íkfççkwh
íkfççkwh
rfíkkçk ÃkZLku fe Ëwyk yÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e, nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe hÍðe ËeLke rfíkkçk Þk RM÷k{e Mkçkf ÃkZLku Mku Ãkn÷u Íi÷ {ut Ëe nwE Ëwyk ÃkZ ÷ersÞu
òu fwA ÃkZutøku ÞkË hnuøkk. Ëwyk Þun
ni :
íkso{k : yi yÕ÷kn
! n{ Ãkh RÕ{ku rnf{ík fu ËhðkÍu ¾ku÷
Ëu ykih n{ Ãkh yÃkLke hn{ík LkkrÍ÷ Vh{k ! yi y-Í{ík ykih çkwÍwøkeo ðk÷u ! Lkkux : yÔð÷ ykr¾h yuf yuf çkkh ËqYË þheV ÃkZ ÷ersÞu. íkkr÷çku øk{u {ËeLkk ð çkfey ð {ÂøVhík 13 þÔðk÷w÷ {wfho{ 1428 Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
1
íkfççkwh fe íkçkkn fkrhÞkU, y÷k{kík ykih R÷ks fk çkÞkLk
íkfççkwh Ãkuþfþ {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (þku’çkyu RM÷kne fwíkwçk)
Lkkrþh
{f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk yn{Ë ykçkkË Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
2
Lkk{ rfíkkçk : íkfççkwh Ãkuþfþ : {sr÷Mku y÷ {ËeLkíkw÷ RÂÕ{GÞk (þku’çkyuRM÷kne fwíkwçk) rMkLku íkçkkyík : hçkeW÷ økkiMk 1431 rn. çk {wíkkrçkf 11 {E 2010 Lkkrþh :
{f-çk-íkw÷ {ËeLkk yn{ËykçkkË
íkMËef Lkk{k íkkhe¾ :...................
nðk÷k: ......................
íkMËef fe òíke ni fu rfíkkçk
“íkfççkwh” ({íçkqyk {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk) Ãkh {sr÷Mku ík^íkeþu fwíkwçkku hMkkR÷ fe òrLkçk Mku LkÍhu MkkLke fe fkurþþ fe økE ni. {sr÷Mk Lku RMku yfkRË, fwr£GÞk Rçkkhkík, yÏ÷krfGÞkík, rVõne {MkkR÷ ykih yhçke Rçkkhkík ðøkihk fu nðk÷u Mku {õËqh ¼h {w ÷k-nÍk fh r÷Þk ni, y÷çk¥kk fBÃkku ®Íøk Þk rfíkkçkík fe øk-÷ríkÞkU fk rÍB{k {sr÷Mk Ãkh Lknª. {sr÷Mku ík^íkeþu fwíkwçkku hMkkR÷ (Ëk’ðíku RM÷k{e) 26-11-2009 E-mail : ilmiya26@dawateislami.net maktabahind@gmail.com www.dawateislami.net
}¢-ÎÝè §ç˼…¢: çÜUS¢è ¥¢ñÚ ÜU¢ï ²ïã çÜU¼¢Ï¢ À¢ÐÝï ÜUè §Á¢¢Á¢G¼ Ýãè´ Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
3
“ykrsÍe fe çk-h-fíkU” fu 13 nwYV fe rLkMçkík Mku RMk rfíkkçk fku ÃkZLku fe “13 rLkGÞíkU”
Vh{kLku {wMíkVk : rLkGÞík WMk fu y{÷ Mku çkuníkh ni.
{wMkÕ{kLk fe
Ëku {-ËLke Vq÷ : (1) çkøkih yåAe rLkGÞík fu rfMke ¼e y-{÷u ¾ih fk Mkðkçk Lknª r{÷íkk. (2) rsíkLke yåAe rLkGÞíkU rÍÞkËk, WíkLkk Mkðkçk ¼e rÍÞkËk. (1) nh çkkh nBË ð (2) Mk÷kík ykih (3) íkyÔðwÍ ð (4 ) íkÂM{GÞk Mku ykøkkÍ fYtøkk. (RMke Mk^nk Ãkh QÃkh Ëe nwE Ëku y-hçke Rçkkhkík ÃkZ ÷uLku Mku [khkU rLkGÞíkkU Ãkh y{÷ nku òyuøkk).
(5) rhÍkyu R÷kne fu r÷Þu RMk rfíkkçk fk yÔð÷ íkk ykr¾h {wíkk÷yk fYtøkk. (6) n¥k÷ ðMy RMk fk çkk ðwÍq {wíkk-÷yk fYtøkk. (7) fwhykLke ykÞkík ykih (8 ) ynkËeMku {wçkkhfk fe rÍÞkhík fYtøkk. (9) snkt snkt “yÕ÷kn” fk Lkk{u Ãkkf ykyuøkk ðnkt ykih (10) snkt snkt “Mkhfkh” fk RM{u {wçkkhf ykyuøkk ðnkt ÃkZq t ø kk.( 11 ) þh-E {MkkE÷ rMk¾wtøkk.(12 )yøkh fkuE çkkík Mk{s {U Lk ykE íkku W-÷{k Mku ÃkqA ÷wtøkk. ( 13 ) rfíkkçkík ðøkihk {U þh-E øk-÷íke r{÷e íkku LkkrþheLk fku íknhehe íkkih Ãkh {w¥k÷y fYtøkk. ({wMkÂLLkV Þk LkkrþheLk ðøkihk fku rfíkkçkkU fe yøk÷kík rMkVo ÍçkkLke çkíkkLkk ¾kMk {wVeË Lknª nkuíkk.) Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
4
y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk yÍ : þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe hÍðe rÍÞkE íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef, “Ëk’ðíku RM÷k{e” Lkufe fe Ëk’ðík, yunTÞkyu MkwLLkík ykih Rþkyíku RÕ{u þheyík fku ËwLÞk ¼h {U yk{ fhLku fk yÍT{u {wMkB{{ h¾íke ni, RLk ík{k{ W{qh fku çk nwMLkku ¾qçke Mkh yLò{ ËuLku fu r÷Þu {wíkyÆË {òr÷Mk fk rfÞk{ y{÷ {U ÷kÞk økÞk ni rsLk {U Mku yuf {sr÷Mk “y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk” ¼e ni òu Ëk’ðíku RM÷k{e fu W-÷{k ð {wÂ^íkÞkLku rfhk{
Ãkh
{w~íkr{÷ ni, rsMk Lku ¾kr÷Mk RÕ{e, íknfefe ykih Rþkyíke fk{ fk çkezk WXkÞk ni. RMk fu {wLËrh-syu Íi÷ Au þku’çku nI : (1) þku’çkyu fwíkwçku yk’÷k nÍhík (2) þku’çkyu ËMkeo fwíkwçk (3) þku’çkyu RM÷kne fwíkwçk
( 4) þku’çkyu íkhkrs{u fwíkwçk
(5) þku’çkyu ík^íkeþu fwíkwçk
( 6) þku’çkyu íkÏhes
“y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk” fe yÔð÷eLk íkhSn Mkhfkhu Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
5
yk’÷k nÍhík R{k{u yn÷u MkwLLkík, yÍe{w÷ çk-h-fík, yÍe{w÷ {íkoçkík, ÃkhðkLkyu þByu rhMkk÷ík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík, nkr{Þu MkwLLkík, {krnÞu rçkËTyík, ykr÷{u þheyík, Ãkehu íkhefík, çkkRMku ¾ihku çk-h-fík, nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yÕnks y÷ nkrVÍ y÷ fkhe þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk fe røkhkt {kÞk íkMkkLkeV fku yMhu nkrÍh fu íkfkÍkU fu {wíkkrçkf n¥k÷ ðwMy MknT÷ WM÷qçk {U Ãkuþ fhLkk ni. ík{k{ RM÷k{e ¼kE ykih RM÷k{e çknLkU RMk RÕ{e, íknfefe ykih Rþkyíke {-ËLke fk{ {U nh {wÂBfLk íkykðwLk Vh{kyut ykih {sr÷Mk fe íkV Mku þkyuy nkuLku ðk÷e fwíkwçk fk ¾wË ¼e {wíkk÷yk Vh{kyut ykih ËqMkhkU fku ¼e RMk fe íkhøkeçk rË÷ku. yÕ÷kn “Ëk’ðíku RM÷k{e” fe ík{k{ {òr÷Mk ð þw{q÷ “y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk” fku rËLk øÞkhnðª ykih hkík çkkhnðª íkh¬e yíkk Vh{kyu ykih n{khu nh y{÷u ¾ih fku Íuðhu RÏ÷kMk Mku ykhkMíkk Vh{k fh ËkuLkkU snkt fe ¼÷kE fk Mkçkçk çkLkkyu n{U Íuhu økwBçkËu ¾ÍThk þnkËík, sLLkíkw÷ çkfey {U {ËVLk ykih sLLkíkw÷ rVhËkiMk {U søkn LkMkeçk Vh{kyu.
h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf 1425 rn. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh VunrhMk MkVnk LkBçkh
WLðkLk
6
MkVnk LkBçkh
WLðkLk
rLkVkf ð Lkkh Mku Lkòík
9
(6) sLLkík {U Ëkr¾÷ Lk nku Mkfuøkk
25
{I RMk Mku çkuníkh nqt
10
RMk íkfççkwh fk õÞk nkrMk÷ !
25
íkfççkwh Lku fnª fk Lk Akuzk !
11
íkfççkwh fe
27
íkw{ RMke nk÷ík Ãkh hnLkk
12
yÃkLkk rXfkLkk snLLk{ {U çkLkk ÷u
27
MkÂGÞËwLkk rsçkúkE÷ fe røkÞko ð Íkhe
12
y-sr{GÞkU fe íkhn ¾zu Lk hnk fhku
28
Þun Rçkúík fe ò ni
12
çkÞkLk fËko nËeMk fe ík~hen
28
íkfççkwh fk RÕ{ Mke¾Lkk VÍo ni
13
yÃkLku MkhËkh fu ÃkkMk WX fh òyku
29
íkfççkwh Mku çk[Lku fe VÍe÷ík
14
Mknkçkyu rfhk{ ¾zu nku fh
RMk rhMkk÷u {U õÞk ni ?
15
íkk’Íe{ rfÞk fhíku
29
íkfççkwh rfMku fníku nI ?
16
Ëqhe {U RÍkVk nkuíkk hníkk ni
30
íkfççkwh fe 3 yõMkk{
16
sçk nò{ çkhkçkh yk fh çkiXk.....
31
rVhykiLk zqçk {hk
16
ËunkríkÞkU fku Lke[u Lk çkiXLku rËÞk
32
Lk{YË fe {åAh fu Íheyu n÷kfík
17
yLkku¾e Aªf
35
íkfççkwh fhLku ðk÷u fe r{Mkk÷
19
35
RLMkkLk fe nirMkGÞík ne õÞk ni ?
Aªf fe çk-h-fíkU
19
íkfççkwh fu {wÏíkr÷V yLËkÍ
36
ykrþfkLku hMkq÷ fu {eXu çkku÷ fe çk-hfkík
20
íkfççkwh fu Lkíkesu {U ÃkiËk nkuLku ðk÷e çkwhkRÞkt
37
íkfççkwh fu 6 LkwõMkkLkkík
22
37
(1) yÕ÷kn
íkfççkwh Mku òLk Awzk ÷ersÞu
22
íkfççkwh Ãkh W¼khLku ðk÷u
íkyk÷k fk Lkk ÃkMkLËeËk çkLËk
(2) {-ËLke
ykfk fk {w-íkfÂççkh
19
y÷k{kík
8
yMçkkçk ykih WLk fk R÷ks
39
fu r÷Þu RÍnkhu LkVhík
23
40
(3)
çkË íkheLk þÏMk
RÕ{ Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fu R÷ks
23
40
(4)
rfÞk{ík {U ÁMðkE
yn÷u RÕ{fuíkfççkwh {U {çw ík÷knkuLkufkMkçkçk
24
ykr÷{ fk ¾wË fku “ykr÷{” Mk{ÍLkk
41
24
¾wË fku ykr÷{ fnLku ðk÷k òrn÷ ni !
42
(5) xÏLku Mku Lke[u Ãkkò{k ÷xfkLkk
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh MkVnk LkBçkh
WLðkLk Mkçk Mku rÍÞkËk yÍkçk
7
WLðkLk
MkVnk LkBçkh
43
ËqMkhk R{k{ ík÷kþ fh ÷ku
¾wË fku nfeh Mk{ÍLku fk íkhefk
43
{k÷ku Ëki÷ík Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks 57
fkrVh fku fkrVh fnLkk ÍYhe ni
45
rçk÷k rnMkkçk snLLk{ {U Ëkr¾÷k
Þun {wÍ Mku çkuníkh ni
46
ykrsÍe fhLku ðk÷u Ëki÷ík{LË fu r÷Þu ¾wþ ¾çkhe 58
økih LkkVuy RÕ{ Mku ¾wËk fe ÃkLkkn
46
{k÷Ëkh {w-íkfÂççkh fku yLkku¾e LkMkeník
rfÞk{ík fu [kh Mkwðk÷kík
46
nMkçk ð LkMkçk fe ðsn Mku ÃkiËk
çkwÍwøkkoLku ËeLk fe ykrsÍe fe ËMk rnfkÞkík
47
nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
59
ykçkkyku ysËkË Ãkh V¾ú {ík fhku
59
(1)
fkþ {I ÃkrhLËk nkuíkk
47
(2)
fkþ ! {I V÷Ëkh Ãkuz nkuíkk
47 9
Ãkw~íkU snLLk{ {U òyutøke
56
57
58
60
(3) {I RLk fe ykrsÍe Ëu¾Lkk [kníkk Úkk
47
nwMLkku s{k÷ fu íkfççkwh fu R÷ks
60
(4) RMke ðsn Mku íkku ðkun “{kr÷f” nI
48
nÍhíku ÷wõ{kLk nfe{ fe LkMkeník
61
(5)
R{k{ VÏÁ÷ RM÷k{ fu yktMkq
48
nÍhíku yçkq Íh ykih rçk÷k÷ fe rnfkÞík
61
(6)
firËÞkU fu MkkÚk ¾kLkk
49
nwMLk ðk÷kLkòíkÃkkyuøkk....{økh fçk ?
62
(7)
fw¥ku fu r÷Þu hkMíkk Akuz rËÞk
50
fkBÞkrçkÞkU fe ðsn Mku ÃkiËk nkuLku
(8) yÃkLku rË÷ fe rLkøkhkLke fhíku hnku
50
ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
(9) sçkËrhÞkyu rËs÷kRÂMíkõçkk÷fu r÷Þu çkZk....
51
íkkfík ð fwÔðík fe ðsn Mku ÃkiËk
(10) yçk {ÍeË fe økwLòRþ Lknª
51
nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
RçkkËíkMku ÃkiËknkuLku ðk÷u íkfççkwh fkR÷ks
52
ykunËk ð {LMkçk fe ðsn Mku ÃkiËk
RMkhkE÷eRçkkËíkøkwÍkh ykih økwLknøkkh
53
nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
çkË LkMkeçk ykrçkË
54 5
{uhu Mkçkçk Vw÷kt çkhçkkË nku økÞk !
54
÷kuøkkU fe íkf÷eVkU fk Mkçkçk {I nqt !
55
íkwBnU íkyßswçk Lknª nkuLkk [krnÞu
55
rnfkÞkík
64
64 65
yÃkLke ykifkík ÞkË h¾íkk nqt
65
Mkkhe MkÕíkLkík fe fe{ík yuf røk÷kMk ÃkkLke
66
(1) (2)
63
(3)
Mkk÷khu ÷~fh fku LkMkeník
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
67
íkfççkwh
íkfççkwh WLðkLk (4) çkw÷LËe [knLku ðk÷u fe ÁMðkE (5) {uhu {fk{ {U fkuE f{e íkku Lknª ykE
íkfççkwh fu {ÍeË R÷ks (1) çkkhøkknu R÷kne {U nkrÍhe fku ÞkË hr¾Þu (2) Ëwyk fersÞu (3) yÃkLku WÞqçk Ãkh LkÍh hr¾Þu (4) LkwõMkkLkkík Ãkuþu LkÍh hr¾Þu (5) ykrsÍe RÂÏíkÞkh fh ÷ersÞu r¾LÍeh Mku çkËíkh nh yuf fu Mkh {U ÷økk{ õÞk Þun ¼e {wÍ Mku çkuníkh nku Mkfíkk ni ! ykrsÍe fk yuf Ãkn÷q ykrsÍe rfMk nË íkf fe òyu ? (6) Mk÷k{ {U Ãkn÷ fersÞu
MkVnk LkBçkh
MkVnk LkBçkh
68 68
[eÍ fk {kr÷f WMku WXkLku fk rÍÞkËk nfËkh ni 79
(13)
78 79
69
÷frzÞkU fk økêk f{k÷ {U fkuE f{e Lknª ykíke
69
RÞk÷Ëkhfku yÃkLkkMkk{kLk¾wË WXkLkk{wLkkrMkçkni 80
70
MkËÁ~þheyn yÃkLku ½h fu fk{ rfÞk fhíku (14) ¾wË {w÷kfkík fu r÷Þu òRÞu (15) økheçkkU fe Ëk’ðík ¼e fçkq÷ fersÞu yiMke Ëk’ðík hkuÍ fçkq÷ fYt økheçkkU Ãkh ¾wMkqMke fh{ (16) r÷çkkMk {U MkkËøke RÂÏíkÞkh fersÞu fkþ ! Þun r÷çkkMk Lk{o Lk nkuíkk y{ehu yn÷u MkwLLkík fe MkkËøke (17) {-ËLke {knku÷ yÃkLkk ÷ersÞu E{kt fe çknkh ykE ViÍkLku {ËeLkk {U õÞk ykÃk Lkuf çkLkLkk [kníku nI ? ykfk Lku Ïðkçk {U rçkþkhík Ëe (18) Mkkík {wVeË yðhkË R÷ks fu çkk ðwsqË RVkfk Lk nku íkku ? 5 {w-íkVhof {-ËLke Vq÷ {yk¾Íku {hksuy
68
70 70 71 71 72 72 72
73
yk’÷k nÍhík fe Mk÷k{ {U Ãkn÷ fe ykËíku {wçkk-hfk 74
y{ehu yn÷u MkwLLkík fe ykËíku fhe{k (7) yÃkLkk Mkk{kLk ¾wË WXkRÞu (8) RLk yk’{k÷ fku RÂÏíkÞkh fersÞu çkfhe fe ¾k÷ Ãkh çkiXLku fe çk-h-fík (9) Mk-Ëfk ËersÞu (10) nf çkkík íkM÷e{ fh ÷ersÞu (11) yÃkLke øk-÷íke {kLk ÷ersÞu øk-÷íke fk yu’ríkhkV y{ehu yn÷u MkwLLkík fk {-ËLke yLËkÍ (12) Lkw{kÞktnirMkGÞík fu íkkr÷çkLk çkrLkÞu
WLðkLk ½h fu fk{ fersÞu ½h fu fk{ fks fhLkk MkwLLkík ni
67
Mk÷k{ {U Ãkn÷ fhLku ðk÷k íkfççkwh Mku çkhe ni 73
fwçkuo R÷kne fk nfËkh
8
74 75 75 75 76 76 76 76 77 78
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
79 80
80 81 81 81 84 84 85 86 87 88 90 91 92 93 94 96
íkfççkwh
íkfççkwh
9
íkfççkwh þiíkkLk ykÃk fku çknkuík hkufuøkk {økh ykÃk Þun rhMkk÷k ÃkZ ÷ersÞu ykÃk fku yLËkÍk nku òyuøkk fu þiíkkLk ykÃk fku õÞqt Lknª ÃkZLku Ëu hnk Úkk.
rLkVkf ð Lkkh Mku Lkòík þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe rÍÞkE fu çkÞkLk fu íknhehe økw÷ËMíku “{I MkwÄhLkk [kníkk nqt” 1 {U {Lfq÷ ni fu nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ Mk¾kðe Lkõ÷ Vh{kíku nI : Mkhfkhu Ëku yk÷{ Lku RþkoË Vh{kÞk : “rsMk Lku {wÍ Ãkh yuf çkkh ËwYËu Ãkkf ¼uò yÕ÷kn WMk Ãkh ËMk hn{íkU LkkrÍ÷ Vh{kíkk ni ykih òu {wÍ Ãkh ËMk çkkh ËwYËu Ãkkf ¼usu yÕ÷kn WMk Ãkh Mkku hn{íkU LkkrÍ÷ Vh{kíkk ni ykih òu {wÍ Ãkh Mkku çkkh ËwYËu Ãkkf ¼usu yÕ÷kn WMk fe ËkuLkkU ykt¾kU fu Ëhr{ÞkLk r÷¾ Ëuíkk ni fu Þun çkLËk rLkVkf ykih Ëku; fe ykøk Mku çkhe ni ykih rfÞk{ík fu rËLk WMk fku þneËkU fu MkkÚk h¾uøkk.”
ni Mkçk Ëwykykut Mku çkZ fh Ëwyk ËwYËku Mk÷k{ fu ËVTy fhíkk ni nh Rf çk÷k ËwYËku Mk÷k{ 1. Þun
rhMkk÷k (41 MkVnkík) {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk Mku nkrMk÷ fh fu ÍÁh ÃkrZÞu. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
10
{I RMk Mku çkuníkh nqt
Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk ykË{ MkrVGÞwÕ÷kn fe íkÏ÷ef (Þk’Lke ÃkiËkRþ) fu çkk’Ë ík{k{ rVrh~íkkU ykih Rç÷eMk (þiíkkLk) fku nwõ{ rËÞk fu RLk fku MkßËk fhU íkku ík{k{ rVrh~íkkU Lku nwõ{u ¾wËk ðLËe fe íkk’{e÷ {U MkßËk rfÞk.1 rVrh~íkkU {U Mku Mkçk Mku Ãkn÷u MkßËk fhLku ðk÷u nÍhíku MkÂGÞËwLkk rsçkúkE÷ rVh nÍhíku MkÂGÞËwLkk {efkE÷, nÍhíku MkÂGÞËwLkk RMkhkVe÷ rVh nÍhíku MkÂGÞËwLkk RÍhkE÷ rVh Ëeøkh {wfhoçk rVrh~íku Úku.2 Þun MkßËk sw{wyk fu hkuÍ ðõíku Íðk÷ Mku yMh íkf rfÞk økÞk. 3 {økh Rç÷eMk Lku RLfkh fh rËÞk ykih íkfççkwh fh fu fkrVhkU {U Mku nku økÞk. 4 sçk hççku yk’÷k Lku Rç÷eMk Mku WMk fu RLfkh fk Mkçkçk ËhÞk^ík Vh{kÞk íkku yfz fh fnLku ÷økk : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : {I RMk Mku çkuníkh nqt fu íkqLku {wÍu ykøk Mku çkLkkÞk ykih RMku r{èe Mku ÃkiËk rfÞk. yÕ÷kn
RMk Mku Rç÷eMk fe VkrMkË {whkË Þun Úke fu yøkh nÍhíku MkÂGÞËwLkk ykË{ MkrVGÞwÕ÷kn ykøk Mku ÃkiËk rfÞu òíku ykih {uhu çkhkçkh ¼e nkuíku sçk ¼e {I RLnU MkßËk Lk fhíkk [u òyu rf RLk Mku çkuníkh nku fh RLk fku MkßËk fYt ( ). Rç÷eMk fe RMk Mkhfþe, Lkk Vh{kLke ykih íkfççkwh Ãkh WMk fe nMkeLk Mkqhík ¾í{ nku økE ykih ðkun çkË þõ÷ Y rMkÞkn nku økÞk, WMk fe LkqhkrLkGÞík MkÕçk fh ÷e økE. 5 yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík Lku
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
11
Rç÷eMk fku yÃkLke çkkhøkkn Mku Äwífkhíku nwyu RþkoË Vh{kÞk : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : íkku sLLkík Mku rLkf÷ ò fu íkq hktÄk (÷k’Lkík rfÞk) økÞk ykih çkuþf íkwÍ Ãkh {uhe ÷k’Lkík ni rfÞk{ík íkf.
íkfççkwh Lku fnª fk Lk Akuzk ! {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ykÃk Lku {w÷k-nÍk Vh{kÞk fu rfMk íkhn íkfççkwh fu çkkRMk Rç÷eMk (Þk’Lke þiíkkLk) fku yÃkLku E{kLk Mku nkÚk ÄkuLku Ãkzu ! þiíkkLk rsMk fk Lkk{ Ãkn÷u RÍkÍe÷ Úkk,1 RÂçíkËk ne Mku Mkhfþ ð Lkk Vh{kLk Lk Úkk çkÕfu WMk Lku nÍkhkU Mkk÷ RçkkËík fe, sLLkík fk ¾ÍkL[e hnk,2 Þun rsLLk Úkk3 {økh yÃkLke RçkkËík ð rhÞkÍík ykih RÂÕ{GÞík fu Mkçkçk {wyÂÕ÷{w÷ {-÷fqík Þk’Lke rVrh~íkkU fk WMíkkÍ çkLk økÞk ykih RMk fËh {wfhoçk Úkk fu çkkhøkknu ¾wËk ðLËe {U {÷kyufk fu Ãkn÷q çk Ãkn÷q nkrÍh nkuíkk Úkk. {økh [LË ½rzÞkU fu íkfççkwh Lku WMku fnª fk Lk Akuzk ! nwõ{u R÷kne fe Lkk Vh{kLke fe ðsn Mku WMk fe çkhMkkU fe RçkkËíkU yfkhík (Þk’Lke çkufkh) ykih nÍkhkU Mkk÷ fe rhÞkÍíkU Ãkk{k÷ nku øk#, rÍÕ÷íkku ÁMðkE WMk fk {wfÆh çkLke, n{uþk n{uþk fu r÷Þu ÷k’Lkík fk íkkif WMk fu øk÷u Ãkz økÞk ykih ðkun snLLk{ fu ËkR{e (Þk’Lke n{uþk n{uþk fu) yÍkçk fk {wMíkrnf Xnhk. ( )
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
12
íkw{ RMke nk÷ík Ãkh hnLkk {Lfq÷ ni fu sçk Rç÷eMk fu {hËqË nkuLku fk ðkrfyk nwðk íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk rsçkúkE÷ ykih nÍhíku MkÂGÞËwLkk {efkE÷ hkuLku ÷øku íkku hçk íkyk÷k Lku ËhÞk^ík rfÞk (nk÷ktfu Mkçk fwA òLkíkk ni) fu “íkw{ õÞqt hkuíku nku ?” WLnkU Lku yÍo fe : “yi hçk ! n{ íkuhe ¾w^Þk íkËçkeh Mku çku ¾kiV Lknª nI.” hççkw÷ RçkkË Lku RþkoË Vh{kÞk : “íkw{ RMke nk÷ík Ãkh hnLkk.”
MkÂGÞËwLkk rsçkúkE÷
fe røkÞko ð Íkhe
LkrçkGÞu yfh{ Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk rsçkúkE÷ fku Ëu¾k fu Rç÷eMku ¾MkeMk fu yLò{u çkË Mku Rçkúík økeh nku fh fk’çkyu {wþhoVk fu ÃkËuo Mku r÷Ãkx fh rLknkÞík røkÞko ð Íkhe fu MkkÚk yÕ÷kn fe çkkhøkkn {U Þun Ëwyk fh hnu nI : “ Þk’Lke yi {u h u yÕ÷kn ! yi {uhu {kr÷f ! fnª {uhk Lkk{ LkufkU fe VunrhMík Mku Lk rLkfk÷ ËuLkk ykih fnª {uhk rsM{ yn÷u yíkk fu Íw{hu Mku rLkfk÷ fh yn÷u økÍçk fu økwhkin {U þkr{÷ Lk Vh{k ËuLkk.”
