula iban nakura. Di tumayma in Allah pangahagad [hinang] dayn kansiyu-siyu hingga hikaagsu in tiyap-tiyap parakala sin agama pa pangatud iban kabayaan sin Nabi Muhammad . Manga kataymanghuran usug iban babai kalasahan ha Islam! Subay natu hitanum ha akkal natu, dayn ha waktu pa waktu, in manga kaanakan natu, kabataan bihaun, piyag-anak sila iban ingat kariasali huminang karayawan iban kangian. In kitaniyu manga kamaasan Muslim, subay magpanaug alta ha pagtundan sin manga kaanakan natu pa pagmabuga pa Tuhan. Hinduan natu sila sin laku-tabiat marayaw bat sila mahinang nakura ha susungun sin Ummah iban mahinang tagakapusan ha ginhawa baran nila iban ha Ummah katiluagan. In budlung baâ&#x20AC;&#x2DC;gu bihaun amuna in usug [nakura] sin kunsum. Yan ha lawm lima nila in susungun sin qawman iban bangsa. Sila in sumubli ha manga kanakuraan bihaun. Sila in pangandulan sin kawajiban biya sin kiyapanghangla ha manga kanakuraan iban manga mahadjana marayaw. Hangkan, subay di gaanun-gaanun sin kabataan bihaun in susungun. Subay sila magtuyu, di malawa in angan-angan marayaw, iban tantuhun nila in kawajiban pa hula ha susungun adlaw. Manga kataymanghuran usug-babai, sarta na sin manga kamaasan sin manga kabataan bihaun! In Islam diyaak kitaniyu magpasingud kanila sin pagmabuga pa Tuhan. In manga kamaasan subay daran in paghindu ha manga kaanakan nila. Bang di, maluhay in pikilan, pangatayan, iban kakahinang sin kabataan maluk iban mautung pa kangian jimajatu ha kuliling nila. Di ha hula natu, kita natu in manga kaanakan iban kabataan mataud in piyagbiddaan [sin pangaddatan], labi na in manga sila piyag-anak sin manga kamaasan makagaus iban hangkatiyu, parakala wayruun mahinang sin manga sila lamud ha manga kaluwalga miskinan. U kamu manga kabataan iban kaanakan, tumtuma niyu in pagtuyu, kusug sin niyat, iban maksud mahugut amuna in nakaraug sin kamiskin bang duunun ha manga sila naglawag sin kasabunnalan bilang dan nila pa maksud. Mataud salsila biya sin suba wayruun tubtuban pasalan sin manga sila kausugan iban kababaihan mabawa in panagnaan, sagawa wala nagalantang sin kamiskin ha pagdawhat nila sin maksud ha kabuhi, dayn ha kusug sin Iman mahugut iban angan-angan atawa maksud makusug. Ha panagnaan patahunan bilang nakura sin Hula Muslim tagna, in Nabi Muhammad nagbutang sin pikilan pag-ayuput ha manga kabataan ha antara sin manga kaluwalga dayahan iban miskinan sin Makka iban Madina. In palabay ini nagmakbul marayaw bang duunun ha manga himumungan sin kabataan nakalamud, sarta nakapasung sin pagmasusa sin manga sila kamaasan makagaus ha manga kabataan iban kamaasan kulang kabus. Sagawa di ha binaybayan natu, biyadiin in kahinang sin damikkiyan yan bang in kamatauran sin manga kabataan piyalalamud sadja in pakukus makamatay ha agun katan unu-unu sin kabuhi nila? Biyadiin in kapangandul sin kamaasan makagaus dayn ha guwa binaybayan ha 220 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

manga kabataan biyaksa pa ha paghiluhala sin dunya dayn sin pagsumadja-siyumadjahi sin qawman? Ha masa bihaun iban waktu sin paglangpas, pag-mata-mata, iban pagsaggaw hipalukat biya sin ha Basilan, pikil niyu mahinang natu baha in padduman biya hayan in dayaw amuin biyaktul sin Nabi Muhammad , sarta singuran sin manga hula ha Subangan? Nagparman in Allah ha Qur’an:

“Hisuysuy Namu kaymu [Ya Muhammad] sin salsila nila ha kasabunnalan: bunnal tuud in sila manga kabataan namamaratsaya ha Tuhan nila, iban giyanapan Namu in hidayat kanila.’’ Kitaa, timindug sila sarta namung: “In Tuhan namu, Tuhan sin pitunglapis langit iban lupa: di tuud kami tumawag pa Tuhan dugaing dayn Kaniya: bang namu hinang, bunnal tuud nakapamung kami sin salaggu-laggu kakupulan.” (Qur’an 18:13-14) Damikkiyan, parman sin Allah:

