Selected Khutba Yakan by Local Governance Support Program in ARMM

Magsalin Bahasa Ahmad Y. Al-Amin Tumpukan matuntul pagsalin Mufti Abdullah Hamja Utoh Ahmad Y. Al-Amin Masid B. Yacob Samad Ahmad Damayin Pahallawan Manulat Iyehin si English Abdulwahid Inju Abdulgani Alawi Haidit Astarani Sharif Jul Asiri Abirin Mukhtar Jailani Abdullah Hamja Utoh Shervin Kasim Mahmood Pulangi Alimudin Abdullah Abdulcadir Mambuay Kamarudin Baulo Ahmad Mala Bajunaid Ibrahim Abdulsalam Alabat Ahmad Ali Bud Pamakuhan pikilan Esmail Ebrahim Tibuukan meh tamam Kamarudin Baulo Cindy Fair, LGSPA Marion Maceda Villanueva, LGSPA Jose Deles Jr., LGSPA Myn Garcia, LGSPA Gemma Borreros, LGSPA Joseph Palanca, LGSPA Jodl Isahac, LGSPA Maya Flaminda J. Vandenbroeck, LGSPA Juvylyn Sobrivega, LGSPA Ma maul-maul iyehin Arthur Ian L. Garcia Bayhuh putus nen: Masjid Mayor Kallahal, si Tablas Usew, Tuburan, Basilan

Khutba Tapeneh Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas Copyright ÂŠ 2008 Local Governance Support Program in ARMM (LGSPA) Sarun asal landu hep teed agak duk hallih si kapa ngahinang kitab inin, sine-sinehin ne siye mamahalayak si iyehin atawa/duk makaurung pikilanin atawa/duk mangahatul iyehin makajari paghatihan ine-ine guwa amban meh pangosalan iye inin atawa ine-ine ne kahalan. February 2008 Tasulat balik padduman inin si March 2009 ISBN Umbul ISBN 978-971-94065-6-3 Tasulat duk taputus si lahat Dabaw, Pilipin Pinamahalayak weh: Local Governance Support Program in the Autonomous Region of Muslim Mindanao Unit 72 LANDCO Corporate Center J.P. Laurel Avenue, Bajada Davao City, 8000 Philippines Tel. Nos. (63-82) 227-7980 to 81 http://www.lgspa.org.ph Ye hinang inin tepeniya parsababan kapanuku duk artah weh pamarinta lahat Canada pinalabey si Canadian International Development Agency (CIDA).

Lambahan Isinen Pinakilale Pangalukahan Bismillahir Rahmanirrahim Kahapan Pamarinta 1. Pagnakurah si Islam Aturan Duk Sahap-Hap Pineneh Nakura Pagnakurah si Islam Sarat Pagnakura si Islam Nabihin Sintuan Pagnakurah Kasambuhan Pagnakurain si Kaam Nakurah Duk Ra-Ayat

15 20 25 30 35 41

2. Pamahali pag-eddoh duk pagtangkew Kasabennalan Duk Kaadilan si Islam Jatu Pag-Edduh Duk Pagtangkew

46 52

3. Pamang-gah labeyan pamarinta lemmih Kakahinang Pagpulitik si Islam Guwa sa Lemmi-Lemmi Pagpulitik Dem Kawman Islamin Naggah si Pagdamak Kalabbiyahan Isun-Mawpakkat

57 62 66 70

Ka-adilan Dam Kawman Tudju Manusiyah 1. Kapatut duk Pangadjih Pininig Manuntut Ilmuâ&#x20AC;&#x2122;in Kawajiban Dangan-Parangan Kalabbihan Magnuntut Ilmuâ&#x20AC;&#x2122;

75 81

2. Pamandu makahap si Islam Kapatut Kamakanakan si Islam Tabi-at toh Islam si Kamakanakan

86 91

3. Pamasayambu kasakupan dam kawman Kasayambuhan Duk Kalissinan si Islam Kahargaan Mahalalin Kalissinan si Islam Pangahellih Duk Pangipat Katalibut

96 101 106 111

4. Pamarihalah pangaddatan si Islam Patut Meh Kalellahan Kapatut Meh Karendehan Pagka A-A si Islam Ine Tabissara Islamin Hal Pag-Anda Seddi Bangsa Darjat Meh Karendehan si Islam

116 120 124 129 133

Magpasanyang Saggah Labeyan si Islam 1. Pamanggaah magbanta duk kalabbihan pagdarambuwa duk pagma-ap minaap Pagpungtinai si Islam Ka-Jattihan Dam Kawman Islam K Pangipat Ke-Elluman Duk Karamat Kisas Kaharga-An Magmaap-Minaap Kasulutan duk pagdarambuwaan si Islam Kahargaan Pagdarabuwa si Islam

138 143 147 151 156 160

2. Pangangkat Sarah, sanyang duk lappas Islamin Agama Makasanyang Kapatut Meh Saweh Te Magtapit-Lumah

165 169

3. Jatu kalaatan duk bunuh si ke-elluman manusiyah Islamin Nga-Astelan Terorisim

174

Pangangkat Amban Kamiskin Duk Pagpasayambu Pag-usaha si Islam 1. Sinalih-salih pangurungan Poonanin Kahargaan Zakatin Masinnah Manusiyah Miha Rizziki Allah Islamin Agama sa Mura-Mura

179 185 191

2. Pamarihala Katalibut Pangipat Katalibut

197

3. Pamanggaah Riba o pag-anak sin Islamin Tinagga Weh Ne Mag Anak Sinin

202

Islamin Jukup Labeyan Ke-ellum 1. Gah niyah pagpihak-pihak si Islam Islamin Yene Jukup Labeyan Ke-Ellum Islamin Yene Timbangan Ke-Ellum Dunya Duk Akhirat

206 211

2. Pagpabasag Pag-Iman Lasa si Rasulullah Sallallahu Alahi Wa Sallam Narka Jahannam Ye Pahala Magbassa Qurâ&#x20AC;&#x2122;an

214 218 222

3. Islamin Nagga-an Pagbangsa-bangsa Ganah Pagbangsa-Bangsa si Islam

226

4. Pama-angkat kakahinang si Islam Islamin Gey Naymah Duk Ngahinang Putikaan

230

5. Pusakah Tebi Makanak Kuweitu, Bahi Sumu

234

Pinakilale Ye inalenan Local Governance Support Program si ARMM min (LGSPA), pakaradjaan amban Canadian International Development Agency (CIDA), nuku iye si pag paniya duk pag hinang Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas. Inin, lamud amban meh pakaradjaan LGSPA pamasambu si meh pkrdjn pag parinta diyalem ARMM latun si pangilale sukuh hinang meh kanakuraan si agama supaya kapa manoh si meh kaekkahan kawman si ine-ine ne parkalah si kaellum. Ye hinang inin magtagnah sakulang-kulang ye hinahbu si song pag paniya election si ARMM tahun 2005 miyaan. Lamud si panuku pamahati si pangatau meh a-a gantah motohan nakurah. Paghinang LGSPA inin, tataabbit de Ustadz Ahmad Ali-Bud, ye bakas Dean si Skulan Southern Philippines Center for Islamic Teaching and Training, diyaleman skulan Mindanao State University, si Tawi-Tawi, supaya makahinang duk makapasampay aturan Khutbah si Islam ye niya parsugpatan ne tudju kakahinag duk pangaddatan ye pag peneh ilamud pinahati dem meh kamasjid-masjiran dem Tawi-Tawi. Niya pituh (7) Khutbah tahinang weh si Ustadz Ali Bud, ye gantah lamud para si pituh (7) jumaat diyalem ampat puh duk lime (45) ellew pag kampen si waktu pag peneh nakurah. Si alen mag kokan iye si Majlisul Ahâ&#x20AC;&#x2122;la ; Sa langkew-langkew parhimpunan pag toh si Islam duk pagpamahalayak ( Supreme Council for Islamic Teaching and Advocacy) si Tawi-Tawi, Si Ustadz Si Ustadz Ali Bud bakas mag meeting duk meh kaguruhan magpasaplag si kamasjiran para pag bissarahan ye meh aturan pag urung Khutba si tiyap-tiyap sambahayang jumaat. Tandah nen, Ustadz Ali Bud, ngahinang pakaradjaan si Radio kahabah simana mag pahati, landuh teed ekka mabayah pakale sartah mag text meh sinduwe a-a mapakalehin landu mag sarang sukul si pakaradjaan tahinang kahabah jumaatin saba makaurung bulansang si meh manusiya. Yene makasuse hin, pag sakey ne Ustadz Ali Bud moleh tudju hadarat Allahu taala, bug ah pe soosa bisan pasambu mahap ye pakaradjaan ne ley. Sumaguwa, bisan ne saih kahalan ne ley, na ye meh bakas bakkas ne ley tahinang du ih pamasambu si pag khutab si kaluhahan. Ye inin kamuttuhan bakas tahinang weh meh lime Mufti amban, Basilan, Sulu, TawiTawi, Maguindana duk Lanao si sababan kappa nabang weh meh tiyap-tiyap a-a de landu makahati si sarah duk meh taga akkal. Kamuttuhan inin weh meh bakas kapag taallukan si bakas kapag tipun-tipun weh meh bara-akkal latun si pagsulat duk si ka hallih pamayam si meh bakas tahinangin si tiyap-tiyap aturan khutba bakas tahinang. Sanglit duk pangilale pusi Ustadz Esmael Ebrahim si labeyan iye parsababan pukun magjatu sartah hap pakahinang pakahinang khutba padduman ini. LGSPA yin landu teed kegan sartah sinnah si atag lamud siye si meh bakkas inin. Landu teed hadje pagsarang sukul duk pangandel de si meh Mufti hin si atag pangandel de si LGSPA hinang de saweh. LGSPA yin tahinang de inin parsababan kapangandel de duk pamasambu de para pangaluka karantaan si antara kawman diyalem ARMM. Si sababan kapamahati dem kawman, tahinang ih labeyan kapangaka pamahap pag parinta. LGSPA yin, lamud ngase-ngase si meh kanakuraan muslim si pag agama weh labeyan inin sa hap-hap pamangun si ka kabentel pag parinta si tiyap-tiyap kawman patut duk maku-maku supaya tattap pamahap pamarintahin amban waktu si waktu. Local Governance Support Program in the Autonomous Region of Muslim Mindanao (LGSPA)

Pangalukahan MAGFARMAN ALLAHU TAALA: â&#x20AC;&#x153;Oh kaam meh a-a mag paratsaya! Apabila ne kale bi panawag tawag tuhan bin si ellew jumaat, nah subey ne kaam magdayi-dayi tudju panabbutan bi Allahu taala (Tuhan bi) sartah ambanan bine dahu meh dagangan bin; sabab ye ih makahap si kaamin, mura-murahan tahati bi ih.â&#x20AC;? (Qurâ&#x20AC;&#x2122;an, 62:9) Meh tahun palabey ley, meh nakurah muslim si agamahin tattap ne hadja magpasampay dem kawman tartantu pasal pamahaget parsugpatan duk pamasambu pag uusha supaya hadja ngabasag agama Islamin duk antara parsugpatan si meh kahalan ketelibut de duk meh seddi pe kakahinang pag u-usaha dem kawman de. Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas bakas kapag isun mawpakkatan weh meh tumpukan Darul Ifta (Kaulama-an) supaya taayun si asal-asal kakahinang tudju maksud ye kappa masuat si meh pangaddatan pagsawmadja dem kawman Muslim tu si lahat pamarinta inin. Ye kitab (Padduman) inin subey tapasampay si kaluwahan si meh kaekkahan masjid (Langgal) si diyalem pamarinta tumpukan Muslim si Mindanao (Autonomous Region in Muslim Mindanao). Ye kitab (Padduman) inin buwah atawa hinang bakas kapag taallukan simeh kaekkahan bakas pagtimuk-timuk, duk pagsulat sartah kapatengan teed ye pamayam si iyehin si waktu binassa bakas tahinang para pag khutba si tiyap-tiyap jumaatin. Labinen teed, ye khutba inin tantu pamatampal si meh kahalan tartantu si parsugpatan manusiya dambuwa para dambuwa si kahalan katalibut den. Niya lime (5) sa hadje-hadje khalan ta tapa tarrang; pamahap pamarinta, pamahap pagsawmadja, panalassay pagbanta, kasigpit duk pamasambu pag u-usaha sartah Islamin labeyan duk pakaradjaan si kaellum. Ye labeyan pag hinang khutba inin maka basag pagdarambuwa duk pagtuhut-tuhut meh kanakuraan Muslim si agama amban biddah-biddah lahat/ginisan tumpulan bangsa si Cotabato, Basilan, Lanao Del Sur, Maguindanao, Marawi City, Sulu duk Tawi-Tawi. Subey inin kapa mahalayak si kemon manusiya weh inin duman hadja hat-hat kitab inantan-antanan. Sumaguwa, ye khutba inin, maksud nen pamaluha/pamabasag si meh khutba yene inosal si kuweitu si meh kamasjid-masjiran. Ye khutba inin, tahinang sa hadjehadje labeyan makatabang duk maka paasig si meh muslim ngahinang duk palamud si kapa masambu duk kahalgaan sartah maka tuku si labeyan pag panoh si agama Islam. Ye maksud khutba inin, supaya makaurung si meh muslim ka keg-kegan duk labeyan toh. Sabab ye hadja maka banggah si iyehin, kamiskin, kasigpit si pag usaha duk gey ketuntul nakurah atawa ka kulang ka halgaan pag parinta, meh khutba inin tahinang parsababan maka keg-keg duk kaasigan meh kawman muslim pangandawhat de angan-angan de pag pasanyang duk ka sumambu pag sawmadja re.

Si labeyan toh amban Allahu taala iye maha-sutsi, maku-maku kami bang pain kitab (khutba) inin makatabang duk makaurung panalih sartah pangahati duk pamarantah si siye si gantah makasanyang si sinong de. Abdulwahid Inju Abdulgani Alawi Haidit Astarani Sharif Jul Asiri Abirin Mukhtar Jailani Abdullah Hamja Utoh Shervin Kasim Mahmood Pulangi Alimudin Abdullah Abdulcadir Mambuay Kamarudin Baulo Ahmad Mala Bajunaid Ibrahim Abdulsalam Alabat

Bismillahir Rahmanirrahim AL HAMDU LILLAHI NAHMADUHU WA NASTA INUHU WA NASTAGFIRUHU. Kemon sanglit duk pudji tartantu si Allahu taala, Tuhan dambuwa-buwa makaurung hidayat duk toh si manusiya tudju lan bentel. Manusiya in pina panjari weh Allahu taala karnah in siye ganti Allahu taala masampay duk ngahinang si ine-ine kabayaan ne hininang tuu si bulak dunya inin. Sinulat khutba inin sartah sinalin duk tinarjama si bahasa yakan, labey amban lugtuh duk pag tuyuh si sa hap-hap hinang tudju Allahu taala sabab ye maksud ne inin supaya makaurung toh si meh panubuh dembuli si kalasa kadikih dikian kalu-kalu du pain niya amban siye tahinang A-a hap (Salih), supaya ne hadja siye maka paesseb si agama Allahu taala. Ye khutba inin, pinagka-agenan weh meh kaguruhan duk meh Professionals labinen teed si kappa nuku weh meh A-a mag masuse amban opisina inalenan Local Government Support Program (LGSPA) si ARMM. Mura-murahan pinagbarkat weh Allahu taala lugtuh inin duk teymah ne ine-ine taeddoh te pa iddah amban khutba inin. Magsukur si kapa nuku bi si pakaradjaan inin. WASSALAM. PONGTINA-I BI SI ISLAM; ALEEM ABDULLAH HAMJA UTOH Mufti-Basilan

K h u t ba

Aturan Duk Sahap-Hap Pineneh Nakura

(Attributes and Ideal Qualities of a Leader)

‫ وﻧﻌﻮذ ﺑﺎﷲ ﻣﻦ ﺷﺮور أﻧﻔﺴﻨﺎ وﻣﻦ ﺳﻴﺌﺎت‬، ‫ وﻧﺴﺘﻐﻔﺮﻩ وﻧﺘﻮب إﻟﻴﻪ‬، ‫ وﻧﺴﺘﻌﻴﻨﻪ‬، ‫اﻟﺤﻤﺪ ﷲ ﻧﺤﻤﺪﻩ‬ ‫ وأﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ وﺣﺪﻩ ﻻ‬،‫ وﻣﻦ ﻳﻀﻠﻞ ﻓﻼ هﺎدي ﻟﻪ‬، ‫ ﻣﻦ ﻳﻬﺪﻩ اﷲ ﻓﻼ ﻣﻀﻞ ﻟﻪ‬،‫أﻋﻤﺎﻟﻨﺎ‬ ‫ وأﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪا ﻋﺒﺪﻩ ورﺳﻮﻟﻪ ﺻﻠﻰ اﷲ ﻋﻠﻴﻪ وﻋﻠﻰ ﺁﻟﻪ وﺻﺤﺒﻪ أﺟﻤﻌﻴﻦ وﻣﻦ‬،‫ﺷﺮﻳﻚ ﻟﻪ‬ .‫ﺗﺒﻌﻬﻢ ﺑﺈﺣﺴﺎن إﻟﻰ ﻳﻮم اﻟﺪﻳﻦ‬ (Alhamdu Lillahi nahmaduhu, wa nastagfiruhu, wa natuwbu ilayhi, wana a’uzu Billahi minsarri anfusina’ wa minsayyi a’ti a’maalina, man yahdihillahi falamudillalah, wa man yuzlil palahadiyalah, wa ashadu anna La’ilaha Illallahu wahdahu la sarikalahu, wa ashadu anna Muhammadan abduhu wa Rasuluhu Sallallahu alayhi wa ala alihi wa sahabatihi azmain wa mantabiahu bi ihsanin ila yawmiddin.)

:‫أﻣﺎ ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﻓﺈن ﺗﻘﻮى اﷲ هﻲ وﺻﻴﺘﻪ ﻓﻲ اﻷوﻟﻴﻦ واﻵﺧﺮي‬، ‫ اﺗﻘﻮا اﷲ ﺣﻖ ﺗﻘﺎﺗﻪ‬، ‫ﻋﺒﺎد اﷲ‬ Amma ba’du: (Ibadallah, ittaqullaha haqqatu qatihi, pa-innattaq wallah hiya wa siyatihu pil-awwalina walakhirina.)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱﺗﱠﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 15

Hatinen: “Ye meh siye (Nakura muslim) apabila siye tahinang nakurah si diyata bulak inin, subey siye matengge sambahayang, ngurung zakat, ngandaak ngahinang hap (mag parambus-bus si katunggal tuhan (Allah) duk kemon ne tapatampal kakahinang sartah ngalang si kemon paninggalan weh tuhan (Koweh gey pamaratsaya, pangannal si kaeka tuhan, duk kemon ne pangalangan) duk sartah si Tuhan du ye hinapusan si ine-ine pinapanjari.” (Qur’an 22:41) Si ayat tasabbut miya-an, yeru sa pandak-pandak aturan kapa meneh sa hap-hap nakurah sababan meh toh tasabbut inin, Muslimin mura-murahan maka peneh siye sa hap-hap nakurah ye maka patalibun si siye. Sa hap-hap nakurah , ye ne ta ase-ase weh ra-ayat ne tapangandelan de si hal pag parinta re. Hangkan hep Tuhanin pinatampal weh ne diyalem Quran ne mahasutsi:

16 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Maana nen: “Bennal-bennal teed Tuhanin da-ak ne pinasampay ine ine hal atawa kapatut si mag dapuh si iyehin; duk sine-sine ngahukum si antara manussiya, subey ngahukum duk hukuman bentel. Bennal-bennal sa lingkat-lingkat kapamanoh weh Tuhan si kau. Bennal teed, tuhanin labi makakale, sartah labi maka kite. (Qur’an 4:58) Meh pag addatan ku pongtina-e lellah duk dende si Islam, hati tebi teed weh bang nakurah muslimin bentel, kemonm ra-ayat Muslimin mag kapunyihan si pamarinta ne. In meh tanda ne inin tapatampal weh panghu te nabi Muhammad si sabennal bissara ne: “Da amahan bi meh nakurah bin sumaguwah pakuhan bi si tuhan bang pain siye ngabentel si pag parinta re sabab si kabentel de ley mag kapunyihan kaam duk makaboo kasanyangan si kaam sa hap-hap.” Meh pongtina-e lellah duk dende, in mameneh nakura mabentelin dambuwa iyan amban sa hadje-hadje pinasangdel si kite weh tuhan te Rabbul A’lameen. Subey teed tuhut te ye padduman duk toh tapatampal weh islam si kitehin supaya kite gey lepas. Magsabda Nabi Muhammad . Pain ne: niya pitu tumpukan meh manusiya miha pasayindungan si ellew gah ne niya pasayindungan seddi malaingkan ye sah landing Allahu Subhanahu wa taala. Dambuwa aamban meh siyee ih, yene nakurah bentel. Sa hap-hap pag nakurah tu si bulak dunya inin, yene hep meh nakurah kinalasahan teed weh meh ra-ayat Muslim, meh kasinduwehanin niya du tapeneh hinang nakurah si meh tampat langkew, sah kasinduwehanin lumabey ne hadja kabasag de pag nakurain, malaingkan gah siye sinukuran. Nah mag tabang kitebi miha nakurah mabenmtelin. Bang niya si pikilan bi patut amban meh kaam tapenenh hinang nakurah bentel, na tabangan bi siye supaya tahinang tebi si hap-hap nakura si waktu atawa si ellew si sinong. Meh pongtina-e lellah duk dende, ye meh pangaltah diyalem tahik si suk (Sulu Sea) iyan sartah bohe si Lanao iyan dambuwa ne iyan barakat pinasangdel weh tuhan si kitebi. In pameneh tebi nakura-in subey du mag atap duk si sine-sine patut ye maka bo-o meh tapasangdel weh tuhan si kitebihin. Nakura-in, subey pineneh sii labeyan paka koleh ne duk kapandey ne marihala kemon pinapanjari weh tuhan, duman isab mag dapah dapah ne hadja si ine ine kahapan. Tapangurung weh tuhan si kite para pamasambu te hadja di te. Si waktu kuweitu, tah ne teed tapatanda-in pag peneh nakura, ye langgal si aturan sarah sabab tah ne mahalayak in karupangan pag peneh te nakura-in, domain ne si labeyan iundangundang tabaktul si kite. Subey teed kite pahallih si ine-ine labeyan pag peneh nakurah si labeyan karupangan, akkal duk pamalelong ye sa mata-mata. Sumaguwa bang pa atag ne kemon karupangan tasabbut iyan, si baktulan tampal, na kapatutan teed si kite subey maesseb, ngaka ngaka duk miha labeyan pamahap ye meh baktulan ley supaya kite maka pabentel duk tapabalik te ye meh kakahinang mabentel dume hellu ley. Meh pongtina-e lella duk dende! Subey teed pikil tebi duk hati tebi ye kahalgaan duk pangadji pameneh tebi nakura-in. TUHANIN MAG PARMAN dem Qur’an ne mahasutsi: Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 17

Hatinen: Bennal-bennal teed tuhanin nganda-ak mag hinang pabentel duk mag parambus-bus tudju Allah duk magsabar si panuney de hinang de tudju tuhan si labeyan makahinang ye kabibiyaksahan (Tradition) nabi te Muhammad . duk nabang si meh usba waris si hinang duk labeyan ye tapatampal weh tuhan si labeyan sadakka, pagtindew atawa mayam si siye duk seddi pe labeyan kapanabang sarta ninggal si hinangan saytan duk nga hallih si pamagesan saabab kemon ih pamagesan weh sarah agama Islam yene koweh paangannal si kaekka tuhan, gey pag kahagad duk anyaya (all forms of oppression) sabab tuhanin ngamurka bang gey kew mag patalibun amban meh parkalah ien. (Qurâ&#x20AC;&#x2122;an 16:90) Si panghu te nabi Muhammad . Maesseb si kite ngandaak jaga si pag peneh te nakurah duk maesseb du isab si sine-sine mabayah hinang nakurah. Pain nabi te Muhammad : da teed pakuhun bi in pag nakura-in pegge bang kaurungan kaam kawase paarsababan paku bi na tatilew kam pain bang ine pangosalan bi kawase bi ley. Sumaguwah, bang patekka ne hadja kawasehin si kaam duman du karnah paku bi na tartantu tinabang kaam weh tuhan majatu kawase bi ley sartah pinagbarkat weh ne. Magsabra balik in dara-akan tuhanin Nabi Muhammad missara pusi Abdurrahman anak samura, pain ne: Oh kew abdurahman, da-a kew maku kawase, pgge bang kew kaurungan hinang (Position) sabab pama;kun u ley, na tala kew pain amban tabang tuhan ye marihala si kemon ganta panilewan kauhin. Sumaguwah, bang hadja paniya in meh kawase pinaku nu ley bu gah du kew bakas maku ne na tartantu in tabang si kau ganta hininang nu ley apatekka hadja tuhanin si kau. Duk subey teed kite maku si tuhan te mahasutsi sis a langkap-langkap toh ne (Hidaya) supaya kite makapeneh sa hap-hap duk ssa bentel-bentel nakurah taapangandel nabang matulahad si kaelluman te tu si bulak dunya inin duk si ellew akhirat. Meh pongtina-e ku pinag addatan lellah duk dende si Islam, Hadarat nabi te Muhammad magsabra : Nakura-in koh sa hap-hap duk liyang si kite, malaingkan hadje hinang para patilewan kite duk subey koâ&#x20AC;&#x2122;kanan si kemon kalissinan salih du si kamahalayakan atawa si pakarajja-an sipuk-sipuk. Adapun bisan pe hep malissinin gey pehep mararahi si kemon pakarajja-an saingge subey du kabebbegan si ine-ine hal. Ine pinaka importanti si meh nakurah yene paniguraw si kemon emeh ra-ayat kalappas de amban hiluhala duk ka tunggang parsababan hinangan meh nakurah de ye gah niya panghati re marinta. Oh kaam meh mag paratsaya si agama Islam! Tinalew kaam teed si tuhan duk hatihun bi panganjaga ne si kaamin koweh saka ula-ula yuh du iye si pellek mata bi. Sabbutun bi tuhan bin supaya kam urungan ne kasabennalan duk si nakurah te , mura-murahan urungan ne kite nakurah magmatalew si tuhan. Maku kite kalappasan si iye duk nuhut sit oh ne latun miha kasanyangan si hadarat ne.

18 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk pa-aku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya, ye ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 19

Pagnakurah si Islam (Leadership in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 20 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Ine the pag nakura-in bang si Islam? Si gey pe kite makasambung si patilew ley, massa dew kite kasinduwehan amban meh bissara amban tuhan dukl suwi-suwi (Hadith) panghu te nabi si maudu te. Talih te koh dahuh bang ine hati KHALIFA (Vicegerence of Allah) Muhammad ye hininang we Tuhan sintuan meh kalellahan. Missara Tuhanin:

Oh kaam meh pontina-e lellah duk dende si Islam, nakura-in koweh du hantang bayrehan sa langkew-langkew pinasangdel si kawman meh ra-ayat, Bangsa,tumpukan duk meh bayhuh ye panuhutan manunjuki si nakurah. Nakura-in, duman yene si ine-ine nganyaya si meh a-a seddi atawa marupang parinta atawa kawman yene parsababan ganta patut si tiyap-tiyap ganta tapa sangdel si iye. (Qur’an 2:30) Sarun bisan kaniya-an nakurah magkasah in, dambuwa ellew, masi ru tahukum atawa nya du tumbas pina atag si siye, asal subey du isab masi tapa tarrang si meh mahadjanah bang ine ne pain pangosalan de meh artah parinta ley. Si hal inin, magtabang kite bi manawag tawag si meh sa bennal-bennal muslim lellah neke pain atawa dende supaya makatabang masaplag si meh kakahinang hap duk ngalang si meh hinang pamagesan atawa hinang duman dem aturan sarah Islam.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 21

Si seddi labeyan, ta baktul dem Qur an pinahati si Rasul

Hatinen mag kulang maglabi: Bang meh muna’fiqeen tekka piyu si kaam bu nabbut siye atawa magnayik saksi weh sabennal-bennal iye ru dara-akan tuhanin Damikkiyan, nabi te Ibrahim Qur’an:

iye sa langkew-langkew panuhutan (Leader) tabissara dem

“Mag kulang maglabi maana nen: Nah essebun bi, nabi Ibrahim bakas katestingan weh tuhan si labeyan panganda-ak, bu tadawhat weh ne: Missara iye; Hinang ku iye panuhutan (Imam)tudju a-a (Abraham) nanggup; duk damikkiyan nakura amban meh anak; nambung iye, Malaingkan pananggup kun duman dem abutan meh saytan.” (Qur’an 2:124) Si ka ampat gellalan nakurah ye pilmi taosal weh Nabi yene sultan. Ye nabi te si Islamin mag sabra; “ Ye Sultan meh Muslimin, yene marihala atawa ngenna si meh siye bangsa karendehan gah niya marihala si siye. Si ka lime (5) egellalan, nabi Muhammad Osal neru isab ye gellalan AMIR, saartah missara iye; “ Bang pain ni niya tellungan a-a mag tulak-tulak si diyata bulak inin subey siye ngahinang dambuwa amban siye pagkokanan de. In salassayan nakura-in bang si Islam, yene a-a tapenenh koweh ne nakura si pamarinta bu pangaddatan duk pamaratsaya nen landu kahap si kapatut Muslim sartah hinang ne pinamahalayak ye kabentel nen duk aturan mahapin. Pagnakura-in, subey du mag atap duk bissara tuhan dem Qur an mahasutsi Koweh ne si parman ne;

Maana nen magkulang maglabi: Paharapun bi luwe bin sa bennal-bennal si agama ye landu ka bentel nen, ye tuhan makapapanjari sin manusiya, gah niya makapinda si hinangan tuhanin; agama neru ye matwwa-in, malaingkan kaaekkahan meh manusiya gey tahati weh de ye kasabennalan neley. (30;30) Oh kam meh muslim. Sine-sine kaam tahinang nakurah, subey hati bi, anggawta-an bi atawa tahinang bi ye meh kahapan duk meh kakahinang bakas tabaktul weh tuhan duk meh seddi pe si labeyan bakas tahinang weh meh kasinduwehan dumehellu ley koweh ne Nabi te Muhammad ye tartantu bakas tapaboo si manusiya babi ne kakahinang nabi te Muhammad duk sinduwe pe tahinang sintuan si hal pag nakura koweh ne meh (shahabah), amban Abubakr assiddiq, Omar anak si Al hattab Alfarouk, Uthman anak si Affan dhun Norain, duk si Ali aanak Ibni Abu Talib:

22 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Nabi te Muhammad MAGSABRA: â&#x20AC;&#x153; Oh kaam ye manuhut kakahinang/labeyan kun duk meh labeyan ye meh siye kawakilan kun, na siye ne ih tumpukan kato-anin duk mapasunuh si akuhin.â&#x20AC;? Oh! Meh siye, ye magkahagad duk ipun tuhan (Allah): si sine-sine kaam tahinang nakurah, tattap teed subey essebun bi weh dambuwa kaam amban ganti tuhan tu si bullak dunya inin. Nabi te Muhammad

MAGSABRA:

Bennal-bennal teed, ye meh nakurah amban kaam, siye ne ih ganti tuhanin lu si meh kawman pa atagan de ley antag antag ne tampat. Subey teed inipat ye kasabennalanin, labi bang niya gey tewwah kakahinang dem kawman supaya gey maka ladjaya si meh maekkahin. Bang nakura-in ngahukum bentel tartantu makasangka iye tumbas amban tuhan sartah manusiya-in subey hadje pagsarang sukur den. Malingkan, bang nakura-in ngahukum hukuman anyaya na tartantu tasangka nen murkah amban tuhan sumaguwah in manusiya-in subey tattap nandal duk magsabar. Meh bangsa Ka musliman, paabentel-bentel kaam si pamiha bi kaelluman bin, paniya kaam nakurah si mag tawtayi anak atawa pamilya duk si kawman bi, sabab kaam iyan kemon masi kam tatilew si ine-ine bakas tapasangdel si kaam. Si hal inin, Pongtina-e lellah duk dende si Islam, pagnakura-in subey teed dumiyalem tangan si meh siye patut marinta sabab katau re dem paglahat, duk subey du isab taga pangateyan aseh si meh ra-ayat de sartah ge-esan. Subey langkew pamayam ne meh a-a sinduwehin. Gah niya takabbul ne si pagkasi ne sartah duman mahadje baran ne. Subey du isab hallian ne mangandalah pangateyan meh ra-ayat nen. Essebun bi! Ye meh pangaddatan duk taga sinyal pagnakurah mahap inin sabennal-bennal teed pina hadje iye weh nabi te Muhammad si waktu pe kaellum ne sampay si kamatey ne. HANGKAN, si Islam, lamud iye amban ibaâ&#x20AC;&#x2122;dat tudju tuhan bang ih pag mehet-mehetan weh bi, tatuhut duk tapabantuk weh bi si pag nakurah bi si atarah bi meh Muslim. Nabi tebi Muhammad

MAGSABRA:

Kami ne inin hinapusan, Malaingkan sa hap-hap umasek dem surgah. Nabihin mag sabra pabalik: pain ne : si sine-sine siye nuhut si aku, kowehj du tatuhut de tuhanin. Ye manuhut nakura-in, tuhut de ku duk si sine-sine gey nuhut nakurah, na daku tuhut de. E-manin, koweh du saka ula-ula kayu nhurung landing si meh siye Muslim mabaya lappas subey du dawhat de duk pijha de ye landing maka ellig ley. Baang nakura-in nganda-ak ngahinang kasabennalan si meh ra-ayat duk marinta si bentel-bentel na tinumbasan iye si hinang ne ley. Sah bang iye ngahinang sulang, na tatilew iye si meh damikkiyan tasabbut ley. Meh pontina-e ku lellah duk dende pinag addatan si Islam, Tarrang teed weh nakurah muslimin duk meh ra-ayat ne hadje ka muttuhan nen si pag pasambu duk pamalanjal kasanyangan si diyalem paglahat. Si SAFIQ AL BALKHI, dambuwa iye amban a-a ta-u, akiahan ne Harun Alrashid, weh Abbasid Khalif duk ye mamarinta sis a hadje-hadje lahat si waktu nen. Sa hap-hap ne kaam selluyan duk meh kasinduwehan nakurah ye makatabang pamarinta nen tu si dunya inin koweh du saka-ula-ula tuburan bohe. Sabab bang tuburan nen danta atawa tino-ong si gah niya libbeg-libbeg ne amban labeyan ne ley na lissin du isab ye katekka han nen. Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 23

Oh kaam meh ipun tuhan, ngantan kaam si lubid/toh amban tuhan duk panghu’ bi nabi Muhammad duk hinangun bi iye tartantu sintu-an pag e-manan bi duk nakurah bi si kemon kidjut-kuhibal bi, bissarahun bi sartah kahagarun bi iye, domain ye tinuhut bin henah-henah napsubi. Duk kasinduwehan pangateyan bin atawa ye tinuhut bin hinang saytanin, sabab yuh kam diyalem panuley-nuley duk pag pandoga.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk pa-aku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya, ye ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.

24 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Sarat Pagnakura si Islam (Conditions of Leadership in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 25

Si ellew inin tapajukup kune si kaam agama bin, duk pataman kune si kaam, sartah pangurung kune in aseh-in si kaam, duk pag RIDAH kune si kaam agama islamin pag agamahan bi” (Qur’an 5:3, Alma’idah) Oh kaam meh mag paratsaya! Adapun kemon kite tatilew weh Allahu taala si meh kawman tebi, labi meh kite kalellahan magnakurah si meh anak-apuh te, si tumpukan te, duk dem paglahat te. Subey tiyap-tiyap amban kite ngipat si meh pinasangdel si kitehin. Sabab gey siye ih makajari taykutan tebi pegge tatilew kite, Subey kite sa hap-hap tumpukan nakurah ye patut ngahinang si meh kemon ra-ayat. Oh kaam sa bentel-bentel duk sa hap-hap manusiya, talih tebi koh teed maahap ye kahalan meh manusiya duk kaaman tebi kuweitu hin. Si jaman kuweitu ne inin, tah ne teed pasaplag kasigpitanin, makasuse-suse duk ekka ne makalengog dem kokin, sah si hal inin, hatu peggeh sababan meh nakurah ten gah tantu diyalem pamarinta kinabayaan weh islam, hangkan hatu kahalan ten kuweitu dduman sanyang. Niya meh nakurah te, in meh pamarinta ren gey

26 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

magtalep duk patut hinangan meh nakurah sabab duman tartantu maksud pagnakurah den malengngan si aturan sarah kinabayaan weh islam. Panghu te Muhammad

magsabra;

“Ye meh manusiya meneh nakurah de tanda ka ikhlas bu masi pe siye ngannal seddi weh masi pe niya pinakahap mag nakurah si siye, na tantu tabaggah weh de tuhanin duk dara-akan nen duk ye meh muslim dem kawman ley.” Kasinduwehan magboo pikilan miha kasalassayan duk ngahinang lingkuran supaya mag pahap nakura-in sartah Nabi Muhammad tabaktul iye sa hadje-hadje nakurah si waktu ne ley duman hadja simeh bangsa muslim malaingkan si pamandoga weh meh manusiya seddi amban muslimin latun si meh kaekkahan tumpakan duman muslim si waktu ley, koweh ne si meh tabettad si katas Khabar (Time magazine, si July 15, 1974), tapa tibu-uk duk tatipun weh dambuwa Professor amabn America, inalenan si JULES Masserman, dambuwa iye tabib (Dr.) bara akkal, Pain ne; ye sarat mag nakura-in subey; 1.) Makahatul ra-ayat duk hatul magboo si pinag nakura-an nen; 2.) Maka urrung kasanyangan sir a-ayat ne sartah maka lindeg si siye; 3) Maka urung sir a-ayat ne akkal pikilan makasambu si siye. Allahin, ngandaak si meh a-a mag paratsaya hin mag pasabennal duk nattap si panumba tudju tuhan de, duk kalagihan si siye subey kappa marinta de iye aturan sharia hin, sabab yeru maka sanyang duk makabentel kawmanin subey tadawhat in sarah shariah hin pamarinta duk si pag nakurah muslim. Tantu teed, yeru parsaababan dambuwa pama panjarihan Allahu taala meh makhlukin supaya niya maka patengge kasanyangan, kasjahitra-an duk panumba tudju Iye. Tandah nen, mag farman Allahu taala dem Qur’an ne;

“Bennal-bennal papanjari kami aka jin-jinanin duk meh manusiya in supaya hadja niya numba ssi aku” (Qur’an 51:56, Surat Alja’riyat) Damikkiyan nen, Allahu taala, ye sa langkew-langkew, pina lahil weh ne manusiya –in, supaya niya tahinang ne Khalifa (gantih) si bulak dunya inin duk supaya niya matengge pagnakurah. Tandah nen; tampal si Farman Allahu taala dem qur’an ne mahamulliya;

“Nah missara Allahu taala si meh malaikat ne; Bennal-bennal mapanjari ku makhluk diyata bulak dunya supya niya ganti ku masaplag kasabennalan; Missara meh malaikatin, oh tuhan kami, ine pe pinapanjarihan nu manusiya si dunya hin bu wal du hadja hinang den mag sasah, magbinsanah labi magbu-us lahah si dunya nu inin. Mararahi neru kami ngagantian kau sartah nasbihan kau si bulak dunya; Naambung in Allahu taala; Bennal-bennal akuru ye labi makahati hin si ine-ine bang gey kinatauhan bin.” (Qur’an 2:30 Al baqara) Duk mag farman du isab Allahu taala;

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 27

“Pinasampay si meh a-a si THAMUD, (tapa boo weh kami) si Salih, dambuwa iye amban meh pongtinae de ru, Missara; Oh kaam meh ra-ayat ku! Sumbahun bi be Allahu taala! Si alen gah niya tuhan seddi sinumba, malaingkan iyeru. Duk iyeru mamapanjari kaamin amban bulak duk mamatennah kaamin si diyalem ne; ubuss maku kaam ka-ampunan si iye, sabab iyeru patut pag pa-ampunanin, sabab in tuhan kun tattap hadja katapit ne si aku hin, ye saddiya ngurung si ine-ine.” (Qur’an 11:61) Ye katampalan pagnakurah si Islamin, mula-mula; subey nakuar-in gagahan/ge-esan, kawasehan duk same-same pamayam �et a-ayatin, subey ligen duk bara-akkal si ine-ine kahalan.

Mag farman Allahu taala “si sabab naggah de ley, tahinang ih labeyan makabasag si kappa ngosal bi m,eh kawase bi ley.” (Qur’an 8:60). Koweh pamahaget si pamaratsaya; si bahasa kweitu, ye kabasagin, taeddoh sabab pagpulitik. Hangkan, ine- ine usa-an/hinang duk pangalaboh hukuman, po-onan nen subey du haget pamaratsayahin, kasambu pamarananin, kasanyang pikilanin duk kasuat kaellumanin. Manusiya-in, subey ngandel si nakurah ne bang keniya-an nen nakurah bentel, si kemon hal si ka-ellum, labi ne si agama duk si kaellum de, si meh pangartah de duk dem kawman de.

Si keduwe; Allahu taala tapampal weh ne meh sarat pagnakurah si Islamin. Daamikkiyan, mag Farman du isab Allhu taal si suratu Yusuf; “Pabettaran ku diyata bulak magmasuse, sabab aku inin kapangandela, duk taga panghati” (Qur’an 12:55). Si seddi Ju’ran, dem quran ne magfarman Allahhu taala;

“Nah missara si siye Nabi ren, Bennaal-bennal Allahu taala, tabaktul/tahinang weh ne si kaam “THALUT” nakurah bi, Malaingkan, Missara siye (Kawman Thalut ley), ine pe hininangan ne si kami nakurah –in, bu sabennal labi pe kami mahap magnakura amban iye ley, sabab nen labi kami kawasehan. Bu iye gah bisan niya artah ne duk gah iye kaurunagn pangadji. Missara iye Nabi de ley; Bennal-bennal tapabo-o iye weh Allahu taala si kaam duk kaurungan iye pangaltah duk katau/panghati labi amban kaam. Bennal-Bennal Allahu taala pangurung ne pag nakura-in si sine-siene eye gantah kinabaya-an ne hinang nakura-in. (Qur’an 2:247)

28 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Si atag farman tasabbut ley, ye meh siye malangkew pangadjih nen, mas lalem panghati ren si agama. Sabennal teed yeru maka-urung kasambuhanin duk kasnyanganin yene meh manusiya hinati weh de Agama ren, sabab ye ih makasanyang si siye hin. Si seddi pe sarat si pagnakurah si islam, subey tahati weh te sarah duk hukuman qur’anin sartah duman hadja pangahati iyehin da-ahat, da-ahat atawa pinugteng pugteng. Naakura-in, subey bentel pamayam nen bisan pe kaniya-an nen binatang atawa in-pe pinapanjari. Dambuwa pe amban meh sa hap-hap sarat pagnakurah si Islam, ye subey makapasanyang pangateyan manusiya. Si jaman si Omar; niya dambuwa a-a inalenan CAESAR, mabo-o iye dara-akan ne pi pusi Umar (Si kaduwe Khalifa sin Islam), maksud nen mandogahan si Umar. Pag tekka yee a-a tara-ak si Caesar miyaan, si Madina, tinilew weh ne meh a-a madinahin bang antag nakurah den, pain de; gah niya nakurah kami sah niya hadja minulliya/pinag addatan weh kami. (AMIR). Sah ih paguwa amban madina, pag ubus ye dambuwa a-a miya-an paguwa iye sartah piha ne pinayaman si Umar; Ine kew, pesong-pesong, takasuwah du weh ne si Uamar sartah tasaut ne tuli-tuli dem umus duk usal ne pag U-an niya kayu-kayu ne. ye kayu-kayu miya-an tattap pag bo-o ne paguwa bang iye palengngan sartah osal ne pa ngalang ne bang niya a-a tarugpak ne mag hinang karupangan. Pag sekey miya-an tekite weh dara-akan Caesar ley si Umar tuli-tuli, na mag kahagad pangateyan nen; kasusehan weh meh kasinduwehan nakura-in si kahalan ne ley; missara iye pusi Umar; Oh Umar, A’deel hati kew; hangkang du kew hatih bahani tuli-tuli bisan si guwa, peggeh nakurah kamihin pissokoh, hangkan du agen-agen gey tumuli bang sangem hawa talew nen. Ye hal tasuwi-suwi te inin dambuwa amban meh pangeddo-an te sintuan duk toh sarat pag nakurah si Islam, yene sa hap-hap pangalekkatan koweh ne si kaduwe Khalifa si Islam ley Umar bin Al-khattab Radiyallahu anhu. Muda-mudahan hinidaayatan kitebi weh Allahu taala si waktu kaellum te tu si dunya inin sartah palappas ne kite amban meh hinangan saytan. Oh kaam meh mag paratsaya si agama Islam! Tinalew kaam teed si tuhan duk hatihun bi panganjaga ne si kaamin koweh saka ula-ula yuh si pellek mata bi. Sabbutun bi tuhan bin supaya kam urungan ne kasabennalan duk si nakurah te, mura-murahan urungan ne kite nakurah magmatalew si tuhan. Maku kite kalappasan si iye duk nuhut sit oh ne latun miha kasanyangan si hadarat ne.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 29

Nabihin Sintuan Pagnakurah (The Prophet as a Model Leader)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 30 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh kaam meh Muslimin, magmatalew kaam si Allah, yeru ma ma-angkatin, duk nuhut kaam si pangandaakan Allah, mura-murahan sempurna ne si kaam ine-ine in mwh hinang bin duk urungan ne kaam kalasigan/kasanyangan kamuwe amban ellew dunya labi si ellew akhirat. Hatihun bi, Allahu taala du maka urungan kaam ase-in, sartah sa hadje-hadje sarat duk hinang si meh ummat islam, yene panuntut ilmuh Allhu taala, agama ne duk Nabi Muhammad . Oh kaam meh Muslimin, magmatalew kaam si Allah, yeru ma ma-angkatin, duk nuhut kaam si pangandaakan Allah, mura-murahan sempurna ne si kaam ine-ine in mwh hinang bin duk urungan ne kaam kalasigan/kasanyangan kamuwe amban ellew dunya labi si ellew akhirat. Hatihun bi, Allahu taala du maka urungan kaam ase-in, sartah sa hadje-hadje sarat duk hinang si meh ummat islam, yene panuntut ilmuh Allhu taala, agama ne duk Nabi Muhammad . Allahu taala, pinapanjari weh ne manusiya-in sa hap-hap pinapanjari amban meh kemon tapapanjari ne matu-u si bulak dunya inin bisan pe kaekkahan amban meh manusiya kahunitan naymah si sabab gah kapangite de ye tuhan dden (Allah), si hal ley, masiru gey kadaawahan de kaniya tuhan den (Tandah nen; masiru talessa ye meh kasipat-sipatan nen weh manusiya. Allahu taala,jukup-langkap in kawase nen, tapaboo weh ne Nabi Muhammad sa jukup-jukup sintuan meh nakurah si si atag kemon pakarajja-an, duk bo-ohan pag sawmadja atawa parsugpatan, pagpikil duk pamalengngan ppamarinta supaya tadawhat kasabennalanin duk taatuhut ye meh baklas tapaturun Allahu taala hin, yene po-onan si meh kasabennalan duk kajukup meh pakarajja-an nen. Allahu taala mag farman dem qur an ne:

sa hap-hap “Bennal-bennal teed in darakan Allahu taala hin koweh ne Nabi te Muhammad sintuan paningeran duk panuhutan pagjanan pangasuwah te Allahu taala taabut si ellew dambuli duk pangesseban te tuhan te (Allah) iye sa langkew-langkew. (Qur’an 33:21) Allahu taala, ye labi makasi duk ma-aseh; tahinang weh ne Nabi Muhammad duk duk rahmat (tambal) si meh manusiya duk si meh seddi pe pinapanjari.

sa jukup-jukup

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 31

Allahu taala, iye maha sutsi duk maha tinggi magfarman balik dem qur’an ne: Nah gah hep tapa bo-o weh kami Muhammad , malaingkan supaya tahinang rahmat (tambal) si kaam si katalingkal dunya (Alam) (Qur’an 21:107). Sine sine meh a-a mag paratsaya weh Nabi Muhammad pamatengge ne pag parinta nen para si Muslim hadja, na takalupa weh de bang wey ye meh bara akkal duman Muslimin magkahagad duk mag pasabennal si pag ka a-a duk pagnakurah nabi Muhammad min. Si pamarinta meh kawman mag lamud-lamud meh ra-ayat nen; koweh ne si kasabennalan waktu te kuwietu inin si Autonomous Region si Muslim Mindanao (ARMM), duk meh antag pe tu si lahat te philippines, gah teed ta less ate hantang ye kakahinang pagnakurah Nabi te Muhammad min, sartah pag ka a-a duk pag nakurah nen. Si tahun 628 GC, Nabi Muhammad ngurung iye kalabbiyahan si pamarintanen si meh tumpukan monks (seddi agama) tumpukan koweh ne tasabbut si puno Sinai ley duk meh seddi pe agama sartah tapekkes si suwi-suwi meh bangsa muslim si tahun 570-1950 GC weh si Dr. A.Zahoor duk Dr. Z. Haq) ye meh kalabbiyahan talamud si kahalan kapangurung Nabi hin si meh bangsa duman muslim si diayem pamarinta Muslim; Lamud ye pamarihala duk pangipat si meh Christian; pamaluhaya pag samba deduk pag lunsul-lunsul de, si kapatut de ngahinangan di-re maghuhukum, kapatut de mag dapuh si meh kapanyapan duk altah de lamud meh bulak de duk kapangurung si siye kaluhayahan magsundalu labi kapatut de Inelligan si waktu pag bonoh. Kasinduwehan pe kalabbiyahn kapangurung Nabihin; yene, kana matengge ne tumpukan meh kamakanankan si Madina si waktu ne lai duk si tumpukan kulang-kulang si Makka. Sartah pina labey weh ne si aturan pangipat weh meh a-a madayahanin si meh makanak ma miskinin. Si meh aturan tahinang ne ley pag janan talekkat ih weh may ummat si tiyap-tiyap kalahat-lahatan si katalingkal dunya. Malaingkan, kaekkahan amban meh kite lepas ne meh suwi-suwi (Stori) ih, sartah kasinduwehan ye ne meh kaleepasan akkal ley si waktu te kuweitu mag belli sinapang, seddi pe sandiyata supaya taosal de kapa muwelsaw de si meh seddi agama para paasek si Islam. Si alen agama Islam, Oh kam meh pongtina-e lellah duk dende si Islam; subey du hati tebi in meh kahalan tenbi, weh meh parkalah ley, duman ih ye meh bakas tahinang dduk kappa manoh Nabihin duk bakas tapasaplag nen si waktu ne ley. Si labeyan sa hap-hap TOh duk hidayat Nabi te Muhammad (Dara akan Allahu taala) ye meh manusiya makasangka sahaya duk kasabennalan amban Allah hin, maka paellig si siye am,ban kalindeman duk kaputingan sartah maka pabentel siye tudju pikilan amban pag duweduwe si pasangdel si katunggal Allahu taala. Parsababan pangasuwa de pikilan tattap duk ka kontento pikilan de, maka lissin pangateeyan duk kajukup pag ka manusiya de si kaellum duk kasbennalan meh kakahinang Nabi Muhammad . Mag farman Allahu taala dem Qur’an ne;

“Bennal-ebennal Allahu taala, yeru mamaboo Nabi Muhammad min amban meh a-a gey tau nulat duk massa amban meh siye ley. Malaingkan, tapabo-o iye supaya maka patarrang si siye duk maka urrung TOH si siye si labeyan meh ka-kitab-kitaban Allah (Koweh ne Qur’an, duk sa lanuh-lanuh lan bentel panganda-akan, kakahinang, panumba weh Nabi Muhammad . Duk 32 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

bakas du hep isab tapa boo- weh Allahu taal Nabi Muhammad . si seddi meh epang de ye gah pe tumampu si siye (sumaguwa duman ke siye ley epang deru) duk Allahhu taala iye ru sa sutsi-sutsi duk labi ngatau si meh ine-ine. (Qur’an 62:2-3). Si sine-sine magkahagad duk nuhut si Nabi Muhammad , na siye ne ih makatuhut lan mabentelin duk maka dawhat kasanyanganin si ellew dunya latun si ellew akhirat.

Mag farman Allahu taala dem qur’an ne; Sine-sine mag kahagad si Nabi Muhammad , ta mulliya iye, katabangang iye duk kaurungan siye kasahayahan, nah siye ne ih meh mag parauntunganin. (Qur’an 7:157).