Þun Rçkúík fe ò ni {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Íhk Mkkur[Þu fu íkfççkwh rfMk fËh ¾íkhLkkf çkkríkLke {hÍ ni rsMk fe ðsn Mku “{wyÂÕ÷{w÷ {-÷fqík Þk’Lke rVrh~íkkU fu WMíkkÍ” fk Áíçkk ÃkkLku ðk÷u Rç÷eMk (þiíkkLk) Lku ¾wËkyu hn{kLk fe Lkk Vh{kLke fe ykih yÃkLku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
13
{fk{ ð {LMkçk Mku {nY{ nku fh snLLk{e fhkh ÃkkÞk. Rç÷eMk fk Þun yLò{ Ëu¾ fh sçk nÍhíku MkÂGÞËwLkk rsçkúE÷ ð {efkE÷ siMku {wfhoçk ð {k’Mkq{ rVrh~íku ¾kiVu ¾wËk Mku y~fçkkh nku òyut ykih çkkhøkknu R÷kne {U ykrVGÞík ð Mk÷k{íke fe {wLkkòík (Þk’Lke Ëwykyut) fhLkk þwYy fh ËU íkku n{ siMku RMÞkt rþykhkU (Þk’Lke økwLknøkkhkU) fku íkku yÕ÷kn fe ¾w^Þk íkËçkeh Mku çk Ë-h-syu yki÷k zhLkk [krnÞu ! íku h u ¾ki V Mku íkuh u zh Mku n{u þk {I Úkh Úkh hnqt fktÃkíkk Þk R÷kne
íkfççkwh fk RÕ{ Mke¾Lkk VÍo ni
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! RMk sËeË MkkRLMke Ëkih {U {erzÞk (ÍhkRyu Rç÷køk) fe ðwMyíkkU Lku nh ËqMkhu þÏMk fku {k’÷q{kík fk nheMk çkLkk rËÞk ni, yks n{ yÃkLku RËo røkËo, yzkuMk ÃkzkuMk, {nÕ÷u ykih økkô, þnh ykih {wÕf, r¾¥ku çkÕfu Mkkhe ËwLÞk fe {k’÷q{kík nkrMk÷ fhLku fk þkif íkku h¾íku nI fu Vw÷kt {wÕf {U R÷uõþLk nwyu íkku rfMk rMkÞkMke Ãkkxeo fku yõMkrhGÞík nkrMk÷ nwE ! Vw÷kt {u[ fkiLk Mke xe{ Síke ! Vw÷kt søkn ÍÕÍ÷k Þk íkqVkLk ykÞk íkku rfíkLku ÷kuøk n÷kf nwyu ! Vw÷kt {wÕf fk Mkÿ, Þk Vw÷kt Mkqçku fk økðLkoh fkiLk ni ! ðøkihk ðøkihk. {økh yVMkkuMk RMk fu {wfkçk÷u {U n{khe ËeLke {k’÷q{kík W{q{Lk Mkíne LkkiRGÞík fe nkuíke nI rVh WLk {U Mku ËwÁMík rfíkLke nkuíke nI ? fkuE Mkkrnçku RÕ{ n{khk RÂBíknkLk ÷u íkku Ãkíkk [÷u. ÞkË hr¾Þu ! ËwLÞðe {k’÷q{kík fe fMkhík Ãkh n{U ykr¾hík {U fkuE sÍk r{÷uøke Lk f{ nkuLku Ãkh fkuE MkÍk ! y÷çk¥kk çk fËhu ÍYhík ËeLke {k’÷q{kík Lk nkuLkk LkwfMkkLku ykr¾hík fk çkkRMk ni Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
14
õÞqtfu RMk snkLku VkLke (Þk’Lke ËwLÞk) {U fe økE LkurfÞkt snkLku ykr¾hík fe ykçkkË fkhe sçkfu økwLkkn çkhçkkËe fk Mkçkçk nI ykih LkurfÞkU ykih økwLkknkU fe Ãkn[kLk fu r÷Þu RÕ{u ËeLk fk nkuLkk çknkuík ÍYhe ni. snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷u økwLkknkU {U Mku yuf íkfççkwh ¼e ni rsMk fk RÕ{ Mke¾Lkk VÍo ni [wLkkL[u yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík, ÃkhðkLkyu þByu rhMkk÷ík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Víkkðk hÍrðGÞk rsÕË 23 MkVnk 624 Ãkh r÷¾íku nI : “{wnho{kíku çkkríkrLkGÞk (Þk’Lke çkkríkLke {BLkqykík {-Mk÷Lk) íkfççkwh ð rhÞk ð Wswçk ð nMkË ðøkihnk ykih WLk fu {wyk-÷òík (Þk’Lke R÷ks) fu RLk fk RÕ{ (Þk’Lke òLkLkk) ¼e nh {wMkÕ{kLk Ãkh yn{ VhkRÍ Mku ni.” RMk r÷Þu nh RM÷k{e ¼kE ykih RM÷k{e çknLk fku [krnÞu fu Ãkn÷u íkfççkwh fe íkk’heV, íkçkkn fkrhÞkt, yõMkk{, yMçkkçk, y÷k{kík ykih R÷ks ðøkihk fu çkkhu {U {wfB{÷ {k’÷q{kík nkrMk÷ fh fu rËÞkLkík Ëkhe fu MkkÚk yÃkLkk {wnk-Mkçkk fhu rVh yøkh RMk çkkríkLke økwLkkn {U økrh^íkkh nkuLku fk yunMkkMk nku íkku nkÚkkU nkÚk yÕ÷kn fe çkkhøkkn {U íkkiçkk fhu ykih R÷ks fu r÷Þu ¼hÃkqh fkurþþU þwYy fh Ëu.
íkfççkwh Mku çk[Lku fe VÍe÷ík
{ÏÍLku sq Ë ku Mk¾kðík, Ãki f hu y-Í-{íkku þhkVík fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “òu þÏMk íkfççkwh, r¾ÞkLkík ykih ËiLk (Þk’Lke fÍo ðøkihk) Mku çkhe nku fh {huøkk ðkun sLLkík {U Ëkr¾÷ nkuøkk.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
15
RMk rhMkk÷u {U õÞk ni ? RMk rhMkk÷u {U íkfççkwh fe {k’÷q{kík fku fËhu ykMkkLk yLËkÍ {U WLðkLkkík fu íknTík nðk÷k òík fu MkkÚk Ãkuþ fhLku fe fkurþþ fe økE ni íkkfu f{ RÕ{ ¼e RMk Mku VkyuËk nkrMk÷ fh MkfU, rVh ¼e RÕ{ çknkuík {wÂ~f÷ [eÍ ni Þun {wÂBfLk Lknª fu RÕ{e Ëw~ðkrhÞkt rçkÕfw÷ òíke hnU, òu çkkík Mk{Í {U Lk ykyu, Mk{ÍLku fu r÷Þu W-÷{kyu rfhk{ Mku Ásqy fersÞu. íkfççkwh Mku Lkòík fk sÍçkk ÃkkLku fu r÷Þu þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe fu fur Mkx çkÞkLkkík “{økYh çkkËþkn”, “íkfççkwh rfMku fníku nI ?”, “íkfççkwh fe y÷k{kík”,“íkfççkwh fu yMçkkçk” ykih {wçkÂÕ÷øku Ëk’ðíku RM÷k{e ð ÁfTLku þqhk ð rLkøkhkLku ÃkkrfMíkkLk RÂLíkÍk{e fkçkeLkk nkS {wnB{Ë þkrnË y¥kkhe fk çkÞkLk “çkkríkLke y{hkÍ fk R÷ks” MkwLkLkk ¼e çkunË {wVeË ni. RMk yn{ rhMkk÷u fku Lk rMkVo ¾wË ÃkrZÞu çkÕfu Ëeøkh RM÷k{e ¼kRÞkU fku ¼e ÃkZLku fe íkhøkeçk Ëu fh Lkufe fe Ëk’ðík fku yk{ fhLku fk Mkðkçk f{kRÞu. yÕ÷kn íkyk÷k Mku Ëwyk ni fu n{U “yÃkLke ykih Mkkhe ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn fe fkurþþ” fhLku fu r÷Þu {-ËLke RLyk{kík Ãkh y{÷ ykih “{-ËLke fkrV÷kU” fk {wMkkrVh çkLkíku hnLku fe íkkiVef yíkk Vh{kyu. þku’çkyu RM÷kne fwíkwçk ({sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk) 6
Íw÷ fk’Ërík÷ nhk{ rMk. 1430 çk {wíkkrçkf
26
yõíkqçkh rMk. 2009 E.
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
16
íkfççkwh rfMku fníku nI ? ¾wË fku yVÍ÷, ËqMkhkU fku nfeh òLkLku fk Lkk{ íkfççkwh ni. [wLkkL[u hMkq÷u yfh{, Lkqhu {wsMMk{ Lku RþkoË Vh{kÞk : “( ) Þk’Lke íkfççkwh nf fe {w¾k-÷Vík ykih ÷kuøkkU fku nfeh òLkLku fk Lkk{ ni.” R{k{ hkrøkçk yMVnkLke
r÷¾íku nI : Þk’Lke íkfççkwh Þun ni fu RLMkkLk yÃkLku ykÃk fku ËqMkhkut Mku yVÍ÷ Mk{Íu. {ËeLkk : rsMk fu rË÷ {ut íkfççkwh ÃkkÞk òyu WMku “{w-íkfÂççkh” fníku nI.
“{¬k” fu íkeLk nwYV fe rLkMçkík Mku íkfççkw h fe 3 yõMkk{ (1) yÕ÷kn fu {wfkçk÷u {U íkfççkwh íkfççkwh fe Þun rfM{ fw£ ni,1 siMku rVhykiLk fk íkfççkwh fu WMk Lku fnk Úkk : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : {I íkwBnkhk Mkçk Mku Ÿ[k hçk nqt íkku yÕ÷kn Lku WMku ËwLÞk ð ykr¾hík ËkuLkkU fu yÍkçk {U Ãkfzk.
rVhykiLk zqçk {hk rVhykiLk fe rnËkÞík fu r÷Þu yÕ÷kn Lku nÍhíku MkÂGÞËw L kk {q M kk f÷e{w Õ ÷kn yki h nÍhíku MkÂGÞËw L kk nkYLk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
17
fku ¼u ò {økh WMk Lku WLk Ëku LkkU fku Lku WMku ykih WMk fe fki{ fku ËrhÞkyu Lke÷ {U
Íwx÷kÞk íkku hçk økhf fh rËÞk. Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 853 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷u yk’{k÷” MkVnk 132 Ãkh ni : {wVÂMMkheLku rfhk{ Vh{kíku nI : “yÕ÷kn Lku rVhykiLk fku {hu nwyu çki÷ fe íkhn ËrhÞk fu fLkkhu Ãkh VUf rËÞk íkkfu ðkun çkkfe {ktËk çkLke RMkhkE÷ ykih Ëeøkh ÷kuøkkU fu r÷Þu Rçkúík fk rLkþkLk çkLk òyu ykih WLk Ãkh Þun çkkík ðkÍun nku òyu fu òu þÏMk Íkr÷{ nku ykih yÕ÷kn fe sLkkçk {U íkfççkwh fhíkk nku WMk fe Ãkfz RMk íkhn nkuíke ni fu WMku rÍÕ÷ík ð RnkLkík fe ÃkMíke {U VUf rËÞk òíkk ni.”
Lk{YË fe {åAh fu Íheyu n÷kfík
Lk{YË ¼e íkfççkwh fe RMke rfM{ fk rþfkh nwðk, RMk Lku ¾wËkE fk Ëk’ðk rfÞk íkku yÕ÷kn Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk Rçkúkne{ fku Lk{YË fe íkhV ¼uò íkku WMk Lku ykÃk fku Íwx÷kÞk n¥kk fu yÕ÷kn Ãkh íkfççkwh fhíku nwyu fnLku ÷økk : “{I ykM{kLk fu hçk fku fí÷ fYtøkk ( ) ykih RMk RhkËu Mku ykM{kLk fe íkhV íkeh çkhMkkyu, sçk íkeh ¾qLk yk÷qËk nku fh ðkÃkMk Í{eLk Ãkh yk røkhu íkku WMk Lku yÃkLke snk÷ík, çkwøÍ ð yËkðík ykih fw£ fe þk{ík fe ðsn Mku økw{kLk rfÞk fu “WMk Lku ykM{kLk fu hçk fku fí÷ fh rËÞk.” n¥kk fu yÕ÷kn Lku Lk{YË fe íkhV yuf {åAh fku ¼uò òu Lkkf fu Íheyu WMk fu rË{køk {U ½wMk økÞk ykih yÕ÷kn Lku WMk {økYh fku yuf Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
18
{k’{q÷e {åAhfu Íheyu n÷kf Vh{k rËÞk.” (2) yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík fu hMkq÷kU fu {wfkçk÷u {U RMk fe Mkqhík Þun ni fu íkfççkwh, snk÷ík ykih çkwøÍ ð yËkðík fe rçkLkk Ãkh hMkq÷ fe Ãkihðe Lk fhLkk Þk’Lke ¾wË fku RÍTÍík ðk÷k ykih çkw÷LË Mk{Í fh Þqt íkMkÔðwh fhLkk fu yk{ ÷kuøkkU siMku yuf RLMkkLk fk nwõ{ fiMku {kLkk òyu, siMkk fu çkk’Í fw^Vkh Lku nwÍqh LkrçkGÞu fhe{, hQVwhone{ fu çkkhu {U nfkhík Mku fnk Úkk : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : õÞk Þu nit rsLk fku yÕ÷kn Lku hMkq÷ çkLkkfh ¼uò ? íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : õÞqt Lk Wíkkhk økÞk Þun fwhykLk RLk Ëku þnhkU fu rfMke çkzu ykË{e Ãkh ? Lkçke fu {wfkçk÷u {U ¼e íkfççkwh fw£ ni. (3) çkLËkU fu {wfkçk÷u {U Þk’Lke yÕ÷kn ð hMkq÷ fu R÷kðk {Ï÷qf {U Mku rfMke Ãkh íkfççkwh fhLkk, ðkun RMk íkhn fu yÃkLku ykÃk fku çkuníkh ykih ËqMkhu fku nfeh òLk fh WMk Ãkh çkzkE [knLkk ykih {wMkkðkík (Þk’Lke çkkn{ çkhkçkhe) fku Lkk ÃkMkLË fhLkk, Þun Mkqhík yøk[uo Ãkn÷e Ëku MkqhíkkU Mku f{ íkh ni {økh RMk fk økwLkkn ¼e çknkuík çkzk ni õÞqtfu rfrçkúÞkE ykih y-Í{ík çkkËþknu Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
nfefe
íkfççkwh
19
ne fu ÷kRf ni Lk fu ykrsÍ ykih f{Íkuh çkLËu fu.
íkfççkwh fhLku ðk÷u fe r{Mkk÷
íkfççkwh fhLku ðk÷u fe r{Mkk÷ yiMke ni fu fkuE økw÷k{ çkøkih RòÍík çkkËþkn fk íkks ÃknLk fh WMk fu þkne íkÏík Ãkh rçkhks{kLk nku òyu, íkku rsMk íkhn Þun økw÷k{ çkkËþkn fe íkhV Mku MkÏík MkÍk Ãkkyuøkk rçkÕfw÷ RMke íkhn “rMk-Víku rfçkú” {U rþfoík fe {Í{q{ fkurþþ fhLku ðk÷k þÏMk yÕ÷kn fe òrLkçk Mku MkÍk fk {wMíkrnf nkuøkk. [wLkkL[u LkrçkGÞu yfh{, Lkqhu {wsMMk{ Lku Vh{kÞk : hçk RþkoË Vh{kíkk ni : “rfrçkúÞkE {uhe [kËh ni, r÷nkÍk òu {uhe [kËh fu {wyk-{÷u {U {wÍ Mku Íøkzuøkk {I WMku Ãkkþ Ãkkþ fh Ëqtøkk.” {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! hçk íkyk÷k fk rfrçkúÞkE fku yÃkLke [kËh Vh{kLkk n{U Mk{ÍkLku fu r÷Þu ni fu siMku yuf [kËh fku Ëku Lknª ykuZ Mkfíku, Þqtne y-Í{ík ð rfrçkúÞkE rMkðkyu {uhu ËqMkhu fu r÷Þu Lknª nku Mkfíke.
RLMkkLk fe nirMkGÞík ne õÞk ni ?
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! RLMkkLk fe ÃkiËkRþ çkËçkqËkh LkwíVu (Þk’Lke økLËu fíkhu ) Mku nkuíke ni yLò{u fkh Mkzk nwðk {wËko ni ykih RMk fËh çkuçkMk ni fu yÃkLke ¼qf, ÃÞkMk, LkªË, ¾wþe, øk{, ÞkË Ëk~ík, çke{khe Þk {kiík Ãkh RMku fwA RÂÏíkÞkh Lknª, RMk r÷Þu RMku [krnÞu fu yÃkLke yÂM÷GÞík, nirMkGÞík ykih ykifkík fku f¼e Vhk{kuþ Lk fhu, ðkun RMk ËwLÞk {U íkhr¬ÞkU fe {ÂLÍ÷U íki fhíkk nwðk rfíkLku ne çkzu {fk{ ð {íkoçku Ãkh õÞqt Lk ÃknkU[ òyu, ¾kr÷fu fkiLkku {fkt fu Mkk{Lku RMk fe nirMkGÞík fwA ¼e Lknª ni, Mkkrnçku yõ÷ RLMkkLk íkðkÍkuy ykih ykrsÍe fk [÷Lk RÂÏíkÞkh Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 20 fhíkk ni ykih Þune [÷Lk RMk fku ËwLÞk {U çkzkE yíkk fhíkk ni ðhLkk RMk ËwLÞk {U sçk ¼e rfMke RLMkkLk Lku rVhykirLkGÞík, fkYrLkGÞík ykih Lk{YrËGÞík ðk÷e hkn Ãkfze ni çkMkk yðfkík yÕ÷kn íkyk÷k Lku WMku ËwLÞk ne {U yiMkk Í÷e÷ku Ïðkh rfÞk ni fu WMk fk Lkk{ {fk{u íkk’heV {U Lknª çkíkkihu {ÍB{ík r÷Þk òíkk ni. r÷nkÍk yõ÷ku VnT{ fk íkfkÍk Þun ni fu RMk ËwLÞk {U Ÿ[e ÃkhðkÍ fu r÷Þu RLMkkLk Síku S ÃkiðLËu Í{eLk nku òyu ykih ykrsÍe ð RÂLfMkkhe fku yÃkLkk ykuZLkk rçkAkuLkk çkLkk ÷u rVh Ëur¾Þu fu yÕ÷knw hççkw÷ RÍTÍík WMk fku rfMk íkhn RÍTÍík ð y-Í{ík Mku LkðkÍíkk ni ykih WMku ËwLÞk {U {nçkqrçkGÞík ykih {õçkqr÷GÞík fk ðkun yk’÷k {fk{ yíkk fhíkk ni òu WMk fu VÍ÷ku fh{ fu çkøkih r{÷ òLkk {wÂBfLk ne Lknª ni. íkfççkwh
ykrþfkLku hMkq÷ fu {eXu çkku÷ fe çk-hfkík
Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk “ViÍkLku MkwLLkík” rsÕË 2 fu 499 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ çkkçk, “økeçkík fe íkçkkn fkrhÞkt” MkVnk 223 Ãkh þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe r÷¾íku nI : þnh fwMkqh (Ãktòçk, ÃkkrfMíkkLk) fu yuf Lkki sðkLk RM÷k{e ¼kE fe íknheh rçk¥kMkhowV Ãkuþ fhíkk nqt : “{I WLk rËLkkU {urxÙf fk íkkr÷çku RÕ{ Úkk, çkwhe Mkkunçkík fu çkkRMk rÍLËøke økwLkknkU {U çkMkh nku hne Úke, r{Íks çkunË økwMke÷k Úkk ykih çkË ík{eÍe fe ykËíku çkË RMk nË íkf ÃknkU[ [wfe Úke fu ðkr÷Ë Mkkrnçk fwò ËkËkòLk ykih ËkËeòLk fu Mkk{Lku ¼e fI[e fe íkhn ÍçkkLk [÷kíkk. yuf hkuÍ íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef Ëk’ðíku RM÷k{e fk yuf {-ËLke fkrV÷k n{khu {nÕ÷u fe {ÂMsË {U yk ÃknkU[k, ¾wËk fk fhLkk yiMkk nwðk fu {I ykrþfkLku hMkq÷ Mku {w÷kfkík fu r÷Þu ÃknkU[ økÞk. yuf RM÷k{e ¼kE Lku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
21
RÂLVhkËe fkurþþ fhíku nwyu {wÍu ËMko {U rþfoík fe Ëk’ðík Ãkuþ fe, WLk fu {eXu çkku÷ Lku {wÍ Ãkh yiMkk yMkh rfÞk fu {I WLk fu MkkÚk çkiX økÞk. WLnkU Lku ËMko fu çkk’Ë RÂLíknkE {eXu yLËkÍ {U {wÍu çkíkkÞk fu [LË ne hkuÍ çkk’Ë “Mknhkyu {ËeLkk” {Ëe-Lkíkw÷ ykir÷Þk {w÷íkkLk þheV {U Ëk’ðíku RM÷k{e fk íkeLk hkuÍk çkiLk÷ yõðk{e MkwLLkíkkU ¼hk Rsrík{ky nku hnk ni ykÃk ¼e rþfoík fh ÷ersÞu. WLk fu ËMko Lku {wÍ Ãkh çknkuík yåAk yMkh rfÞk Úkk r÷nkÍk {I RLfkh Lk fh Mkfk. Þnkt íkf fu {I MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{ky (Mknhkyu {ËeLkk, {w÷íkkLk) {U nkrÍh nku økÞk. ðnkt fe hkiLkfU ykih çk-h-fíkU Ëu¾ fh nihkLk hn økÞk, Rsrík{ky {U nkuLku ðk÷u ykr¾he çkÞkLk “økkLku çkksu fe nku÷LkkrfÞkt” MkwLk fh {I Úkhko WXk ykih ykt¾kU Mku yktMkq òhe nku økyu. {I økwLkknkU Mku íkkiçkk fh fu WXk ykih Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkk nku økÞk. {uhe {-ËLke {knku÷ Mku ðkçkMíkøke Mku n{khu ½h ðk÷kU Lku Rí{eLkkLk fk MkktMk r÷Þk, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ fe çk-h-fík Mku {wÍ siMku rçkøkzu nwyu çkË yÏ÷kf ykih ¾Míkk ¾hkçk Lkki sðkLk {U {-ËLke RÂLf÷kçk Mku {w-íkyÂMMkh nku fh {uhu çkzu ¼kE Lku ¼e ËkZe {wçkkhf h¾Lku fu MkkÚk MkkÚk R{k{k þheV fk íkks ¼e Mkò r÷Þk. {u he yuf ne çknLk ni. {uh e Rõ÷kiíke çknLk Lku ¼e {-ËLke çkwhfy ÃknLk r÷Þk, ½h fk nh VËo rMkÂÕMk÷yu ykr÷Þk fkrËrhGÞk h-ÍrðGÞk {U Ëkr¾÷ nku fh Mkhfkhu økki M ku yk’Í{ fk {w h eË nku økÞk. yki h WMk RÂLVhkËe fkurþþ fhLku ðk÷u {uhu {kunrMkLk RM÷k{e ¼kE fu {eXu çkku÷ fe çk-h-fík Mku {wÍ Ãkh yÕ÷knw yk’Í{ Lku yiMkk fh{ Vh{kÞk fu {I Lku fwhykLku Ãkkf rn^TÍ fhLku fe MkykËík nkrMk÷ fh ÷e ykih ËMkuo rLkÍk{e (ykr÷{ fkuMko) {U Ëkr¾÷k ÷u r÷Þk ykih Þun çkÞkLk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
22
Ëuíku ðõík Ë-h-syu Mkkr÷Mkk Þk’Lke íkeMkhe õ÷kMk {U ÃknkU[ [wfk nqt. Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke fk{kU fu íkyÕ÷wf Mku y÷kfkE fkrV÷k rÍB{kËkh nqt. {uhe rLkGÞík ni fu þk’çkkLkw÷ {wyÍTÍ{ rMk. 1427 rn. Mku Þf{w~ík 12 {kn fu r÷Þu {-ËLke fkrV÷kU {U MkVh fYtøkk.” rË÷Ãku økhÍtøknku, ½hfk½híktøknku, nkuøkkMkçkfk¼÷k,fkrV÷u {U[÷ku yiMkkViÍkLknku, rn^TÍ fwhykLknku, fhfu rnB{íkÍhk,fkrV÷u {U [÷ku
“ ÃkLkknu ¾w Ë k” fu A nw Y V fe rLkMçkík Mku íkfççkwh fu 6 LkwõMkkLkkík RMk çkkríkLke økwLkkn fu fMkeh ËwLÞðe ð WÏhðe LkwõMkkLkkík nI, rsLk {U Mku 6 Þun nI : (1) yÕ÷kn íkyk÷k fk Lkk ÃkMkLËeËk çkLËk hççku fkyuLkkík íkfççkwh fhLku ðk÷kU fku ÃkMkLË Lknª Vh{kíkk siMkk fu Mkqhyu LknT÷ {U RþkoË nkuíkk ni : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : çkuþf ðkun {økYhkU fku ÃkMkLË Lknª Vh{kíkk. þnLþknu ¾w þ r¾Mkk÷, Ãki f hu nw M Lkku s{k÷ fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “yÕ÷kn {w-íkfÂççkheLk (Þk’Lke {økYhkU ) ykih Ríkhk fh [÷Lku ðk÷kU fku Lkk ÃkMkLË Vh{kíkk ni.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh (2) {-ËLke ykfk
íkfççkwh
23
fk {w-íkfÂççkh fu r÷Þu RÍnkhu LkVhík
Mkhfkhu {ËeLkk, hkníku fÕçkku MkeLkk Lku Vh{kÞk : “çkuþf rfÞk{ík fu rËLk íkw{ {U Mku {uhu Mkçk Mku LkÍËef ykih ÃkMkLËeËk þÏMk ðkun nkuøkk òu íkw{ {U Mku yÏ÷kf {U Mkçk Mku rÍÞkËk yåAk nkuøkk ykih rfÞk{ík fu rËLk {uhu LkÍËef Mkçk Mku fkrçk÷u LkVhík ykih {uhe {sr÷Mk Mku Ëqh ðkun ÷kuøk nkUøku òu ðkrnÞkík çkfLku ðk÷u, ÷kuøkkU fk {Íkf WzkLku ðk÷u ykih {w-íkVirnf nI.” Mknkçkyu rfhk{ Lku yÍo fe : “Þk hMkq ÷ Õ÷kn ! çkunqËk çkõðkMk çkfLku ðk÷kU ykih ÷kuøkkU fk {Íkf WXkLku ðk÷kU fku íkku n{ Lku òLk r÷Þk {økh Þu n {w-íkVirnf fkiLk nI ?” íkku ykÃk Lku RþkoË Vh{kÞk : “RMk Mku {whkË nh íkfççkwh fhLku ðk÷k þÏMk ni.”
Lk WX Mkfuøkk rfÞk{ík ík÷f ¾wËk fe fMk{ fu rsMk fku íkqLku LkÍh Mku røkhk fu Akuz rËÞk (3) çkË íkheLk þÏMk íkfççkwh fhLku ðk÷u fku çkË íkheLk þÏMk fhkh rËÞk økÞk ni [wLkkL[u nÍhíku MkÂGÞËwLkk nwÍiVk RþkoË Vh{kíku nI fu n{ ËkVuyu hLòu {÷k÷, Mkkrnçku sqËku Lkðk÷ fu MkkÚk yuf sLkkÍu {U þhef Úku fu ykÃk Lku RþkoË Vh{kÞk : “õÞk {I íkwBnU yÕ÷kn fu çkË íkheLk çkLËu fu çkkhu {U Lk çkíkkŸ? ðkun çkË yÏ÷kf ykih {w-íkfÂççkh ni, õÞk {I íkwBnU yÕ÷kn fu Mkçk Mku çkuníkheLk çkLËu fu çkkhu {U Lk çkíkkŸ? ðkun f{Íkuh ykih ÍEV Mk{Ík òLku ðk÷k çkkuMkeËk r÷çkkMk ÃknLkLku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
24
ðk÷k þÏMk ni ÷urfLk yøkh ðkun rfMke çkkík Ãkh yÕ÷kn fe fMk{ WXk ÷u íkku yÕ÷kn WMk fe fMk{ ÍYh Ãkqhe Vh{kyu.” (4) rfÞk{ík {U ÁMðkE íkfççkwh fhLku ðk÷kU fku rfÞk{ík fu rËLk rÍÕ÷íkku ÁMðkE fk Mkk{Lkk nkuøkk, [wLkkL[u Ëku snkt fu íkksðh, MkwÕíkkLku çknhku çkh fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “rfÞk{ík fu rËLk {w-íkfÂççkheLk fku RLMkkLke þõ÷kU {U åÞqtrxÞkU fe {krLkLË WXkÞk òyuøkk, nh òrLkçk Mku WLk Ãkh rÍÕ÷ík íkkhe nkuøke, WLnU snLLk{ fu “çkq÷Mk” Lkk{e fi˾kLku fe íkhV nktfk òyuøkk ykih çknkuík çkze ykøk WLnU yÃkLke ÷Ãkux {U ÷u fh WLk Ãkh økkr÷çk yk òyuøke, WLnU “íke-Lkíkw÷ ¾çkk÷ Þk’Lke snLLkr{ÞkU fe ÃkeÃk” rÃk÷kE òyuøke.” (5) xÏLku Mku Lke[u Ãkkò{k ÷xfkLkk hn{íku R÷kne Mku {nY{ nkuLku ðk÷kU {U {w-íkfÂççkh ¼e þkr{÷ nkuøkk, si Mkkfu yÕ÷kn fu {nçkq çk, ËkLkkyu økwÞ qç k, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçk Lku RþkoË Vh{kÞk : “òu íkfççkwh fe ðsn Mku yÃkLkk íknçkLË ÷xfkyuøkk yÕ÷kn rfÞk{ík fu rËLk WMk Ãkh LkÍhu hn{ík Lk Vh{kyuøkk.” {-ËLke Vq÷ : yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : “ÃkkR[kU fk fk’çkiLk (Þk’Lke ËkuLkkU xÏLkkU) Mku Lke[k nkuLkk rsMku y-hçke {U “ RMçkk÷” fníku nI yøkh çkhknu Wswçk ð íkfççkwh (Þk’Lke ¾wË ÃkMkLËe ykih íkfççkwh fe ðsn Mku) ni íkku fíyLk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
25
{BLkqy ð nhk{ ni ykih WMk Ãkh ðEËu þËeË ðkrhË, ykih yøkh çk ðßnu íkfççkwh Lknª íkku çk nwõ{u Íkrnh ynkËeMk {ËkuO fku ¼e òRÍ ni. {økh W-÷{k Ëh Mkqhíku y-Ë{u íkfççkwh (Þk’Lke íkfççkwh fu íkkih Ãkh Lk nkuLku fe Mkqhík {U) nwõ{u fhkníku íkLÍene Ëuíku nI . rçk÷ swB÷k (Þk’Lke ¾w÷kMkk Þun fu) RMçkk÷ yøkh çkhknu Wsçk ð íkfççkwh ni nhk{, ðhLkk {fYn ykih r¾÷kVu yki÷k.”