“U kamu manga namamaratsaya! Pagmabuga kamu pa Allah, iban papahulat-hulatan niyu ha tiyap-tiyap manusiya bang unu in [tagama] piyara kaniya tungud pa susungun. Huun, pagmabuga kamu pa Allah: Sabab bunnal tuud in Allah Sangat-Makahati sin [katan] hihinang niyu.’’ (Qur’an 59:18) In sahalga-halga tingian sin kabuhi amuna in kabata. Duun na ha pangummulan yan tumagna in paglasag sin kasambuhan sin ginhawa, sarta tumagna in [kalabbiyan sin] kabuhi. Amu yan in pangummulan in katan pakaradjaan hipu sin manga angan-angan marayaw iban janji dakula. In susungun jumatu ha kaagi sin manga angan-angan iban maksud amuin tumagna ha kabata sin kabuhi. Bang in panagnaan bukun amu, halli kamu bang unu in kahinapusan makasusa. Hangkan, jaga tuud kamu. In manga kamaasan subay tuud patutugun in paghindu marayaw iban pagjaga ha manga kaanakan, labi na bang mabaya na tumindug isa-isa in kaanakan nila. Bang sila kapasaran, maluhay sila mahigtung pa kasaan sin manga jimajatu ha katilibut nila. Ha bihan in dagbus, manjari sila kugdanan sin aramala dakula sin kalisu iban suwak ha ubat [makala‘pung], labi na bang iyaagaran sin pagjuru iban panaksil, makahinang kanila gipuk pa pikilan mangi. Misan bihadtu, bilang Muslim, subay kitaniyu di da masusa tuud. In daakan sin Allah ha Qur’an wayruun kulang ha paghidayat katu bat kaubatan in kasakit-sakitan sin paghula iban manusiya. In panghidayat ha Qur’an piyakusug iban piyasawa sin Sunna sin Nabi Muhammad iban panghindu sin manga ulama. Adapun, mabaut marayaw in manga kaanakan natu ha dan sin Islam bang kitaniyu magad sin padduman iban panghindu sin Nabi Muhammad , amuin dimihil sin waktu kabuhi niya ha pagpasaplag sin Agama Islam.

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 221

Biya sin Parman sin Allah:

“Paawna dayn kaniyu in tumpukan sin manga manusiya mananawagtawag pa katan karayawan [Islam], mangdaak maghinang sin kaamuhan [Pagtag-ipun ha Allah iban sin katan diyaakan sin Islam], iban manglang dayn ha hinang kasaan [pagshirik, wayruun panghagad, iban katan liyangan sin Islam]: Sila na yan in manga makadawhat paruntungan [dakula].” (Qur’an 3:104) Bilang kamaasan, kiyawajiban kitaniyu maghindu ha manga kaanakan natu sin pangaddatan iban pangadji marayaw ha pagpalaggu natu kanila sin pagpalaggu sarayaw-rayaw, bilang pangagad ha daakan sin Nabi Muhammad ha sabda niya: “Hindui in manga kaanakan iban kaluwalga mu pangadji marayaw iban pamu’pu sin ginhawa.” In pag-agad ha panghindu sin Qur’an iban Hadith sin Nabi Muhammad ha pagpalaggu sin manga budlung ba‘gu makatabang kanila dumawhat sin manga sipat marayaw amuin naparagbus sin manga kausugan iban kababaihan marayaw ha antara sin pangaddatan iban sipat sin manusiya. In manga kaapuan natu bal-iman, hambuuk dayn ha manga nagsuysuy sin Hadith, nagpasaplag tuud sin pagsayudja sin pangaddatan dayn ha marayaw pa labi marayaw pagkamanusiya sin manga kabataan ha waktu kabuhi nila. Hi Khalifa Harun al-Rashid hiyatud in anak niya usug pa guru papahinduan magbassa iban magpaham sin Qur’an umingat sin Hadith sin kasarasaraan, humati sin manga tingian sin himumungan iban biyadiin in pagtana kaniya, magsulat tarasul iban daman, iban umig sin pagkatawa nakalandu. Makusug in pangahagad niya, amu yan in subay hipapaanad munamuna ha manga kaanakan bat sila mahinang nakura ha susungun. Ha kahalan natu, subay natu hinduan sibu pangaddatan marayaw iban pangadji in manga kabataan bat sila mahaun dayn ha manga lassun sin Subangan, amuin tagasara, pangahagad, dagbus sin kabuhi, kamawmuhan di magkugdan iban panghindu sin Islam. Ya Allah! Suhurun namu Kaymu, ha sa’bu nagtatagad tumunay sin hambuuk ibadat diyaakan Mu kamu bilang rahmat dayn Kaymu. Suhurun namu Kaymu, ha ran sin pagpatarrang sin Ikaw in Allah, wayruun Tuhan mapatut pagtag-ipunan malayngkan Ikaw, Tunggal, magbubuhi, amuin di mag-anak iban wayruun piyag-anak, iban wayruun biya Kaniya. Ya Allah, nagpapanjari sin pitunglapis langit iban lupa, tagdapu sin kawasa iban kaulung, buhi salama-lama amuin di mapatay, iban nagnanafaqa ha katan buhi. Suhurun namu Kaymu, hinanga in Iman namu mahalga kamu, palingkata siya iban pahuguta ha jantung namu. Suhurun namu Kaymu, parugala kami ha kakufulan, karusahan iban kajaruhakaan, sarta palayua kami dayn ha manga dan mangi yan.

222 | Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas

Khutba: Pamandu pa Kasambuhan ha Qawman Muslim ha Pilipinas | 223