Duk iyeru (Nabi Muhammad

. sa hap-hap ye laku palangey nen. (Qur’an 68: 4)

In Nabi Muhammad . si alen tampu-tampu iye si lahat Madina, asala binsanah iye ngalissinan meh halaman si meh tapit-tapit den sabab ye tampat katumenna-an nen si gawang dehelluhan enen pag tambakan meh seggit kamuwe dehellu ley pe. Manusiya-in tepi dem kala-atan sabab kapinget ne duk lisuh ne nuhut si pangadji bakas kapamanoh weh Nabi Muhammad . Mag Farman Allahu taala dem Qur’an ne sa langkew-langkew;

“Puwas in kasabennalanin, ine ne pain bunglew ne? Saingge kapamandem iye ley? Dambuwa amban meh sarat pamahaget duk panaymah si akkal yene pangahagad hinangan/pangaddatan agama atawa ine-ine ne hibal manusiya, Yene kapanuhut kakahinang duk kabiyaksahan Nabi Muhammad . kemon si meh gah tasabbut ley maka ligaf. (Qur’an 10: 32) Ye sabennal pangilalehan a-a dem surga-in duk dem Narka-in, yene si kappa naymah hinangan Nabi Muhammad duk si gey panaymah ne kakahinang Nabihin. Si kawase Abu Huraira (Karida-an iye weh Allahu taala) Dara-akan Allahin (Muhammad suwwi-suwi weh ne Magsabra Nabihin;

“Ummat kun maka asek surgah; Malaingkan, yeru gey maumasekin, ye manggey mabaya-in. Ubus, Nilew siye ye meh ra-ayat ley; Oh kew dara-akan Alla, weh sine manggey mamabaya mapa asek surgah ley? Nambung Nabihin, Si sine-sine nuhut aku umasek iye surgah. Malaingkan, sine-sine mapa sulang si akuhin na gey iye mabaya pa-asek dem surgah, hati nen dem Narkah siye. (ta tipun weh Al bukharie). Meh pongtina-e ku pinag martabatan lellah duk dende si Islam; amban meh kemon hinang duman asek si agama duk ninggal si kemon bissara atawa pikilan ye banggah si Nabi Muhammad . Kakahinang/kabiyaksahan ne, bisan pe saingge ne kapandey de magdara-awa Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 33

weh siye tau, tiyap-tiyap dambuwa amban kite weh hinang ten taymah atawa gah na masiru Nabihin manga tauhan iye hin taymah ke atawa agh. Oh Allah, tabangan kami si pag tawbat kamihin, duk tayma-un meh sujud dduk duwa-a kami hin; Oh Allah, palessa hun si kami ye ka-ampunan duk lasa nun, palappasun meh pangateyan kamihin, Saampur naun in kaelluman kami hin sartah palappasun kami amban meh kahilu hala-an duk sassat saytan; Duk pabentelun in meh hinang kami hin salih du si katampalan duk si kasipukan, papanjari hun kami amban meh a-a bentel, Oh Allah, bang pain ka-ase an nu in meh bangsa Muslimin, duk bang pain taymah nu in meh duwa-a kami hin. Si hal inin, pataman kune in nasihat kun, maku kitebi si Allah bang pain inampun weh ne meh ka duse-dusehan ten, mag pa ampun kite, bennal-bennal, yeru labi pag pa ampunanin duk labi ma-aseh. Meh pongtina-e ku pinag martabatan lellah duk dende si Islam; amban meh kemon hinang duman asek si agama duk ninggal si kemon bissara atawa pikilan ye banggah si Nabi Muhammad . Kakahinang/kabiyaksahan ne, bisan pe saingge ne kapandey de magdaraawa weh siye tau, tiyap-tiyap dambuwa amban kite weh hinang ten taymah atawa gah na masiru Nabihin manga tauhan iye hin taymah ke atawa agh. Oh Allah, tabangan kami si pag tawbat kamihin, duk tayma-un meh sujud dduk duwa-a kami hin; Oh Allah, palessa hun si kami ye ka-ampunan duk lasa nun, palappasun meh pangateyan kamihin, Saampur naun in kaelluman kami hin sartah palappasun kami amban meh kahilu hala-an duk sassat saytan; Duk pabentelun in meh hinang kami hin salih du si katampalan duk si kasipukan, papanjari hun kami amban meh a-a bentel, Oh Allah, bang pain ka-ase an nu in meh bangsa Muslimin, duk bang pain taymah nu in meh duwa-a kami hin. Si hal inin, pataman kune in nasihat kun, maku kitebi si Allah bang pain inampun weh ne meh ka duse-dusehan ten, mag pa ampun kite, bennal-bennal, yeru labi pag pa ampunanin duk labi ma-aseh. Bang pain tuhanin to-an ne kite sartah pagbarakat ne si kite in ka mulliyahan qurâ&#x20AC;&#x2122;an nin supaya kite makaeddoh pa-idda si meh ayat ne ley duk sa hap-hap panabbut si iye (Dhihr). Maku kite si tuhan iye sa hadje-hadje duk mahasutsi, mahatinggi ngampun si meh duse ten bi sabab si iye ru pag pa-ampunanin, iyeru patut manguruning, sangat maase si ine-ine.

34 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kasambuhan Pagnakurain si Kaam

(Developing Leadership in You)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 35

Magkulang maglabi in maana nen; Ine gah ke tasuwi-suwi si diyalem kitab Musa (Tawra’t) duk diyalem kita Ibrahim (Suhuf) radiyallahu anhu. Iye ne jukup in suwi-suwinen, duk gey hep tepi si dangan in meh kala-atan dambuwa-in pi si dambuwa, malaingkan, moleh du tudju iye in hinang nen. Duk gah du niya taeddoh manusiya-in tumbas malaingkan iyeru si ine-ine bakas tahinang nen atawa kapagtuyu-an nen. Duk bennal teed ye bakas tahinang ne si dunyahin song du takite ne. Sartah tinumbasan du siye duk tumbas sa jukup-jukup (Kompleto). Si seddi ayat mag Farman du isab Allahu taala;

Amban meh siye kalellahan magparatsaya sabennal si meh waktu pagjanji de duk Allahu taala, ye si waktu kashid de duk ye meh siye inagad-agad du isab kasahid den nah gey teed binarubahan weh Allahu taala in parjanji-an den. Si seddi pakarajja-an, magsabra nabihin: “Tiyap-tiyap dambuwa manusiya kappa masangdelan duk tartu tatilew siye si ine-ine tapasangdel si siye ta-abut si ellew akhirat si bakas tapasangdel si siye ley. (Hadith Sahih) Oh kaam meh magparatsaya! Kitebi inin kemon kapamasangdelan s idem pag lahat te. Kite meh kalellahanin nakurah kite si tiyap-tiyap pamilya te, si tumpukan te duk si kawman te duk subey pagmehet-mehetam te ye meh bakas tapasangdel si kite hin, ssabab gey makajari teykutan te ye meh amant ley. Subey kite sa hap-hap naakura si meh tumpukan te sarta ngahinang kahapan si meh mahadjana. Ye mamo-o mag nakura-in subey lellah (Rajul) sabab ye mamura mangasuwa labeyan pagnakura-in si meh tumpukan atawa kawman sartah murah ngasuwa kasalassayan si meh aramala de. Makajari kinimmatan nakurah hadja bissuwang kasinduwehanin duman weh pegge nakurah siye andang sumaguwa sabab katuyuh de miha labeyan supaya siye tahing

36 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

nakurah bisan pe kaniyaan den gey makahati, sah sabab pegge nakurah ne siye tabilang ne siye makahati. Ye tagna-an pagnakura-in, si labeyan puwelsaw hadja panuhutan moo tumpukan sabab kalagihan si antarah de manusiya subey niya panuhutan de si ine-ine hinang atawa pakaradjaan si kabibiyaksahan deley. Si sabab pagboo de mmeh ra-ayat ley, nga hadje ne panghati ren sartah tasampurnah de meh hinang den para makahap si mahadjana. Yehep ih parsababn hangkan kulang tahinang nakura sabab ye kahunit pangandawhat meh hinang kley pegge kalagihan subey niya matulahad duk nuku moo tumpukan. Kaekkahan meh manusiya taga panghati ngurung bandah ye sa hap-hap pagnakurah sartah Nabi te Muhammad . Bakas tapeneh sa hadje-hadje nakurah si kemon waktu duk binaybayan, duman weh peggeh Musslim iye sumaguwah sabab kapamandoga duk akkal pikilan weh meh duman Muslim si tiyap-tiyap dambuwa meh biddah biddah kawman dem dunya (Tapamahalayak miyan dem katas khabar Time Magazine, si waktui July 15, 1974). Meh pongtina-e lellah duk dende, si sabab ka ikhlas pamaku te tudju Allah duk pag lugtuh, mura-murahan tasilang weh te amban meh kahalan inin bang antag teed kalumamuran ten. Tuhanin sa langkew-langkew Missara dem qur an ne:

Bennal teed manusiya-in, gah hep niya tapa idda ne, malaingkan, ine ru ye bakas kapagtuyuan nen atawa tahinang nen: (Qur’an 53:39) Tapandoga duk tahati, weh gah hep niya hati ne bisan pe ine ne labeyan kalumamuran nu ley, ineru kalagihanin, ye kasabennala bang kite tahinang nakurah si ine-ine ne hal, waktu duk tampat. Ineru subey sinuleyan ten dangan-padangan, ye bang saingge kapagtabangin si alen nakurah. Si kasinduwehan pangadji pamiha pagnakurah, bakas tabissara; weh niya lime (5) kahalan pagnakurah, ye ne: •

Kahalan si ka dambuwa (1) Antan (position); -

•

Katukbalan mag nakura-in, kawase sabab ye ka’tas ta-antan nen; Mahadjanah; Agak siye nuhut si nakurah sabab niya alen atawa kawase nakurah ley;

Kahalan si kaduwe (2) Kapanugut (Permission); -Parsugpatan- Manusiya-in nuhut si nakurah bisan pe lumabi amban tasabbut ley mag po-on sabab ye parsugpatan den duk kawase ley; - Atawa sabab anak atawa pegge pongtina-e mayol atawa gobelnol iye;

•

Kahalan si ka tellu (3) Kapa maniya hinang; - Manusiya-in katumbasan hinang nen pegge kapagtuyuan-ne; - Manusiya-in nuhut si nakurah sabab kaha’p parsugpatan de duk pegge tadawhat ye ganta maksud nen;

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 37

•

Kahalan si ka-ampat (4); Kapa masambu manusiya; - Pama-ekka ulihan hinang- Manusiya-in nuhut nakura sabab kappa masambu �et a-ayat ne; - Kapa nabang nakurah masambu si siye (Ra-ayat); - Sabab ka ikhlas nakurah si meh nakurah parhimpunan diki-diki atawa baha-u;

•

Kahalan si ka lime (5); Pagkamanusiya; - Pagka manusiya; Manusiya-in nuhut si nakura sabab si pag ka manusiya ye nakurah ley duk si tumpukan bang amban paguwa-an nen. In meh kahalan inin, kahapan tapayharah weh nu teggelan nu ellum; - Sabab pangaddatan

Meh pag martaban ku pongtin-e lella duk dende si Islam; Inin duman hatinen weh kakkal ne ih si meh aturan atawa kahalan ley. Hatihun bi teed weh niya tiyap-tiyap dambuwa amban kaam makajari manaik si tampat si kalangkewan ley. Allahu taala si waktu si meh seddi pakaradja-an mag farman; “Nah bennal bennal teed ye tumbas bakas pinaglugtuan nen na mura-murahan ta dawhat du weh ne. Duk tantu tinumbasan iye pahalah sa jukup-jukup.” (Qur’an 53:40-41) Na subey teed pandogahan tebi ye tampat si ka tellu (3) duk si kaampat ley pegge ye ih sa sarang-sarang kahalan pagnakurah. Ye ne kahalan si meh “kalellahan basag mag mura atwa nabang.” Ye makapabantuk hinang si meh hinang bakas pagtuyu-an de ley, labi duman ne hadja si dambuwa baran sumaguwa si sabab kaekka maglagi. Magfarman Allahu taala dem qur an ne mahamulliya;

“Nah, bennal-bennal teed ye meh bakas pinagtyu-an de ley, song du pinakite si siye. Duk tantu masiru pinangurung si siye meh tumbas ne leys a jukup-jukup.” (Qur’an 53:40-41) Mag farman du isab si seddi Ayat:

“Sabennal bennal teed Allahu taala gey minda kahalan manusiya/kawman malaingkan subey du siye maminda ye meh kahalan de ley.” (Qur’an 13:11) Sio meh kasinduwehan ayat ne mag farman du isab Allahu taala;

“Naah, si sine-sine magta-at amban meh siye karendehan (koweh ne anda nabihin) sartah karnah Allah ye panuhut (pagta-at) den duk si RASUL ne sartah ngahinang siye ammal ibada’t pahap, nah pangurung kami pain Allahu taala si siye tumbas den, ilipat minduwe in meh kahapan nen sartah biddah amban ye kaghapan kapangurung kami si meh sinduwe bangsa karendehan duk saddiyahan kami siye Ridzki mulliya (dem surgah). (Qur’an 33:31) 38 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Oh kaam meh mag paratsaya, mag kahagad kaam weh niya ellew dambuli (Akhirat); Niya inin pamaesseb si kite ye pangaluka si pagnakura si waktu te kuweitu, ine kunsi-an neley, yene si pameneh hinang te nakurah. Ye inin pinaka kalagihan si kite. Si sumiyan-sumiyan niya aramala patekka, nakura-in mura maka salassay si meh kasusehan duk mura ngasuwa sa hap-hap kasa lassayan, sabab kahandak Allah. Bang usal te ye meh kunsi-an koweh tebissara ley; koweh ne si hal inin; 1. Langkew kalagihanin/langkew panamet-samet si iyehin; - Si aramala si meh bayu-bayu-an inin subey pine neh dehellu ye mag kalagihanin; 2. .Babew kalagihanin/babew du isab panamet-namet iyehin; - Nakura-in ngahinang tamanan si meh aramala supaya takoleh ne ngahinang. 3. Diyawa kalagihan nen/Langkew ka mudarat nen; 4. Masangdel pakaradja-an si meh ra-ayat ne ne sa hap-hap; 5. Diyawa kalagihan nen/diyawa ka mudaratan nen; -

Ngahinang kew si niya pe waktu nu; Atawa, pasangdelun in hinangin si meh sinduwe kapangandelan nu ley.

Meh pontina-e lellah duk dende pinagmartabatan si Islam: maesseb ku si jkitebi kemon weh niya dambuwa pinakakalagihan sababan ye makasambu si pagnakura si meh Muslim. Ine meh saarat E-en, yene boohan sarang-sarang sa hadje-hadje labeyan pakadawhat duk pamatarrang kasabennalan duk ka-adilan. Hinangan sarang-sarangin, makapinda teed si meh kaelluman si meh muslim. Labeyan inin, para pamiha si antara duwe pangadji. Ammal sarang-sarangin subey du isab kaurungan kasalassayan sabab panumba sarang-sarangin hatinen, ye pa numba muslimin yene panumba si gah niya bayhuh ne magmatuwas duk makite addat laku palangey gey hap si hadarat Allahu taala sartah ye si paninggal pangandaakan Allahutala ley. Hinangan masaranmg sarangin, tabilang koweh pongtina-e kasabennala duk dambuwa iye ambanpinaka sa hadje-hadje martabat duk laku palangey, parsabababan makapages si manusiya ye pasobra amban panganda-akan tuhanin sartah maka patulahad iye hinang patut subey tahinang si duman labeyan ka lisuh atawa ka bihed. Si hal ley, tahinang toh para si iye supaya tatta si pag sabar, naymah si ine-ine hinang halal duk ninggalan si duman mahalalin. Ye hinang masarang sarangin, po-onan laku palangey duk martabat pagka-manusiya si meh aa anggawta-an ne hinang nen. Magfarman Allahu taala:

â&#x20AC;&#x153;Nah bennal-bennal bang hadja meh ji-nin mabentel si ka Islam de si labeyan ye kinabaya-an weh Allahin, na tantu pain Allahu taala painum kami siye bohe maka landu banes nen,

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 39

paulanan kmi siy ulan maka landu landes nen duk daran. (Tabissara inin sabab bakas gah inurungan ulan meh Jinin diyalem ennem bulan weh Allahuta-ala)” (Qur’an 72:16). Duk mag farman du isab Allahu ta-ala;

“Bennal-Bennal ye meh siye missara, pain de; weh kami ye ru tuhan kamihin Allah sabennal, sartah mag pasabennal teed siye dem pangateyan de sarta tattap siye si pag iba’datan, nah gah nehep ih niye kasusehan atawa ka hanggawan de. Duk siye ne ih meh manusiya dem surga-in, tattap ne siye la-I diyalem ne sa lama-lama duk tumbas de ne si ine-ine bakas ytahinang weh de si bulak dunya inin.” (Qur’an 46:13-14) Oh Allah urungan kami ilmuh nu si Islam sa ekka-ekka duk pa tattapun kami si labeyan kasabennalan ley sampay si ellew makapag bayharap kite si alen Muslim ye si gah niya pag panda amban agama nu ye ne Islam. Oh! Allah, ye tuhan si meh kemon pinapanjari, Oh Allah, pakite hun si kami kasabennalanin, duk urungan kami pangaddatan ye sa lingkat-lingkat kapanuhutan duk pagkasi lasa. Da Pakale hun si kami in kaputinganin, duk urungan kami ye sa bentel-bentel labeyan paka tinggal kami si meh parkalah manggey mahapin. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

40 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Nakurah Duk Ra-Ayat (Leaders and the Followers)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 41

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh kam meh mag paratsaya! Tinalew kam si Allah duk subey kam mag sarang sukul si Ieye, si barakat ne, duk si kemon tumbas kapangurung ne si kite. Dambuwa amban meh sa hadjehadje barakat kapangurung ne si kite yene maturun ne Nabi Muhammad ye maka urung hidayat (Toh) si kite sa lingkat-lingkat toh amban dem Qur’an ne maha mulliya ye sa jukupjukup kasarah sara-an tartantu palihalan si agama Islam yene agama sa bentel bentel. Sababan Islam, Allahu subhanahu wa ta-ala, ye labi makasi ta tibuuk weh ne in meh panmgateyan bin elelah duk dende supaya kam tahinang kapag pongtina-e tu si bulak alam inin.Si Islam, tapa tampal weh ne in kahadjehan pag pongtina-e hin, si pag kasi lasa duk pag tabang-tabang de duk antarah meh nakurah den. Si kamas-ulan tiyap-tiyap siye nakurah duk meh ra-ayat pag nakura-an den asal tampal salassay dem qur’an duk hadis Nabi ne Muhammad . Gah niyah tartantu dambuwa amban siye makajari ngambanan sukuh hinang de duk ngalanggalan kapatut saweh de. Sabab, ye mangambanan duk maninggalan hinang nen sartah banggey mangaddatan kapatut saweh nen tartantu tatilew siye ta-abut si pagtipun, paghukum de si ellew akhirat. Taasuwi-suwi weh anak si Omar, (Kinalasahan iye weh Tuhan) pain ne; takale ku missara Rasul lin yene Nabi Muhammad . “ Kemon kam pain niyah ipat bi, sartah masi kaam tatilew si meh kemon inipat bin.” (Ta tipun weh Al-Bukhari duk si Muslim) Nakura-in kawajiban ngipat ra-ayat ne duk labi subey nguntul duk masanyang si meh ra-ayat ne, bisan pe kaniya-an ra-ayatin nuhut sarah atawa pinturuh asa masi iye kawajiban marihalah. Kawajiban meh ra-ayat mameneh nakurah nen mag tagnah amban kapatut de ta baktul dem sarah Shariah ye subey gey ta langgal duk taliba weh meh nakurah dem kawman; koweh ne! pag parupang, pangaliba duk pag palelong si ine-ine ne labeyan. Meh pongtina-e ku lellah duk dende, pag botohin ye aturan pameneh te nakurah sa hap-hap amban meh manusiya nganda-ak meneh amban siye maniya katau duk panghatinen labi subey nakurah ye botonen gah niya pag duwe-duwe sabab supaya gey tahinang pag su-al jawaban, pegge sabab ye pag kaniya-kaniya akkal pikilan de ley, tahinang ih saban pag teteb-teteb, pag kaastel, gey pasulut sartah tahinang agen pag pustahan bisan si meh pag bulangan. Manjari, meh kahalan ley sampay ngaluha ne pagsaggah-sagga-in si antarah meh kasawe-an de tiyap tiyap si meh tumpukan de. In hinang nakura-in si meh ra-ayat de; lamudmahap pamarinta re si labeyan toh amban dem qur’an duk hadis Nabi te Muhammad

42 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Allahu Taala ye labi ma-angkat, Mag parman dem Qur’an:

ye qur’anin, sempurnah, mabennal si meh ye “Na tapa turun weh kami oh kew Muhammad bakas tesulat dehellu ley duk waktu Mohayminan ley (iye landu tapangandel duk sa hap-hap saksi) si meh hinangan dehellu ley.supaya ta talih de in meh bakas tapaturun allahu taala hin. Duk duman ye tinuhut den hawa nafsuren ye pa lih amban kasabennalan bakas lumabey si kaam.si tiyap-tiyap amban kaam bakas ne hep talukis weh kami tampal ye meh aturan sarain, bang nganduhul tuhanin, tahinang ne hep kam miyan dambuwa tumpukan pamarinta. Malaingkan kalu pe hadja miyan pa nuley-nuley ne si kaam. Si hal ley, subey elugtuan, koweh pag hinang kahapan sabab si Iye ru pamole-anin. Mag pahati ru si kaam ine-ine kabayaan bi magguna si biddah-biddah.” (Qur’an 5:48) Sa timbang-timbang pag sarah, ye ne pa mahagi nakurah ra-ayat ne si ine-ine sukuh para si siye si gah niya pag kunsi bisan sah si ka diki-diki-an, pa minsanah, atawa suddah, ngang guun. Ye nuhut aturan sarah bisan pe kaniya-an nen maka kaat si pakarajja-an baran ne. Muramurahan tattap in lasa tuhanin, tinaymah, pina hadje sartah tinabang iye. Sabab Allahin ngaka weh malas Iye si meh manusiya bentel. Dara-akan Tuhanin Nabi ngaka si siye ye pa matampatan meh manusiya pina hadjehin si hadarat tuhan de ye ne Allahu subhanahu wa taala, sartah mag sabra iye; “ye manusiya ma bentelin pina tingkoh iye si sinag karanta-an si harapan Allahu taala:duk lamud meh saweh de ye meh manusiaya bang ngahukum hukuman bentel, sartah duk meh pamilya ne, duk si sinesine pe pinasangdel si siye. (Ta tipun weh si Muslim). Allah hin, ye labi sayuh mag parman;

Bennal-Bennal teed, Allahu taalahinin, nganda-ak mag pa bentel (Adeel) koweh du pag pa haphap te tudju Iye, duk pag sabar, duk pama tengge hinang tudju Iye, si labeyan Sunnah duk si aturan memes duk lingkat, nabang si meh usba waris (Kakahinang Nabi Muhammad ne bisan sah ahat ammban meh pangaltah ne, misita si meh a-a saki, mandoga si meh kahalan ra-ayat de atawa si ine-ine ne labeyan tabang kappa nabang de. Daamikkiyan, ngalang si meh hinangan taggah duk saytan, mngaka putting, naksi si kaputingan, minasa ra-ayat ne si gah niya duse-duse ne duk kemon ne pamagesan sabab pinag murka-an weh Allah si sine-sine ngahinang si meh tasabbut ley. (Qur’an 16:90) Ye meh nakuarah manganyaya ra-ayat nen, tantu pinag murka-an weh Allahu taala. Labi iye kawase duk ngangkat. Mag parman Allahu subhanahu wa taala, iye labi maha tinggi,

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 43

“Ine, Bang ente kaam kaurungan kawase, gey du ente osal bi tu si bulak dunya inin pa makaat bi, janan parsaagga-an bi? Si meh damikkian ih, bang duma du pangosalan de kawase ren pama adeel de ra-ayat de, pinag murka-an teed weh Allahu ta-ala, sartah pine umew duk pina bisu ne in pamayam den.” (Qur’an 47:22-23) Ye tartantu kapatutan manusiya-in tudju nakurah de, ye ne panuhut de (Pagta-at) si hinangan mahap ley duk pangurung de ka-addatan. Allahu subhanahu wa taala mag parman, sa langkew-langkew iye:

duk si meh “Oh kaam meh mag paratsaya, magta-at kaam si Allah duk si Nabi Muhammad siye nakurah bi Muslim ye kaurungan kawase. Duk bang niya parkalah gey pag tawwa-an bi, na papole-un bi tudju rasul bi duk si Allahu ta-ala; bang du kaniya-an bin mag kahagad si tuhan duk si ellew akhirat. Sabab yene ih sa lingkat-lingkat pag parambus-busan. (Qur’an 4:59) Ahhu taala, ye salangkew-langkew Mag parman du isab:

bang niya meh bangsa karendehan mag paratsaya pa tekka si kaam, sarta “Oh Muhammad napa mag pasabennal, weh gey siye mag pasakutu si Allah, gey siye nangkew, egey ngahinang jinah, gey mapatey ka-anakan de, gey missara kasla/koto-koto, gey pasaggah si hinangan hap atawa panganda-akan tuhan, na! tayma-un bi sapa de ley, pakuhan bi siye si Allahu taala bang pain siye ih inampun. Bennal-bennal teed, Allahu taala hin, ye sangat ngampun duk makasi-malasa.“ (Qur’an 60:12) Mag sabra Nabi Muhammad : “Gah niyah tinuhut si gey kappa nuhut tudju Allah hin” Hadis tatipun weh Al-Bukhari duk si Muslim. Muslimin magkahagad, weh gey jari mangatuhan/manungka-an nakurah nen, atawa ma ngakangaka kala-atan nakurah nen, sabab tahinang ih parsababan panungkah si kapanuhut parinta muslim. Tabissara inin weh Nabi te Muhammad . Pain ne; “SI sine-sine gey kahagad si ineine bakas tahinang weh nakurah Muslim, na subey iye nandal (sabar) bang inambanan weh nakurah ley, bisan pe kaniya-an ne nely sa pandak-pandak waktu, saka ula-ula, koweh dui ye matey dem ka-awam.” Magsabra du isab Nabihin ; “Si sine-sine mistahan ye bakas tahinang nakurah ne mabentel ley, na koweh du ye saka-ula ula maka bistahan Nabi Muhammad duk Allahu taala” (Tasuwi-suwi weh Tirmizi koweh Hadis Hassan).

44 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Muslimin subey maku-maku pasujud tudju Allah, bang pain meh nakurah den hinidayatan (Kato-an) si labeyn toh bentel, makadawhat, makasambu, maka pakeg-keg, duk maka parihalah amban saytan; peggeh kasambu kawmanin, magsabab si ka hap duk kabentel meh ra-ayat; duk Mangalibahin (Corruption),magtagna amban pangaliba manusiya latun ne si meh nakurah. In muslim, mag kahagad weh sa lanuh-lanuh pa mituwa si meh nakurah, ye si labeyan duman karas, atawa si pama ka-at si pag ka manusiya ne, Koweh ne kappa Nabra panghu te Muhammad : “Agama hin, yene pag pinu-pinu akkal-pikilan bentel! Pain patilewin, Pusine Oh rasulullah? Sambung nen; pag pinu-pinu si hal Allah, si Kitab ne (Qur’an), si daraakan ne, si meh nakurah ne Muslim panuhutan duk meh ra-ayat. (Tatipun weh si Muslim) Si hal ley meh pongtina-e lellaha duk dende si Islam, Islamin, tartantu magbarakat si Muslim. Maku kite barakat duk aseh sartah maka patalibun kite amban meh sassat saytan. Muramurahan tadawhat te in kasanyanganin tu si dunya labi bang si ellew akhirat. Ameen. Oh Allah! Ampunun kami si meh duse kamihin, taymaun duwa-a kamihin duk pasampayun si kami kasajahitra-an tabang nun, pali-un kami amban meh pangateyan ye duman kau inessebin, palamurun kami si meh tumpukan ye ne si siye kinalasahan nun duk mamalasa si kauhin. Elligan kami amban meh balah nu duk kaja’hilan tu si dunya nu inin ya Allah. Pabentelun in pangateyan kamihin, urungan rahmat in meh Muslimin, duk tayma-un in meh pamaku kamihin. Si hadarat inin, pa taman kune nasihat kun, maku kitebi bang pain inampun meh kadusedusehan ten bi bennal-bennal, yeru sangat ngampun duk labi ma-aseh

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 45

Kasabennalan Duk Kaadilan si Islam (Trust and Justice in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 46 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Bennal-bennal Allahu taala hin ngandaak si meh kemon kapa masangdelan amanat si tiyaptiyap manusiya, subey tapasampay de si a-a tagdapuh amanat ley ine-ine tapasangdel si siye. Duk bang kaam ngahukun si antarah manusiya, subey kam ngahukum duk sarah panteypantey. Sabennal teed sa hap-hap ne pangahukum yene hukuman bakas tabaktul weh Allahu taala sartah tapa lahil weh me si kaam, labi iye sangat makakale, duk maka kite si kemon kahalan bi.” (Qur’an 4:58) Bang suleyan te nalih-nalih ye ayat inin pinahap; Allahu taala, ngandaak teed si kite tinuney ye amanat tapasangdel si kite hin sartah ngandaak ngahukum/nalassay si meh manusiya duk hukuman bentel duk lanuh. Duk panarah si kasabennalan sabab kamudaratan teed si kite subey tabebbeg te salih du hinukumin nakurah atawa ra-ayat lammah-lammah dem kawman. Tiyap-tiyap dambuwa amban kite subey magtuyuh-tuyuh supaya tadawhat weh te in hukuman mabentelin sabab hukuman mabentelin gey makajari gey makajari pinasakat si meh a-a egey kapangandelan duk duman adeel. Meh pongtina-e ku pinagmartabatan si Islam, koweh ne tabissara encini ley, amanatin duk hukumanin latun duk meh kagunahan nen landuh teed sukal nen si tiyap-tiyap dambuwa amban kite. Amanatin, makajari maksud nen ye ne pangandel duk ka petten, ka pantey pagsarah duk kappa nuney si tiyap-tiyap dangan si kappa nuney ne ye bakas tapasangdel si iye weh Allahu taala hin , si sabab kappa iddahan si iye, s I kahap ne ne tudju seddi meh manusiya dukk meh kemon sesuku pinapanjari duk panuney si kemon panganda-akan weh

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 47

Allahu taala duk meh kinabaya-an nen. Ye manusiya gah bentel kapanuney ne ye pinasangdel weh Allahu taala hin, tabilang iye gah niya pangahagad ne sartah hadje kata tipuhan nen. Bang in manusiya-in pinag tu-ud tui-ud weh ne maninggalan ye tapa sangdel si iye weh Allahin, nah bennal-bennal teed tabilang iye amabn meh a-a gah niya paratsaya ne duk hadje tipunen. Bang hati te, saingge hatu kappa ngandel dambuwa a-a ley si pag kasi ne, bang bisan in bennal nen pinasangdel weh Allah si iyehin bu ye ih mamapanjari duk mangurungan iye ridziki -in gah du ta tuney weh ne. Mag farman Allahu taala, iye sa langkew-langkew;

“Sabennal teed bakas hep tapangurung weh kami amanatin si meh kalangit-langitan duk meh bulak lamud meh kapunu-punuhan ne sumaguwa gah siye mabayah mo-o ne sabab katalew de kalu gey ta tuney de, pagsakali; manusiya-in tinaymah weh ne ye amanat ley, si sabab ih, pain Allahu taala, keniya-an den anyaya amban meh ja’hil siye.” (Qur’an 33:72) Meh pongtina-e ku lellah duk dende pinag martabatan si Islam; Sabennal, yeru tabilang mag paratsaya hin ye ne siye gey maruba/ninggalan amanat tapasandel weh Allahu taala si siye, sabab sine sine amban siye ninggalan meh amanat ley, nah tabilang siye duman bentel pamaratsaya ren sartah nipu siye si Allahu taala duk Nabi Muhammad . Mag farman du isab Allahu taala dem qur’an ne maha mulliya;

“Oh kaam meh mag Paratsaya, da tipuhun bi Tuhan bin (Allah) duk dara-akan nen (Nabi Muhammad ) atawa tipu bi ye meh amanat bakas tapasangdel si kaam weh Allahu taala hin, duk meh kemon ne bakas tasangdel si kaam, mura-murahan, tahati weh bi meh hal ley.” (Qur’an 8:27) Ye ayat inin ngakahan kite, weh sine-sine-sine manusiya ngatauhan ye amanat tapasangdel weh Allahu taala si iye duk Nabi Muhammad bu gah tinuney/ pinatengan weh ne, na iye ley duman sempurnah pamaratsaya nen duk gah jukup pag kahagad nen. Subey teed tattap ennah te dem pikilan ten meh pongtinae lellah duk dende si Islam, weh pamayhala/panguntul te amanat tin koweh du isab sakaula-ula kabaya nu pamayhalah a-a si kauhin, si labeyan tulus ikhlas si kau, koweh du asal-asal kabaya nu manga hinang iyehin. Kalagihan du isab manamal, labi si meh siye kapamasangdelan amanat a-ahin, duk kawmanin, pagnakurah den, supaya taipat weh de kapatutan meh ra-ayat den, meh mamiskinin, malamma-lammahin, duk duk si tiypa-tiyap ginisan pagsawmadja manusiya. Meh kapongtina-ehan lellah duk dende si Islam, si antarah mag ellah anda, subey du paniya in pag pangandel-pinangandlin si si antarah de, duk subey ipat de ye meh pangartah deley dangan duk dangan sartah subey elligan de in meh kahalan de matapuk ley. Tiya-tiyap si meh mag ella anda ley subey elligan de parsugpatan den, duk tapuk de, sartah subey gah niya ngatau seddi amban siye ru mag ella anda ley.

48 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Meh parkalah inin, duman ne hadja tahinang si meh mag ellah abnda, taosal du isab inin si meh pag bagay-bagay si hal meh hinang de tapuk (secret) ine ine ne si antarah de mag bagay ley. Subey teed pabasag tebi mangipat ye parsugpatan si mag tali andahin tu-u si lahat tebi. Oh kaam meh Muslim! Amban sabrahan Nabi Muhammad sa lemmi-lemmih teed pinakale ye a-a mang gey kapangandelan weh Allah hin. Gah niya manusiya mabaya ye gey tubus pamaratsaya nen, malaingkan yeru meh a-a mangganah paratsaya nen. Oh kaam meh kapongtina-ehan si Islam! Hatihun bi, ye manusiya manggey kapangandelanin, tapa tampal si dambuwa amban meh Hadith Nabi Muhammad si Bissara Ne; Niya tellu tanda pangilalehan meh Muna’fiq (Ngalanggal sarah); 1. Bang iye missara/ngistory pangaka nen putting; 2. Bang iye mag janji duk saweh ne, gey tuney ne janjih nen; 3. Bang pag amantan (Pangandelan), gey tapangandel. Agreed upon) Sara-in/hukumanin; hati nen, ye ne katimbang pangahukum atawa panarah si labeyan samesame duk salih-salih, atawa kata-u pamettad hukuman si tampat kapatutan, ka suatan nen, duk si kata-u pamandoga si meh kapatutan sinduwe amban si iyehin. Oh kaam emeh pongtina-e si agama Islam; Ine mabayah ke kite paasek dem surgah? Tantu, kemon kite mabaya ne hadja ngasek surgah. Sumaguwa subey ta tahud atawa ta tuhut te ye TOH Nabi te Muhammad si atag enne (6) parkalah; koweh net a bissara weh Uba’dah bin Al samit (kari da-an iye weh Allah), Nabihin mag sabra; “Ipatun bi aku iye eennem parkalah inin, tartantu Ien paka asekan bi suurgah;” “ Pabennalun bi in meh bissara bin; Baang kam ngajanji tumanun bi; Elligan bi awrat bin amban Zina; padiyawa-un bi pamayam bin, sartah pepe-un bi tangan bin amban hinang tangkew, atawa sa bohat-bohat duse” (Tasuwi-suwi weh si Ahmad duk anak si Hibban) Ye meh siye magparatsaya duk mangimmatan amanat duk parjanjian de ley, lamud ye mamatengge sambahayang de pinawajib si siye ley, na yene ih sa hadje-hadje amanat amban Allahu taala pinasangdel si siye. Nah siye ne ih kapasukuan surgah Firdausin. Mag farman Allahu taala (iye sa langkew-langkew);

“Ye meh siye kapasangdelan amanat ley, duk manga janji si tuhan den, adapun bang pain ih tapayhalah de, duk meh sambahayang den kajagahan de duk tatuney de ru isab meh waktu den, nah siye ne ih magdapah-dapah dem surgah firdawusin, kakkal ne siye sa lama-lama diyalem ne.” (Qur’an 23: 8-11) Adapun bang pain kite inurungan TOH (Hidayat weh Allahu taala, supya tadawhat te in meh amanat ley, duk tapajatu te ye gantah si kitehin, pa essban ku in meh baran tenbi, nakurah ten bi, kaellahan duk meh ka andahan ten bi duk kemon ne kite bang pain lappas amban meh kata tipuhan duk kalimpangan si meh amanat tasabbut ley. Amanatin, makajari minaksuran koweh pangandel duk kapangandelan, timbangan duk pamasabennal si ine-ine pina hinang ye si bakas tapasangdel si iye weh Allahu taala! Para Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 49

kahapan ne, pamahap si meh a-a seddi duk si meh seddi pe pinapanjari duk par panuney si da-akan Allahu taala si sabab kawase ne. ye manusiya manggey manuney ye tapasangdel weh tuhan si iyehin, na tabilang iye gey mag paratsaya duk nipu si Allah. Bang manusiya-in, pag tu-uran ne ngambanan/ninggalan ye amanat tapasangdel si iye weh Tuhanin. Na’ siye ley tabilang amban meh manusiya duman bentel duk nipu. Sabab, saingge kappa masampay de de amanat ley si manusiya, bang bisan siye gey bisan tatuney weh de amanat kapag janjian de duk tuhan den. Allahu taala, ye labi maka pa-angkat,mag parman dem Qur’an: Oh kaam meh mag paratsaya, da teed tipuhun bi tuhanin duk dara-akan nen (Muhammad ) atawa tipu bi ye meh bakas amanat tapasangdel si kaam weh Allah hin duk kemon ne bakas ta baktul si kaam. (Qur’an 8:27) Ye ayat inin ngaka si kite , weh ye manusiya ngatauhan amanat tapasangdel Allah si iye ley duk Nabi hin, bugah kahagad ne , na iye ley dumansa bennal-bennal bar-iman duk gah jukup pamaratsaya nen. Subey tattap ennah te dem pikilan, meh pongtina-e lellah duk dende si Islam, panguntul te ye amanant tapasangdel si kite hin, koweh du isab panguntul a-a si labeyan koweh kabayah manguntul siye hin. Sabab si ka ikhlas ne si kau. Koweh du isab pangahinang nu iye hin. Kalagihan du isab manamal, labi si meh siye masangdelan amanat manusiya, duk si kawman kapamarintahan de ley, weh subey du teed ipat de kapatu meh ra-ayatin, ye mamiskinin,ye malamma-lamma hin, si tiyap-tiyap kawman pagsaw majjahan. Meh pongtina-e lellah duk dende si Islam, si antara mag ellah anda, subey paniya in pag pangandel pinangandelin si siye duk parsugpatanin duk pangipat si antarah de duk hinang de tampal atawa tapuk. Si tiyap-tiyap mag ella anda, subey siye tau napukan meh kakahinang de matapuk si antarah de ley. Duk saka ula-ula gah siye mag hinati si meh kakahinang de ley. Inin, duman ne hadja tartantu si meh mag ellah anda (Lawla-kabini). Malingkan taosal du isab si meh mag bagay-bagay si aturan pa napuk de ye meh kahalan gey ne patut pangaka si sinduwe. Si hal ini, subey kite magtabang mahaget si parsugpatan meh mag law-lakabinihin tu si lahat te. Oh Musslim! Sabra Nabi te Muhammad “ Peddi teed pinakale, bang manusiya-in gey kapag amanatan weh Allahu taala, Gah niya bisan dambuwa mabaya inalenan gey jukup pamaratsaya nen, malingkan, yeru meh siye gah niya pagkahagad ne. Oh meh pongtina-e lellah duk dende si Islam, hatihun, ye manusiya gey kapag amanatanin, tampal teed tabissara weh Nabi Muhammad dem Hadis ne, niya tellu (3) parkalah, sinyal si meh Munafiq kin: 1. Bang missara/ngistory, kemon pangaka nen putting; 2. Baang mag janji duk saweh ne, gey nuney parjan-jian ne; 3. bang pinangandelan (Amanatan), gey tapa ngandel. Sara-in (Hukuman) maana nen; ka-adelan (pantay-pantay). Ye ta-u mag saw madja si labeyan timbang-timbang, atawa ta-u mabettad kapatutan dangan-duk dangan si tampat pamabettaran iyehin, makahati du isab duk ta-u mandogahan kapatut meh kasinduwehanin. Oh kam meh pongtina-e ku si agama Islam. Ine, mabayah ke kaam paasek si surgah? Tantu, kemon kite mabaya ne hadja ngasek surgah. Sumaguwah, subey ta hinang bi niya sarat atawa 50 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

toh Nabi Muhammad si atas ennem (6) parkalah: Koweh ne, tabissa weh Ubadah Bin Al Samit (kakasihan iye weh tuhan) Nabi hin magsabra: “Ipatun bi in ennem parkalah inin, tartantu sababan paka-asekan bi surgah; Maag pasabennal kam bang kam missara, tumanun bi in janjih bin, elligan bi awrat bin amban zina’, padiyawa-un bi in meh pamayam bin, pepe-un bi tangan bin amban tangkew duk ngahallih kam amban duse bohat. (Ta stori weh si Ahmad duk anak si Hibban) Meh manusiya magparatsaya ye mangimmatan amanat duk parjanji-an nen latun si saambahayang pina-wajib si iyehin, na’ siye ne ih ye kapasuku-an ye surgah Firdawusin taabut si ellew akhirat. Magparman Allahu taala, iye sa langkew-langkew;

“Ye meh siye ih, mamebbegan amanat tapa bettad si si siyehin duk si meh kemon ne hinang pinasangdel si siye, koweh ne pangipat addat hatulan de, duk kapag amantan si meh pakarajja-an de duk siye marihahala lime (5) waktu sambahayang fina farduh si siye, na’ siye ne ih,manga han surgah firdawusin, la-I ne siye kakkal sa lama-lama.” (Qur’an 23:8-11) Adapun, bang pain kite hinidayatan weh Allah supaya tadawhat te in meh amanat ley sarta tapajatu te in kemon ganta si kite hin, paessban ku baran kun, latun ne si kaam duk meh nakurah tebi, si mag lawlakabihin, duk kemon ne kitebi mangaku mag paratsaya si tuhan tebi duk mura-muraahan gey ta tinggal tebi in meh amanat ley.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 51

Jatu Pag-Edduh Duk Pagtangkew (Consequences of Graft and Corruption)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 52 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Na da kaam mangan ye artah bi ulihan gey harus amban tagdapuh ne ley atawa mabatal ley (koweh ne artah ; Sihir, bellihan alak, ulihan baran “Puta”) duk da boohun bi si meh huwis, kalu hadja kaam makakan bisan sah ahat-ahat sabab haram ih si kaam atawa gah niya kahalal ne.” (Qur’an 1:188) Meh kepongtina-ehan ku lellah duk dende pinagmartabatan si Islam; amey-amey teed da tambahan bi atawa pausaha hun bi meh artah bin duk labeyan gey tarrang atawa halal. Nabi Muhammad si hinapusan nasihat ne si waktu pag hadji nen, si waktu song ka wapat nen mag sabra; “Sabennal teed meh lahah bi, artah duk kemon ne panyap ta-antan bin atawa pag ka a-a bin, panaggahan teed si kaam bang ih taliba (Ta anyaya) weh bi, damikkiyan bang du isab ih tapa ka-at bi. Pangalibahin (Tangkew/anyayahin) dambuwa ih amban meh sa hadje-

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 53

hadje duse si hadarat Allahu taala, si meh hal ley, tahinang ih sababan pangabunsihan Allahu taal si dunya inin. Damikkiyan, mag farman Allahu taala dem qur’an ne;

“Gumuwa meh karupanganin tu si dunya duk amban dem tahik sababan kakahinang duk mahsiyat meh kalellahan. Duk ye weh pe nuley-nuley weh Allahu taala si siye si meh bakas kehinangan de ley; supaya siye gumuwa/lappas amban meh hinangan saytan ley.” (Qur’an 30:41). Amban meh kaulama-an mag tatafsir, ye maana ne inin, murka-in magsabab amabn meh kaduse-dusehan meh kalellahan, ye makabo-o UNUS parsababan makatoho dem dunya; maka tanggalang kasambu-sambuhan duk makalanes meh katumbu-tumbuhan, maka-eggas meh kaluma-an duk meh kapanyapan/pangaltah meh kalellahan, kabasag duk ka ligen kalaboh ulan, sababan makalasey, kabasag baliyu duk badju, linug makalarak ye parsaababn maka boo sa ekka-ekka matey duk makalepas meh kapanyapan/pangaltah duk meh seddi pe ginisan hilu-halah duk balah ye tartantu makatamba si meh ye halu-halah andang ne maka-tawwa mushiba si meh ra-ayat matu-u diyata dunya inin. Ssababan ye meh kahalan panuley-nuley ley, kasindduwehan manusiya-in duman ne dem sayu de makahinang ne taggah sarah duk meh seddi pe ginisan pag libah atawa panganyaya koweh du meh tahinang si meh seddi region..Pahallih teed kaam! Sabab inin, katandah-tandaan ne pangalepas pamaratsaya manusiya. Sumaguwa, koweh ne tabissara encini ley; gah niya makajari ngaka duk nalassay ne weh tampal suat ine-ine-hinangan maka-ayib duk paglibah si waktu te kuweitu. Meh parkalah ley, tahinang hadja parsagga-an si antara meh manusiya. Sartah ye kaujuran nen tahinang de parbantahan si meh mag usba waris sin, bu ye ne inin ma masakin si kawman te kuweitu. Kemon inin, buwah amban bakas meh hemiyu kasaan/kadusehan bakas tahinang weh meh ra-ayat-/manusiya; kamasakan nen teed yene hinang paglibah duk pag anyaya artah dem parinta. Dambuwa amban butanyag Ulama-makahati si Islam, Abul Aliyan, Missara; “Si sine-sine manusiya makahinang duse/kasaan tu diyata dunya inin, sabennal teed parsababn koweh du talarak weh ne lahat patenna-an te (planet) inin. Peggeh, kasabennalan nen, meh kakaya-an dem dunya inin, duk ine-ine pe pangari-ngari ne si katalingkal nen duk meh ka higad-higaran nen, magsumbayah-sumbayah usa-an nen dipende ne si pamaratsaya manusiya duk ka- aseh/ pamayhalah Allahu taala si meh dara-akan ne ye bakas tapatarrang weh ne si Islam. Nabi Muhammad magsabra; “Bennal-bennal teed, meh magpaparatsayahin, duk meh kawmanin lamud ye meh katumbu-tumbuhanin duk meh kabinatang-binatanganin, hap ne ka humali-hali den bang ne kamatey-mateyan meh kasaytanan mag hihinang kalaatanin. Magsabra du isab Nabihin; “ gah niya kawman weh gah niya kala-atan ne, malaingkan si sabab kaekka de ley, na masi pe isab siye keseg/basag amban meh manga hinang kala-atan ley. Sumaguwah, bang isab siye gey pahali mangahinang kalaatan (Saytan) ley, nah adakala pinatekkahan siye namba weh Allahu taala kala-atan/aramala atawa balah.