(6) sLLkík {U Ëkr¾÷ Lk nku Mkfuøkk nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk {MkQË rhðkÞík fhíku nI fu íkksËkhu rhMkk÷ík, þnLþknu LkwçkwÔðík, {wMíkVk òLku hn{ík, þByu çkÍ{u rnËkÞík Lku Vh{kÞk : “rsMk fu rË÷ {U hkE fu ËkLku rsíkLkk (Þk’Lke Úkkuzk Mkk) ¼e íkfççkwh nkuøkk ðkun sLLkík {U Ëkr¾÷ Lk nkuøkk.” nÍhíku yÕ÷k{k {wÕ÷k y÷e fkhe r÷¾íku nI : sLLkík {U Ëkr¾÷ Lk nkuLku Mku {whkË Þun ni fu íkfççkwh fu MkkÚk fkuE sLLkík {U Ëkr¾÷ Lk nkuøkk çkÕfu íkfççkwh ykih nh çkwhe ¾M÷ík Mku yÍkçk ¼wøkíkLku fu Íheyu Þk yÕ÷kn íkyk÷k fu y^ðku fh{ Mku Ãkkf ð MkkV nku fh sLLkík {U Ëkr¾÷ nkuøkk.
RMk íkfççkwh fk õÞk nkrMk÷ !
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Íhk Mkkur[Þu fu RMk íkfççkwh fk õÞk nkrMk÷ ! {nTÍ ÷ÍTÍíku Lk^Mk, ðkun ¼e [LË ÷BnkU fu r÷Þu ! sçkfu RMk fu Lkíkesu {U yÕ÷kn ð hMkq÷ fe LkkhkÍe, {Ï÷qf fe çkuÍkhe, {iËkLku {nþh {U rÍÕ÷íkku ÁMðkE, Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
26
hçk fe hn{ík ykih RLyk{kíku sLLkík Mku {nY{e ykih snLLk{ fk rhnkRþe çkLkLku siMku çkzu çkzu LkwõMkkLkkík fk Mkk{Lkk ni ! yçk ViMk÷k n{khu nkÚk {U ni fu [LË ÷BnkU fe ÷ÍTÍík [krnÞu Þk n{uþk fu r÷Þu sLLkík ! {iËkLku {nþh {U RÍTÍík [krnÞu Þk rÍÕ÷ík ! ÞfeLkLk n{ ¾Mkkhu (Þk’Lke LkwõMkkLk) {U Lknª hnLkk [knUøku íkku n{U [krnÞu fu yÃkLku yLËh RMk {-hÍu íkfççkwh fe {kisqËøke fk Ãkíkk [÷kyut ykih RMk fu R÷ks fu r÷Þu fkuþkt nku òyut. nh çkkríkLke {hÍ fe fwA Lk fwA y÷k{kík nkuíke nI, ykRÞu ! Mkçk Mku Ãkn÷u n{ íkfççkwh fe y÷k{kík fu çkkhu {U òLkíku nI rVh MkLSËøke Mku yÃkLkk {wnk-Mkçkk fhLku fe fkurþþ fhíku nI. ÞkË hnu ! íkfççkwh fe {k’÷q{kík nkrMk÷ fhLku fk {õMkË yÃkLke RM÷kn nku Lk fu Ëeøkh {wMkÕ{kLkkU fu WÞqçk òLkLku fe swMík-sq, ¾çkhËkh ! yÃkLke LkkrfMk {k’÷q{kík fe rçkLkk Ãkh rfMke ¼e {wMkÕ{kLk Ãkh Ïðkn { Ïðkn {w-íkfÂççkh nkuLku fk nwõ{ Lk ÷økkRÞu, yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : ÷k¾kU {MkkR÷ ð ynfk{, rLkGÞík fu Vfo Mku íkçËe÷ nku òíku nI. Þun çkkík ¼e ÍunTLk {U hnu fu RLk y÷k{kík fku {nTÍ yuf {íkoçkk ÃkZLkk ykih MkhMkhe íkkih Ãkh yÃkLkk òyuÍk ÷u ÷uLkk ne fkVe Lknª õÞqtfu Lk^Mkku þiíkkLk f¼e Lknª [knUøku fu n{ RLk y÷k{kík fku yÃkLku yLËh ík÷kþ fh fu íkfççkwh fk R÷ks fhLku {U fkBÞkçk nku òyut, r÷nkÍk y÷k{kíku íkfççkwh fku çkkh çkkh ÃkZ fh ¾qçk yåAe íkhn ÍunTLk LkþeLk fh ÷ersÞu rVh yÃkLkk {wMkÕMk÷ {wnk-Mkçkk òhe hr¾Þu íkku fkBÞkçke fe hkn n{ðkh nku òyuøke, Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
27
“íkfççkwh snLLk{ {U ÷u òyuøkk ” fu 19 nwYV fe rLkMçkík Mku íkfççkw h fe 19 y÷k{kík
Ãkn÷e y÷k{ík : RMk çkkík fku ÃkMkLË fhLkk fu ÷kuøk {wÍu Ëu¾ fh íkk’Íe{Lk ¾zu nku òyut íkkfu ËqMkhkU Ãkh {uhe þkLkku þkifík fk RÍnkh nku. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? {-ËLke Vq÷ : yøkh fkuE ÷kuøkkU fu ¾zu nkuLku fku RMk r÷Þu ÃkMkLË fhíkk ni fu f{ RÕ{ (òrn÷) ÷kuøkkU fku WMk fe nirMkGÞík fk RÕ{ nku òyu ykih ðkun ËeLk fu {wyk-{÷u {U WMk fe LkMkeník fku fçkq÷ fhU, íkfççkwh fk Lkk{ku rLkþkLk ¼e rË÷ {U Lk nku íkku yiMkk þÏMk {w-íkfÂççkh Lknª ni õÞqtfu yk’{k÷ fk Ëkhku {Ëkh rLkGÞíkkU Ãkh ni, nh ykË{e fu r÷Þu ðkune ni rsMk fe WMk Lku rLkGÞík fe ykih rLkGÞíkkU fk nk÷ yÕ÷kn òLkíkk ni. {økh Þun çknkuík {wÂ~f÷ fk{ ni r÷nkÍk ! yiMku þÏMk fku yÃkLku rË÷ Ãkh yuf Mkku çkkhn çkkh økkih fh ÷uLkk [krnÞu fu yiMkk Lk nku fu Lk^Mkku þiíkkLk WMku Äkufu {U {wçík÷k fh fu n÷kfík fu støk÷ {U ÃknkU[k ËU.
ËqMkhe y÷k{ík : Þun [knLkk fu RM÷k{e ¼kE {uhe íkk’Íe{ fe ¾kríkh {uhu Mkk{Lku çkk yËçk ¾zu hnU íkkfu ÷kuøkkU {U {uhk {fk{ ð {íkoçkk Íkrnh nku. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ?
yÃkLkk rXfkLkk snLLk{ {U çkLkk ÷u
MkÂGÞËw÷ {wh-Mk÷eLk, ¾k-ík{wLLkrçkGÞeLk, sLkkçku hnT{íkwÂÕ÷÷ yk-÷{eLk fk Vh{kLku Rçkúík rLkþkLk ni : “rsMk fe Þun ¾wþe nku fu ÷kuøk {uhe íkk’Íe{ fu r÷Þu ¾zu hnU, ðkun yÃkLkk rXfkLkk snLLk{ {U çkLkkyu.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
28
y-sr{GÞkU fe íkhn ¾zu Lk hnk fhku
nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq W{k{k Mku rhðkÞík ni fu Mkkrnçku fwhykLku {wçkeLk, {nçkqçku hççkw÷ yk-÷{eLk, sLkkçku MkkrËfku y{eLk yMkk Ãkh xuf ÷økk fh çkknh íkþheV ÷kyu. n{ ykÃk fu r÷Þu ¾zu nku økyu. RþkoË Vh{kÞk : “RMk íkhn Lk ¾zu nwðk fhku siMku y-s{e ¾zu nwðk fhíku nI fu WLk fu çkk’Í, çkk’Í fe íkk’Íe{ fhíku nI.”
çkÞkLk fËko nËeMk fe ík~hen
Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 312 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhu þheyík” rnMMkk 16 MkVnk 113 Ãkh MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki ÷ kLkk {w ^ íke {w n B{Ë y{sË y÷e yk’Í{e RMk nËeMk fu íknTík r÷¾íku nI : Þk’Lke y-sr{GÞkU fk ¾zu nkuLku {U òu íkhefk ni ðkun fçken ð {Í{q{ (Þk’Lke çkwhk) ni, RMk íkhn ¾zu nkuLku fe {w{k-Lk-yík ni, ðkun Þun ni fu W-{hk çkiXu nwyu nkuíku nI ykih fwA ÷kuøk çkh ðßnu íkk’Íe{ WLk fu fheçk ¾zu hníku nI. ËqMkhe Mkqhík y-Ë{u sðkÍ fe ðkun ni fu ðkun ¾wË ÃkMkLË fhíkk nku fu {uhu r÷Þu ÷kuøk ¾zu nwðk fhU ykih fkuE ¾zk Lk nku íkku çkwhk {kLku siMkkfu rnLËqMíkkLk {U yçk ¼e çknkuík søkn hðks ni fu y{ehkU , hEMkkU , Í{eLkËkhkU fu r÷Þu WLk fe rhykÞk ¾ze nku í ke ni , Lk ¾ze nku íkku ÍËku fku ç k íkf Lkki ç kík ykíke ni . yiM ku ne {w-íkfÂççkheLk ð {w-íksÂççkheLk (Þk’Lke íkfççkwh ykih ÍwÕ{ fhLku ðk÷kU ) fu {w-íkyÂÕ÷f nËeMk {U ðEË ykE ni ykih yøkh WLk fe íkhV Mku Þun Lk nku çkÕfu Þun ¾zk nkuLku ðk÷k WMk fku {wMíkrnfu íkk’Íe{ Mk{Í fh Mkðkçk fu r÷Þu ¾zk nkuíkk ni Þk íkðkÍkuy fu Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
29
íkkih Ãkh rfMke fu r÷Þu ¾zk nkuíkk ni íkku Þun Lkk òRÍ Lknª çkÕfu {wMíknçk ni.
yÃkLku MkhËkh fu ÃkkMk WX fh òyku
nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq MkEË ¾wËhe Mku {hðe ni fu sçk çkLke fwhiÍk yÃkLku fÕyu Mku nÍhíku MkÂGÞËwLkk Mkk’Ë rçkLk {w y kÍ fu nw õ { Ãkh Wíkhu , nw Í q h u yLðh Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk Mkk’Ë fu ÃkkMk ykË{e ¼uò ykih ðkun ðnkt Mku fheçk {U Úku. sçk {ÂMsË fu fheçk yk økyu, ykÃk Lku yLMkkh Mku Vh{kÞk : “yÃkLku MkhËkh fu ÃkkMk WX fh òyku.”
Mknkçkyu rfhk{
¾zu nku fh íkk’Íe{ rfÞk fhíku
nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk Vh{kíku nI fu {eXu {eXu ykfk {¬e {-ËLke {wMíkVk {ÂMsË {U çkiX fh n{ Mku çkkíkU fhíku sçk ykÃk ¾zu nkuíku íkku n{ ¼e ¾zu nku òíku ykih WíkLke Ëuh ¾zu hníku fu nwÍqh fku Ëu¾ ÷uíku fu çkk’Í yÍðksu {wíknTnhkík fu {fkLk {U íkþheV ÷u økyu. íkeMkhe y÷k{ík : fnª ykíku òíku ðõík Þun Ïðkrnþ h¾Lkk fu {uhk fkuE þkrøkËo Þk {wheË Þk yfeËík {LË Þk fkuE hVef çkhkçkh Þk ÃkeAu ÃkeAu [÷u íkkfu ÷kuøk {wÍu {wyÍTÍÍ Mk{ÍU. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
30
Ëqhe {U RÍkVk nkuíkk hníkk nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq ËhËk Vh{kíku nI : “sçk íkf rfMke ykË{e fu ÃkeAu [÷Lku ðk÷u nkU yÕ÷kn íkyk÷k Mku WMk fe Ëqhe {U RÍkVk nkuíkk hníkk ni.” {-ËLke Vq÷ : f¼e RLMkkLk fe ykËík {U Þun þkr{÷ nkuíkk ni fu [÷Lku {U WMk fu MkkÚk fkuE Lk fkuE ÍYh nku RMk r÷Þu fu íkLnk òLku {U WMku ðnþík nkuíke ni Þk yfu÷u òLku {U Ëw~{Lk fk ¾kiV ni fu ðkun yrÍGÞík ð LkwõMkkLk ÃknkU[kyuøkk íkku yiMke Mkqhík {U rfMke fku MkkÚk ÷u ÷uLkk íkfççkwh {U Ëkr¾÷ Lknª.
[kiÚke y÷k{ík : rfMke Mku {w÷kfkík fu r÷Þu ¾wË [÷ fh òLku {U rÍÕ÷ík Mk{ÍLkk, RMk çkkík fku ÃkMkLË fhLkk fu ËqMkhk {wÍ Mku r{÷Lku ykyu. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? {-ËLke Vq÷ : yøkh fkuE yÃkLke ËeLke Þk ËwLÞkðe {MkYrVGÞkík fu Mkçkçk
÷kuøkkU Mku {w÷kfkík fhLku Lknª òíkk Þk RMk r÷Þu Lknª r{÷íkk fu økeçkík ðøkihk økwLkknkU {U {wçík÷k nkuLku fk yLËuþk ni Þk Mkk{Lku ðk÷u Ãkh WMk fe {w÷kfkík røkhkt økwÍhuøke íkku yiMkk fhLkk íkfççkwh Lknª ykih RLk ðwsqnkík fe rçkLkk Ãkh {w÷kfkík Lk fhLkk {Í{q{ (Þk’Lke fkrçk÷u {ÍB{ík) ¼e Lknª ni.
Ãkkt[ðª y÷k{ík : çk Íkrnh rfMke f{íkh RM÷k{e ¼kE fk çkhkçkh yk fh çkiX òLkk RMk r÷Þu Lkk økðkh økwÍhLkk fu {I RMk Mku yVÍ÷ nqt, Þun ¼e íkfççkwh {U Ëkr¾÷ ni. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
sçk nò{ çkhkçkh yk fh çkiXk......
31
¾÷eVyu yk’÷k nÍhík {ki÷kLkk MkÂGÞË yGÞqçk y÷e fk çkÞkLk ni fu yuf Mkkrnçk rsLk fk Lkk{ {wÍu ÞkË Lknª yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík, {wsrÆËu ËeLkku r{Õ÷ík, nÍhíku yÕ÷k{k {ki ÷ kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk fe r¾Ë{ík {U nkrÍh nwðk fhíku Úku ykih yk’÷k nÍhík ¼e f¼e f¼e WLk fu Þnkt íkþheV ÷u òÞk fhíku Úku. yuf {híkçkk nwÍqh (yk’÷k nÍhík) WLk fu Þnkt íkþheV Vh{k Úku fu WLk fu {nÕ÷u fk yuf çku[khk økheçk {wMkÕ{kLk xqxe nwE ÃkwhkLke [khÃkkE Ãkh òu MkunTLk fu fLkkhu Ãkze Úke rÍsfíku nwyu çkiXk ne Úkk fu Mkkrnçku ¾kLkk Lku rLknkÞík fzðu íkuðhkU Mku WMk fe íkhV Ëu¾Lkk þwYy rfÞk Þnkt íkf fu ðkun LkËk{ík Mku Mkh Íwfkyu WX fh [÷k økÞk. yk’÷k nÍhík fku Mkkrnçku ¾kLkk fe RMk {økYhkLkk hrðþ Ãkh MkÏík íkf÷eV ÃknkU[e {økh fwA Vh{kÞk Lknª. fwA rËLkkU çkk’Ë ðkun ykÃk fu Þnkt ykyu. yk’÷k nÍhík Lku yÃkLke [khÃkkE Ãkh søkn Ëe, ðkun çkiXu ne Úku fu RíkLku {U fhe{ çkÏþ nò{ nwÍqh (yk’÷k nÍhík) fk ¾ík çkLkkLku fu r÷Þu ykyu, ðkun RMk rV¢ {U Úku fu fnkt çkiXqt ? yk’÷k nÍhík Lku Vh{kÞk : “¼kE fhe{ çkÏþ ! õÞqt ¾zu nku ? {wMkÕ{kLk ykÃkMk {U ¼kE ¼kE nI.” ykih WLk Mkkrnçk fu çkhkçkh {U çkiXLku fk Rþkhk Vh{kÞk, ðkun çkiX økyu, rVh WLk Mkkrnçk fu økwMMku fe Þun firVGÞík Úke fu siMku MkktÃk VwLfkhU {khíkk ni, ðkun VkihLk WX fh [÷u økyu, rVh f¼e Lk ykyu. r¾÷kVu {k’{q÷ sçk yMkko økwÍh økÞk íkku yk’÷k nÍhík Lku Vh{kÞk : yçk Vw÷kt Mkkrnçk íkþheV Lknª ÷kíku nI ! rVh ¾wË ne Vh{kÞk : {I ¼e yiMku þÏMk Mku r{÷Lkk Lknª [kníkk.(nÞkíku yk’÷k nÍhík, rnMMkk : 1, Mk. 108 ) Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
32
ËunkríkÞkU fku Lke[u Lk çkiXLku rËÞk
{wnrÆMku yk’Í{u ÃkkrfMíkkLk nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {wnB{Ë MkhËkh yn{Ë fkrËhe fe r¾Ë{ík {U Ëku Ëunkíke yuf {My÷k ÃkqALku fu r÷Þu nkrÍh nwyu. ykÃk WMk ðõík [khÃkkE Ãkh sÕðk økh Úku, ËunkríkÞkU Lku ykÃk fu RÕ{e {fk{ fk ÃkkMk fhíku nwyu Í{eLk Ãkh çkiXLkk [knk {økh ykÃk Lku ykrsÍe fhíku nwyu WLk ËunkríkÞkU fku RMkhkh fh fu Lk rMkVo [khÃkkE Ãkh çkiXkÞk çkÕfu yÃkLke [khÃkkE fu rMkhnkLku fe íkhV rçkXkÞk. nwõ{ fe íkk’{e÷ fu r÷Þu WLnU ykÃk fu çkhkçkh çkiXLkk Ãkzk ykih ykÃk Lku WLk fu {My÷u fk sðkçk {no{ík Vh{kÞk. yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku. Axe y÷k{ík : {heÍkU, {k’ÍqhkU ykih økheçkkU fku nfeh òLkíku nwyu WLk fu ÃkkMk çkiXLku Mku RÂßíkLkkçk fhLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Mkkíkðª y÷k{ík : rfMke fku nfeh òLkíku nwyu Mk÷k{ {U Ãkn÷ Lk fhLkk çkÕfu ËqMkhu RM÷k{e ¼kE Mku íkð¬kuy h¾Lkk fu Þun {wÍu Mk÷k{ fhu. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? ykXðª y÷k{ík : yÃkLku {k íknTík Þk rfMke ykih RM÷k{e ¼kE fku nfeh òLk fh WMk Mku {wMkk-Vnk fhLku fku Lkk ÃkMkLË fhLkk, yøkh nkÚk r{÷kLkk ne Ãkz òyu íkku íkçkeyík Ãkh røkhkt (Þk’Lke Lkk økðkh) økwÍhLkk. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
33
{wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Lkðª y÷k{ík : rfMke {wyÍTÍ{u ËeLke fe íkk’Íe{ fu r÷Þu ¾zk nkuLku fku økðkhk Lk fhLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? ËMkðª y÷k{ík : yÃkLku r÷çkkMk, WXLku çkiXLku ykih økw^ík-økq {U RÂBíkÞkÍ [knLkk íkkfu ËqMkhkU fku Lke[k r˾k Mkfu. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? øÞkhnðª y÷k{ík : yÃkLkk fwMkqh nkuíku nwyu ¼e øk-÷íke íkM÷e{ Lk fhLkk ykih {wykVe {ktøkLku fu r÷Þu íkGÞkh Lk nkuLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? çkkhnðª y÷k{ík : rfMke fe LkMkeník Þk {~ðhk fçkq÷ fhLku {U rÍÕ÷ík {nMkqMk fhLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? íkuhnðª y÷k{ík : yøkh rfMke fku LkMkeník fe Þk fkuE {~ðhk rËÞk ykih WMk Lku rfMke {k’fq÷ ðsn Mku fçkq÷ Lk rfÞk íkku ykÃku Mku çkknh nku òLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? [kiËnðª y÷k{ík : nh yuf Mku çknMk fh fu økkr÷çk ykLku fe fkurþþ fhLkk, ËqMkhu fe ËwÁMík çkkík fku øk÷ík ykih yÃkLke øk÷ík çkkík fku ¼e Mkçk Mku çkuníkh íkMkÔðwh fhLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
34
ÃkLËhnðª y÷k{ík : rfMke fku nfeh òLk fh WMk fu nwfqf yËk Lk fhLkk ykih yøkh WMk Mku nf fe yËkE fk {wíkk-÷çkk rfÞk òyu íkku WMku íkM÷e{ Lk fhLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Mkku÷nðª y÷k{ík : nh ðõík ËqMkhkU fu {wfkçk÷u {U yÃkLke çkhíkhe fu Ãkn÷q ík÷kþ fhíku hnLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Mk¥khnðª y÷k{ík : yÃkLku ½h fu fk{ fks fhLku, çkkÍkh Mku MkkiËk Mkw÷V WXk fh ÷kLku fku fMhu þkLk Mk{ÍLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? {-ËLke Vq÷ : yøkh {hÍ, íkf÷eV, MkwMíke Þk çkwZkÃku fe ðsn Mku ½h fu fk{ fks {U nkÚk Lknª çkxkíkk íkku yiMku þÏMk Ãkh fkuE RÕÍk{ Lknª.
yêkhnðª y÷k{ík : f{ fe{ík r÷çkkMk ÃknLkLku {U þ{o {nMkqMk fhLkk fu ÷kuøk õÞk fnUøku ! {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? WLLkeMkðª y÷k{ík : y{ehkU fe Ëk’ðík {U Ãkqhu yunrík{k{ Mku þhef nkuLkk ykih økheçkkU fe Ëk’ðík fku rMkhu Mku fçkq÷ ne Lk fhLkk. {wnk-Mkçkk : fnª n{ ¼e íkku yiMku Lknª ? Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
35
yLkku¾e Aªf Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk “ViÍkLku MkwLLkík” rsÕË 2 fu 499 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ çkkçk, “økeçkík fe íkçkkn fkrhÞkt” MkVnk 325 Ãkh ni : Lk{kÍkU ykih MkwLLkíkkU Ãkh y{÷ fe ykËík zk÷Lku fu r÷Þu Ëk’ðíku RM÷k{e fu {-ËLke {knku÷ Mku nh Ë{ ðkçkMíkk hrnÞu, MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu r÷Þu {-ËLke fkrV÷kU {U ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk MkwLLkíkkU ¼hk MkVh fersÞu, ykÃk fe íkhøkeçk ð íknheMk fu r÷Þu yuf {-ËLke çknkh Ãkuþu r¾Ë{ík ni [wLkkL[u yuf RM÷k{e ¼kE fk fwA RMk íkhn fk çkÞkLk ni fu {uhe heZ fe nœ e fk {kunhk yÃkLke søkn Mku rn÷ økÞk Úkk. çknkuík R÷ks fhkÞk {økh RVkfk Lk nwðk. yuf RM÷k{e ¼kE fu íkhøkeçk rË÷kLku Ãkh ykrþfkLku hMkq÷ fu MkkÚk Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fu íkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷u {U MkVh rfÞk. hkík fu ¾kLku fu ðõík y[kLkf {wÍu ÍkuhËkh Aªf ykE rsMk Mku {uhk Mkkhk rsM{ ÷hÍ WXk. WMk yLkku¾e Aªf fe çk-h-fík Mku {uhe heZ fe nœ e fk {kunhk yÃkLke søkn Ãkh ËwÁMík nku økÞk. heZfenrœ ÞkU, fe¼eçke{krhÞkU, Mku r{÷uøkerþVk,fkrV÷u {U [÷ku íkksËkhu nh{,fkòu nkuøkkfh{ ÃkkyuøkkrË÷rs÷k,fkrV÷u {U[÷ku
Aªf fe çk-h-fíkU {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! {-ËLke fkrV÷u fe ¼e õÞk ¾qçk çknkhU nI ! fu RMk fe çk-h-fík Mku ÍkuhËkh Aªf ykE ykih ÃkeX fk {kunhk ËwÁMík nku økÞk ! Aªf yÕ÷kn fku ÃkMkLË ni ykih RMk fe ¼e õÞk ¾qçk çk-h-fíkU nI ! Ëk’ðíku RM÷k{e Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 36 fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fu {íçkqyk 32 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rhMkk÷u, “101 {-ËLke Vq÷” MkVnk 13 íkk 14 Ãkh ni : (1) òu fkuE Aªf ykLku Ãkh fnu ykih yÃkLke ÍçkkLk Mkkhu ËktíkkU Ãkh Vih r÷Þk fhu íkku ËktíkkU fe çke{krhÞkU Mku {nVqÍ hnuøkk. (2) nÍhíku {ki÷kyu fkyuLkkík, yr÷GÞw÷ {wíkoÍk Vh{kíku nI : òu fku E Aªf ykLku Ãkh fnu íkku ðku n ËkZ yki h fkLk fu ËËo {U f¼e {w ç ík÷k Lknª nku ø kk. (3) Aªf ykLku Ãkh fnLkk [krnÞu çku n íkh Þu n ni fu Þk fnu. (4) MkwLkLku ðk÷u Ãkh ðkrsçk ni fu VkihLk “ ” (Þk’Lke yÕ÷kn íkwÍ Ãkh hnT{ Vh{kyu) fnu. ykih RíkLke ykðkÍ Mku fnu fu AªfLku ðk÷k ¾w Ë Mkw L k ÷u . (5) sðkçk MkwLk fh AªfLku ðk÷k fnu : “ ” (Þk’Lke yÕ÷kn n{khe ykih íkwBnkhe {ÂøVhík Vh{kyu ) Þk Þun fnu : “ ” (Þk’Lke yÕ÷kn íkfççkwh
íkwBnU rnËkÞík Ëu ykih íkwBnkhk nk÷ ËwÁMík fhu).
íkfççkwh fu {wÏíkr÷V yLËkÍ íkfççkwh fk RÍnkh f¼e íkku RLMkkLk fe n-hfkík ð Mk-fLkkík Mku nku íkk ni si M ku {wt n Vw ÷ kLkk, Lkkf [ZkLkk, {kÚku Ãkh çk÷ zk÷Lkk, ½qhLkk, Mkh fku yuf íkhV ÍwfkLkk, xktøk Ãkh xktøk h¾ fh çkiXLkk, xuf ÷økk fh ¾kLkk, yfz fh [÷Lkk ðøkihk ykih f¼e økw^ík-økq Mku {-Mk÷Lk Þun fnLkk : “fu[ðu fe yki÷kË ! íkw{ {uhu Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
37
Mkk{Lku ÍçkkLk [÷kíku nku, íkwBnkhe Þun rnB{ík fu {wÍu sðkçk Ëuíku nku” ðøkihk ðøkihk. y÷ økhÍ {wÏíkr÷V ynðk÷, yõðk÷ ykih yVTyk÷ fu Íheyu íkfççkwh fk RÍnkh nku Mkfíkk ni, rVh çkk’Í {w-íkfÂççkheLk {U RÍnkh fu ík{k{ yLËkÍ Ãkkyu òíku nI ykih fwA {w-íkfÂççkheLk {U çkk’Í. ÷urfLk ÞkË hnu fu Þun ík{k{ çkkíkU WMke ðõík íkfççkwh fu Íw{hu {U ykyutøke sçkfu rË÷ {U íkfççkwh {kisqË nku {nTÍ RLk [eÍkU fku íkfççkwh Lknª fnk ò Mkfíkk.
íkfççkwh fu Lkíkesu {U ÃkiËk nkuLku ðk÷e çkwhkRÞkt íkfççkwh yiMkk {kunr÷f {hÍ ni fu yÃkLku MkkÚk Ëeøkh fE çkwhkRÞkU fku ÷kíkk ni ykih fE yåAkRÞkU Mku ykË{e fku {nY{ fh Ëuíkk ni. [wLkkL[u nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë rçkLk {wnB{Ë økÍk÷e r÷¾íku nI : “{w-íkfÂççkh þÏMk òu fwA yÃkLku r÷Þu ÃkMkLË fhíkk ni yÃkLku {wMkÕ{kLk ¼kE fu r÷Þu ÃkMkLË Lknª fh Mkfíkk, yiMkk þÏMk ykrsÍe Ãkh ¼e fkrËh Lknª nkuíkk òu íkõðk ð ÃkhnuÍ økkhe fe sz ni, feLkk ¼e Lknª Akuz Mkfíkk, yÃkLke RÍTÍík çk[kLku fu r÷Þu Íqx çkku÷íkk ni, RMk Íqxe RÍTÍík fe ðsn Mku økwMMkk Lknª Akuz Mkfíkk, nMkË Mku Lknª çk[ Mkfíkk, rfMke fe ¾ih Ïðkne Lknª fh Mkfíkk, ËqMkhkU fe LkMkeník fçkq÷ fhLku Mku {nY{ hníkk ni, ÷kuøkkU fe økeçkík {U {wçík÷k nku òíkk ni y÷ økhÍ {w-íkfÂççkh ykË{e yÃkLkk ¼h{ h¾Lku fu r÷Þu nh çkwhkE fhLku Ãkh {sçkqh ykih nh yåAu fk{ fku fhLku Mku ykrsÍ nku òíkk ni.”
