Proces Sociale Innovatie Gebaseerd op ervaringen uit lokale samenwerkingen met o.a. woonwijken ‘Wat is de vraag - wat is het aanbod- welke verbindingen – lokale businesscase(samenwerkingen)’
Bouwsteen: Omgevingsfoto & wijkanalyse ‘De reis start met een vraag, niet met een antwoord of een oplossing’
Voordat je de wijk in gaat is het van belang om goed in kaart te brengen, wie de wijk is (identiteit), hoe de wijk ademt (dagelijkse gang van zaken) en wat de wijk een wijk maakt (sociale structuur). Je maakt een foto van de huidige situatie. Vervolgens maak je een wijkanalyse, waarbij op verkennende wijze onderzocht wordt wat de aanwezige krachten zijn in de wijk: wijkholdermanagement. Denk aan de VVE, buurtverenigingen, communities, supermarkt, kerk et cetera. Hierbij kijk je naar verschillende factoren, zoals onder andere hoe de buurt geografisch is opgebouwd, fysieke kenmerken, de bewoners en gebruikers. Deze stap gebeurt nog volledig ‘achter de schermen’, en bestaat voornamelijk uit desk research. Je kan dit eigenlijk beschouwen als ter voorbereiding “huiswerk maken”. Bouwblokken voor een goede wijkanalyse
Demografische gegevens: denk hierbij aan de bevolkingsopbouw, werkgelegenheid, energiegebruik, zorg etc. Deze cijfers geven al een beeld van hoe de buurt er op papier uitziet. De fysieke eigenschappen van de buurt. Waar is de buurt gelegen, en hoe is deze opgebouwd? Hoe zit het met de infrastructuur in deze wijk? Wat voor type woningen staan er? Dit soort informatie kan je onder andere in het kadaster verkrijgen. DNA van de wijk : wat is de historie van de wijk? En wat zijn typische eigenschappen van de buurt? Belangrijk hierbij is het kijken naar sociale cohesie. Is die er? Wat verbindt de bewoners en gebruikers met elkaar? Kijk hierbij naar kansen en bedreigingen voor het verbeteren van de leefbaarheid in het gebied. De stake- en wijkholders. Welke organisaties zitten er in de wijk? Welke wethouder is er? Is er al een wijkregisseur? Bij welke lokale initiatieven zouden we kunnen aansluiten of mee kunnen samenwerken? Wie zijn de wijkkampioenen? Zijn er sociale (wijk)kanalen? Zo ja, welke? Denk hierbij bijvoorbeeld aan een wijkkrant, of een facebookpagina.
De wijktip! Stel vanuit je visie een heldere en concrete vraag die je hebt. Stel de vraag centraal ipv van de visie die top down aan de tekentafel is ontworpen.
1
Bouwsteen: Sociale Allianties Hierbij wordt er invulling gegeven aan de wijkholdermanagement, waarbij er gezocht wordt naar partners om sociale allianties aan te gaan. Dit zijn partners die ook verbinding zoeken op lokaal niveau. Het doel van deze partnership is om samen met bewoners een ecosysteem te vormen, waardoor er weer natuurlijke verbindingen en nieuwe samenwerkingen ontstaan die maatschappelijke meerwaarde creëren op wijkniveau. Bouwblokken voor Sociale Allianties:
Selecteren partners van de wijk: welke organisatie, bedrijven, partijen, overheden zoek je de samenwerking mee op om op reis te gaan en hebben mogelijk een soortgelijke vraag als die jouw organisatie heeft. Integraal samenwerken, nieuwe manier van partnering. Voorraadkast samenstellen/ aanvullen: welke waarden (huidige producten/diensten) kunnen er nu al aan de leefomgeving van de wijk worden aangeboden? Houdt altijd een lege schap in de voorraadkast voor het geval je niet kunt bevoorraadden en er ruimte is voor maatwerkinnovatie. Sympathieverklaring: vaststellen van het gezamenlijk doel, afspraken over de waarden die concreet geleverd worden in geld, middelen, mensen, kennis etc. Als we gaan samenwerken wat creëren we dan en wat is de sociale impact. Vormen geen nieuwe hiërarchie