54 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Meh kapongtina-ehan ku lellah duk dende pinagmartabatan si islam; ye agrahan nabi te Muhammad ley landu teed ka tampal nen, weh bang in meh paglibah/anyaya duk pag tangkew pangaltah dem parintah ley ye koweh net a saksi te dem kawman kuweitu ne inin gey tapa hali atawa ta pepeh weh te, nah adakala pina tekkahan kite weh Allahu taala murkah duk meh siye ye mangahinang paglibah/ anyaya ley llamud ne ye meh siye manggah makahinang ley na masiru siye ka hamiyuhan ye murkah Allah ley. Si dem qur’an ne, mag farman Allahu taala;

“Nah, pahallih kaam amban meh parkalah makaboo-boo (Fitna duk meh panuley-nuley, seddi pe billa-e) ye makapag kaat/makalarak si duman ne hadja tartantu si makahinang kalaatan ley; (sumaguwah, bisan si meh a-a mahap duk makahinang kalaatan ley), duk hatihun bi in Allahu taala landu teed peddes ngurung tumbas si ine-ine hinang te.” (Qur’an 8:25) Magsabra du isab nabi te Muhammad “ Bennal-bennal, ye hukuman talaboh si dambuwa a-a bar-duse/makasah (Criminal) dem kawman labi makasanyang si siye amban inulanan siye ampat pu (40) ellew. Si hal inin, meh pontina-e lellah duk dende si islam; kawajiban teed si kite subey mamiha labeyanin supaya lapamandem/pangalah tem eh karupangan paglibah duk pag tangkew/anyaya pangalta ye duman si kite hin si ine-ine labeyan takasuwah te, labi subey kite tinalew si hadarat Allahu taala. Subey du isab attiyalan/ayaran te in meh hinang makayib-ayib ley kamuwe amban tagna. Subey du isab osal te kawase duk kapatutan te mameneh sine-sine subey pinalonsat te hinang nakura-in. Ye nakurah, makaboo duk maka pasambu dem kawman duk ye maka patuntul, makapayhalah duk nguntarahan kakahinang paglibah duk anyaya artah duman si iye. Oh Allah, tabangan kami magtawbat duk mag patikuku tudju kau. Taymaun in meh pamaku kamihin, palessahanun kami parasahan sin kaampunan nun duk kalabbiyahan ampun nun. Elliganun pangateyan kami hin, amban meh pangateyan ye duman kau diyalem nen. Palamurun kami amban meh tumpukan ye kinalasahan nu ley duk ye mamalasa si kauhin. Pa elligun kami amban meh sassat saytan si waktu kaellum kami inin oh tuhan kami. Pabentelun in meh pangateyan kamihn, papanjari hun kami amban meh a-a hatul duk mag pasabennal si kau, kaasean kami duk meh kanakuraan kamihin, latun ne si meh kemon muslim, Oh Allah taymaun in meh sambahayang duk meh duwa-a kamihin, muda-mudahan pinatattap weh nu hidayat nun si kami, Oh Allah. Meh pongtina-e ku pinag addatan lella duk dende si Islam! Agama Islamin, tapa tekka supaya makapages si kemon se suku makalarak duk makapag ka-at si kemon hinang, maka la’ng si kemon duse salih du tampal duk tapuk. Maksud Islamin, yene matenna kalissinan duk ma-adil Kawmanin subey lappas amban ye kakahinang gey mag pangandel, pagsobolno, pag parupang, pag pa lelong, pagdakag duk kalemmii hatulan. Agama Islamin, teggel ne in kapag tuyu, supaya hadja kawmanin sanyang duk limpiyu amban labeyan pag addat-inaddat, pagpongtinaa-e, duk pamatampal ye sa lingkat-lingkat kalabbiyahan. Meh mag paratsaya si agama Islam, ye kawman ten kuweitu, tampal teed pagliba duk pagtangkew ye meh artah parintahin. Hangkan hep meh Muslimin kuweitu, gah niya tartantu kasanyang ne sabab ye iyan ma moo saki dem kawman ten yene meh parkalah tasabbut ley.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 55

Si panaymah duk pamatampal te hinang mala-atin duk saytanin, latun ne si meh siye mag ta-u ta-u duk manga gew artah duk haq saweh nen latun si pag parupang. Meh a-a bara akkal duk makahatihin, tattap ne hadja wal pasdaplag de weh in ma ngangguna artah saweh nen asal haram, sah masi ru manusiya-in ngahinang ne. Haangkan hep Islamin kasigpitan ngala’ng si meh manusiya mangahinangin. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

56 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kakahinang Pagpulitik si Islam

(The Political System in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ُﺗﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 57

“Oh siye meh magparatsaya, subey tuhut de Allahin, duk tuhut de dara-akan nen (Nabi Muhammad ) duk iye meh siye kapasukuan kawase atawa kapatut.” (Qur’an 4:59) Agama islamin, ngalikus/ngipat si poonan duk aturan pagnakurah. si meh hel ley, nakura-in, gey majari maguwa kahalan atawa pangadji si ine-ine baha-u, ye taggah dem sarah. Duk damikkiyan gah du isab niya makajari mindahan atawa ngulang ambanmeh kemon pangandaakan islam min. Ine-ine pikilan baha-u, langgal sarah/taggah sartah lamud amban meh putting duk taggah si kinabaya-an Allah hin. Allahin, iye sa langkew-langkew mag Farman;

58 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Bennal-bennal teed ye meh siye mag hihinang kaputingan ye gey magparatsaya si Allah duk si kitab ne ley, na meh siye ne ih meh a-a magpuputingnl. (Qur’an 16:105) Kemon Hinang bahau duman dem sarah islam, (bid’ah), makagkaat si manusiya duk gey teed maka pasambu siye sarta gey du isab tinaymah weh Allahu taala. Magsabra Nabi Muhammad si hadith ne; Sine-sine manusiya maghinang-hinang labeyan seddi amban bakas binaktul Allahin atawa lamud amban pangandaakan Nen tantu gey tinaymah weh Allah. Yeru in poonan pag nakura-in, ye si labeyan paghati-hinati (Shoorah/Consultation) ye ih toh pangandaakan qur’anin; koweh ne tasabbut palabey ley. Paghati-hinatihin, pinaka hap ne sininged/pamo-ohan si ine-ine ne hal ye gey tampal duk tarrang si diyalem qur’an duk hadith. Yene kemon kahalan matarrang duk matampal ley ne nah subey ne gah niya paduwe-duwe si antarah dangan duk dangan subey ne tatuhut sabab yene ih toh qur’an duk hadith tin. Adapun paghati-hinatihin,(Shoora) tahinang hadja ye si waktu bang niya parkalah si pag biddah-bidda-an panghaiti si dangan duk danga si atag toh dem qur’an duk hadith. Sartah duman hadja pinandak panga ma-ana iyehin duk ka impoltantihan nen si labeyan duwe poonan toh ley (Qur’an duk Hadith). Qatadah, inin dambuwa iye amban Muslim Bantu sarta taga panghati missara; Allahin yeru sa langkew-langkew, tara-ak weh ne Nabi hin ngahinang paghati-hinati si meh kasawean ne bisan pe keniya-an de ley bakas kapaboohan (Wahi atawa heavenly guidance.) bang jukup in paghati=hinatihin (Shoorah) landu teed makahap tudju manusiya sabab bang tahinang de ye pinag alenan paghati-hinati duk akkal pikilan ley sartah tasuat de si kinabayaan Allahu taala hin (iye ru sa langkew-Langkew) na tantu pinatullus siye weh Allahu taala tudju labeyan kasbennalan. Si waktu neley, Nabi Muhammad nakurah iye si kemon ummat, ngandaak iye ngahinang/ngosal paghati-hinati (consultation) bisan pe keniyaan den bakas kato’an amban diyata langit weh Allahu taala. Si Ust. Muhammad Hussain Haaikal, dambuwa iye amban meh Muslim Bantu taga panghati si waktu ley magsabra; “Sabenna-bennal teed, paghati-hinati hin, poonan sa hap-hap pamarinta duk si kaelluman sarta duman maksud Nabi hin magnakura di-rehan ne duk tuhan ne, malaingkan hadja isab, niya meh kahalan gey ne iye makajari ngaka si meh kasawean ne seddi amban Allahu taala.” Tampal teed ye poonan islamin, si aturan duk kasarah sara-an, si pag nakurah kamuwe amban panagna-an pag peneh song hinang nakurah sampay si waktu bang saingge pama-ubas ne pag parintahin latun sampay pagsawmadja ne duk meh raayatin.. Missara si Ibn taymiyyah: “ Paag nakura-in pain ne, subey si labeyan/aturan amban sarah duk hinang IBA’DAT (Sumba) supaya ka katumapit te tudju Allahu taala, sartah tabilang ih pinaka hap sumba kapanuhut si iye (Allah) duk mag ataf duk TOH Nabi Muhhammad . Meh pongtina-e ku lellah duk dende pinagmartabatan si Islam, ye pangadji paghati-hinati hin maka-urung TOH si muslim bang koweh ingge kijjut-kuhibal nen si pamarinta nen, ye gey makalabduh langkew panmayam ne baran nen duk gey du isab takalupa ne ye meh amanat pinsangdel si iyehin, koweh ne pag pasambu tabilang si hadarat Allahu taala.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 59

Dem likusan islam, paghati-hinati hin (Shoorah) manunjuki si pamatarrang duk panga luka akkal pikilan, ye patekka ye patekka si waktu paniya pag addat-inaddatin duk pag pangandelin, pagtuku-tinuku hin duk si kaluhaya pamaguwa si ine-ine pikilan, kasaddiya panaymah pikilan amban meh biddah-biddah panghati duk meh seddi pe kahalan koweh ne meh damikkiyan ley. Ye pangadji/panghati inin, bakas tahinang weh Nabi Muhammad si waktu kaellum ne ley si waktu sipuk ke atawa si katampalan duk bakas du isab tahinang ne si waktu panagna-an neley dduk si meh waktu Khali’fah sin Islamin. Ye inin labeyan pag peneh nakura-in si Islam; damikkiyan, aturan pameneh nakura-in, subey mag atap duk labeyan kapa meneh meh Khulafa’ in, si waktu puwas Nabi te Muhammad . Si meh pangadji/panghati meh a-a baha-u , hinati weh de meh kakahinang ley, koweh du si meh bakas tahinang wejh meh Khalifa hin atawa nakura mapa sunu magnakurah si Naabi Muhammad min, magtawwah duk meh kahalan pag palonsat si pameneh nakurah si waktu kweitu, koweh ne pameneh sunaw atawa pag boto si election. Koweh ne kapa nukbal si Abubakr, Omar sabab kabaya-an weh meh manusiya kaekkahan atawa koweh kappa meneh pusi Usman duk si Ali sabab isun duk mawpakkat. Sabennal teed, ye meh a-a tasabbut ley, tiyap-tiyap dambuwa amban siye tahinang sintuan nakurah si waktu ley, duk si lahat hap pamarinta nen si waktu kuweitu masi pe inantanan meh labeyan ley si pag parinta duk pag nakurah muslim. Labinen teed, si pag peneh nakurah sis a langkew-langkew si ARMM tahinang pag pene-in mag lamud si kabaya-an mahadjana duk pag peneh ye kaekkahan hadja amban meh siye nakuarh si tumpukan (party). Bu sakulang kulang subey hep koweh labeyan kapa meneh disi Abubakr, Usman, duk si Ali in ye tahinang siye nakurah si pamarinta muslim. Ye meh pang abey nakurah si regionin, kappa ngeddoh siye hin, tinukbal hadja weh regional gobernolin si pa kaniya-kaniya paningkoan de. Ye speaker si regional legislative assembly (RLA), hin koweh du isab speaker si house of representative (Congress) duk presidente meh senators, kabotohan siye weh kaekkahan amban meh saweh de. Si atag hal inin meh kapongtina-ehan lellah dduk dende; tarrang teed kakahinang pag parinta islamin, hunit iye kaliyuhan si meh kakahinang pag pulitik kweitu.. Nabi Muhammad magsabra; “ kapatutan teed si kaam subey nuhut si labeyan duk kakahinang/ bakkas kun duk meh iye bakkas Khula’fa’ur rashideen nin.” Adapun bang ne nakura-in tapeneh si labeyan bakas tapatampal weh islam, mahadjana-in subey nuhut si iye (nakurah ley) si kaluhaya han atawa dem kasigpitan latun tudju hinapusan kaubus waktu nakura-in. Duk bang du isab tampal/tarrang weh duman du isab kakahinang nakura-in banggah atawa saggah si bakas tepeturun Allah dem qur’an duk hadith tin. Si seddi ma-ana, tebissara weh Nabi Muhammad “ Kapatutaan si meh muslim subey mapaakale hin duk nuhut mabaya atawa ga-I, samantarah du isab ye pituwahin duma saggah si sarah. Sumaguwa, bang panganda-akanin saggah si sarah, na gey teed su-at subey pinakale labi bang nuhut ne. Damikkiyan, islamin gey naymah si ine-ine ginisan pamarinta pessokoh, koweh ne ngalingkomon kawase atawa pamarinta nilang hadja si meh ra-ayat, tumpukan atawa kawman. Adapun, gey du isab naymah pamarinta ye mag anak apuh peggeh islamin, egey meneh tartantu tumpukan ye ngalingkumun atawa ngeng gepes katau atawa pangadji.. Sa hap-hap a-a ye subey tahinang nakurah, eye koweh ne meh tasabbut dem qur’an ley, maana nen ye subey taga panghati duk pangadji sartah tapangandel. Hangkan hep, kite meh 60 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

muslim voters sin koweh me kapamanoh agama islamin ssubey du teed penenh duk binotoham ten ye bang sine mas labi ma-adilin. Si Alih, iye si ka-ampat KHALI’FAH si islam Nessa pusi Malik Ibn Alshtan Al-Naka’ie, missara si waktu song palengngan ne hap Egypt pin, bilang iye gobernor, “ Ingatun, Malik, peboo tekew tudju lahat si pamarinta salih duk lahat bentel duk duman bentel pamarinta nen supaya tapandoga weh meh a-a bang saingge hantang in pamarinta nun duk ye meh pamarinta mapasunuh si kauhin. HANGKAN, subey dup aha-hap nu hinang nun supaya ih tahinang nu pangaltah si meh manusiya. Paagakun laku palangey nun duk halli-anun ye ine-ine duman gantah si kauhin subey gey pag dapuh nu duk anarun pangateyan nun ma-aseh tudju manusiya sartah pahapun kasuddahan nun. Dakew mag laku palangey koweh laku-laku a-a gah niya panghati ne, tiparasa si a-a, atawa maka-ayib- ayib si meh manusiya. Damikkiyan, da kaam ngagew si kaelluman meh pongtina-e bi peggeh duwe ru ginisan manusiya-in; bang domain pongtina-e bi si agama atawa pagkasi bi ru isab pinapanjari weh Allahu taala ye sangat mulliya duk malasa si ipun ne. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 61

Guwa sa Lemmi-Lemmi Pagpulitik Dem Kawman (The Effects of Dirty Politics in the Community)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 62 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Sine-sine manusiya magpikilan ngahukum (decision) seddi amban meh bakas tapa turun weh Allahu taalahin, na sabennal teed siye ley amban meh a-a gah niya pamaratsaya ne.” (Qur’an 5:44) Pulitik ma lemmih in, tantu maka-urung bayu-an pamarinta duk aturan gey hap dem kawman atawa si kaluwahan pamarinta, sarta banggah si kasabennalan si Islam duk yene sarah bakas tapa kite weh Nabi Muhammad sartah tahinang weh meh Shaha’bat ne, bu mag kalabiyahan si siye. Yeeru teed toh si Islamin ye subey tatuhut ten si pamarinta te. Ye meh nakurah muslim dem kawman bug ah tatuhut weh de kabayaan tabaktul dem qur’anin duk Hadith Muhammad min, tantu makaharap siye bayu-an meh kasasawan (Problem) sa hunit-hunit, lamud sampay inurung siye aramala weh Allahu taala ye makalarak si kawman de. Sartah inurung du isab siye meh bayuan saki, ye kahunitan siye miha tabal ne, koweh ne pag tangkew (libah), maku puwelsaw, pag holdap, pagpapatey, pag tangkew meh kapanyapan duk meh seddi pe, parkalah ley ye ih tartantu makatangalang si pamasambu si kawman de. Si labeyan pamalessa si meh manusiya, ine-ine atawa kemon ke meh tasabbut ley, masi ne hadja iyan niya patekka; koweh ne meh kaeggas meh bilding duk meh kapanyapan, kalaboh ulan basag sartah parsababan maka urung lasey duk dunuk, kabasag baliyu duk meh badju basag, linug ye makalarak sababan ekka matey duk meh kapanyapan lepas duk meh bayuan balah pina tekka si meh kawman pagjanan maka urungan kamiskinan si meh ra-ayat dem kawman. Meh pongtinae ku lellah duk dende,bang ne pag tangkew duk paglibahin tahinang ne pangaddatan/kakahinang duman lamud amban meh pa bukut te si meh kahalan makatawwah lahat te inin, nah subey kite tiyap-tiyap dangan pa dangan mag patalibun amban meh hinang ley sartah subeey kite manawag tawag si paghinang kahapan da hadja bang si kala-atan.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 63

Allahu taala ye labi maha sutsi duk maha tinggi mag Farman dem Qur’an ne:

“Meh a-a manggey mag kahagarin mag bebbe-binebbeg, meke ru siye gey mag bebbegbinebbeg bang pagkasi ne siye mag paka-at pinakaatin, sababan pag tapuk tinapuk de kalaatan deley dangan-parangan, nah tantu pinateekahan du siye musiba sa hadje-hadje.” (Qur’an 8:73) Damikkiyan mag farman du isab Allahu taala dem Qur’an ne;

“Meh a-a mag paratsayahin, salih du lellah duk dende, magi pat-inipat isab siye, duk mag same-same siye ngahinang kahapan duk matengge pangandaakan sarta naggasi hinang kalaatan (Saytan); tattap siye matengge sambahayang lime waktu, nuney bayed zakat artah Si siye rru de; duk nuhut pinturuh Allahu taala duk toh ye daraakan ne, Nabi Muhammad tantu in aseh Allahu taala hin; sabab Allahu taala iye labi kawase duk makahati.” (Qur’an 9:71) Bang Muslimin gey nuhut aturan si pamarinta sarah Sharia (in meh nakurah duk meh ra-ayat maghinang si pamarintahin kamuwe amban diyataan latun si kadiyawaan bu duman shara pag parinta re dem kawman den ye sarah bakas tabaktul dem qur’an na tantu pina tekkahan siye fitna, atawa kaekkahan amban siye gah ne niya pamaratsaya, duk lamma ne pag kahagad den, duk pina tekkahan siye balah, koweh ne tasabbut te si dehellu ley. Asal tampal teed tasabbut amban meh ayat ley, weh kemon kasusehan/balah duk kaligapan duk maka kaat pikilan dem kawman sabab ulihan sin pag pulitik sa lemmih-lemmih koweh ne si waktu te kuweitu inin. Dambuwa makasuse si waktu kuweitu, sabab meh kanakuraan te mangantanan parintahin gey kinilale weh de in hukuman tabaktul dem sharia hin bu tantu yee miyaan tabaktul duk bakkas taahinang weh Nabi te Muhammad min. si meh haley, in meh pinalengngan den yene pamarinta guwa hadja amban meh pikil-pikilan de bu tantu meh ih makalarak duk makasasew dem kawman. Ngaka Allahu taala si Nabi te Muhammad essebun bi ye dem qur’anin; (Yusof:53) Zalikha inin, anda iye King Azis si Egypt sartah makaliba iye artah a-a, bakas iye labey maka hinang kasaan si Nabi Yussof missara;

“Gah tapalappas ku in baran kun si meh duse bakas tahinang kun, sabab manusiya-in tattap dem saytan, ssumaguwa kalu sah sabab aseh Allahu taala makapalappasin, sabab iye ru labi makasi duk malasa labi ngampun si ipun ne.” (Qur’an 12:53). Bang manusiya-in mabayah maku aseh amban Allahu taala duk supaya siye lappas amban meh kabinsanaan duk balah ye makatanggalang para ci kahapan duk aseh si siye tu si bulak dunya inin labi bang si ellew akhirat, na subey siye mag tibuuk, sabab siye ley pegge weh paratsaya den maka keseg ih si padawhat de ine-ine kasabennalan. Sartah in meh kasabennalanin pamahalayak ne si kawman duk maka awen siye amban meh hinangan saytan

64 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

duk makapatahalah si meh kemon sesuku hinangan makadiyawa martabat duk pagtangek/liba bang tadawhat de kaelluman masanyang ley. Kaekkahan manusiya pinapoleh de in meh kahalan ley tudju tuhan de duk dara akan nen (Allah), si meh hal ley muda-murahan in pahala amban Allah ley song du patekka. Mag farman Allahu taala dem Qur’an ne;

“Meh a-a mag paratsayahin, salih du lellah duk dende, magi pat-inipat isab siye, duk mag same-same siye ngahinang kahapan duk matengge pangandaakan sarta naggasi hinang kalaatan (Saytan); tattap siye matengge sambahayang lime waktu, nuney bayed zakat artah Si siye rru de; duk nuhut pinturuh Allahu taala duk toh ye daraakan ne, Nabi Muhammad tantu in aseh Allahu taala hin; sabab Allahu taala iye labi kawase duk makahati.” (Qur’an 9:71) Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh tuhan kami, sabab tahati kami in kasabennalan tiyap-tiyap pangaddatan kamihin dangan duk dangan sarta meh pamayhuan kamihin nah in kami mura teed tewwah sassat sabab si kahalan dem kawman. Kami inin ipun nu tattap makakale duk maka kite ye hinangan taggah si sarah nu. Nah maka patalibun kami si kau amban meh hinangan saytan labi bang meh kamanakan kamihin. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 65

Islamin Naggah si Pagdamak (Islam Condemns Bribery)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 66 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Da a teed kakanun bi iye meh pangartah kasinduwehanin bang si labeyan anyaya atawa si labeyan tagga dem sharah koweh ne meh; tangkew, langpas, parupang duk meh seddi pe hinang laat. Amey-amey, da-a kaam ngurung damak si meh nakurah koweh ne meh; Huwis, fiscal,abugaw, atawa ine pe bagellal meghuhukum si gey pet a-aka bi in meh tuntut bin si siye supaya kaam gey makakan artah duman halal sabab sa hadje-hadje iyan duse si hadarat Allah.” (Qur’an 2:188) Damikkiyan nen; Nabi Muhammad landu teed tampal bissara nen duk toh nen si parkalah hinangan damak (Sibolno) si meh antarah manusiya. Si dambuwa amban hadith ne , nabi ye dara-akan tuhanin mag sabra; “Ye mangurung duk manaymah damakin keduwangan siye ley salih siye makahinang taggah dem sharah.” Si hadith neru isab; ta story weh Abu Hurayra, Radiallahu anho; ngaka iye, weh nabihin magsabra; “Si sine ngurung duk naymah damak para pa minda hukuman na tantu pinag murka-an siye weh Allahu taala keduwangan.” Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 67

Meh pongtina-e kinalasahan lellah duk dende si Islam; in ye meh murka tuhanin duk dara-akan nen (Rasul), ta dawhat hadja sinabab amban meh kakahinang landu la-at nen duk si hal landu teed kinabunsihan weh manusiya. In mattan nen meh ummat Islam, Damakin (Sibolno) dambuwah amban sa la-at la-at hinang kebe biyaksahan si diyata bulak dunya inin. Manusiya kuweituhin koweh dagbes ginantian new eh de ye sharah Alllahin sartah tinaggahan ne ye meh kapatutan manusiya-in duk pinasaplag ne meh pagparupangin duk pinaka-at ne ye meh kasabennalanin. Damakin, iye ne sa hadje-hadje sabab maka lepas ka adilan dem kawman/ dem pag lahat. In meh nakura-in siye parsababan maka urung akkal pikilan si meh manusiya ye addat pag kurakut sin meh artah sartah maka urung katetipuhan si meh ama’nat. In damakin du isab, hatinen; Anyaya si ginhawa, dambuwa paduwe baran sabab ginastu weh ne in meh artah ley pangandawhat de meh kakahinang tagga dem sharah Damikkiyan, ye inurungan damakin anyaya ne ginhawa ren sabab langgalan de in meh tagga sharah in koweh ne pangalelong de si meh dara-akan Allahu taala hin. In meh manusiya pinagdapuh weh de meh artah kasawean den bisan duman si siye, tantu gey teed makahap si siye sartah makaka-at pe ih si barkat si meh artah de ley. Si dambuwa Hadith ta-aka weh Abdullah bin Amir missara; Pain ne “Pinagmurka-an teed weh Nabi Muhammad ye manusiya ngandamak (Sibolno) duk dinamakan ley” Iye artah inusal sabab pangandawhat tabang dapit atawa kawase si alen tabang tudju dangan si meghuhukumin, Salih du nakurah dem kawman tampal duk sipuk tahinang ih damak atawa sibolno. Keme humuhan pangurung meh damak ley supaya hadja teeddoh iye artah a-a sinduwe ley si labeyan duman tewwah atawa supaya hadja ta-agew ye kapatut ley amban ye mag dapu-in. Salih du, huwis duk nakurah tattap hadja siye ta tudju dinamakan, bang pag pandoga de ye hukuman ley laboh si siye, sartah kuntra si kasabennalan ley, na ye nakura ley tinudju du isab para dinamakan. Si hal ley bang ne dina-awahan weh meh huwis duk nakurah ley kasabennalanin sabab pegge ka damakan ne siye bisan pe kaniya-an nen a-a criminal (magduse) nah lepas ne teed in kasabennalanin. Ye hinang si parintahin, pagdamakin basag teed hamiyu nen si antarah pakahinang dangan duk dangan sabab umasek ye dangan ley si alen kapatutan meh sinduwe ye mas labi mag kapatutan. Sabab damak (Sibolno) ley. Ye dambuwa mamiha hinang ley makajari iye pinapas weh nakurak mangurung imtihan ley, sartah nakura-in, nukbal ne bang sine gantah ineddoh nen. Ye a-a ley taeddoh sabab damak ley. Nabihin magsabra: “Si sine-sine manusiya ngurung kabasag si dambuwa tumpukan ye duman patut para si iye bu niya labi tumpukan magkapatut ye landu pag matalew nen tudju Allah, nah saka-ula ula tetipu weh de Allahu taala duk dara-akan nen duk ye meh manusiya mag paratsaya ley;” Tasuwi-suwi weh si Al-hakim. Damikkiyan, damakin laud du isab si meh paghinang paradjek. Si hal inin, saupama nen niya dambuwa paradjek pinamahalayak, ubus dambuwa amban mag hihinang paradjek ley ngurung damak si nakurah mag antan ley supaya hadja taeddoh ne paradjek ley parsababan hadja duman maka-eddoh iye hin ye ma patut gantah pangurungan iye ley bu labi tapa ngandel duk ta-ase ase. Damakin, basag du isab kawase nen si waktu pagsumariya si meh kasa-an Kiriminal (atawa bakas monoh).sabab manumariya ley ngalunuk pangateyan den bang niya

68 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

damak si siye sartah agen gey ne siye mabaya ngahinang magsumariya ley. Hangkan, masi ne hadja tabang dapitin pabol si meh a-a magduse ley. Ye si waktu pagboto kalamuran meh presidente te palabey miya-an pasunuh pag botoh meh duk meh kama’kanakanin, tekite teed weh te tampal bang saingge ye pangosal Qur’an weh meh kanakura-an ten si a la-at la-at ppangosal de para si kandidato re ye tartantu bisan pe agen mag bu-us lahah bisan duman si kapatutan. Meh kapongtina-ehan ku lellah duk dende, Asal suse ku teed , sabab kalu ne sa lama-lama lepas ye meh martabat ye bakas tapakite weh meh kapapuan te si meh anak apuh den, si ye kabentelan duk ka adil pah saumadja ren. Adakala, talepas parkalah inin salama-lama bang gey talappas ka-awenante bi meh pamaranan tenbi amban meh parkalah makahinanh si kitebi si meh Muslim si tiyap tiyap lahat dem Muslim Autonous Region inin sabab tahinang lahat ten poonan pag bellihan boto para si halga sa hadje-hadje, ye meh daamak amban kandidatu taraag si meh election nakurah si pamarinta kaluwahan (National). Ye guwa sa hadje-hadje kala-atan magdamakin, in meh sambahayang ten tartantu gey teed tinamah weh Allahu taala sabab meh takakan deley duman amban meh usaha lissin (Halal). Duk meh takakan deley ye tartantu duman amban poonan halal bu majari ne isi de janan gey paka-eddo-an de pahalah amban Allahu taala. Duk tantu teed gey ih paka-urungan de kaadilan si meh manusiya makalandu lammaden. Nah, iye E-en tabilang ne amban meh manusiya mag dadamak (atawa mag sisibolno). Tamba ne pe, ye manangka damak ley, na tantu kinabunsihan ne iye weh meh mahadjanan sartah diyawa ne pamayam mahadjanah si iyehin bang simeh tampat pamahadje. Oh kam meh kepongtina-ehan lellah duk dende si Islam, Tinalew kam teed si Allah, duk parihala-un bi agama bin duk ue amant pinasangdel si kaamin. Mikil kaam bisan sah daddali bang ingge teed ye makahap si kaamin, para pamakeg bi Allahu taala si labeyan pama tengge bi sharah ne ka-adilan duk pamayhara bi pamaranan bi amban kaw kaam laboh tudju kalemmian sin ginhawa nafsu bi.atawa kaw kaam manjari meh a-a nganyaya ye makalandu nafsu nen tudju kalanab-lanaban dunya inin sartah parsababan bi tumudju dem murkah Allahu taala. In kahinapusan nen, ye manusiya manangka damak ley subey gey inurungan tampat dem kawman. Malaingkan ye mangeddoh damakin amban dambuwa labeyan si seddi na sababan makalarak si kawman sabab ye meh magdaramak ley la-e patennah duk ellum.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 69

Kalabbiyahan Isun-Mawpakkat (The Virtues of Consultation)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗ ُﻤﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 70 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Bennal-bennal teed ye ummat iyan, pinaboo piyu si kaam amban salih-salih biru ummat koweh ka-amin atawa ummat dambuwah du duk aku ru ye TUHAN bin tunggal, na subey hadja aku ye pagTUHANAN bin duk sinumba bin.” (Qur’an 21:92). Oh kaam meh ipun Allah ye mag paratsaya! Ye labeyan (pangadji) parsugpatan antarah Allahu taala duk meh pinapanjari ne ley, tampal teed dem qur’an duk si himamungan Nabi Muhammad Kemon poonan pangadji si parsugpatan antarah manusiya duk meh seddi pe loabeyan toh tudju kasabennalan duk si sabentel-bentel patudjuhan ta baktul dem qur’an sartah tumampal si mehh kakahinang Nabi Muhammad . Si labeyan inin, Nabi te Muhammad

magsabra;

“Sabennal ambanan ku si kaam duwe parkalah inin, si sine-sine nengge han ne duk kahagad ne si sabennal pagkahagad, nah gey ne kaam lepas sa lama-lama; yene Qur’an duk meh kasunnat-sunnatan kun).” Niya meh kahalan bang patekka si meh manusiya (Muslim) ekka panaymah de sartah magseddi-seddi.,sumaguwah Allahu taala landu jukup pama-esseb ne ssi meh bar-imanin weh bang niya gey pagtawwa-an de ye meh muslim ley nah subey papoleh de tudju Allahu taala duk si Nabi Muhammad . Allahu taala magfarman;

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 71

“Oh kaam meh mag paratsaya! Tuhutun bi Allahu taala, duk tuhutun bi dara-akan nen, Nabi Muhammad duk meh siye kaurungan kawase (Nakura) sartah bang niya gey pagsulutan si antarah bi, papole-un bi tudju Allah duk si dara-akan nen, bang du kaniyaan bin mag kahagad si TUHAN bi duk si ellew dembuli. Sabab yene ih sa hap-hap labeyan makasalassay si kaam.” (Qur’an 4:59) Bang niya ine-ine mudarat paguwa pasalan ye Qur’an duk si meh himamungan Nabihin, atawa niya tartantu takasuwa akkal-pikilan maka para makapalappas ne, na ye toh Islamin, ngandaak moo parkalah ley mag asek-asek pikilan duk meh manusiya dem kawasehin. Si ine-ine takasuwa salassayan meh parkalah ley subey lumabey amban pag pinu-pinu artawa pag asekasek pikilan. Ye meh muslim kaurungan kawase ley, subey siye maku akkal-pikilan amban meh muslim ka-ulama-an. Ye meh kahalan inin tampal teed si Farman Allahu taala, sa langkew langkew;

“Duk meh siye ih naymah pana-abbit tuhan de (Allah), naymah kasabennalan duk matengge sambahayang de sartah ngandaak siye mag inumpung duk maghati-hinati si antarah de ley, duk gastu re meh ridjiki bakas tapangurung kami si siyehin si labeyan hap.” (Qur’an 42:38) Duk magfarman du isab TUHANIN dem Qur’an ne;

“Si sabab aseh Allahu taala, subey kam magsaw-madja duk siye sa lanuh-lanuh, duk pegge bang bakas tapa kite bio si siyehin laat dem pangateyan bin, adakala paguwah siye amban likusan bi; supaya hadja pamatahala-an de astel de, nah maku kaam kaampunan para si siye (Manusiya ley) sartah hatihun bi siye inen-ine parkalah bi. Pag ubus bang ne kaam ngasuwah akkal pikilan bi, na papole-un bine in pangandel bi ley si Allah, TANTU, Tuhanin kinalasahan weh ne ye meh manusiya mabettad pangandel ne si (IYE).” (Qur’an 3;159) TUHANIN, pinaboo weh NE Nabi Muhammad tambal atawa si aseh ne tudju kemon pinapanjari. Muhammad sa hap-hap a-a tapapanjari weh Allahu taala, ye ne ih katamanan meh kanabi-nabihan, duk iye pakale sartah tinaymah weh ne in meh akkal pikilan meh kasawean-nen. Ye si waktu pag bono si BADR, ye nabi tem aha-mulliya, mag puwesto siye si dambuwa tampat, bu si pikilan ne yene ih sa hap-hap panenggehan. Malaingkan, tapandoga weh dambuwa saweh-saweh ne yene koweh si Al-Hbbab Ibn Monzir, tatilew weh ne nabihin bang ye tampat tapenenh ley bang pikilan ke ih amban Allah atawa si pikil-pikilan n eke hadja maka peneh tampat ley. Nambung nabi Muhammad si iye, ye paka peneh ne tampat ley, pikilanpikilan ne hadja sartah duman ih pikilan amban Allah. Ubus Al-Hattab miya-an, ngurung pikilan si nabihin pain ne; Ye tampat ley duman ih su-at bang para patenna-an sundalu, duk ngurung pikilan du isab, pain ne; ye meh sundaluhin, subey tabettad si tampat ye maka landu kasu-at nen ye tartantu makaurung basag si meh sundalu Muslim. Puwas amban pag hati-hinati de ley, Nabihin magpikilan tahalah dahu amban tampat ley duk patennah si lahat ye kabaya-an Al-Habbab patenna-anin. Ye pagbonoh si Badr ley tabilang sa 72 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

hadje-hadje kahalan, saabab bisan pe kaniya-an nen kadiyata-an siye si pag ekkahan sundalu duk sandiyata, ye meh muslimin bisan siye kulang-kulang si diyaleman pagnakura-an nabi Muhammad masi siye nganda-ag si bonoh ley. Duk dambuwa amban meh sababan pangandag de bonoh si Badar ley ye tartantu si labeyan peggeh pag hati-hinati de ye tahinang weh Nabi Muhammad . Meh pongtinaa-e lellah duk dende si Islam; ye pangadji taeddoh tebi sabab bonoh si Badr ley, yene kapag addat meh kasawean nabihin si iye, koweh ne kapag addat Al-Habbab si waktu ne maku akkal pikilan si nabihin. Meh kasawean nabihin, asal landu teed ettiyal si ine-ine kakahinang nabihin . Bang hep hadja akkal pikilan nabihin turun amban Allahu taala si waktu panilew Al-Habbab ley, tantu pagmartabatan de teed sartah gah niya pag duwe-duwe re si panuhut Nabi Muhammad . Si kaduwe, Nabi mahasutsi hin gah teed bakas mag bayah-baya-an si ine-ine pikilan ne, tattap hadja pakale si meh pikilan duk kabaya-an meh kasawean ne. Ye sa hadje-hadje bonoh si BADR ih! Tabilang ih aseh si meh muslim, sabab ye pagdarambuwah de si antanan duk likusan pagnakurah Nabi Muhammad . Da-agan si BADR rrin toh teed tudju Muslim sa hadje-hadje. Mula-mula; sabab ye pag hatihinati tahinang weh NABIHIN duk meh kasawean nen sartah guwah nen tahinang de daagan. Duk si Kaduwe; ye pag hati-hinati de ye puwas ne bono-in si hal parkalah bang saingge pag pikikl den si emeh sundalu tasiggew si waktu pagbono in. ye meh saweh-saweh Nabi pinag martabatanin missara duk ngurung siye pikilan si hal meh sundalu tasiggewin, sumaguwa si hinapusan ye waktu pag urung-inurung de akkal pikilan ley si meh jkasawean deley, Nabi Muhammad ; tinuhut weh ne ye pikilan tapangurung weh Abu Bakr. Si meh hal ih; makaurung teed TOH si meh muslim weh bang niya akkal-pikilan si ine-ine ne parkalah, yue muslim kawasehanin ssubey teed tattap bilang ne ye meh pikilan kasinduwehin koweh ne bonoh si BADR ley duk meh kakahinang puwas bonoh ley ne. Meh kapongtina-ehan ku lellah duk dende si Islam; ye landu lalem pamaratsaya nen tuddju Allah, Islamin, agama te, ye sa jukup-jukup pangindanan kite si waktu kaellum te. Tattap hadja matampal si kahalga-an pag hati-hinatihin si kakahinang te ellew-ellewin. Sabennal teed; paghati-hinatihin tattap hadja makaboo kaaahapan si kawman meh muslim mag tanda si agrahan Nabi Muhammad . â&#x20AC;&#x153;Ummat kun gey teed magdarambuwa si hinangan kasaâ&#x20AC;&#x2122;an.â&#x20AC;? Meh kapongtina-ehan ku lellah duk dende pinag martabatan si Islam! Ye pangadji paghati-hinatihin koweh ne tasabbut ku enccini ley, maka-urung toh teed si meh manusiya bang saingge bayhuh paglaku palangey den supaya gey diyata ye meh boo-han den si pagkasi re. Duk si seddi pe hal, supaya gey siye masta-masta duk ngambanan ine ine pinasangdel si siye weh Allah si alen lai siye maku kasambuhan amban meh kakawasehan Allah. Paghati-hinatihin tantu makapatampal ine-ine kahalan; makaluka pamikilin patekka hadja bang niya pag addat-inaddat, pagpangandel, pangurung kabasag si dangan duk dangan, si kaluhaya paghimamungan, saddiya naymah si ine-ine pikilan gey hap pakale ne, duk naymah du isab akkal pikilan amban meh magbiddah-biddah panghati. Ye labeyan pangadji inin, yene inin meh bakas kakahinang talabey weh Nabi . Salih du si waktu kaellum ne si tapukan duk si katampalan, sartah yeru isab ih tagnah-tagnah tahinang weh meh Khalifa Islamin si waktu ley.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 73

Si meh waktu Nabi Muhammad Paghati-hinatihin, yene ih kakahinang emeh kanakura-an den si biddah-biddah bangsa atawa meh tumpukan. Ye meh aturan duk a’dat si waktu ley, ye meh nakurah-in, siye pinaka makeseganin sabab tapakite weh de si meh biddah biddah kahalan, labi ne, si meh pamaranan de, akkal pikilan de duk si pamissara-missara de. Si meh kapongtina-ehan lellah duk dende si Islam; subey kitebi mag pekkes duk mag antan si pangahagad tebi Allahu taala, yeru sa langkew-langkew, sangat maaseh, ye makahinangan kite toh duk labeyan. Gaah niya tapajatu taeddoh, atawa maksud ta dawhat MAALAINGKAN ye subey du kaurungan TOH weh Tuhan Mahasutsi. Subey du isab kite maku si iye kaluhayahan Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

74 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Manuntut Ilmu’in Kawajiban Dangan-Parangan

(Seeking of Knowledge is an Individual Obligation)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 75

Meh pungtinai si pamaratsaya, ye panag na-an Ayat tapaturun pi si Rasulullah Jibril (as) ye ne farman Allah. (Qur’an 96:1-5)

bino-o weh

“Massa! Si Alen Tuhan Nu, Iye magpapanjari manusiyah amban dakumpel (laha). Massa! Duk ye Tuhan nu sangat sangka-an Nihmat Nen, ye nu-an amban labeyan (pangusal) pensil; Nuan manusiyah si meh manggai tahati ren.” (Qur’an 96:1-5) Meh kapungtinai han si Agama Islam! Tinalew kaam si Allah, maha tinggi, duk piyahun bi ye pangadjih janan maka bo-o kaam patapit tudju Tuhan bi, Ye bakas mapanjari kaam. Piyahun bi ye pangadji sababan maka-urungkam karanta-an tudju lan kasabennalan yeh sababan agama hin pinaturun; supaya ke-ellum bi matu si dunya inin kaniya-an nen sutsi panagama bi tudju pamole-an lan si ellew dambuli. Kasabennalan nen, panghatihin (Ilmuh) yene sahaya pina ngurung weh Allahu Taala si Kaam supaya pamatala bi ye meh kalindeman pal-pal duk supaya kakahinang ibadat (pagtuhan) bin tumu-un sampay tinaymah weh Allah. Sabennal teed ye meh hinang duk ibadat tahinang gah tumu-un gey magbuwah. Gah niyah maka ga-ihan ye kalabbihan paruntungan pangahati duk kahadjihan manuntut iye hin. Panagna-an, ye inin dehellu-dehellu labeyah ye ne ngahati Mahasutsi Allah sababan meh sa hadje hadje Tanda tahinang pamintangan ye kemon tapapanjari weh Ne; duk yen ngahati si meh kasarah sara-an Ne duk pangada-akan Ne, sabab inin ye magpaparatsahin kajanji-an Parasahan patina-an ne puwas amban kamatey ne, duk lain e iye maglahat salama-lama. Si kapatut Abu Huraira (ra), Rasulullah tasuwi-suwi magsabda: “Sine-sine bentel mukarnah nen palengngan ye maksud ngalingngan ngahati (pagtuhan Ne), ye lan ne tudju Surgain pina mura si Iye.”

76 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Damikkiyan; “Sine-sine bentel mukarnah nen palingngan nuntut Ilmuh pagpuwas matey iye si lan tudju maksud ne mahadje miya-an, kamatey nen Saheed.” “Sabennal teed, meh malaikatin pinabellat weh de peppek den si meh siye nuntut pangadjih sababan pagsinnah sinnah re si a-a manuntut pangadjih ley; duk sabenna teed kemon pinapanjari si kalangitan duk si kabulakan lamud sampay kakennahan dam tahik, maaku kaampunan si Allah para si meh siye makatuntut pangadjih (Aleem); ye kalangkewan a-a taga pangadjih (Aleem) amban Abeed kuweh kahantang kalangkew bulan damlag amban kemon bitu-un diyatah mahawan; meh a-a tagapangadjih in (meh Ulama) kaniya-an den gantih meh kanabihan (upama nen – meh a-a mata-u hin maka-eddoh pangadjih ta-amban weh Rasulullah buh pamanoh de si kasinduwe han).” Rasulullah domain inambanan nen Dinar (sinsaliyu bulawan) atawa Dirham (silver) malaingkan Ilmuh (pangadjih) yene kaniya-an nen labi mahargah amban bisan pe ine pangartah niyah tu-u si dunya inin. Kasabenalan nen, sine-sine magmehet-mehet ngahati sampay makadawhat iye pangadjih meh kanabihan – iye ne saha-hap da-agan nen.” (suwisuwi amban Ahmad, Abu Dawud, Al-Tirmizi and Ibnu Majah) Ye kasabennalan nen, peggeh kite, Muslim, bang binissara hin ‘Saheeed’ tabettad inin diyalem Qur’an duk dam Hadith, kalu meh kasinduwe han manusiya-in takeddut. Inin hang kan binissara sabab supaya kata-uhan weh manuntut ilmu-in niyah parsugpatan ne duk ‘kasaheed’ tungbas si iye bang iye ta-abut kamatey dam pag-ilmu-an. Esseb tebi yene tamanan sa hadje-hadje pangedduan p0-0nan pangahati yene Qur’an duk Hadith. Dambuwa waktu, si tahun 1983, niyah meh dumain-Muslim Sayantis, pandey duk Bantu laduh tanyag kakahinang nen entero dunya – si U.S., Germany, Japan duk Canada – lai siye magtipun si dambuwa tampat si Riyadh, Saudi Arabia. Ine dambuwa amban meh maksud de inin? Yene ngahati amban meh Ayat dam Qur’an duk amban meh bissara Rasulullah yene Hadith. Inin amban meh Ayat pininig weh de sinalassay: Farman Allah: (Qur’an 23:12-14)

“Pinapanjari weh Kami manusiya-in amban bulak kanat; puwas pinaniyah iye weh Kami pittak binettad si tampat landu haget. Puwas hininang weh kami pettakin laha-kubbeng (Alaqa); puwas hininang weh Kami laha-kubbengin kumpelang (Mudga)” (Qur’an 23:12-14) Ayat inin pininig weh de salassayan nen duk sinalin weh de si kitab, “Developing Human, Clinically Oreinted Embryology” weh Dr. Keith Moore, dambuwa amban meh Bantu sayantis si pakaradjaan Anotomy and Embryology duk dambuwah iye Professor si University si Toronto, Canada. Ye Ayat niyan tina-ayunan weh Hadith ye binissara weh Rasulullah

tulang. Pagpuwas missara siye, ‘Ya Allah hinang ine inin, lellah atawa dende?’ duk Tuhan bi magbaya-in si ine-ine kabayaan Ne….” Allahu Taala magfarman Dam Qur’an:

“Duk bakas ilagsak weh Ne duk kapunuhan bulakin supaya kaiya-an nen gey hoyog/geg-geg si kaam.” (Qur’an 16:15) Ekkah tasabbut weh Allahu Taala Ayat si gikapan Dam Qur’an:

“Ine gah kata-uhan wemeh manggah-Iman nen weh kaniya-an kalangitanin duk bulakin bakas magdambuwa magsugpat, pag-ubus siye weh Kami?” (Qur’an 21:30)

“(Atawa kahantang den) ye lindem bitu-bitu han dam tengngah sellang. Ye tinambakan weh kagoyakan, diyata-an goyakin yene meh kagabunan. (ye puna-an) lindem bitu-bitu han, bang a-a hin pa higtal ne tangan nen, gey takite ne.” (Qur’an 24:40) Sa ili-en kahantang a-a awamin – maku iye kalappasan amban linden ka-awaman. Ye nuntut ilmuh si labeyan lugtuh duk singsah duk ngagastu pangartah ne si lan Allah kaniyaan nen panganda-akan weh Hadith kuweh ne meh bakas jumatu si meh Ulamah dehellu ley. Kaniya-an den palengngan landu tala bulanan sampay tahunan si pag piyahan pangadjih (ilmuh) dambuwa Hadith, ye gah takale weh de. Dambuwa amban meh siye iye ne Abu Ayyub Al-Ansari kaniya-an nen usah amban Madina tudju lahat Egypt supaya makapag kasuwa duk dambuwa Sahabah ye nuwi-nuwi si iye dambuwa du Hadith amban Rasulullah . Damekkiyan hal inin, Allahu Taala nganda-ak si Nabi Muhammad massa buh kaniya-an nen gey ta-u massa yene panagna-an Ayat pinaturun si iye. Inin tanda kaharga-an manuntut pangadji-in gah niyah tegteban ne. Al-Hassan Al-Basri (rah.a) missa: “Gah niyah Alim (a-a tau) maka langpas malaingkan bang iye pinalangpas weh Allah.” Abu Darda (ra) missa: ‘gah niyah labeyan lai kaniya-an nen ngurung labeyan tudju surgah malaingkan si labeyan pangadji magmumpa-at duk kalabbihan kakahinang; sine-sine ngahajat Surgah subey iye palabey amban makahati duk sabennal teed kasuwah ne (suraga-in) samura-mura labeyan.’ Meh pontinai si Islam, katatattapan kasanyangin ihlai dam surgah panagama si meh siye magmehet mehet ngandawhat kasanyangan kakkal; duk ye kahinapusan labeyan pa-asek surga-in yene apabila tadawhan nu lasa duk panu-at nuat si Allahu Taala. Buh maki ta-eddoh te lasa duk kasulitan Allahu Taala hin yene si labeyan nuntut panghati (ilmuh) duk ngahati pahap agama Islam. Rasulullah tapasampay new eh ne panoh sin Qur’an duk ye meh hadith

78 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

ne tatipon, tapahati duk tatibu-uk wemeh siye Muslim Makahati dehellu (puwas amban Iye, meh Sahaba, Tabiín duk meh tabi’t-tabiin duk meh siye mamebbegan iye hin. Esseb tebi weh ye ka-asal-asal punah tenbi tagnah palahil duk inanak kaniya-an tenbi kemon awam si sarah manarah Allahu Taala pinabo-o si kitebi. Imam Al-Shafié (rah.a) Missa: “gah niyah inanak kaniya-an nen ta-u.” Amban sabab inin, subey kitebi paguwah amban ka-awam tudju karanta-an pag pangadjih. Hang kan, Mahasutsi Allah, pinaturun weh ne pitu kitab Nen yene Al-Qur’anul Karim Sahaya gah niyah kapupud ne duk nihmat pangurung weh Allahu Taala sababan Aseh ne si kemon pinapanjari. Mahasutsi Allah Magfarman:

“Oh meh manusiyah pangingitab (Jews duk Christian) kuwe-itu niyah patikka si kaam Nabi Kami (Rasulullah [saw]) nalassayan kaam si meh kakahinang bi amban kitab tinapuk duk kitab masa (gah tasalassay). Kasabennalan nen, niyah patekka piyu si kaam Sahaya (Muhammad ) duk padduman (Qur’an); diyalem nen toh Allahu Taala si meh kemon Ka-ase-an Ne. pininda siye weh Allahu Taala amban lindem ka-awam tudju sahaya kasabennalan amban si pag bayah-bayah Ne, duk tudju lan bentel.” (Qur’an 5:15-16) Sabennal teed Allahu Taala landu makasi semeh magpaparatsaya ye kanughara-an pangadjih pusaka tadawhat de amban Rasulullah duk meh kasahabatan bar-iman ye maka-eddoh pangadji-an amban Rasulullah duk tapa dagbes de si kakahinang de. Allahu Taala Magfarman:

“Allahu Taala magnaiksaksi si ‘La ilaha illah Huwa’ (gah niyah patut sinumba malaingkan Iye), duk meh kamalaikatan duk meh taga pangadjih (damikkiyan magna-iksaksi); (tattap Iye) matattap si kemon pinapanjari Nen si ka-adilan. La ilaha illah Huwa (gah niyah patut sinumba malaingkan Iye), mahatingg, Bar-akkal.” (Qur’an 3:18) Allahu Taala Magfarman:

“Duk meh manusiyah duk Ad-Dawab (pinapanjari usah – binatang, seddi pe…) duk untah, damikkiyan yemeh pagbiddah-biddah warnah, yeru tattap meh siye makahati hin amban meh Ipun Ne maniyah katalew ne si Allahu Taala hin. Sabennal teed, Allahu Taala Malangkewin, duk Pangangampun.” (Qur’an 35:28)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 79

Allahu Taala Magfarman:

“Allahu Taala inangkat inurungan darajat weh Ne ye meh siye Bar-iman duk ye meh siye kanughara-an pangadjih (ilmuh).” (Qur’an 58:11) Kahinapusan Nabite Muhammad

magsabda:

“Alim (mangadji-in) - si meh siye magtuntut pangadjih kaniya-an den ‘Khashyah’ (tenalew) si Allah. Manuntut pangadji-in kakahinang panumba si Allah. Magbalik pangadji-in lanud si bahagi-an pagtashbi (mudji si Allah). Magpiha pangadji-in lamud si bahagi-an Jihad (maglugtuh). Mamanuh pagpangadji-in simeh a-a gey makahati lamud si bahagi-an magsadakka. Duk mamasampay (da’wa) pag ilmu-in yene kakahinang makapatapit si Allah. Dambuwa inin Hinutbah weh Rasulullah si pasalan kahadji han ‘pagpangadji’.” O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

80 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kalabbihan Magnuntut Ilmu’

(The Importance of Knowledge)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 81

magsabda:

“Klangkewan Darajat Alimin (a-a tagapangadjih si Islam) amban Shaheed dambuwah tanggah duk kalangkewan darajat Shaheeren amban Mu’min (Abeed) dambuwah tanggah duk ye kalangkewan darajat Alimin amban mahadjanah kuweh kahantang Ku (Nabi) duk meh manggah darajat nen.” Ye Hadith inin matanda kalangkewan darajat manusiyah lalem pamaratsaya nen si Islam. Ye ngahantang tangga-an si antarah pag-ibadat. 1. Abeed – ye meh siye tattap hadja mag-badan numbah ginhawa baran nen; 2. Shaheed – ye meh bar-man matey si pagbono-an karnah Allah; 3. Tagapangadjih (Alim) ye bar-iman taga pangadjih si Islam. Si Hadith inin kaniya-an Alimin si Islam iye mangantanan panjih islamin labi amban kasinduwe han, sabab pinalangkew iye si hal pakaradja-an pag-ibdat, pasunuh atawa pasalih si darajat Nabih pasunuh yene bar-iman ye geget ginhawa baran nen malabi ngahinang ibadat amban seddi hinang ne. Si seddi Hadith ngaka: Rasulullah magsabda: “Manuntut ilmuh/pangahati pasal Agama hin ‘Wajeeb’ si kemon Muslim lella duk dende.”

82 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Amban Hadith inin, yene nganda-ak kite nuntun pangadjih duk ngahati ne kaniya-an nen kawajiban si kemon Muslim. Yene kawajiban subey miha pangadji-an domain ne hadja tartantu manunjuki si dambuwa bangsa, malaingkan, kaniya-an nen pinawajib si tiyap-tiyap Muslim salih du lella duk dende, bisan pe ine warnah nen duk ine taubus ne pangadji-in. Hangkan, kaniya-an ne inin kawajiban si Agama manuntut ilmu-in duk hikma ne, kuweh du meh kasinduwe han kawajiban – sambahayang, puwase, magnaik-hadj, duk ngalugtu si kabentelan duk nganda-ak ngahinang hap duk mages amban hinang hinaram (hinang sassat). Meh pongtinai si Islam, po-onan pangeddu-an panghatihin gah niyah tegteban ne. Allahu Taala ngaka: ‘gah niyah amban pinapanjari makapaniyah da-Ayat amban Pinaturun Kun – bisan pe hinang de kemon kakayu han diyatah bulakin pensil duk katas atawah hinang de ne kemon katahikanin dawat. Inin bissar pinaturun Tuahanin pangaka manusiyah dam Qur’an, labi tartantu si meh siye gey magkahagad. Inin hangkan Rasulullah dam liyang kubul.”

magsabda: “Ngahati pag-ilmuh kaam amban dam puyutan sampay

Farman Allah: (Qur’an 23:12-14)

“Tiyap-tiyap amban kaam, kemon lele-etan pu-unan bi pinapanari tinipun pinagdambuwa pi dam betteng sai bi diyalem ampatpoh ellew…” “pagpuwas ampatpok-duwe sangem lai diyalem, Allahu Taala mabo-o malaikat Ne pili, iye nasal iye binettaran pakale, pamayam, kuwit, isi duk tulang. Pagpuwas missara siye, ‘Ya Allah hinang ine inin, lellah atawa dende?’ duk Tuhan bi magbaya-in si ine-ine kabayaan Ne….” Ngata-u kite amban Hadith inin weh pag tuntut pangadji-in gah niyah tartantu eddane bang piye tahun umul nen maki ngadji atawa ine waktu nen; duk niyah tamanan sangka-an panuntut iye hin. Hatinin, Muslimin subey tiyap-tiyap waktu niyah labeyan nengadji subey usal ne waktu miya-an si pangadji-an. Katau hante weh niyah tartantu waktu pagsambahayang, niyah waktu pagpuwase, waktu paghadjih. Malaingkan bang ye kawajiban panuntut ilmuh si agama Islam gah niyah eddahan atawa tamanan ne si pangumulan, waktu, atawa tahun. Ye kataha-an waktu panuntut ilmu-in yen amban dam puyutan sampay dam liyang kubul. Piye ru amban kite makahinang iye hin? Maniha duk magmasusi hin! Tamba nen, piye hadja tasabbut Ayat dam Qur’an, bissara meh Bar-iman duk bar-badat pasalan panuntut pangadjih. Qur’anin ngaka: Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 83

“Bang kaniya-an ben dambuwa amban yene magta-at si Allah, pasujud ne ginhawa nen atawa nengge iye nambahayang si waktu sangem, tinalew si ellew dambuli duk mag-angan-angan si Aseh Tuhan ne. meh manggai maratsaya hin missa: ‘ine meh siye awam magsalih duk tagapangadjih?’ luwal du meh siye makahati ye mangessebin.” (Qur’an 39:9) Islamin tinaymah weh ne ‘panghatihin’ payta-an dantah duk tinaymah weh ne ka-awamin kalindeman. Makahatihin makakite samantarah ma-awamin geymakakite. Qur’anin ngaka:

“Bissarahun (Oh Muhammad ): ‘Sine ye Tuhan kalangitanin duk bulakin?’ bissarahun (yene) Allah. Bissarahun “ine kaniya-an ben (numbaru) Auliyah seddi amban Iye?” simeh siye ganah kawase re, gey maka-urung kamumpa-atan ataw mismu baranden siya-siya?” Bissarahun: “Ine mapessekin magsalih duk makakite?” atwa ‘Sahaya hin magsalih duk lindem?’ atawa ‘ ngahinang kaam panakutubi saweh Allahu Taala I makapapanjari kuweh tapapanjari Nen?’ ye kaniya-an (pinaniyah den) kaniya-an den kuweh du siye hin.” Bissarahun: “Allahu Taala Magpapanjari hin kemon ine-ine, kaniya-an Nen Tunggal, ganah makasali-an Ne.” (Qur’an 13:16) Kasbennalan nen, manuntut pangadji-in yen lugtuh ganah kahinapusan ne; kuweh kahantang sahaya kaniya-an nen po-onan sabab te maka-kite. Si kemon Muslim, manuntut ilmu-in kawajiban de. Kahinapusan, Nabi te Muhammad

magsabda:

84 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 85

Kapatut Kamakanakan si Islam (The Rights of Children in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 86 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Meh pangatah ben duk meh Ka-anakan ben kaniya-an nen pangari-ngari ka-ellum tu-u si dunya. Malaingkan ammal ibadat mahapin kakkal kaniya-an nen labi hap si Tuhan ngurungan kaam pahala duk labi hap pangandawhat maksud.” (Qur’an 18:46) Anakin yene buwa-buwah mata; paka-eddo-an kasinnahan duk saweh-saweh – duk maka hadje maksud, pasunuh si Allah. Yene barkat mo-o aseh duk pahala ekkah. Sumagawa, depende inin si pag pasulig te si siye, matattu-a hin subey tattap dam hakiman de meh kaanakan den supaya guwa-an den magta-at duk makanak hap pangaddatan nen duk kaniya-an den tahinang magguna (nakurah, panuhutan) tu-u diyatah bulak. Ye miyah hangkan Allahu Taala ngaka pasal siye kamakanakan dam Qur’an si Ayat tasabbut te miya-an.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 87

Muslimin subey hinang ne bang ine tartantu kasuku-an si iye hin bilang matattu-a tudju meh kaanakan de, ye tanggungjawab inin kapatut meh ka-anakan si matattu-a re. Allahu Taala Magfarman:

“Oh kaam magpaparatsaya! Lappasun bi ginhawa-baranbin duk kaanakan (familya) bin amban api narkah ye kaniya-an paukun iye hin manusiyah duk batu, niyah tu-u (pinabettad) malaikat ngurung kasiksaan peddes, ye kaniya-an den gey nulang si ine-ine panganda-akan (paniksah) weh Tuhan den, malaingkan hinang de kemun panganda-akan siye hin.” (Qur’an 66:6) Rasulullah

magsabda:

“Niyah duwe manusiyah ‘makalarak’ Islam pagpuwas gah ne ku” meh kasahabatanin maliksah, sine siye oh Nabi Allah? Rasulullah ngaka: “ka-issah, yene manusiyah lalem pangahati nen (si Islam) buh gah pamahagih ne si kasinduwe han; ka-duwe, yene meh siye gahmakapangadjih buh magpasaka-ula-ula weh iye ta-u (si hal pag-agama).” Niyah waktu, meh ka-ulama-an nen sandalan de ni hadja ye meh heto amban meh kamakanakan ye meh magpasaka-ula-ula pasaggah duk ngaka weh kaniya-an den bakas makapangadjih si Islam pahap. Si meh seddi ellew, meh manusiyah ili-en mabayah pe magsambung-himumungan duk meh ka-ulama-an si domain tampat patut, sampay kaniya-an den nalassay ne meh hukuman Sharia dam Qur’an duk sunnah panghu te Muhammad . Kemon ine-ine niyah kajatuhan ne duk paguwah kamumpa-atan ne. para, si pakaradja-an pagsambung-himumungan miya-an inurungan tiyap-tiyap pihak magpakilale asal-asal de duk bang ine duk amban siye tammat si pangadjih ye pinag bansag weh de, sampay kaniya-an pihak ten pinanganda-ag. Ye Muslim matattu-a hin niyah kari-a Sali janjih de subey panugut de meh kaanakan de yene subey papangadjih de pahap duk subey tattap daak de ngahati si Agama Islam duk pasulig de si pangaddatan sahap-hap eneddoh amban pangaddatan yene Nabi te Muhammad . Mangadi-in kapatut si tiyap-tiyap kamakanakan. Diyalim sura Alaq, yene panagna-an paturun Qur’an si Nabi Muhammad ak weh Ne Nabi Muhammad yene:

, Allahu Taala dina-

magsabda:

“Ngahati pag-ilmuh kaam amban dam puyutan sampay dam liyang kubul.” Si dambuwa Hadith ngaka: “Anarun bi ka-anakan bin magpanah duk maglangi”

88 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Lumain yene panagna-an tampat-katalibut panuligan kamakanakan; yen tampat lai siy inupiksah duk tenu-an wemeh matattu-a re duk pangaddatan duk laku-tabi-at hap sampay tahinang weh de pagka a-a re pakaniye-kaniye. Ye inin meh tanggungjawab kamatattu-a han subey tuney de si ka-anakan de si labeyan sinalih-salih. Sayyid Ibn Musa nuwi-nuwi weh Rasulullah

) maka pagsabda:

“Gah niyah sahap-hap pamusaka amah si anak ne amban (to-an) addat-tabiat hinang hap.” Seddi amban pangadjih, matattu-a hin subey patampal de piakite lasa duk lindurandam duk pagmahap-hap de si pakaradja-an pangipat de kaanakan den. Damikkiyan kalagihan du isab si matattu-a subey gey pasagaran de duk jaga han meh kaanakan den si meh pagsawmadja duk kasinduwe han ye maka bo-o bo-o siye si hinang makasiya-siya siye kuweh ne (palamud simeh tumpukan kamakanakan, ye meh habal binassa, panayam atawa pinakale). Ye dakanak talessa weh ne pangpat iye hin bentel, kuweh du isab pangipat meh kasakahan nen pinagsalih salih weh matattu-a ren, janan ngasayambu pangandel ne si baran nen si katimbusan tahun panuligan nen. Pangannal gey hap ngimbu’ tudju pungtinai ne duk tudju seddi manusiyah gah niyah tampat lai dam pangateyan ne, malaingkan ta-ayun duk redah. Pag-addatan pongtinai si Islam, Subey esseb tebi ye meh kapatut ka-anakan tenbi si kitebi meh matattu-a weh inin tartantu kawajiban tebi si siye. Matattu-a hin tanggungjawab ne maminturu si ka-anakan de pasalan pag-agama hin labi pe amban subey pa school de kaanakan den kuweh ne pinag-apasan si kuwe-itu. Matatu-a hin subey anad de meh kaanakan den bino-o magsambahayang, magpuwase, kapangandilan, patala amban kakahinang sassat kuweh ne mag-imunmaka lango, magdrug, duk maggina. Subey siye pinahatihan si pasalan meh kakissahan duk panubuh de. Si kawman Muslim subey kakahinang inin subey gey manambanan pinasagad ne hadja si iskulan saban meh inin asal kawajiban matatu-a duk kapatut meh ka-anakan. Si meh kawman domain-muslim atawa kawman gah illum toh agama islamin, kapatutan muslim matattu-a hin labi pe billai. O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 89

Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk pa-aku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya, ye ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.