íkfççkwh Mku òLk Awzk ÷ersÞu
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! RMk økwLkkn fe íkk’heV, íkçkkn fkrhÞkt, çkk’Í y÷k{íkU òLkLku ykih {wMkÕMk÷ økkihku rV¢ fu çkk’Ë yÃkLku yLËh íkfççkwh fe {kisqËøke fk RÂLfþkV nkuLku fe Mkqhík {U Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
38
Vkuhe íkkih Ãkh R÷ks fe fkurþþU fhLkk n{ Ãkh ÷krÍ{ ni. ÞfeLkLk Lk^Mkku þiíkkLk yÃkLkk Mkkhk Íkuh ÷økkyutøku fu “n{ MkwÄhLku Lk Ãkkyut”, ÷urfLk Mkkur[Þu íkku Mkne fu ykr¾h n{ fçk íkf Lk^Mkku þiíkkLk fu Mkk{Lku [khkU þkLku r[ík nkuíku hnUøku ! fçk íkf n{ Ïðkçku ¾høkkuþ fu {Íu ÷uíku hnUøku ! fçkú {U {eXe LkªË MkkuLku fu r÷Þu n{U yks ne çkuËkh nkuLkk Ãkzuøkk. yk’÷k nÍhík {¬e {-ËLke {wMíkVk fe çkkhøkknu çkufMk ÃkLkkn {U Lk^Mkku þiíkkLk fu r¾÷kV Þqt VrhÞkË fhíku nI, Mkhðhu ˪ ÷esu yÃkLku Lkk íkwðkLkkU fe ¾çkh Lk^Mkku þiíkkt MkÂGÞËk fçk íkf Ëçkkíku òyutøku {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! økwLkknkU fu R÷ks {U n{khe Íhk Mke økV÷ík íkðe÷ ÃkhuþkLke fk Mkçkçk çkLk Mkfíke ni fu Lk òLku fçk {kiík n{U ËwLÞk fe hkiLkfkU Mku WXk fh ðehkLk fçkú fe íkLnkRÞkU {U ÃknkU[k Ëu, snkt Lk rMkVo ½wÃk ytÄuhk çkÕfu ðnþík fk çkMkuhk ¼e nkuøkk, fkuE {qrLkMk Lk fkuE n{ËËo ! yøkh íkfççkwh ykih Ëeøkh økwLkknkU fu Mkçkçk n{U yÍkçku fçkú {U {wçík÷k fh rËÞk økÞk, ykøk ¼zfk Ëe økE, MkktÃk ykih rçkåAq n{ Mku r÷Ãkx økyu, n{U {khk Ãkexk økÞk íkku õÞk fhUøku ! rfMk Mku VrhÞkË fhUøku ! fkiLk n{U AwzkLku ykyuøkk ! yks {kify ni fu íkfççkwh Mk{uík yÃkLku ík{k{ økwLkknkU Mku Mkå[e íkkiçkk fh fu yÃkLku hçk fku {Lkk ÷ersÞu. fh ÷u íkkiçkk hçk fe hn{ík ni çkze fçkú {U ðhLkk MkÍk nku ø ke fze Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
39
“R÷ksu íkfççkw h ” fu ykX nw Y V fe rLkMçkík Mku íkfççkwh Ãkh W¼khLku ðk÷u 8 yMçkkçk ykih WLk fk R÷ks
nh {hÍ fu R÷ks fu r÷Þu WMk fu yMçkkçk fk òLkLkk çknkuík ÍYhe ni, çkwLÞkËe íkkih Ãkh rË÷ {U íkfççkwh WMke ðõík ÃkiËk nkuíkk ni sçk ykË{e ¾wË fku çkzk Mk{Íu ykih yÃkLku ykÃk fku ðkune çkzk Mk{Ííkk ni òu yÃkLku yLËh rfMke f{k÷ fe çkq Ãkkíkk ni, rVh ðkun f{k÷ Þk íkku ËeLke nkuíkk ni siMku RÕ{ ð y{÷ ðøkihk ykih f¼e ËwLÞðe {-Mk÷Lk {k÷ku Ëki÷ík ykih íkkfík ð {LMkçk ðøkihk, Þqt íkfççkwh fu f{ yÍ f{ 8 yMçkkçk nI : (1) RÕ{ (2) RçkkËík (3) {k÷ku Ëki÷ík (4) nMkçk ð LkMkçk (5) ykunËk ð {LMkçk (6) fkBÞkrçkÞkt (7) nwMLkku s{k÷ (8) íkkfík ð fwÔðík. (1) RÕ{ RÕ{u ËeLk Mke¾Lkk rMk¾kLkk çknkuík çkze MkykËík ni ykih yÃkLke ÍYhík fu çk fËh RMk fk nkrMk÷ fhLkk VÍo ¼e ni {økh çkk’Í yðfkík RLMkkLk fMkhíku RÕ{ fe ðsn Mku ¼e íkfççkwh fe ykVík {U {wçík÷k nku òíkk ni ykih f{ RÕ{ RM÷k{e ¼kRÞkU fku nfeh òLkLku ÷økíkk ni. çkkík çkkík Ãkh WLnU ÍkzLkk, ðkun fkuE Mkwðk÷ ÃkqA çkiXU íkku WLk fe f{ RÕ{e fk yunMkkMk rË÷k fh Í÷e÷ fhLkk, WLnU “òrn÷” ykih “øktðkh” siMku çkwhu yÕfkçkkík Mku ÞkË fhLkk WMk fe ykËík çkLk òíkk ni. yiMkk þÏMk íkð¬kuy h¾íkk ni fu ÷kuøk WMku Mk÷k{ {U Ãkn÷ fhU ykih yøkh Þun rfMke yLkÃkZ fku Mk÷k{ {U Ãkn÷ fh ÷u Þk Ëku ½ze WMk Mku {w÷kfkík fh ÷u Þk WMk fe Ëk’ðík fçkq÷ fh ÷u íkku WMk Ãkh yÃkLkk yunMkkLk Mk{Ííkk ni, yk{ íkkih Ãkh ÷kuøk WMk fe ¾ih Ïðkne fhíku nI {økh Þun WLk fu MkkÚk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
40
nwMLku Mkw÷q f Lknª fhíkk, ÷kuøk WMk fe {w ÷kfkík fku ykíku nI ÷urfLk Þun ¾wË [÷ fh WLk Mku {w÷kfkík fku Lknª òíkk, ÷kuøk WMk fe çke{kh ÃkwMkeo fhíku nI {økh Þun WLk fe çke{kh ÃkwMkeo Lknª fhíkk, fkuE WMk fe r¾Ë{ík {U fkuíkkne fhu íkku WMku çkwhk òLkíkk ni, ðkun ¾wË fku yÕ÷kn íkyk÷k fu nkt ËqMkhu ÷kuøkkU Mku yVÍ÷ ð yk’÷k Mk{Ííkk ni, WLk fu økwLkknkU fku çkwhk òLkíkk yÃkLke ¾íkkyut ¼q÷ òíkk ni. y÷ økhÍ yiMkk þÏMk Mkh Mku Ãkkô íkf ykVíku RÕ{ Þk’Lke íkfççkwh {U økrh^íkkh nku òíkk ni, [wLkkL[u {hðe ni fu : “ ” Þk’Lke RÕ{ fe ykVík íkfççkwh ni.”
RÕ{ Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fu R÷ks
yiMku RM÷k{e ¼kEÞkU fku “{wyÂÕ÷{w÷ {-÷fqík”fu {LMkçk íkf ÃknkU[Lku ðk÷u (Þk’Lke þiíkkLk) fk yLò{ ÞkË h¾Lkk [krnÞu rsMk Lku yÃkLku ykÃk fku nÍhíku MkÂGÞËwLkk ykË{ MkrVGÞwÕ÷kn Mku yVÍ÷ fhkh rËÞk Úkk {økh WMku RMk íkfççkwh fu Lkíkesu {U õÞk r{÷k ! zhLkk [krnÞu fu fnª Þun íkfççkwh n{U ¼e yÍkçku snLLk{ fk nfËkh Lk çkLkk Ëu. (1)
økh íkq LkkhkÍ nwð k {uh e n÷kfík nku ø ke nkyu {I Lkkhu snLLk{ {U s÷qtøkk Þk hçk (2) RMk rhðkÞík fku økkih Mku ÃkrZÞu ykih yÃkLkk {wnk-Mkçkk
fersÞu fu ykÃk fnkt ¾zu nI !
yn÷u RÕ{ fu íkfççkwh {U {wçík÷k nkuLku fk Mkçkçk
nÍhíku MkÂGÞËwLkk ðnTçk rçkLk {wLkççkun RþkoË Vh{kíku nI : “RÕ{ fe r{Mkk÷ íkku çkkrhþ fu WMk ÃkkLke fe íkhn ni òu ykM{kLk Mku MkkV ð þ^VkV ykih {eXk LkkrÍ÷ nkuíkk ni ykih Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 41 ËhÏík WMk fku yÃkLke þk¾kU fu Íheyu sÍTçk fh ÷uíku nI. yçk yøkh ËhÏík fzðk nkuíkk ni íkku çkkrhþ fk ÃkkLke WMk fe fzðknx {U RÍkVk fhíkk ni ykih yøkh ðkun ËhÏík {eXk nkuíkk ni íkku WMk fe r{XkMk {U RÍkVk fhíkk ni çkMk Þqtne RÕ{ çkÍkíku ¾wË íkku VkyuËu fk çkkRMk ni {økh sçk Ïðkrnþkíku Lk^Mk {U økrh^íkkh RLMkkLk RMk fku nkrMk÷ fhíkk ni íkku Þun RÕ{ WMk fu íkfççkwh {U {wçík÷k nkuLku fk Mkçkçk çkLk òíkk ni ykih sçk þheVwLLk^Mk RLMkkLk fku Þun Ëki÷íku RÕ{ nkrMk÷ nkuíke ni íkku Þun WMk fe þhkVík, RçkkËík, ¾kiV ð ¾rþGÞík ykih ÃkhnuÍ økkhe {U RÍkVk fhíkk ni.” íkfççkwh
ykr÷{ fk ¾wË fku “ykr÷{” Mk{ÍLkk
(3) ¾wË fku
“ykr÷{” çkÕfu “yÕ÷k{k” fnLku çkÕfu rË÷ {U Mk{ÍLku ðk÷kU fu r÷Þu ¼e {fk{u økkih ni fu yk’÷k nÍhík þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk rsLnU 55 Mku ÍkRË W÷q{ ð VwLkqLk Ãkh Wçkqh nkrMk÷ Úkk, ykÃk fe RÕ{e ðòník, rVõne {nkhík ykih íknfefe çkMkehík fu sÕðu Ëu¾Lku nkU íkku Víkkðk h-ÍrðGÞk Ëu¾ ÷ersÞu rsMk fe 30 rsÕËU (íkÏhes þwËk) nI. yuf ne {w^íke fu f÷{ Mku rLkf÷k nwðk Þun økkr÷çkLk WËqo ÍçkkLk {U ËwLÞk fk ;e{ íkheLk {ß{qyyu Víkkðk ni òu fu íkfheçkLk çkkEMk nÍkh (22000) Mk-Vnkík, A nÍkh ykX Mkku MkUíkk÷eMk ( 6847) Mkwðk÷kík fu sðkçkkík ykih Ëku Mkku A (206 ) hMkkR÷ Ãkh {w~íkr{÷ ni. sçkfu nÍkhnk {MkkR÷ rÍBLkLk Íuhu çknMk ykyu nI. yiMku yÍe{w~þkLk ykr÷{u ËeLk yÃkLku çkkhu {U ykrsÍe fhíku nwyu Vh{k hnu nI fu “Vfeh íkku yuf LkkrfMk, fkrMkh, yËLkk íkkr÷çku RÕ{ ni, f¼e Ïðkçk {U ¼e yÃkLku r÷Þu fkuE {íkoçkyu RÕ{ fkR{ Lk rfÞk ykih çk Íkrnh yMçkkçk Þune yuf ðsn ni fu hn{íku R÷kne {uhe ËMík økehe Vh{kíke ni, {I yÃkLke çku çkÍkyíke Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
42
(Þk’Lke çku Mkhku Mkk{kLke) òLkíkk nqt, RMk r÷Þu Vqtf Vqtf fh fË{ h¾íkk
nqt, {wMíkVk yÃkLku fh{ Mku {uhe {ËË Vh{kíku nI ykih {wÍ Ãkh RÕ{u nf fk RVkÍk Vh{kíku (Þk’Lke ViÍ ÃknkU[kíku) nI, ykih WLnª fu hççku fhe{ fu r÷Þu nBË ni, ykih WLk Ãkh y-çkËe Mk÷kíkku Mk÷k{. (Víkkðk h-ÍrðGÞk, rs. 29, Mk. 594) yuf ykih {fk{ Ãkh Vh{kíku nI : f¼e {uhu rË÷ {U Þun ¾íkhk Lk økwÍhk fu {I “ykr÷{” nqt.” {fk{u økkih ni fu sçk RíkLku çkzu {w^íke, {wnrÆMk, {wVÂMMkh ykih Vfen ¾wË fku “ykr÷{” Lknª Mk{Ííku íkku {k ð þw{k rfMk þw{kh {U nI !
¾wË fku ykr÷{ fnLku ðk÷k òrn÷ ni
nËeMku
Ãkkf
{U íkku Þnkt íkf ykÞk fu “ Þk’Lke rsMk þÏMk Lku Þun fnk fu {I ykr÷{ nqt, íkku yiMkk þÏMk òrn÷ ni. ” þkrhneLk Lku RMk nËeMku {wçkk-hfk {U yÃkLku ykÃk fku “ykr÷{” fnLku ðk÷u fku òrn÷ Mku íkk’çkeh fhLku fe ðsn Þun çkÞkLk fe fu òu ðkfuE ykr÷{ nkuíkk ni ðkun RMk RÕ{ fu Íheyu yÃkLku Lk^Mk fe {k’rhVík h¾íkk ni WMku yÃkLkk Lk^Mk RÂLíknkE nfeh ð ykrsÍ LkÍh ykíkk ni, RMk r÷Þu yÃkLku r÷Þu “RÕ{ fk Ëk’ðk” Lknª fhíkk ykih ðkun Þun Mk{Ííkk ni fu nfefe RÕ{ íkku yÕ÷kn ne fu ÃkkMk ni siMkkfu RþkoËu çkkhe íkyk÷k ni : “ (Ãkkhn : 2, y÷ çk-fhn : 216) íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : ykih yÕ÷kn òLkíkk ni ykih íkw{ Lknª òLkíku.” ykih òu ykr÷{ nkuLku fk Ëk’ðk fhu íkku økkuÞk WMk Lku y¼e RÕ{ fku Mk{Ík ne Lknª ni r÷nkÍk WMku òrn÷ fnk økÞk. {-ËLke Vq÷ : ykr÷{ yøkh yÃkLkk “ykr÷{” nkuLkk ÷kuøkkU Ãkh Íkrnh Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 43 íkfççkwh45 fhu íkku RMk {U nhs Lknª {økh Þun ÍYhe ni fu íkVk¾wh (V¾ú síkkLku) fu íkkih Ãkh Þun RÍnkh Lk nku fu íkVk¾wh nhk{ ni çkÕfu {nTÍ íknËeMku Lku’{íku R÷kne fu r÷Þu Þun Íkrnh nwðk ykih Þun {õMkË nku fu sçk ÷kuøkkU fku yiMkk {k’÷q{ nkuøkk íkku RÂMíkVkËk fhUøku fkuE ËeLk fe çkkík ÃkqAuøkk ykih fkuE ÃkZuøkk.
yiMke rhðkÞkík Ãkuþu LkÍh h¾u rsMk {U W-÷{k fku yÍkçk rËÞu òLku fk íkÍrfhk ni ykih ¾wË fku yÕ÷kn fe çku rLkÞkÍe Mku zhkyu, {-Mk÷Lk : (4)
Mkçk Mku rÍÞkËk yÍkçk
yÕ÷kn fu {nçkqçk, ËkLkkyu økwÞqçk, {wLkÍTÍnwLk yrLk÷ WÞqçk Lku RþkoË Vh{kÞk : “rfÞk{ík fu rËLk Mkçk Mku rÍÞkËk yÍkçk WMk ykr÷{ fku nkuøkk rsMk fu RÕ{ Lku WMku LkVTy Lk rËÞk nkuøkk.
¾wË fku nfeh Mk{ÍLku fk íkhefk
(5) Íuðhu RÕ{ Mku ykhkMíkk RM÷k{e ¼kE ËqMkhkU fku nfeh
ykih ¾wË fku yVÍ÷ Mk{ÍLku fu þiíkkLke ðkh Mku çk[Lku fu r÷Þu Þun {-ËLke Mkku[ yÃkLkk ÷u fu yøkh yÃkLku Mku f{ W{ú fku Ëu¾u íkku WMku yÃkLku Mku Þun ¾Þk÷ fh fu yVÍ÷ Mk{Íu fu RMk fe W{ú Úkkuze ni, RMk fu økwLkkn ¼e {wÍ Mku f{ nkUøku, RMk r÷Þu {wÍ Mku çkuníkh ni ykih yøkh yÃkLku Mku rfMke çkzu fku Ëu¾u íkku WMk fku ¼e ¾wË Mku çkuníkh Mk{Íu ykih Þun òLku fu RMk fe W{ú {wÍ Mku rÍÞkËk ni, RMk Lku LkurfÞkt ¼e {wÍ Mku rÍÞkËk fe nkUøke, ykih yøkh n{ W{ú fku Ëu¾u íkku WMk fu çkkhu {U nwMLku ÍLk h¾u fu Þun Ríkkyík, RçkkËík ykih Lkufe {U {wÍ Mku çkuníkh ni, yøkh yÃkLku Mku f{ RÕ{ Þk òrn÷ fku Ëu¾u íkku WMk fku ¼e yÃkLku Mku çkuníkh Mk{Íu fu Þun yÃkLke snk÷ík ð f{ RÕ{e fe ðsn Mku økwLkkn fhíkk ni ykih {I RÕ{ h¾Lku fu çkk ðwsqË økwLkkn {U økrh^íkkh nqt RMk r÷Þu Þun òrn÷ íkku {wÍ Mku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 44 rÍÞkËk WÍTh ðk÷k ni Þk’Lke RMk fu ÃkkMk íkku RÕ{ fu Lk nkuLku fe ðsn Mku snT÷ fk WÍTh ni {I fkiLk Mkk WÍTh Ãkuþ fYtøkk ! ykih yøkh ¾wË Mku rÍÞkËk RÕ{ ðk÷u fku Ëu¾u íkku WMk fku ¼e ¾wË Mku çkuníkh Mk{Íu ykih Þun òLku fu RMk fk RÕ{ rÍÞkËk ni r÷nkÍk íkõðk ykih RÕ{ fe ðsn Mku RçkkËkík ¼e rÍÞkËk nkUøke RMk r÷Þu fu RMku {k’÷q{ ni fu rfMk rfMk RçkkËík fk yshku Mkðkçk rÍÞkËk ni ! fkiLk fkiLk Mku yk’{k÷ fk Ë-hò çkw÷LË ni ! RMk Lku LkurfÞkt ¼e yÃkLku RÕ{ fe ðsn Mku rÍÞkËk sBy fh ÷e nkUøke ykih RÕ{ fe VÍe÷ík fe ðsn Mku òu çkÂÏþþ ð yíkk nkuøke ðkun WMk fu LkMkeçk {U nkuøke, yøkh rfMke fkrVh fku Ëu¾u íkku yøk[uo WMku nfeh òLkLku {U þhyLk fkuE nhs Lknª {økh yÃkLku rË÷ Mku íkfççkwh fk MkVkÞk fhLku fu r÷Þu WMku ¼e çk nirMkGÞíku RLMkkLk fu ¾wË Mku nfeh ykih f{íkh Lk òLku, fkrVh fku Ëu¾ fh yÃkLku yLËh RMk íkhn ykrsÍe ÃkiËk fhu fu RMk ðõík Þun fkrVh ni ykih {I {kur{Lk, ÷urfLk õÞk {k’÷q{ fu Þun íkkiçkk fh ÷u ykih ykr¾he ðõík {U {wMkÕ{kLk nku òyu Þqt RMk fk ¾krík{k E{kLk Ãkh nku òyu ykih Þun çkÂÏþþ ð Lkòík fk {wMíkrnf çkLk òyu sçkfu {it Mkkhe W{ú E{kLk Ãkh økwÍkh fh {wÂBfLk ni yÃkLke {kiík Mku Ãkn÷u fkuE yiMkk fk{ fh çkiXqt fu {uhk E{kLk òíkk hnu ykih {uhk ¾krík{k fw£ Ãkh nku ! nËeMku Ãkkf {U ni : “ Þk’Lke yk’{k÷ fk Ëkhku {Ëkh ¾krík{u Ãkh ni . ” {wVÂMMkhu þneh nfe{w÷ WB{ík nÍhíku {w^íke yn{Ë Þkh ¾kLk RMk nËeMku Ãkkf fu íknTík Vh{kíku nI : “Þk’Lke {híku ðõík siMkk fk{ nkuøkk ðiMkk ne yLò{ nkuøkk r÷nkÍk [krnÞu fu çkLËk nh ðõík ne Lkuf fk{ fhu fu þkÞË ðkune WMk fk ykr¾he ðõík nku.” {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yÕ÷kn çku rLkÞkÍ ni WMk fe “¾w^Þk íkËçkeh” fku fkuE Lknª òLkíkk, rfMke fku ¼e yÃkLku RÕ{ Þk RçkkËík Ãkh LkkÍ Lknª fhLkk [krnÞu. fnª yiMkk Lk nku fu íkfççkwh
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
47
íkfççkwh fe LkwnqMkík fe ðsn Mku {hLku Mku Ãkn÷u n{khk E{kLk MkÕçk nku òyu ykih n{khk ¾krík{k fw£ Ãkh nku, yøkh ¾wËk Lk ÏðkMíkk yiMkk nwðk íkku RÕ{ fu ËVeLku ykih RçkkËíkkU fu ¾ÍeLku n{khu fwA fk{ Lk ykyutøku. {wM kÕ{kt nI y¥kkh íkuhe yíkk Mku nku E{kLk Ãkh ¾krík{k Þk R÷kne
fkrVh fku fkrVh fnLkk ÍYhe ni
Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 686 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “fwr£GÞk fr÷{kík fu çkkhu {U Mkwðk÷ sðkçk” fu MkVnk 59 Ãkh þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe r÷¾íku nI : fkrVh fku fkrVh fnLkk Lk rMkVo òRÍ çkÕfu çkk’Í MkqhíkkU {U VÍo ni. MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e r÷¾íku nI : yuf Þun ðçkk ¼e Vi÷e nwE ni fníku nI fu “n{ íkku fkrVh fku ¼e fkrVh Lk fnUøku fu n{U õÞk {k’÷q{ fu WMk fk ¾krík{k fw£ Ãkh nkuøkk” Þun ¼e øk÷ík ni fwhykLku yÍe{ Lku fkrVh fku fkrVh fnk ykih fkrVh fnLku fk nwõ{ rËÞk. ([wLkkL[u RþkoË nkuíkk ni :) íkh-s-{yu fLÍw ÷ E{kLk : íkw { Vh{kyku yi fkrVhku ! ykih yøkh yiMkk ni íkku {wMkÕ{kLk fku ¼e {wMkÕ{kLk Lk fnku íkwBnU õÞk {k’÷q{ fu RM÷k{ Ãkh {huøkk ¾krík{u fk nk÷ íkku ¾wËk òLku {økh þheyík Lku fkrVh ð {wÂM÷{ {U RÂBíkÞkÍ h¾k ni. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
46
Þun {wÍ Mku çkuníkh ni
nÍhíku MkÂGÞËw L kk çk¢ rçkLk yçËw Õ ÷kn íkkçku E sçk rfMke çkqZu ykË{e fku Ëu¾íku íkku Vh{kíku : “Þun {wÍ Mku çkuníkh ni ykih {wÍ Mku Ãkn÷u yÕ÷kn íkyk÷k fe RçkkËík fhLku fk þhV h¾íkk ni.” ykih sçk rfMke sðkLk fku Ëu¾íku íkku Vh{kíku : “Þun {wÍ Mku çkuníkh ni õÞqtfu {uhu økwLkkn RMk Mku fnª rÍÞkËk nI.” yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.
økih LkkVuy RÕ{ Mku ¾wËk
fe ÃkLkkn
(6) LkVTy Lk ËuLku ðk÷u RÕ{ Mku yÕ÷kn íkyk÷k fe ÃkLkkn
{kt r økÞu . {nçkq ç ku hççkw ÷ RÍT Í ík, {ku n rMkLku RLMkkrLkGÞík Ëw y k rfÞk fhíku Úku : “ Þk’Lke yi yÕ÷kn {I yiMku RÕ{ Mku íkuhe ÃkLkkn [kníkk nqt òu LkVTy Lk Ëu, ykih yiMku rË÷ Mku (íkuhe ÃkLkkn [kníkk nqt) òu ykrsÍe ð RÂLfMkkhe Lk fhu.”
rfÞk{ík fu [kh Mkwðk÷kík
yÃkLku RÕ{ Ãkh y{÷ fersÞu. Mkhfkhu ðk÷k íkçkkh, n{ çku fMkkU fu {ËËøkkh fk Vh{kLku økwnh çkkh ni : “rfÞk{ík fu rËLk çkLËk WMk ðõík íkf fË{ Lk nxk Mkfuøkk sçk íkf WMk Mku Þun [kh Mkwðk÷kík Lk fh r÷Þu òyU : (1) yÃkLke W{ú rfLk fk{kU {U økwÍkhe (2) yÃkLku RÕ{ Ãkh rfíkLkk y{÷ rfÞk (3) {k÷ rfMk íkhn f{kÞk ykih fnkt ¾[o rfÞk ykih (4) yÃkLku rsM{ fku rfLk fk{kU {U çkkuMkeËk rfÞk.” (7)
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
47
(9) yÃkLku yfkrçkheLk
fu Lkwfqþu fË{ Mku hnLkw{kE nkrMk÷ fersÞu fu RÕ{ ð y{÷ fu Ãknkz nkuLku fu çkk ðwsqË fiMke ykrsÍe rfÞk fhíku Úku ! “ ykrsÍe fk Lkqh” fu 10 nwYV fe rLkMçkík Mku
çkwÍwøkkoLku ËeLk fe ykrsÍe fe ËMk rnfkÞkík (1) fkþ {I ÃkrhLËk nkuíkk y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq çk¢ rMkÆef Lku yuf ÃkrhLËu fku ËhÏík Ãkh çkiXu nwyu Ëu¾k íkku Vh{kÞk : yi ÃkrhLËu ! íkq çkzk ¾wþ çkÏík ni, ðÕ÷kn ! fkþ ! {I ¼e íkuhe íkhn nkuíkk, ËhÏík Ãkh çkiXíkk, V÷ ¾kíkk, rVh Wz òíkk, íkwÍ Ãkh fkuE rnMkkçk ð yÍkçk Lknª, ¾wËk fe fMk{ ! fkþ ! {I rfMke hkMíku fu fLkkhu Ãkh fkuE ËhÏík nkuíkk, ðnkt Mku rfMke Ÿx fk økwÍh nkuíkk, ðkun {wÍu {wtn {U zk÷íkk [çkkíkk rVh rLkøk÷ òíkk. yi fkþ ! {I RLMkkLk Lk nkuíkk. yuf {kify Ãkh Vh{kÞk : “fkþ ! {I rfMke {wMkÕ{kLk fu Ãkn÷q fk çkk÷ nkuíkk.” (2) fkþ ! {I V÷Ëkh Ãkuz nkuíkk nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq Íh røkVkhe yuf çkkh øk-÷-çkyu ¾kiV fu ðõík Vh{kLku ÷øku : “¾wËk fe fMk{ ! yÕ÷kn Lku rsMk rËLk {wÍu ÃkiËk Vh{kÞk Úkk fkþ ! WMk rËLk ðkun {wÍu yiMkk Ãkuz çkLkk Ëuíkk rsMk fku fkx rËÞk òíkk ykih WMk fu V÷ ¾k r÷Þu òíku.” (3) {I RLk fe ykrsÍe Ëu¾Lkk [kníkk Úkk s÷e÷w÷ fÿ {wnrÆMk nÍhíku MkÂGÞËwLkk Mkw^ÞkLk Mkkihe Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 48 h{÷k íkþheV ÷kyu íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk Rçkúkne{ rçkLk yËn{ Lku WLk fku Ãkiøkk{ ¼uò fu n{khu ÃkkMk íkþheV ÷k fh fkuE nËeMk MkwLkkRÞu. nÍhíku MkÂGÞËwLkk Mkw^ÞkLk Mkkihe íkþheV ÷u ykyu íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk Rçkúkne{ rçkLk yËn{ Mku yÍo fe økE : “ykÃk yiMku ÷kuøkkU fku Þqt çkw÷kíku nI !” Vh{kÞk : “{I RLk fe íkðkÍkuy (Þk’Lke ykrsÍe) Ëu¾Lkk [kníkk Úkk.” (4) RMke ðsn Mku íkku ðkun “{kr÷f” nI nÍhíku MkÂGÞËwLkk {kr÷f rçkLk ËeLkkh Vh{kíku nI : “yøkh fkuE yu’÷kLk fhLku ðk÷k {ÂMsË fu ËhðkÍu Ãkh ¾zk nku fh yu’÷kLk fhu fu íkw{ {U Mku òu Mkçk Mku çkwhk ni ðkun çkknh rLkf÷u íkku yÕ÷kn fe fMk{ ! {wÍ Mku Ãkn÷u fkuE Lknª rLkf÷uøkk, nkt ! rsMk {U ËkizLku fe rÍÞkËk íkkfík nku ðkun {wÍ Mku Ãkn÷u rLkf÷uøkk.” hkðe fníku nI sçk nÍhíku MkÂGÞËwLkk {kr÷f rçkLk ËeLkkh fe Þu n çkkík nÍhíku MkÂGÞËw Lkk yçËwÕ÷kn rçkLk {wçkkhf fku ÃknkU[e íkku WLnkU Lku Vh{kÞk : RMke ðsn Mku íkku ðkun “{kr÷f” nI. íkfççkwh
(5) R{k{ VÏÁ÷ RM÷k{ fu yktMkq R{k{ VÏÁ÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËw L kk y÷e rçkLk {wnB{Ë çkÍTËðe sçk çkøkËkË þheV fu {ÿMkyu rLkÍkr{Þk {U Mkÿ {wËŠ hMk {wfhoh rfÞu økyu íkku Ãkn÷u ne rËLk sçk ðkun {MLkËu íkËheMk Ãkh çkiXu íkku WLnU ¾Þk÷ yk økÞk fu Þun ðkune {MLkË ni rsMk Ãkh f¼e nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq RMnkf þehkÍe ykih nwßsíkw÷ RM÷k{ nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë økÍk÷e siMku yfkrçkhu WB{ík çkiX fh ËMko Ëu [wfu nI. Þun íkMkÔðwh ykíku ne WLk fu rË÷ Ãkh yuf ySçk firVGÞík Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
49
íkkhe nku økE ykih ykt¾kU Mku yktMkqykut fk yuf Mki÷kçk W{tz ykÞk. çkze Ëuh íkf R{k{k yÃkLke ykt¾kU Ãkh h¾ fh hkuíku hnu ykih Þun þu’h ÃkZk
Þk’Lke {wÕf çkk f{k÷ ÷kuøkkU Mku ¾k÷e nku økÞk ykih {I òu MkhËkhe fu ÷kRf Lknª Úkk MkhËkh çkLk økÞk. {wÍ siMku ykË{e fk MkhËkh çkLk òLkk rfMk fËh íkõ÷eV Ëun ni !