maar een partnernetwerk Belangenspel (sociale innovatiespel): goed in kaart brengen wat de verschillende belangen zijn. Vervolgens op spelende wijze de impact van partij X weergeven op het belang van partij Y. Hierdoor ontstaat bewustwording en begrip voor elkaar en ontstaat er een nieuwe cultuur/ teamspirit. Het hebben van een belang is niet ‘vies’. Hoe je ermee omgaat bepaald wel de schoonheid van het belang. Communicatiestrategie/ borging van de reis : Voordat je contact zoekt met de wijk is het opstellen van een duidelijke communicatiestrategie cruciaal. Hierbij wordt invulling gegeven aan WHY, HOW & WHO. Deze informatie dient niet alleen voor de wijk maar dient ook voor de eigen organisatie die nog in de traditionele wereld functioneert. JE MAAKT NOG GEEN CONCREET PLAN!! Om te voorkomen dat je de dingen top down invult. De afspraken gemaakt in de sympathieverklaring dienen als basis voor het verder concretiseren van het sociale innovatietraject. Het doel en de missie moeten haarscherp geformuleerd worden. De antwoorden op waarom je iets wilt doen (why), hoe je dit wilt doen (how) en wat je dan concreet gaat doen en met wie (who) moet voor iedere partij helder zijn. Dit resulteert in een helder verhaal dat de reden waarom je in dat gebied actief bent verklaart. Deze boodschap kan gecommuniceerd worden naar de buurt en andere partijen. Deze stap 2 is nog steeds achter de schermen, om duidelijke kaders te creëren die later in het traject “wijkverwarring” voorkomen. Aanstellen van een onafhankelijke verbinder als er geen actieve speler in de wijk aanwezig is: door alle verschillende belangen is het raadzaam om een onafhankelijke verbinder te kiezen, die ervoor zorgt dat het gemeenschappelijk doel en wijkbelang centraal staat ipv traditionele invulling geven aan de dagelijkse gang van zaken.
Kwaliteiten die een verbinder moet hebben: sensitief, open, natuurlijk verbinder, onafhankelijk, goede sparringpartner en spiegel, helikopterview. 2
Reisdocument: Waarom wil je partner worden van een Sociale Alliantie? Organisaties kunnen diverse redenen hebben om deel uit te willen maken van een Sociale Alliantie. We sommen hier enkele voordelen op van lidmaatschap van een Sociale Alliantie. Allereerst kan een partij via deze weg de afstand verkleinen tot zowel haar omgeving in zijn geheel, als tot haar klanten. Er wordt verbinding opgezocht en toegewerkt naar “echtere” relaties, van mens tot mens. Hieruit volgen hele nieuwe manieren van samenwerken en ontstaan er nieuwe rollen. De betrokken partijen kunnen hier via een Sociale Alliantie ervaring mee opdoen. Verder biedt deze setting een partij het ideale kader om de eigen organisatie heruit te vinden. Een partij krijgt de kans zich lerend op te stellen waardoor er nieuwe kansen en business modellen in beeld komen die passen bij de veranderende samenleving. Deze business kan ontwikkeld worden, en de producten en diensten kunnen meteen getest en geoptimaliseerd Voorbeelden uit de praktijk: in Coehoorn zijn er de Blue Men, in Nieuw-West is er Amsterdam Smart City. Verbinders zijn Fleur (Coehoorn + N-W) en David (Coehoorn)
De wijktip! Stel een leervraag. Wat betekent voor jou verbinding voor de wijk en welke waarde kun je toevoegen? Als we gaan samenwerken wat creëren we dan? Borging van de reis: doe verslaglegging van de reis in geld, middelen, mensen en kennis. Wie neemt welk handbagage mee? Wat is de sociale impact van de samenwerking. Voorbeeld: Afvalbedrijf ging vertelde aan bewoners over de lancering van een nieuw product waarbij de hele zaal vol met klanten leegliep. Een voorbeeld van het verliezen van contact met de klant.