90 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Tabi-at toh Islam si Kamakanakan

(Proper Guidance of Children in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 91

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh meh Muslin! Tinalew kaam si Allah, maha tinggi, duk tuhutun bi Iye duk supaya kaam maka dawhat paruntungan duk kakalegan si ke-elluman dunya sampay si ellew akhirat. Kata-uhan bi, Allahu Taala sangat makasi si kaam, ye poonan duk sahadje hadje panganda-akan amban kemon tudju si meh siye mangaku mag-agama si Islam ‘ye ne subey hati ne Tuhan den’, agama den, duk Nabi re Muhammad . Ipun Allah! Tenalew kaam si Tuhan bi duk jaga kaam si kasabennalan weh Islamin pinatampal duk sinalassay talew kaam kemon ine-ine si hal ke-ellum inin duk ellew-akhiran si labeyan pinakite duk tinaki-taki. Mahlum si kitebi kemon ke-ellumin yene labeyan jumatu amban meh talebbi mannih, nugpatan panubuh duk gantih meh pangkatan. Hangkan, magpaniyah Anakin sa hadje-hadje maksud amban kemon si mag-elle anda. Inin gah niyah pagduwe-duwe, hangkan, ye lasa magpaniyah Anakin jumatu amban kemon dehellu-dehellu duk hang kan maglakibini hin landu bayah den taga anak supaya kaniya-an den tahinang labeyan janan umekka manusiya-in. Ye hangkan Nabi Muhammad kabaya-an nen umekkah bar-ibadat panubo-in duk si labeyan amban siye patattap pangesseb duk manugpatan mangipat agama hin si labeyan pinasampay tudju tiyap-tiyap panubuh duk pangkatan. Meh pongtinai si Agama Islam, Islamin pinaguwa weh ne ye hal parsugpatan si antarah maganak matattu-a ye si labeyan pinatarrang weh ne tiyap-tiyap kapatut amban dambuwah parambuwah. Matattu-a hin inase-ase weh de kasi duk lasa, pagta-atan si teggelan de ellum duk henah henah de pangipat siye hin si kabahih de. Damikkiyan, Anakin niyah kapatut de subey siye inupiksah kalissinan den, ke-ellum den duk pinarihalah para si sinung den. Oh meh bar-iman! Hati tebi Islamin yen salingkat lingkat duk sa hadje hadje nihmat para si manusiyah, payta-an de, hantangan duk sarah-manarah paka eddo-an de duk meh ka-anakan den paruntungan. Tapaniyah tumpukan mahadjana-in dam kawman- ye pabettaran Agama Islam para hininang sintu-an duk pabettaran labeyan ke-elluman si hal pag dunyah duk pag akhirat – subey kaniya-an ten mag kasilasa duk patala amban kapissoko-an. Duk subey gey sinakutuhan Allahu Taala, duk magpatalibun amban kalindeman kaawam tudju karanta-an kasabennalan si Islam. Muslimin muo sa haje-hadje tanggung jawab si kamakanakan, sabab kaniya-an Qur’anin ngkahan siye:

92 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Oh kaam meh magkakahagad! Lappasun be ginhawa baran bin duk meh ahli familya ben amban ‘Narkah’ ye kaniya-an nen tinukunan duk manusiyah duk kabatuhan, lai niyah pinabettad ‘malaikat’ ngurungan siye kasiksa-an peddes, simeh siye pananaggah (gey ngahinang pangandaakan) ye pangandaakan pinaboo weh Allahu taala si siye malaingkan sulang de.” (Qur’an 66:6) Puwas hadja amban kapanganak, subey ne kaniya-an matattua nen nabbut Kalima si dakanak ley (binalangan duk kinamatan) sabab inin pangandaakan Rasulullah Sallalahu Alayhi Wasallam: “bissarahun bi dehellu amban kemon Kalima Sahada hin si makanak bahu inanakan.” Seddi pe amban ye pamasulig makanak pinatuntut pangadjih si Islam, kapatutan du isab si matattua subey daak de ka-anakan den magta-at si Allahu Taala duk si Nabi Ne Muhammad . Tiyap-tiyap Familya subey paminturuh ne kabtangan Rasulullah

“Daakun bi meh ka-anakan bin ‘nambahayang’ bang taabut ne pituntahun umul nen duk lagutun ne bi siye bang geynambahayang bang sempoh tahun ne umul den.” Si pag lolah, Magsabra nabihin; `Anarun bi meh kaanakan bin maghinang meh kapanyapan duk mag langi` Bang matatto-e hin gey tantu tahati ne hadith inin, nah tanggung jawab siye pain si ine-ine kakahinang meh kaanakan den salih du makahap duk maka laat. Awenan bi meh kaanakan bin amban ebbut jahannam sabab ye ih tumbas kalindemanin, ka pingetanin duk maka pesong angan-anganin sartah maka pagkaat pikilan meh kamakanakan, duk maka kaat akkal pikilan meh matatto-e, maka kulang pangadji, kamiskin duk maka-biasbias laku palangey, sartah seddi pe billa-e. Urungan be teed kamakanakan bin sa hap-hap toh, duk sa hap-hap pangadji ye taeddoh si pag skulan duk pag pangadji agama. Sartah walningan bi meh kaanakan bin si hal pag abbu-abbu duk pag ka A-a si kaellum. Atawa isab kaleman si sabab kamiskin ye kamasakan si kite. Mas labi makahap si siye ngaka mabennalin supaya siye mag tuyuh-tuyuh ngandawhat pangadji amban kulang tadawhat de pangadji atawa panghati. Sabab in Ilmu-in atawa pangadji-in, dambuwa iye amban kalagihan si tiyap-tiyap muslim subey ta dawhat ne duk ta tuntut ne kamuwe amban dem puyutan iye latun si pakubulan ne. Tiyap-tiyap familya, kamahumuhan jumatu ye meh kamakanakanin magsingsah duk ngalugtuh supaya makadawhat pabettaran langkew dam kawman si labeyan pangadjih (education), kabatuhan duk paruntungan pag-usaha. Malaingkan katagha-an, kniya-an pangandatan Bangsa ten mabayah kiti ngendawhat meh pakaradja-an tasabbut ley si labeyan pinandak gah tuhut te labeyan mahapin, sabab kananapsuhan te duk pangimbu te buh adapun subey tadawhat meh miyaan kemon si labeyan hanunut duk lanuh supaya sanyang kabantuhan meh matattu-a hin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 93

Ye labeyan paka eddo-an paruntungan domain si labeyan ne, niyah waktu tahinang pamintangan ye kajatuhun ne manggai mahapin. Sampay niyak waktu tahinang saggah te duk meh kasinduwe han apabila gey sandalan te ye meh kananapsuhan ten. Matattua hin subey iye tamam si pagpinturu meh ka-anakan de, ye inusal weh de sahap-hap kapandiyan lalabeyan paminturu siye janan tahinang mag-lasa-ilasa sampay meh inin taboo re si sulig de. Allahu Taala Magfarman:

“Kaniya-an Tuhan bin nganda-ak kaam gey numbah seddi amban Iye. Duk hinangunbi kawajiban bin si matattua bi, bang ne dambuwa atawa kaduwe siye buhih ne si waktu ka-ellum bi, da-akaam missara jangkal si siye, da-a siye gasuranun bi malaingkan missara kaam tudju siye bissara henunut pangaddat bi siye. Duk magpamariyawah kaam si siye magmalillah duk magpahaphap labeyan aseh, duk missa: Tuhan ku kalasahanun siye kuweh kapangalasa re si aku kadikih kun.” (Qur’an 17:23-24) Matattua hin subey tattap jaga si meh ka-anakan ne. subey jagahan ne tunu-an si meh pakaradja-an pagbassa duk pagsulat, si ine-ine hinang de, si meh kabagayan de duk bang antag tampat palaihan den duk papihan den. Makanakin subey sinalih salih pamandang siye hin. Subey ganah pinabiddah dembuwah amban siye palabi amban kasinduwe han. Meh kalasaha Muslim matattua, esseb tebi ye kite bi meh kamatattua han weh niyah tattap kawajiban tebi mabettad meh ka-anakan ten bi si Agama sa hap-hap duk pamanuh tumawwah si hap pag-agama Islam. Duk kawajiban du isab si kite bi maminturuh ngandaak meh kaanakan tenbi magsambahayang, magpuwase, kapangandilan duk dinaak siye pahellih amban meh kakahinang hibilis. Damikkiyan meh kawajiban tebi ru isab si meh ka-anakan tebi pina-pangadji pahap. Rasulullah magsabda: “gah ne niyah sa hap-hap si matattua ngurungan/musakaan anak ne amban pinabettad si tampat hap.” Kanihapusan nen, matattua hin subey bettad ne anak nen si pangaddatan makasanyang, kuweh ne nabangan iye pagkahi ne, hap pangaddatan nen si usba waris ne, magaddat si meh a-a bahih duk malasa si meh makanak. Bang inin tahinang weh te Insha Allah, ka-anakan ten nulig dam pakaradja-an sanyang, makatabang duk tahinang ne kemon kawajiban nen. O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

94 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 95

Kasayambuhan Duk Kalissinan si Islam (Health and Sanitation in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 96 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

missa: “Ye bar-iman basagan labi hap amban bar-iman

Dambuwa amban meh hatine inin, ye ninggalan sabapan duk po-onan makasaki tahinang iye kalissinan duk kasutsihin duk ta-itung iye dambuwa amban meh bahagi-an Ibadat (panumba) si pamandang Allah. Amban Abu Musa Al-ansari (RA) weh Rasulullah pag-iman.” (suwi-suwi amban Muslim)

missa: “Kasutsihanin dantenga amban

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 97

We-ey kasitsihanin dantenga amban pag-iman? Sabababan nen ye Ibadatin gah tumu-un duk gey tinaymah weh Allahu Taala apabila ye manusiya mag-ibadat ley gah sutsi baran nen, atey nen, pangahagad nen duk sampay kinakan duk ta-inum nen amban labeyan halal purna nen. Ye kasutsi Niyat duk Pamaratsaya (dam Atey) yene inin po-onan kemon hinang hap (ibadat) apabila gah inin niyah bisan Sambahayang kaniya-an nen gey ru tinaymah. Ye manusiya geget duk tattap jaga si kasutsihan kinalasahan iye weh Mahasutsi Allah sangat aseh nen duk lasa nen.

“Da’ted kaam nengge si antag-antag Masjid. Kasabennalanen, masjirin tapatengge iye maksud pag-ibadatan kamuwe amban tagnah, tartantu para panenggehan be magsambahayang. Meh a-a diyalem ne iyan yene meh manusiya taga maksud ngalanu-an duk ngalissinan ginhawa baran de. Duk Allahu Taala sangat malasa si meh siye ngalissinan duk nutsi ginhawa baran de.” (Qur’an 9:108) Allahu Taala sangat malasa si meh siye (Manusiyah) tattap ginhawa-baranden lissin duk sutsi, duk ye hallih amban meh maka mudarat duk meh makaka-at lamud bahagi-an pag-iman. Aka amban Abu Huraira (RA) weh Rasulullah mag sabda: “ Imanin paniyah labi pitumpuh (70) pange nen; sa hap-hap amban meh pange ne ley yen pangalapal ‘LA ILAHA ILLALLAH’ (gah niyah patut sinumba tuhan malaingkan Allah) duk tamanan kadiyawa-an nen ‘ye ne ngalaan makasimbel si lan’.” (amban si Muslim) Ye nganan makasimbel si lan, hati nen, ye ine-ine anan nu sababan maka urung kamudaratan si dambuwa baran, kasayambu, umul duk kapanyapan, kuweh saupama nen: ngala-an pessah kassah, tura, seggik lemmih duk ine pe saddi maka-urung kamudaratan si tampat paglalabeyan. Duk ye ngahatul ine maka simbel amban lan lamud sapay ye pamarahan nu sasakatan nu si tampat ne. Muslimin subey pakitene ye sintu-an sa hap-hap si ginhawa-baran ne, si kaluma-an de, si masjid, si pagpangadji-an duk ye meh tampat pagtipunan atawa paghali-halihan meh manusiya dam kawman. Ye meh siye katukbalan pagnakurah si Pamarinta subey hinang de kalissinan duk kasayambuhan nin tahinang patut kapangalekkatan. Duk nganda-ak siye si meh manusiya magpalissin duk magpasayambu maksud supaya maka-urung kalappasan amban meh saki duk sababan makaski diyalem paglahat. Apabila gah ne niyah maka-saki, kaniya-an manusiyain tadawhat de ye barakar kasayambu hin ye ngurungan siye kabasag, sanyang pag hinang de ellew-ellewin, abahi makanak, lellah padende. Hangkan, manganak magpalanta-in tinugutan si Islam bang kaniya-an nen pata-alluk si sara agama supaya lappas amban kasiya-siyahan duk kapiligruhan amban ginhawa baran kasayambu duk ka-ellum si inah dakanak magpasusu ley. Ye pagpalappas duk pagpatat-tap kasayambu tahing da-awa para nganak magpalanta. Manganak magpalanta-in ginari weh Rasulullah .

98 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Amban kapatut Jabir bin Abdulla (RA), niyah ngaka Hadith: “Tahinang weh kami az’l (sexual withdrawal) si waktu pinaturun ne Qur’anin.” Amban dambuwa riwayat: “Tahinang weh kami az’l si waktu ka-ellum Rasullah sampay ta-aka inin pi si Iye gah isab kami pinages weh Ne (Amban si Muslim) Ye kamaksuran magpalanta-in supaya ye ina (manganakin) kaurungan waktu mapasayambu duk mabasag baran ne pabalik ye bakas upiksah si wakto iye betteng, waktu iye magpasusu duk ngupiksah anak ne. Kabasag ginhawa duk kasayambu ye ne sahadje-hadje nihmat amban Allahu Taala tapangurung weh Ne si tiyap-tiyap ginhawa, sabab kabasagin duk kasayambuhin si Muslim parsababan tahing weh ne panganda-akan iye hin duk kapagtarabahu, duk parsababan ekka ibadat magpahala tahinang ne si teggel ne ellum. Allahu Taala mabayah si meh ka-ina-an masusu si meh ka-anakan bahu inanaka sabab inin punah labeyan pagpalanta. Maha-aseh Allah magsabda:

“Ye meh kasa-ihan subey pasusuri meh ka-anakan den si diyalen duwen-tahun, inin, si meh siye mabaya nganjukupan idda pagpasusu, malaingkan ye sama dakanak pinasusu ley subey gastu hanne inah mamasusu dakanak ley amban kapamangan duk panemmek si labeyan kage-esan ne. Gey jinari si iye pinatanggunang sukuh buhat amban ge-es ne. Gah niyah amban meh ina pina tanggungan duse pasalan anak ne, damikkiyan sama ne, pasalan anank ne. ye kapatutan pusaka si sama ye ru isab i-en kapatutan pamusaka si anank. Bang kaniya-an den karuwe ta-alluk, amban keg-bayah de, puwas amban pamaliksah de, weh gah neyah ley duse re. bang ta-alluk kaam ngeddoh inah-masusu anak bin, gah niyah duse si kaam, subey hadja bayeran bi inah-magpasusu ley si piye-piye pag-tawwa-an bi sit age-es bin. Duk tinalew kaam si Allah ye tattap nganjagahan kaam si kemon hinang bi.” (Qur’an 2:233) Kahinapusan nen, subey parihalah tebi duk jagahan tebi katalibut ten bi amban kalemmi-an duk kajuljana-an amban meh kaungkanat seggek duk lemmih, supaya makapaniyah kawm lissin duk sanyang ye sababan makapaniyah kasanyang pamaranan duk kabasag. O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 99

100 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kahargaan Mahalalin

(The Importance of Halal)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 101

“Malaingkan gah, amban Tuhan bi, gey siye tabilang maratsaya samantara gey Kew (O Muhammad) pangahukum de si ine-ine gey pagsulutan si antarah de, duk subey taymah de weh gah niyah kapatut de nulang si ine-ine hukuman Nu, subey taymah de duk sampurna pagmalillah.” (Qur’an 4:65) pinaboo weh Allahu Taala hinang Ne ganti diyata gumi, dinambuwaSi waktu Rasulullah dambuwa weh Ne pinatarrang ye pagbidda-an antara Halal duk Haram. Rasulullah tattap mahalayak ka-hadjehan (importance) ye Halal, kaniya-an nen wajib si tipyap-tiyap Muslim ye miha sababan ka-elluman usaha re amban labeyan damsarah (halal). Pakaradja-an Damsara asal tampal duk pakaradja-an Ga’damsara asal tampal du isab. Ye pakaradja-an gah tarrang duk hunit iliksa (pagduwe-duwehan) subey tininggalan. Allahu Taala magsabda dam Qur’an:

102 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Ye Hadith tasuwe-suwe weh si An-Nu’man Ibni Bashir (RA) missa: “takale ku Rasulullah missara: karuwe ye Halal duk Haram tampal malaingkan kaniya-an si ellet den pagduweruwehan buh kaikkahan manusiya-in ganah pangahati re la-I, sine-sine ngalappas ginhawa ne amban pagduwe-ruwehan, talappasne ne Agama nen duk pagka-a-a nen, duk sine-sine ngahinang ye pakaradja-an pagduwe-ruwe han kuweh dui ye sapantun mag-iipat hayep buh pakan ne si biheng kabbunan taga rapuh (Hima) buh niyah wakto bang tapamakan ne kabbun ley katuntutan iye. O kam meh manusiya! Sabennal te-ed, kemun Sultan niyah kabbun (Hima) ne duk ye tabilang Hima (kabbun) Allahu Taala hin diyata Gumi ye ne kemun Hinaram weh Ne. sabennal te-ed niyah kumpelan isi (si baran manusiya) kaniya-an nen masanyang manusiya bang iye sanyang. Malaingkan bang iye (Atey) gey sanyang, katibuukan baranin hilu-halah. Jagahanun! Yene atey.” (Qur’an 2:172) Kuwe tasabbutte parman Allah:

“O kaam Manusiyah! Mangan kaam ine-ine makahap lu diyata gumi (bulak), damsara (halal) duk makahap; duk da-a kaam nuhut limpah shaitan. Sabab kaniyaan nen (shaitan) kuntara bi tampal.” (Qur’an 2:168) Bang pandang te ye poonan gamut kaharga-an Halalin si ka-elluman tiyap-tiyap Muslim, Agama Islamin landu tampal duk tarrang ye kaharga-an kasutsi sin kapamangan duk tainum. Sabab kinakan duk inumanin (bang haram) domain ne hadja kaniya-an nen makaka-at ginhawa malaingkan lamud maka-atan pag-ibadat duk kakahinang pag-agama tudju Allahu Taala. Damikkiyan, kalagihan si tiyap-tiyap Muslim subey hati ne kasinduwehan amban meh bang ini mahalin. Kuweh meh pakaradja-an pasalan usaha subey siye jaga bang amban halal duke punah nen ataw amban hinaram weh Islam. Adapun, ye meh siye kaurungan kapatut magkukanan si manusiya, atawa ye meh siye diyalem kapatut pamarinta subey du isab lamud de inaplay ye pamatinta mahalalin si hinang tapasuku duk tatukbal si siye. Halalin amban parsababan inin ye ne ngalingkumun bahasa weh muslimin subey padagbes ne si kemun lele-etan ka-elluman baran ne. Karia-Sali Halalin ye tartantu para si kinakan bakas ne inin pinatarrang pagbissarahan wemeh Ulama amban warna ne (raw material) sampay tahinang ne iye takakan (products) duk amban gahniyah sabbut subahat po-onan paka-eddoh iye hin jinari weh sarah agama lissin pinah nen duk labeyan pangahinang hin bisan amban lahat po-onan nen. Malaingkan tasabbut miya-an dantenga du miya-an amban katibu-ukan Halal. Ye dantinga-in pabettah si ka-asal-asal purna-an pag-usaha si ka-elluman te – sutsi duk gah niyah sabbut subahat meh panaget duk punah nen, koh meh – sin atawa pangarta taa-eddoh amban akkal-

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 103

buddi, lekketan, tingkewan, saburno, duma-in dam kaadilan pangeddoh nun bang niyah pinangandil si kau, duk ye magtangkew pangarta atawa kapatut mahadjana. Allahu Taala sangat nata-u duk makakali. Katau han Ne ye kemon tinapuk duk pinatampal. Dane kitebi mag toh-tinoh atawa magsusun-sinusun amban dambuwa parambuwa si meh duse jumatu. Ye meh Muslim tahati weh de hantangan ka-ellumin si Islam ye meh siye jaga si paka-eddu-an de usaha labeyan ine-ine hinaram (pamagisan) weh agama. Tarrang si Islam weh kemon usaha ta-eddoh gah labeyan pag-tuyu-an paka-eddoh iye hin kaniya-an nen geyjinari. Ye inin sababan nen we-ey Islamin hinadje weh ne pamatarrang pag-usahahin subey si labeyan halal (jinari weh sarah Agama). Ye meh pangarta ta dawhat gah si labeyan basan sah pain da-ahat singsah duk lugtu atawa akkal pikilan ye meh siye magtarabahu si kalangkewan parinta atawa si meh kumpaniya, kemun tadawhat de pangartah ley gey jinari (haram). Si hal kajatuhan pag tarabahu, Rasulullah ka-amin dehellu amban kakulang-kabus ne.â&#x20AC;?

missa: â&#x20AC;&#x153;bayeranun bi suweldo magtarabahu si

Meh mata-u si Islamin missa: ye meh siye maka-eddoh usaha si labeyan pag-upiksa (lugtu) de, kajananji-an siye meh pahala maka-sinna-sinna weh siye inatagan Surgah weh Allah. Islamin ngadekdes si meh siye ngusiba-an pangarta meh mahadjanah. Bang niyah kapatutan (profesion) atawa pag-usaha (business) hinaram si Islam, yene pangusaha maka-at, kaniya-an nen domain hadja gey jinari; inin dambwa amban duse hadje si Islam. Hangkanhep, subey tattap pamaku ten bi si Allah, bassa tebi meh Kabtangan (Qur-qn) Nen pianahap duk magpamariyawa, duk hinangtebi magpahap-hapin si kemun pinapanjari, Allahu Taala sangat malas si meh a-a maghinang kahapan. Maaku ketebi katumapit si Allah si labeyan pangupiksah si duwe matattu-a tebi. Patattap tebi parsugpatan tenbi si meh usbawaris duk tudju mahadjana dam kawman sabab Allahu Taala tattap parsugpatan tudju siye (hap parsugpatanden si pagkahire) duk binekkat weh Ne parsugpatan Nen simeh siye mekkat parsupatan. Maku kitebi toh (hidayat) amban Allahu Taala si labeyan katalew tebi si Iye duk katattap pangandel si Iye, sabab diyalem pagmilik Allahu Taala meh siye tattap gandel si Iye. Ngesseb kitebi si Allahu Taala tattap duk maku kitebi kaampunan si Iye, sebennal teed, ye meh siye ngesseb Tuhande si labeyan Zikir tadawhat de sampurnah pagkaleg-kalegin. Esseb tebi Allahu Taala si labeyan pangalasa tebi si Rasulullah duk nalawat kitebi si Iye, sebennal teed, sinesine amban meh siye Nalawat si Rasulullah pinamurahan iye weh Allahu Taala si kemun kalagihan ne. apabila iye Nalawat si Rasulullah mintedde Sinalawatan iye weh Allahu Taala minsempuh, duk makadawhat iye Lasa duk Sapaâ&#x20AC;&#x2122;at amban Rasulullah si ellew paghukum (kiyama). Maku kitebi kahantapan si Allahu Taala si labeyan pagmahap tebi si meh Anak-Iluh, manusiyah lamma duk si meh kahayepan. Sabennal teed, Allahu Taala makasi si meh manusiya makasi ipun Ne. maku kitebi katumapit si Allahu Taala si labeyan parihalah tebi pangateyan ten bi amban kemun lele-etan duse, kembuw, duk paangkat tebi meh Muslimin si labeyan toh duk sesseh dambus-bus (Ikhlas) duk pakite tebi pangaddatan malanu-in si kemun pinapanjari. Maku kitebi hidayat si Allahu Taala si labeyan tinggalan tebi kemon kakahinang pangandaakan Shaytan duk kananafsuhan manjari duse bang tahinang, parihala-un bi pamayam bin 104 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

amban meh pakaradja-an panaggahan, parihala tebi dellah ben amban meh bissara la-uglama (sassat), pinatala amban kemun pangahagad (seddi amban Allah), meh kakahinang duk bissara gey jinari weh Allau Taala. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Knahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 105

Kalissinan si Islam (Cleanliness in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 106 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Oh kaam meh magpaparatsaya! Apabila kaam sung ne nenggehan Sambahayang, kuso-anun bi paluwe han bin, meh tangan bin taman siku, sapuhun bi (duk tangan bi basseh) kok bin, kuso-anun bi meh bettis bin (taman buku-kuku ne). bang kaniya-an bin diyalem junub (bakas kam parambuwa si anda bi) sutsi hun bi baran bin (pandi hun bi katibu-ukan baran bin). Malaingkan banf kaam sahbu saki atawa si ling-nganan, atawa sine amban kam bakas mag nadjis (sungi o mangeh), atawa bakas kaam maka paggiggis duk dende ubus gah niyah kasuwa bi buheh, nah subey kam mag Tayammum duk buka sutsi, pasapuhun bi si paluwe han bi duk meh tangan bi. Allahu Taala gey mabayah ngurungan kaam kasigpitan, malaingkan kabaya-an Nen sutsi kaam, duk jukup nihmat Nen si kaam supaya kaam magsukur si Iye.” (Qur’an 5:6) Sa- ien du isab, Rasulullah

magpamahalayak:

“Kalissinanin dantinga amban pag-Iman” (pamatatsaya si katunggal Allah). Hangkan hep, apabila ipunin ningge sung numba si Allahu Taala ningge han Sambahayang Fardu, kalagi han si iye subey inasek ne semmekin lissin, duk lissin tampat panambahayangan nen, damikkiyan baran nen duk ine-ine si ginhawa ne subey hatul ne addat-matabat nen, pagsawmadja nen duk akkal-pikilan nen.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 107

Allahu Taala mag Farman:

“Oh kaam anak-apuh Adam! Magpalingkat kaam (ngasek semmek lissin) si waktu kam nambahayang duk mag Tawaf (ngalibut Ka’ba), duk mangan duk nginum kaam malaingkan daa kaam ngusibah (magbusah) sabennal teed mangusiba-in knabunsihan weh Allahu Taala.” (Qur’an 7:31) Ye ampu Rasullah si Hassan anak si Alih (RA) tattap ngasek semmek lanuh duk lissin bang iye ninggehan sambahayang. Dambuwa waktu tinilew iye (Hassan) bang wey iye magsemmek baha-u, lissin duk semmek hap. Ye Ampu Rasulullah missa: weh Tuhan (Allah) kun lissin duk sutsi duk Iye (Allah) malasa mayaman meh ipun Ne numba si Iye lissin duk sutsi, duk nganda-ak iye si kemun Magparatsaya magpalingkat-lingkat bang siye hap Masjid. Kalasahan Bar-iman si katunggal Allahu Taala! Ye sabab angan-angan tebi magsutsi, maglissin duk ngala-an lemmih Allahu Taala paturun Ne ulanin amaban kagabunan (langit) seddi amban barkat Ne si meh manusiya. Allahu Taala mag Farman:

“(Essebun bi) si waktu kaam pinutus duk paputus ye tahinang nganjagahan kaam amban Iye (Allahu Taala) duk Iye sababan niyah boheh (ulan) amban diyatah gabun, lu-u ngalissinan kaam duk matala kaam amban (meh kemut, pituwa) Saytan, duk makaseg (matattap) meh pangateyan bi, duk mahaget tengge bi.” (Qur’an 8:11) Oh! Meh Muslim, Magparatsaya si Allah! Ye Ayat inin ngaka weh Allahu Taala mabo-o ngalaboh ulanin amban kagabunan nabang nutsi ginhawa manusiyah supaya tadawhat baran nen, akkal-pikilan nen duk pag-ibadat nen sutsi, hangkan, subey inanan kelemme-anin. Kajatuhan nen, baran makasigin matala kasaki duk kalamma. Islamin pinatarrang weh ne, kuweh ne meh hikmat pag-a-il hininang dehellu amban tiyap-tiyap sambahayang. Seddi amban i-en, meh pagaddatan pungtina-e lella padende, pag-lissin lissinin ne hadja lingkumun si tiyap-tiyap ginhawa baran. Pag-lissinin lamud sampay galissinan dam lumah duk katalibut ne. Panganda-akan weh Islam si meh Muslim mangahinang pagsukkalan (kaselyas) in sabab lamud inin bahagi-an maka-lissin si Islam. Si seddi da-awa, wey subey ngahinang pagsukkalan atawa kaselyas, sabab hinaram si Islam ye mamangi gahbidda-in (si higad lan, si kasa-indungan, diyawa kayu, duk seddi pe tampat). Kamaksuran ne inin supaya meh Muslimin geget si pakaradja-an mo-o tudju kalissinan sababan makasanyang duk katibu-ukan ngangkat kahapan dam paglahat meh Muslim. Kuweh du isab inin kahantang lagi nen si kasayambuhan, kalissinan duk katigtuhan manunjuki si kasu-atan mahadjanan. Jumatu si Kasaki (medical cases) ye saki makaleggey atawa saki gah pe takasuwa tambal nen, kaniya-an nen jumatu si meh kawman tapasagad weh di kasayambuhanin duk kalissinanin, sampay jatu nen, mura siye (kawm den) tawwah saki kumeh tasabbut teley (saki mag-leggey) viruses. 108 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Sampay baha-u miyaan, ye saki inin tanyag makaleggey inenan weh de SARS bang si bahasa te yene saki Kulera/keddut sababan ne inin takasuwa wemeh Doctor si labiyan laboratory amban Hamah/kemmag geytunew patinnah si ellet kuwet duk isi si baran manusiya atawa hayep. Salih du inin makapiligdu, tanyag inin takasuwa weh dambuwah Medical (Doctor) Specialist alen nen Dr. Glenn Shepherd si lahat Canada weh makaleggey saki inin si labeyan bang kew maka pagsawmadja duk a-a taga saki hanglep-geytunew atawa a-a tagasaki gah pe takasuwa tambal nen ye niyah sakine amban labeyan meh isi hayep gah sutsi atawa haram kuweh ne meh binatang bawi. Bisan pe kaniya-an isi bawi hin hinaram si meh Muslim, duk si meh manusiyah pangingitab, bawi hin subey du gey pinapatey peggeh sababan haran duk lemmeh iye. Kuweh du isab meh seddi pinanapanjari, niyah minaksud si iye kumeh kasinduwe han tapapanjari. Hatu dambuwa amban meh maksud pamapanjari iye sabab ecological balance kaniya-an nen ka-ekkahan amban kete gey tahati te. Niyah ngka weh ye (Biogas) punah nen amban septic tank isihan tayeh (nadjis) ekka sababan paluwas ngurung kurente kuweh ne meh tahinang si lahat silangan pag-ipatan bawi. Ye International Standard of Halal nglagihan jukup kalanu-an duk kalissinan. Kasabennalan nen kalissinanin yene sakup duk bahagi-an ke-ellum sin tiyap-tiyap Muslimin. Si pakaradja-an inin, Rasulullah makala-atâ&#x20AC;?

magsabda: â&#x20AC;&#x153;Da-a ngahinang la-at duk da-a ngahinang

Malaingkan meh kalasahan ku pungtina-I palella duk dende si Islam, bang payaman tebi ye meh kalemmi-an si katalibut kawman meh muslim kuwe-itu, subey teymah tebi kalemanan takite hin buh adapun subey kaharga-an kalissinan simeh pungtina-I lella pa-dende si seddi agama. Amban sababan inin subey magkalemanan tiyap-tiyap dambuwa amban kitebi duk paniyah tebi pag-masuse hin si hal inin. Niyah kitab Allahu Taala, yene Qurâ&#x20AC;&#x2122;an duk niyay sessah (toh) Rasulullah si kitebi. Karuwe sessah inin (Qurâ&#x20AC;&#x2122;an duk Hadith) subey pakey tebi si ke-ellum tebi. Subey kaniya-an ke-ellum tenbi dam kawman, atawa dam lahat o mahadjana lappas amban sababan makasaki duk ye meh kasinduwehan Pamaranan den duk katalibut den lissin; ye kawman makapatala kitebi amban makalamma duk kasiya-siya mu-o tudju kalappasan tu si dunya sampay si ke-ellum puwas amban kamatey. Islamin hadja weh Agama iye; kaniya-an nen tugila-an (system), ye labeyan ke-ellum. Ye kasabennalan nen Islamin niyah parsugpatan ne si kakahinang manusiya si tiyap-tiyap pakaradja-an labi bang pag-akhirat sa hap-hap pamatarrang wemeh mathematical philosophy. Ke-ellumin kuweh saparati lain niyah panagna-an ne duk niyah patamanan ne kuweh saparati bang sinulat lainin. Ye pamaham meh at magpain ye ine amban meh lain tasulat niyah sugpatan ne puwas amban tamanan ne ley, ke-ellumin niyah du isab sugpatan ne puwas amban ye tamanan ke-ellun si dunya. Inin hangkan pinatarrang weh Islamin gah niyah antarah ne si ellet pakaradja-an dunya duk ke-elluman pag-akhirat. Dambuwa pamikil salih kaduwe (dunyah duk akhirat) kaniya-an nen gey-kapagsapeh, kuweh saparati gey majarai sinapeh Agama hin duk pamarinta, bang Islam pina-bissara. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 109

Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

110 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Pangahellih Duk Pangipat Katalibut

(Preservation and Protection of the Environment)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 111

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh meh Muslim! Tinalew kaam si Allahu Taala, Ye salangke-langkew, duk tuhutun bi Iye supaya kaam maka dawhat kalappasan duk sampurna parasahan si dunya duk si ellew-akhirat. Hatihun bi, Allahu Taala sangat malasa, weh sa hadje-hadje kalalagihan duk panganda-akan si mangaku Islam ye ne niha ilmuh pangahati ne Tuhan (Allah) ne, Agama ne duk Nabi ne Muhammad . Meh pungtina-I pag-addatan lella-dende si Islam! Islamin asal landu hat bissarahan nen. Amban ye po-onan panganda-ankan ne duk ye meh pamagesan ne, ye meh i-en mabantuk salassayan duk meh pahalah. Kasabennalan nen, ye kamaksuran Tawhid (katungala Allahu Taala) duk Khalifa (magtag-ipun) pinatarrah si tiyap-tiyap pamagesan si sarah agama Islam. Kaniya-an meh Sarah Tanyag (Shari’ah Institutions) magpaniya Haram Tampat (Zones), ye sine-sine maka langgal ne hinaram si iye kuweh ne meh tampat pinasayambu supaya kahallian ye meh punah kabbunan (natural resources) inin meh ni’mat pangatag si meh kahayepan gulangan, kakinnahan duk tumbu-tumbuhan dam katahikan, duk ye meh kayu gulangan tartantu hininang weh kasarah Islam para si kapamahalayakan (environmental). Oh meh Ipun Allah! Subey teed hinati weh bi weh Allahu Taala ye mangurungan kitebi meh pakaradjaan duk meh kani’mat-ni’matan tu-u si dunya gey ta-itung duk get tabista; tinu-an kitebi weh Allahu Taala si Agama (islam) Ne supaya kaniya-an ten bi magparuntungan tu-u si dunya, duk supaya makadawhat tungbas si tiyap-tiyap kakahinang hap tahinang weh tebi maksud pagsaddiya katikkahan si ellew ka-elluman salama-lama. Ye inin po-onan maksud si ke-ellum duk katudju-han nen. Allahu Taala mag-Farman dam Qur’an: (Qur’an 2:164)

“Sabennal teed! Ye kapapanjari meh kalangitan duk gumi (bulak), duk ye kapagliyu-liyu sangem duk ellew, duk ye meh balanda pa-antung dam katahikan supaya niyah pinakey wemeh manusiya, duk ye buhe’ (ulan) pinabu-us weh Allahu Taala amban diyata gabun tahinang sababan ellum bulakin puwas amban katigang ne, tahinag usah (nulig) kemun bayuan katumbu-tumbuhanin mananap diyata bulakin, duk ye meh baliyu duk gabun pa-antung si

112 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

ellet langit duk bulak, ye meh inin kasabennalan (tanda) si meh siye manusiyah makahati.” (Qur’an 2:164) Meh Ayat inin ngakahan kitebi ye kasampurna-an tebi tu-u diyata dunya weh kaniya-an tenbi pinapanjari hinang ganti weh Allahu Taala. Ye inin po-onan maksud duk katudju-han si keellum. Kahadjihan ne, numba kitebi Allahu Taala tunggal duk gey sinakutuhan. Si labeyan inin, ibadatin (panumba) mahadji hin amban kemun si kitebi. Subey du isab hati tebi weh ibadatin ne hadje binissara atawa sambahayang lime waku dam-de-ellew, atawa magpuwase si bulan Ramadan, atawa magnaik hadji (bang maka ge-es) mintedde si teggel ellum. Ibadatin ye keteeran hatihan nen ye ne panuhut si kemun panganda-akan duk kasampurna-an toh Allahu Taala dam Qur’an Ne duk panuhut pinturu Rasulullah , duk ye tattap pagsarang sukur si Magpapanjari si ine-ine kahapan duk kasinnahan ye tadawhat tebi tu-u si dunya karma pagsaddiya si ellew salama-lama ka-elluman akhirat. Meh kapungtina-ihan lellah duk dende si Agama Islam! Ye Muslimin, subey hati te kemun pakaradja-an panganda-akan Allahu Taala duk subey gey pinahil-pahil. Hinang te kemon pakadja-anin si labeyan sa hap-hap ten. Subey kite nabang marihala duk ngipat ye meh mahluk tapanga-rizziki si kitebi weh Allahu Taala tu-u diyata gumi (bulak) ye gey ta-itung ekkahan nen si teggel ellum. Ye meh mahluk (pinapanjari) inin “Ye meh inin kasabennalan (tanda) si meh siye manusiyah makahati.” Ye Farman inin ngakahan kite weh ne hadja ginhawa baran inipat ten duk pina-idda ten keellum duk meh pangarta, malaingkan Allahu Taala nganda-ak kite ngipat duk ma-idda si kemon bakas pinapanjari Nen, kakabbunan diyat bulak, katahikan duk kemon mahlukat (pinapanjari) “ye ka-urungan ke-ellum weh Allahu Taala.” Rasulullah kabaya-an Nen damikkiyan subey kalasahan te, ipat te duk pa-idda katalibut ten (environment). Ye ngalasahan duk ngipat meh katalibut ten (environment) ye gah niyah maksud karnah nafsu bisan daahat lai duk gey kite maka-at si meh piapanjari, Rasulullah magsabda: “Kalasahanun (pa-iddahun) bi meh pinapanjari diyata bulakin supaya malasa (ma-idda) kaam amban diyata-in.” Ye Hadith tasabbut ku inin ngaka, weh Rasulullah magsabda ‘ye kasi-lasa duk pama-edda ne hadja tartantu tudju pagkahi parsugpatan si antara manusiya, malaingkan lamud sampay si kemon pinapanjari diyata gumi duk dam katahikan.’ Si pasalan inin, manusiya-in subey gey ngahinang ye pababan makapagka-at si labeyan ineine tu-u diyata bulak, sabab Allahu Taala magfarman:

“Duk da-a kaam ngahinang karupangan diyata bulak, bakas ne inin hinatul (weh Nabi pinabo-o weh Allah), ma-aku kaam si Iye (Allah) si labeyan katalew duk angan-angan; sabennal teed maaseh Allahu Taala hin pasata si meh manusiyah ngahinang kahapan.” (Qur’an 7:56) Kaubusan nen, sabab Muslim kite, subey kite nuhut pamandu Sarah Agama. Da-a ngahinang maka simbel duk maka pagka-at ine-ine tudju ginhawa baran duk si meh tapit-tapit te, duk sampay si meh seddi pinapanjari diyata bulak duk dam katahikan. Rasulullah

magsabda: “dakaam magpaniya makasiya-siya duk kaam gey siya-siya.” Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 113

Si waktu Iye (Rasulullah ) nessa-an meh sundalu Ne (Sahaba), hinaram we Ne si siye ye mangurung kasiya-siyahan si meh manisiyah gah lamud kuntara, “meh a-abahi, kamakanakan, duk meh karendehan (amban siye), lamud gey ginari maka-atan tampat pagatuhanan (simbahan) duk nebbengan kayu.” Kuwe-itu tarrang si kite weh Agama Islamin nganda-ak inipat duk pinarihala si kite ye sai sin kemon katumbu-tumbuhan duk ine-ine pinangandel si kite weh Mahasutsi Allah. Islamin pinaesseban kite weh gey ginari mamaka-atin si ine-ine maka-urung kamumpa-atan si meh manusiyah. Subey gey paka-atan te ine-ine diyatah bulak duk dam katahikan maka-urung kamumpa-atan si pinapanjari. Allahu Taala magFarman dam Qur’an:

“Duk pangurungun bi sukuh den si kamakanakan, si meh Miskinan, duk simeh a-a magtulaktulak (tala-amban lahat). Malaingkan da-a kaam magbusa (makaat pangarta). Sabennala teed, magbusa-in kaniya-an nen pungtina-e Shaiytan, buh kaniya-an Shaytanin gey magsarangsukur si Tuhan ne.” (Qur’an 27:26) Subey tahinang pangaddatan, ine-ine pakaradja-an kalagihan para si kahapan meh manusiyah subey hap duk tarrang majatu iye hin si labeyan panganda-akan Agama Islam. Lamud tu-u si inin pagsumba-ih hayep, pagpalim manuk-manuk, duk pag-iddoh. Kemon hinang gah tarrang duk pagduwe-duwe han subey tininggalan duk gey hininang. Ye meh salassayan geh tumu-un duk meh toh Agama Islam bakas tapinda subey ne gey tinuhut. Muslimin subey ganah pagduwe-duwe ne numba si katunggal Allahu Taala duk panuhut ne si kemon daakan Ne, duk nuhut bakkas-limpa kakahinang Rasulullah

Kahinapusan, pinturu-an te kaam nuhut pamadu Allahu Taala duk nuhut kakahinang Rasulullah supaya Allahu Taala pangurung ne si kitebi sampurnah paruntunganin duk pagsinnahsinnahin tu-u si dunya sampay si ellew akhirat. Mura-murahan hinidayatan kitebi weh Allahu Taala si lan bentel duk ampun ne meh duse tahinang ten bi. Oh Allah! Anughara-anun kami pa-ekka ilmu’ pasalan Agama Islam duk paniya-un kami amban meh geget si lan Ne sampay magkasuwa kami duk Kau peggeh kaniya-an kamihin Muslim gah bakas minda han Agama Nu. Oh Allah, Tuhan Kew si kemon pinapanjari! Oh Allah pakte hun si kami kasabennalan duk anughara-anun kami nuhut duk ngaput si kasabennalan. Duk pakitehun si kami kaputinganin supaya kahelli-an weh kami.

114 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

(Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 115

Patut Meh Kalellahan (The Rights of Men)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 116 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Dumain kaniya-an nen magparatsaya, lella atawa dende, apabila ye meh pakaradja-an bakas boh ye meh siye pindahan de gantane ginanta (hinukum) we Allahu Taala duk Rasulullah an ley, sine-sine amban meh siye nulang si Allahu Taala duk si Rasul , kaniya-an den lepas ne amban lan bentel.” (Qur’an 33:36) Si dambuwa Ayat dam Qur’an ngaka:

“Ye meh ka-lellahan kaniya-an den marihala duk ngagastuhan meh ka-dende han (anda re o pamilya re) ye inin sababan Allahu Taala ye ngurungan siye ge-es labi amban meh kadendehan (anda re).” (Qur’an 4:34) Malaingkan ekka amban meh pamilya si waktu tebi inin gey tantu hap meh kakahinang den; sabab kahalan kuwe-itu ne inin niyah ne meh bangsa ka-dende han siye ne magpiha usaha Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 117

hin, kaniya-an lellahin (ella) ngandel si anda ne si kahalan pag-usaha, inin, kasabennalan nen, sulang si sarah Qur’an duk si Sunnah Rasulullah . Rasulullah magsabda: “gey teed tumpukan manusiya-in maka dawhat paruntungan samantara dende magnakuraan siye hin.” Tahati weh tebi amban Hadith inin wemeh ka-dendehanin subey kaniya-an den pinagnakura-an wemeh ka-lellahan (ella re) bang kaniya-an den mabayah ngandawhat barakat amban Allahu Taala. Meh ka-lellaha nin jinari si siye maganda ekka (duwe, tellu o tamanan ampat) bang kaniya-an den maka-urung ka-adilan si siye. Pagba-id-biba-iren kapatut sin duwe maglakibini, kuweh ne meh pagleng-ngan gey jinari bang gah pagta-allukan de karuwe (maglakibini). Farman Allahu Taala:

“Duk lu-u hadja kaam pahinik si kalumaan bi, duk daa kaam ngahinang magpakite-kite, kumeh tahinang meh siye dahellu amban kaam (magpaguwa abbu re) ye waktu kaja-hallisan/kaawam, patattapun bi mamatengge Sambahayangin, ngurung kaam Zakat, tuhutun bi pangadasi kaamin, Allahu Taala mabayah ngalaan kemon akan Allahu Taala duk Rasulullah makabunsi amban kaam, si pamilya bi, supaya ganah tamak bi duk sutsi kaam.” (Qur’an 33:33) Binalikan weh Allahu Taala Farman Nen: (Qur’an 4:34)

“Ye meh ka-lellahan kaniya-an den marihala duk ngagastuhan meh ka-dende han (anda re o pamilya re) ye inin sababan Allahu Taala ye ngurungan siye ge-es labi amban meh kadendehan (anda re) duk supaya niyah nuku siye ngagastu amban meh pangartah ley. (Qur’an 4:34) Dambuwa du isab kapatut lella si ka-andahan ne, ye ne apabila ilinganan weh ne subey iye (dende) magta-at nambung duk tuhut ne, bang iye sulang, kaniya-an nen sinuk-naan wemeh kamalaikatan karambus sangem ley sampay paguwah mat-ellew, ye (dende) masayambu duk ngalissinan baran ne, ngupiksah meh ka-anakan de, nglanu-an dam luma de lamud inin si meh hinang kadende han.