(6) firËÞkU fu MkkÚk ¾kLkk nÍhíku MkÂGÞËwLkk þi¾ þnkçkwÆeLk Mkwnh ðËeo Vh{kíku nI : yuf {híkçkk {wÍu yÃkLku Ãkehku {w Š þË nÍhíku MkÂGÞËwLkk rÍÞkWÆeLk yçkq LkSçk Mkwnh ðËeo fu n{hkn {wÕfu þk{ òLku fk Rr¥kVkf nwðk. rfMke {k÷Ëkh þÏMk Lku ¾kLku fe fwA y~Þk firËÞkU fu MkhkU Ãkh h¾ðk fh þi¾ fe r¾Ë{ík {U r¼sðk#. WLk firËÞkU fu Ãkkô çkurzÞkU {U sfzu nwyu Úku. sçk ËMíkh ÏðkLk rçkAkÞk økÞk íkku ykÃk Lku ¾krË{ fku nwõ{ rËÞk : “WLk firËÞkU fku çkw÷kyku íkkfu ðkun ¼e ËhðuþkU fu n{hkn yuf ne ËMíkh ÏðkLk Ãkh çkiX fh ¾kLkk ¾kyut.” r÷nkÍk WLk Mkçk firËÞkU fku ÷kÞk økÞk ykih yuf ËMíkh ÏðkLk Ãkh rçkXk rËÞk økÞk. þi¾ rÍÞkWÆeLk yçkwLLkSçk yÃkLke rLkþMík Mku WXu ykih WLk firËÞkU fu Ëhr{ÞkLk ò fh RMk íkhn çkiX økyu fu økkuÞk ykÃk RLne {U Mku yuf nI. WLk Mkçk Lku ykÃk fu n{hkn çkiX fh ¾kLkk ¾kÞk. WMk ðõík ykÃk fe íkçkeyík fe ykrsÍe ð RÂLfMkkhe n{khu Mkk{Lku Íkrnh nwE fu RMk fËh RÕ{ku VÍT÷ ykih {íkoçkk ð {fk{ fu çkk ðwsqË ykÃk Lku íkfççkwh Mku yÃkLku ykÃk fku çk[kyu h¾k. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
50
(7) fw¥ku fu r÷Þu hkMíkk Akuz rËÞk nÍhíku MkÂGÞËwLkk þi¾ yçkq {wnB{Ë yçËwÕ÷kn rçkLk yçËwhon{kLk sÂGÞË ykr÷{u ËeLk ykih çknkuík çkzu Vfen Úku. yuf rËLk þËeË çkkrhþ ykih fe[z fu {kirMk{ {U yÃkLku yfeËík {LËkU fe n{hkne {U fnª íkþheV ÷u ò hnu Úku fu Mkk{Lku Mku yuf fw¥kk ykíkk r˾kE rËÞk, ykÃk Ëeðkh fu MkkÚk ÷øk økyu ykih fw¥ku fu økwÍhLku fu r÷Þu hkMíkk Akuz rËÞk. sçk fw¥kk fheçk ykÞk íkku ykÃk rLk[÷e íkhV fe[z {U yk økyu ykih hkMíku fk QÃkhe MkkV rnMMkk fw¥ku fu økwÍhLku fu r÷Þu Akuz rËÞk. sçk fw¥kk økwÍh økÞk íkku ykÃk fu n{hkrnÞkU Lku Ëu¾k fu ykÃk fu [unhu Ãkh yVMkkuMk fu ykMkkh {kisqË nI. WLnkU Lku yÍo fe : “nÍhík ! yks n{ Lku yuf nihkLk fwLk çkkík Ëu¾e ni fu ykÃk Lku fw¥ku fu r÷Þu MkkV hkMíkk Akuz rËÞk ykih ¾wË fe[z {U Ãkkô h¾ rËÞk !” ykÃk Lku sðkçk rËÞk : “sçk {I Ãkn÷u Ëeðkh fu MkkÚk ÷økk íkku {wÍu ¾Þk÷ ykÞk fu {I Lku yÃkLku ykÃk fku çkuníkh Mk{Ííku nwyu yÃkLku r÷Þu MkkV søkn {wLík¾çk fh ÷e, {I zhk fu {uhe RMk n-h-fík fu çkkRMk fnª yÕ÷kn íkyk÷k {wÍ Mku LkkhkÍ Lk nku òyu, r÷nkÍk {I ðkun søkn Akuz fh fe[z {U yk økÞk.” (8) yÃkLku rË÷ fe rLkøkhkLke fhíku hnku nÍhíku MkÂGÞËwLkk çkk ÞÍeË rçkMíkk{e fku yuf {íkoçkk Þun íkMkÔðwh nku økÞk fu “{I çknkuík çkzk çkwÍwøko ykih þi¾u ðõík nku økÞk nqt, ÷urfLk RMk fu MkkÚk Þun ¾Þk÷ ¼e ykÞk fu {uhk Þun Mkku[Lkk V¾ú ð íkfççkwh fk ykELkkËkh ni.” [wLkkL[u VkihLk ¾whkMkkLk fk Á¾ rfÞk ykih yuf {ÂLÍ÷ Ãkh ÃknkU[ fh Ëwyk fe : “yi yÕ÷kn sçk íkf yiMku fkr{÷ çkLËu fku Lknª ¼usuøkk òu {wÍ fku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
51
{uhe nfefík Mku Y þLkkMk fhk Mkfu WMk ðõík íkf Þnª Ãkzk hnqtøkk.” íkeLk rËLk RMke íkhn økwÍ h økyu íkku [ki Ú ku rËLk yu f çkw Íw øko Ÿx Ãkh ykyu ykih ykÃk fku fheçk ykLku fk Rþkhk rfÞk ÷urfLk RMk Rþkhu fu MkkÚk Ÿx fu Ãkkô Í{eLk {U ÄtMkíku [÷u økyu. WLnkU Lku [w¼íku nwyu ÷nsu {U fnk : “õÞk íkw{ Þun [kníku nku fu {I yÃkLke ¾w÷e nwE ykt¾kU fku çkLË fh ÷qt ykih çkLË ykt¾ ¾ku÷ Ëqt ykih çkk ÞÍeË Mk{uík Ãkqhu rçkMíkk{ fku økhf fh Ëqt ?” Þun MkwLk fh ykÃk ½çkhk økyu ykih ÃkqAk : “ykÃk fkiLk nI ykih fnkt Mku ykyu nI ?” sðkçk rËÞk fu “rsMk ðõík íkw{ Lku yÕ÷kn íkyk÷k Mku ynTË rfÞk Úkk WMk ðõík {I Þnkt Mku íkeLk nÍkh {e÷ Ëqh Úkk ykih RMk ðõík {I MkeÄk ðnª Mku yk hnk nqt, {I íkwBnU çkk ¾çkh fhíkk nqt fu yÃkLku fÕçk fe rLkøkhkLke fhíku hnku.” Þun fn fh ðkun çkwÍwøko økkRçk nku økyu. (9) sçk ËrhÞkyu rËs÷k RÂMíkõçkk÷ fu r÷Þu çkZk...... nÍhíku MkÂGÞËwLkk çkk ÞÍeË rçkMíkk{e Vh{kíku nI fu yuf {íkoçkk {I ËrhÞkyu rËs÷k Ãkh ÃknkU[k íkku ÃkkLke òuþ {khíkk nwðk {uhu RÂMíkõçkk÷ fku çkZk ÷urfLk {I Lku fnk : “{wÍu íkuhu RÂMíkõçkk÷ Mku ( ) þB{k çkhkçkh (Þk’Lke Úkkuzk Mkk) ¼e økwYh Lk nkuøkk õÞqtfu {I yÃkLke íkeMk Mkk÷n rhÞkÍík fku íkfççkwh fh fu nhrøkÍ Íkyuy Lknª fh Mkfíkk.” (10) yçk {ÍeË fe økwLòRþ Lknª nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq Mkw÷i{kLk ËkhkLke RþkoË Vh{kíku nI : “yøkh Mkkhe {Ï÷qf ¼e {wÍu f{íkh {íkoçkk ËuLku ykih Í÷e÷ fhLku fe fkurþþ fhu íkku Lknª fh Mkfuøke õÞqtfu {I Lku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
52
¾wË ne yÃkLku Lk^Mk fku RíkLkk Í÷e÷ ð f{íkh fh rËÞk ni rsMk {U {ÍeË f{e Lknª nku Mkfíke.” yÕ÷kn fe RLk Mkçk Ãkh hn{ík nku ykih RLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku (2) RçkkËík ð rhÞkÍík RÕ{ Mku ¼e çkZ fh òu [eÍ íkfççkwh fk çkkRMk çkLk Mkfíke ni ðkun fMkhíku RçkkËík ni {-Mk÷Lk rfMke RM÷k{e ¼kE fku VÍo RçkkËkík fu MkkÚk MkkÚk LkðkrV÷ {-Mk÷Lk íknßswË, Rþhkf ð [k~ík, yÔðkçkeLk fu LkðkrV÷, hkuÍkLkk rík÷kðíku fwhykLk, Lk^÷e hkuÍu h¾Lku, rÍ¢ku yÍfkh ykih Ëeøkh ðÍkRV fhLku fe MkykËík {wÞMMkh nku íkku ðkun çkk’Í yðfkík Ëeøkh RM÷k{e ¼kRÞkU fku òu Lk^÷e RçkkËík Lknª fh Ãkkíku, nfeh Mk{ÍLkk þwYy fh Ëuíkk ni rsMk fk çkk’Í yðfkík ÍçkkLk Mku ykih f¼e RþkhkU rfLkkÞkU Mku RÍnkh ¼e fh çkiXíkk ni. RçkkËík çkÍkíku ¾wË yuf rLknkÞík ne yk’÷k [eÍ ni ÷urfLk çkk’Í RM÷k{e ¼kE RçkkËík økwÍkh nkuLku fu Íku’{ {U ¾wË fku “çkzk ÃknkU[k nwðk” Mk{ÍLku ÷økíku nI ykih ËqMkhkU fku økwLkknøkkh fhkh Ëu fh nh ðõík WLk fe yiçksqE {U {wçík÷k hníku nI. ¾wË fku Lkuf ð ÃkkhMkk ykih Lkòík ÃkkLku ðk÷k ykih ËqMkhkU fku økwLkknøkkh ð çkËfkh ykih íkçkkn ð çkhçkkË nkuLku ðk÷k Mk{ÍLkk íkfççkwh fe çkË íkheLk þõ÷ ni.
RçkkËík Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
yiMku RM÷k{e ¼kE fku Þun çkkík yÃkLku rË÷ku rË{køk {U rçkXk ÷uLke [krnÞu fu yøkh ðkun Lk^÷e RçkkËíkU fhíkk ¼e ni íkku RMk {U WMk fk õÞk f{k÷ ! Þun íkku yÕ÷kn fk fh{ ni fu WMku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 53 RçkkËík fe íkkiVef yíkk Vh{kE LkeÍ RçkkËík ðkune {wVeË ni rsMk {U þhkRíku yËk fu MkkÚk MkkÚk þhkRíku fçkqr÷GÞík {-Mk÷Lk rLkGÞík fe ËwÁMíke ðøkihk ¼e ÃkkE òyut ykih ðkun {wÂ^MkËkík (Þk’Lke VkrMkË fh ËuLku ðk÷e [eÍkU) Mku ¼e {nVqÍ hnu. õÞk ¾çkh fu rsLk RçkkËíkkU Ãkh ðkun Ríkhk hnk ni þhkRík fe f{e fe ðsn Mku çkkhøkknu R÷kne {U {fçkq÷ ne Lk nkU ! Þk rVh íkfççkwh fe ðsn Mku RLk fk Mkðkçk ne òíkk hnu, çkÕfu ðkun íkfççkwh fe ðsn Mku nku Mkfíkk ni çkòyu sLLkík fu snLLk{ {U Ãknkut[ òyu. íkfççkwh
RMkhkE÷e RçkkËík økwÍkh ykih økwLknøkkh
çkLke RMkhkE÷ fk yuf þÏMk òu çknkuík økwLknøkkh Úkk yuf {híkçkk çknkuík çkzu ykrçkË (Þk’Lke RçkkËík økwÍkh) fu ÃkkMk Mku økwÍhk rsMk fu Mkh Ãkh çkkË÷ MkkÞk rVøkLk nwðk fhíku Úku. WMk økwLknøkkh þÏMk Lku yÃkLku rË÷ {U Mkku[k : “{I çkLke RMkhkE÷ fk RÂLíknkE økwLknøkkh ykih Þun çknkuík çkzu EçkkËík økwÍkh nI, yøkh {I RLk fu ÃkkMk çkiXqt íkku WB{eË ni fu yÕ÷kn íkyk÷k {wÍ Ãkh ¼e hnT{ Vh{k Ëu.” Þun Mkku[ fh ðkun WMk ykrçkË fu ÃkkMk çkiX økÞk. ykrçkË fku WMk fk çkiXLkk çknkuík Lkk økðkh økwÍhk, WMk Lku rË÷ {U fnk : “fnkt {wÍ siMkk RçkkËík økwÍkh ykih fnkt Þun Ãkh÷u Ë-hsu fk økwLknøkkh ! Þun {uhu ÃkkMk fiMku çkiX Mkfíkk ni !” [wLkkL[u WMk Lku çkze nfkhík Mku WMk þÏMk fku {w¾kíkçk rfÞk ykih fnk : “Þnkt Mku WX òyku !” RMk Ãkh yÕ÷kn íkyk÷k Lku WMk Í{kLku fu Lkçke Ãkh ðnTÞ ¼uS fu “WLk ËkuLkkU Mku Vh{kRÞu fu ðkun yÃkLku y{÷ Lkyu rMkhu Mku þwYy fhU, {I Lku RMk økwLknøkkh fku (RMk fu nwMLku ÍLk fu Mkçkçk) çkÏþ rËÞk ykih RçkkËík økwÍkh fu y{÷ (WMk fu íkfççkwh fu çkkRMk) Íkyuy fh rËÞu.” {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Ëu¾k ykÃk Lku fu sçk yuf økwLknøkkh þÏMk Lku ¾kiVu ¾wËk fku yÃkLku rË÷ {U çkMkkÞk ykih ykrsÍe fku yÃkLkkÞk íkku WMk fe çkÂÏþþ fh Ëe økE sçkfu íkfççkwh Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
54
fhLku ðk÷u Lkuf ÃkhnuÍ økkh RLMkkLk fe LkurfÞkt çkhçkkË nku øk#. {uhk nh y{÷ çkMk íkuhu ðkrMkíku nku fh RÏ÷kMk yiMkk yíkk Þk R÷kne
çkË LkMkeçk ykrçkË
çkLke RMkhkE÷ {U yuf þÏMk yuf ykrçkË fu ÃkkMk ykÞk. ðkun WMk ðõík MkßËk huÍ Úkk, WMk þÏMk Lku ykrçkË fe økhËLk Ãkh Ãkkô h¾ rËÞk, ykrçkË Lku MkÏík íkiþ fu yk÷{ {U fnk : “Ãkkô WXkyku ! yÕ÷kn íkyk÷k fe fMk{ ! ðkun íkwBnU Lknª çkÏþuøkk.” íkku yÕ÷kn Lku RþkoË Vh{kÞk : “{uhk çkLËk {wÍ Ãkh fMk{ ¾kíkk ni fu {I yÃkLku çkLËu fku Lknª çkÏþqtøkk, çkuþf {I Lku WMku çkÏþ rËÞk.”
{uhu Mkçkçk Vw÷kt çkhçkkË nku økÞk !
RMk rhðkÞík Mku ðkun LkkËkLk RM÷k{e ¼kE Rçkúík ÃkfzU fu yøkh WLk fu Mkk{Lku fkuE þÏMk ËqMkhu {wMkÕ{kLk fku yrÍGÞík ÃknkU[kyu íkku WLnU fkuE Lkk økðkhe {nMkqMk Lknª nkuíke, {kÚku Ãkh rþfLk íkf Lknª ykíke ÷urfLk sçk Þune þÏMk ¾wË RLk fe “þkLk” {U økwMíkk¾e fe swhyík fh çkiXu íkku Þun fníku MkwLkkE Ëuíku nI fu Ëu¾Lkk ! yLfheçk RMku yÕ÷kn íkyk÷k fe íkhV Mku fiMke MkÍk r{÷íke ni ! rVh sçk ðkune þÏMk íkfËehu R÷kne Mku rfMke {wMkeçkík {U økrh^íkkh nku òíkk ni íkku Þun Mk{Ííku çkÕfu çkku÷ Ãkzíku nI : “Ëu¾k ! WMk fk yLò{ !” ykih yÃkLku ík# økw{kLk fhíku nI fu yÕ÷kn íkyk÷k Lku {uhe ðsn Mku çkË÷k ÷u r÷Þk ni, nk÷ktfu WMk þÏMk fku {wMkeçkík ÃknkU[Lkk RMk çkkík fe Ë÷e÷ Lknª ni fu RMk fk Þun nk÷ “{kiMkqV” fku íkf÷eV ÃknkU[kLku fe ðsn Mku nwðk ni. {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! õÞk ykÃk fku Lknª {k’÷q{ fu Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
55
yÕ÷kn íkyk÷k fu fE yÂBçkÞk (òu çkkhøkknu R÷kne {U ÞfeLkLk ð fíyLk {fçkq÷ Úku) fku fw^Vkh Lku þneË rfÞk, WLnU íkhn íkhn fe yrÍGÞíkU ˪ {økh yÕ÷kn íkyk÷k Lku WLk fw^Vkh fku {kun÷ík Ëe ykih çkk’ÍkU fku ËwLÞk {U MkÍk Lknª Ëe rVh WLk {U Mku çkk’Í íkku RM÷k{ fu Ëk{Lk {U ¼e yk økyu ykih ËwLÞk ð ykr¾hík fe MkÍk Mku çk[ økyu. íkku õÞk ykÃk ¾wË fku yÕ÷kn íkyk÷k fu LkÍËef yÂBçkÞk Mku ¼e rÍÞkËk {wyÍTÍÍ Mk{Í çkiXu nI fu hççkw÷ yLkk{ Lku ykÃk fk “RÂLíkfk{” íkku ÷u r÷Þk {økh WLk yÂBçkÞkyu rfhk{ fk fkuE RÂLíkfk{ Lknª r÷Þk ! yiLk {wÂBfLk ni fu ykÃk ¾wË RMk ¾wË ÃkMkLËe ykih íkfççkwh fe ðsn Mku økÍçku sççkkh fu rþfkh nku fh yÍkçk fu nfËkh fhkh Ãkk [wfu nkU ykih ykÃk fku RMk fe ¾çkh ¼e Lk nku. {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! nfefe RçkkËík økwÍkh çkLËkU fu {-ËLke rfhËkh fe [LË Í-÷rfÞkt {w÷k-nÍk Vh{kRÞu ykih yÃkLke RM÷kn fk Mkk{kLk fersÞu !
÷kuøkkU fe íkf÷eVkU fk Mkçkçk {I nqt !
sçk f¼e yktÄe [÷íke Þk rçks÷e røkhíke íkku nÍhíku MkÂGÞËwLkk yíkk Mkw-÷{e Vh{kíku : ÷kuøkkU fku òu íkf÷eV ÃknkU[íke ni RMk fk Mkçkçk {I nqt, yøkh yíkk Vkiík nku òyu íkku ÷kuøkkU fe òLk RMk {wMkeçkík Mku Aqx òyu.
íkwBnU íkyßswçk Lknª nkuLkk [krnÞu
nÍhíku MkÂGÞËwLkk rçk~h rçkLk {LMkqh WLk ÷kuøkkU {U Mku Úku rsLk fku Ëu¾ fh yÕ÷kn íkyk÷k ykih ykr¾hík fk ½h ÞkË ykíkk Úkk õÞqtfu ðkun RçkkËík fe ÃkkçkLËe fhíku Úku, [wLkkL[u Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
56
ykÃk Lku yuf rËLk íkðe÷ Lk{kÍ ÃkZe, yuf þÏMk ÃkeAu ¾zk Ëu¾ hnk Úkk, nÍhíku MkÂGÞËwLkk rçk~h fku {k’÷q{ nku økÞk ykÃk Lku Lk{kÍ Mku Mk÷k{ Vihk íkku ykrsÍe fhíku nwyu RþkoË Vh{kÞk : “òu fwA íkw{ Lku {wÍ Mku Ëu¾k ni RMk Mku íkwBnU íkyßswçk Lknª nkuLkk [krnÞu, õÞqtfu þiíkkLku ÷ELk Lku rVrh~íkkU fu n{hkn yuf íkðe÷ yMkuo íkf RçkkËík fe rVh WMk fk òu yLò{ nwðk ðkun ðkÍun ni.”
ËqMkhk R{k{ ík÷kþ fh ÷ku nÍhíku MkÂGÞËwLkk nwÍiVk Lku yuf økwhkin fku Lk{kÍ ÃkZkE, sçk Lk{kÍ Mku Mk÷k{ Vihk íkku Vh{kÞk : “fkuE ËqMkhk R{k{ ík÷kþ fhku Þk yfu÷u yfu÷u Lk{kÍ ÃkZku, õÞqtfu {uhu rË÷ {U Þun ¾Þk÷ ÃkiËk nku økÞk fu {wÍ Mku yVÍ÷ fkuE Lknª ni.” yÕ÷kn fe RLk Mkçk Ãkh hn{ík nku ykih RLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku (3) {k÷ku Ëki÷ík íkfççkwh fk yuf Mkçkçk {k÷ku Ëki÷ík ykih ËwLÞkðe Lku’{íkkU fe rVhkðkLke ¼e ni. rsMk fu ÃkkMk fkh, çktøk÷k, çkUf çku÷uLMk ykih fk{fks fu r÷Þu Lkkufh [kfh nkU ðkun çkk’Í yðfkík íkfççkwh fe ykVík {U {wçík÷k nku òíkk ni rVh WMku økheçk ÷kuøk Í{eLk Ãkh hIøkLku ðk÷u fezu {fkuzkut fe íkhn nfeh r˾kE Ëuíku nI ({økh rsMku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
57
yÕ÷kn íkyk÷k çk[kyu). çkMkk yðfkík RMk rfM{ fu {w-íkfÂççkhkLkk
swB÷u WMk fu {wtn Mku rLkf÷íku MkwLkkE Ëuíku nI : “íkw{ {uhu {wtn ÷økíku nku ! íkwBnkhu siMku ÷kuøk íkku {uhe sqríkÞkt MkkV fhíku nI, {I yuf rËLk {U RíkLkk ¾[o fhíkk nqt rsíkLkk íkwBnkhk Mkk÷ ¼h fk ¾[o ni.”
{k÷ku Ëki÷ík Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
{k÷ku Ëki÷ík fe fMkhík fu çkkRMk ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks Þqt nku Mkfíkk ni fu RLMkkLk RMk çkkík fk ÞfeLk h¾u fu yuf rËLk yiMkk ykyuøkk fu WMku Þun Mkçk fwA Þnª Akuz fh ¾k÷e nkÚk ËwLÞk Mku òLkk ni, fVLk {U Úku÷e nkuíke ni Lk fçkú {U ríkòuhe, rVh fçkú fku LkurfÞkU fk Lkqh hkuþLk fhuøkk Lk fu MkkuLku [ktËe fe [{f Ë{f ! y÷ økhÍ Þun Ëki÷ík VkLke ni ykih rnhíke rVhíke Akô ni fu yks yuf fu ÃkkMk íkku f÷ rfMke ËqMkhu fu ÃkkMk ykih ÃkhMkkU rfMke íkeMkhu fu ÃkkMk ! yks fk Mkkrnçku {k÷ f÷ ft økk÷ yki h yks fk ft økk÷ f÷ {k÷k{k÷ nku Mkfíkk ni , íkku yi M ke Lkk Ãkkyu Ëkh þi fe ðsn Mku íkfççkw h {U {w çík÷k nku fh yÃkLku hçk fku õÞq t LkkhkÍ rfÞk òyu !
rçk÷k rnMkkçk snLLk{ {U Ëkr¾÷k
nwMLku yÏ÷kf fu Ãkifh, LkrçkÞkU fu íkksðh, {nçkqçku hççku yõçkh fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “A rfM{ fu ÷ku øk çkøki h rnMkkçk fu snLLk{ {U Ëkr¾÷ nkU øku. (1) W-{hk ÍwÕ{ fe ðsn Mku (2) yhçk y-MkrçkGÞík (Þk’Lke íkhVËkhe) fe ðsn Mku (3) hEMk ykih MkhËkh íkfççkwh fe ðsn Mku (4) ríkòhík fhLku ðk÷u Íqx fe ðsn Mku (5) yn÷u RÕ{ nMkË fe ðsn Mku (6) {k÷Ëkh çkwÏ÷ fe ðsn Mku.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
58
{k÷Ëkh RM÷k{e ¼kRÞkU fku [krnÞu fu nËeMku Ãkkf {U çkÞkLk fËko RMk VÍe÷ík fku nkrMk÷ fhLku fe fkurþþ fhU :
ykrsÍe fhLku ðk÷u Ëki÷ík {LË fu r÷Þu ¾wþ ¾çkhe
{ÏÍLku sq Ë ku Mk¾kðík, Ãki f hu y-Í-{íkku þhkVík fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “¾wþ ¾çkhe ni WMk þÏMk fu r÷Þu òu íktøkËMíke Lk nkuíku nwyu íkðkÍkuy (Þk’Lke ykrsÍe) RÂÏíkÞkh fhu ykih yÃkLkk {k÷ òRÍ fk{kU {U ¾[o fhu ykih {kuníkks ð r{MfeLk Ãkh hnT{ fhu ykih yn÷u RÕ{ ð rVõn Mku {u÷òu÷ h¾u.”