Bouwsteen: Buddy in de Wijk ‘De kracht van het samen doen en delen is het nieuwe bezitten’
De voorbereidingen achter de schermen zijn voltooid. Vanuit de wijkanalyse en wijkholdermanagement wordt gekeken naar een buddy die kan helpen om concrete invulling te geven aan de communicatiestrategie. Een buddy is dus een partij of broedplaats die al enige tijd in de wijk aanwezig en actief is, en die een groot netwerk met zich meebrengt. Je sluit dus aan bij de dagelijkse gang van zaken. Wanneer de juiste buddy gevonden is, is het belangrijk om stil te staan bij wat het gemeenschappelijk belang is voor zowel de buddy als de Sociale Alliantie. De cruciale vraag hierbij is: “what is in it for us?”. Gezamenlijk doel moet uiteindelijk wel iets zijn dat waarde toevoegt aan de omgeving en wat dus de leefbaarheid in het gebied verhoogt, daarnaast mag het de buddy ook waarde opleveren als dank voor het vertrouwen. Het is goed de financiële en niet-financiële afspraken ook vast te leggen in een “buddy verklaring”, waarin de kracht van dingen samen doen en het delen van expertises
3
centraal staan. De relatie tussen de buddy en/of verbinder uit de Sociale Alliantie heeft als voorkeur een speelse, open, creatief en niet dwingend/ top down karakter. De wijktip! Creatieve broedplaats, onze buddies in de wijk vielen beiden van hun stoel toen ze een afspraak met twee mensen van Alliander hadden en er twee leuke- geen pak dragendejonge mensen binnenstapten. Ze hadden zakenmensen verwacht. Toch was de angst dat Alliander hun project zouden overnemen en duurde het een tijd voordat ze ons vertrouwden. Lessen: menselijke durven Belangrijk is datvertrouwen, de buddy zich vrij kan maat, bewegen in deloslaten buurt en nieuwe verbindingen aan kan gaan. De Sociale Alliantie moet helderheid verschaffen over de voorraadkast om de verwachtingen goed te kunnen managen.
Bouwsteen: Communicatieplan ‘Welke taal spreek jij?
Deze bouwblok is om een heldere communicatie op te starten over de activiteiten naar de wijk en andere geïnteresseerden. Het is handig om na te gaan welke communicatiekanalen er al aanwezig zijn in de wijk om hier zoveel mogelijk gebruik van te maken. Wellicht is er al een wijkkrant, of worden er via de gemeente brieven verspreid? Kijk ook naar online kanalen zoals facebookpagina’s en twitter accounts. Zit er in de buurt een freelancer die zich hiervoor wilt inzetten? Ga dan zeker eens met die persoon praten! Gebruik maken van wat er in de wijk is heeft altijd de voorkeur boven iets uit te besteden. Uiteindelijk wil je ideeën ophalen uit de wijk. Waar zien bewoners en gebruikers kansen en verbeterpotentieel? Hebben ze hier zelf ideeën bij? Deze dingen wil je weten, want dit zijn mooie vertrekpunten voor mogelijke projecten. Daarom is het belangrijk om uit te denken hoe je de bewoners wilt benaderen en waarvoor. Op welke momenten haal je ideeën op? Wat gebeurt er met die ideeën? Deze dingen moeten duidelijk zijn en goed georganiseerd worden. Belangrijk hierbij is dat je niet gaat zenden maar juist gaat verbinden. Bouwblokken voor communicatieplan:
Wie is de wijk? - Wonen in de wijk: Studenten, ouderen, gezinnen etc - Werken in de wijk: bedrijven, broedplaatsen, horeca etc - Wat zijn de sociale structuren DNA van de wijk: wat is de historie, wat maakt de wijk een wijk. Concretisering van wijkholdermanagement Welke nationaliteiten zijn er in de wijk? Welke taal gebruik je? Kroegentaal, je-vorm, etc etc etc etc. Bevolkingsonderzoek: inkomen, opleiding, ligging, veiligheid, ligging etc etc. Wat zijn de sterke punten en verbeterpunten? Ontmoetingsplekken Is er sociale cohesie en waar In kaart brengen van de wijkkampioenen Activiteiten: bewonersavonden etc 4
Wijktip! Vertaal je communicatiestrategie door in een gerichte wijkplan. Hierdoor wordt voor de wijkholders in één keer helder wat je komt doen.