“Ye meh ka-andahan bin kuweh sapantun bulak pagtaneman binihih, hangkan magtanim (parambuwa) kaam si meh anda bi bang kaam mabaya, bisan antag tampat, ine waktu, ine labeyan bang sipagsulutan bi, sumagawa ma-aku kaam dehellu si Tuhan bi mura-murahan inurungan kaam rizzikih hap; tenalew kaam si Allahu Taala, Ye tartantu mag barmata duk kaam si ellew-dambuli, nungbasan meh siye magparatsaya.” (Qur’an 2:223) Duk masi ru-isab kapatut ye lellah si anda new eh subey parihalah ne, duk anda nen damikkiyan subey parihalah ne ka-ayban (awrat) ne duk meh anak de dende hin, subey du isab 118 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

jagahan meh pangarta duk kapanyapan den, duk labi nen teed daa siye ma-asek damluma de si sine-sine band domain kinabaya-an weh ella re. Farman Allahu Taala: (Qur’an 33:59)

Oh Nabi (Mohammad ! Akahanun meh ka-andahan nun, meh ka-anakan nu dende hin, duk ye meh dende magparatsaya, subey kaniya-an den lapat de baranden duk semmek (bang siya paguwa amban lawang lumah de); iyan kasu-atan para si siye hin, subey siye silang amban meh ka-lellahan. Allahu Taala sangat ngampun duk sangat ma-aseh.” (Qur’an 33:59) Oh kaam meh Muslim magpatatsaya, Allahu Taala magfarman:

“Masi hep gey tage-es be magpa-adil si antarah meh ka-anda han bi, malaingkan subey gey pasagaran bi tiyap-tiyap dambuwa amban siye, kemon siye saka-ula-ula bang siye ambanan bi kuweh ginantung-gantung diyata baliyu! Bang tapaniyah bi maghati-hinati hin si antarah bi, duk tahinang bi magpa-a’gin, Allahu Taala sangat ngampun duk sangat ma-aseh.” (Qur’an 4:129) Oh kaam meh kapungtina-ihan lellah duk dende magkahagad si katung-gal Allahu Taala! Kaniya-an te inin bangsa manusiya (magkalupa) gey kite maka-perpek, gey kite makahinang ka-adilan sampurnah si antarah te duk meh ka-andahan te, si meh kabagayan te, usba waris te, ka-anakan te, si antarah meh kuwe tasabbut diyata miyan. Mala-ingkan sangkah ne si kite ge-esan te ka-adilan duk timbanganin si maksud duk kakahinang. Oh Tuhan mamarihala! Panduanun kami sababan katalew si Ka-u, lappasun kami amban meh pamandu la-at (saytan) duk hinag jahallis parsababan kami duk meh ka-rende han, iye teed labi nen duk meh kaandahan; duk inughara-anun kami razziki halal si pag usaha kami sukuh simeh ipatan kamihin supaya siye sayambu duk supaya tatuman de meh kapatutan den.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 119

Kapatut Meh Karendehan (The Rights of Women)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 120 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh meh Muslim! Paku ku teed si kaam, tinalew kaam si Allahu Taala duk ngahati kaam dam kahadje han (Nihmat) Nen dambuli ne amban meh panganda-akan si labeyan ngurung Iye aturan/sarah bang sa ingge kahantang sin panumba hin duk bang sa ingge pameges ne kaamin supaya gey tumapit simeh kakahinang makapeniyah duse duk meh kakahinang makala-at sudda.. In Allahu Taala gah nganda-ak kaam si Iye sinabab weh kalagihan Ne kaam, Iye nengge weh niyah kalagihan Ne si ine-ine. Subey danaak kaam weh Ne numba Iye peggeh kaam maglagi si Iye hin. Ine meh lagi (pagka-aa bi) si ke-ellum bi hey nga bentel damikkiyan (duisab) in meh pakaradja-an sin pagdunya bi duk meh pag-akhirat bi (gey ngabentel) bang du sangdel si Allahu Taala. Song nen pe, iye bantuk sin pagsumba si Allahu Taala tasarah tudju kaam makapasambu sin meh baran bi, atey bi duk me nawa bi tudju kasambuhan. Meh pagsumba inin makahap teed si meh dangan-padangan, si meh tumpukan duk bangsa. Bang kaniya-an ateyin duk nawahin ngabentel si kasabennalan, kaniya-an baranin sulig sayambu duk nuba pahap. Meh kepungtina-ihan pa-lella duk padende si Islam pinag barkanan, Islamin ye ngalaboh sarah si meh kapatut duk meh sukuh hinang meh karendehan. Bang tinumanan meh kapatut inin mato-o si keluhayahan, kasanyangan duk kasulautan si meh bangsa Muslimin. Allahu Taala ye bakas nganda-ak numan si meh kapatutan inin, Iye sangat makahati si meh kemon tinapuk dam katalingkal alam duk si meh hala manusiyah iye ngandaak paguwa si tiyap-tiyap meh tindeg dam kawman duk dam paglahat (karnah ngahati si meh kapatutan). Si jaman, dam kawman meh bangsa Arabin, ye jaman dume-hellu bahu paniyah Islamin, ye meh bangsa karendehanin gah teed niyah kapatut de si Sarah atawa si kawman (paglahat) taitung hadja siye (meh dendehin) kuweh manusiya deywah bangsa ren sumalih kuweh du meh kapanyapan si lumah salih kuweh gah niyah nyawa ne si genhawa ne, ye kuweh hadja hininang anda wemeh ka-lellahan karnah kasilasa sah pamasangka-an hadja hawa-nafsu weh meh ka-ellahan den. Malaingkan, ye Qur’an duk Hadith tapaniyah de ye tingkoh meh karendehanin hadja kataghaan meh kahalan, subey tapaniyah weh de (Qur’an duk Hadith) in meh siye karendehan sumame ne (lumimbang) si meh ka-lellahan duk sumalih ne siye si agdahan sarah (upama nen) si tumpukan pagpa-anda duk pag pa-ella. Meh ka-lellahanin sinabbut diyalem Qur’an, duk meh ka-rendehanin tasabbut du isab dam Qur’an bilang taga kapatut ne (si Sharah Islam) Allahu Taala mag Farman dam Qur’an: (Qur’an 33:35) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 121

“Bennal-bennal teed, in meh Muslimin (ye magmalillah tudju Allah) pa-lella duk pa-dende duk meh siye magpaparatsaya (si katunggal Allah) lella-dende duk meh siye magtagpatuhut (si kabaya-an Allah) lella-dende; duk meh siye bennal lunglun (bissara ren duk hinang den) lelladende; duk meh siye magsasabal (ye meh siy ngahinang panganda-akan duk meh siye pahallih amban pamegesan Allahu Taala) lella-dende; duk meh siye ngurung Zakat (bang uabut si Nisab) lella-dende; duk meh siye magpupuwase (wajib si Bulan Ramadan) lella-dende; duk meh siye mag puwase sunnat bang tasaluh de; duk meh siye lella-dende ye patala aman Zina; duk meh siye lella-dende magpa-ekka sasabbutan si Allah dam pangateyan de duk si dellah de, kemon meh siye inin tinagamahan siye weh Allahu Taala kaampunan duk pahala (yene Surgah si ellew dambili). (Qur’an 33:35) Si tenged kapatut meh kadende han, Qur’anin magpain:

“Duk ye meh Kadendehan niyah kapatutande(amban meh ka-ellahan de si tenged paggastu si ka-elluman de) kuweh du isab kapatut meh ka-ellahan de subey siye pagta-atan duk pagaddatan wemeh ka-andahan de bang si kasabennalan; iye hadja kaniya-an meh ka-lellahanin mas pesung amban meh ka-dnde han tinanggungan den. Duk Allahu Taala sangat kawase duk sangat ta-u ngahukum.” (Qur’an 2:228) Tasuwi-suwi si dambuwa Hadith, rewayat amban Tarmizi: Nabi magsabda: “Kamattanan nen, in kaam niyah kapatut bi lu-u si meh karende han bi (anda bi) duk niyah du isab kapatut de si kaam (ka-ellahan).” Tasabbut dam Sura Ya’sin, Allahu Taala ngajanjih: “gah niyah amban meh baran-nywa weh gey siniksa weh Allahu Taala bisan sah pain sa diki-diki ka-anyayahan tahinang tu-u si dunya labi ne bang si ellew pagbista atawa paghukum.” Kaniyaan ten bi kemon gah niyah ili-an bisan dambuwa, masi kitebi pinasambung (si ellew paghukum) si tiyap tiyap tahinang tebi kasaan/duse (amban sine sine manusiya, salih du Muslim duk muslim. Suwe-suwe amban si Hakim Muawiya weh inakahan iye weh ne: “in aku nilew: Oh kew Nabi sin Allahu Taala, ine meh kapatut ye anda si ella ne? in Rasulullah magsabda (nambung): “urunganun iye kapamangan bang kew mangan, duk pasemmekanun iye bang kew makasemmek, da-a kew ngahinang maka sallah si iye, da-a iye ambananun dendangan malaingkan bang diyalem lumah ne.” Saddi amban ye Hadith tasabbut miya-an, niyah pe meh kapatutan karende han (ye taga-ellah) amban meh ka-ellahan de, subey siye inaddatan duk panganduh; duk subey iye gey kanabunsihan bang dambuwa du addat ne gey mahapin; kaw du pain pangaddatan ne sinduwehin ngahap; subey du isab siye inurungan waktu pahali-halire; duk subey siye inurungan kapamangan pamasayambu re baran de; subey siye inurungan panemmek duk tampat (luma) patenna-an de; subey siye pinanu-an pasalan pag-agama Islam; ye teed labi-labi nen tinu-an pasalan meh Rukun Islam lime (5) duk meh kasinduwehan pe amban meh ine-ine 122 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

(subey hinati duk binebbegan) iye kalagi han subey hininang si pang-ellew-ellew ka-elluman salih du pag dunya duk pag-akhirat. Kapandakan nen, meh ka-lellahanin subey bilang de meh karende hanin kuweh saweh ;imbang de sangat kalasahan ne si paglugtu duk pagtuyuh si ke-ellum de. Si Islam dende muslimin niyah sapihak pagka a-a nen, Sali du duk lellah bang simeh hinang sukuh si Agama, koweh ne patut de subey pinatuntul si pag-ilmu, koweh ne meh tungbas ye meh hinangde mahapin, demikkiyan du-isab ye pamebbeg de pamaratsaya re (Iman). Niyah pagmanda ne sampurna duk pagduhul bayah ne si meh pinagdapu-an nen. In iye (dende) niyah kapatut ne meneh bang sine kabaya-an ne hinang limbang (ella) duk niyah du isab kapatut ne makatiman (bang gey ne magsulut) duk ta-ella nen. Oh Tuhan mamarihala! Panduanun kami sababan katalew si Ka-u, lappasun kami amban meh pamandu la-at (saytan) duk hinag jahallis parsababan kami duk meh ka-rende han, iye teed labi nen duk meh kaandahan; duk inughara-anun kami razziki halal si pag usaha kami sukuh simeh ipatan kamihin supaya siye sayambu duk supaya tatuman de meh kapatutan den.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 123

Pagka A-A si Islam (Gender in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 124 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) O Muslims! Pinturu-an te kaam tinalew si Allahu Taala duk hatihun bi tamam ye kahadjehan hikmat si panganda-akan manunjuki si pag-ibadat duk pangalang kaam amban katumapit si pakaradja-an kakahinang duse duk hinang gag tumuun. Allahu Taala gah ngandaak kaam numba Iye sabab kalagihan ne kaam, gah Iye maglagi si sine-sine amban meh bakas pinapanjari nen. Taraak kaam weh Allahu Taala sabab peggeh kalagihan bi Iye. Kaniyaan ka-ellum bin gey paentel atawa ka-elluman be si dunya hin duk si Akhirat gey sampurnah samantarah gey parambus-bus bi pangandel si Iye (Allah) hin. Katalusannen, ye meh puntukan ibadat (panumba) pangandaakan weh Allahu Taala si kaam tahinang sababan makapahap si pamaranan bi duk pangateyan bi duk ngabentel niyawalihan nin. In Sambahayang maka-urung kamumpa-atan si pakaniye-kaniye amban kaam, tumpukan duk dam kawman. Apabila pangateyanin duk niyawalihanin pabentel, pamarananin nilig dam kasanyang duk kahap. Pag-aaddatan lellah duk dende si Islam! Islamin bakas ne pinatarrang weh Ne ye kapatutan duk kawajiban meh ka-dende hanin. Apabila ka-anggawta-an ye meh kawajiban inin tartantu paniyah kahinek, kasanyang pag darambuwah dam kawmanin. Allahu Taala Iye bakas mangada-ak kam mangahinang kawajinanin Iye sangat ngata-uhan kemon pakaradja-an tinapuk si entero alam duk puna-an sin kemon manusiyah magpawajib si tiyap-tiyap amban kaam dam kawman duk dam paglahat. Ye jaman gah pe niyah pangalab-ngalab meh Arabin dehellu amban kapamatarrang sistema sin Islam, meh karendehanin gah niyah kapatut de dam sarah si kawman. Pinatut siye amban meh diyawah manusiyah pinapanjari hininang ipun (daraakan) dam lumah, gah niyah hagah de, bang siye pina-ellahan kapatutan si si ye para pangalasa si si ye sah para pamaguwa-an napsu ka-ellahan de. Sampay paturun Ayatin. Parman Allahu Taala dam Qur’an: (Qur’an 9:71)

“Ye meh siye magpaparatsaya, ka-lellahan duk ka-dendehan, Ipun (daraakan, bebbeg, bagay, ngellig) magtabang-tinabang; kaniya-an den subey nganda-ak (manusiyah) maghinang hap (Katunggal Allah duk kemon pangandaakan Islam si siye) nglang hinang makalaat (nakutuhan Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 125

Allah, geymaratsaya duk pangalangan Agama Islam). Tenggehan de Sambahayangin duk ngurung si Zakat, duk magta-at si siye si Allahu Taala duk si Rasullullah , Allahu Taala sangat ma-aseh si siye. Kasabennalan Allahu Taala mahasutsi duk Bar-akkal.” (Qur’an 9:71) Si dambuwa Parman Allahu Taala dam Qur’an (49;13)

“O meh manusiya! Bennal teed pinapanjari kaam weh kami amban lellah duk dende (maglimbang-limbang) duk hininang kaam weh kami amban meh beddah-biddah bangsa duk lahat supaya kaam makapaghati-hinati. Sabennal teed tamanan mamulliyan amban kamin si Allahu Taala yene meh siye (bar-iman) niyah katalew de. Kasabennalan Allahu Taala sangat Makahati.” (Qur’an 49:13) Meh kapungtina-ihan lellah padende si Islam, ye ayat inin ngakahan kitebi kemon bar-iman Sali du lellah duk dende subey siye magsame-same ngandaak simeh manusiyah maghinang hap (ibadat si Allah) duk mages si hinang laat (sulang si sara Allah) duk subey siye ngandaak magsambahayang lime waktu. Nah amban sababan inin, gah niyah pagbiddaan ne si antarah lellah duk dende bang si pamandang Allahu Taala bilang pinapanjari weh Ne, meh kadendehanin masi siye kawajiban ngahinang ine bakas tasuku si siye duk subey inakuhan weh si si Islam salih du isab damikkiyan ye kawajiban si kalellahan. Bang meh lellahin makahinang duse masi kaniya-an den siniksah pasalan duse tahinang de ley. Damikkiayan meh kadendehan apabila siye makalanggal duse/sarah masi du isab siye hinukum/siniksah si duse talanggaka de ley. Ye patuwa (hidayat) Islamin yuh lu-u si meh bar-iman lellah duk dende, ye si kaniayah de bilang magsame-limbang sababan makapaniyah siye beddah-biddah bangsa diyalem paglahat sampay si katingkal alam, duk makapaghati-hinati pe siye amaban dambuwah bangsa tudju dambuwa bangsa bisan kaniya-an den da-bangsa, yene sa hadji-hdji tandah in Allahu Taala sangat kawase, sangat ta-u duk sangat kapandiyan Nen. Amban sababan inin, in Allahu Taala masi gey mayam si meh pamayhuan (bantuk) bi si kadaya bi sumagawa pinayaman Nen yene si katalew bi pamaratsaya bi si Iye (Allah). Sahap-hap kaniya-an nen amban kaam yene meh siye sangat katalew nen si Allahu Taala. Meh pungtinai ku lellah duk dende si Islam! Subey te-ed hati tibi sukuh tenbi duk kawajiban tenbi tudju dangan-parangan, sabab bakas ne inin tinugilah weh Allahu Taala meh parsuku-an tenbi duk meh kawajiban tenbi, atawa ye meh inakuhan weh tebi meh ka-lellahan duk damikkiyah meh kadendehan. Meh kadendehanin niyah teed tugila panabbutan siye dam Qur’an eh Allahu Taala duk kaurungan du isab siye sukuh subey bebbegan de supaya pagkebangsa ren duk pagka a-a re dam kawman makaurung kaharga-an duk kamulliya-an. Pama-esseb ye meh siye magnaik hadjih, kemon Muslim lai amban biddah-biddah warnah, lahat duk bangsa, lellah duk dende, makanak duk balig sama-sibuh mag Sai (lenggan-lakkes amban ellet kud Safa duk Marwa) karnah ngahadji duk makelluman bakkas lugtuh si ke-ellum Sitti Hajar, anda Nabi Ibrahim (A.S) duk inak Nabi Ismail (A.S).

126 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Tahati weh tibi magnaik hadji-in, niyah meh panglangan si meh kalellahan jinari si meh kadende han: ngasek semmek ilait si waktu dam Ihram, duk makey bulawan dam ka-ekkahan tartantu hinaram si meh kalellahan. Sitti Maryam, ye inan Nabi Isa (A.S) inangkat alin nen tahinang dambuwa Gikapan dam Qur’an ye ngurung suwe-suwe hal kapanganak Nabi Yahya duk Nabi Isa (A.S). Si dambuwa Hadith, Rasulullah magsabda: “sabennal teed, iye (sitti maryam) dende pilihan makatabang mo-o kasampurna-an si meh kalellahan tu-u dunya sampay si akhirat.” Amban damikkiyan inin, meh pungtinai lellah duk dende si Agama Islam, dalih du kaniyaan lellah duk dende hin tapapanjari niyah ge-es de ngahati duk nowh si kamaksuran pangahati supaya tamam si pagtuhan ne si Allahu Taala. Islamin ngaka weh ye meh manusiyah basag nuntut pangadji ngahati si meh pinapanjari duk kamaksuran de, tamba-manamba pangahati nen si katamam ne si Magpapanjari hin (Allah) ye sangat ngurung kawase duk magrizzikih si meh mahluk (pinapanjari). Bennal nen, ye poonan salassayan sin Islam si hal parsugpatan antarah lellah duk dende ineddoh amban puna-an towh sin Qur’an:

“Inin ye meh Tandah: Ye (Allah) mapanjari Iye para si kaam amban ginhawabi tahinang bi limbang (anda), supaya talessabi parasahanin lu-u si siye, duk pinalasa weh Ne pangateyan bin duk aseh ben pakaniya-kaniya. Kasabennalan, ye inin meh Tanda si manusiya niyah pamebbeg de.” (Qur’an 30:21) missara: “subey kaniya-an meh karandehanin pinag-addatan minula, Ye Nabite Muhammad sabab Islamin pinandang weh ne meh karende hanin duk darajat, duk paniyah kasigpit pangandawhat paruntunganin si ka-elluman bang ganah karendehan. So meh pungtinai kami Muslim kalellahan, ye kitebi meh lellahin subey pangurung tebi ye meh kapatut meh karendehanin dam pagluma-lumah de, dam kawman duk sipag agama supaya pinagbarkat siye weh Mahasutsi Allah. Oh Allah pagtamba-tambahun pamaham kamihin si Agama Islam duk patattapun kami si lan ne (Islam) sampay si ellew pagkasuwa-an kami duk Kau sabab Muslim kaniya-an kamihin ye gah kami bakas mindahan Agama Nu. Oh Allah, Kau Tuhan sin kemon pinapanjari. Oh Alla, pakitehun si Kami lan kasabennalanin, para katughara-an Nu kami kahargah nuhut duk damlikusan kasabennalan. Oh Allah pakitihun si kami kaputinganin, para katughara-an Nu kami patala amban iye (kaputingan).

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 127

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

128 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Ine Tabissara Islamin Hal Pag-Anda Seddi Bangsa

(What Islam Says of Intermarriages)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 129

Meh kapungtina-ihan lella duk dende si Islam, subey teed hatitibi we weh Agama Islamin tunggal mabennal pag-agamahanin. Islamin yen sampurnah duk jukup lele-etan ke-ellum. Ye Qor-anin yene final duk kahinapusan Kitab Allahu Taala, tapaturun si Nabi Muhammad ye kahinapusan duk kateb-teban Nabi. Islamin hadja kaniya-an nen tartantu pasal pag-akida (pamaratsaya), pag-ibadat (panumba), Akhlak (pangaddatan) Mu’malat (pagsawmadja parsugpatan dam kawman); Islamin kalangkupan ne kemon lele-etan ke-ellumin. Meh kapungtina-ihan lella duk dende si Islam, sube hatitebi weh kaniya-an ten bi pinapanjari amban dambuwa manusiyah (Adam duk Hawa), pagpuwas, tapa-ekka kitebi (amban sabab mannih lellah duk dende pinag lamud) tudju biddah-biddah bangsa duk kawman supay kaniyaan tenbi maghati-hinati. Parman Allahu Taala dam Qur’an:

130 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Si Islam, lellahin majari taman ampat andanen malaingkan Allahu Taala mag-Farman:

“Duk daa kaam maganda meh Al-musrikat (dende numba santu) samantara iye gey maratsaya (Allahu Taala Tunggal sinumba nen), kasabennalan nen ye dende-ipun (daraakan) ye magparatsaya labi hap amban dende sanyang Musrikat bisan pe kaniya-an nen makasulut kaam. Duk ye lellah daraakan magparatsaya labi hap nen amban lella sanyang musrik (magsumba santu), bisan pe kaniya-an nen makasulut kaam. Kaniya-an ye meh siye almusrikun na-abbit kaam tudju magdam-narka, malaingkan Allahu Taala na-abbit kaam magdam-surgah, duk ngampun kaam duk hininang weh ne pinatampal Ayat Nen supaya tarrang si manusiya duk gey takalupare.” (Qur’an 2:221) Sabennal teed, pinapanjari kitebi tu-u diyata bulak inin duk maksud ne. dambuwa amban meh maksud ye maganda supaya tadawhat magpa-ekka manusiya-in sampay tahinang bangsa duk lahatan. Ye lellahin bang mag-anda duk dendehin bang mag-ellah subey kaniya-an den tuhut de ine kalagihan pangandaakan weh Islam. Bang bintang te si Ayat miyan, subey tuhut te ye kasampurna-an toh sin Islam duk subey geget pamebbeg te iye hin. Apabila ne kasinduwe han amban meh Muslim kuweh gah ne tuhut de ye toh Islamin, kajatuhan meh ye kerende hanin ta-anda ne wemeh lellah musrik (geymaratsaya) duk inanda ne meh kaanakanden wemeh kafir. Payaman te ye bissara Qur’anin, bisan pe kaniyaan nen dende tabihag amban dambuwa lahar mas hap pe inanda bang hadja kaniya-an nen bar-iman. Allahu Taala Mag-Farman:

“Oh kaam ye magparatsaya! Apabila ye bar-iman dendehin tekka piyu (amban seddi lahat) si kaam, liksa-un bi (pamaratsaya nen), Allahu Taala labi mangata-uhin si pag-iman nen. Apabila sabennal si pamayam bi pamaratsaya nen, da-a siye paboo hun bi pabalik pi simeh siye ganah-pamaratsayani (kafir), kaniya-an den gey halal inanda wemeh kafir, bisan pe kaniya-an meh kafir ley mag-ungsud si siye. Malaingkan subey pabalik bi ye pangungsud kafir si dende ley. Gah niyah duse bi bangpaganda bi siye bang hadja paguwah bi mal (ungsud) bin si siye. Damikkiyan da-a hinangun bi anda ye meh siye dende gey-maratsaya, subey pa-aku bi pabalik ini bakas tagastu (urung) bi si siye hin, duk subey pa-akure pabalik ine bakas tagastu ren. Ye iyan hukuman Allahu Taala hin. Iye manarah si antarah bin. Duk Allahu Taala sangat Mangatauhin duk bar-akkalin.” (Qur’an 60:10) Inag-addatan pungtinai lellah duk dende si Islam! Ye pamaganda si seddi bangsa hin duk pamiha anda hin niyah waktu pajatu inin gah ta-angan-angan. Tuu si inin magsaddi-saddi pamaham meh siye mata-uhin. Magpain siye, ka-ekkahan amban meh a-a maka-anda o makaellah ye meh amban saweh deru mag-sawmadja duk kuweh du siye hin. Malaingkan niyah du

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 131

isab amban meh siye weh kahagad niyah waktu takaral/ta-anda nen domain kuwe iye hin atawa saddi bangsa nen. Amban inin subey kite bi jaga si iye Ayat tasabbut miyan yene ngakan duk nganda-ak kite si hal pamaganda si siddi bangsa. Sabab Muslim kaniya-an ten, tartantu kawajiban te manuhut si kemo panganda-akan si kite weh Allahu Taala hin duk manuhut Nabi Nen Muhammad . Allahutaala magfarman dam Qur’an:

“Domain kaniya-an nen manusiyah maratsaya, lellah atawa dende, apabila Allahu Taala duk niyah pabettad de sarah buh kaniya-an den miha pe labeyan seddi (panarah) de. Rasul Nen Sine-sine amban meh siye nulang si Allahu Taala duk si Rasul Ne kaniya-an nen tatuhut ne lankalipasanin.” (Qur’an 33:36) Kahinapusan, maku kitebi si Allahu Taala supaya ampun Ne ye meh duse tenbi duk supaya kitebi urungan Ne Hidayah Toh si lan bentel supaya tadawhat tebi sampurna paruntunganin amban ellew dunya labi bang si ellew akhirat. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

132 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Darjat Meh Karendehan si Islam (Status of Women in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 133

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh kaam meh Muslim! Magmehet-mehet ketibi tinalew se Allahu Taala, duk hati tebi ye sahadji-hadji Hikmat si kemon panganda-akan Ne, amban inin tinigilah weh Ne ye meh labeyan panumba si Iye duk pamegesan weh Ne ye mapatapit si meh pakaradja-an janan paka-edduan duse duk masi-at. Gah kitebi tara-ak weh Allahu Taala numba si Iye pasalan kalagihan Ne kitebi. Gah Iye magkalagihan si meh kemon pinapanjari. Tara-ak kitebi numba weh Ne pasalan kalagihante Iye. Ye ka-elluman tebi inin gey sanyang salih du pagdunya duk pag-akhirat, sahingge gey sampurnah pangandel tebi si Iye hin. Katambahan pe, ye labeyan panumba panganda-akan weh Allahu Taala para si kitebi subey ginhawa baran tenbi, pangateyan tenbi duk niyawalihan tenbi sayambu supaya kitebi ngabentel. Ye sambahayangin maka-urung kamumpa-atan si baran, sampay si tumpukan duk dam kawman, kuweh isab damikkiyan pangatiyan duk niyawalihan bang iye ngebentel, pamarananin nulig dam kasayambu duk pahap. Meh pongtinai pag-addatan si islam! Islamin sinukuh weh ne ye meh kapatut duk kawajiban meh karende hanin. Sababan tahinang de ye kapatut duk kawajiban den tartantu iyah kahinek de, kasanyang duk maka urung makasanyang dam kawman Muslim. Allahu Taala Iye mangaka si meh kapatut inin Ye sangat ngata-uhan tinapuk dam alam duk puna-an manusiya-in. kalagihan inin weh tiyap-tiyap lamud dam kawman duk kahadjihan nin dam paglahat. Paniyah tebi kemon mamebbegan katalew si Allahu Taala hin duk tuhut tebi kemon pangandaakan Nen. Maku kitebi si Iye makapa-ellig amban meh hinang saytan duk hinang kaputingan duk ma-aku kitebi poonan pangaddatan mahap pangaka duk panganda-akan Ne kitehinbi. Allahu Taala Magfarman dam Qur’an:

“Duk meh karendehanin niyah du isab kapatut de para si meh kalellahan ye si labeyan adel.” (Qur’an 2:228) Suwe-suwe ye meh tagnah, tkasuwa weh tebi ye meh siye karende han matu-u ley, kaniya-an darajat den lamud kuwe saparati pangarta duk panyapan meh kalellahan. Lai si lahat kapanteyan si Arabiya ye gah pe Islamin, meh kadende hanin pinagdagang kuweh sapantun dagangan. Niyah pe waktu, ye meh bangsa Arab magsumba-santu si gah pe Islamin pamayam 134 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

de darajat dende hin makadiyawa bangsa duk maka-urung demalas. Sampay bakas tahinang de mangubul anak de dende duk ke-ellum-ellum nen. Malaingkan si waktu patekka ne Islamin, ye sababan kakahinang ye meh siye manaymah iyehin.

landu pagtuyu duk paglugtuh nulang ye kakaahinang tasabbut miya-an, tattap pinahati Nabi weh ne ye meh Ayat dam Qur’an pinaturun duk nilew: “Duk si waktu ne makanak dende hin kinubul duk ka-ellum-ellum nen, makatilew pe iye: weh ine duse tahinang kun hangkan ku sina-ituh.” (Qur’an 81:8-9) Ye Ayat inin tapaturun duk ngamardika ka-ekkahan amban meh lahat Arabia amban kajahilan (jahiliya) ye bang inanak dende hin weh matettu-ane panayma-anden makadiyawah bangsa. Rasulullah yene Aseh (Rahma) si manusiya duk sa hap-hap pangaddatan nen, binilang weh ne meh karede hanin hadje dam cawman, kuwe du kahantang meh kalellahan. Tinow-an weh ne meh karende hanin pasalan ine meh kapatut duk kawajiban den kuweh du kapamanoh ne meh kalellahan. Pangaka weh ne simeh siye weh gananh kapatut de ngandiyawa-an meh kadende hanin sawkat ne siye inanak amban meh bangsa dende. Dambuwa amban meh maksud hap lahat seddi meh Sahabat Rasulullah , ye Abu Jahl gey magkahagad papuwah da-ak ne Abu Sufiyan pi hap Abissinia si Lahat Christian Negis mages meh Muslim ye ngaka pasalan kaharga-an meh karende han. Missa meh Sahabahin: ine weh ke kaniya-an ben taga anak dende ru isab komeh sinduwe hin? Malaingkan ye Christian Sultanin landu mabayah pakale buh pain ye pananagga-in gey mabayah, sampay tinilew weh ne meh muslimin pasalan bang ine tabissara Kitab (Qur’an) den pasal Nabi Isa (as)? Panambung den massa siye amban meh Ayat si Sura Mariam mag tuwe kaniya-an den kemon malai si astana Sultanin lettep, buh pain sah bu re mag bisara lolop. Kitebi, Muslim magkahagad si Allahu Taala ye panganda-akan nen bakas ne pinadagbes weh ye kahinapusan Nabi Ne Muhammad duk kuweh kababbalan Abu Jahl duk saweh nen Abu Supiyan ye meh siye nulang si pamasampay Rasulullah si Makka. Si pag-anak-anda, karende hanin subey pinatut kasawe-an wemeh ella re. ye mahasutsi Qur’anin ngaka pasalan meh karende si hal pag-lawlakibini magkasilasa duk labeyan pakaedduan ella ne kasanyangan. Allahu Taala Magfarman:

hanin. Ye meh siye tapakite weh de ye hatihan ke-ellum meh karende hanin si jaman de duk sampay tehinang siye pamintangan sahaya si meh tubuh sisinong. Kaniya-an den tahinang paka-eddu-an sa hap-hap pamintangan si pamakey, ngaharga ke-ellum den sumpay ngangkat siye, hap pangaddatan den maka-urung hinek dam kawman. Ye Qur’anin matarrang bang ine subey hininang meh karinde hanin, duk ngurungan meh karende han supaya pinag-addatan, minulliyah duk hinarga-an. Ye Islam mamagurung pinaniyah kapatut meh karende hanin kuweh du meh kalellahan tagnah tagnah tasabbut dam kakissahan. Allahu Taala Magfarman dam Qur’an:

“Duk meh karendehanin niyah du isab kapatut de para si meh kalellahan ye si labeyan adel.” (Qur’an 2:228) Bisan si jaman kuwe-itu kinilale wemeh kalellahan weh gah niyah kasamunsaya-an bang gah niyah kapatut pag-usaha. Sampuk-ampat hatus tahun ne palabey, inurungan Islamin kapatut meh karende hanin taga pusaka si pangartah duk meh kabbun nan atawa ellare parbahagi-an si siye duk manjari ne palihih de atawa pabellihan de bang kabaya-an de. Allahu Taala Magfarman dam Qur’an:

“Tartantu si siye ne meh kalellahan ine bakas ta-usahare duk damikkiyan si meh karende han ne si ine-ine bakas ta-usahare.” (Qur’an 4:32) Si pag-anak-anda, karende hanin subey pinatut kasawe-an wemeh ella re, salih niyah kapatut de si aka-adilan, duk gey siye manjari pinuwelsaw, pasalan ye karende han si hal paglawlakibini subey magkasilasa duk labeyan paka-edduan ella nen kasanyangan. Kuweh ne Magfarman Allahu Taala:

136 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kahinapusan, maku kitebi si Allahu Taala supaya ampun Ne ye meh duse tenbi duk supaya kitebi urungan Ne Hidayah Toh si lan bentel supaya tadawhat tebi sampurna paruntunganin amban ellew dunya labi bang si ellew akhirat. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurnah pagparambus-bus si Iye duk nuhut bakkas si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana-aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 137

Pagpungtinai si Islam (Brotherhood in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 138 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Kemon meh Bar-Iman kaniya-an nen magpungtinai, hang kan paniya-un bi magpasulutin si antara bi duk pungtinai bi, duk tinalew kaam si Allahu Taala supaya tadawhat bi Aseh Nen.” (Qur’an 49:10) Meh pungtinai kalasahan lellah duk dende ye maratsaya si katunggal Allahu Taala, bang hadja ye kasampurna-an pagkasilasahin tahinang tebi pangaddatan peggeh kaniya-an tenbi Muslim ye ganah iggil ne, kimbu ne duk astel ne si antarah ne duk meh siye muslim. Damikkiyan, bang hadja kaniya-an muslimin magdambuwah kakahinang duk magtabang-tinabang, gah ne niyah amban siye miskin, ngasayambu duk paangat n eke-elluman den, ye kuweh tajanjih weh Islam. Dambuwa infortanti pakaradja-an ye kalagihan subey pagdarambuwa-an si antarah magpapungtinai si Islam ye parsababan makahaget duk makabasag dam kawman, janan magkasilasa, magdarambuwa duk kasanyanganin tartantu pajatu si mahadjanan dam kawman lahat muslim. Subey gey pinahadje pag bangsa-bangsa hin amban kapagpungtinai si Islam. Yakanin, saupama, subey gey palabi ne amban seddi bangsa (Magindanao, Maranao, Tausug) ye peggeh dambuwa bahasa siye si ine-ine pakaradja-an, subey paniyah ne kaadilanin bang iye ngaghukum si antarah. Meh pungtinai pagaaddatan si Islam! Ye dambuwah amban meh labeyan jatu geykapaghatihan si antara muslim ye sababan kapagsagga-an de si pagkahire muslim yene peggeh gah binebbegan weh de kahadje-han magpungtinai si Agama Islamin. Ine tatilew tene ginhawa baranten bang ine bakas tapanabang te si pungtinai te Muslimin? Ye meh siye kulangkabus (miskin) patut tinukbalan Jakat duk Sadakka, sabab inin panganda-akan weh tagakapatutin subey pangungsuran. Ine tahinang teru ye kawajiban te miya-an para si meh pungtinai te Muslim? Ka-ekkahan, niyah pe amban meh kapung tinai han te Muslim pamayam ne pungtinai ne Muslimin pungtinai ne. hangkan bisan pakaradja-an dikih diki tahinang de parsagga-an sampay humadje pagsasah de miya-an tudju bangsa. Esseb tebi meh pungtinai si Islam, ye pinturu Nabi Muhammad : “Da paniya-un bi jangkihin amban dambuwa-parambuwa; Daa kaam maglaug-ilaug; daa kaam magsasah-sinasa; daa Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 139

kaam mag-amban-inamban; daa kaam mabelli panyap saweh bi bang gey pangata-u ne; hinangun bi baran bin sabennal magtag-ipun si Allah; duk paniya-un bi baran bin magpungtinai si Islam, sabennal teed kaniya-an Muslimin magpungtinai si Agama Islam. Gey teed ginari si Muslim mangala-ugan duk manganyaya si pagkahini Muslimin, subey gey pa-iyahh ne, pasagad ne duk limitan ne ye pungtinai ne muslimin.” (Muslim) Pag-aaddatan pungtinai si Islam! Yene inin waktu nen, kalagihan si tiyap-tiyap kemon amban kitebi Muslim magdarambuwa si alen Agama Islam. Kasabennalan nen, Islamin yene labeyan pagdarambuwa-an tebi kemon. Subey kitebi magtabang-tinabang, tibook tebi ginhawa-baran tenbi ngaput si Lubid Allahu Taala. Kuweh ne Tasabbut diyalem Farman Mahasutsi Allah:

“Duk iye meh siye, (Ansar) katikkah si Madina, kaniya-an den asal ne Bar-iman (magparatsaya), kinalasahan weh de mapatekka si siyehin (Muhajirin), gah niyah kimbu damdaakan de, si meh ine-ine bakas tapangurung weh de, minulliyah weh de mapatekkahin palabipe amban ginhawa-barande, bisan pe kaniyaan den kalagihan de teed miya-an. Duk sine-sine lappas amban kananapsuhan (kakuriputan), siye ne ilih meh manusiyah maka dawhat sampurnah paruntunganin.” (Qur’an 59:9)

140 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Pinag-aaddatan pungtinai si Islam! Subey urungan te kabasag ye pagpungtinai tebi si Agama Islamin. Sabab ganiyah pagbidda-an tebi duk siye si Allahu Taala, salih du kaniya-an tenbi kemon bang si Allahu Taala duk dambuwa pu’na-an du kitebi duk siye kemon. Sina-bennal inin weh Allahu Taala Magfarman diyalim Qur’an:

“Sabennal teed, inin, pungtinai (ummah) nu iye si Agama, duk Aku Tuhan ben, hangkan subey Ku Sumba bi (Tunggal). (Qur’an 21:92) Rasulullah magsabda: “gah niyah pag biddaan si antara Arab duk �et a�-Arab, Antara a-a Puti duk Ittim malaingkan si Katalew (si Allah).” Pasalan kaharga-an pagpungtinai si Agama Islam, Allahu Taala, ngaka si Rasulullah Weh apabila ye a-a gey ne takasuwah sugsugan panubuh nen, Allahu Taala daak ni Rasulullah min pinagpungtinai siye si Islam. Farman Mahasutsi Allah diyalem Qur’an:

“Alenanun siye (adopted sons) duk alen �et a�, iyan labi kabaya-an Allahu Taala hin, Malaingkan bang saupama gey katauhan bi ka-alenan sama ren, alenanun siye pungtinai nu si pamarat saya duk ye meh siye dara-akan. Duk ganiyah duse bi bang kaniya-an ben gah tumuun, bang gah du kaiya-an pangateyan ben (ngusah-ngusah) pata-ayun lai. Allahu Taala sangat pangangampun duk sangat ma-aseh.” (Qur’an 33:5) Pungtinai Muslimin! Subey patattap tebi pagkasilasa duk pag-addat-inaddatin si antarah tebi. Paniyah tebi magtabang-tinabangin amban dambuwa-parambuwa. Paniyah tebi magma-ap mina-apin. Maksud nen hangkan inin subey patattap tebi supaya tadawhat tebi sabennal hatihan pasanyanganin, ka-adilanin, duk manusiya sayambu, duk lappas kitebi amban kemon pitna, duk amban kemon, kanalasahan kitebi weh Mahasutsi Allah, duk kaniya-an tenbi sangyang tu-u diyatah bulak dunya sampay tahinang tebi lutu apabila ne hitebi moleh tudju ellew kiyama. Meh kapungtinaihan kalasahan si Islam! Ye kamamisan pagpuntinai si Islamin tadawhat duk patanda apabila tiyap-tiyap amban kitebi tinihut weh tebi pamandu inin: • • • • • • • •

Tabi-at Hap (good manner) Gey kimbuhan nu pungtina-inun (do not envy your brothers) Paluwehan sinna duk pa-iyem (happy face and smile) Gey ngajanji bang gey tatuman ne (do not promise if you can not fulfill it) Lasanu si pungtina-inun kuweh lasanu si barannu (love your brothers as you love yourself) Pa-abutun sasalamun nun bang kew magkasuwa duk pungtinai nu Patattapun pagpungtina-inun duk sine-sine (maintain your brotherhood with any one) Magpamariyawa kew si pungtina-inu (humility to your brother)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 141

• • • •

Jagahanun tinapuk pungtina-inun (protect the secret of your brothers) Tabangun pungtina-inun bang iye ngalagihan tabang (help your brother when he is in need) Piyahun iye bang mag-ellewan ne gah kitenu (look for him if you cant see him in few days) Kalasahunun duk pag-addatanun pungtina-inun (love and respect your brother)

Bennal nen, kalagihan si tiyap-tiyap Muslim ye bennal pag-iman nen malasa si Allahu Taala duk si meh kinalasahan Nen, kuweh ne meh Kamala-ikatan, Kanabihan, Karasulan, Muhmin kapangandelan, Ka-sahiran duk lingkumun nen si kemun Bar-Iman. Katambahan nen, ye meh siye tananam de ye kamamisan pag-Imanin apabila malasa siye si manusiya sabab karnah Allahu Taala. Amban sabab inin, ye tapangaka weh Rasulullah amban meh tanda kamamisan pag-Imanin yene lasa nu si dambuwa manusiya karnah hadja Allahu Taala. Damikkiyan ye malasa karnah Allah, ngama/astel karnah Allah, ngurung karnah Allah, magsabar karnah Allah, sabennal teed jukup duk sampurnah ne pag-Iman nen. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

142 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Ka-Jattihan Dam Kawman Islam

(Equality in Islamic Society)

magsabda:

“Kaniya-an bi iyan kemon anak-apuh Adam duk Adam tapapanari amban dakemmel bukak, gah niyah kalabihan Arabin amban Arab, mala-ingkan sine amban siye Bar-ibadatin.” Pag-aaddatan pungtinai si Islam! Kaniya-an ten bi kemon salih-salih, ganah dangan labi hap amban dangan, jaga kaam si kasawe-anbi, sabab gah kaam tapapanjari amban mutsa atawa kumala duk meh kasinduwe nin asal-asal den amban abu. Kalasahan Ipun Allah! Kannal tebi be ye kahalan sinasang tebi kuwe-itutu, weey kaniya-an meh Muslim kuwe-itu hin losah dam kasasewan duk diyawah manamal darajat pamayam iye hin? Hatu dembuwa amban meh tahinang da-awa sabab tiyap-tiyap pihak duk tumpukan diyalem kawman mismu siye diyawa pamayam de saweh den, niyah waktu kahagad siye weh ye tumpukan miyan iye mahapin, ubus pamayam de sinduwe tumpukanin diyawah siye, kuweh meh dambuwa kasabennalan, sa-upamanin, Asukin diyawa pamayam ne Yakan duk meh seddi bangsa hin, atawa bang baliskat te sa-ilih du isab pamayam Yakan si seddi bangsa hin. Ye meh kasinduwe han bangsa Muslim si Mindanao janan kasigpitan pasayambu sabab lakulaku meh kasinduwe han Muslim ye gah mebbegan toh Agama Islam – kuweh saka-ula-ula 144 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

tiyah kite pabalik meh muslim tu tudju waktu Kajahilan (dark age) duk imut-inut kite tumala amban ye bakas pinag singsa-an (lugtuh) Rasulullah ye ilappas weh ne kajahilanin tudju karan taan pamaratsaya. Meh Bar-Iman, majumatu si kite kuwe-itu hin, kaniyan kasinduwe han amban kite magbantabinanta, gahtantu niyah kamahumuhan amban kite magsulut dambuwah hinang duk magtukutinuku, sampay niyah pe waktu tahinang pi kite sababan kahunitan dam kawmanin magdambuwa sababte. Kaniye kaniye bangsa hin niyah tumpukan ne pasaddi amban tumpukan dambuwa bangsa. Niyah pe amban kasinduwe han tumpukan atas pagapih pi si tumpukan kuntara muslim buh pain kamiya-an nen Muslim. Rasulullah magsabda: “tapit ne ye waktu kaniya-an (kuntara) ren muddut siye dambuwadambuwa kuweh pamuddut kinakan amban dam-laley.” (Ahmad & Abu Dawud) Meh kaslasahan pungtinai si Islam, Allahu Taala Magfarman dam Qur’an:

“Oh kaam meh magpaparatsay! Da-a kaam paniyah amban ye meh lellah masayehan saweh ne: adakalah hap pe ye pinagsaye hanin amban magsaye hin: damikkiyan daa kaam paniyah ye meh dende masaye han saweh ne: adakalah hap pe ye pinagsaye hanin amban magsaye hin; duk da-a kaam magpaka-at pinaka-at si antarabi, duk da-a kaam ngalinganan saweh bi duk gellalan alen peddih si iye; tartantu geyhap pinakali ye alinan nu iye duk iye dambuwa ne amban meh magparatsay. Sine sine amban meh siye gey-magsusun (tawbat), sabennal teed kaniya-an nen amban meh Zalimun (nganyaya baran ne).” (Qur’an 49:11) Payaman te koh pinandangan Ayat inin, labi teeb bang sung paniyah Electionin (ARMM, Local & Barangay Election) ye umatag ka-ekkahan amban siye pamahalayak de ka-ayban saweh (kuntara) ren,ye supaya hadja tadawhat ne kabayah ne magnakura-in, buh niyah amban siye mamissaley masla-at pe amban binissahanin, meh pungtinai, pagsusunan tebi meh maumatag inin tudju Allahu Taala duk pabalik kitebi si ine panganda-akan Ne. Kalasahan meh Ipun Allah ye sangat-malasa duk nengehan Agama Ne; ye mangaku nuku duk ngangkat paglahat: subey kitebi pabalik tudju ine bakas pangaka weh Qur’an, supaya tadawhat tebi ye kasampurna-an dara-aganin. Sahinggah, gey kitebi pabalik sin Qur’an, pagpihak-pihakin masi-masi jumatu si antarah tebi Muslim da-bangsa. Meh Muslim kalasahan, subey taymah tebi weh gah pe kaniya-an tenbi kumaput si Lubid Allahu Taala – yene Islam. Malaingkan subey kitebi pabalik pi si towh Agam dinaak kitebi magdarambuwa mag-addat inaddat amban sabab inin tapaniyah tebi Ummah Wahida, atawa Pagdarambuwa-an Ummah pagpaparatsaya (kemon Muslim), sabab inin kabaya-an Nabi te Muhammad min. “Kahantang meh Mu’minin (Bar-iman) si pagpungtinai, lasa duk bebbeg kuweh kahantang dambuwa baran apabilan niyah bahagi-an ne makananam peddi, katibu-ukan baran nen masi makananam.” Rasulullah magsabda: “ye Bar-imanin tudju si dambuwa Bar-iman kuweh hantang luma magtuku tinuku si antarah ne.” Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 145

Tapabantuk te hadja inin apabila kaniya-an ten kemon pakitete ye ka-geget pagmasuse ten si pungtinai te muslimin. Ye miya-an labeyan makapaniyah kite Ummah Wahida, basag duk hap lakitan nen. Sumagawa mala-ingkan, bang masi-masi ru kaniya-an tenbi ye pikilan nen weh labi iye hap, ta-u amban sinduwe hin duk masi diyawa pamayam ne seddi a-a hin, bangsa hin, kawmanin. Kuweh du saka-ula-ula mo-o kite pabalik tudju kajahila (watu lindem) amban inin gey tananamte weh patala ne kite amban lan Agama Islam duk sulang ne kite si meh ye Ayat Pinaturun dam Qur’an duk si bakas pinaglugtu-an (sunnah/tarika) weh Nabi te Muhammad . Kahinapusan, maku kitebi si Allahu Taala supaya ampun Ne ye meh duse tenbi duk supaya kitebi urungan Ne Hidayah Toh si lan bentel supaya tadawhat tebi sampurna paruntunganin amban ellew dunya labi bang si ellew akhirat. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

146 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

K Pangipat Ke-Elluman Duk Karamat Kisas

(Preservation and Protection of Human Life and the Wisdom of Qisas)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 147

“Inin ye meh sababan, tara-ak weh kami ye kawm Bani Israílin na sine-sine makamatey dambuwa a-a, seddi hadja amban pangalimuwas (jinari weh sarah) atawa ye a-a maka-urung pitna dampaglahat, - kaniya-an nen kuweh du tapapatey ne atawa kala-ugan ne kemon dam kawmanin, duk sine-sine makapalappas dambuwa amban kamatey (kasiyasiyahan) kuweh dui ye maka palappas ne katalingkal kawmanin amban kamatey. Bisan pe kaniya-an denpinaboohan weh Kami Nabi ye ngakahan siye si kasabennalan, nah, puwas amban ili-en, masi ru kaniya-an amban siye magdahulaka diyata bulak.” (Qur’an 5:32) Ye ayat miyan, ngaka weh manusiya-in kawajiban ngahalli-an duk ngelligan si Ka-ellum Manusiya duk subey siye magtabang-tinabang marihala si antarah de. Allahu Taala hinaram weh ne mamapatey duk magdahulakah diyata bulakin. Islamin asal mages ngalng manusiya amban maghinang makala-at si pagkahi ne, kuweh monoh, ngandahulaka, magkidnap duk nganyaya; ngahinang makasasew duk nghinang sababan kahilu-halaan si manusiyah dam kawman. Sine-sine amban siye makahinang labeyan si kasayambuhan duk janan kamurahan lappas manusiya-in mag-usah dam kawman, kuweh du saka-ula-ula maka-urung iye kalappasan si kemon manusiyah dampaglahat. Kahatihan ne inin yene ka-adilan, salih-salih, magdarambuwah; kuweh meh ye a-a dayahan saddiya nuku si meh kamiskinan dam paglahat. Ekka kabtangan ngakadam Qur’an pasalan ye meh siye magdahulaka, mo-o kajabuhan, magtangkew duk meh seddi pe…. Si hal inin Allahu Taala matanyag kala-atan tungbas Ne si sine –sine magkahinangan. 148 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Allahu Taala magfarman:

“Bennal teed, ye siksah meh siye magbonoh nungka-an Allahu Taala duk Nabi Ne duk ngahinang dahulaka diyata bulak, meh siye ley harus ne pinapatey, atawa pinareppe si babag (cruz) atawa meh tangan-bettis den pinutukan karuwe, atawa jinari ne si siye ilikasan dambulak, ye inin panga-dikdis siye hin si dunya duk sa peddes-pedds kasiksa-an si ellew akhirat.” (Qur’an 5:33) Tarrang manamal kala-atan panungbas Allahu Taala si meh siye mangahinang dahulaka-in. labi ne teed simeh siye pamomonoh (sulang si sarah), ngalangpas, nganjina. Ye iyan meh siye tabilang monoh nguntarahan Allahu Taala duk Rasulullah . Yene ili-en meh a-a, kaniya-an den, si ke-ellum de pe, jinari ne si siye kamatey-mata-in duk pinareppe si babag (krus) atawa pinutukan tangan-bettis den karuwe-duwe atawa tinimanan si tampat-tinapuk. Pangahallih duk Pangellig si Ka-ellum Manusiya ye ne Hima sin Qisas. Qiyasin ye �et a-ellum si tiyap-tiyap a-a gey ka-urungan hargah duk gey kaharga-an. Apabila dambuwa a-a mapatey dambuwa a-a, subey bayeran ne duk katibu-ukan umul ne ye sabab pamapatey ne miyan, malaingkan bang iye mina-ap wemeh matapit usba-waris tapapatey nen. Allahu Taala Magfarman:

“Panganda-akan Kami inin tu-u si siye: ke-ellum duk ke-ellum, mata si mata, ung si ung, teynge si teynge, impen si impen duk para si meh kepepeddi-an atawa bakat subey legal (damsara) pangaganti iye hin; mala-ingkan bang niyan amban siye mabaya diniat (binangunan), inin tahinang ne kiparat si ginhawa baran ne. duk bang niyah amban siye gah panghukum de ye bakas pinaturun weh Allahu Taala hin, kaniya-an den magmasiat.” (Qur’an 5:45) Allahu Taala bakas nganda-ak kite magpaniyah sarah Same-same (qiyas) – ye kahantang nen a-a dibli para si a-a dibli, ye dara-akan para si dara-akan, duk ye dende para si dende. Ye Sarah gana maka-tilew ne apabila puna-an nen duk pangahinang iyehin same-same para si kemon. Pag-aaddatan meh pungtinai si Islam! Magdiatin kawajiban si sine sine makapapatey pagkahi ne a-a, luke pagtu-uran ne atawa inene labeyan. Bang pamapatey ley asal pagtu-uran ne, subey pagbangunin ineddoh amban meh pangartah ne. bang �et a� pagtu-uran atawa aksidente nah subey iye tinabangan magbangun wemeh usba-waris ne, ye inin kinabaya-an weh Nabi te Muhammad .

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 149

Allahu Taala Magfarman:

“Oh kaam meh manusiyah magpaparatsaya! Ye sarah ‘Qisas’ panganda-akan si kaam panarah pasal pagpapatey: a-a dibli para si a-a dibli, ye dara-akan para si dara-akan, duk ye dende para si dende, mala-ingkan apabila kama-apanin kabayaan ne wemeh usba-waris kamateyanin si labeyan magdiat (magbangun si pagsulutan de). Inin ginarine duk aseh amban Tuhan bi. Puwas amban inin, sine – sine nulang si meh parjanji-an ley tinagamahan iye kasiksa-an sa peddes-peddes.” (Qur’an 2:178) Meh kalasahan pungtinai si Islam! Islamin yene Agama same-same (timbang); gah niyah amban siye lumangkew amban pagkahi ne pasala warnah ne, tubu-an ne, atawa kadayane. Ye ru labeyan lumangkew dambuwa-in amban dambuwah bang si pag-ibadat duk katalew. Bang kaniya-anun Muslim sabennal, subey pamayam nu pungtina-inun sinalih-salih. Duk amban kemon subey kew pata-alluk si ine-ine binissar we Allahu Taala diyalem Qur’an. Kahinapusan, maku kitebi si Allahu Taala supaya ampun Ne ye meh duse tenbi duk supaya kitebi urungan Ne Hidayah Toh si lan bentel supaya tadawhat tebi sampurna paruntunganin amban ellew dunya labi bang si ellew akhirat. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurna pagparambus-bus duk panuhut si Rasulullah Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

150 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kaharga-An Magmaap-Minaap

(The Virtues of Forgiveness)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 151

“Duk ye bati duk ngurung tapit si katalew. Duk da-a kalupahanun bi magmaap-minaapin si antarah bi. Sabennal teed Allahu Taala sangat nganjaga si kaam.” (Qur’an 2:237) Meh kalasahan ku pungtinai Muslim, amban kemon hinang hap, yene pagmaap-minaap si antarah bi tamanan kinalasahan weh Allahu Taala. Nabi Muhammad

magsabda:

“Allahu Taala, Kau ye sangat Maaseh , Malasa , makasi duk ngampun, paniya-un Aseh Nun si aku.” Niyah dambuwa a-a si jaman Rasulullah tasabbut weh new eh a-a inin pina-asek dilyalim Surgah. Abdullah Ibni Amir nuhut a-a inin hap lumah ne gantah nginnip iye bang ine inammalam nen wey iye tasabbut weh Rasulullah maka-asek Surgah. Diyalem tellu ellew Abdulla Ibni Am’r nginnip kakahinang ammalan a-a miyan. Puwas amban pamandugani miyan, Abdulla gahniyah takitene hinang ammalan a-a miyan seddi amban ammalan kuweh du hininang nen duk meh sahaba kasinduwe hanin, ye a-a miyan mag-ibadat kuweh du pagibadat de tudju Allahu Taala hin. Puwah Abdullah pinahantap tinilew a-a inin pasalan bang weey iye tasabbut weh Rasulin weh iye a-a dam Surgah.

152 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Ye a-a inin missa pusi Abdullah: gah niyah kata-uhan ku ammal atawa hinang ku seddi weh hangkan Rasulullah missa weh aku a-a diyalem Surgah, mala-ingkan kaniya-an kun maki ku tuli, gey ku pabak si patulihan ku samantara gey tamaap ku kemon manusiyah ye maka-duse si akuhin. Abdullah missa: ye miyaan hangkan kew tabissara weh rasulin weh kau pina-asek surgah. Meh pungtinai pag-aaddatan si Islam! Ye mahasutsi Allah nganda-ak si kemon muslim magmaap minaap si antarah de, labine bang yeru ahat atawa diki kapagbaglihanen.