{k÷Ëkh {w-íkfÂççkh fku yLkku¾e LkMkeník
nÍhíku MkÂGÞËwLkk nMkLk Lku yuf y{eh fku {w-íkfÂççkhkLkk [k÷ [÷íku nwyu Ëu¾k íkku WMk Mku Vh{kÞk fu yi yn{f ! íkfççkwh Mku Ríkhkíku nwyu Lkkf [Zk fh fnkt Ëu¾ hnk ni ? õÞk WLk Lku’{íkkU fku Ëu¾ hnk ni rsLk fk þw¢ yËk Lknª rfÞk økÞk Þk WLk Lku’{íkkU fku Ëu¾ hnk ni fu rsLk fk íkÍrfhk yÕ÷kn fu ynfk{ {U Lknª. sçk WMk Lku Þun çkkík MkwLke íkku {k’rÍhík fhLku nkrÍh nwðk íkku ykÃk Lku RþkoË Vh{kÞk : “{wÍ Mku {k’rÍhík Lk fh çkÕfu yÕ÷kn fe çkkhøkkn {U íkkiçkk fh õÞk íkqLku yÕ÷kn fk Þun Vh{kLk Lknª MkwLkk : íkh-s-{yu fLÍw ÷ E{kLk : yki h Í{eLk {U Ríkhkíkk Lk [÷ çku þ f nhrøkÍ Í{eLk Lk [eh zk÷uøkk ykih nhrøkÍ çkw ÷ LËe {U ÃknkzkU fku Lk ÃknkU[uøkk. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
59
(4) nMkçk ð LkMkçk íkfççkwh fk yuf Mkçkçk nMkçk ð LkMkçk ¼e çkLkíkk ni fu RLMkkLk yÃkLku ykçkkyku ysËkË fu çk÷ çkqíku Ãkh yfzíkk ykih ËqMkhkU fku nfeh òLkíkk ni.
nMkçk ð LkMkçk fe ðsn Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
ËqMkhkU fu fkhLkk{kU Ãkh ½{Lz fhLkk snk÷ík ni, rfMke þkRh Lku fnk ni :
íkhs{k : íkwBnkhk yÃkLku RÍTÍík ð þhV ðk÷u çkkÃk, ËkËk Ãkh V¾ú fhLkk íkku ËwÁMík ni ÷urfLk WLnkU Lku íkwÍ siMku fku sLk fh çkwhk rfÞk. (Þk’Lke íkuhu ykçkk Lku çkzu çkzu fkhLkk{u Mkh yLò{ rËÞu {økh íkuhu siMkk Lkk ¾÷V (òu ËqMkhkU fu fkhLkk{kU Ãkh V¾ú fh fu Lkk{ f{kíkk ni) fku sLk{ Ëu fh çknkuík çkwhk fk{ rfÞk ni)
ykçkkyku ysËkË Ãkh V¾ú {ík fhku
íkksËkhu rhMkk÷ík, þnLþknu LkwçkwÔðík fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “yÃkLku Vkiík þwËk ykçkkyku ysËkË Ãkh V¾ú fhLku ðk÷e fki{kU fku çkkÍ yk òLkk [krnÞu, õÞqtfu ðkune snLLk{ fk fkuyu÷k nI, Þk ðkun fki{U yÕ÷kn fu LkÍËef økLËøke fu WLk fezkU Mku ¼e nfeh nku òyutøke òu yÃkLke Lkkf Mku økLËøke fku fwhuËíku nI, yÕ÷kn Lku íkw{ Mku òrnr÷GÞík fk íkfççkwh ykih WLk fk yÃkLku ykçkk Ãkh V¾ú fhLkk ¾í{ Vh{k rËÞk ni, yçk ykË{e {w¥kfe ð {kur{Lk nkuøkk Þk çkË çkÏík ð çkËfkh, Mkçk ÷kuøk nÍhíku ykË{ fe yki÷kË nI ykih nÍhíku ykË{ fku r{èe Mku ÃkiËk rfÞk økÞk ni.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
60
9 Ãkw~íkU snLLk{ {U òyutøke MkwÕíkkLku RLMkku òLk, hn{íku yk-÷r{ÞkLk, Mkhðhu ÍeþkLk Lku RþkoË Vh{kÞk : “{qMkk fu Í{kLku {U Ëku ykËr{ÞkU Lku çkkn{ V¾ú rfÞk, WLk {U Mku yuf (òu fu fkrVh Úkk) Lku fnk “{I Vw÷kt fk çkuxk Vw÷kt nqt” RMk íkhn ðkun Lkð Ãkw~íkU þw{kh fh økÞk. yÕ÷kn íkyk÷k Lku nÍhíku MkÂGÞËwLkk {qMkk fe íkhV ðnTÞ ¼uS fu “WMk Mku Vh{k ËersÞu fu ðkun Lkð fe Lkð Ãkw~íkU (fw£ fe ðsn Mku) snLLk{ {U òyutøke ykih íkw{ WLk fu MkkÚk ËMkðU nkuøku.” (5) nwMLkku s{k÷ íkfççkwh fk Ãkkt[ðkt Mkçkçk nwMLkku s{k÷ ni fu çkk’Í yðfkík RLMkkLk yÃkLke ¾qçk Mkqhíke fe ðsn Mku {w-íkfÂççkh nku òíkk ni, rfMke fk htøk økkuhk ni íkku ðkun fk÷u htøk ðk÷u fku, fkuE fË ykðh ni íkku ðkun Akuxu fË ðk÷u fku, rfMke fe ykt¾U çkze çkze nI íkku ðkun Akuxe ykt¾kU ðk÷u fku nfeh Mk{ÍLkk þwYy fh Ëuíkk ni, W{q{Lk Þun çke{khe {ËkuO fe rLkMçkík ykihíkkU {U rÍÞkËk ÃkkE òíke ni.
nwMLkku s{k÷ fe ðsn Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fu R÷ks nwMLkku s{k÷ fu çkkRMk ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks fhLku fu r÷Þu yÃkLke RÂçíkËk ykih RÂLíknk Ãkh økkih fersÞu fu {uhk ykøkkÍ LkkÃkkf LkwíkVk (Þk’Lke økLËk fíkhk) ykih yLò{ Mkzk nwðk {wËko ni. W{ú fu nh Ëkih {U nwMLk ÞfMkkt Lknª hníkk çkÕfu ðõík økwÍhLku fu MkkÚk MkkÚk {ktË Ãkz òíkk ni, f¼e fkuE nkrËMkk ¼e RMk nwMLk fu ¾krík{u fk Mkçkçk çkLk òíkk ni, ¾ki÷íkk nwðk íku÷ íkku (1)
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 61 çknkuík çkze [eÍ ni, Wçk÷íkk ËqÄ ¼e Mkkhu nwMLk fku økkhík fhLku fu r÷Þu fkVe ni. Þun ¼e Ãkuþu LkÍh hnu fu RLMkkLk sçk íkf ËwLÞk {U hníkk ni yÃkLku rsM{ fu yLËh {wÏíkr÷V økLËrøkÞkt {-Mk÷Lk Ãkux {U Ãkk¾kLkk ð Ãkuþkçk ykih hen (Þk’Lke çkËçkqËkh nðk), Lkkf {U hªX, {wtn {U Úkqf, fkLkkU {U çkËçkqËkh {i÷, Lkk¾wLkkU {U {i÷, ykt¾kU {U fe[z ykih ÃkMkeLku Mku çkËçkqËkh çkøk÷U r÷Þu rVhíkk ni, hkuÍkLkk fE fE çkkh RÂMíkLò ¾kLku {U yÃkLku nkÚk Mku Ãkk¾kLkk ð Ãkuþkçk MkkV fhíkk ni, õÞk RLk Mkçk [eÍkU fu nkuíku nwyu Vfík økkuhe htøkík, zu÷zku÷ ykih fË ð fk{ík LkeÍ [kizu [f÷u MkeLku ðøkihk Ãkh íkfççkwh fhLkk Íiçk Ëuíkk ni ! ÞfeLkLk Lknª. nÍhíku MkÂGÞËwLkk ynLkV rçkLk fiMk Vh{kíku nI : “ykË{e Ãkh íkyßswçk ni fu ðku n íkfççkwh fhíkk ni nk÷ktfu ðkun Ëku {íkoçkk Ãkuþkçk økkn Mku rLkf÷k ni.” nÍhíku MkÂGÞËwLkk nMkLk Vh{kíku nI : “ykË{e Ãkh íkyßswçk ni fu ðkun hkuÍkLkk yuf Þk Ëku {íkoçkk yÃkLku nkÚk Mku LkkÃkkfe Äkuíkk ni rVh ¼e Í{eLk ð ykM{kLk fu çkkËþkn (Þk’Lke yÕ÷kn íkyk÷k) Mku {wfkçk÷k fhíkk ni.” íkfççkwh
nÍhíku MkÂGÞËwLkk ÷wõ{kLk nfe{
fe LkMkeník
nÍhíku ÷wõ{kLk nfe{ Lku yÃkLku çkuxu fku LkMkeník fhíku nwyu RþkoË Vh{kÞk : “yi {uhu çkuxu ! WMk þÏMk fku íkfççkwh fhLkk rfMk íkhn hðk (Þk’Lke òRÍ) ni rsMk fe yM÷ Þun ni fu WMku Ãkkô Mku hkitËk økÞk ni Þk’Lke WMk fk ¾{eh r{èe ni ykih õÞqtfh íkfççkwh fhíkk ni sçkfu WMk fe yM÷ yuf økLËk fíkhk ni.”
nÍhíku yçkq Íh ykih nÍhíku rçk÷k÷
fe rnfkÞík
nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq Íh Lku yuf çkkh nÍhíku MkÂGÞËwLkk rçk÷k÷ fku rMkÞkn htøk Ãkh ykh (Þk’Lke þ{o) Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
62
rË÷kE, WLnkU Lku hMkq÷u yfh{ fe r¾Ë{ík {U rþfkÞík fe íkku ykÃk Lku nÍhíku yçkq Íh Mku RMk fe íkMËef fhLku fu çkk’Ë RþkoË Vh{kÞk : “yi yçkq Íh ( ) ! íkwBnkhu rË÷ {U y¼e íkf òrnr÷GÞík fu íkfççkwh {U Mku fwA çkkfe ni.” Þun MkwLk fh nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq Íh Lku yÃkLku ykÃk fku Í{eLk Ãkh røkhk rËÞk ykih fMk{ ¾kE fu sçk íkf nÍhíku MkÂGÞËwLkk rçk÷k÷ RLk fu ÁÏMkkhkU fku yÃkLku fË{kU Mku Lknª hkitËUøku ðkun yÃkLkk Mkh Lknª WXkyutøku. [wLkkL[u WLnkU Lku Mkh Lk WXkÞk n¥kkfu nÍhíku MkÂGÞËwLkk rçk÷k÷ Lku RMk íkhn fk y{÷ rfÞk.
nwMLk ðk÷k Lkòík Ãkkyuøkk...... {økh fçk ?
(2) nMkeLkku s{e÷ nkuíku nwyu ¼e ykrsÍe RÂÏíkÞkh fersÞu
ykih RMk VÍe÷ík fu nfËkh çkrLkÞu. þVeW÷ {wÂÍTLkçkeLk, yLkeMkw÷ økheçkeLk, rMkhkswMMkkr÷feLk fk Vh{kLku rË÷ LkþeLk ni : “òu nMkeLkku s{e÷ ykih þheVw÷ yM÷ (Þk’Lke Ÿ[u ¾kLkËkLk ðk÷k) nkuLku fu çkk ðwsqË {wLfrMkÁ÷ r{Íks nkuøkk íkku ðkun WLk ÷kuøkkU {U Mku nkuøkk rsLnU yÕ÷kn rfÞk{ík fu rËLk Lkòík yíkk Vh{kyuøkk.” (6) fkBÞkrçkÞkt RLMkkLk fe rÍLËøke fkBÞkçke ð Lkkfk{e fe ËkMíkkLk ni, sçk {wMkÕMk÷ fkBÞkrçkÞkt çkk’Í RM÷k{e ¼kRÞkU fu fË{ [q{íke nI íkku ðkun Ãki Ëh Ãki Lkk fkr{ÞkU fu rþfkh nkuLku ðk÷u Ëwr¾ÞkhkU fku nfeh Mk{ÍLkk þwYy fh Ëuíku nI, ¾wË fku çkunË íksrhçkk fkh Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 63 økhËkLkíku nwyu WLnU çku ðwfqV, LkkËkLk, økÄk ykih Lk òLku fiMku fiMku yÕfkçkkík Mku LkðkÍíku nI. íkfççkwh
fkBÞkrçkÞkU fe ðsn Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
fkBÞkrçkÞkU Ãkh Vq÷u Lk Mk{k fh ò{u Mku çkknh nkuLku ðk÷kU fku Þun Lknª ¼q÷Lkk [krnÞu fu ðõík n{uþk yuf Mkk Lknª hníkk, çkw÷ÂLËÞkU Ãkh ÃknkU[Lku ðk÷kU fku yõMkh ðkÃkMk ÃkMíke {U ¼e ykLkk Ãkzíkk ni, nh f{k÷ fku Íðk÷ ni. ykÃk fku fkBÞkçke r{÷e RMk Ãkh yÕ÷kn íkyk÷k fk þw¢ yËk fersÞu Lk fu yÃkLkk f{k÷ íkMkÔðwh fh fu Lkk þw¢kU fe MkV {U ¾zu nkuLku fe sMkkhík ! rVh rsMku ykÃk “fkBÞkçke” Mk{Í hnu nI WMk fk MkVh ËwLÞk Mku þwYy nku fh ËwLÞk ne {U ¾í{ nku òíkk ni, nfefe fkBÞkçk íkku ðkun ni òu fçkúku n~h {U fkBÞkçk nku fh hn{íku R÷kne fu Mkkyu {U sLLkík {U Ëkr¾÷ nku økÞk, siMkkfu Ãkkhn 28 Mkqhyu íkøkkçkwLk fe ykÞík 9 {U RþkoËu R÷kne ni : íkh-s-{yu fLÍw÷ E{kLk : òu yÕ÷kn Ãkh E{kLk ÷kyu ykih yåAk fk{ fhu yÕ÷kn WMk fe çkwhkRÞkt Wíkkh Ëuøkk ykih WMku çkkøkkU {U ÷u òyuøkk rsLk fu Lke[u LknhU çknU fu ðkun n{uþk WLk {U hnU Þune çkze fkBÞkçke ni. (7) íkkfík ð fwÔðík íkfççkwh fk yuf Mkçkçk íkkfík ð fwÔðík ¼e ni, rsMk fk fË fkX rLkf÷íkk nwðk nku, çkkÍqykut fe {Ar÷Þkt VzfU ykih MkeLkk [kizk nku íkku ðkun çkMkk yðfkík f{Íkuh rsM{ ðk÷u fku nfeh Mk{ÍLkk þwYy fh Ëuíkk ni. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
64
íkkfík ð fwÔðík fe ðsn Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
íkkfík ð fwÔðík Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks fhLku fu r÷Þu Þqt rV¢u {ËeLkk fersÞu fu fwÔðík ð Vwhíke íkku [kiÃkkÞkU ykih ËrhLËkU {U ¼e nkuíke ni çkÕfu WLk {U RLMkkLk Mku rÍÞkËk íkkfík nkuíke ni íkku rVh yÃkLku yLËh ykih òLkðhkU {U “{w~íkhf” rMkVík Ãkh íkfççkwh õÞqt rfÞk òyu ! nk÷ktfu n{khu rsM{ fe Lkk íkwðkLke fk íkku Þun nk÷ ni fu yøkh yuf rËLk çkw¾kh yk òyu íkku íkkfík ð fwÔðík fk Mkkhk Lkþk Wíkh òíkk ni, {k’{q÷e Mke økh{e {U Íhk ÃkiË÷ [÷Lkk Ãkzu íkku ÃkMkeLku Mku þhkçkqh nku fh rLkZk÷ nku òíku nI, MkËo nðk [÷u íkku fÃkfÃkkLku ÷økíku nI. çkze çke{krhÞkt íkku çkze ne nkuíke nI RLMkkLk fe zkZ {U yøkh ËËo nku òyu íkku WMk ðõík ¾qçk yLËkÍk nku òíkk ni fu WMk fe íkkfík ð fwÔðík fe nirMkGÞík õÞk ykih rfíkLke ni ! rVh sçk {kiík ykyuøke íkku Þun Mkkhe íkkfík ð fwÔðík Ähe fe Ähe hn òyuøke ykih çku çkMke fk yk÷{ Þun nkuøkk fu yÃkLke {hÍe Mku nkÚk íkku õÞk ôøk÷e ¼e Lknª rn÷k MkfUøku. r÷nkÍk {uhu {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yiMke ykrhÍe fwÔðík Ãkh LkkÍkt nkuLkk n{U Íiçk Lknª Ëuíkk. (8) ykunËk ð {LMkçk f¼e ykunËk ð {LMkçk fe ðsn Mku ¼e RLMkkLk íkfççkwh fk rþfkh nku òíkk ni.
ykunËk ð {LMkçk fe ðsn Mku ÃkiËk nkuLku ðk÷u íkfççkwh fk R÷ks
yiMku RM÷k{e ¼kRÞkU fku [krnÞu fu yÃkLkk ÍunTLk çkLkkyut fu VkLke Ãkh V¾ú LkkËkLke ni, RÍTÍík ð {LMkçk fçk íkf MkkÚk ËUøku, rsMk {LMkçk fu çk÷ çkqíku Ãkh yks yfzíku nI f÷ f÷kt fku rALk økÞk íkku þkÞË WLne ÷kuøkkU Mku {wtn AwÃkkLkk Ãkzu rsLk Mku yks íknfeh Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
65
yk{uÍ Mkw÷qf fhíku nI, yks rsLk Ãkh nwõ{ [÷kíku nI hexkÞ{uoLx fu ËqMkhu rËLk WLne fe r¾Ë{ík {U nkrÍh nku fh ÃkuLþLk fuMk rLkÃkxðkLkk ni ! y÷ økhÍ VkLke [eÍkU Ãkh økwYh ð íkfççkwh õÞqtfh rfÞk òyu ! RMk r÷Þu fiMkk ne çkzk {LMkçk Þk ykunËk r{÷ òyu yÃkLke ykifkík Lknª ¼q÷Lke [krnÞu. yk’÷k nÍhík R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Vh{kíku nI : “ykË{e fku yÃkLke nk÷ík fk r÷nkÍ ÍYh ni Lk fu yÃkLku fku ¼q÷u Þk MkíkkRþu {hËw{ (Þk’Lke ykËr{ÞkU fu íkk’heV fhLku ) Ãkh Vq÷u.” “ ykrsÍe” fu Ãkkt[ nwYV fe rLkMçkík Mku 5 rnfkÞkík (1) yÃkLke ykifkík ÞkË h¾íkk nqt yÞkÍ, MkwÕíkkLk {n{qË økÍTLkðe fk yuf yËLkk økw÷k{ Úkk rVh íkh¬e fhíku fhíku WMk fk {nçkqçk íkheLk ðÍeh çkLk økÞk. yÞkÍ fe fkBÞkrçkÞkt nkrMkËeLk ËhçkkrhÞkU fku yuf ykt¾ Lk ¼kíke Úkª. ðkun {kify fe íkkf {U hníku Úku fu rfMke íkhn yÞkÍ fku {n{qË fe LkÍhkU Mku røkhk ËU. ykr¾hu fkh WLnU yuf {kify r{÷ ne økÞk. nwðk Þqt fu yÞkÍ fk {k’{q÷ Úkk fu hkuÍkLkk {ÏMkqMk ðõík {U yuf f{hu {U [÷k òíkk ykih fwA Ëuh økwÍkh fh ðkÃkMk yk òíkk. ËhçkkrhÞkU Lku {n{qË fu fkLk ¼hLkk þwYy rfÞu fu ÍYh yÞkÍ Lku þkne ¾ÍkLku {U ¾wËo çkwËo fh fu {k÷ sBy fh h¾k ni rsMku Ëu¾Lku fu r÷Þu f{hyu ¾kMk {U òíkk ni, ðkun WMk f{hu fku íkk÷k ÷økk fh h¾íkk ni ykih rfMke ykih fku yLËh Ëkr¾÷ nkuLku fe RòÍík Lknª Ëuíkk. {n{qË fku yøk[uo yÞkÍ Ãkh {wfB{÷ yu’rík{kË Úkk {økh ËhçkkrhÞkU fku {wí{RLk fhLku fu r÷Þu yuf ðÍeh fku fnk fu WMk f{hu fk íkk÷k íkkuz zk÷ku, ðnkt òu fwA r{÷u ðkun íkwBnkhk ni. ðÍeh ykih Ëeøkh Ëhçkkhe ¾wþe ¾wþe yÞkÍ fu f{hu {U ò ½wMku. {økh Þun Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 66 õÞk ! ðnkt yuf ÃkwhkLku çkkuMkeËk r÷çkkMk ykih [ÃÃk÷kU fu rMkðk fwA Úkk ne Lknª. ËhçkkrhÞkU fe ykt¾U Vxe fe Vxe hn øk#. {n{qË Lku yÞkÍ Mku WLk fÃkzkU ykih [ÃÃk÷kU fu çkkhu {U ËhÞk^ík rfÞk íkku WMk Lku çkíkkÞk fu Þun {uhe økw÷k{e fu Ëkih fe ÞkËøkkh nI rsLnU Ëu¾ fh {I yÃkLke ykifkík ÞkË h¾íkk nqt ykih ¾wË fku {kisqËk WYs Ãkh íkfççkwh {U {wçík÷k Lknª nkuLku Ëuíkk. Þun MkwLk fh {n{qË yÃkLku ðVkËkh ¾krË{ yÞkÍ Mku ykih rÍÞkËk {w-íkyÂMMkh LkÍh ykLku ÷økk ykih ËhçkkrhÞkU fk {wtn fk÷k nwðk. íkfççkwh
(2) Mkkhe MkÕíkLkík fe fe{ík yuf røk÷kMk ÃkkLke Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 540 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “{ÕVqÍkíku yk’÷k nÍhík” MkVnk 376 Ãkh ni : nÍhík ¾÷eVk nkYLk hþeË W-÷{k ËkuMík Úku. Ëhçkkh {U W-÷{k fk {ß{y nh ðõík ÷økk hníkk Úkk. yuf {íkoçkk ÃkkLke ÃkeLku fu ðkrMkíku {tøkkÞk, {wtn íkf ÷u økyu Úku, ÃkeLkk [kníku Úku fu yuf ykr÷{ Mkkrnçk Lku Vh{kÞk : “y{eÁ÷ {wyr{LkeLk ! Íhk XnrhÞu ! {I yuf çkkík ÃkqALkk [kníkk nqt.” VkihLk ¾÷eVk Lku nkÚk hkuf r÷Þk. WLnkU Lku Vh{kÞk : “yøkh ykÃk støk÷ {U nkU ykih ÃkkLke {wÞMMkh Lk nku ykih ÃÞkMk fe rþÆík nku íkku RíkLkk ÃkkLke rfMk fËh fe{ík Ëu fh ¾heËUøku ?” Vh{kÞk : “ðÕ÷kn ! ykÄe MkÕíkLkík Ëu fh.” Vh{kÞk : “çkMk Ãke ÷ersÞu !” sçk ¾÷eVk Lku Ãke r÷Þk, WLnkU Lku Vh{kÞk : “yçk yøkh Þun ÃkkLke rLkf÷Lkk [knu ykih Lk rLkf÷ Mkfu (Þk’Lke Ãkuþkçk ne çkLË nku òyu) íkku rfMk fËh fe{ík Ëu fh RMk fk rLkf÷Lkk {ku÷ (Þk’Lke ¾heË) ÷Uøku ?” fnk : “ðÕ÷kn ! Ãkqhe MkÕíkLkík Ëu fh.” RþkoË Vh{kÞk : “çkMk ykÃk fe MkÕíkLkík fe Þun nfefík ni Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
67
fu yuf {íkoçkk yuf [wÕ÷q ÃkkLke Ãkh ykÄe rçkf òyu ykih ËqMkhe çkkh Ãkqhe. RMk (nwfq{ík) Ãkh rsíkLkk [knu íkfççkwh fh ÷ersÞu !” (3) Mkk÷khu ÷~fh fku LkMkeník nÍhíku MkÂGÞËwLkk {wíkŠ hV rçkLk yçËwÕ÷kn Lku yuf ÷~fh fu rMkÃkn Mkk÷kh “{wnÕ÷çk” fku huþ{e swççku {U {ÕçkqMk yfz fh [÷íku nwyu Ëu¾k íkku ykÃk Lku Vh{kÞk : yi yÕ÷kn fu çkLËu ! yÕ÷kn ykih WMk fu hMkq÷ fku Þun [k÷ ÃkMkLË Lknª. WMk Lku sðkçkLk fnk : õÞk íkw{ {wÍu Ãkn[kLkíku Lknª fu {I fkiLk nqt ! Vh{kÞk : õÞqt Lknª, {I íkwBnU ¾qçk Ãkn[kLkíkk nqt, íkwBnkhk ykøkkÍ yuf çkË÷Lku ðk÷k LkwíkVk (Þk’Lke økLËk fíkhk), yLò{ çkËçkqËkh {wËko ykih Ëhr{ÞkLke ðõVu (Þk’Lke rÍLËøke ¼h Ãkux) {U økLËøke WXkyu rVhLkk ni. Þun MkwLk fh “{wnÕ÷çk” (þhr{LËk nku fh) [÷k økÞk ykih WMk Lku Þun [k÷ Akuz Ëe. (4) çkw÷LËe [knLku ðk÷u fe ÁMðkE yuf çkwÍwøko Vh{kíku nI : “{I Lku fkunu MkVk fu fheçk yuf þÏMk fku ¾å[h Ãkh Mkwðkh Ëu¾k, fwA økw÷k{ WMk fu Mkk{Lku Mku ÷kuøkkU fku nxk hnu Úku, rVh {I Lku WMku çkøkËkË {U RMk nk÷ík {U ÃkkÞk fu ðkun Lktøku Ãkkô ykih nMkhík ÍËk Úkk LkeÍ WMk fu çkk÷ ¼e çknkuík çkZu nwyu Úku, {I Lku WMk Mku ÃkqAk : “yÕ÷kn Lku íkwBnkhu MkkÚk õÞk {wyk-{÷k Vh{kÞk ?” íkku WMk Lku sðkçk rËÞk : “{I Lku yiMke søkn çkw÷LËe [kne snkt ÷kuøk ykrsÍe fhíku nI íkku yÕ÷kn Lku {wÍu yiMke søkn ÁMðk fh rËÞk snkt ÷kuøk rhVTyík (Þk’Lke çkw÷LËe) Ãkkíku nI.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
68
(5) {uhu {fk{ {U fkuE f{e íkku Lknª ykE yuf hkík nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ fu nkt fkuE {un{kLk ykÞk, ykÃk fwA r÷¾ hnu Úku. fheçk Úkk fu [hkøk çkwÍ òíkk. {un{kLk Lku yÍo fe {I WX fh Xef fh Ëuíkk nqt íkku ykÃk Lku Vh{kÞk : {un{kLk Mku r¾Ë{ík ÷uLkk yåAe çkkík Lknª ni. WMk Lku fnk økw÷k{ fku søkk Ëqt ? Vh{kÞk : ðkun y¼e y¼e MkkuÞk ni. rVh ykÃk ¾wË WXu ykih fwÃÃke ÷u fh [hkøk {U íku÷ ¼h rËÞk. {un{kLk Lku fnk : Þk y{eh÷ {wyr{LkeLk ! ykÃk Lku ¾wË Íkíke íkkih Ãkh Þun fk{ rfÞk ? Vh{kÞk : sçk {I (RMk fk{ fu r÷Þu) økÞk íkku ¼e W{h Úkk ykih sçk ðkÃkMk ykÞk íkku ¼e W{h ne Úkk, {uhu {fk{ {U fkuE f{e Lknª ykE ykih çkuníkheLk ykË{e ðkun ni òu yÕ÷kn íkyk÷k fu nkt íkðkÍkuy fhLku ðk÷k nku. {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! n{khu çkwÍwøkkoLku ËeLk {fk{ ð {íkoçkk ykih ykunËk ð {LMkçk r{÷Lku fu çkk ðwsqË rfMk fËh ykrsÍe Vh{kÞk fhíku Úku ! yÕ÷kn WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku.
íkfççkwh fu {ÍeË R÷ks (1) çkkhøkknu R÷kne {U nkrÍhe fku ÞkË hr¾Þu
RMk íkhn “rV¢u {ËeLkk” (Þk’Lke yÃkLkk {wnk-Mkçkk) fersÞu fu f÷ sçk n~h çkÃkk nkuøkk ykih nh yuf yÃkLku rfÞu fk rnMkkçk Ëuøkk íkku {wÍu ¼e yÃkLku hççku Íw÷ s÷k÷ fe çkkhøkkn {U yÃkLku yk’{k÷ fk rnMkkçk ËuLkk Ãkzuøkk, WMk ðõík {I RÂLíknkE RßÍ, Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
69
rÍÕ÷ík ykih ÃkMíke fe søkn Ãkh nkuôøkk. yøkh {uhk hçk {wÍ Mku LkkhkÍ nwðk íkku {uhk õÞk çkLkuøkk ! yøkh íkfççkwh fu Mkçkçk {wÍu snLLk{ {U VUf rËÞk økÞk íkku ðkun nku÷Lkkf yÍkçk õÞqtfh çkhËk~ík fh ÃkkŸøkk ? RMk íkhn íkMkÔðwh {U yÍkçk fku ÞkË fhLku fe ðsn Mku RÂLfMkkhe ÃkiËk nkuøke. RLk ík{k{ çkkíkkU fku Mkku[ fh íkfççkwh Ëqh nku òyuøkk, ykih çkLËk ¾wË fku yÕ÷kn íkyk÷k fe çkkhøkkn {U nfeh ð ykrsÍ ¾Þk÷ fhuøkk. (2) Ëwyk fersÞu íkfççkwh Mku Lkòík ÃkkLku fu r÷Þu “{kur{Lk fu nrÚkÞkh” Þk’Lke Ëwyk fku RÂMík’{k÷ fersÞu ykih çkkhøkknu R÷kne Mku fwA RMk íkhn Ëwyk {ktrøkÞu : “Þk yÕ÷kn ! {I Lkuf çkLkLkk [kníkk nqt, íkfççkwh Mku òLk AwzkLkk [kníkk nqt {økh Lk^Mkku þiíkkLk Lku {wÍu Ëçkk h¾k ni, yi {uhu {kr÷f {wÍu RLk fu {wfkçk÷u {U fkBÞkçke yíkk Vh{k, {wÍu Lkuf çkLkk Ëu, ykrsÍe fk Ãkifh çkLkk Ëu.”
