Onderwijsmuseum: Het kwaad in beeld

Op straat marcheren soldaten, in hun kielzog kleine kinderen met speelgoedgeweertjes. Ze lopen langs affiches met teksten als ‘Juden unerwünscht’ en ‘Totaler Krieg, totaler Einsatz’. Een klein kereltje van nauwelijks drie jaar brengt de Hitlergroet. In de bioscoop draait de film ‘Kopf hoch, Johannes!’ over trouw en kameraadschap. Jongens, in het bruine uniform van de Hitlerjugend, leren marcheren en schieten. De allerkleinsten kijken ademloos naar een poppenkast waar de hakenkruisvlag op wappert. In de tentoonstelling ‘Nazipropaganda voor de jeugd, 1933- 1945’ ervaart de bezoeker aan den lijve de beklemmende greep van propaganda op het dagelijks leven in Nazi-Duitsland.

HET KWAAD IN BEELD

“Wij kunnen ons niet voorstellen waarom er toen zoveel jonge mensen blind achter Hitler aanliepen”, zegt projectleider Janneke Pierhagen. “Maar aan de propaganda van het nationaalsocialistische regime viel simpelweg niet te ontkomen.” Het was een uitgekiend systeem dat zich niet alleen op volwassenen richtte, maar ook op kinderen, zelfs de allerkleinsten. De tentoonstelling zit vol met voorbeelden van de gehaaide manier waarop de denkbeelden van Hitler in het leven van alledag werden verspreid. Van kleurrijke boekjes voor peuters en kleuters tot verzamelplaatjes van legeronderdelen, schoolvakken als ‘rassenleer’ en semimilitaire jeugdverenigingen waar kinderen maar wat graag bij wilden horen.

Pierhagen: “In de tentoonstelling zie je goed hoe propaganda onderdeel was van het alledaagse leven: thuis, op straat en op school.” Meer dan 300 objecten, waaronder affiches, schoolboeken, speelgoed, prentenboeken, schoolplaten, foto’s en dagboekfragmenten, illustreren de grondige manier waarop Duitse kinderen werden bewerkt door de nationaalsocialistische propagandamachine. “In de tentoonstelling stapt de bezoeker in de belevingswereld van de Duitse jeugd en ontdekt dat het hakenkruis voor deze kinderen meer was dan een logo op een vlag; het was het symbool van een welvarende en hoopvolle toekomst na jaren van depressie”, vertelt Pierhagen. “Na de zware jaren van economische crisis werden kinderen verleid met mooie uniformen, kampeertochten, sport en kameraadschap. Jongens werden lid van de Hitlerjugend en meisjes van de Bund Deutscher Mädel. Bijna onopgemerkt verwerden kinderen tot knechten van het kwaad.”

Veel Duitse jongeren bleven tot het bittere einde geloven in de heilstaat die hen was voorgespiegeld. In 1945 viel het doek en werden zij geconfronteerd met de noodlottige gevolgen van het nazisme. Pierhagen: “Het contrast tussen de ogenschijnlijk onschuldige propagandaplaatjes en de verschrikkelijke gevolgen van het nationaalsocialisme kan bijna niet groter zijn.” Beeld en Boodschap De tentoonstelling laat ons zien hoe met behulp van ogenschijnlijk onschuldige beelden kinderen verleid werden onderdeel te worden van een weerzinwekkende ideologie, die verantwoordelijk was voor de dood van tientallen miljoenen mensen. Het is een tentoonstelling met een actuele echo, want ook in onze vrije, democratische samenleving, liggen manipulatie, verleiding en propaganda op de loer. Het is belangrijk om (sociale) media kritisch te beoordelen, zeker in onze maatschappij waar fake news de berichtgeving kan domineren. Speciaal hiervoor is voor leerlingen en studenten van het voortgezet onderwijs, mbo en hbo het educatieve programma ‘Beeld en Boodschap’ ontwikkeld. In dit lesprogramma leren zij beeld kritisch te ‘lezen’, ontdekken ze wat propaganda is en leren ze stapsgewijs de boodschap áchter het beeld te ontdekken. ’Beeld en Boodschap’ is een educatief programma dat ook in de vorm van een gastles (inclusief indrukwekkende VRdemonstratie!) kan worden geboekt. Meer informatie op www.onderwijsmuseum.nl/educatie of via educatie@onderwijsmuseum.nl

De tentoonstelling ‘Nazipropaganda voor de jeugd, 1933 – 1945’ is tot 9 mei 2021 te zien in het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht.

Voor het eerst wordt de unieke collectie jeugdpropaganda van Gerard Groeneveld samen met schoolplaten en bijzondere objecten uit de collecties van de Universität Würzburg, het Schulmuseum Bremen en verschillende particuliere bruikleengevers getoond. De tentoonstelling is ontwikkeld met steun van het vfonds, VSBfonds, Fonds21 en de provincie Zuid-Holland.

www.onderwijsmuseum.nl.

beelden afkomstig uit collecties van Gerard Groeneveld en van het Schulmuseum Bremen