Meh pungtinai kalasahan, pagmaap-minaapin ekka kappa-iddahan hap taboo weh ne. In kasabennalan nen ekka kamumpa-atan duk kahapan ne bang tahinang weh tiyap-tiyap amban kitebi, siginhawa baran tebi labi bang magdam kawman. Meh pungtinai si Agama, ye pagsaw-saggah jumatu si ke-elluman tebi kuwe-itu, si lahat Autonomous Ragion in Muslim Mindanao, atawa tuu dambulak Basilan, si antara tumpukan, kawman, mag-usba-waris, dangan-parangan, subey du pangaka tebi duk pamahalayak tibe kamumpa-atan magmaap minaapin. Bang ye meh siye (jaman keh sahabah) tahinang weh de mangamaap saweh den dehellu amban patuli re, gah niyah da-awa manusiyah kuwe ituhin weh gey tahinang de magmaap-minaapin si antara de, bang inin tahinang weh te gah ne niyah sasah, magpapatey, duk kahilu-halaan si antarah mag-a-a seddi duk mag-usba waris. Jaman Nabite Muhammad , Bilal, dambuwa amban meh Bantu Sahabat Ne, ye bakas piddih pangateyan nen pusi Abuzar ye bakas ngalinganan iye, ‘anak a-a’. Pamasahit weh ne hal inin si Rasulullah , Nabi Muhammad magpain pusi Abu Zar: ‘masi pe inennah weh nu paghinang ye pangaddatan duk palangey meh a-a waktu Jahiliya hin? Magtuwe Abu Zar mabettad luwe kanawan nen diyatah bulak duk magpain pusi Bilal di-ikanun kanawan luwe ku iyan. Sambung si Bilalin: ‘sapahan ku si Allah Taala gey taarah-arah ku ngandi-ikan luwe Abu Zar’n ye tattap boo ne pasujud tudju Allahu Taala, Mahasutsi, sampay minaap ne iye weh si Bilal Abu Zar. Meh kapungtinaihan ku Muslim kalasahan, ye meh inin pangaddata duk kakahinang jumatu si jaman Rasulullah duk meh Sahabat Nen sa patut-patut talep pangeddu-an duk pangalikkatan sintu-an. Ka-ekkahan pangaddatan duk kakahinang Rasulullah tapakite weh Ne si meh Sahabat Nen – yene pagmaap-minaap. Nabi Muhammad sintuan si antarah parsugpatan duk pagkahi manusiya, ka-asal-asal Nen niyah pagmasuse Ne, aseh Ne duk pangama-ap Ne. Dambuwa ellew, niyah a-a mangeh lai si Masjid Rasulullah si Madina, damabuwa amban meh Sahaba, Omar Ibn Al-khattab missa: pasagarun (aku ngamula) ne a-a iyan Oh Nabi Allah . Rasulullah nganda-ak Sahabat nen dambuwa ngeddoh buheh duk daak ne binu-usan bakas pamangi-an a-a miyan. Meh Ipun Allah, ye kalasahan tebi Nabi Muhammad pinudji iye we mahasutsi Allah sababan pangaddatan duk palngey landu hap. Duk inin hangkan Allahu Taala maka bissara dam Qur’an:

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 153

“Duk sabennal teed, Kau (Muhammad)

tamanan hap pangaddatan nen.” (Qur’an 68:4)

Ye Sahabat Rasulullah min nilew pusi Aisa (ra), ye anda Rasulullah Nabi Muhammad ye tapanambung Aisha (ra) hin, pangaddatan Nen

pasalan pangaddatan ye ne Qur’an.

Ye landu kalasahan tebi Nabi Muhammad kaniya-an Nen manusiyah sintu-an si pasalan addat-tabiat, palangey nen yene Qur’an, jukup-langkap hinang sintuan. Dambuwa amban meh sa hadje-hadje pangaddatan ne, yene bati-maap. Meh pungtinai kalasahan si Islam! Tarrang tahati weh te ye kahadjehan pagmaap-minaapin duk subey esseb te panganda-akan inin weh Tuhan te Rabbul-Alamin si kemon Muslim. Niyah Hadith ineddoh amabn Sahi Bukhari – tasuwi-suwi weh Ibn Jubair (ra) ye ngaka weh Allahu Taala ngandaak si Nabi Ne Muhammad pina ekka salassayan pasalan pagmaapminaap si hal pangaddatan amban dambuwa-parambuwa. Allahu Taala magfarman:

“Pakitihun bi magmaap-minaapin, ngandaak kaam ngahinang makahap, duk pahallih kaam si karupangan.” (Qur’an 1:199) Meh pugtinai kalasahan si Islam! Ye buwah atawa tungbas pagmaap-manaapin yene tinungbasan kaam weh Allahu Taala kahapan (kasanyangan) tuu si bulak dunya duk labi bang si ellew akhirat, apabila kaniyaan ben ngaputan sa hap-hap pangaddatan Rasullah . Bang kaam ngamaap pagkahi bi muslim, minaap kaam weh Allahu Taala; kasanyang duk kahinek dam kawman pasatah si kaam; duk jinanji-an kaam weh Tuhan Rabbul-Alamin paasek Ne Surgah ye pah lahatan bi salama-lama si ellew dambuli. Ma-aku kite be si Allahu Taala mura-murahan tahinang tebi inin toh si ginhawa baran tebi, dam kawman duk maka-ampun kitebi si meh duse tebi duk supaya kaganti-an meh hinang tebi mang-gai mahapin duk da-a kitebi mag lillah magpakamatey malaingkan si tumpukan meh maghihinang hap. Oh Allah maku kami si Kau dehillu amban kapangahinang kami ibada ye panganda-akan Nu kami ye nihmat amban Kau. Ma-aku kami si Kau pahagetun pangahagad kami hin si Allah, weh gah niyah patut pagtuhanan sinumba mala-ingkan Kau ru, ye Tunggal, ye Ngarizziki, kaniya-an Nun gah inanak duk gah nganak duk gah niyah kuweh Kau Hin. Oh kew tagpapanjari meh kalangitan duk bulak, Tagdapuh kemon kawase duk kahapan, sampurna ke-ellum Nun duk gah niyah kamatey Nu, Kau magbaya-baya-in si kemon niyah. Ma-aku kami si Kau kalasa si pagIman, pahapun pag-inam kami hin duk patattapun Imanin dampangateyan kamin. Duk ma-aku kami si Kau kalappasan abman kasirikan, meh duse duk ye meh kuntara kina-astelan weh kami duk patala hun kami amban lan shaytan.

154 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 155

Kasulutan duk pagdarambuwaan si Islam (Reconciliation and Unification in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 156 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Duk bang kaniya-an duwe tumpukan salih magparatsaya hin makapag sasah (bonoh), ngahinang kaam parsulutan si antarah de, apabila dambuwa amban tumpukan ley makalanggal janjih sulang si dambuwah tumpukan ley, sungka-anun bi (pagtabangan) ye dambuwa tumpukan mangalarak ley; sampay siye nuhut panganda-akan Allah; bang kaniya-an den pata-alluk ne, hinagun nebi parsulutanin si antarah de si labeyan adil duk same-same. Sabab, Allahu Taala sangat malasa simeh siye adil duk kapangandelan. Ye Bar-manin kaniyaan den magpapungtinai. Hangkan ngahiang kaam makasanyang duk pagsulutan si antarah de magpungtinai, duk tinalew kaan si Allahu Taala, supaya kaam kaurungan Aseh.” (Qur’an 49:910) Amban sabab inin, tenalew kitebi si Allah bang kaniya-an tenbi magkahagad! Ye mangahiang kasulutanin duk magpatawwah si kasulutanin si antara tumpukan salih muslim asal pangandaakan weh Allahu Taala kuweh ne Ayat tasabbut miya-an. Oh me pongtinai si Islam, sa hap-hap sintuan tebi yene Rasulullah , apabila Iye ngata-u weh niyah amban meh salih Muslim magsasah atawa gah magtawwah, magda-ih da-ih Iye ngahatul pa-ellet si ine-ine gah pagsulutan de duk pinagsulut weh Ne si labeyan pagtawwa-an de salihsalih. Tasuwi-suwi weh si Jabir (ra) – dambuwa jaman niyah duwe makanak, dambuwain amban Ansar duk dambuwa-in amban Muhajireen, magsasah. Ye meh tumpukan Ansarin paguwah ngalingan: ‘Oh meh Ansar, palusas kaam tabangan tebi nakanak Ansarin.’ Damikkiyan ye meh tumpukan Muhajirin paguwa ngalingan: ‘Oh meh Muhajir, paluwas kaam magtabang-tinabang

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 157

kitebi.’ Si waktu inin, Rasulullah magda-ih da-ih paguwa duk ngalingan tudju siye karuwe tumpukanin: Ine! Dumain ke bakas ne inambanan weh bi ye meh kakahinang waktu Jahilin? Nambung siye: Gah, o kew Nabi Allah ! Meh duwe kamakanakan du ituh magsasa-in. tiyah dambuwain males peggih bakas talubuk weh dambuwa tu. Sabda Rasulullah : gah hep niyah sah ne bang kaam nabangan pungtinai bi salih du makala-ug atawa kala-ugan. Bang kaniya-an nen kala-ugan tabanganun bi iye, bang iye makala-ug pangisun/pahalihun bi amban pangalaugan, sa iyan hinang manabangin.” (by Muslim) Oh meh pongtinai si Agama Islam! Niyah sa hadje-hadje kamumpa-atan duk hikmat sin pagpasulut duk pagpahap si antarah duwe tumpukan magsaggah atawa magsasah. Rasulullah pinagsulut we ne meh a-a Abu Sufiyan nin duk meh muslim parintahin puwas amban bonoh si Uhud ye si waktu paturun Ayat inin. (Qur’an 8:1)

“Tinilew kew weh de (O Muhammad) pasalan meh dara-agan (ganima) si pagbonoh. Bissarahun: ‘dara-aganin lai si pagbayah bayah Allah Taala duk Rasul Ne ’ hangkan tinalew kaam si Allah duk patattapun bi pabentel parsugpatan ben si antarah ginhawa-baranbi. Tuhutun bi Allahu Taala duk Rasul Nen . Bang kaniya-an bin Maparatsaya.” (Qur’an 8:1) Esseb tebi si waktu Abu Sufiyan magboo a-a ne si panenan ye aka ren mapatey Rasulullah , niyaah du isab jaman ye bonoh si Uhud domain ne hadja kaniya-an Abu Sufiyan nin si jaman inin ngiddoh dara-agan ne simeh muslim sampay tinettek weh de bengkey meh muslimin ye Sahabat Rasulullah mashid malai si pagbono-an miyan dambuwah ne amban siye Siit Rasulin yen si Hamja. Mala-ingkan sabab Iye kaniya-an nen pinaboo Rahmat si kemon manusiyah, Rasulullah panggah ne ye meh duse bonoh de miyan sabab magpaniyah Iye Amnesty Program puwas amban panagna-an bonoh tudju siye kuntara bonoh bang kaniya-an den patuhut si Agama Islam, lamud tu-u si inin si Khalid bin Walid (puwas amban bonoh si Badar ye lai matey Abu Jah’l matey dam kakafir) Ye inin meh Hikma duk kahadjehan pagpasulut duk magdarambuwa karnah si agama Islam tapa kite weh Rasulullah supaya tahinang bagti-an atawa pamintang si ummat huling jaman, yene ummat kuwe-itu Oh kaam meh pongtinai kalasahan Bar-iman. Rasulullah duk meh Kasahabatan Nen, lepas amban siye pikilan mamales duk mangalimuwasin bisan du kaniya-an nen a-a maka matey si-it ne, atawa meh sama re, pungtinai re masiru taymah de kasulutanin duk paghapin bang pasalan Agama Islam. Sabab weey, makapag singsah siye magbonoh karnah Agama Allahu Taala – ye ne Islam. Ma-aku kite be si Allahu Taala mura-murahan tahinang tebi inin toh si ginhawa baran tebi, dam kawman duk maka-ampun kitebi si meh duse tebi duk supaya kaganti-an meh hinang tebi mang-gai mahapin duk da-a kitebi mag lillah magpakamatey malaingkan si tumpukan meh maghihinang hap. Oh Allah maku kami si Kau dehillu amban kapangahinang kami ibada ye panganda-akan Nu kami ye nihmat amban Kau. Ma-aku kami si Kau pahagetun pangahagad kami hin si Allah, weh gah niyah patut pagtuhanan sinumba mala-ingkan Kau ru, ye Tunggal, ye Ngarizziki, kaniya-an Nun gah inanak duk gah nganak duk gah niyah kuweh Kau Hin. Oh kew tagpapanjari meh kalangitan duk bulak, Tagdapuh kemon kawase duk kahapan, sampurna ke-ellum Nun duk gah 158 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

niyah kamatey Nu, Kau magbaya-baya-in si kemon niyah. Ma-aku kami si Kau kalasa si pagIman, pahapun pag-inam kami hin duk patattapun Imanin dampangateyan kamin. Duk ma-aku kami si Kau kalappasan abman kasirikan, meh duse duk ye meh kuntara kina-astelan weh kami duk patala hun kami amban lan shaytan.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 159

Kahargaan Pagdarabuwa si Islam (The Importance of Unity in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 160 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) kuweh katalew si Iye hin (nuhut kaam panganda-akan Ne, magsusukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a magpakamatey bang �et a� si dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102). Allah magfarman: (Qur’an 5:2)

“Duk Tabanganun bi ye meh siye si kasabennalan duk pagdarambuwa-an; malaingkan, da-a siye tabanganun bi duse duk maka-anyaya; tenalew kaam si Allahu Taala. Bennal teed, Allahu Taala landu peddes siksah Nen.” (Qur’an 5:2) Bennal nen, Meh pongtinai si Islam, pineboo han kite weh Mahasutsi Allah Ayat inin supaya kite gey maka batuk si meh hinang sulang si agama, nganyaya atawa magdaruhaka tuu diyata bulaka tuu si Basilan atawa bisan antag kite banaybayan diyata dunya. Sine-sine amban meh siye dangan-parangan atawa tumpukan mangaku weh Muslim buh ngahinang dahurakah si meh a-a lamma, si mahadjanan, nakurah sin seddi agama, si kadende han, kamakanakan – kaniyaan nen sala-at la-at si alen agama Islam. Rasulullah landu kaastel nen si meh manusiyah takabbul, anyaya, nganyaya si meh miskin madahayahanin; simeh a-a lamma makeseganin, duk simeh ra-ayat lamma kanakura-anin. Bang payaman te towh Islamin dam Qur’an duk Hadith, gey tatayma te a-a takabbul, pissokoh, duk nganyaya dam kawman. Islamin moo si kemon muslim magaddat si kapatut saweh ne,

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 161

salih du muslim duk muslim. Islamin nguntara si sine sine nakuran pissokoh atawa nakurah panangkew si ine-ine labeyan. Allahu Taala geget panganda-ak nen si Ummat Rasulullah mag danbuwa duk tukbal de pakaradja-an nin si pagsulutan de, nganda-ak siye maghinang hap duk mages siye amban ngahinang makala-at. Hangkan, tenalew kitebi si Allah duk ngahinang kitebi ye hinang ammal hap, supaya kitebe tinungbasan weh Ne kahapan si Dunya duk jinanji-an parasahan ganah tegtebanne dam surgah si ellew dambuli. Malaingkan sine-sine amban meh siye manusiyah maka hinang pamagesa, kakahinang saytan duk duse si Allahu Taala, tinagama han iye siksah tamanan peddes-panas narkah. Farman Mahasutsi Allah: (Qur’an 3:103)

“Duk pahagitun bi pangput bin, magdarambuwa kaam kemon, si Lubid Allahu Taala, duk daa kaam magsapeh-sapeh, duk essebun bi ye Nihmat Allahu Taala si kaamin, kaniya-an bi tagnahley magkuntara-kinuntara malaingkan duk Iye (Allah) magdambuwa pangateyan bin, parsababan Aseh Ne, tahinang kaam magpuntinai (si Islam), duk kaniya-an bin si tebbihan luwang ebbut narka, duk Iye (Allah) makapalappas kaamin, ye Allahu Taala magpaniyah Tanda (Ayat) tampal tudju kaam, supaya kaam kahidayatan.” (Qur’an 3:103) Pagdarambuwa-in makabasag pagpongtinai si Islam; ye suggang nen, magparrakin makalamma pag-iman duk makapag sapih-sinapih si antarah de magpongtinai duk sababan makalussung duk makapagsasah siye. Si kapatut Ibnu Umar (ra) Nabi Allah magsabda: “Sabennal, teed nya amban meh Ipun Allahu Taala niyah amban meh tumpukan manusiyah ye kanyaan den gey magparatsaya si meh nabi duk sahabat neh. Malaingkan meh Nabi duk meh mashahirin makapag-angang angan si tampat darajat langkew pamala-ihan Allahu Taala siye hin. Niyah maliksah amban siye (sahaba): Oh kew Nabi Allah akahanun kami bang sine meh Ipun ley. Sambung si sye meh manusiyah ye kaniyan den magkasilasa Karnah Allah, nah Rasululullahin pinagbarakat si sye pagusbawaris de, duk paglamit-lamitan de bang niyah rezziki (pangartah) de. Sapahan Ku si Allah, kaniya-an paluwe handen ninag weh sahaya, duk pinatennah siye diyatah tampat sahaya; lappas ne siye amban katalewan (paghukum) ye si waktu miyan manusiya-in damtalew. (By Abu Daud) Subey kitebi magsarangsukur si Allahu Taala, Ye Sangat Malangkewin, Tuhan sin kemon pinapanjari, inurungan kite weh Agama Islam pag-agamahan te. Rasulullah tapaniyah weh Ne kasampurna-an magpa pongtina-ihin si labeyan pag-iman, ye labi pe amban pagpongtinai dambuwa laha duk dabangsa. Kasabennalan nen ye muslim ummah si jam Rasulullah landu kahaget duk kageget pagdarambuwah den sabab si pag lugtuh duk singsah de si Islam karnah Allahu Taala. Ye si kahinapusan duk maidmairan Khutba Ne , Rasulullah binissa wah ne ye kalingkuman pagpajatu pamebbeg si Islam, kuweh ne meh pasalan: a) Kapatut Manusiya, b) Kaadilan dam kawman, c) Labeyan pa-usaha jinari, d) Kabentelan, duk e) Pagdarambuwa pagpekkes.

162 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Pagdarambuwa Ummah ye pakaradja-an landu kalagihan, kuweh ye Ayat tasabbut diyalem Qur’an:

“Duk pahagitun bi pangaput bin, magdarambuwa kaam kemon, si Lubid Allahu Taala, duk daa kaam magsapeh-sapeh, duk essebun bi ye Nihmat Allahu Taala si kaamin, kaniya-an bi tagnahley magkuntara-kinuntara malaingkan duk Iye (Allah) magdambuwa pangateyan bin, parsababan Aseh Ne, tahinang kaam magpuntinai (si Islam), duk kaniya-an bin si tebbihan luwang ebbut narka, duk Iye (Allah) makapalappas kaamin, ye Allahu Taala magpaniyah Tanda (Ayat) tampal tudju kaam, supaya kaam kahidayatan.” (Qur’an 3:103) Meh pongtinai kalasahan si Islam!bang kannal tebi pinalalem ye towh Islamin si kitebi ye pasal kahalan pagdarambuwa, gah niyah da-awa weey Muslimin weh gey lumangpas si kemon pakaradja-an pinajatu si manusiya. Ye towh Qur’anin si pagdarambuwa maka-angkat si kemon maksud manusiya. Magdarambuwa si Islamin domain hatinin weh gey ne kite nuhut si meh seddi towh atawa Majhab. Magdarambuwa si Islamin hatinen subey kite makapagta-ayun si ine-ine pagbaglihan duk takasuwah kasulutanin. Parman Allahu Taala dam Qur’an:

kami si Kau kalappasan abman kasirikan, meh duse duk ye meh kuntara kina-astelan weh kami duk patala hun kami amban lan shaytan.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

164 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Islamin Agama Makasanyang (Islam as a Religion of Peace)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 165

“Duk bang kaniya-an bin maghenah-henah weh niyah pe seddi Agama amban Islam; gah niya seddi tinaymah si kaam; duk si ellew akhirat, kaniya-an nen pina lamud si meh darajat kaniyaan den lepas.” (Qur’an 3:85) Diyalem sura Ya’sin, Allahu Taala magsabda:

“Ksanyangan – (bissara makasanyang) amban Tuhan, Sangat makasi.” (Qur’an 36:58) Meh pongtinai si Islam! Kuwe-itu Islamin tamanan basag paluha nen (ma-ekka magagamahaniyehin) dam dunya, bisan pe pinagtampu ne kemon ekkahan mapatamba magagama si seddi agama hin masi pe gey kaleyu han de ekkahan mapatamba si Agama Islamin. Ye meh lahat basag pa-ekkah manuhut Islamin si United State of America, Great Britain duk meh seddi pe lahat. Oh magpaparatsaya! Ye sababan Barkat amban Allah, Tuhan si katalingkal Alam, kaniya-an tenbi taraak weh Mahasutsi Allah marihalah duk mebbegan Islam, supaya kitebi makalamud si Barkat duk Aseh Allahu Taala panugatah si kemon pinapanjari duk labi bang Aseh Ne si ellew akhirat.

166 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Allahu Taala Magfarman:

“Oh kaam Magpaparatsaya! Sampurna-un bi pa-asek bi si Islamin tulus-ikhlas; (ye tuhutun bi kemon panganda-akan Nen) duk da-a kaam nuhut bakkas (laku-laku) Saytan; para si kaam kuntara bi iyan tampal.” (Qur’an 2:208) Tu-u si Ayat inin, subey hatitebi pahap weh Allahu Taala ngandaak kitebi pa-asek si Islam salih du abahi duk makanak, nakurah duk ra-ayat, duk kemon pinapanjari manusiya, duk subey kitebi maaku kalappasan amban meh siksah ne sa peddes-peddes si ellew dambuli. Katihan Islamin – Sanyang, hangka Nabi te Muhammad ngajanjih si kitebi apabila bebbegan tebi agama Islamin makalappas kitebi amban saytan duk kananapsuhan si ke-elluman, samantarah kaniya-an tenbi gey lumebba amban lubib Allah – ye ne Islam. Rasulullah magsanda: “Mabennal Magparatsayahin yene meh siye kaniya-an den makalappas Muslim si labeyan dellah ne duk tangan ne.” Ye hatine inin apabila kaniya-an ten pasek duk naymah ne agama Islam pag-agamahan nah, subey pageste ginhawa baran ten missara gey hap tudju pagkahi manusiyah duk subey ne kite gey ngandustah duk missa peddeh si pagkahi. Rasulullah mag sabda: “kaniyan dambuwa amban kaam gey jukup pamaratsaya nen sahingge kaniya-an nen jukup-langkap pamaratsaya nen.” Hangkan gey kite ka-alenan maratsaya hahingga gey kaam maglasa-ilasa si antarah bi duk tattaap pamaratsayahin si ginhawa baran bi. Rasulullah

missa-tilew:

“Gey kaam mabayah pinturu-an Ku? Ye samura-mura tahinang weh bi, duk maka hagit pagagama bi? Pasampayubi Salamin si antarah bi sabab kaniya-an ne iyan bissara Salam amban Mahamulliya Allah; amban iye (salam) Islam sinukuh tartantu para pag-agamahan te.” Dambuwa amban meh kahadjehan tanda makasanyang yene hadje kapaiddahan nen pangandawhat kasanyangan diyatah bulak. Islamin subey tattap pinasampay supaya manusiya-in tahati weh de weh islam makapansanyangin bisan sah pain si labeyan Salam. Sabab gah niyah sahap-hap himumungan amban yene ‘Salam” kasanyangan. Diyatah bulak dunya ye makasasew manusiya-in sabab miha kasanyangan ne, apabila manusiya-in gah tataymah wene weh ye labeyan duk ganah seddi labiyan makasanyang malaingkan si Islam, kaniya-an den miha seddi labeyan makasanyang kuweh ne pagdaya, pagnakurah duk kawase langkew, sampay ubus kemon waktu ren si pangandawhatan miya-an, sampay niyah pe waktu takalupa weh de panganda-akan Islam si ginhawa baran den. Meh pungtinai si Agama Islam! Dambuwah amban subey taymah te duk paratsaya te yene ‘Gah niyah labeyan makasanyang si manusiya tu-u diyatah bulak seddi amban Islam’ sabab bisan pe sa-ingge karaya, kalangkew kawase duk darajat ne si dunya apabila gah jukup si keellum ne Islamin masi ru katudju han nen dam kahilu-halan puwas amban kamatey ne (si ellew akhirat). Damikkiyan, bisan pe kaniya-an manusiya-in miskinan, ganah kawase ne, ipun iye

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 167

malaingkan lai si iye jukup agama Islamin, ke-ellum ne miya-an sanyang amban dunya labi bang si ellew akhirat. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurnah pagparambus-bus si Iye duk nuhut bakkas si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana-aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

168 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kapatut Meh Saweh Te Magtapit-Lumah

(The Rights of Neighbors)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ ﺗَﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 169

“Numban kaam si Allah duk Daa Iye sakutu hanun bi; Duk magpahap-hap kaam si matattu-a bi, usba-waris bi, anak iluh, a-a miskin, tapit lumah duk usba bi, tapit lumah �et a� usba bi, si meh saweh-sawe (magbagay duk magtuhut-tuhut), simeh a-a magtulak-tulak kaubusan gastu, duk si meh dara-akan bi. Sabennal teed Allahu Taala gey malasa si meh a-a ibbuhan duk takabbul.” (Qur’an 4:36) Daa kaam paniyah amban meh a-a gey magkilale duk meh tapit lumah ne. Magtapit lumain niyah pagkahi kapatut de salih-salih panganda-akan subey tinuney. Sabab Nabi te Muhammad ekka manamal pangaka (hadith) Ne kalabbiyan kapatu manusiyah magtapit lumah duk parsugpatan antara magtapit luma. Rasulullah magsanda:

170 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Ye Malaikat Jibril (as) tattap nessa-an aku pasala tapit luma ku sampay tapikil weh ku niyah waktu (saweh ku magtapit lumah miyan) tahinang magparatsaya (bar-iman).” Amban meh Toh Rasulullah , Muslimin subey kata-u han ne bang ine ne pain meh kapatut ye tapit luma nen si iye si kemon waktu ye magkalagihan tabang labi bang si waktu dam sigpit duk dam kahiluhala-an. Subey iye saddiya nabang duk magsawmadja duk tapit lumah ne salih du kaniya-an nen dam kahuhayahan duk dam kasigpitan. Lamud subey bisita ne bang saweh ne magtapitin saki atawa gey hap parasahan nen. Muslim lalem pangadjih nen, Dr. A. Zahoor duk Dr. Z. Haq niyah tasulat we de diyalem kitab de, ‘Muslim History 570-1950 GC’ weh dam 628 GC, Rasulullah maguwah Sarah pamarinta Ne para si meh Monks Agama nen si St. Catherine Monastery lai maglahat si Punu Sinia. Kaekkahan amban meh Sarah inin yene inurungan siye kapatu si pagkamanusiyah (human rights) lagih bang ye meh kawman lamud si diyalemen sakup pinamarintahan wemeh Nakurah Muslim, amban meh sarah ley: Subey siye binebbegan bang niyah monoh siye seddi lahat; niyah pagbaya-bayah de si pagtuhan de duk pausa-an de; niyah pagbayah-bayah de matingkoh ngahukum (Judge) si antarah de; manjari siye magdapoh duk marihalah kabbunan de. Meh pongtinai si Islam! Ye meh lahat-tapit si Rasulullah si Madina jaman ley kuweh du isab kahantan kuwe-itu si lahat te maglawlamud meh kasahabatan nen duk meh seddi magbiddahbiddah pag-agamarin. Ye meh a-a seddi agama nen asal kinilale we de Nabi Muhammad pagka a-a nen pangaddatan duk pagsawmadja Ne tapadagbes weh Ne sahap hap addatpalangey panglekkatan si waktu ke-ellum Nen. Malaingkan si waktu duk pangumulan kuwe-itu kaniya-an meh Muslimin mag-astel, napsuhan duk geykapa ngandelan, gah tapagaddat ye palangey duk towh Islamin tudju meh Muslim saweh te magtapit lumah, dakawman duk magtapit lahat. Kuweh ne meh hal jumatu dam lahat te Basilan tanyag si guwah lahat pasalan karupangan pagkidnap, pagtangkew duk meh seddi pe kahiluha-an tahinang wemeh siye atawa tumpukan. Niyah pe amban meh kaniya-an Muslim kuwe-itu bisan sah pain si labeyan Zakat atawa Sadakka ye meh siye labi-labihan si pangarta duk dam parasahan gah ne bisan takite duk tapikil ne meh tapit lumah kaniya-an den dam sigpit duk miskin ke-elluman den. Buh adapon dambuwah hep hikma pag Puwase hangkan pinawajib si tiyap-tiyap Muslim, sabab supaya tananam wemeh salih dayahan duk miskinan makina-ugtu-in atawa mainusanin bisan sah pain dambulan si diyalem dantahun, seddi ne amban paka-eddu-an pahala si elleh akhirat. Meh muslim, salassayan Tapit-tapitin tabahagih magtellu tumpukan: 1) ye meh muslim kaniyaan den mag-usba waris; 2) Muslim domain magda-usba; duk 3) ye meh �et a� muslim. Ye panagna-an ahagih pasugpatan den pasalan Agama duk magda-usba; kaduwe pasugpatan den pasalan Agama, katelluw parsugpatan den peggeh panganda-akan agama Islam. Muslimin subey siye pahallih amban meh hinang maka-urung kamudaratan si ginhawa baran atawa si pangatiyan ye meh tapit tapit ne. apabila tahinang weh ne (maka-urung mudarat) tartantu tanggung-jawab ne si ellew dambuli sampay janan gey paka-asekan ne surgah bisan du kaniyaan nen para umasek. Rasulullah magabda: “Sine-sine amban meh siye gey lappas amban tangan de tapit-tapit den gey maka-asek surgah.” Meh pongtinai si Islam! Landu teed maka leman pi ne kite hap patuli hante duk ka-esso ten ubus meh tapit lumah ten ka-inusanan. Landuh makaliman ye kaniya-an ten magsemmek Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 171

baha-u ubus kaniya-an ten bisan semmek te ma-andangin gey ta-arah arah te mangurungan supaya makasemmek meh siye manantangin. Duk makaleman du isab ye magduhul bayah ne meh siye madayahanin si kapamangan, panemmek, duk ine pe kabaya-an de, samantarah ye tapit-tapit den nantang duk magsandal inusan. Ine gah kata-u hante ye sessah bissara Rasulullah hin ye pasala kapatut tapit-tapit te si kite? Dinaak kite mahagih bisan sah pain kulang-kullang si tapit-tapit te. Rasulullah magsabda: “Tartantu, meh karende hanin subey gey diyawa pamayam den bang siye inurungan weh tapi lumah de, bisan kaniya-an meh dambaran (takakan ) kambing.” Rasulullah

magsabda:

“Ampat ye amban pagsina-sinahan: anda hap, luma huhaya, hap tapit lumah nun, hap sasakatan nun. Ampat ye amban maka sasew: laat tapit lumah nun, laat anda nun, gey hap sasakatan nun, duk sabul patennaan nun.” Niyah amban meh manusiyah gah niyah pag masuse ne si sinduwe bang hadja ginhawa baranden dam parasahan. Gey hinag de ine bisan pe kaniya-an meh sinduwe hin kabawwanan sabab de duk bisan pe astel si siye bang hadja karuhulan de kanapsu han den duk magkalegkaleg. Iye kananapsuhan den duk kabaya-an den tahinang de duk meh kalagihan den te-eddoh de, gah niyah kasuse re si pagkahi re bang hadja inin kemon te-eddoh de bisan pe tahinang ngandiyawa darajat den, kaharga-an den duk pagka-aa ren. Amban sabab inin , kaniya-an meh a-a inin kinabunsihan weh pagkahire, kina-astelan wemeh tapit-tapit ne duk maka bo-o bo-o maka diyawah bangsa ne. Rasulullah magsabda: “bang gah ne niyah telessa nu ka-iya-an, pihun hinangun ne kinabaya-an nun.” Oh Tuhan kami, pabasagun pag-iman kamihin inughara-an pikilan weh Agama Islamin gah pinag biddah weh ne antara meh dayahani, mamiskinin, lamma duk kasegan, a-a tau duk ganah pangadjih ne, muslim duk muslim bang pasalan kapatutan tudju pagkahi. Maku kitebi Hidayat si Allahu Taala si labeyan sampurnah pagparambus-bus si Iye duk nuhut bakkas si Rasulullah . Kinahandak weh Allahu Taala, bang inin hinang te, tadawhat te kemun pana-aku ten, kahapan si dunya duk si ellew akhirat. Oh Allah! Tabangun kami magpama-ap duk magpamalillah si Ka-u. tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Palissahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan ka-ampunan Nun. Lappasun pangateyan kamihin niyah parsugpatan ne seddi amban Ka-u. palamurun kami si meh siye kalasahan Nu duk malasa si Ka-u. pa-elligun kami tu-u si dunya duk si ellew akhirat amban meh makasiya-siya duk maka bo-o bo-o. paniya-un kami amban meh bar-ibadat, pasakupun kami si meh tumpukan si lan bentel. Oh Allah! Kalasahanun kemun meh Muslimin. Oh Allah! Tayma-un duwa-a kami hin.

(Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ngampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 173

Islamin Nga-Astelan Terorisim (Islam is Against Terrorism)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 174 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh kaam ipun allah! Tenalew kaam si Iye duk patattapun bi katalew bin ellew-sangem, para si siye yene kaniyaan den ngubus waktu ka-ellum den si dunya boh tudju si ellew dambuli sampay tumaman si ellew akhirat. Si tiyap-tiyap ellew palabey mo-o kaam patapit si ellew dambuli duk matala kaam amban ka-ellum dunya. Sine-sine magmehet-mehet ngandawhat ngahinang labeyan katumapit ne si Allahu Taala, tartantu kaniya-an nen mag paruntungan. Pinagbarkat ne si meh siye ye maka-edduh pamintangan duk janan makapinda iye ye meh jumatu dehellu ley. Pinagbarkat ne si siye ye takannal de pinajatu Allahu Taala sababan kapamintangan de si ka-ellum de duk tahati weh de hikmat duk ladjih nen. Meh pongtinai kalasahan si Islam! Ye mawduh pangahutba kun kuwe-itu pasal tengge sin Islam si hal terorisim. Makasuse hin, terorisim duk Islamin niyah pagpikkesan ne bang si pamayam duk pimikil meh a-a amban silangan si waktu kuwe-itu, kaniya-an ne inin katag haan. Niyah meh manusiyah nugsugan pakaradja-an inin, ye meh siye mabayah ngalarak alen sa hap-hap yene Islam, duk ye meh siye pamayam de Islamin makasimbel si maksud de dam dunyah. Niyah hangkan, makasusi, amban meh lepas Muslim tausal weh kapandiyan tangan de, ye meh muslim makahinang langgal sarah tartantu hinaram weh Qur’an duk gey ginari si Sunnah Rasulullah . Bang we-ey siye makahinang, meh inin sah bu pe pagpaliksa-an, malaingkan gah pe tarrang. Dehellu-dehellu payaman te bang ine hai terrorism. Bang si English Dictionary “the systematic use of violence and intimidation to achieve some goal” hatinen “ye pangadji inusal pangalarak duk panasew wemeh siye pangandawhat maksud.” Malaingkan bang si kakahinang gah ne magtawwah duk hati ne. Tu-u si hal inin landu kalagihan pinahati duk subey hinati bang we-ey Islamin ngamahan (nulang) si terrorisim. Dehellu amban kemun, ye bahas, Islam, punah nen amban batang ‘seen’ ‘laam’ ‘meem’ bassaha nen “Salama” hati nen ‘kasanyangan’ hangkan hep katibu-ukan hati Islamin yene meh lahat atawa tampat dam kasanyangan, atawa moo kasanyangan. Ye miyaan gamut bissara hin, hangkan, gah niyah pagdambuwa-an de. Islam – makasanyang, magkasilasa, makahap, duk kaadilan. Samantara Terrorism – hinang makaputal, maka-astel duk hinang saytan. Hang kan kaniya-an tengge Islam duk Terrorismin mag taykut komeh pamayam duk pangahati kasinduwe han amban meh a-a silanganin weh dapekkes. Si Islam, ke-ellumin tamanan mahargah, ye inin lalabetan amban Tuhan te Rabbul-Alamin, Iye (Allah) tunggal maniyah kapatut ne mangeddoh ke-ellumin pabalik. Hang kan mamono-in, duk mamapatey a-a mangganah duse nen bisan pe ine bangsa nen tartantu hinaram weh Allahu Taala.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 175

Allahu Taala Magfarman Dam Qur’an:

“Bang niyah amban siye mapatey manusiyah, malaingkan (panungbas weh Sarah) para si siye mapatey atawa para siye paluha ne panangkew nen diyata bulak, kuweh du saka-ula ula a-a mamapateyley tapapatey ne kemon manusiya-in; damikkiyan bang niya dangan amban siye maka palappas ke-ellum, kuwe du saka ula-ula talappas weh ellum manusiya-in kemon.” (Qur’an 5:32) Dambuwa amban meh sa hadje-hadje pagbissarahan magtilew-tinilew si diyalim suwi suwi yene antara Labeyan du Kahinapusan (Means & Ends). Ine Kahinapusanin jinari weh Labeyan? Manjari si dambuwa a-a maka eddoh kahapan si kahinapusan si amban gey-hap Labeyanin? Kaniya-an manusiya-in maglugat si bissara inin. Islamin asal tarrang si antarah inin. Gey jinari si dambuwa a-a maka dawhat Halal si kahinapusan sumagawa Haram Labeyan nen. Subey du dambuwa a-a ley makadawhat halal kahinapusan nen ye amban Halal Labeyan nen. Ye inin labeyan lan panoh we Rasulullah si kemon meh Kasahabatan Ne duk si kemon magparatsaya Bar-iman Ipun Allahu Taala, amban panagna-an sampay kahinapusan. Bisan pe ine labeyan panganda-awa atawa pangalugat duk pangellig te ginhawa baran te si hinang hinaram, gah du niyah tahinang. Asal Terrorisimim hinang Saytan. Kajahallisanin (terrorism) parsababan makapulah-kanat si meh manusiya. Islamin, domain saye kabaya-an nin. Meh pongtinai si Islam! Ye habal pasal Terrorism gey manjari si kemon waktu pinalamud si ine panoh si Islam. Gah niyah amban meh muslin bang hap du akkal ne makada-awa han terrorismin si ine-ine labeyan. Ye jumatu kuwe-itu si Mindanao labine bang lugal Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM) niyah amban meh siye gah tumu-un pangahati ren weh ye hinang Terrorismin hinang panganda-akan (ibadat) duk pangada-akan Nabi Muammad . Gah niyah Sunnah si kakahinang Terrorism. Ke-ellumin yene tamanan mahargah duk subey hinarga-an. Niyah Hadith taaka amabn Abu Dawud, missa weh Nabi Muhammad maka labey amban dambuwa bangkey dende puwas amban bonoh, duk magtuwe pina esseban weh ne meh Sahabat Nen, Magsabda: “Kaniya-an dende inin sakup amban meh nguntara si kite.” Hangkan, meh pongtinai ku kalasahan si Islam, tenelewen: Ine jinari si kite mamikkat nawa �et a� muslimin? Ine manjari ne si kite mangalang pasan pangartah muslimin? Ine junari ne si kite mangidnap dayahan muslimin? Sambung ngen, ganah jinari amban meh tasabbut ley. Rasulullah

magsabda:

“Sine-sine mapatey Dammi (ye muslim kaniyaan nen diyalem sakupan pamarinta Islam) gey bisan pinahamut si iye bengngi-bengngi Surgain.” Si dambuwa pe Hadith, Rasululah

magsabda:

176 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Ye Muslimin ye ne kaniya-an nen amban dellah ne duk tangan ne, makalappas seddi muslim; duk ye mu’min (maratsaya) ye ne meh siye kaniya-an kemon ke-elluman duk kapanyapan pinapanjari hin taparihalah de.” Ine gah tapikil te inin? Dumain hadja seddi muslim subey ilappas ten amban bissara duk kakahinang, malaingkan katibu-ukan painapan jari subey taparihala weh te! Ye miya-an kamulliyahan, tanggungjawab, sa hadje-hadje, panilewan kite si ellew paghukum si ellew akhirat, oh kaam meh kapongtinai han si agama Islam. Meh pag-aaddatan si Islam! Islamin gah niyah parsugpatan ne duk terrorism. Islamin ye kasabennalan nen agama saplag si entero dunya kinilale duk katauhan dam dunya weh kaniya-an nen tattap masampay para makasanyang duk makalappas di pagdarambuwa-an duk gahiyah parsugpatan ne duk terrorism. Inin ne waktu nen si meh siye panaglamud weh de Islamin duk terrorism subey palalem de akkal-pikilande mangahiti bang ine panoh Islamin. Ye Nabi sin Islam, Muhammad

magsabda:

“Gey kaniya-an nun maka-asek Surgah saman tarah gey sampurnah pamaratsaya (iman) nun. Duk gey sampurnah pamaratsaya nun samantarah gey key malasa si pagkahi nu. Ine mapayah kaam pandu-an ku kakahinang ye bang hinang bi, magkasilasa kaam si antarah bi? Pasampayun bi makasanyangin si antarah bi.” Duk amban kemon sa hadje-hadje, subey kaniya-an ten bi tattap maku tabang si Magpapanjari hin. Allahu Taala tunggal maka-urung paruntunganin. Mura du labeyan nen: kalagihan te magpaniyah akkal pikilanin, buh tuhut ilugtu-an hininang, sambahayang duk pama-aku. Uus paniyah te kasabar duk kasandalin, pangandel te halten si Allahu Taala. Ye inin pinag-alenan Tawakkal. Ye inin sa hap-hap pangiddoh te paruntungan. Ma-aku tebi si Allahu Taala, nabangan kite nglissinan alen sahap-hap – Islam. Peggeh muslim kaniya-an ten duk magparatsaya, amban pikilan, bissara duk kakahinang, pakitetevmabennalin pangeddoh siye si Islam, si labeyan sanyang, gahniya lai labiyan terrorism, luneke si dangan duk dangan, atwa tumpukan. Oh Allah, si kuwe-itu waktu sigpit, pangada-agun kami si meh siye ngahiang pitna bonoh duk ngurung leto. Si bissara Nabi Nu Musa (as) ye si waktu Iye maku si Kau: Oh Alla, pataha-un napas kun para si aku, duk pasubetun dellah kun. Tabanganun kami, si laniyanurunganun kami kabtangan hanunut (hikma) duk pahapun pamissara kami hin.” Paniya-un kami amban meh sahap-hap pangaddatan nen duk hap kakahinang nen, duk supaya kami nganda-ag si bonoh pangateyan duk akkal pikilan karnah agama Nu. Oh Tuhan kami, to-anun kami supaya kami gey lepas makatuhut kalanan meh shaytan si pag sawmadja kami duk meh et a muslim, urunganun kami labeyan ye jinari weh sarah pakausahan kami para si meh pamilya kami supay niyah ke-elluman de duk tahinang weh de kapatutan de panganda-akan Nun.

178 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Kahargaan Zakatin

(The Importance of Zakat)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 179

“Oh kaam meh magparatsaya lellah duk dende, duk kasinduwehan meh “Awliya” (Pananabang, panunuku, kabagayan, pangengellig) tiyap-tiyap dangan amban siye. Ye ngandaak ngahinang kahapan si meh manusiya koweh ne pangahagad si katunggal Allah duk kemon ne tapa tampal weh Islam ye gantah hininang. Duk ngalang si manusiya ngahinang kalaatan, ngandaak matengge sambahayang, duk ngurung zakat duk nuhut kabayaan Allah sartah daraakan nen, . Allahu taala landu maakasi/malasa si siye. Tantu Tuhanin landu Nabi Muhammad mahasutsi duk makahati si kemon si ine-ine.” (Qur’an 9:71). Meh magparatsaya si Allah; Zakatin taeddoh amban meh a –a dayahan binahagi-bahagi si meh a-a miskin duk kasigpitan. Zakatin, wajib duk lamud amban rukun Islam lime (5); makalissin si baran duk nyawa de amban meh kemon kinabayaan den. Makapatahalah napsu duk meh kahiligan de. Zakatin, makapasambu sii pangaltah meh Muslim si labeyan toh agama Islam. 180 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Mag Faarman balik Allahu taala dem Qur’an ne:

“Ngeddoh kaam amban meh pangaltah bi pag sadaqqa supaya maka limpiyu si meh artah de ley, duk makasafaat si siye, duk niya pakasabbutan tuhan si siye. Sabennal, meh duwa-a bin labeyan maka ipat si siye, nah Allahu taala iye ru labi makakale sartah labi ngatauhan hal bi.” (Qur’an 9:103) Meh kapongtinaehan ku lellah duk dende si Islam! Zaakatin si katellu amban lime rukun si Islam, si hal iyan, ssubey hati tebi pahap bang weey masi tasabbut koweh du pakasabbut si sambahayang ley, minduwempuk waluh (28) ddem Qur an. Asal basag teed kapaamatampal ye maksud ne ley duk hati in zakatin si kasabennalan maana ne ley. Zakat duk sambahayangin kaduwe ih gey teed makajari pinagsapeh si kawajib nen si hinang muslim si kappa numba tudju Allahu taala. Zakatin dambuwa amban panuku weh Allah para si meh a-a miskin duk kasabennalan nen makasanyang si meh kawman sartah si meh ra-ayatin, tatilew siye si hadarat Allahu taala si meh hal zakat de ley bang patungan de. Bang kite ngeddoh sintuan amban meh a-a kawasehan mag a-antan pangartah si lahat Musslim; koweh ne lahat Saudi Arabia duk Malaysia, lahat den ngandaya duk sumambu sabab katau de malengngan pag parinta si sabab pamaku duk pamaleengngan de Zakat de si labeyan pamaubas de banku si Islam. Zakatin si meh lahat muslim dayahan sumambu si labeyan pag usaha duk si katu de atawa kahap pamaubas de si iye si business landu alistu kapamasulig de iyehin. Yee meh kakahinang duk akkal pikilan ley tahinang hadja ih si meh kawman muslim sabab pegge pamausaha artah amban zakat ley subey talikus weh matahan sarah islam duk aturan ye gey laboh tudju usaha haram. Si atag hal ley, koweh ne Ribah; atawa mag utang sin inanakan (Interest) ye pangosalan iyehin (zakat ley) koweh paghinang kakayaan, kapanyapan, pagsasakatan duk ine ine pe tartantu taga subahat laboh ne ley kemon HARAM. Haangakan hep, bang pag bangko si Islam, subey teed niya meh tumpukan kaulamaan tapa tengge supayamaka patullus si hal pagsawmadja pag usaha ye si labeyan bangku supaya tapateng bang halal duke labeyan pag usaha ley atawa ga-e ke (Unlawful). Meh siye ley, siye ne pinakahap tumpukan ngahati si yene bakas tapatampal weh Allahu taala si pasal pag urung zakat koweh ne tasabbut dem qur’an si meh atag; bigi batad ye nulig minpitu (7); ubus magbuwah du isab minpitu (7) sartah nulig tiyap-tiyap amban pungla ley mimpituh hatus (700) magbalik amban pakatanem iye ley. Zakatin taabut si hinapusan tahun; tabista si atag 1/40 atawa 1/10 depende ne si ekkahan tatipun amban meh poonan/tagnaan bang amban usaha ley. Atawa tapaku amban mahajjanain atawa meh tumpukan meg u-urung zakatin. Ye pangadji pag paku zakat ley, duman ih koweh labeyan ye karupangan tahinang pag parupang weh meh kasinduwehan; atawa koweh pag palabey ye pag usaha mag anak sin. Pag usaha duk pag capital si islamin tantu hinaget duk parjanjian atawa kasulatan tabaktul si antarah de dansawean ley duk bang si atag maka

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 181

untung siye atawa lugih siye si usaha de ley salih siye maka usaha atawa lugih si labeyan sarah sharia. Makaputalin, si meh damikkiyan ley, ye aturan tasabbut ley, bidda teed amban meh kakahinang tabettad tuu si lahat Autonomous region si muslim Mindanao. Ye kaekkahanin, mas peneh depe maghinang dem kasiya-siyahanin si hinang pag usaha ye gey halal koweh ne, mag anak sin, mag smagol duk bisan pe magdagang duk ngosal ye meh tambal makasaki duk makalepas akkal pikilan de duk meh kaanakan den. Seddi pe kalagihan subey tahinang te tuu si Autonomous region inin, ye subey kite maka patengge tampat pamatennaan meh a-a maghinang si meh mag a-antan zakat duk mamausaha iyehin supaya haget parsugpatanin duk meh mahadjana. Tu-u si pilipinas, ekkahan muslimin, magkulang maglabi; sempuh (10) million. Bang hadja kite patengge opisina para panipunan meh zakat ley supaya ttintul kapanabang te si meh ra-ayat dem ARMM tu, tantu hadje teed kaujuran enen dduk pakatabang nen sartah makasambu si kaelluman kaekkahan meh raayat. Region ten, yene ARMM tu; dayahan teed si pangartah duk kapanyapan, malaingkan, si aturan kapanuney te pag urung zakat si gantah panganggunahan iyehin koweh ne pangandaakan tasabbut dem qur’an kaekkahan, gah teed ta tuney weh de. Hangkan, masi-masi ne paiun kasigpitan duk kahalu-hala-anin gey tahala amban kite. Bu binna-an, pangalta-in, panukuh weh Allah si kemon bang hadja ih tapa hadje wte, tantu pinasong pe meh usaha ten weh Allahu taala. Sumaguwah, sabab pegge, gah tapa hadje weh tem eh pangaltah ley, na gey teed talessa weh te ye kaubus nen duk katumahalah nen amban kite sabab gah niya barakat ne. Adapun in aseh Allahu taala hin, tapit si meh siye maka aseh-aseh. Hangkan, subey ipat bi ye meh pangaltah bin sartah subey tapangurung bi in meh suku si mag kalagihanin. Si ye meh ganta subey kaurungan zakatin, bang gey tapa ngurung si siye adakala pag janan de makahinang mahsiyat duk hinangan la-at. Si meh kawman niya magtatangkew, maglilibah duk mag hinang kala-atan, gah niya ka tattap kahalan den duk gah niya kajumatuhan meh pangaltah den, gey sanyang kaelluman meh ra-ayat den. Koweh ne meh kawman wal sah dem kaheluhala-an duk diyalem poroblema tiyap-tiyap dangan padangan amban siye. Nabi Muhammad , magsabra si dambuwa amban hadith ne, ta-aka weh Abdullah anak si Abbas; “ Bennal-bennal, nabihin tar a-ak weh ne si Mua’z anak si Jabal, tudju Yemen; Nabihin nessah si siye; Oh Mua’az, bang kew lu si lahat palenganganan nu iyan, makapag bayharap kaam duk meh siye ye ngantan Kitab (Mag paratsaya du isab) weh niya tuhan atawa bakas ka’toan weh Allah. Na ta-abbitun bi siye magnayiksaksi weh gah niya patut subey sinumba malaingkan dambuwa du Allah duk Nabi Muhammad . yeru sabennal dara-akan Allahin. Bang siye mag kahagad na akahan bi siye weh Allahin nganda-ak si siye nambahayang lime (5) waktu sarta bang siye magkahagad, akahan biru isab siye, weh Allahin, ngandaak mag zakat si sine-sine amban siye dayahan, dinaak pina ngurrung zakat den si meh a-a miskinsabab sukuh de ih. Meh ummat islam, hallian bi teed manasew altah saweh bin duk pahallih kaam amban meh sambahayang me a-a tarupang/kasigpitan sabab bennal teed in meh sambahayang, duwa-a miskinin atawa masigpitanin tantu mura teed tinaumah weh Allahu taala. Amban Tabarrani, tasuwi-suwi weh si Ali, magsabra Nabihin; “Bennal-bennal tara-ak weh Allahu taala meh a-a madayahan muslimin mag sadaqqa amban meh pangaltah de de ley 182 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

paara si meh a-a miskin supaya ngakulang in meh kasigpitan den. Neh a-a kasigpitanin gey teed hap paghinang den bang siye kakawgtuan sarta lammah siye. Bang siye gey tahatul weh meh Muslim madayahanin na bennal tatilew du siye si ellew Akhirat weh Allahu taala sartah hadje in meh kadusehan den tudju Allah. Meh kapongtinaehan ku lellah duk dende pigmartabatan si Islam; ye kasabennalan maksud sin zakatin, tantu para si meh a-a miskin duk kasigpitan. Kawman de ley landu kinalasahan duk pinagbarakat weh Allahu taala,. Siye ne ih meh tumpukan muslim mag paratsaya duk mag pangandel duk mag kalasa tiyap-tiyap dambuwa amban siye. Mag same-same siye ngandaak si hinang hap duk ngalang si hinang kala-atan. Hangkan si hal deley, tahinang de kabasag si parsugpatan de duk tuhan de duk parsababan pakatuney de pag sambahayang de lime waktu duk pag kalasa duk pag addat inaddat de ley ngabasag du isab si kapangurung de zakat dey. Allahin mag Farman dem Qur’an ne:

“Beennal-bennal ye meh siye magmatalew duk magparatsaya ley, diyalem surgah siye magdapah-dapah, duk taeddoh new eh de yee meh tumbas bakas kapangurung weh Allah si siyehin; sabab meh siye ne ih (Muhsinoon) ye gah pe taeddoh de tumbas de ley, kaniya-an den kulang agen bisan samgemin si siye hawa si pag ammalan de mahap daraakan Allahin; duk meh siye ne ih ye gey a-abut sambahayng Subuh den mangannal duk mamaku-maku kaampunan si tuhan den; duk ye mangurung artah de si meh a-a kesigpitanin(koweh ne Zakat).” (Qur’an 51:19) Niya hadith tasuwi-suwi weh Abu huraira weh magsabra koh Nabihin

“Allahin koh taymah ne zakatin duk tangan ne kanawan duk inipat teed weh Allahu taala koweh du isab koh pangipat bi meh ka-anakan bi bahu ilessutan pe.” Yee hatine inin, asal kawajiban teed si muslim subey mangurung zakatin, supaya mag haget pag kalasa den duk tattap si ye si meh pangateeyan a-a miskin duk si meh mag kalagihanin. Duk labi nen teed meh a-a madayahanin duk meh mamiskinin mag tapit ye pagkalasa den. Pakuhun bi si tuhan bi bang pain kaam tapit pangateeyan bin si meh anak iluh, si meh a-a malammah-lammahin, duk bisan si meh binatang, tantu teed Allahin, maaseh si meh sesuku ipun ne malasa si pag kasi ne. pakuhun du isab tudju Allah, bang pain pa ellig ne pangateyan bin amban meh kaduse-dusehan, si pangimbu duk ka selli si Muslim, duk sartah nabang si ka ekhlas duk ngung akka pikilan hap duk aseh si meh kemon pinapanjari. Maku kaam toh duk labeyan amban Allahu taala supaya kaam lappas ne amban meh hinangan saytan ye lu si baran bi sartah nug-nugan kaam ngahinang hinangan saytan duk duse, nafsu duk kahiligan, maka pa ellig amban meh duse takite mata, ipatun bi dellah bin amaban missara tebbah sa’sab duk maka palappas amban meh kemon panaymah ye gey bennal, salih du si hinang duk bissara gey kinabaya-an weh Allah. Maku kaam toh amban Allah bang pain pina ekhlas weh ne pangateyan bin numba duk nuhut pinturuh ne, duk dara akan nen. Allahin, apata-alluk hadja bang kabayaan te ngahinag. Sabab taeddoh te hadja ine-ine paku te, mahap duk mag kagunahanin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 183

Oh Allah maku kami si Kau dehillu amban kapangahinang kami ibada ye panganda-akan Nu kami ye nihmat amban Kau. Ma-aku kami si Kau pahagetun pangahagad kami hin si Allah, weh gah niyah patut pagtuhanan sinumba mala-ingkan Kau ru, ye Tunggal, ye Ngarizziki, kaniya-an Nun gah inanak duk gah nganak duk gah niyah kuweh Kau Hin. Oh kew tagpapanjari meh kalangitan duk bulak, Tagdapuh kemon kawase duk kahapan, sampurna ke-ellum Nun duk gah niyah kamatey Nu, Kau magbaya-baya-in si kemon niyah. Ma-aku kami si Kau kalasa si pagIman, pahapun pag-inam kami hin duk patattapun Imanin dampangateyan kamin. Duk ma-aku kami si Kau kalappasan abman kasirikan, meh duse duk ye meh kuntara kina-astelan weh kami duk patala hun kami amban lan shaytan.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

184 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Masinnah Manusiyah Miha Rizziki Allah

(Encouraging People to Strive and Seek the Bounties of Allah)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 185

“Si Iye dapuh nen ine-ine lu-u diyatah langit duk bulak, pangkatan ne pariyatah duk teddasan pariyawa, duk kemon ne si ellet den.” (Qur’an 20:6) 2. Allahu Taala Magpaniya-in duk Magparihala-in si kemon. Iye Magpapanjari manusiyah duk seddi amban manusiyah. Iye magpaniyah si kemon lele-etan bararan nen duk iye magpaniyah si kemon katumbu-tumbuhan nen, Iye mamahagi-mahagi-in supaya kapag �et a-lamitan latag kemon.