økwLkknkU fe ykËík Awzk Þk R÷kne {wÍu Lku f RLMkkt çkLkk Þk R÷kne (3) yÃkLku WÞqçk Ãkh LkÍh hr¾Þu íkfççkwh Mku çk[Lku fu r÷Þu yÃkLku WÞqçk Ãkh LkÍh h¾Lkk çknkuík {wVeË ni ykih yÃkLke ykËkík ð yíkðkh fku íkõðk fe A÷Lke Mku økwÍkhLkk WÞqçk ð LkfkRMk fe Ãkn[kLk fu r÷Þu çknkuík {wykrðLk ni. ËkVuyu hLòu {÷k÷, Mkkrnçku sqËku Lkðk÷ fk Vh{kLku çkk f{k÷ ni : “yLfheçk {uhe WB{ík fku rÃkA÷e WB{íkkU fe çke{khe ÷krnf nkuøke.” Mknkçkyu rfhk{ Lku yÍo fe : “rÃkA÷e WB{íkkU fe çke{khe õÞk ni ?” íkku ykÃk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
70
Lku RþkoË Vh{kÞk : “íkfççkwh fhLkk, RíkhkLkk, fMkhík Mku {k÷ sBy fhLkk ykih ËwLÞk {U yuf ËqMkhu Ãkh Mkçfík ÷u òLkk LkeÍ ykÃkMk {U çkwøÍku nMkË h¾Lkk, çkwÏ÷ fhLkk, Þnkt íkf fu ðkun ÍwÕ{ {U íkçËe÷ nku òyu ykih rVh rVíkLkk ð VMkkË çkLk òyu.” (4) LkwõMkkLkkík Ãkuþu LkÍh hr¾Þu {kunr÷fkík fk yuf R÷ks Þun ¼e ni fu sçk rfMke {kunr÷f fu ËhÃkuþ nkuLku fk yLËuþk nku íkku WMk fu LkwõMkkLkkík ð yÍkçkkík Ãkh ¾qçk økkih fhu íkkfu yÃkLku yLËh WMk {kunr÷f (Þk’Lke n÷kf fhLku ðk÷u y{÷) Mku çk[Lku fk sÍçkk ÃkiËk nku. (5) ykrsÍe RÂÏíkÞkh fh ÷ersÞu yÃkLku rË÷ Mku íkfççkwh fe økLËøke fku MkkV fhLku fu r÷Þu ykrsÍe fk ÃkkLke RÂMík’{k÷ fhLkk çkunË {wVeË ni, ¾k-ík{w÷ {wh-Mk÷eLk, hnT{íkwÂÕ÷÷ yk-÷{eLk fk Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “íkðkÍkuy (Þk’Lke ykrsÍe) RÂÏíkÞkh fhku ykih r{MfeLkkU fu MkkÚk çkiXk fhku yÕ÷kn fu çkzu {íkoçku ðk÷u çkLËu çkLk òykuøku ykih íkfççkwh Mku ¼e çkhe nku òykuøku.”
r¾LÍeh Mku çkËíkh
økwYh ð íkfççkwh Lku Lk rfMke fku þkRMíkøke çkÏþe ni ykih Lk rfMke fku y-Í{ík ð Mkh çkw÷LËe fe [kuxe Ãkh ÃknkU[kÞk ni, nkt ! rÍÕ÷ík fe ÃkÂMíkÞkU {U ÍYh røkhkÞk ni siMkkfu LkrçkGÞu {wfho{, Lkqhu {wsMMk{ fk Vh{kLku {wyÍTÍ{ ni : “òu yÕ÷kn fu r÷Þu ykrsÍe RÂÏíkÞkh fhu yÕ÷kn WMku çkw÷LËe yíkk Vh{kyuøkk, ÃkMk ðkun ¾wË fku f{Íkuh Mk{Íuøkk {økh ÷kuøkkU fe LkÍhkU {U yÍe{ nkuøkk ykih òu íkfççkwh fhu yÕ÷kn WMku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 71 Í÷e÷ fh Ëuøkk, ÃkMk ðkun ÷kuøkkU fe LkÍhkU {U Akuxk nkuøkk {økh ¾wË fku çkzk Mk{Ííkk nkuøkk Þnkt íkf fu ðkun ÷kuøkkU fu LkÍËef fw¥ku ykih r¾LÍeh Mku ¼e çkËíkh nku òíkk ni.” íkfççkwh
nh yuf fu Mkh {U ÷økk{
yuf ykih søkn Vh{kLku yk÷eþkLk ni : “nh RLMkkLk fu Mkh {U yuf ÷økk{ nkuíke ni òu yuf rVrh~íku fu nkÚk {U nkuíke ni, sçk çkLËk íkðkÍkuy fhíkk ni íkku WMk ÷økk{ fu Íheyu WMku çkw÷LËe yíkk fe òíke ni ykih rVrh~íkk fníkk ni : “çkw÷LË nku ò ! yÕ÷kn íkwÍu çkw÷LË Vh{kyu.” ykih yøkh ðkun yÃkLku ykÃk fku (íkfççkwh Mku) ¾wË ne çkw÷LË fhíkk ni íkku ðkun WMku Í{eLk fe òrLkçk ÃkMík (Þk’Lke Lke[k) fh fu fníkk ni : “ÃkMík (Þk’Lke Lke[k) nku ò ! yÕ÷kn íkwÍu ÃkMík fhu.”
õÞk Þun ¼e {wÍ Mku çkuníkh nku Mkfíkk ni !
nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ nMkLk çkMkhe RMk fËh {wLfrMkÁ÷ r{Íks Úku fu nh VËo fku yÃkLku Mku çkuníkh íkMkÔðwh fhíku. RMk fk Mkçkçk Þun nwðk fu yuf rËLk ËrhÞkyu rËs÷k Ãkh rfMke nçkþe fku ykihík fu MkkÚk RMk íkhn þhkçk Lkkuþe {U {wçík÷k Ëu¾k fu þhkçk fe çkkuík÷ WMk fu Mkk{Lku Úke. WMk ðõík ykÃk fku Þun íkMkÔðwh nwðk fu õÞk Þun ¼e {wÍ Mku çkuníkh nku Mkfíkk ni ? õÞqtfu Þun íkku þhkçke ni. RMke ËkihkLk yuf f~íke Mkk{Lku ykE rsMk {U Mkkík yVhkË Úku ykih ðkun økhf nku økE, Þun Ëu¾ fh nçkþe ÃkkLke {U fqË økÞk ykih A yVhkË fku yuf yuf fh fu rLkfk÷k. rVh ykÃk Mku yÍo rfÞk : ykÃk rMkVo yuf ne fe òLk çk[k ÷U. {I íkku Þun RÂBíknkLk ÷u hnk Úkk fu ykÃk fe [~{u çkkríkLk ¾w÷e nwE ni Þk Lknª ! ykih Þun yki h ík òu {u h u ÃkkMk ni , {u h e ðkr÷Ëk nI yki h RMk çkku í k÷ Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
72
{U MkkËk ÃkkLke ni. Þun MkwLkíku ne ykÃk RMk ÞfeLk fu MkkÚk fu Þun íkku fkuE økiçke þÏMk ni WMk fu fË{kU {U røkh Ãkzu ykih nçkþe Mku fnk fu rsMk íkhn íkqLku A yVhkË fe òLk çk[kE RMke íkhn íkfççkwh Mku {uhe òLk ¼e çk[k Ëu. WMk Lku Ëwyk fe fu yÕ÷kn íkyk÷k ykÃk fku Lkqhu çkMkehík yíkk Vh{kyu Þk’Lke rfçkúku LkÏðík fku Ëqh fh Ëu. [wLkkL[u yiMkk ne nwðk fu RMk fu çkk’Ë yÃkLku ykÃk fku f¼e çkuníkh íkMkÔðwh Lknª rfÞk.
ykrsÍe fk yuf Ãkn÷q nÍhíku MkÂGÞËwLkk nMkLk Vh{kíku nI : “íkðkÍkuy Þun ni fu sçk íkw{ yÃkLku ½h Mku rLkf÷ku íkku rsMk {wMkÕ{kLk Mku ¼e r{÷ku WMku yÃkLku ykÃk Mku yVÍ÷ òLkku.” {I MkçkMku çkwhknqt rLkøkknu fh{nku
{økhykÃkfknqt rLkøkknu fh{nku
ykrsÍe rfMk nË íkf fe òyu ? Ëeøkh yÏ÷kfe ykËkík fe íkhn ykrsÍe {U ¼e yu’ríkËk÷ h¾Lkk çknkuík ÍYhe ni õÞqtfu yøkh ykrsÍe {U rçk÷k ÍYhík rÍÞkËíke fe íkku rÍÕ÷ík ykih f{e fe íkku íkfççkwh {U ò ÃkzLku fk ¾Ëþk ni. r÷nkÍk RMk nË íkf ykrsÍe fe òyu rsMk {U rÍÕ÷ík ykih n÷fk ÃkLk Lk nku. (6) Mk÷k{ {U Ãkn÷ fersÞu nh {wMkÕ{kLk fku y{eh nku Þk økheçk, çkzk nku Þk Akuxk Mk÷k{ {U Ãkn÷ fersÞu. n{khu {-ËLke ykfk íkku çkå[kU fku ¼e Mk÷k{ {U Ãkn÷ Vh{kÞk fhíku Úku. nÍhíku MkÂGÞËwLkk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
73
yLkMk [LË ÷zfkU fu ÃkkMk Mku økwÍhu íkku WLk fku Mk÷k{ rfÞk, rVh Vh{kÞk : “hMkq÷wÕ÷kn ¼e RMke íkhn rfÞk fhíku Úku.” {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! Ëu¾k ykÃk Lku ! n{khu ykfk rfMk fËh {wLfrMkÁ÷ r{Íks nI fu AkuxkU fku ¼e Mk÷k{ {U Ãkn÷ rfÞk fhíku nI. fkþ ! n{ ¼e yøkh çkzu nI íkku Aku x kU fu Ãkn÷ fhLku fk RÂLíkÍkh rfÞu çkøki h Mkhfkh fe ykrsÍe ðk÷e MkwLLkík “Ãkn÷u Mk÷k{ fhLkk” yËk fh r÷Þk fhU. íkuhe MkkËøke Ãku ÷k¾kU, íkuhe ykrsÍe Ãku ÷k¾kU nkU Mk÷k{u ykrsÍkLkk {-ËLke {ËeLku ðk÷u
Mk÷k{ {U Ãkn÷ fhLku ðk÷k íkfççkwh Mku çkhe ni nÍhíku yçËw Õ ÷kn LkrçkGÞu fhe{ Mku rhðkÞík fhíku nI, Vh{kÞk : “Ãkn÷u Mk÷k{ fnLku ðk÷k íkfççkwh Mku çkhe ni.”
fwçkuo R÷kne fk nfËkh Lkqh fu Ãkifh, ík{k{ LkrçkÞkU fu Mkhðh, Ëku snkt fu íkksðh, MkwÕíkkLku çknhku çkh fe çkkhøkkn {U yÍo fe økE : “Þk hMkq÷Õ÷kn ! sçk Ëku þÏMk {w÷kfkík fhU íkku Ãkn÷u fkiLk Mk÷k{ fhu ?” Vh{kÞk : “Ãkn÷u Mk÷k{ fhLku ðk÷k yÕ÷kn fu rÍÞkËk fheçk nkuíkk ni.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
nÍhíku {ki÷kLkk MkÂGÞË yGÞqçk y÷e
74
fk çkÞkLk
ni fu “fkunu ¼ðk÷e Mku {uhe ík-÷çke Vh{kE òíke ni, {I çk n{hkne þnÍkËyu yMøkh (nwÍqh {wÂ^íkÞu yk’Í{u rnLË) nÍhík {ki÷kLkk {ki÷ðe þkn {wnB{Ë {wMíkVk hÍk ¾kt Mkkrnçk , çkk’Ëu {økrhçk ðnkt ÃknkU[íkk nqt, þnÍkËk {BËqn (Þk’Lke rsMk fe íkk’heV fe òyu) yLËh {fkLk {U òíku nwyu Þun Vh{kíku nI : “y¼e nwÍqh
fku ykÃk fu ykLku fe Rr¥k÷ky fhíkk nqt.” {økh çkk ðwsqË RMk ykøkkne fu, fu nwÍqh (Þk’Lke R{k{u yn÷u MkwLLkík þkn {ki÷kLkk yn{Ë hÍk ¾kLk
) íkþheV ÷kLku ðk÷u nI, íkfËe{u Mk÷k{ Mkhfkh
(Þk’Lke Mk÷k{ {U Ãkn÷ yk’÷k nÍhík) ne Vh{kíku nI, WMk ðõík Ëu¾íkk
nqt fu nwÍqh rçkÕfw÷ {uhu ÃkkMk sÕðk Vh{k nI.”
ykrþfuyk’÷knÍhíky{ehuyn÷uMkwLLkík
feykËíkufhe{k
ykrþfu yk’÷k nÍhík þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe ¼e n¥k÷ {fËqh r{÷Lku ðk÷kU Mku Mk÷k{ {U Ãkn÷ Vh{kíku nI. yuf {-ËLke RM÷k{e ¼kE fk çkÞkLk ni fu {I Lku çkkhnk fkurþþ fe fu {I y{ehu yn÷u MkwLLkík fYt {økh ykÃk
fku Ãkn÷u Mk÷k{
fe ykËíku fhe{k fe ðsn Mku çknkuík
f{ {ðkfuy Ãkh yiMkk fhLku {U fkBÞkçk nku Mkfk. yÕ÷kn fe yk’÷k nÍhík ykih y{ehu yn÷u MkwLLkík Ãkh hn{ík nku ykih RLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
75
(7) yÃkLkk Mkk{kLk ¾wË WXkRÞu þnLþknu {ËeLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk fk Vh{kLku çkk fheLkk ni : “rsMk Lku yÃkLkk Mkk{kLk ¾wË WXk r÷Þk ðkun íkfççkwh Mku ykÍkË nku økÞk.” (8) RLk yk’{k÷ fku RÂÏíkÞkh fersÞu {nçkq ç ku hççkw ÷ RÍT Í ík, {ku n rMkLku RLMkkrLkGÞík fk Vh{kLku çkhkyík rLkþkLk ni : “QLk fk r÷çkkMk ÃknLkLkk, {kur{Lk Vw-fhk fe Mkkunçkík {U çkiXLkk, ËhkÍ økkuþ (økÄu) Ãkh Mkwðkhe fhLkk ykih çkfhe fku hMMke Mku çkktÄ ËuLkk íkfççkwh Mku çkhkyík (Þk’Lke Awxfkhu) fu yMçkkçk nI.”
çkfhe fe ¾k÷ Ãkh çkiXLku fe çk-h-fík Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 1250 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhu þheyík” rsÕË yÔð÷ rnMMkk 2 MkVnk 403 Ãkh ni : “çkfhe ykih {UZu fe (ÃkfkE nwE Þk’Lke {ÏMkqMk íkhefu Mku ¾w~f fe nwE) ¾k÷ Ãkh çkiXLku ykih ÃknLkLku Mku r{Íks {U Lkh{e ykih RÂLfMkkh ÃkiËk nkuíkk ni.” þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík yÃkLku çkiXLku fe søkn Ãkh W{q{Lk çkfhe fe (¾w~f fe nwE ) ¾k÷ rçkAkLku fk yunrík{k{ Vh{kíku nI çkÕfu çkÞkLk fu ËkihkLk ¼e yõMkh yðfkík ykÃk fe Vþeo [xkE Ãkh çkfhe fe ¾k÷ rçkAe nwE nkuíke ni. {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! ykÃk ¼e fkurþþ fh fu yÃkLku çkiXLku fe søkn Ãkh çkfhe Þk {U Z u fe Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
76
(¾w~f fe nwE) ¾k÷ rçkAk ÷ersÞu ykih RMk fe çk-h-fíkkU fk ¾w÷e
ykt¾kU Mku LkÍkhk fersÞu. (9) Mk-Ëfk ËersÞu nÍhíku MkÂGÞËwLkk y{ú rçkLk ykiV Mku rhðkÞík ni fu nwÍqhu Ãkkf, Mkkrnçku ÷ki÷kf, MkGÞknu yV÷kf Lku Vh{kÞk : “{wMkÕ{kLk fk Mk-Ëfk W{ú {U rÍÞkËíke fk Mkçkçk ni ykih çkwhe {kiík Mku çk[kíkk ni ykih yÕ÷kn íkyk÷k RMk fe ðsn Mku íkfççkwh ð V¾ú fku Ëqh Vh{k Ëuíkk ni.” (10) nf çkkík íkM÷e{ fh ÷ersÞu sçk rfMke n{ yMh Mku RÂÏík÷kVu hkÞ nku, rVh ykÃk Ãkh ¾w÷ òyu fu ðkun nf Ãkh ni íkku rÍË fhLku fu çkòyu Mkhu íkM÷e{ ¾{ fh ÷ersÞu. rVh WMk fu Mkk{Lku WMk çkkík fk yu’ríkhkV fhíku nwyu çkÞkLku nf Ãkh WMk fe íkk’heV ¼e fersÞu fu “ykÃk ËwÁMík Vh{k hnu nI yÕ÷kn íkyk÷k ykÃk fku sÍkyu ¾ih yíkk Vh{kyu.” yu’ríkhkVu nf fk Þun Rfhkh yøk[uo Lk^Mk Ãkh çknkuík çknkuík çknkuík røkhkt ni, {økh {wMkÕMk÷ yiMkk fhíku hnLku Mku nf fk yu’ríkhkV fhLkk ykÃk fe ykËík çkLk òyuøke ykih RMk fe çk-h-fík Mku íkfççkwh Mku ¼e òLk Aqxíke [÷e òyuøke. (11) yÃkLke øk-÷íke {kLk ÷ersÞu RLMkkLk ¾íkk ykih ¼q÷ fk {wh¬çk ni r÷nkÍk sçk ¼e fkuE ykÃk fe rfMke øk-÷íke fe LkeþkLk Ëune fhu yÃkLke øk-÷íke {kLk ÷ersÞu [knu ðkun W{ú, íksrhçku ykih Áíçku {U ykÃk Mku f{ ne õÞqt Lk nku.
øk-÷íke fk yu’ríkhkV
s÷e÷w÷ fÿ {wnrÆMk R{k{ Ëkhu fwíkLke Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
sçk
íkfççkwh 77 Lkki W{ú íkkr÷çku RÕ{ Úku íkku yuf rËLk nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ yBçkkhe fe ËMko økkn {U nkrÍh nw yu . nËeMk r÷¾ðkLku {U R{k{ yBçkkhe Lku yuf hkðe fu Lkk{ {U øk-÷íke fe, nÍhíku MkÂGÞËwLkk Ëkhu fwíkLke f{k÷u yËçk fu Mkçkçk R{k{ yBçkkhe fku íkku xkuf Lknª Mkfu {økh RLk fu {wMíkB÷e fku òu WLk fe ykðkÍ þkrøkËkuO íkf ÃknkU[kíkk Úkk RMk øk-÷íke Mku ykøkkn fh rËÞk. sçk ËqMkhu sw{wyk fku R{k{ Ëkhu fwíkLke rVh {sr÷Mku ËMko {U økyu íkku R{k{ yBçkkhe fk òuþu nf ÃkMkLËe ykih çku Lk^Mke fk yk÷{ Ëur¾Þu fu WLnkU Lku ¼he {sr÷Mk fu Mkk{Lku Þun yu’÷kLk Vh{kÞk fu WMk hkuÍ Vw÷kt Lkk{ {U {wÍ Mku øk-÷íke nku økE Úke íkku RMk Lkki sðkLk íkkr÷çku RÕ{ Lku {wÍ fku ykøkkn fh rËÞk. íkfççkwh
y{ehu yn÷u MkwLLkík
fk {-ËLke yLËkÍ
þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe fku yÕ÷kn íkyk÷k Lku yÃkLku nçkeçk, nçkeçku ÷çkeçk fu MkËfu {U yiMku yÍe{w~þkLk ykiMkkV ð f{k÷kík Mku LkðkÍk ni fu Ve Í{kLkk RMk fe r{Mkk÷ r{÷Lkk {wÂ~f÷ ni. ðõíkLk V ðõíkLk {wÏíkr÷V {fk{kík Ãkh nkuLku ðk÷u “{-ËLke {wÍk-fhkík” {U RM÷k{e ¼kE {wÏíkr÷V rfM{ fu {-Mk÷Lk yfkRËku yk’{k÷, VÍkR÷ ð {Lkkrfçk, þheyík ð íkhefík, íkkhe¾ ð Mkehík, MkkRLMk ð ríkçk, yÏ÷krfGÞkík ð RM÷k{e {k’÷q{kík, {wykþe ð {wyk-þ-híke ð íkLÍe{e {wyk-{÷kík ykih Ëeøkh çknkuík Mku {kiÍqykík fu {w-íkyÂÕ÷f Mkwðk÷kík fhíku nI ykih þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík WLnU rnõ{ík yk{kuÍ ð R~fu hMkq÷ {U zqçku nwyu sðkçkkík Mku LkðkÍíku nI. RÕ{ fk Mk{w L Ëh nku L ku fu çkk ðw s q Ë ykÃk ykøkkÍ {U þw-hfkyu {-ËLke {wÍkfhk Mku fwA RMk íkhn ykrsÍe ¼hu yÕVkÍ Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
78
RþkoË Vh{kíku nI : “ykÃk Mkwðk÷kík fersÞu, {økh nh Mkwðk÷ fk sðkçk ðkun ¼e rçkMMkðkçk (Þk’Lke ËwÁMík) Ëu ÃkkŸ, ÍYhe Lknª, {k’÷q{ nwðk íkku yÍo fhLku fe fkurþþ fYtøkk. yøkh {wÍu ¼q÷ fhíkk Ãkkyut íkku VkihLk {uhe RM÷kn Vh{kyut, {wÍu yÃkLku {kirfV Ãkh çku ò yzíkk nwðk Lknª, yÕ÷kn
þwr¢Þk fu MkkÚk Ásqy fhíkk Ãkkyutøku.”
fe RLk Ãkh hn{ík nku ykih RLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík
nku. (12) Lkw{kÞkt nirMkGÞík fu íkkr÷çk Lk çkrLkÞu yÃkLku Á-Vfk fu MkkÚk nkU Þk rfMke {nrV÷ {U, f¼e ¼e rË÷ {U RMk Ïðkrnþ fku søkn Lk ËersÞu fu {wÍu Lkw{kÞkt nirMkGÞík Ëe òyu, Ÿ[e søkn rçkXkÞk òyu, {uhe ykð ¼økík fe òyu. nkt ! rfMke Lku yÍ ¾wË ykÃk fku Lkw{kÞkt søkn Ãkh çkiXLku fe Ëh-ÏðkMík fe íkku fçkq÷ fhLku {U nhs Lknª. y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞËwLkk {ki÷k yr÷GÞw÷ {wíkoÍk
fnª íkþheV
Vh{k nwyu. Mkkrnçku ¾kLkk Lku nÍhík fu r÷Þu {MLkË nkrÍh fe, ykÃk WMk Ãkh hkiLkf yVhkuÍ nwyu ykih Vh{kÞk : fkuE økÄk ne RÍTÍík fe çkkík fçkq÷ Lk fhuøkk. (13) ½h fu fk{ fersÞu yøkh fkuE WÍTh Lk nku íkku ½h fu Akuxu {kuxu fk{ ¾wË fersÞu. ½h ðk÷kU fe ÍYhík fk Mkk{kLk yÃkLku nkÚk Mku WXk fh çkkÍkh Mku ½h íkf ÷kRÞu. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
79
½h fu fk{ fks fhLkk MkwLLkík ni WB{w÷ {wyr{LkeLk nÍhíku MkÂGÞ-ËíkwLkk ykRþk rMkÆefk Mku {hðe ni ykÃk Vh{kíke nI fu “MkwÕíkkLku {¬yu {wfho{k, MkhËkhu {ËeLkyu {wLkÔðhn yÃkLku fÃkzu ¾wË Mke ÷uíku ykih yÃkLku Lkk’÷iLku {wçkkhf økktXíku ykih ðkun Mkkhu fk{ fhíku òu {Ëo yÃkLku ½hkU {U fhíku nI.”
[eÍ fk {kr÷f WMku WXkLku fk rÍÞkËk nfËkh ni nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçkq nwhihk Vh{kíku nI fu {I Mkhfkhu {ËeLkk, MkwÕíkkLku çkk fheLkk, fhkhu fÕçkku MkeLkk, ViÍ økLSLkk fu MkkÚk çkkÍkh økÞk. yuf ËwfkLk Mku ykÃk Lku [kh rËhn{ fk Ãkkyuò{k ¾heËk, sçk ðkÃkMk Ãk÷xu íkku {I Lku hMkq÷u fhe{, hQVwhone{ Mku Ãkkyuò{u fku RMk økhÍ Mku Ãkfzk íkkfu WMku {I WXk ÷qt, ykÃk Lku {wÍu {Ly Vh{kíku nwyu RþkoË Vh{kÞk : “[eÍ fk {kr÷f WMku WXkLku fk rÍÞkËk nfËkh ni nkt yøkh ðkun f{Íkuh nku, WMku WXkLku Mku ykrsÍ nku íkku WMk fk RM÷k{e ¼kE WMku WXkLku {U WMk fe {ËË fhu.”
÷frzÞkU fk økêk nÍhíku MkÂGÞËwLkk yçËwÕ÷kn rçkLk Mk÷k{ yuf {íkoçkk yÃkLku çkkøk Mku rLkf÷u íkku Mkh Ãkh ÷frzÞkU fk økêk WXk h¾k Úkk, rfMke Lku ykÃk Mku nihík Mku ÃkqAk : “ykÃk fu nkt íkku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
80
çkuxu ykih økw÷k{ {kisqË nI òu RMk fk{ fu r÷Þu fkVe nI.” íkku ykÃk Lku RþkoË Vh{kÞk : “{I yÃkLku Lk^Mk fe ykÍ{kRþ fh hnk nq t fu Þu n RMk fk{ Mku RLfkh íkku Lknª fhíkk.” íkku ykÃk Lku rMkVo RMk RhkËu Ãkh RÂõíkVk Lknª rfÞk çkÕfu RMk fk y-{÷e íksrhçkk ¼e rfÞk fu “ykÞk ! Lk^Mk Mkå[k ni Þk Íqxk !”
f{k÷ {U fkuE f{e Lknª ykíke y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu fkyuLkkík, yr÷GÞw÷ {wíkoÍk, þuhu ¾wËk Vh{kíku nI : yøkh fkuE fkr{÷ þÏMk yÃkLku ½h ðk÷kU fu r÷Þu fkuE [eÍ WXk fh ÷u òyu íkku RMk Mku WMk fu f{k÷ {U fkuE f{e Lknª ykíke.
RÞk÷Ëkh fku yÃkLkk Mkk{kLk ¾wË WXkLkk {wLkkrMkçk ni yuf çkwÍwøko Vh{kíku nI {I Lku y{eÁ÷ {wyr{LkeLk nÍhíku {ki÷kyu fkyuLkkík, yr÷GÞw÷ {wíkoÍk, þuhu ¾wËk fku Ëu¾k fu ykÃk Lku yuf rËhn{ fk økku~ík ¾heËk ykih WMku yÃkLke [kËh {U WXk r÷Þk, {I Lku yÍo fe : y{eÁ÷ {wyr{LkeLk ! {I WXk fh ÷u òíkk nqt. Vh{kÞk : “Lknª RÞk÷Ëkh ykË{e fku yÃkLkk Mkk{kLk ¾wË WXkLkk {wLkkrMkçk ni.”