Bouwsteen: De wijk in… ‘In contact met meningen van mensen’
Het wijkgesprek met de bewoners en gevestigde bedrijven wordt in deze fase opgestart. Het verhaal dat je naar de bewoners/ gevestigde bedrijven wilt vertellen moet heel helderen concreet zijn.. Welke partijen zitten in de Sociale Alliantie en wat bieden ze? Wie zijn de ‘verbinder’ en de buddy? Wat is de oproep naar bewoners/ gevestigde bedrijven toe? Met wie kunnen ze hun ideeën delen? Het is handig om in deze fase een eerste bijeenkomst aan te kondigen waar het traject officieel van start gaat. In deze fase moet er veel reuring ontstaan. Het doel is de bewoners en gebruikers van de wijk te informeren, te prikkelen en aan te zetten om eens een keer langs te komen en deel te nemen aan een activiteit. Het is cruciaal dat je geen oplossingen bedenkt, maar mogelijkheden toereikt. Bewoners/ gevestigde bedrijven worden uitgenodigd om mee te doen, zowel offline (op vb. een buurtfeest of bewonersavond) en online (vb. online kunnen stemmen op bepaalde ideeën). Er worden allerlei ideeën opgehaald, en er wordt gezocht naar “wijkkampioenen”. Wijkkampioenen zijn actieve bewoners/ gevestigde bedrijven die zelf een idee willen trekken, en in staat zijn andere buurtbewoners te betrekken. Wanneer de ideeën opgehaald zijn en beslist is welke ideeën opgepakt gaan worden, is het goed om zo gauw mogelijk over te gaan tot verbinden en organiseren. Wat wordt de inbreng van de Sociale Alliantie? Welke partijen sluiten intensiever aan bij een bepaald project? Hoe gaan we dit organiseren? Er worden werkgroepen opgestart om de ideeën te voltooien. De ervaring leert ons dat in deze fase een moeilijk evenwicht ontstaat: hoe kan je de verantwoordelijkheden bij de lokale trekkers leggen, zonder het zelf teveel over te nemen? Je wilt faciliteren, verbinden en podium bieden, zonder zelf eigenaar te worden. De rol van de verbinder en de buddy in deze fase is heel erg de oren en ogen van de wijk zijn. Ze moeten heel zichtbaar en bereikbaar zijn, en vooral heel goed opvolgen of alles goed verloopt, en of er weer nieuwe linkjes te maken zijn. Op deze manier ontstaat een lokaal ecosysteem dat in evenwicht is en waar een continue verbeterproces ontstaat. Bouwblokken om de wijk in te gaan:
Persoonlijk contact via offline mogelijkheden: - ‘aansluiten’ bij wat er al is zoals buurtfeesten, bewonersavonden, VVE overleg etc. - Zelf organiseren ism met buddy zoals een bijv zaaifeest, mobiele keuken, workshops, ontwerpen met de wijk zijn overigens ook bouwblokjes Indirect contact via online mogelijkheden: biedt de mogelijkheid om online je stem, mening of idee uit brengen voor als je geen tijd of zin hebt om naar een buurtbijeenkomst te komen Wijktip! Bewoner die in gesprek gaat met zorgverzekering om het te hebben over een kunstwerk op de muur in de wijk waarbij de zorgverzeker helemaal verbaasd is dat ze met een bewoner praat. Dit heeft ze nog nooit meegemaakt. Daarna wil de zorgverzekeraar kosten wat kost aan de wensen van bewoner voldoen! Verdedigt ze het zelfs! Bewoner was betrokken bij de werktafel over het parkje en had zelf ideeën over het parkje, waaronder een houtsnijsculptuur, maar hij wilde zelf niet helpen om zijn idee verder te brengen.