186 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Allahu Taala Magsabda dam Qur’an:

“Duk ekka amban meh pinapanjari weh makhluk usah, kaniya-an den siye mamaniyah rizziki den! Allahu Taala mamaniyah iye hin si siye duk si kaam. Duk Iye sampurna makakali duk sangat ngata-u.” (Qur’an 29:60) 3. Ye manusiyah duk tumbu-tumbu han nga-ekka bittaran nen salih-salih. Allahu Taala Magfaman:

“Da-a kaam ulalih si meh pakaradja-an tapaniyah weh Allahu Taala kaniya-an den labi amban sinduwe hin. Tartantu si siye meh kalellahan niyah tungbas de si bakas ta-usaharen duk damikkiyan si meh karende han niyah tungbas de si ine-ine bakas ta-usaharen; duk maaku kam rizzikih si Tuhan bi. Sabennal teed, Allahu Taala sangat pangata-u Nen si kemun pakaradja-an.” (Qur’an 4:32) 4. Manusiya-in kaniya-an nen Khalifa (ganti) Allahu taala diyatah Bulak, sinukuh si iye ngahinang labiyan supaya niyah buwah, magpajatu supaya niyah takakan duk ta-usan weh kemon kalagihan manusiyah silabeyah adil dam sarah pahagih nen si kemon pinapanjari, ye rizzikih amban Allahu Taala hin si kemon Ipun Allah niyah salih kapatut ne. Allahu Taala Magfarman diyalem Qur’an:

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 187

“Sabennal teed, niyah si kau (Janjih amban kami) supaya kaniya-an nun gey kainusanan lu-u atawa gey nantang. Duk supaya kew gey makalessa kasigpitan lekkak lu-u sababan kapanas ellew.” (Qur’an 20:118-119) Amban inin, mismu Qur’an tagnah-tagnah mangaka hin ye si pasal bang ine teed kalagihan manusiya-in – kinakan, semmek, buheh duk lumah – inin taalluk entero dunya weh inin poonan kemon kalagihan (basic needs). Inin mangka hin si manusiyah, supaya geget, weh mismu Magpapanjari hin mananggup si iyehin weh tartantu niyah tinagama rizziki maglabi-labi para si iye supaya ta-usal ne si kalagihan ne. Damikkiyan Qur’anin ngaka si manusiyah we ke-elluman nen saplag si labeyan katumbutumbuhan lemmek diyalem dunyah sinaddiyah we Allah si siye dangan-parangan duk kemon sinapanjari. Allahu Taala Magfarman:

“Sabennal teed, inurungan kaam weh kami kapatut lu-u diyatah bulak duk inurungan kaam weh kami lu-u diyatah kapamangan (supaya kaam ellum), landu kulang kapagsukur pangurung ben.” (Qur’an 7:10) Bulakin pinaniyah iye supaya inusal weh manusiyah si kalagihan paghinangan ne duk supaya maka-urung iye parasahan si ke-ellum ne. Allahu Taala Magfarman:

“Duk kemon iyen tinukbal Ne si kau, kemon diyatah langit duk kemon diyatah bulak; iyan kemon nihmat duk Rizziki amaban Iye tudju kau; sabennal teed iyen meh Tanda si meh a-a lalem pikilan nen.” (Qur’an 45:13) Bang pinatarrang ye tasabbut tu-u weh Qur’an atas duwe hal: panagna-an, Allahu Taala ye poonan sin kemon sababan niyeh pinapanjari duk sarah ne, amban Iye kemon tiyap-tiyap patekka; duk kaduwe, ye manusiya-in kaniya-an nen ningkoh-ningkoh hadja ngagad-ngagad bang ine malaboh mapatekka si iye hin, malaingkan, kaniya-an nen inurungan iye akkal-pikilan duk kabasag supaya niyah usal ne pag-usaha ne si meh nihmat bakas pangurung Allahu Taalaa hin, lune ke si labeyan magtarabahu iye atawa mag-usaha iye, ye inusal weh ne kata-u akkal pikilan nen pangedduh ne ka-elluman ne si labeyan Halal (dan sarah) agama. Qur’anin ngaka bahangia-an sangemin para paghali-halihan tuli duk bahagi-an ellewin para pagpiyahan Rizziki Ne makahapin.

188 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Allahu Taala Magfarman:

“Duk lamud si meh Tanda Ne yene kapatuli bi si waktu sangem duk ye kapamiha bi Rizzikih bi (amban Allah) si waktu ellew; Sabennal teed inin meh Tanda si meh manusiyah pakali.” (Qur’an 30:23) Ye katudjuhan pangaka Qur’anin weh “manusiya-in ganah si iye malaingkan ine ru pinaglugtuan nen.” Allahu Taala Ngaka:

“Duk kaniya-an manusiya-in ganah si iye maingkan bang ine bakas tahinang nen (hap duk laat).” (Qur’an 53:39) Duwe ladji-an bissara Qur’an inin, pagdunya duk pag-akhirat – ye ngaka weh manusiya-in maka dawhat ine-ine si labeyan pagtuyuh ne. pasatah si iye buwah lugtuh nen si waktu ne niyah tungbas ne. Bang lugtuh nen pakahapan tungbas nen makahap, damikkiyan bang pakala-atan tungbas nen makala-at salih du pagdunya duk pag akhirat. Allahu Taala Ngaka Da Qur’an:

“Duk ye meh Ammal bakas tahinang nen sung du takite ne, weh tapa si iye ru kemon tungbas duk sa hap-hap ne pagtungbas.” (Qur’an 53:40-41) Ye mag-usaha para ke-ellumanin inin tanggungjawab pakaniya-kaniya si tiyap-tiyap lellah hap akkal pikilan nen. Allahu Taala Magfarman: (Qur’an 62:10)

“Apabila ne waktu Junaat pagsambahayangin bakas ne tengge han bi, jinari ne si kaam paguwa magdam kakabbunan (bulak), duk muha rizziki Allah (labeyan magtarabahu), duk essebun bi Allahu Taala pa-ekka, supaya kaam magparuntungan.” (Qur’an 62:10) Amban si Anas Bin Malik (ra), Rasulullah tiyap-tiyap Muslim.” (Tabarani)

magsabda: “Ye mamiha rizziki halin pinawajib si

Si seddi Hadith, Rasulullah magsabda: “Gah niyah amban meh muslim ye nanim kayu atawa nanim meh bigi, pagpuwas, meh manukmanukin, atawa manusiya-in, atawa meh binatangin maka-akan amban meh kayu (buwah) ne ley, malaingkan initung si iye Sadakkah.” (Al-Bukhari) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 189

Ma-aku kitebi si Allahu Taala mura-murahan tahinang tebi inin toh si ginhawa baran tebi, dam kawman duk maka-ampun kitebi si meh duse tebi duk supaya kaganti-an meh hinang tebi mang-gai mahapin duk da-a kitebi mag lillah magpakamatey malaingkan si tumpukan meh maghihinang hap. Oh Allah maku kami si Kau dehillu amban kapangahinang kami ibada ye panganda-akan Nu kami ye nihmat amban Kau. Ma-aku kami si Kau pahagetun pangahagad kami hin si Allah, weh gah niyah patut pagtuhanan sinumba mala-ingkan Kau ru, ye Tunggal, ye Ngarizziki, kaniya-an Nun gah inanak duk gah nganak duk gah niyah kuweh Kau Hin. Oh kew tagpapanjari meh kalangitan duk bulak, Tagdapuh kemon kawase duk kahapan, sampurna ke-ellum Nun duk gah niyah kamatey Nu, Kau magbaya-baya-in si kemon niyah. Ma-aku kami si Kau kalasa si pagIman, pahapun pag-inam kami hin duk patattapun Imanin dampangateyan kamin. Duk ma-aku kami si Kau kalappasan abman kasirikan, meh duse duk ye meh kuntara kina-astelan weh kami duk patala hun kami amban lan shaytan.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

190 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Islamin Agama sa Mura-Mura (Islam as a Religion of Ease)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 191

“Tepeneh kew Oh Ibrahim weh Allahu taala supaya niya masampay si meh Manusiya si katunggal Allahu taala sartah gah pinasigpit weh ne agama nen si kau Ibrahim. “ Allahu taala ru mangalenan kau muslimin kamuwe amban tagnah ley duk dem (qur’an). Sabab dara-akan nen tahinang bi saksi duk kaam tahinang du isab saksi si manusia.” (Qur’an 22:78) Muhammad Si hadarat panghu kami Muhammad gah ke iye bakas taraak meneh si duwe parkalah salihsalih hap nen, Malaingkan, pineneh du hadja weh ne ye mahapin duk mamura-murahin bang pain hadja isab gah niya sassat ne atawa kalaatan ne. Meh kapongtina-ehan lellah duk dende si Islam! Ye agama Islam, taboo weh panghu te Muhammad si kite amban Allahin, yeru sa langkew-langkew, yene agam maka paangkat duk maka urung sahaya, sartah maka urung pangadji mag tamba-tamba duk kata-u, sa hap-hap ne amban meh kemon agama, sabab maka tuney kasanyangan duk kakegan si meh kemon Manusiya duk jukup in sarah-manarah nen duk meh poonan pangadji si ine-ine si kahalan kaellum salih du si labeyan agama, pagsawmadja si kawman, pag usaha, atawa pag parinta. Allahin, yere si kemon sa mulliya-mulliya, daak ne kite magpasabennal si muslim duk ngandaak ngahinang si sabennal pangandaakan Islam sampay si kamatey te. Allahin, yeru sa langkew-langkew magsabra:

“Oh kaam ye meh mag paratsaya, tinalew kaam si Allahu taala sartah tuneyun bi in ye pangandaakan nen duk tinggalan bi ye kemon pamagesan nen (Sabab yeru patut katalewanin). Sabennal teed duk da-a kaam mag pakamatey, malaingkan subey du dem ka Islam sartah pag patikukuh si Allahu taala.” (Qur’an 3:102) Islamin yene sa jukup-jukup pagpatikuku-an tudju allah si labeyan panumba si iye si katunggal ne duk kapanuhut si kemon panganda-akan ne sartah pamalappas baran amban meh kasirikan tudju Allah. 192 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Si damikkiyan, Islamin langkum atawa luha duk tasakup weh ne kemon sesuku kasarah-saraan si kaellum, pangahagad, pangadji dunya duk pag agama, kapetten duk seddi pe meh kahalan ye tartantu si kakahinang ne. Duk ye pinagbahasa muslimin, tartantu yene si meh kemon magparatsaya, ngahing si meh toh bakas tabaktul weh panghu te Muhammad duk meh kemon nabi dumehellu amban kapamaboo weh Allahu taala si iye. Yeru hinapusan nabi tara-ak majukup si Agama Islam duk si kemon ine-ine ne hal; ye sarah-manarahne tabaktul dem qur’an. Gey ne iye tapinda, kabahauhan duk tabaymula sampay si ellew akhirat. Gah niya seddi agama tinaymah weh Allahu taala, Malaingkan Islam du. “ALLAHIN SA MULLIYA-MULLIYA MAGSABRA”

Nah si sine-sine miha/ matampal seddi agama aamban agama Islam, nah gey teed tinaymah weh Allahu taala ammal den kamuwe amban dunya sampay si ellew akhirat; bennal teed tahinang iye amban meh a-a lepas. (Qur’an 3:85) Oh kaam meh magparatsay, in kemon kasarah-sara-anin duk toh sin Islam, asal luhay teed hininang duk dinawhat, sabab allahu taala gey teed mahunit si meh ipun ne, malaingkan in kabaya-an nen maluhay si siye.

Mag kulang maglabi maana nen; Allahu taala pemura ne si kaam agama nen, duk gey mabaya mahunitan kaam si ine-ine. (Qur’an 2: 185) Allahu taala, iye mas labi ma-aseh, duk gah muwelsaw si ipun ne nuney si ine-ine gey tekoleh weh te, malaingkan, ngandaak hadja ngahinang si kite si taman tage-es ge-es ten. “Magsabra Allahu taala, sa langkew-langkew iye”

Mag kulang maglabi ma-aanen: Tuneyun bi in meh pangandaakan si kaam weh Allahin sartah subey kaam mag matalew. (Qur’an 64:16).

Allahu taala, gey mabohat si dambuwa baran si ine-ine gey tecoleh weh de. magsabra; “ Bang kaam tara-ak ku Te suwi-suwi si dembuwa Hadith, weh nabi Muhammad ngahinang si ine-ine, hinangun bi hadja ye gantah tekoleh-koleh bin. Si sabab ka-aseh duk kalasa Allahu taala si ipun ne, Jinari weh ne si ine-ine tahinang weh ipun ne gey hap, bu sababan ih tahinang ne mala-at ley sababn pangahinang ne panganda-akan Allahu taala.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 193

Ye meh kahalan jinari hininang ley bang si waktu dem sigpit bu gah ne niya labeyan seddi amban pakahinang ne malaat ley bu maka mudarat si iye si meh tesebbut ley na koweh ne tasabbut ley jinari dahu weh Allahu taala Malingkan, masiru isab niya tamanan ne duk gantaan ne sartah subey du isab tatalitis weh meh a-a makahati atawa meh (Ulama) sabab pegge dipende ne ih si meh kahalan duk si ka mudaratan ye meh manusiya makahinang meh tasabbut ley. Iye iyan meh sarat si meh kakahinang tasabbut si mawdu inin: 1. Si waktu pamissara langgal sarah si tiyap-tiyap dangan si waktu dem pag puwelsaw/katalew kalu iye tabinasa (tasabbut iyan dem qur’an sartah ngama-anahan du di-rihanne; 2. Mangan kinakan haram si waktu sigpit atawa dem talew iye kalu pinapatey atawa maka mudarat si iye bang gey iye mangan sabab meh parkalah ley niya du dalil ne dem qur’an.

Si sine-sine muting tudju Allahu taal, puwas amban pamaratsaya ne ley, mag duse iye tudju Allah. Malaingkan nen isab bang iye pinuwelsaw bu dem pangateyan nen gah du tuhut sartah haget pangahagad ne si Allahin nag ah niya duse. (Qur’an 16:106).

Si sine-sine amban kaam pinuwelsaw bu hinahbu dem kawugtuh siye, bug ah du tuhut dem pangateyan den si emeh kakahinang deley na gey siye mag duse si Allahu taala, sarta kinaasean siye. (Qur’an 5:3) Meh kaulama anin, bakas tapatarrang weh de meh kahalan inin, hati nen jinari si meh manusiya ye makalanggal koweh meh kakahinang ley bang siye kaniya-an den diyatah tahik atawa si kapanteyan ye gah niya kinakan makajari kakan de bu lantah siye amban kaniyaan meh takakan. 3. Ye kajari kapa mapandak sambahayang ampat raka-at bang kaniya-an den si pag tulak-tulakan siye duk tandah neru isab dem qur’an:

Ma ana nen magkulang maglabi; Bang kaam mag ttulak-tulak tu si bulak dunya inin, gah niya duse bi bang pandak bi hadja sambahayang bin. (Qur’an 4:101) In meh parkalah inin, supaya hadja niya tahinang sabab para paka osal de waktu de si waktu de si pag tulak-tulakan, para maka urung si siye kabasag atawa si pangosal de waktu de si hinahbu de lantah amban lumah de. 194 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

4. Ye meh a-a mag tulak-tulakin duk meh a-a ta doktolin (Saki) kaurungan siye kaluhayan atawa kapatut si pamuwase re si bulan Ramadhan; 5. Damikkiyan, jinari du isab ma mangan kinakan a-ahin bang pag pandoga ne kalu maka mudarat si iye bang gey iye makakan sumaguwa subey pan hadja iye maku kama-apan si tag dapuh kinakan ley bang iye ubus ne mangan. Landu teed dilikaw in meh hal inin duk dambuwa amban mura kapag saga-an atawa gey paghatihan, labi ne teed si meh ka kawum-kawman. Puwas amban bonoh si Uhud (624 GC), Nabi Muhammad , jinari weh ne pinag dapuh meh tahinang nen supaya niya kappa nuku duk pamayhalah si meh a-a bakas tewwah bono-in, ye kaekkahan amban siye meh CIVILIANS, domain bonoh, lamud sampay dende, koweh ne taboo weh disi Abu sufian duk abu jah’l taboo weh de ye meh kaekkahan ley maglunsul-lunsul duk mag litu-litu sartah mag usaha. 6. Tiyap-tiyap dangan duk dangan tara-ak siye du isab siye inanmbanan ne iye meh malaatin duk ela’ng meh hinangan saytanin sabab katalew kalu tahinang kapag binsana-an meh manusiya (labi ne teed, si katalew si meh parkalah, bu kemon lan atawa labeyan duk sababan meh manusiya. Hatinen, Manusiya-in, tekoleh ne hadja hininang, latun ne pamahemok koweh ne meh bakas tahinang kappa nuley-nuley si meh manusiya jaman ley supaya hadja ngakulang duk pa lamma meh maka talew-talewin.

Gey teed mabohat Allahu taala si tiyap-tiyap dembuwa baran, malaingkan ingge ru hadja si tekoleh-kpoleh den duk malampung si siyehin. Oh tuhan kami, da kami pag murka anun bang niya pangandaakan nu atawa pamagesan nu bu gey tahinang weh kami. Oh Allah, da kami pabohatanun koweh kappa mabohat nu si meh siye madumehellu amban kami hin. Oh tuhan kami, da kami pabohatanun si ine-ine manggey tekoleh kamihin duk maapun kami duk ampunun kami, tabanganun kami oh tuhan kami tudju meh kawman ye megpuputing si kauhin (Ka’fireen). (Qur’an 2:286). Hangkan meh pongti-e lellah duk dende si Islam! Islamin, si kemon paradjaan duk si meh aturan ne, nambalan iye meh pikilan duman su-at duk marihalah si meh pangaddatan duk lakulaku atawa palangey manusiya. Gey maruba si meh hinang tampal sa hadje-hadje si meh manusiya in. duk sartah gey du isab maka-urung kasusehan duk masagad si meh ummat ne koweh ne si meh kahalan dehellu tesebbut ley. Adapun islamin, dumen ne hadja tartantu agama koweh kapanaymah meh seddi manusiya. Damikkiyan Islamin, dumen du isab hat-hat pinatenggeh ne hadja weh gah niya hatine SUMAGUWAH, islamin yene pamarinta duk aturan pagsawmadja du isab dem kawman, aturan laku palangey duk pag pasambu kawman duk meh manusiya. Niya du isab tartantu pangaddatan ne duk kakahinang ne si diri han ne, maksud duk katekkahan ne koweh ne pangandawhat ka jukup si kemon pakaradjaan si kaellum. Oh Allah! Tabanganun kami mag tawbat duk mag patikukuh tudju kau. Taymaun pamaku kamihin, palessahun si kami in kahaggutan �um nun duk kamamisan ampun nun, palappasun Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 195

pangateyan kamihin si kalasa si seddi amban kau. Palamurun kami si meh siye kinalasahan nun duk mamalasa si kauhin. Ipatun kami si kaellum kami ini duk si ellew akhirat amban meh kemon panuley-nuley nu duk sassat nu. Pahagetun in pangateyan kamihin si diyalem duk si guwa duk papanjarihun kami sa bentel-bentel ipun nu. Oh Allah, kaase-anun kami duk meh nakurah kamihin duk kemon ne muslim. Oh Allah!, bang pain taymah �um eh pamaku-maku kamihin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

196 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Pangipat Katalibut

(Preservation and Protection of the Environment)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 197

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh meh Muslim! Tinalew kaam si Allahu Taala, Ye salangke-langkew, duk tuhutun bi Iye supaya kaam maka dawhat kalappasan duk sampurna parasahan si dunya duk si ellew-akhirat. Hatihun bi, Allahu Taala sangat malasa, weh sa hadje-hadje kalalagihan duk panganda-akan si mangaku Islam ye ne niha ilmuh pangahati ne Tuhan (Allah) ne, Agama ne duk Nabi ne Muhammad . Meh pungtina-I pag-addatan lella-dende si Islam! Islam asal bissarahan nen. Amban ye poonan panganda-ankan ne duk ye meh pamagesan ne, ye meh i-en mabantuk salassayan duk meh pahalah. Kasabennalan nen, ye kamaksuran Tawhid (katungala Allahu Taala) duk Khalifa (magtag-ipun) pinatarrah si tiyap-tiyap pamagesan si sarah agama Islam. Kaniya-an meh Sarah Tanyag (Shari’ah Institutions) magpaniya Haram Tampat (Zones), ye sine-sine maka langgal ne hinaram si iye kuweh ne meh tampat pinasayambu supaya kahallian ye meh punah kabbunan (natural resources) inin meh ni’mat pangatag si meh kahayepan gulangan, kakinnahan duk tumbu-tumbuhan dam katahikan, duk ye meh kayu gulangan tartantu hininang weh kasarah Islam para si kapamahalayakan (environmental). Oh meh Ipun Allah! Subey teed hinati weh bi weh Allahu Taala ye mangurungan kitebi meh pakaradjaan duk meh kani’mat-ni’matan tu-u si dunya gey ta-itung duk get tabista; tinu-an kitebi weh Allahu Taala si Agama (islam) Ne supaya kaniya-an ten bi magparuntungan tu-u si dunya, duk supaya makadawhat tungbas si tiyap-tiyap kakahinang hap tahinang weh tebi maksud pagsaddiya katikkahan si ellew ka-elluman salama-lama. Ye inin po-onan maksud si ke-ellum duk katudju-han nen. Allahu Taala mag-Farman dam Qur’an:

“Sabennal teed! Ye kapapanjari meh kalangitan duk bulak, duk ye kapagliyu-liyu sangem duk ellew, duk ye meh balanda pa-antung dam katahikan supaya niyah pinakey wemeh manusiya, duk ye buhe’ (ulan) pinabu-us weh Allahu Taala amban diyata gabun tahinang sababan ellum bulakin puwas amban katigang ne, tahinag usah (nulig) kemun bayu-an katumbu-tumbuhanin mananap diyata bulakin, duk ye meh baliyu duk gabun pa-antung si ellet langit duk bulak, ye meh inin kasabennalan (tanda) si meh siye manusiyah makahati.” (Qur’an 2:164)

198 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Meh Ayat inin ngakahan kitebi ye kasampurna-an tebi tu-u diyata dunya weh kaniya-an tenbi pinapanjari hinang ganti weh Allahu Taala. Ye inin po-onan maksud duk katudju-han si keellum. Kahadjihan ne, numba kitebi Allahu Taala tunggal duk gey sinakutuhan. Si labeyan inin, ibadatin (panumba) mahadji hin amban kemun si kitebi. Subey du isab hati tebi weh ibadatin ne hadje binissara atawa sambahayang lime waku dam-de-ellew, atawa magpuwase si bulan Ramadan, atawa magnaik hadji (bang maka ge-es) mintedde si teggel ellum. Ibadatin ye keteeran hatihan nen ye ne panuhut si kemun panganda-akan duk kasampurna-an toh Allahu Taala dam Qur’an Ne duk panuhut pinturu Rasulullah duk ye tattap pagsarang sukur si Magpapanjari si ine-ine kahapan duk kasinnahan ye tadawhat tebi tu-u si dunya karma pagsaddiya si ellew salama-lama ka-elluman akhirat. Meh kapungtina-ihan lellah duk dende si Agama Islam! Ye Muslimin, subey hati te kemun pakaradja-an panganda-akan Allahu Taala duk subey gey pinahil-pahil. Hinang te kemon pakadja-anin si labeyan sa hap-hap. Subey kite nabang marihala duk ngipat ye meh mahluk tapanga-rizziki si kitebi weh Allahu Taala tu-u diyata gumi (bulak) ye gey ta-itung ekkahan nen si teggel ellum. Ye meh mahluk (pinapanjari) inin “Ye meh inin kasabennalan (tanda) si meh siye manusiyah makahati.” Ye Farman inin ngakahan kite weh ne hadja ginhawa baran inipat ten duk pina-idda ten keellum duk meh pangarta, malaingkan Allahu Taala nganda-ak kite ngipat duk ma-idda si kemon bakas pinapanjari Nen, kakabbunan diyat bulak, katahikan duk kemon mahlukat (pinapanjari) “ye ka-urungan ke-ellum weh Allahu Taala.” Rasulullah kabaya-an Nen damikkiyan subey kalasahan te, ipat te duk pa-idda katalibut ten (environment). Ye ngalasahan duk ngipat meh katalibut ten (environment) ye gah niyah maksud karnah nafsu bisan daahat lai duk gey kite maka-at si meh piapanjari, Rasulullah magsabda: “ Kalasahanun (pa-iddahun) bi meh pinapanjari diyata bulakin supaya malasa (ma-idda) kaam amban diyata-in.” Ye Hadith tasabbut ku inin ngaka, weh Rasulullah magsabda ‘ye kasi-lasa duk pama-edda ne hadja tartantu tudju pagkahi parsugpatan si antara manusiya, malaingkan lamud sampay si kemon pinapanjari diyata gumi duk dam katahikan.’ Si pasalan inin, manusiya-in subey gey ngahinang ye pababan makapagka-at si labeyan ineine tu-u diyata bulak, sabab Allahu Taala magfarman:

magsabda: “dakaam magpaniya makasiya-siya duk kaam gey siya-siya.”

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 199

Si waktu Iye nessa-an meh sundalu Ne (Sahaba), hinaram we Ne si siye ye mangurung kasiya-siyahan si meh manisiyah gah lamud kuntara, “meh a-abahi, kamakanakan, duk meh karendehan (amban siye), lamud gey ginari maka-atan tampat pagatuhanan (simbahan) duk nebbengan kayu.” Kuwe-itu tarrang si kite weh Agama Islamin nganda-ak inipat duk pinarihala si kite ye sai sin kemon katumbu-tumbuhan duk ine-ine pinangandel si kite weh Mahasutsi Allah. Islamin pinaesseban kite weh gey ginari mamaka-atin si ine-ine maka-urung kamumpa-atan si meh manusiyah. Subey gey paka-atan te ine-ine diyatah bulak duk dam katahikan maka-urung kamumpa-atan si pinapanjari. Allahu Taala magFarman dam Qur’an:

“Duk pangurungun bi sukuh den si kamakanakan, si meh Miskinan, duk simeh a-a magtulaktulak (tala-amban lahat). Malaingkan da-a kaam magbusa (makaat pangarta). Sabennala teed, magbusa-in kaniya-an nen pungtina-e Shaiytan, buh kaniya-an Shaytanin gey magsarangsukur si Tuhan ne.” (Qur’an 27:26) Subey tahinang pangaddatan, ine-ine pakaradja-an kalagihan para si kahapan meh manusiyah subey hap duk tarrang majatu iye hin si labeyan panganda-akan Agama Islam. Lamud tu-u si inin pagsumba-ih hayep, pagpalim manuk-manuk, duk pag-iddoh . Kemon hinang gah tarrang duk pagduwe-duwe han subey tininggalan duk gey hininang. Ye meh salassayan geh tumu-un duk meh toh Agama Islam bakas tapinda subey ne gey tinuhut. Muslimin subey ganah pagduwe-duwe ne numba si katunggal Allahu Taala duk panuhut ne si kemon daakan Ne, duk nuhut bakkas-limpa kakahinang Rasulullah

200 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 201

Islamin Tinagga Weh Ne Mag Anak Sinin (Islam Prohibits Usury)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 202 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Meh kepongtina-ehan ku lellah duk dende pinagmartabatan si Islam; dem sarah sharia si hal pag usaha (koweh ne pag anak artah), tinaggah (haram) teed si kemon ine-ine labeyan, amban meh tampal sababan si kapa naggah Riba ley, yene si tamba-manamba, meh kasarah-sara-an si islam kuweitu. Bu meh parkalah ley, pamayaman hadja iih paratsaya ipun Allahu taala si meh usa-an de ley duk meh diyawa sinabbut inin, ye inin labeyan paka tinggal te hinang ley. 1. Subey tai pat meh pangaltah muslimin from ka gumuwah ne si labeyan po-onan putting; 2. Subey tapatullus muslimin mausaha sin de si labeyan su-at pangusaha ye maka mulliya si siye duk lappas amban ine-ine pagparupang duk anyaya. Duk maka pa lappas du isab si iye amban meh ine-ine janan pangasuwa-an de sasah duk pag jinki si antarah de meh muslim ley; 3. Subey tambelan de ye meh lawang parsababan pangimbuhan ne pongtina-e ne duk panasa-an ne iye, sartah pangastelan ne duk kabunsi ne iye. 4. Subey pinatala muslimin amban ine-ine, ye janan makapag kaat iye, sabab nen yeru ma seban si Riba hin yene meh maananagga-in duk meh maminsana-in, sabab yeru guwah ne ley, meh pakata-an saytan; 5. Ngahinang lawang para maka pabentel si meh muslim ssupay iye saddiya para si ellew ne dembuli. HANGKAN, subey iye maindam si pongtina-e ne muslim bisan pe gah niya tausaha ne duk subey ye isab taurung waktu para maka bayed utang ne ley;, agaran ne pongttina-e neley kaluhayahan duk subey iye ma luhay si iye si ine-ine, duk ka-asean ne iye, miha katumanaman Allah. Inin makatabang pag palonsat pagkasi lasa si meh antarah muslim duk makahinang kahagetan si pagpongtina-e duk ka ikhlas de pagkasi. Magfarman Allahu taala,

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 203

“Ye meh siye mamangan (Riba) ley, gey siye tumengge taabut si ellew Akhirat, malaingkan koweh du siye kapa nengge ye meh manusiya ta abi-abih saytan ley sampay agen maka dupang ne si siye; Missara siye; Bennal-bennal ye, mag daragangin, koweh du mag (Riba); Nah hinalal weh Allahu taala mag daragangin duk haram ne ye Riba hin. Si sine-sine pina tekkahan pikilan hap amban Allah, na subey ne dehengan ne ye hinang ne ley, sartah subey ne pakarajjaan ley papoleh ne tudju Allah, duk bang pe balikan ne ye hinang Riba ley, nah siye ne ih tahinang a-a dem narka-in sartah kakkal ne siye lai salama lama; kinabunsihan/minalas weh Allahu taala Ribahin, duk pinag tamba-manamba weh ene in saddaka hin; Allahu taala gey teed kalasahan ne meh mananaggah-in atawa manggey mag paratsaya hin, duk bar duse hin, Sabennal teed meh siye magparatsaya ley; duk mangipat/manenggehan sambahayang de ley, duk mangurung Zakat ley; na tinumbasan siye weh Allah. Duk gah ne niya katalewan de salih du ssi sinong duk si meh inambanan den. Oh kaam meh mag paratsaya; katalewan be Allahu taala, duk sarang ne kaam ngahinang si ine-ine pe talibbi si kaam ye amban hinangan Riba ley. Bang du kaniya-an bin mag kahagad si Allahu taala. Malaingkan, Bang ih gey dehengan bi, nah saddiya ne kaam nangka habal pegge ssinansa ne kaam weh Alla duk Nabi nen Muhammad , Sah bang ne kaam mag tawbat si hinang bi ley, nah, si kaam duhep mag bayah-bayah si altah bi ley, gey ne kam ta anyaya duk da ru isab kaam nganyaya. Sah, bang kainya-an pongtina-e bin taga utang si kaam bu kasigpitan pe siye, na subey du agaran bi ka luhaya den supaya siye maka bayed si kaam, malaingkan, bang gey ne siye maka bayed sabab kalamma de na sa hap-hap ne bang ne ih tahinang bi sadakka si siye. Nah, muramurahan tahati bi ih.” (Qur’an 2:275-280). Nabi Muhammad . magsabra; “ Sine-sine magtingkoh-tingkok duk meh a-a mag a-anak sin ley duk mamasaplag pag anak sin ley nah, tantu pinagmurkaan siye weh Allahu taala” Katambahan weh si MuslimTirmidi, “Duk meh makasaksi duk meg susulat ye pag usaha mag anak sin ley lamud pe pinagmurkaan.” Ayat inin ngakahan kite weh mag anak sinin subey teed sukna-an te duk taggah te si pamaratsaya te; muslimin subey pasaw -madja si labeyan pag usaha tarrang ellew-ellew win; Subey tahati de weh, ma melli duk mag pabellihin tala biddah amban usaha mag paanak sin, Maag pabelli duk ma-mellihin kinakan halalin duk duman mahalalin ye iyan patut pangandaakan Muslim hininangin. Subey lissinan te nyawa ten duk pangateyan ten duk ammal (Ibadat te) tinaymah weh Allahu taala. Kahabah manusiya-in pa sawmadja si pag usaha mag anak artah, pangateyan den duk ammal den tantu janan panda sabab NAFSU de. Panumba/pag ammal den adakala gey tinaymah weh Allahu taala peggeh tarrang tabissara weh “Allahu taala lissin, Hangkan, Ammal-Ibadat den gey tinaymah, malaingkan subey asal lissin.” Ta salassay tampal si ayat inin, weh manusiya ye meh mangahinang parkalah ih, taabut si elleh paghuhukum (si akhirat) koweh du siye hantang saytan gey tumengge pabentel, koweh du isab mag i-inumin makalango hin; sampay gey smag tawbat, Allahu taala bininsana weh ne siye sampay kkamatey de, duk tudju ebbut narka jahannam ye la-I ne siye pataman. Pag usaha dem kawman ten kuweitu, magkaat duk padiyawa meh pagdaragangin sababan paasek ye meh mag a-anak artah si tabuan, labi ne si meh usaha ye gah kabiyaksahan usaha pag apus atawa mag anak sin. Peggeh ye parsupatan usaha pag anak sin ley mangan untung nu; atawa maksud ye makaatan kasumambu usaaha ye paka untungan ma hap ley, na ye ih maksud ilarakin. Duk peniya in meh libutan-kahalan inin, ye bang saingge kapinda sampay magkaat duk labi nen teed yene tatuhutin meh kakahinang ley. Kanapsuhan ley, ye ih sa hadje-hadje maka tanggalang, bang duman sabab nafsu ley; ye kakahinang pagusaha duman mahalal ley si wktu kuweitu gey ih manjari ngasambu. Si 204 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

sababan kakahinang pag usaha pag anak-anak sin iyan, ye iyan pukun ngasigpit ye pamiha artah-in si lahat te kuweitu. Niya sudda kaujuran ne inin, ye meh a-a madayahan mag pa-anak sin iyan makapag kunsi duk mag parsugpatan ne siye duk meh taga sin mahadje dem dunya inin supaya ta antan de libutan duk ubasan sinin tu dem dunya inin. Hangkan hep islamin, bilang ne ye mag a-anak sinin asal Haram (Taggah) gey ted jari, bisan pe si kadikih-diki an. Dembuwa sin hadja, bang du pain alen nen amban usaha mag anak, asal TINAGGAH teed si kite. Meh pongtina-e lellah duk dende si Islam; subey du lissinan tebi meh baran ten bi duk maka pelih/ellig kite amban meh kakahinang tinaggah ley, sabab kite inin ipun du hadja Allahu taala. Teepitu kite si dunya inin supaya kite makahinang hap duk mangan si ine-ine hadja halal/harus makajari kakan te. Ye Riba tu, dambuwa inin maka pagkaat pag usaha te. Ye meh a mamiskinin, wal ne hadja ye katawwa-an sigpit duk makahinang manggey mahalalin si agen kemon waktu. Kaekkahan amban meh waktu, bang ne hinang ribahin patekka atawa pamahalayak kaelluman pag usaha dem kawmanin padiyawah ne. “Ye meh siye manga hinang Riba (mag anak sin ley) na, pinag murkaan siye weh Allahu taala. Dambuwa amban meh makakan Riba ley, amamasambu iye hin sartah maka saksi-in duk magsusulat meh parjanjian de si Riba ley Salih duk siye magkasa’an si pamarinta islam, Labi bang si Allah.” Allahu taala, ngandaak hadja si meh muslim ngahinang duk mahsawmadja si hinangan duk labeyan harus si sarah Islam. Islamin, ssubey maka pa lappas amban hinangan Riba (Maag anak sin) si meh kaelluman de duk pag usaha de ellew-ellew win. Oh Allah! Tabanganun kami mag paampun duk mag patikukuh si kau. Tayma-un meh sambahayang kamihin, Oh Allah, palessahun si kami kahaggutan ampun nun duk kalanaban map nun; palappasun pangateyan kami hin amban pangesseb si seddi amban jkau; pa lamurun kami si meh manusiya mamalasa duk kilasahan nu ley; palappasun kaellum kami si dunya duk si akhiratin amban meh kemon panuley-nuley duk balah nu sartah duk kasinnah si ine-ine; papanjari hun kami magmatalew si kau kamuwe amban guwa sampay diyalem duk papanjari hun kami amban meh manusiya bentel/Adeel. Oh Allah! Urungan kami aseh duk kemon meh muslim. Oh Allah! Taymaun in meh sambahayang duk duwa-a kmihin.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 205

Islamin Yene Jukup Labeyan Ke-Ellum (Islam a Complete Way of Life)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 206 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) kuweh teed katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsusukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a magpakamatey bang dumain dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah (Qur’an 3:102). Mula-mula subey panilew, ine labeyan supaya tahati Islamin? Sine inenan Muslimin? Pusine duk ine subey subey pinakale meh Muslimin? Ine subey hininang meh kalellahanin duk meh kadendehanin? Ine labeyan supaya ta-tayma Muslim? Tinamam kite weh Allahu Taala si Ayat tasabbut miyan si duwe pakaradja-an, keessah ye ne Katalew (Taqwa) kaduwe yene Islam. Allahu Taala nganda-ak si kite manusiya taalluk ginhawa baran ten si labeyan Islam duk nganaran sampurnah katalew si Allahu Taala. Agama Islamin duk Katalew gey kapagkaneye-kaniye. Bang dambuwa manusiya mabaya nganaran/ngahinang Katalew duk tahinang bar-iman, subey hinang ne kemon panganda-akan pinabo-o (Qur’an) Allahu Taala hin, apabila inin tahinang ne, lamud ne iye si jumlahan Muslim ye pinagbahasa “Muslim sabennal.”

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 207

Ye bahasa Arab “Islam”(ka-asal asal nen amban bahasa Salam, hatinen Sanyang) kamaksuran nen “pagpamariyawa atawa pagmalillah.” Bang ye tasulat si Agama, Islamin hatimen “pagparambus-bus duk jukup pagmalillah si kemon panganda-akan Allahu Taala.” Allah ye tanyag bahasa Arab duk ye sampurnah Alen Magpapanjari ye ne Mahasutsi Allah. Islamin Agama baha-u, kaniya-an nen salih du Kasabennalan ye tapabo-o weh Allahu Taala si meh kemon Kanabihan. Allahu Taala ngakahan kite (Farman):

“Pasampa-un (O meh Muslim), magparatsaya kami si Allahu Taala duk si ine-ine bakas pinaturun weh Ne, duk ye tapaturun du isab weh Ne pusi Ibrahim, Ismail, Ishaq, Ya’cob duk si (simpukduwe) bangsa, duk damikkiyan tapabo-o pusi Musa duk Isa, duk damikkiyan tapaturun si kemon Kanabihan amban Tuhan de; gah pinagbiddah weh kami si antarah de (meh Kanabihan) duk si Allahu Taala kami magmalillah (Muslim kaniya-an kamihin).” (Qur’an 2:136) Mala-ingkan hunit inin hinati wemeh magdambuwa kawman Muslim duk Kristian si ka-ekkahan lahat sakup dam Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM). Dumain tantu meloh mangai pagsulutan den amban meh biddah-biddat pangahagad (agama) sabab salih du punaan pamaratsaya (agama) ren mala-ingkan ka-ekkahan nen gey siye maghati-hinati. Ye meh Kasahabatan Rasulullah tabira weh de bayah King Negus si Abyssinia hin si labeyan panagna-an Ayat (Iqra, ye hatinin Massa, Pinatampal o Pangaka) duk Suratul Mariam (Gikapan Purna Mariam) nuwi-nuwi kahalan kapanganak Nabi Isa si waktu siye magsawsambag bissara duk Kristian Sultanin. Abu Jah’l ye tapabo-o weh Abu Sufiyan nurul ngeddoh meh Muslimin pasambung ngurung daawa (lai si astana Sultanin) maka-atan antarah de sumaguwa gah iye (abu jahal) dinuhulan si maksud ne miyan. Abu Jah’l ye hatinen “Pal-pal” ye tartantu gey ngilale kapatut meh kadende han. Meh Sahaba Rarulullah ma-esseban iye weh iye niyah du isab meh ka-anakan ne dende, komeh sinduwe hin. Meh pongtinai ku lella duk dende, Islamin ye ne agama sa lasig-lasig paluha nen. Tasuwi-suwi weh Researchs’ Digest Almanac and Year Book si 1983 ye ne bakas ilista weh de si labeyan panilew si entero dunya bang Agama sine mabasag saplalag nen amban 1934 tudju 1983 atawa limempu tahun (ineddoh: World Almanac and Book of Facts). Ye pamastih (research) dam limempuh tahun miya-an makapaguwa siye tampalan penagsunuh-sunuh weh “Islamin ye ne tamanan lasig paluha nen dem dunya.” Pinag tampu ne kemon bahagi-an agama kristianin dam dunya dahatus tillumpuk-waluh du “lipatan parahikan nen” (138% increased), sah ye “maka-inu inu lipatan dahikan nen” ye itungan pa-asek si Islam duwe-hatus tellumpuh duk lime lipatan (235% increased) damsalih du taha-an waktu nen. Ye ekka duk paluha mag-agama Islam tapahati yene lahat Amerika (US) duk Grear Britain. Gey inin maka inu-inu simeh siye makahati. Sabab andang tasabbut weh Allahu Taala dam Qur’an, ye sambung pusi Nabi Ya’cob si waktu tinilew weh ne meh anak nen:

208 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Ine sinujud (pagtuhanan) bin puwas amban aku? Sambung meh anak nen: patattap kani pagtuhanin si Tuhan nun duk Tuhan meh kapapu-an nun, Ibrahim, Ismail, and Ishaq (ye ne) tunggal Tuhan, duk si iye kami magmalillah (muslim kaniya-an kamihin). (Qur’an 2:133) Subey pangaka te weh Islamin ye Agama duk jukup labeyan ke-elluman. Ye meh muslimin nuhut siye agama sanyang, aseh duk ka-ampunan. Si kuwe-itu niyeh da bilyun duk tingah (1.5 billion) ekkahan meh Muslimin amban biddah-biddah bansa, panubu, lahat, pangaddatan, maglahat si seddi-seddi tampat dam dunya. Takasuwa nu bisab kew tungan mutas lahat, magdambuwa siye si pamaratsaya, yene paratsaya si agama Islam. Keniya-an Muslimin subey maratsaya si Katunggal, Kabiddah duk kanggah sakutu Allahu Taala, duk kaniya-an meh kamalaikatanin pinapanjari weh Ne, duk damikkiyan ye meh Kanabihan katekkahan Ayat amban Allahu Taala, ye pinasaplag weh de si kamanusiya-an. Tamba nen, Muslimin subey maratsaya weh niyah ellew paghukum duk kaniya-an tiyap-tiyap amban dambuwa hinukum iye duk kakahinang ammal ibadat ne si teggelan ne ellum diyatah bulak. Aweh, Muslimin maratsaya si pagsawganti me Kanabihan managnah amban Adam, Nuh, Ibrahim, Musa, Isa duk meh siddi pe. Malaingkan ye kahinapusan Nabi mo-o Ayat (pangandaakan) Allahu Tallah tudju manusiya tumanan si Rasulullah . Ye Ayat (panganda-akan) bino-o Nen nabennal si kemon Ayat tapabo-o dehellu duk lingkumunan si kemon Ayat dehellu amban kapamaturun Qur’an. Kasabennalan ne, Islamin ekka bayu-bayu-an panuh ne duk biddah-biddah pangahinang iye hin, luneke hinangan kaniye-kaniye atawa katudju han nen kamahadjana-an. Allahu Taala magfarman dam Qur’an:

“Dumain ne hadja kaniya-an kakahinang mahapin apabila ne paluwe han bin paharap tudju silangan atawa tudju siddepan (nambahayang), mala-ingkan kakahinang mahapin lamud pamaratsaya si Allahu Taala, si ellew kiyama, si kamalaikatan, si kaketaban, si meh Kanabihan, ngurung amban meh pangarta ne si meh usba-waris ne duk si meh anak iluh, meh a-a si tulakan tala amban lahat, ye meh siye ma-aku, duk pangamahardika dara-akan (ipun); duk ye meh siye jaga matingge sambahayang, duk ngurung magzakat, numanan janjih ne, duk ye magsasabar si kamiskin duk si kasaki. Ye miya-an meh manusiya si kasabennalan duk si kakahinang kahapan.” (Qur’an 2:177) Islamin yene jukup Agama matu-un kite si ke-ellum, lune kaniye-kaniye, lune pamilya, atawa si tumpukan, manduan kite ru isab damikkiyan si hal pagsawmadja te dam kawman. Bang kabaya-an ten paniya amaban meh Muslim sabennal subey kite domain ne hadja ngadji-an toh

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 209

si Islam, mala-ingkan anggawta-an te hininang ye tapangadjih tahati ten. Si labeyan inin, tadawhat te ka-elluman mahapin duk kalappasanin tu-u si dunya sampay si ellew kiyama. Ma-aku kite be si Allahu Taala mura-murahan tahinang tebi inin toh si ginhawa baran tebi, dam kawman duk maka-ampun kitebi si meh duse tebi duk supaya kaganti-an meh hinang tebi mang-gai mahapin duk da-a kitebi mag lillah magpakamatey malaingkan si tumpukan meh maghihinang hap. Oh Allah maku kami si Kau dehillu amban kapangahinang kami ibada ye panganda-akan Nu kami ye nihmat amban Kau. Ma-aku kami si Kau pahagetun pangahagad kami hin si Allah, weh gah niyah patut pagtuhanan sinumba mala-ingkan Kau ru, ye Tunggal, ye Ngarizziki, kaniya-an Nun gah inanak duk gah nganak duk gah niyah kuweh Kau Hin. Oh kew tagpapanjari meh kalangitan duk bulak, Tagdapuh kemon kawase duk kahapan, sampurna ke-ellum Nun duk gah niyah kamatey Nu, Kau magbaya-baya-in si kemon niyah. Ma-aku kami si Kau kalasa si pagIman, pahapun pag-inam kami hin duk patattapun Imanin dampangateyan kamin. Duk ma-aku kami si Kau kalappasan abman kasirikan, meh duse duk ye meh kuntara kina-astelan weh kami duk patala hun kami amban lan shaytan.