5
Bouwsteen: Van verbinden naar samenwerken ‘Klein wordt het nieuwe groot’.
Rondom ideeën kan je partijen aan elkaar verbinden die in staat is om samen met bewoners/ gevestigde bedrijven het idee om te zetten in een buurtjuweel. Wellicht matcht het idee met de doelen van een partij binnen de Sociale Alliantie? Of kunnen bewoners/ gevestigde bedrijven onderling aan elkaar gekoppeld worden. Daar houdt het natuurlijk niet op. De ervaring leert ons dat het in bepaalde gevallen moeilijk is om uit de idee-fase door te evolueren naar een samenwerkingsfase waar echt iets in gebeurt. Het gevaar schuilt erin dat partijen willen blijven doorpraten en doordenken op een bepaald onderdeel, of dat uiteindelijk iedereen een beetje afwachtend in de film zit. Het is namelijk best spannend om te pionieren, en je weet op voorhand nooit heel goed wat nu echt de uitkomst wordt van wat je opstart. We merken dat hier drempels liggen. Wat kan helpen is na te denken over welke nieuwe maatschappelijke meerwaarde er gecreëerd wordt. Hierbij denk je niet meer in Euro’s of KPI’s, maar in iets meer onmeetbare indicatoren zoals bijvoorbeeld een aangenamere leefomgeving, een efficiënt afvalsysteem, een duurzaam mobiliteitssysteem of minder leegstand. De crux hierbij is om ook deze indicatoren meetbaar te maken: welke waarde gaf je het “oude” systeem? Welke evolutie is merkbaar? Kan je hier een nieuw getal aan toewijzen? Op deze manier maak je een verandering concreter en kan je je eigen activiteiten evalueren en communiceren. Ten slotte is het goed om bij elk afgerond project te evalueren in welke mate dit kopieerbaar zou zijn om in andere buurten ook toe te passen. Welke producten en diensten ontstaan er zo? In wat voor buurten kunnen deze producten of diensten een maatschappelijke meerwaarde creëren? De volgende stap is dan te kijken of dit ook echt kan om de succesverhalen breder uit te dragen en te laten landen. Bouwblokken om van verbinding tot een samenwerking te komen:
Multidisciplinaire werkgroepen: bewoners, bedrijven, partijen en overheid werken samen aan idee dat wordt omgezet tot een buurtjuweel. Werkgroep commitment: per idee wordt vastgelegd wie, welke rol pakt. Daarnaast wordt afgesproken welke middelen, mensen, financiën en kennis er worden ingezet. Lokale business case: financieringsmodellen: wijkstichting, wijkfonds, crowdfunding, subsidies, budgetmonitoring etc
Wijktip Waterbedrijf had een ontwerp gemaakt voor een watertappunt in het stadspark die niet in lijn lag met het gewenste gebruik van de bewoners. Hierbij is de vraag gesteld of het watertappunt bij het keukentje gemaakt kon worden, zodat ze hun groentes uit de moestuinen konden wassen. Geleerde lessen: luisteren, leren een aanpassen 6
Instrumenten om met wijken en andere stakeholders samen te werken:
Sociale innovatiespel Interventietechnieken Het Wiel (gelijkwaardige samenwerking tussen bedrijven, overheid en lokale ondernemers) Ecosysteembenadering Zeestermethodiek Oasisgame
Belangrijk hierbij is, hoe je de producten aanpast aan de lokale situatie. *
Wijktip! Maak combinatie vanuit je voorraadkast. Hotel heeft energieambitie en ook een dansschool. Via de gebiedsmanagers worden beide partijen met elkaar verbonden en helpt netwerkbedrijf met de implementatie mogelijkheden. Geleerde lessen: partijen delen hun behoeften, trekken gezamenlijk op, kunneneen betere keuzes maken en besparen investeringskosten door het samen te doen.
7