Barak Allahu li wa lakum fil qurâ&#x20AC;&#x2122;anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwaâ&#x20AC;&#x2122;tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qurâ&#x20AC;&#x2122;an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

210 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Islamin Yene Timbangan Ke-Ellum Dunya Duk Akhirat

(Islam is a Balanced Life Now and in The Hereafter)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 211

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Pag-addatan pungtinai lella duk dende si Islam! Hati tebi ye dunya sinasang patu-u han tebi inin yene inin lahat paghinangan tebi atas duwe pakaradja-an: ka-issa, ngusaha para si keelluman, kaduwe, ngahinang ibadat ye supaya tadawhat te ye maksud Allahu Taala hangkan papanari Ne manusiya-in. Pagdunya te kuwe-itu hin ye palabey amban ngahatul nyawa meha mabennal kasabennalanin supaya ngahatul pagka manusiya-in tu-u si dunya duk si ellew dambuli. Ye pangipat te dam kawmanin si kakahinang te domain ne hadja tartantu para dam lahat maksud ten, mala-ingkan, subey katalingkal dunya maksud ten para si sinong meh ummat kamusliman. Islamin neyah kasabennalan kapatut ne matarrang si salassayan inin. Meh Muslim tanyag kata-u nin, niyah pinatarrang weh de yene meh lele-etan Islam patattap dam kawman, kariya Sali nin amban kabaya-an Allahu Taala, ye tunggal magpapanjari hin si kemon niyah, tagdapuh si kemon ine-ine duk kamanusiya-an dam kawman pinaniyah amban meh biddah bidda warnah nen. Damikkiyan, tiyap-tiyap ginhawa tara-ak iye mariyahal ginhawa ne, kawman duk katalibut ne duk magpakite pagaddatan hap, panganda-akan duk supaya tahinang pamarinta duk sintuan pangaddatan hap si kamanusiya-an. Ye panghagad inin duk sintu-an inin apabila ka-anggawta-an tu dju kabiyaksahan duk jumatu tahinang sara duk panara kabibiyaksahan supaya tahinang paruntungan manusiya tahinang inin panuku-po-onan dam kawman, pagnakura duk labeyan pag-usaha pinatengge. Bang geyru inin jumatu, ye lugtu te maksud pangalappas kamanusiya-an duk ye angan-angan te para kahapan si ke-elluman manusiya supaya magparuntungan si ellew akhira tahinag ganah guna ne. islamin yene mo-o si mag-agama si iye hin tudju paruntungan dunya labi bang paruntungan si ellew dambuli. Allahu Taala magfarman:

“Duk piyahun bi (pangarta) ye pangaradziki weh Allahu Taala si kaam (pagsaddiyabi) si luma bi si ellew dambuli, duk da-a kalupahanun bi ye bahagi-an jinari pagkeg-kegan bi si dunyahin; duk ngahinang kaam maka hap sabab Allahu Taala landu hap tudju kaam, magpatalibun kaam amban meh manusiyan nganyaya diyata bulak, sabennal te-ed, Allahu Taala sangat amanin si meh si nganyaya (ye meh siye ngahinang kala-atan, duse, missoko, magdahuraka duk magtangkew).” (Qur’an 28:77) 212 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Domain ne hadja kaniya-an ten ngahinang kabiyaksahan panumba (sambahayang); subey du isab kite mahagi-an waktu te si meh kakahinang jinari pagsinna-sinna, lamud ne sampay pagusaha ke-elluman tu-u si dunya duk ngurung jatuhan ne mahap ley si kasinduwe han. Panganjukup salassayan Ayat dam Qur’an tasabbut ku miya-an, ye suwe-suwe pasalan Salman Al-Farisi (RA) Sahabat Rasulullah dambuwa waktu misita iye pi si luma dambuwa Sahaba yene Abu Darda (RA) si watu iye tekka lai si luma Abu Darda (RA) takite ne anda abu Darda hin sammek inasek nen landuh andang, tinilew weh si Salman bang ine majumatu si siye hin? Sambung anda nen pungtinai nu iyan landu kageget ginhawa baran nen si pagibadata karnah panagamane pamole-anne si ellew akhirat sampay takalupa nene ye pakaradja-an pag-dunya nen. Gahdu teggel tekka ne Abu Darda duk magda-ih da-ih ne iye ngahurmat si Salman duk takakan. Pen si Salman na mangan ne kite, sambung Abu Dardahin: “sahbu ku ilih muwase.” Pen si Salman: “gey ku mangan sa-ingge gey kew mmangan pasawo si aku.” Sampay mag saw one siye mangan. Pagsangemin ne, Abu Darda sung ne nenggehan sambahayang sunnah “kiyamullayil.” Panages iye weh si Salman, pain ne tuli ne rahuh kite, pagsi teng-ngah bahangi sung ne isab Abu Darda nambahayang Sunnat, Panages iye weh si Salman, pain ne tuli ne rahuh kite. Si waktu si bahagi-an tellu ne sangemin binangun neweh si Salman, pain ne dih ne kew nambahayang sunnat ne kite, sarta nambahayang ne siye karuwe. Inakahan weh si Salman – Abu Darda pain e: bisan kaniya-an nun niya kawajiban nu si Allahu Taala, nuyah du isab kawajiban nu si ginhawa baran nu duk si meh pamilya nu. Bahagi-anun kemon taga kapatut tartantu subey pinaruli. Si waktu Abu Darda tapili si Rasulullah pangaka weh ne si Iye ye hal de duk si Salman miyaan. Rasulullah magsabda: “Si Salman ngaka kasabennalan.” Damekkiyan, tarrag si kite bi kemon niya amban meh kawman te si lahat maka-edduh bahagi bulak pangurung/program tapa si iye andang niyah tanem ne kalahingan atawa kagumahan kabbun kuweh ne meh tu-u si Basilan. Mala-ingkan, tanyag si kite wemeh kasinduwe hanin kabaya-an den magtuwi pina sin ye meh bulak tapamahagi si siye buh adapun tahinang dene miya-an pangeddo-an ke-elluman salama-lama, supaya tapanukure si meh ka-anakan de magtuntut ilmuh. Oh Tuhan kami, to-anun kami supaya kami gey lepas makatuhut kalanan meh shaytan si pag sawmadja kami duk meh kadende han labi bang si meh ka-andahan, urunganun kami labeyan ye jinari weh sarah paka-usahan kami para si meh pamilya kami supay niyah ke-elluman de duk tahinang weh de kapatutan de panganda-akan Nun.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 213

Lasa si Rasulullah Sallallahu Alahi Wa Sallam (Love for The Prophet)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 214 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Bissarahun: bang kaniya-an samabin, meh ka-anakan bin, kapungtina-ihan bin, meh kaandahan bin, meh ka-usbahan bin, meh pangarta ta-usaha bin, meh pagdagang bin tinalew kaam kaw lugi, duk ye meh lumah bi landu kaam kalingkatan tapa labi bi hargah nen atawa duk kapamaruli karnah Ne kalasahan bi labi amban Allahu Taala duk Nabi (Rasulullah) (Allah), bang sa’ilih, agarun bi inaduwai ru weh Allahu Taala ye ama Nen duk Allahu Taala gey nu-an meh siye pananaggah (nulang si kinabaya-an Allah).” (Qur’an 9:24) Mahasutsi Allah magfarman:

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 215

“Bissara hun (Oh Muhammad): bang kaniya-an lasa ben (sabennal) si Allah, nuhut kaam Aku (tayma-un bi Qur’anin duk Sunnah), kinalasahan kaam weh Allahu Taala duk ampun ne meh duse bin.” (Qur’an 3:31) Pinamahalayak weh Allahu Taala si Manusiya weh yene kaninapusan Tubu-ukan Kitab (Qur’an) Nen tapaturun pi si Sampurna Nabi Muhammad duk Iye tapabo-o hinang dara-akan Allahu Taala mittad duk ngurung sarah kasampurna-an. Mahasutsi Allah magfarman:

“Bissarahun (Oh Muhammad): Oh meh manusiya! Sabennal teed, tapabo-o ku pitu si kaam kemon hinang dara-akan Allahu Taala – Ye tagdapu magbaya-an kalangitan duk gumi. La’ilaha illa Huwa (gah niyah patut sinumba mala-ingkan Iye). Iye mangurung ka-ellumin duk labeyan kamateyin. Hangkan maratsaya kaam si Allah duk si Dara-akanne (Muhammad), ye Nabi gey makabassa atawa makasulat, kaniya-an nen maratsaya si Allah duk si Kallam (Qur’an) Ne; si Tawrat, si Injil pinaturun: Mudji kaam si Allah, bang niyah kabaya-an ne pinaniya missara hadja Iye “Kun” paniyah magtuwi-tuwi. Sa-ilih jumatu pusi Nabi Isa anak sitti Mariam; duk ye ummat Nen tara-ak nuhut iye supaya siye katow-an.” (Qur’an 7:158) Sabennal teed, ye bar-imanin mabayah siye naymah Sara amban Allahu Taala ye pinabo-o si Rasulullah duk Malasa siye si Dara-akan Allahu Taala sabab Dara-akan Iye tudju siye kemon. Allahu Taala, Ye sangat Maaseh, landuh lasanen si meh Bar-iman Ipun Ne sabab sampurnah pamaratsaya duk panuhut de bandah duk panganda-akan Ne pinabo-o si Rasulullah . Allahu Taala sangat Makasi, tartantu malasa si meh magparatsaya ye malasa si Rasulullah ngahagad Iye duk nuhut bakkas (sunnah) Ne. Mahasutsi Allah magfarman:

si manusiya): bang kaniya-an lasa ben (sabennal) si Allah, “Bissarahun (Oh Muhammad nuhut kaam Aku (tayma-un bi Qur’anin duk Sunnah), kinalasahan kaam weh Allahu Taala duk ampun ne meh duse bin.” (Qur’an 3:31) Amban kapatut Jabir Ibn Abdullah (RA), Nabi Muhammad magsabda: “Dambuwa amban meh Malaikat missa… sine sine amban meh siye nuhut (sunnah) Muhammad sabennal teed tatuhut nene Allahu Taala; duk sine-sine naggah si Rasulullah sabennal teed tasaggah nene Allahu Taala. Iye Rasulullah bakas ngahinang silangan si antara magkahagad duk pananaggah .” (Al-Buhari) Ye lasa si Rasulullah puwas amban Allahu Taala labi amban sine-sine ye ilih kasabennalan nen weh dambuwa iye amban meh manusiya jukup pamaratsaya nen. Amban si Anas (RA) Rasulullah mag sabda: “Sapahan Ku si Allahu Taala ye tagkaputan sin ke-ellum kun, gey

216 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

kaniya-an tiyap-tiyap amban kaam sampurnah pamaratsaya nen sahingge gey Ku ne labi amban matatto-a ne, panubuh ne duk kemun ne manusiya.” (Bukhari)

kasahan

Dambuwa waktu si Umar (RA) missa: “sabennal teed Kau, Oh Muhammad kalasahan ku labi amban ine-ine mala-ingkan baran ku. Sambung Raasulullah : Gey, “Sapahan Ku si Allahu Taala ye tagkaputan sin ke-ellum kun, gey kaniya-an tiyap-tiyap amban kaam sampurnah pamaratsaya nen sahingge gey Ku kasahan ne labi amban ginhawa baran ne” magtawus si Umar (RA) nambungan Iye: “kuwe-itu palabi kune lasa ku si Kau hin amban ginhawa baran ku.” Rasulullah magsabda: “kuwe-itu Umar, tasampurnah nune pag-iman nun.” Ka-Ikhlas duk lindu-randam pamaratsaya patanda si lasa tudju Allahu Taala duk si Rasul Ne . Amban si Anas (RA), Rasulullah magsabda: “niyah patanda si meh siye ye tadawhat weh de in kamamisan pag-iman: apabila kalasahan ne Allahu Taala duk Rasulullah labi amban kemon ine-ine; apabila malasa iye si manusiya (muslim) karnah Allahu Taala; duk apabila kaastel ne magkufur (magmasi-at) kuweh ka-astel (katalew) ne ilayapan magdam-ebbut narkah Jahannam.” (Al-bukhari) Bennal nen, kalagihan si tiyap-tiyap Muslim ye bennal pag-iman nen malasa si Allahu Taala duk si meh kinalasahan Nen, kuweh ne meh Kamala-ikatan, Kanabihan, Karasulan, Muhmin kapangandelan, Ka-sahiran duk lingkumun nen si kemun Bar-Iman. Katambahan nen, ye meh siye tananam de ye kamamisan pag-Imanin apabila malasa siye si manusiya sabab karnah Allahu Taala. Amban sabab inin, ye tapangaka weh Rasulullah amban meh tanda kamamisan pag-Imanin yene lasa nu si dambuwa manusiya karnah hadja Allahu Taala. Damikkiyan ye malasa karnah Allah, ngama/astel karnah Allah, ngurung karnah Allah, magsabar karnah Allah, sabennal teed jukup duk sampurnah ne pag-Iman nen. O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 217

Narka Jahannam (The Hell)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 218 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Pag-addatan meh pungtinai lella duk dende si Islam! Meh magparatsaya si katunggal Allahu Taala! Sabennal teed, ye Nabi sin Islam magpatanyag (ngaka) weh Narka-in yene tampat panadiya paglahatan si meh manusiyah gey-magkahagad duk simeh siye nulang si towh Allahu Taala. Narka-in yene tartantu lahat makadahit paglahatan. Ye inin dambuwa amban hangkan subey pa-ayad amban meh hinang pakaradja-an mo-o kite hap Narkah (siksah) pinatinnah salama-lama – bang pain kite pinatalibun weh Allahu Taala. Rasulullah magsabda: “Ibbut-Narkain tagnah pinekketan dangibu tahun teggel nen bahune ngapiyat. Puwas billai, sinunu-an pekket namba dangibu tahun bahune pa-poteh. Pagpuwas, tinambahan dangibu tahun pabalik pinekketan bahune tahinang kayat , kuweh sapantun lindem sangem-bitu bitu ha.” (Tirmizi and Ibn Majah) Pag-addatan meh pungtinai lella duk dende si Islam! Salassayan Narka-in maka dahit. Ye kabinsana-an duk kasiksa-an nen tapa tanyag si labeyan makadahit duk supaya geget matala kite ye janan piyahan te labeyan bang sa-inge kahalli-an te ye meh paradja-an janan makabinsah taabut si ellew-dambuli. Meh kapung-tinaihan lella pa rende, mura-mura han inin ma-esseban kite ye kaharga-an hinang ammal mahapin tu-u si dunya duk mahallih kite si hinang hinara (pamagesan). Magtabang kitebi mages si kakahinang shaytan dam kawman; pananagga-in jumatu si kitebi apabila tinggalan tebi mameges hinang mala-atin, kuweh ne meh duse hadje mapatey ganah sabab ne, ngalangpas, nganjabu dam kawman sanyang manusiya-in duk meh seddi pe pinapanjari weh Allahu Taala. Pag-addatan meh pungtinai lella duk dende si Islam! Gey inin tahinang bissara kalola-an weh ambat ne bisan maka-asek Narkar. Subey kaniya-an ten magpatalibun amban siksah Narkah. Mala-ingkan subey niyah kasuse tebi si meh kapungtina-ihan lellah duk dende ye meh siye ganah kasuse duk pemikil de bang ine majumatu si ellew-dambuli hin. Ine ne majumatu si meh siye atas-tanggungan si manusiya but taga-kapatut duk pangarta mala-ingkan gah siye magpikir si ellew-Akhirat. Ye ebbut dam Narka-in gah maka-urung kamumpa-atan tu-u si dunya bang gah rahu ta-tata minduwe duk buhe sabab tarrang inin ta-bissara weh Nabi sin Islam Rasulullah : “Bang gah du bakas ta-tatah duk buhe ibbut Narka-in minduwe, ye ibbut nen gey maka-urung guna (kamumpa-atan) si manusiya tu si dunya.” Kalasahan meh pungtinai lella duk dende si Islam duk kemon Bar-Iman, mahlum si kemon weh Narka-in niyah pituh (7) lawang ne ye panagama si meh pananaggah (geymaratsaya) duk si Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 219

meh siye nulang si Agama Islam. Meh kalawangan inin ka-alenan : Jahannam, Laza, AlHutama, As-Sai’r, As-Saqar, Al-Jahim, duk Al-Hawiya. Allahu Taala magfarman dam Qur’an:

“Duk sabennal teed, Narka-in pangajanji lahat para si siye kemon, ye (Narka-in) niyah pituh (7) lawang ne, si tiyap-tiyap lawang panugata si meh maghihinang biddah-bidda duse.” (Qur’an 15:43-44) Binalikan weh Allahu Taala magfarman dam Qur’an:

“Bennal teed, Narkain yene lahat katitipuan, ye tampat meh Ta’guwn (ye meh siye palangpas amban sara pinaboo weh Allah kuweh meh Yahudi, pananaggah si Katunggal Allah, Munafiq, Barduse, Ngalanggal Sara) siye sa lama-lama, gah ne niyah pinalessa si siye parasahan, bisan ta-inum, luwal buhe magbukal panan nen, nanah lemmeh mapaguwa-in, ye tartantu tungbas (si meh tiyap-tiyap duse tahinang de). Sabab kasabennalan nen gah inangan-angan weh de weh niyah ellew pag-tungbas. Mala-ingkan dinusta weh de Ayat (Tanda, sinyal, bakas jumatu, aka dam Qur’an, kapamintangan, duk ye Sessah pinaturun labeyan meh Kanabihan) Kami hin.Duk kemon pakaradja-an tasulat we Kami dam Ka-kitaban, hangkan nanamun bi (ye tungbas pangatag Kami si kakahinang bin); gah niyah tamba kapangurung Kami kaam, malaingkan siksa peddes.” (Qur’an 78:21-30) Allahu Taala magfarman dam Qur’an:

“Kasabennalan nen, si Kami pangang-gapus (ingket) duk ebbut ngliyab. Duk meh kinakan makajag-jag dam behe duk sa peddes-peddes siksah.” (Qur’an 73:12-13) Oh meh muslim kalasahan magparatsaya si Allah! Paniyah tibi ye tattap pag hallih si Murkah Allahu Taala hin duk Narkah Ne. Hati tebi oh meh kalasahan pungtinai lella duk dende si Islam weh ye ebbut Narka-in tinagama pangeggas kuwit tebi. Si kahabah kuwit ten bi eggas, genantian pabalik weh Allahu Taala kuwit bahau, supay meh pananaggain talessare siksah Allahu Taala hin yene ebbut dam Narkah. Allahu Taala magfarman dam Qur’an:

“Sabennal teed! Ye meh siye gey-magkahagad si Ayat(Tanda, sinyal, bakas jumatu, aka dam Qur’an, kapamintangan, duk ye Sessah pinaturun labeyan meh Kanabihan) Kami, ineggas 220 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

siye weh kami dam ebbut. Pinag balik-balik tamanan tunuh (tapud) kuwit den, sampay inagantian weh Kami kuwit baha-u supay tananam de kasiksa-anin. Kasabennalan nen, Allahu Taala sangat Makawase-hanin, Mata-u hin.” (Qur’an 4:56) Meh kalasahan pungtinai lella duk dende duk meh kalasahan Bar-Iman, subey pa-esseban tebi tattap ginhawa baran tenbi weh gey-kahalli-an kamateyin, supaya pa-esseb si kitebi ellewdambili hin. Sabab bang pa-esseb si kitebi ellew-akhiratin, damikkiyan ta-esseb tebi Surga-in, ye patena-an tampat sinaddiya si meh Bar-Iman. Sa-ilih du isab ta-esseb tebi Narka-in, ye patena-an tampat sinadiya si meh siye nulang si towh Allahu Taala. Allahu Taala magfarman dam Qur’an:

“Tinalew kaam si ebbut (Narkah) ye panuggoh iye hin manusiya duk batu, tinagama si meh gey magkahagad.” (Qur’an 2:24) Ipun Allahu Taala! Subey pabasag tebi pag-Imanin si Allahu Taala duk maratsaya si Katunggal Ne. subey kitebi pahallih ngahinang pakaradja-an sabab maka bo-o kitebi mag-dam Narkah. Subey kitebi tattap nuhu pinturuh Islam duk tattap nuhun si kemon panganda-akan Allahu Taala. Subey kitebi pahallih ngahinang ye parsababan paka-edduan Murkah Allahu Taala. Esseb tebi tattap meh kabinsana-an duk siksah Narka-in supaya tamba-manamba pag-iman tenbi si Allahu Taala. Kahinapusan, pinturu-an te kaam nuhut pamadu Allahu Taala duk nuhut kakahinang Rasulullah supaya Allahu Taala pangurung ne si kitebi sampurnah paruntunganin duk pagsinnahsinnahin tu-u si dunya sampay si ellew akhirat. Mura-murahan hinidayatan kitebi weh Allahu Taala si lan bentel duk ampun ne meh duse tahinang ten bi. Oh Allah! Anughara-anun kami pa-ekka ilmu’ pasalan Agama Islam duk paniya-un kami amban meh geget si lan Ne sampay magkasuwa kami duk Kau peggeh kaniya-an kamihin Muslim gah bakas minda han Agama Nu. Oh Allah, Tuhan Kew si kemon pinapanjari! Oh Allah pakite hun si kami kasabennalan duk anughara-anun kami nuhut duk ngaput si kasabennalan. Duk pakitehun si kami kaputinganin supaya kahelli-an weh kami.

Barak Allahu li wa lakum fil qur’anil hakim; wa nafah ni wa iyyakum bima fihi min ayati wa zikril hakim; akulu kawli haza wa astagfirullahi li walakum wa lisa-iril muslimin; min kulli janbin fastagfiruhu innahu huwa’tawwa burrahim. (Mura-murahan pinagbarkar weh Allahu Taala toh si kitebi in maha mulliya Qur’an supaya maka urung paruntungan si kitebi ye meh Ayat duk Pag-isseban (Zikr). Bissara ku inin duk paaku ku si Allah ye sa Langkew-langkew duk tamanan patut Minulliya ka-ampunan si meh duse tebi, maku kitebi si Allah ka-ampunan, Iye sangat mangangampun duk sangat ma-aseh.)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 221

Ye Pahala Magbassa Qur’an (The Virtues of Reading the Qur’an)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 222 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Sabennal teed, ye meh siye magbabassa Kitab (Qur’an) Allahu Taala, duk ninggehan sambahayang duk ngurung Zakat amban bakas tapanga-rzziki kami si siye, tapuk duk tampal, inangan-angan weh de ye paka usaha gah niya kaubus ne. Ye Iye (Allah) nungbasan siye si bakas ninang den ganah kulang ne, duk ngurungan siye pe tamba-manamba, amban sababan Aseh Ne. sabennal teed, Iye sangat Ngampun duk sangat Nungbasan kakahinang mahapin.” (Qur’an 35:29-30) Ye meh siye magpangadji, ngedji-an duk ngahai Qur’an yene meh siye manusiya kaniya-an den sinanglitan weh Nabi Muhammad . Rasulullah mag sabda: “Sahap-hap amban kaam yene meh siye mangadji-an , ngahati Qur’an duk manowh si Qur’an.” (Bukhari) Niyah meh telew paguwa ye ne, ine kahapan teeddoh weh muslim bang iye ngadji-an, ngahati duk nowh si Qur’an? Ine kahapan damikkiyan para si siddi muslim ye gah tadawhat de kahapan magbassa Qur’anin? Jawab panilew miyan takasuwa si Hadith – Rasulullah magsabda: “Ye meh siye magbassa Qur’an hap bassahan nen, pinalamud iye si meh tumpukan Malaikat Mulliya. Duk si meh siye kasigpitan magbassa Qur’an niyah pahala de pinaminduwe: pahala pasal mamassa Qur’anin duk pahala peggeh kasegpitan iye massa Qur’an.” Rasulullah magsabda: “Ye meh manusiya magtipun si diyalem Masjid, kaniya-an den magbassa Qur’an, magtoh-tinoh Qur’an si antarah de, barkatin pinaduwai pi si siye, Aseh (Allah) pina bu-us pi si siye, ilibut siye wemeh kamalaikatan duk pinagsabbut si weh Allahu Taala si meh malaikat Nen.” Meh pag-addatan pungtinai lella duk dende si Islam ye tinalew si Allahu Taala! Ye meh tanda inin kaniya-an nen ineddoh amban Kitab (Qur’an) Allahu Taala duk amban meh Himumungan

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 223

Hadith Nabi Muhammad ye toh inin iniddoh amban dam Qur’an duk amaban meh Hadith Nabi Muhammad para na-abbit manusiya nganda-ak magbassa duk ngahati Qur’an Allahu Taala duk mebbegan ine-ine tahati weh de paka-edduan pamintang amban dam Qur’an hinang de ka-elluman duk tinggalan de ye meh hinaram weh Qur’an. Ye ngahinang bang ine panganda-akan we Qur’an duk ngahalli-an ine bakas hinaran weh Qur’an si kite, mo-o inin sababan pahatul ngahap ke-ellum ten duk matala kite amban meh Murkah Allahu Taala. Meh pag-addatan pungtinai lella duk dende si Islam! Pamanoh tebi Qur’anin si meh kaanakan tebi. Tagam tebi meh ka-anakan ten bi pinahatihan tino-an Qur’an. Amban sababan inin tahiang malasa siye si Qur’an sampay tahinang de pangaddatan ye sabab panoh tebi siye Qur’anin. Dambuwa du isab inin labeyan ngahap dam pangateyan den sampay tahinang siye bebbeg, marihala duk gnanjaga han Qur’an. Landu kapas pinakale ye bisan panagna-an Ayat, Sura Fatiha sigpit sigpit binassa duk hinati wemeh ka-ekkahan manusiya muslim si waktu kuwe-itu. Ine ne majumatu si meh Iman den? Ine ne majumatu si sinong den duk ke-elluman pag-akhiratd den? Meh kalasahan Muslim magkahagad si Allahu Taala! Ye panubuh pangkatan kuwe-itu, meh manusiya tapasagad de ne mangahati duk magbassa Qur’anin sabab manusiya-in kaniya-an den bisi si meh hinang pagdunya re. sampay takalupa de magbassa Qur’anin atawa gah ne niya waktu re (magbassa Qur’an). Ka-ekkahan, niyah takasuwate ekka amban meh manusiyah ta-u duk tambus-pangadji (professionals) si waktu kuwe-itu, sah kahunitan siye ngahati Qur’an. Nah, saingge ne sambahayang den bang buhatan siye bisan mamassa Qur’anin (binassa pinagboo duk khuruf ne)? Kaniya-an ten bang niyah sakite magpa chick-up si Doctor (tinalew kite koh maka-matey saki te miya-an) sampay ekka pe waktu te hap amban waktu te magbassa Qur’an buh dambuwah miya-an amban meh pagsaddiya boo te si kamatey. Esseb tebi meh pungtinai, Qur’anin ne hadja maka-urung kahapan para si ellew-dambuli; esseb tebi weh ye Qur’anin kalagihan tebi manamal labi pe amban lagi magpakite si doctor ye minturu-an kau weh samiya-an subey hininang nun.

Meh pungtinai lella duk dende si Islam! Tarrang si ketibi weh Qur’anin tapa Turung iye si Rasulullah si diyaleman mahsutsi bulan Ramadan, amban sabab inin, ye pagbassa Qur’anin, labi-apdal bang si bulan Ramadan paka-edduan barakat duk pahalah ekkah. Allahu Taala magfarman:

“Si diyelam bulan Ramadan kaniya-an Qur’anin tapa Turan, towh (hidayat) si kemon manusiyah, duk tampal ngurung (bakkas) karanta-an (antarah hap duk laat). Sine-sine amban kaam ngite sahali (panagna-an guwah bulan Ramadan) bulan Ramadan subey ne hinang ne mamuwase-hin. Duk sine-sine amban kaam kaniyaan nen saki atawa si tulakan/lengnganan 224 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

(ginari si iye bukaan ne puwase nen) piye-piye amban meh kabukaan nen subey subey gantian ne si seddi ellew. Inin maksud pagpamura weh Allahu Taala si kaam, duk gey Iye (Allah) mabayah mahunitan kaam. Kabaya-an Allahu Taala hin jukupanun bi ekkahan ellew nen, duk kaniya-an ben subey mudji si Allahu Taala (Takbir); apabila takite bi ne ye sahali bulan Ramadan duk Sawwal para niyah mandu-an kaam, duk supay kaniya-an ben magsarang-sukur si Iye.” (Qur’an 2:185) Si bulan dam bulan Ramadan, Allahu Taala lipat-manglipat ye aseh duk pahala pangurung ne si meh siye Muslim maghinang ibadat. Amban sabab inin, ye meh siye muslim sabennal ngahinang duk ngandaak siye mag bassa Qur’an (si bulan Ramadan), niyah pe amban meh siye ta tammat weh de Qur’anin binassa si diyalem tellu ellew. O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin. Oh Allah! Anughara-anun kami pa-ekka ilmu’ pasalan Agama Islam duk paniya-un kami amban meh geget si lan Ne sampay magkasuwa kami duk Kau peggeh kaniya-an kamihin Muslim gah bakas minda han Agama Nu. Oh Allah, Tuhan Kew si kemon pinapanjari! Oh Allah pakte hun si kami kasabennalan duk anughara-anun kami nuhut duk ngaput si kasabennalan. Duk pakitehun si kami kaputinganin supaya kahelli-an weh kami.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 225

Ganah Pagbangsa-Bangsa si Islam (No Tribalism in Islam)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱ ﱠﺗﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 226 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“O meh manusiya! Bennal teed pinapanjari kaam weh kami amban lellah duk dende (maglimbang-limbang) duk hininang kaam weh kami amban meh beddah-biddah bangsa duk lahat supaya kaam makapaghati-hinati. Sabennal teed tamanan mamulliyan amban kamin si Allahu Taala yene meh siye (bar-iman) niyah katalew de. Kasabennalan Allahu Taala sangat Makahati.” (Qur’an 49:13) Allahu Taala magpaniyah bangsa-manusiyah ye biddah-biddah bangsa nen duk paglahat den supaya magtabang-tinabang siye duk magkilale-kinilale si antarah de. Ye tasilang (punan takilale) si hantang pamayhu-antebi, pasal bahasa tebi, kabiyaksahan, pangaddatan, duk damikkiyan ye pasala pagbidda-an paglahat diyata gumi (lamud sampay pagluma-luma an, kala-lanan, kawman, daira duk kalahatan) makatabang pu-unan makatabang ngilale ginhawamanusiyah. Ye Ayat inin ngakahan kite weh ye kamaksuran biddah-biddah bangsa hin supaya makapag-hati hinati si antarah de duk magtabang-tinabang duk mag taayun. Baha-u inin si diyalem dunya, niyah meh tunggah si kapatut manusiyah, salih du pasalan kahalan pag dunya duk kasabennalan pag-akhirat. Kasanyangin salih du kalagihan si jaman kuwe-itu. Tiyap-tiyap a-a duk lahat niyah labeyan pamarintare ye kaniye-kaniye niyah kapatut de, sah kaniya-an ne inin subey pata-ayun si sarah magbayah-baya-in (Allah) duk si Tarika Rasulullah . Ye tunggah si manusiyah si diyalem kaputan tangan meh nakurah pitsokoh jumatu dam kawman. Komeh kahantang, gey adil magsara-in (sarah-kulampera), kala-ugan meh kasinduwe han bangsa ye sababan poonan pagsaw-sagga-an (gah maghati), sababan gah magsulut kaekkahan amban manusiyah binsanah po-an tahun ne palabey. Meh piyangan du amban kite takilale wemeh kasinduwehan bangsa, weh kaniya-an Yakanin, Asukin, Samahin, Maranawin, Iranunin, Maginganawin weh kaniya-an nin ekka pagbidda-biddaan ne, kaniya-an den tayakkup de kemon kite dinambuwa si alen Muslim atawa Islam maratsaya.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 227

Kamanusiya-anin pinapanjari weh Tunggal Allah amban dambuwa labeyan lellah duk dende – Adam and Hawa. Tapapanjari siye salih, kaniya-an nin ngahinang kamaksuran de weh hangkan siye pinapanjari weh Mahasutsi Allah hinang ne Khalifa (ganti) si kemon pinapanjari Ne. gah niyah amban meh siye maka-lappas amban meh daakan duk kabaya-an Allahu Taala, gah niyah kaurungan sine-sine pabiddah malaingkan sinalih weh Allahu Taala kemon manusiya-in. gah niyah amban meh sine nanggungan kahiluhala-an atawa duse karupangan saweh ne. tanggungjawabin bang si ellew paghukum (kiyama) tartantu kaniye-kaniye duk ginhawa ne. Dam Sura Yaseen, Allahu Taala Ngajanjih:

“Ellew kuwe-itu inin (ellew pinakellum ne pabalik manusiyain), gah niyah amban meh sine makalaugan (jalim) kaam, duk gah niyah tutungbasan tadawhat bi malaingkan bang ine ru bakas tahinang bin” (Qur’an 36:54) Islam mabayah ngandaak ine makasanyangin ye ne gah niyah tumpukan bangsa atawa maglalahat paniyah amban siye magsasa-in. bisanpe kariya-Sali manusiyain tapanjari duk bangsani duk paglahat ne subey kaniya-an den gey magbanggah-binanggah. Salih du gey dambuwa-in amban siye ngiddoh kapatut bang si iye. Subey siye mag-addat si meh pangaddatan pag-agama re duk pagsuwmadja mahapin dam kawman, ye mangaddatan pinaniyah weh Agama Islam. Kuweh meh pabittad de pamarinta mahapin, gah niyah paglaugilaug, pagjabu, duk gah niyah kapissoko-an nakurah dam kawman. Ye meh kasinduwehan labiyan bunuh gey kinabayaan weh Islam yene niyah pagsaw madja kaelluman dam kawman muslim kaniya-an nin sanyang duk hinek ye tapaniyah wemeh muslim si antarah de. Buh adapun, sabapan niyah meh tumpukan mettad pikilan gah tumu-un, buh kabaya-an den pabettad de pikilam miya-an si amtarah tumpukan de ye sababan makagpihakpinihak siye duk usal de kawman miyaan ngelligan siye, sampay sasew ye kawm masanyang miya-an. Pagbangsa-bangsa hin (tribalism) mo-o ngalarak pag-iman tumu-un duk ngalipas pamaratsaya sabennal si Allahu Taala duk si Dara-akan (Nabi) Ne Mohammad . Amban parsababan inin, kawajiban teed si tiyap-tiyap Muslim, labi-labi nen bang meh Kaulama-an duk meh siye niyah kapatut de nganjagahan (to protect) ye meh Muslim dam kawman supaya taparihala de sampurnah pag-iman (pamaratsaya) ren, ye inen puna-an sababan maka-urung si siye daraagan duk labeyan tadawhat de tabang Allahu Taala hin. Tinalew kitebi si Allahu Taala oh meh Muslim, tenalew kaam si Allahu Taala Oh meh Kanakura-an Muslim, Oh meh mangaku mebbegan Islam! Kemon manusiya pinapanjari kania-an nen salih-salih kuweh ne tabissara weh Rasullah si Khutba Ne kahinapusan pag Hadji ne lai si Arafa. Pasampay ne inin si meh kasahabatan Ne duk lamud ne kemon manusiyah, bangsa, duk kawman (lahat). Rasulullah magsabda: “kemon manusiya pinapanjari punaan nen amban Apuh Adam duk Apuh Hawa, ye Arabin gah niyah palangkewan darajat nen amban Arab; du isab kaniya-an duin-Arabin langkew darajat nen amban Arab; a-a pute-in hap amban a-a; atawa a-a ittemin langkew amban a-a puteh. Tartantu yeru pagbidda-an si antarah de bang sine sampurnah katalew nen si Allahu Taala.”

228 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Oh Tuhan si katalingkal alam, anughara-anun kami makatuhut si labeyan ka-ellumam kinalasahan weh kami Rasulullah duk palappasun kami amban meh makahinang sulang si kapatut pagkahi kami manusiyah, duk patattapun pamarihala Nu kami hin si waktu kami dam kalupa supaya kami gey tarupang weh meh kasassatun (saytan). O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 229

Islamin Gey Naymah Duk Ngahinang Putikaan (Islam Rejects Superstitious Beliefs and Practices)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱﺗﱠﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 230 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

“Agama masabennalin si pamandang Allahu Taala yene Islam.” (Qur’an 3:19) Ye Ayat inin ma-esseban kitebi weh ye alen duk sarah Agama Islamin weh pinaturun amban Mahasutsi Allah. Ye inin meh kasara-sara-an jukup langkap labeyan ke-ellum subey binebbegan salih du diyalem duk si guwa si ginhawa baran, kuweh ne pamaratsaya, ibadat, pagsawmadja duk kakahinang. Ye poonan Islamin yene Iman (pamaratsaya) ka-asal-asal nen amban dam Qur’an duk Sunnah Rasulullah , apabila Muslimin nuhut Agama ne, ye kakahinang mahapin yene ibadat tinaymah weh Allahu Taala. Ye ne meh siye maki kahagad bang subey kitere yene meh siye puna-an pamaratsaya ren putika-an, kissa-kissa duk bissa-hinang-hinang. Pasalan inin Allahu Taala magfarman:

“Duk sine-sine amban siye meha deddi Agama amban Islam, gey tinaymah si iye, duk bang si ellew akhirat pinalamud iye amban meh a-a ilepas.” (Qur’an 3:83)

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 231

Islamin kaniyan nen sampurnah, yene jukup-langkap Agama puna-an sarah nen punaturun weh Allahu Taala yene Qur’an. Ye kaluwahan nen ye ne taboo ne kemon lamud sampay kakahinang pakardjaan ke-ellum manusiyah salih du pag-akhirat, kaharga-an a-a, pagsawmadja, pag-usaha, pagnakura, akkal-pikilan atawa pinangadji-an. Ye puna-an ka-asal asal nen si pamaratsaya duk si sarah gah niyah kapinda ne duk tattap iye bisan pe magsawganti ka-umulanin, kahalanin, kawmanin duk panusiya-in. Tartantu, ye sarah Allahu Taala hin duk ye kakahinang (sunnah) Rasulullah min, kaniya-an nen sabennal duk tunggal poonan pamaratsaya si Islam, yene ganah makajari minda ne, ngaganti-an ne, nambahan ne duk ngulangan ne. sumagawa, salassayan nen tahinang pinatawwah si hal dam kawman ye sababan bang wey tapaturun we Allahu Taala duk si labiyan Ijmah wemeh Muslim langkeew pangadjih nen. Islamin kaniyaan nen pusakah pangaddatan, kabibiyaksahan, atawa kakahinang malaingkan kaniyaan Islamin yene tilud duk sampurnah pinaturun weh Allahu Taala, Ye magpapanjari manusiya-in, kalangitan duk bulak lamud ne ine kemon si ellet de. Allahu Taala magfarman:

“So hatulun (O Muhammad [saw]) luwe nun pinaharap tudju Agama sampurnah pagkahagaran (Fitrah) inin ye hangkan tapapanjari manusiya-in. tartantu gah niyah kapinda Agama Allahu Taala hin. Ye inin (kasabennalan) pag-agamahanin. Malaingkan ka-ekkahan amban meh manusiya gey tahati re.” (Qur’an 30:30) Allahu Taala magfarman:

“Duk damkkiyan, ke niyah tapaboo weh kami nunggah dehellu amban kau (O Muhammad) tudju meh kawman manusiyah malaingkan ye meh amban siye deyalemparasahan messa: katauhan (tahati) weh kami ye meh kapapu-an kami hin niyah lan de duk agama re seddi, buh kaniya-an kami hin si ine bakkas-limpah de. Sambung manunggain: ine bisan pe kaniya-an nen boohante kaam toh (hidayat) mas labi hap amban meh ye sessah kapapu-an tinuhut bi iyan? Missa siye: sebennal teed, kaniya-an kamihin gey magkahagad si ye binoo bi iyan. Sa kaih kami ngurung tungbas si siye, payamanun bi bang ine kajatuhan den ye meh siye pinuting weh de ye pinaboo kami hin.” (Qur’an 43:23-25) Ye meh mahasutsi Ayat matarrang weh pusakah-dehellu atawa binaha-uhan Agama o ye meh salassayan gah pata-ayun si panganda-akan Allahu Taala duk si sunnah Rasulullah tartantu gey tinaymah sampay kajatuhan nen niyah pe pangatag siye kasiksa-an si dunyah labi bang si ellew dambuli.

232 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Meh pungtinai pag-addatan si Islam! Peggeh kaniya-an tenbi Muslim, tartantu subey kaniya-an tenbi magpatatap si katunggal Allahu Taala. Duk tartantu subey ne taykutan tebi ye meh kemon kakahinang, sessah, duk kananapsuhan gey genari si kitebi pinakey. Tartantu kawajiban si kitebi mamasulig ka-anakan tenbi si kasabennalanin duk matala siye amban kemon pakaradja-an putika-an atawa kasirikan. Subey pa-esseban tebi meh ka-anakan tenbi dinaak ngandel si Allahu Taala sampurnah pangandel sabab Iye magpapanjari si siye hin. Si labeyan inin paniyah si siye mangandel si katunggal Allahu Taala hin si ine-ine hinal weh de, duk si Allahu Taala siye ma-aku si waktu siye dam kalagi duk si kasigpitan. Duk makapatala siye amban pagputing (dustah) duk pagpayam-payam. Apabila ammalan te ye labeyan mahap inin, makapa-lappas kite amban kemon kananapsuhan duk sessah meh Saytan, sampay umala inin amban dampaglahat, apabela parihalah tibe ginhawa baran tenbi amban ye meh toh-makalepas duk magputika-an (magpayam-payam). Sabennal teed, Qur’anin maksud nen hangkan pinaboo weh supaya hininangan buyetan si kellung hinang habay, mala-ingkan, pinaboo iye hininang tambal si meh pangateyan saki. Ye Qur’anin tapaturun supay ye meh kakahinang putika-anin atawa magpayam-payamin kapandeman weh Ne. Meh pungtinai kalasahan si Islam! Magtayakkup kitebi maaku si Allahu Taala, ye Salangkewlangkew, Sangat ma-aseh, para si Hidayat Ne. gah niyah paruntungan tadawhat, duk ganah maksud ta-eddoh malaingkan ye siye katow-an weh Allahu Taala. Maku kite si Iye Hikmah (Kapandiyan Ne) supaya tahinang weh te hinang mahap maka-urung kamumpa-atan si ginhawa barante, dam kawman te, labi bang si pag-Agama te. Duk maku si Mahatinggi Allah kalappasan amban meh Saytan duk urungan ne kitebi ke-elluman hap tuu si dunyah labi bang si ke-elluman akhirat. Oh Allah tabanganun kami ma-aku kaampunan si Kau duk magmalillah su Kau, tayma-un duwa-a kami hin. Palessahun si kami kahaggutan kama-apan Nun duk kamamisan kaampunan Nun. Lappasun pangtiyan kami hin amban magpasakutu seddi amban Kau. Sekupun kami si meh siye kanalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Paniya-un kami amban meh baribadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 233

Makanak Kuweitu, Bahi Sumu (Youth of Today, Man of Tomorrow)

:‫ﻓﻘﺪ ﻗﺎل اﷲ ﺳﺒﺤﺎﻧﻪ وﺗﻌﺎﻟﻰ‬ (١٠٢:‫ﻳٰﺄَ ﱡﻳﻬَﺎ ٱﻟﱠﺬِﻳﻦَ ﺁ َﻣﻨُﻮاْ ٱﺗﱠﻘُﻮاْ ٱﻟﻠﱠﻪَ ﺣَﻖﱠ ﺗُﻘَﺎﺗِﻪِ وَﻻَ َﺗﻤُﻮ ُﺗﻦﱠ إِﻻﱠ َوَأﻧْ ُﺘﻢْ ﻣﱡﺴْﻠِﻤُﻮنَ)ﺁل ﻋﻤﺮان‬. Fakad qalallahu subhanahu wa taalah: “Ya ayyuhallazina amanu’ ittaqullaha haqqatu qatihi wala tamu’tunna illah wa-antum muslimun.” (Qur’an 3:102) Kemun pudji duk sanglit tartantu si Allahu Taala, mudji kitebi si Iye duk maku tabang amban Iye, maku kitebi ka-ampunan amban Iye, si Iye kitebi magpa-ampun duk si Iye kitebi maku kalappasan amban meh hinang tebi gey makahap duk hinang Saytan. Sine-sine dambuwa amban siye kato-an weh Allahu Taala, tartantu gah ne niyah kalepas ne, duk sine-sine dambuwa amban meh siye ilepas weh Ne, tartantu gah ne niyah makatu-an iye. Magnaiksaksi ku duk kaam weh gah niyah patut Tuhan sinumba mala-ingkan Allah, tunggal Iye, gah niyah sakutu Ne; duk Magnaiksaksi ku duk kaam weh Nabi Mohammad (Sallallahu Alayhi Wasallam) dara-akan Ne duk Rasul Ne. Kasanyangan duk Kasajahitra-an (barakat) Allahu Taala si Iye, si usba waris Ne, si meh kasahabatan Ne, duk si sine-sine amban meh siye nuhut bakkas (makelluman sunna) Ne tamanan ellew Kiyamah. “Oh kaam magpaparatsaya! Tinalew kaam si Allah (si aturan hinangun bi kemon pangandaakan Nen) ye katalew si Iye hin (nuhut kaam Iye, magsukur kaam si Iye, duk tattap kaam ngesseb Iye) duk da-a kaam magpakamatey malaingkan dam ka-Islam (kuweh kamatey meh Muslim), sarta bang pain sampurnah in kepengungsud bi ginhawa baran bin si Allah.” (Qur’an 3:102) 234 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

:‫ﻗﺎل ﺗﻌﺎﻟﻰ‬ ‫"ﻳﺄﻳﻬﺎ اﻟﻨﺎس اﺗﻘﻮا رﺑﻜﻢ اﻟﺬي ﺧﻠﻘﻜﻢ ﻣﻦ ﻧﻔﺲ واﺣﺪة وﺧﻠﻖ ﻣﻨﻬﺎ زوﺟﻬﺎ وﺑﺚ ﻣﻨﻬﻤﺎ رﺟﺎﻻ آﺜﻴﺮا‬ (١:‫وﻧﺴﺎء واﺗﻘﻮا اﷲ اﻟﺬي ﺗﺴﺎءﻟﻮن ﺑﻪ واﻷرﺣﺎم إن اﷲ آﺎن ﻋﻠﻴﻜﻢ رﻗﻴﺒﺎ")اﻟﻨﺴﺎء‬ Magfarman Allahu Taala: “O kaam meh manusiyah! Tinalew kaam si Tuhan bi Ye marihala si kaam Ye bakas mapanjari kaam amban dambuwa (Apuh te Adam) manusiya, tapapanjari amban iye, yene anda ne (Apuh Hawa) duk amban siye (duwangan) tapapanjari yene meh kalellahan duk kaden-dehan, duk tinalew kaam si Allah, amban iye kaam maaku meh pulih bi duk meh kapatut bi, sabab sabennal te-ed Allahu Taala tattap nganjagahan kaam.” (Qur’an 4:1) Oh kam meh Muslim! tinalew kam si Allahu taala, iye sa langkew-langkew, duk tuhutun bi ye pangandaakan nen, mura-murahan lappas kaam duk magkasanyangan kaam kamuwe amban ellew dunya sampay si ellew akhirat. Oh kam meh ipun Allahu taala, hatihun bi ye agama islamin si Allahu taala du ye dapuh nen, duk iye ru mag baya-baya-in ine-ine kabaya-an ne duk sine-sine isab kabaya-an ne tino-anin. Allahu taala pinabo-o weh ne Nabi Muhammad sartah hinang ne iye sa hadje-hadje panuhutan(Imam) duk nakurah duk gey du ye isab naymah imam seddi amban sine-sine samantarah gey dahu pangaru de hal agama den amban nabi Muhammad . Emeh kapongtina-ehan ku lellah duk dende pinag martbatan si Islam; subey ennah tebi si pikilan tebi, waktu pi si waktu weh meh kamakanakanin, ye ne makanak bahau kuweitu, inanak siye duk akkal-pikilan de sa hap-hap duk sa laat-laat, Kite, ye meh kama tatto-e han muslimin, subey pa poonan te siye ley (Makanakin) duk paminturruh si kkabentelanduk subey siye atagan/ipat te duk addat-laku palangey hap supaya siye tapa deparaw te para mag nakurah si pasongan si meh ummat muslim duk supay siye taga guna para maka urrung kasanyangan si meh bangsa muslim si pasonagn. Ye meh makanak kuweituhin, siye ne iyan tahinang bahi-in sumu-duk sumudde. Yuh lu dem pat tangan de ye kahapan duk kasanyangan dem kawman duk pamarinta te si pasonganin. Siye ne iyan manga gentian meh kana kura-an te kuweiut inin. Ka intirigahn ne si siye ye meh gantah hinang tasukuh si meh nakurah duk meh sa hap-hap ra-ayat. HANGKAN, meh kamakanakan kuwietuhin subey gey lahan-lahan de ye si pasongan den; subey siye magtuyu pinahap; subey siye gey mag lammah-lammah duk lepas de gantah si sinongan den duk subey tattap payaman de bang ine gantah hinang subey palamuran de si kawmanin. Meh pongtina-e lellah duk dende ye matatto-e kama kanakan kuweitu, Islamin, ngandaak teed ma-asig-asig si siye ngahinang kabentelan nin duk kama tattoo-ehanin subey tattap minturuh/NOH si meh kama kanakan ley duk hadja siye gey tabo-o boo weh meh kahalan dem kawman de ley. Si pangateyn ke, duk si hinangan ke sartah sartah maka lekkat sabab ye maka-asig asig ley. Tuu si region te kuweitu, bang payaman te meh kamakanakan ten tampal teed kaekka/pagbidda-biddaan meh hatulan duk laku palangey den, mula-mula meh siye inanak amban meh matatto-e maka gees duk meh ma sigpit-sigpitin. Si meh ma miskin-miskinin, kulang soosa ye ta-abut-abut den. Oh kaakm, makanak bahau duk meh bagong bata kuweitu, ennaun bi dem pikilan bi weh magtuyuh mapa hapin, mamabasag duk mamaligen pangateyan nen maka awen simeh Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 235

kasigpitan si sine sine ma maku-maku magpasabennalin supaya iye makadawhat kasanyangan ne si ellew dunya duk akhirat. Kaekkahan ta suwi-suwi amban meh kalellahan duk karendehan ye gah niya kaubus ne duk janan pakaeddo-an pamintangan si hal pag pamadiyawa kamuwe amban panagnaan sampay si paka eddoh de kasanyangan de ley, makapatahalah ih si meh kamiskinan duk parsababan tadawhat weh de maksud si kaellum den, si sabab kabasag pamaratsaya de, henah-henah de duk ka hantap pikilan de. Si meh waktu ye si panagnaan tahun kapag nakurah ne si meh pamarinta muslim min, Nabi Muhammad makahinang iye akkal-pikilan ye mag pa emmit-duk pina emmit meh kama kanakanin si tiyap-tiyap matatto-e dayahan duk ma miskinin si lahat Madina duk Makka (atawa mag patennah pinatenna si antarah dayahan duk miskin) ye pakarajjaan ley, landuh hadje kalabbiyahan nen, sabab ta saksi weh meh tiyap-tiyap dambuwa amban meh kama kanakan ma lumamud si program ley. bu parsababan maka-ge’get duk maka-urung ih sa hadje-hadje kahapan si kahalan matatto-e dayahan duk meh pamilya ye kulang kulang pag usaha nen. Sumaguwa tu si lahat te, saingge hatu paka singed ten bang kaekkahan hinangan meh kamakanankan ten wal sah maglagumey duk meh sandiyata agen-agen si kemon meh kakahinang den? Damikkiyan, saingge ru isab meh pamilya ye matatto-e ne madayahanin si pangandel de si meh kama-kanakan ye wal sah hinang nen si karupangan amban magluyu-luyu si kahapan dem kawman? Si meh waktu te kuweitu, duk hinahbu pagdahu laka/pagtangkew, pag tipu-tinipu, duk pag siggew-siggew/pangalahi meh a-a para pinalekkatan tu si lahat te Basilan inin, kumpas bi, makahinang enteh kite koweh meh bakas tahinang Nabi te Muhammad ley latun si meh kakahinang meh a-a seddepan ley? Mag farman Allahu taala dem qur’an ne;

“Kissahan kami kew (Oh Muhammad) ye si kissa mabennalin; sabennal teed ye meh siyee makanak bahau ley mag paratsaya siye si tuhan (Allah) de, si sabab pamaratsaya de ley, hidayatan (TOAN) kami siye mabasag ye meh pangateyan den duk kasabar si waktu siye mag tipun-tipun; ubus missara siye, peggeh in tuhan kami hin tuhan du isab si pitu lapis langit duk bulak sartah gey kami numba seddi, malaingkan Allahu taala ru. Nah, sabennal teed, bang in bissara kami ley gah bennal duk seddi amabn pinain kami iyan, tantu-tantu, ye meh tabissara kami ley tala amban kasabennalan.” (Qur’an 18:13-14) Binalikan pe weh ne;

“Oh kaam meh magparatsaya! Tinalew kam si Allah duk tuneyun bi ye pangandaakan nen. Duk subey tiyap-tiyap manusiya payam ne bang ine mahap subey hininang ne sumuhin,, duk tinalew kam si Allahu taala, Bennal teed, Allahu taala tahati neru ine-ine hinang bi tu si bulak dunya. (Qur’an 59:18)

236 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas

Pinaka langkew kalagihan si kaellul tiyap-tiyap dangan ye ne ka makanak ne. sabab ye waktu magtagna ka hap akkal manusiya-in, naymah bang ine si pesongan nen duk magtagnah kalalamihan kaellum nen. Ye ih meh umul, nagnah niya paasek meh ta henah-henah dem pangateyan pasal ye ta-ase-ase ne gantah kala-lamihan nen. Waktu sinoongin , tumengge iye si panalih-talih/pamikil-mikil duk palanu magtagna si panagnaan tekangan kaellum. Bang pag pikil si panagnaan ley gey tewwah (Wrong) subey kew hallih si ine-ine gantah gey hap hinanpusan nen. Si hal ley, subey teed kam mandoga pinahap. Meh matatto-e, labi ne, ye meh siye subey mepeh pabentel si meh kama kanakan de ley duk pangipat de meh anak de ley si waktu ne siye makaajari sinapean sabab sinduwe hin kaalu taboo-boo weh sabab meh kahalan dem kawman den. Sa hadje-hadje kasusehan yene kalisuh duk kabiyaksa meh kama-kanakan ngahinang makalepas akkal-pikilan de bu yene ih pagjanan makapag-kaat pangannal den duk katumahalah keg den. Na buh meh kama-kanakan ten kuweit, sa luhay-luhay net a abih-abih weh hinangann saytan. Si alen muslim kite, kulang-kulang du in meh kasusehan ten, ye meh bissarah Allahu taala dem qur’an te maha mulliya hin gah niyah pag kukulang duk kaaubus ne, parsababan paka-eddo an te TOH si panambal te ye ne meh kasaki-sakihan dem kawman. Ye TOH amban Allahu taala hin, yene yan tattap meh kakahinang Nabi Muhammad min duk panawag tawag meh ulamain. Makajari pasambu te meh kama-kanankan ten si labeyan islam bang hadja tatuhut te ye sintuan tahinang Nabihin duk TOH ne ye bakas tahinang ne waktu si pagpasaplag ne agama islamin. Koweh ne farman Allahu taala;

“Mag paniya ku amban kaam tumpukan meh manusiya, ye supaya niya na abbit tudju kahapan (Islam), duk ngandaak maghinang hap (Numba si Allah duk kemon ne pangandaakan, tapa tampal) duk mages si hinangan laat “Al Munkar” (magpasakutu duk mali-as duk kemon ne paamagesan weh Islam). Naah, siye ne ih meh manusiya mag para-untunganin.” (Qur’an 3:104). Si atag matatto-e, kawajiban du isab si kite subey mano-an meh kaanakan ten addat duk laku palangey duk ilmuh ye maka paangkat si siyesi labeyan hap pakataymah de ye panawagtawag Nabi Muhammad min, sartah magsabra; “TO-AN bi meh ka-anakan bin duk pamilya bin pangadji hap, ubus (pabettaran bi siye aturan)” Si kappa mebbeg te toh/pangadji amban dem qur’an duk Hadith tin si lan pama sambu si meh kamakanakan, mura-murahan makadawhat siye meh kalellahan duk karendehan sa hap-hap sarta sumambu si laku palangey duk kijjut kuhibal hap. Ye meh mabentel pagkasakahan te dehellu ley, dambuwa siye amban meh maka urung suwi-suwi si kite si atag meh Hadith, tattap maesseb si hal pamasambu duk pamahap addat hatulan/pangaddatan amban hap tudju sa hap-hap tiyap-tiyap dambuwa baran si meh kama kanakan si waktu ley. Niya dambuwa khalifa, inalenan Harun Al Rashid, palebba ne niya dambuwa anak ne kinalasahan si a-a mag tatoh duk sessa-an ne iye (magtatoh) ley, pain ne TOAN teed iye (Nakanakin) mag bassa qur’an; duk subey kapangadjian ne Hadith duk sarah ne ley, duk meh kasinduwehan ne ley pe; subey hinati ye lamud si binissara si kaekkahan ley duk bang koweingge panagnah pamissara iye hin; subey makasulat bissara lalem supaya ngakulang bissara

Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas | 237

makasaye-saye hin; sama nen magkahagad weh iye ne teed ih sa ligkat-lingkat pag anaran meh kama kanakan para tahinang nakurah hap. Si kahalan te kuweitu, subey teed lekkat/singed te ye meh laku palangey/pangaddatan ma hap ley duk pangadji ley si meh kama kanakan te supaya siye lappas amban meh lemmih ye bakas tapakite weh meh a-a seddepan ley. Nah sarah ley, labeyan pangahagad ley, kakahinang ley, seddi pe; gey ih mura-mura kapasewan weh toh si islam. Oh Allah! Kau ru sinabbut kamihin si waktu song pangahinang kami dara –akan duk panumba kami kau hin sabab ien kappa musakah nu si kami; kau ru sab sinabbut kamihin si pamabennal kami weh kau ru Allah hin; Gah niya tuhan patut panumbahan, malaingkan kau ru; dambuwabuwa; manga ridjiki-in; gey iye nganak atawa duman inanakan, gah niya seddi, Iyeru; Oh kew ye mamapanjari langit duk bulakin; tagdapuh kawase duk mulliya; ye maellum salama-lama duk manggey mamateyin; eye ma ngantanan kemon ne sesuku bitu-un diyata langit; sabbut kami kew supaya pateennah nu pamaratsaya hin si kami; palingkatun si kami duk pahagetun dem pangateyan kami; sabbut kami kew supaya, ye gey pangahagarin, duse hin, duk panaggah in kaputalan kami duk supaya maaka patala kami amban meh labeyan SAYTAN. Oh Tuhan si katalingkal alam, anughara-anun kami makatuhut si labeyan ka-ellumam kinalasahan weh kami Rasulullah duk palappasun kami amban meh makahinang sulang si kapatut pagkahi kami manusiyah, duk patattapun pamarihala Nu kami hin si waktu kami dam kalupa supaya kami gey tarupang weh meh kasassatun (saytan). O Allah! Tabangun kami magpa-ampun duk magpamalillah si Kau. Tayma-un duwa-a kamihin. O Allah! Palessahun si kami ye kahaggutan ka-ampunan Nun duk kamamisan ma-ap Nun. Lappasun pangateyan kami hin amban parsugpatan seddi amban Kau. Lamurun kami si meh siye kinalasahan weh Nu duk malasa si Kau. Pa-elligun kami amban kemun kasigpitan, kahiluhala-an duk makabo-o bo-o si ke-ellum kami tu-u si Dunya duk si Akhirat. Paniya-un kami amban meh bar-ibadat duk palamurun kami si meh siye dam kabentelan. O Allah! Ka-ase-anun kemun Muslimin. O Allah! Tayma-un duwa-a kamihin.

238 | Khutba Tapeneh: Toh Pamasambu si Pagsawmadja Para si Kawman Muslim Dem Pilipinas