½h fu fk{ fh rËÞk fhíku MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e çknkuík çkzu ykr÷{u ËeLk ykih Vfen nkuLku fu çkk ðwsqË ykrsÍe ð RÂLfMkkhe fu Ãkifh Úku. nËeMk þheV {U ni : “ Þk’Lke Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh nw Í q h
81
yÃkLku ½h fu fk{ fks {U {~økq ÷ hníku Úk u ½h
(Þk’Lke
ðk÷kU
fk
fk{
fhíku
Úku )”
RMke MkwLLkík Ãkh y{÷ fhíku nwyu MkËÁ~þheyn
½h fu
fk{ fks Mku ykh {nMkqMk Lk Vh{kíku, ½h {U íkhfkrhÞkt Ae÷íku, fkxíku ykih ËqMkhu fk{ ¼e fh rËÞk fhíku Úku. yÕ÷kn
fe RLk Mkçk Ãkh hn{ík nku ykih RLk fu MkËfu n{khe
{ÂøVhík nku. (14) ¾wË {w÷kfkík fu r÷Þu òRÞu ËqMkhkU fku yÃkLku ÃkkMk çkw÷kLku fu çkòyu Lk^Mk fu íkfççkwh fku íkkuzLku fu r÷Þu n¥k÷ RBfkLk ¾wË [÷ fh {w÷kfkík fhLku òRÞu. (15) økheçkkU fe Ëk’ðík ¼e fçkq÷ fersÞu rMkVo y{ehkU Mku íkyÕ÷wf kík çkZkLku ykih WLk fu nkt Ëk’ðíkkU Ãkh òLku fu ykËe Lk çkrLkÞu çkÕfu yÃkLku þLkkMkkykut {U økheçkkU fku ¼e þkr{÷ fersÞu ykih sçk ðkun ykÃk fku Ëk’ðík ËU íkku fçkq÷ fersÞu.
yiMke Ëk’ðík hkuÍ fçkq÷ fYt yuf f{rMkLk Mkkrnçk ÍkËu rLknkÞík ne çku íkfÕ÷wVkLkk yLËkÍ {U MkkËøke fu MkkÚk yk’÷k nÍhík, R{k{u yn÷u MkwLLkík {ki÷kLkk þkn R{k{ yn{Ë hÍk ¾kLk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
fe r¾Ë{ík
íkfççkwh
íkfççkwh
82
{U nkrÍh nwyu ykih yÍo fe : “{uhe çkwðk (Þk’Lke çkqZe ðkr÷Ëk) Lku íkwBnkhe Ëk’ðík fe ni, f÷ Mkwçn fku çkw÷kÞk ni.” yk’÷k nÍhík Lku çkze yÃkLkkRÞík ð þVfík Mku WLk Mku ËhÞk^ík Vh{kÞk : “{wÍu Ëk’ðík {U õÞk r¾÷kRÞuøkk ?” RMk Ãkh WLk Mkkrnçk ÍkËu Lku yÃkLku fwhíku fk Ëk{Lk òu ËkuLkkU nkÚkkU Mku Ãkfzu nwyu Úku Vi÷k rËÞk, rsMk {U {kþ fe Ëk÷ ykih Ëku [kh r{[uO Ãkze nwE Úkª. fnLku ÷øku : Ëur¾Þu Lkk ! Þun Ëk÷ ÷kÞk nqt. nwÍqh Lku WLk fu Mkh Ãkh ËMíku þVfík Vihíku nwyu Vh{kÞk : “yåAk {I ykih (¾krË{u ¾kMk nkS rfVkÞíkwÕ÷kn Mkkrnçk fe íkhV Rþkhk fhíku nwyu Vh{kÞk) Þun f÷ ËMk çksu ykyutøku.” ykih nkS Mkkrnçk Mku Vh{kÞk
{fkLk fk Ãkíkk ËhÞk^ík fh ÷ersÞu. økhÍ Mkkrnçk ÍkËu {fkLk fk Ãkíkk çkíkk fh ¾wþ ¾wþ [÷u økyu. ËqMkhu rËLk sçk ðõíku {wfhohk Ãkh yk’÷k nÍhík yMkkyu {wçkkhf nkÚk {U r÷Þu nwyu çkknh íkþheV ÷kyu ykih nkS Mkkrnçk Mku Vh{kÞk : “[r÷Þu.” (íkku) WLnkU Lku yÍo fe : “fnkt ?” Vh{kÞk : “WLk Mkkrnçk ÍkËu fu Þnkt Ëk’ðík fk òu ðk’Ëk rfÞk ni, ykÃk fku {fkLk fk Ãkíkk {k’÷q{ nku økÞk ni Þk Lknª ?” yÍo fe : “nkt nwÍqh {÷qf Ãkqh {U ni.” ykih MkkÚk nku r÷Þu. rsMk ðõík {fkLk Ãkh ÃknkU[u íkku ðkun Mkkrnçk ÍkËu ËhðkÍu Ãkh ¾zu RÂLíkÍkh {U Úku. yk’÷k nÍhík fku Ëu¾íku ne Þun fníku nwyu {fkLk fu yLËh fe íkhV ¼køku : “{ki÷ðe Mkkrnçk yk økyu.” ËhðkÍk fu çkknh yuf AÃÃkh çkLkk nwðk Úkk. ykÃk ðnkt ¾zu nku fh RÂLíkÍkh Vh{kLku ÷øku. fwA Ëuh çkk’Ë yuf çkkuMkeËk [xkE ykE ykih znr÷Þk {U {kuxe {kuxe çkkshu fe hkurxÞkt ykih r{èe fe rhfkçke {U ðkune {kþ fe Ëk÷ rsMk {U r{[kuO fu xwfzu Ãkzu nwyu Úku, ÷k fh h¾ Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh 83 Ëe økE ykih ðkun Mkkrnçk ÍkËu fnLku ÷øku : “¾kRÞu.” yk’÷k nÍhík Lku Vh{kÞk : “çknkuík yåAk ! ¾kíkk nqt, nkÚk ÄkuLku fu r÷Þu ÃkkLke ÷u ykRÞu.” WÄh ðkun ÃkkLke ÷kLku fku økyu ykih RÄh nkS Mkkrnçk Lku fnk fu nwÍqh ! Þun {fkLk Lk¬kh[e (Þk’Lke Lk¬khk çkòLku ðk÷u ) fk ni. yk’÷k nÍhík Þun MkwLk fh fçkeËk ¾kríkh (Þk’Lke hLSËk) nwyu ykih íkLÍLk Vh{kÞk : “y¼e õÞqt fnk, ¾kLkk ¾kLku fu çkk’Ë fnk nkuíkk !” RíkLku {U ðkun Mkkrnçk ÍkËu ÃkkLke ÷u fh yk økyu. ykÃk Lku ËhÞk^ík Vh{kÞk : “ykÃk fu ðkr÷Ë Mkkrnçk fnkt nI ykih õÞk fk{ fhíku nI ?” ËhðkÍu fu ÃkËuo fu ÃkeAu Mku WLk Mkkrnçk ÍkËu fe ðkr÷Ëk Mkkrnçkk Lku yÍo fe : “nwÍqh ! {uhu þkunh fk RÂLíkfk÷ nku økÞk, ðkun rfMke Í{kLku {U Lkkiçkík (Þk’Lke Lk¬khk) çkòíku Úku, RMk fu çkk’Ë íkkiçkk fh ÷e Úke, yçk rMkVo Þun ÷zfk ni òu hks {ÍËqhkU fu MkkÚk {ÍËqhe fhíkk ni.” yk’÷k nÍhík Lku Þun MkwLk fh Ëwykyu ¾ihku çk-h-fík Vh{kE. nkS Mkkrnçk Lku nwÍqh fu nkÚk Äw÷ðkyu ykih ¾wË ¼e nkÚk Äku fh þhefu íkyk{ nku økyu {økh rË÷ ne rË÷ {U Þun Mkku[íku hnu fu yk’÷k nÍhík fku ¾kLku {U çknkuík yunríkÞkík ni, røkÍk {U MkqS fu rçkMfwx fk RÂMík’{k÷ ni, Þun hkuxe ykih ðkun ¼e çkkshu fe ykih RMk Ãkh {kþ fe Ëk÷, rfMk íkhn íkLkkðw÷ Vh{kyutøku ? {økh fwhçkkLk RMk yÏ÷kf ykih rË÷Ëkhe fu, fu {uÍçkkLk fe ¾wþe fu r÷Þu ¾qçk Mkih nku fh ¾kÞk. nkS Mkkrnçk fk çkÞkLk ni fu {I sçk íkf ¾kíkk hnk, yk’÷k nÍhík ¼e çkhkçkh íkLkkðw÷ Vh{kíku hnu ðnkt Mku ðkÃkMke {U Ãkku÷eMk [kife fu fheçk {uhu þwçnu fku Ëqh fhLku fu r÷Þu RþkoË Vh{kÞk : yøkh yiMke ¾w÷qMk fe Ëk’ðík hkuÍ nku íkku {I hkuÍ fçkq÷ fYt.” íkfççkwh
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
84
økheçkkU Ãkh ¾wMkqMke þVõík
{wnrÆMku yk’Í{u ÃkkrfMíkkLk nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk {wnB{Ë MkhËkh yn{Ë fkrËhe W{q{Lk {k÷ËkhkU fe Ëk’ðík fçkq÷ Lk fhíku Úku ÷urfLk RMk fu çkh yõMk yøkh fkuE økheçk {wMkÕ{kLk Ëk’ðík fe Ãkuþfþ fhíkk íkku snkt íkf {wÂBfLk nkuíkk ykÃk fçkq÷ Vh{k ÷uíku ykih WMk fu {k’{q÷e ð MkkËk ¾kLku Ãkh ¼e WMk fe íkk’heV Vh{kíku íkkfu WMk fu rË÷ {U fkuE {÷k÷ Lk ykyu. yuf {íkoçkk yuf økheçk ykË{e fe Ëk’ðík Ãkh ykÃk WMk fu ½h íkþheV ÷u økyu. ðnkt ò fh {k’÷q{ nwðk fu WMk fk {fkLk AÃÃkh Lkw{k ykih çkËçkqËkh y÷kfu {U ðkfuy Úkk {økh ykÃk Lku WMk fe rË÷sqE fu r÷Þu WMk fu nkt ¾kLkk íkLkkðw÷ Vh{kÞk ykih yÃkLku rfMke y{÷ Mku WMk økheçk fku {nMkqMk Lk nkuLku rËÞk fu ykÃk çkËçkq {nMkqMk fh hnu nI , nk÷kt f u yk{ nk÷kík {U {k’{q ÷ e Mke çkËçkq ¼e ykÃk fu r÷Þu Lkk økðkh nkuíke. yÕ÷kn fe WLk Ãkh hn{ík nku ykih WLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku. (16) r÷çkkMk {U MkkËøke RÂÏíkÞkh fersÞu r÷çkkMk {U MkkËøke RÂÏíkÞkh fersÞu. Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk 312 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ rfíkkçk, “çknkhu þheyík” rnMMkk 16 MkVnk 52 Ãkh MkËÁ~þheyn, çkËÁ¥khefn nÍhíku yÕ÷k{k {ki÷kLkk {w^íke {wnB{Ë y{sË y÷e yk’Í{e r÷¾íku nI : RíkLkk r÷çkkMk rsMk Mku rMkºku ykihík nku òyu ykih økh{e MkËeo fe íkf÷eV Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
85
Mku çk[u VÍo ni ykih RMk Mku ÍkRË rsMk Mku ÍeLkík {fMkqË nku ykih Þun fu sçkfu yÕ÷kn Lku rËÞk ni íkku WMk fe Lku’{ík fk RÍnkh rfÞk òyu, Þun {wMíknçk ni. ¾kMk {kify Ãkh {-Mk÷Lk sw{wyk Þk EË fu rËLk WBËk fÃkzu ÃknLkLkk {wçkkn ni. RMk rfM{ fu fÃkzu hkuÍ Lk ÃknLku õÞqtfu nku Mkfíkk ni fu RíkhkLku ÷øku ykih økheçkkU fku rsLk fu ÃkkMk yiMku fÃkzu Lknª nI LkÍhu nfkhík Mku Ëu¾u, r÷nkÍk RMk Mku çk[Lkk ne [krnÞu. ykih íkfççkwh fu íkkih Ãkh òu r÷çkkMk nku ðkun {BLkqy ni, íkfççkwh ni Þk Lknª RMk fe þLkkÏík Þqt fhu fu RLk fÃkzkU fu ÃknLkLku Mku Ãkn÷u yÃkLke òu nk÷ík Ãkkíkk Úkk yøkh ÃknLkLku fu çkk’Ë ¼e ðkune nk÷ík ni íkku {k’÷q{ nwðk fu RLk fÃkzkU Mku íkfççkwh ÃkiËk Lknª nwðk. yøkh ðkun nk÷ík yçk çkkfe Lknª hne íkku íkfççkwh yk økÞk. r÷nkÍk yiMku fÃkzu Mku çk[u fu íkfççkwh çknkuík çkwhe rMkVík ni.
fkþ ! Þun r÷çkkMk Lk{o Lk nkuíkk nÍhíku MkÂGÞËwLkk W{h rçkLk yçËw÷ yÍeÍ sçk íkf ¾÷eVk Lknª çkLku Úku ykÃk fu r÷Þu swççkk yuf nÍkh ËeLkkh {U ¾heËk òíkk Úkk {økh ykÃk Vh{kíku yøkh Þun ¾whËhk Lk nkuíkk (çkÕfu ¾qçk {w÷kÞ{ nkuíkk) íkku rfíkLkk yåAk Úkk ÷u r fLk sçk íkÏíku r¾÷kVík Ãkh {w - ík{r¬Lk nw yu íkku ykÃk fu r÷Þu Ãkkt[ rËhn{ fk fÃkzk ¾heËk òíkk, ykÃk Vh{kíku yøkh Þun Lk{o Lk nkuíkk (çkÕfu ¾whËhk nkuíkk) íkku rfíkLkk yåAk Úkk ! ykÃk Mku ÃkqAk økÞk : yi y{eh÷ {wyr{LkeLk ! ykÃk fk ðkun WBËk r÷çkkMk, yk’÷k Mkwðkhe ykih çkuþ fe{ík Rºk fnkt økÞk ? ykÃk Lku Vh{kÞk : Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
86
{uhk Lk^Mk ÍeLkík fk þkif h¾Lku ðk÷k ni ðkun sçk rfMke ËwLÞðe {íkoçku fk {Ík [¾íkk íkku WMk Mku QÃkh ðk÷u {íkoçku fk þkif h¾íkk, Þnkt íkf fu sçk {I Lku r¾÷kVík fk {Ík [¾k òu Mkçk Mku çkw÷LË {íkoçkk ni íkku yçk WMk [eÍ fk þkif nwðk òu yÕ÷kn íkyk÷k fu ÃkkMk ni (Þk’Lke sLLkík).
y{ehu yn÷u MkwLLkík
fe MkkËøke
y{ehu yn÷u MkwLLkík W{q{Lk MkkËk ykih MkVuË r÷çkkMk çkøkih RMºke fu RÂMík’{k÷ fhLkk ÃkMkLË Vh{kíku nI sçkfu Mkh Ãkh ¾w÷ íku nw yu MkçÍ ht ø k fk MkkËk R{k{k çkkt Äíku nI . yu f {-ËLke {wÍkfhu {U RMk fe rnõ{ík çkÞkLk fhíku nwyu fwA Þqt RþkoË Vh{kÞk : “{I WBËk ykih {ntøkk r÷çkkMk ÃknLkLkk ÃkMkLË Lknª fhíkk nk÷ktfu {I yÕ÷kn fu fh{ Mku çkuníkheLk r÷çkkMk ÃknLk Mkfíkk nqt. {wÍu íkkunVu {U ¼e ÷kuøk rLknkÞík fe{íke ykih [{fËkh rfM{ fu fÃkzu Ëu òíku nI ÷urfLk {I ¾wË ÃknLkLku fu çkòyu rfMke ykih fku Ëu Ëuíkk nqt õÞqtfu yuf íkku {uhu r{Íks {U yÕ÷kn íkyk÷k Lku MkkËøke yíkk Vh{kE ni, ËqMkhk {uhu ÃkeAu ÷k¾kU ÷kuøk nI yøkh {I {ntøku íkheLk r÷çkkMk ÃknLkqtøkk íkku Þun ¼e {uhe Ãkihðe fhLku fe fkurþþ fhUøku. {k÷Ëkh RM÷k{e ¼kE íkku þkÞË Ãkihðe fhLku {U fkBÞkçk nku ¼e òyut ÷urfLk {uhu økheçk RM÷k{e ¼kE fnkt òyutøku RMk r÷Þu {I yÃkLku økheçk RM÷k{e ¼kRÞkU fe {nççkík {U WBËk r÷çkkMk ÃknLkLku Mku fíkhkíkk nqt.” yÕ÷kn fe RLk Ãkh hn{ík nku ykih RLk fu MkËfu n{khe {ÂøVhík nku. Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
87
(17) {-ËLke {knku÷ yÃkLkk ÷ersÞu íkfççkwh ykih Ëeøkh økwLkknkU Mku çk[Lku fk sÍçkk ÃkkLku fu r÷Þu íkç÷eøku fwhykLkku MkwLLkík fe yk÷{økeh økih rMkÞkMke íknhef Ëk’ðíku RM÷k{e fk {-ËLke {knku÷ yÃkLkk ÷ersÞu.
!
“Ëk’ðíku RM÷k{e” Lku ÷k¾kU {wMkÕ{kLkkU rçk÷ ¾wMkqMk Lkki sðkLk RM÷k{e ¼kRÞkU ykih çknLkkU fe rÍLËrøkÞkU {U {-ËLke RÂLf÷kçk çkhÃkk fh rËÞk, fE rçkøkzu nwyu Lkki sðkLk íkkiçkk fh fu hknu hkMík Ãkh yk økyu, çku Lk{kÍe Lk rMkVo Lk{kÍe çkÕfu Lk{kÍU ÃkZkLku ðk÷u (Þk’Lke R{k{u {ÂMsË) çkLk økyu, {kt çkkÃk Mku Lkk Íiçkk hrðGÞk RÂÏíkÞkh fhLku ðk÷u çkk yËçk nku økyu, fw£ fu ytÄuhkU {U ¼xfLku ðk÷kU fku Lkqhu RM÷k{ LkMkeçk nwðk, ÞqhkìÃke {w{kr÷f fe htøkerLkÞkU fku Ëu¾Lku fu Ïðkrnþ {LË fk’çkíkw÷ {wþhoVk ð økwBçkËu ¾Íhk fe rÍÞkhík fu r÷Þu çku fhkh hnLku ÷øku, ËwLÞk fu çku ò øk{kU {U ½w÷Lku ðk÷u rV¢u ykr¾hík fe {-ËLke Mkku[ fu nkr{÷ çkLk økyu, VkunTþ hMkkR÷ ykih Vqnz zkRsMxkU fu þkRfeLk W-÷{kyu yn÷u MkwLLkík fu hMkkR÷ ykih Ëeøkh ËeLke fwíkwçk fk {wíkk-÷yk fhLku ÷øku, íkVhen fe ¾kríkh MkVh fu ykËe {-ËLke fkrV÷kU {U ykrþfkLku hMkq÷ fu n{hkn hknu ¾wËk {U MkVh fhLku ðk÷u çkLk økyu ykih {nTÍ ËwLÞk fe Ëki÷ík Rfêe fhLku fku {õMkËu nÞkík Mk{ÍLku ðk÷kU Lku RMk {-ËLke {fMkË fku yÃkLkk r÷Þk fu (
) “{wÍu
yÃkLke ykih Mkkhe ËwLÞk fu ÷kuøkkU fe RM÷kn fe fkurþþ fhLke ni.” “Ëk’ðíku RM÷k{e” Mku ðkçkMíkk nkuLku fe çk-h-fík Mku yk’÷k yÏ÷kfe Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
88
ykiMkkV ykÃk fu rfhËkh fk ¼e rnMMkk çkLkíku [÷u òyutøku. nh RM÷k{e ¼kE fku [krnÞu fu ðkun yÃkLku þnh {U nkuLku ðk÷u “Ëk’ðíku RM÷k{e” fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{ky {U rþfoík fhu ykih hknu ¾wËk
{U MkVh fhLku ðk÷u ykrþfkLku hMkq÷
fu {-ËLke fkrV÷kU {U MkVh fhu. RLk {-ËLke fkrV÷kU {U MkVh fe çk-h-fík Mku ykÃk fe rÍLËøke {U {-ËLke RÂLf÷kçk çkhÃkk nku òyuøkk,
RM÷k{e çknLkkU fku ¼e [krnÞu fu yÃkLku þnh
{U nkuLku ðk÷u RM÷k{e çknLkkU fu n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{ky {U ÃkkçkLËe Mku rþfoík fhU ykih Ëk’ðíku RM÷k{e fu MkwLLkíkkU fe íkhrçkGÞík fu {-ËLke fkrV÷kU fe {wMkkrVhk çkLkLku fe MkykËík ¼e nkrMk÷ Vh{kíke hnU {økh RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fe nh {wMkkrVhk fu MkkÚk WMk fu çkå[kU fu yççkq Þk fkrçk÷u yu’rík{kË {nh{ fk MkkÚk nkuLkk ÷krÍ{e ni LkeÍ rÍB{uËkhkLk fku yÃkLke {hÍe Mku {-ËLke fkrV÷u MkVh fhðkLku fe RòÍík Lknª {-Mk÷Lk ÃkkrfMíkkLk fe RM÷k{e çknLkkU fu {-ËLke fkrV÷u fu r÷Þu “RM÷k{e çknLkkU fe {sr÷Mk çkhkyu ÃkkrfMíkkLk” fe {LÍqhe ÍYhe ni.
E{kt fe çknkh ykE ViÍkLku {ËeLkk {U Ëk’ðíku RM÷k{e fu Rþkyíke RËkhu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe {íçkqyk “ViÍkLku MkwLLkík” rsÕË 2 fu 499 Mk-Vnkík Ãkh {w~íkr{÷ çkkçk, “økeçkík fe íkçkkn fkrhÞkt” MkVnk 96 Ãkh þi¾u íkhefík y{ehu yn÷u MkwLLkík çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk yçkq rçk÷k÷ {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe r÷¾íku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
89
nI : MkwÕíkkLkykçkkË (çkkçkw÷ {ËeLkk fhk[e) fu yuf RM÷k{e ¼kE fu çkÞkLk fk ÷wççku ÷wçkkçk ni fu n{khu y÷kfu {U yuf økih {wÂM÷{ (W{ú íkfheçkLk
30
Mkk÷) yÃkLku ËkuMíkkU fu MkkÚk hníkk Úkk rsLk {U fwA
{wMkÕ{kLk ¼e Úku, yks f÷ fu yõMkh Lkki sðkLkkU fe íkhn Þun ÷kuøk ¼e fuçk÷ Ãkh rVÕ{U rzhk{u Ëu¾k fhíku Úku. sçk h-{ÍkLkw÷ {wçkkhf (rMk. 1429 rn.) {U {-ËLke [uLk÷ fk ykøkkÍ nwðk íkku fuçk÷ Ãkh RMk
fu {-ËLke rMkÂÕMk÷u òhe nwyu, WMk økih {wÂM÷{ Lku sçk Þun rMkÂÕMk÷u Ëu¾u íkku WMku çkzu yåAu ÷øku. yçk ðkun yõMkh ð çkuþíkh {-ËLke [uLk÷ ne Ëu¾k fhíkk, {-ËLke [uLk÷ fe çk-h-fík Mku ykr¾hu fkh ðkun fw£ fu ytÄuhu Mku Lkòík ÃkkLku ykih RM÷k{ fu Lkqh Mku yÃkLku rË÷ fku [{fkLku fu r÷Þu Ëk’ðíku RM÷k{e fu yk÷{e {-ËLke {foÍ ViÍkLku {ËeLkk nkrÍh nwðk, ykih fr÷{k ÃkZ fh {wMkÕ{kLk nku økÞk. rVh Þun RM÷k{e ¼kE n^íkkðkh MkwLLkíkkU ¼hu Rsrík{ky {U nÍkhkU RM÷k{e ¼kRÞkU ykih {-ËLke [uLk÷ fu LkkrÍheLk fu Mkk{Lku Mkhfkhu økkiMku yk’Í{
fk {wheË nku fh fkrËhe h-Íðe ¼e
çkLk økÞk. Lk{kÍu çkk s{kyík fe ÃkkçkLËe þwYy fh Ëe, [unhu Ãkh ËkZe þheV Mkò ÷e, f¼e f¼kh MkçÍ MkçÍ R{k{k þheV Mkh Ãkh Mkò fh RMk fk ViÍ ¼e ÷qxLku ÷økk, Ëk’ðíku RM÷k{e fu {ÿ-Mkíkw÷ {ËeLkk (çkkr÷økkLk) {U fwhykLku {SË ÃkZLku fk rMkÂÕMk÷k ¼e þwYy fh rËÞk. Mknhkyu {ËeLkk, {Ëe-Lkíkw÷ ykir÷Þk {w÷íkkLk þheV {U nkuLku ðk÷u Ëk’ðíku RM÷k{e fu íkeLk hkuÍk çkiLk÷ yõðk{e MkwLLkíkkU Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
90
¼hu Rsrík{ky {U ¼e þhef nwðk. yÕ÷kn íkyk÷k WLk fku ykih n{ Mkçk fku E{kLk Ãkh Mkkrçkík fË{ h¾u.
õÞk ykÃk Lkuf çkLkLkk [kníku nI ? ! þi¾u íkhefík, y{ehu yn÷u MkwLLkík, çkkrLkÞu Ëk’ðíku RM÷k{e nÍhík yÕ÷k{k {ki÷kLkk {wnB{Ë RÕÞkMk y¥kkh fkrËhe h-Íðe Lku RMk Ãkwh rVíkLk Ëkih {U ykMkkLke Mku LkurfÞkt fhLku ykih økwLkknkU Mku çk[Lku fu íkhefyufkh Ãkh {w~íkr{÷ þheyík ð íkhefík fk ò{uy {ß{qyk çkLkk{u “{-ËLke RLyk{kík” çk Mkqhíku Mkwðk÷kík yíkk Vh{kÞk ni. RM÷k{e ¼kRÞkU fu r÷Þu 72 , RM÷k{e çknLkkU fu r÷Þu 63 ykih ík-÷-çkyu RÕ{u ËeLk fu r÷Þu 92 , ËeLke íkkr÷çkkík fu r÷Þu 83 ykih {-ËLke {wLLkkU ykih {wÂLLkÞkU fu r÷Þu 40 ykih “¾wMkqMke RM÷k{e ¼kRÞkU” (Þk’Lke økqtøku çknhkU) fu r÷Þu 27 {-ËLke RLyk{kík nI. çku þw{kh RM÷k{e ¼kE, RM÷k{e çknLkU ykih ík-÷çkk “{-ËLke RLyk{kík” fu {wíkkrçkf y{÷ fh fu hkuÍkLkk MkkuLku Mku fç÷ “rV¢u {ËeLkk” Þk’Lke yÃkLku yk’{k÷ fk òyuÍk ÷u fh “{-ËLke RLyk{kík” fu Ãkkìrfx MkkRÍ rhMkk÷u {U rËÞu økyu ¾kLku Ãkwh fhíku nI. RLk {-ËLke RLyk{kík fku yÃkLkk ÷uLku fu çkk’Ë Lkuf çkLkLku ykih økwLkknkU Mku çk[Lku fe hkn {U nkR÷ ÁfkðxU yÕ÷kn íkyk÷k fu VÍ÷ku fh{ Mku çk íkËhes Ëqh nkuíke [÷e òíke nI ykih RMk fe çk-h-fík Mku ÃkkçkLËu MkwLLkík çkLkLku, økwLkknkU Mku LkVhík fhLku ykih E{kLk fe rnVkÍík fu r÷Þu fwZLku fk ÍunTLk ¼e çkLkíkk ni. n{U [krnÞu fu çkk rfhËkh {wMkÕ{kLk Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
91
çkLkLku fu r÷Þu {f-ík-çkíkw÷ {ËeLkk fe rfMke ¼e þk¾ Mku “{-ËLke RLyk{kík fk rhMkk÷k” nkrMk÷ fhU ykih hkuÍkLkk rV¢u {ËeLkk (Þk’Lke yÃkLkk {wnk-Mkçkk) fhíku nwyu RMk {U rËÞu økyu ¾kLku Ãkwh fhU
ykih nh {-ËLke Þk’Lke f-{he {kn (rnshe rMkLk) fu RÂçíkËkE ËMk rËLk fu yLËh yLËh yÃkLku Þnkt fu {-ËLke RLyk{kík fu rÍB{uËkh fku sBy fhðkLku fk {k’{q÷ çkLkk ÷ut.
ykfk
Lku Ïðkçk {U rçkþkhík Ëe
{eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! {-ËLke RLyk{kík fk rhMkk÷k Ãkwh fhLku ðk÷u rfMk fËh ¾wþ rfM{ík nkuíku nI RMk fk yLËkÍk RMk {-ËLke çknkh Mku ÷økkRÞu [wLkkL[u niËhykçkkË (çkkçkw÷ RM÷k{ rMkLÄ) fu yuf RM÷k{e ¼kE fk fwA RMk íkhn n÷rVÞk çkÞkLk ni fu {knu h-sçkw÷ {whßsçk 1426 rn. fe yuf þçk {wÍu Ïðkçk {U {wMíkVk òLku hn{ík
fe rÍÞkhík fe yÍe{ MkykËík
r{÷e. ÷çknkyu {wçkk-hfk fku swÂBçkþ nwE ykih hn{ík fu Vq÷ ÍzLku ÷øku, yÕVkÍ fwA Þqt íkhíkeçk Ãkkyu : òu RMk {kn hkuÍkLkk ÃkkçkLËe Mku {-ËLke RLyk{kík Mku {w-íkyÂÕ÷f rV¢u {ËeLkk fhuøkk, yÕ÷kn
WMk fe {ÂøVhík Vh{k Ëuøkk.
{-ËLke RLyk{kík fe ¼e {hnçkk õÞk çkkík ni fw ç ku o nf fu íkkr÷çkkU fu ðkrMkíku Mkki ø kkík ni Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
92
(18) Mkkík {wVeË yðhkË ÃÞkhu RM÷k{e ¼kRÞku ! íkfççkwh Mku çk[Lku fu r÷Þu {Ífqhk W{qh fu MkkÚk MkkÚk YnkLke R÷ks ¼e fersÞu, {-Mk÷Lk (1)
sçk ¼e rË÷ {U íkfççkw h {nMkq M k nku íkku
“
” yuf çkkh ÃkZLku fu çkk’Ë W÷xu fLÄu fe íkhV
íkeLk çkkh Úkq Úkq fh ËersÞu. hkuÍkLkk ËMk çkkh “
” ÃkZLku ðk÷u
Ãkh þiíkkLk Mku rnVkÍík fhLku fu r÷Þu yÕ÷kn
yuf rVrh~íkk
(2)
{wfhoh fh Ëuíkk ni. (3)
Mkqhyu RÏ÷kMk øÞkhn çkkh Mkwçn (ykÄe hkík Z÷u Mku
Mkqhs fe Ãkn÷e rfhLk [{fLku íkf Mkwçn ni) ÃkZLku ðk÷u Ãkh yøkh
þiíkkLk {y ÷~fh fu fkurþþ fhu fu RMk Mku økwLkkn fhkyu íkku Lk fhk Mkfu sçk íkf fu Þun ¾wË Lk fhu. (4) Mkq-híkwLLkkMk ÃkZ ÷uLku Mku ¼e ðMðMku Ëqh nkuíku nI. (5)
“
òu fku E Mkw ç n ð þk{ R¬eMk R¬eMk çkkh ” ÃkkLke Ãkh Ë{ fh fu Ãke r÷Þk
fhu íkku
ðMðMkyu þiíkkLke Mku çknkuík nË íkf yBLk {U
hnuøkk. (6)
“
” fnLku Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
93
Mku VkihLk ðMðMkk Ëqh nku òíkk ni. ( 7 )
fe fMkhík RMku (Þk’Lke ðMðMku fku) sz Mku fíy fh Ëuíke ni.
R÷ks fu çkk ðwsqË RVkfk Lk nku íkku ? {eXu {eXu RM÷k{e ¼kRÞku ! yøkh ¼hÃkqh R÷ks fu çkk’Ë ¼e RVkfk Lk nku íkku ½çkhkRÞu Lknª çkÕfu R÷ks òhe hr¾Þu fu “rË÷ fku ¼e ykhk{ nku ne òyuøkk.” õÞqtfu yøkh n{ Lku R÷ks íkfo fh rËÞk íkku økkuÞk ¾wË fku {wfB{÷ íkkih Ãkh þiíkkLk fu nðk÷u fh rËÞk ykih ðkun n{U fnª fk Lk Akuzuøkk. r÷nkÍk n{U [krnÞu fu íkfççkwh Mku òLk AwzkLku fe fkurþþ òhe h¾U. nÍhíku MkÂGÞËwLkk R{k{ {wnB{Ë økÍk÷e
(y÷ {w-íkð^Vk 505 rn.)
n{ siMkkU fku Mk{Íkíku nwyu r÷¾íku nI : “yøkh íkw{ {nMkqMk fhku fu þiíkkLk, yÕ÷kn
Mku ÃkLkkn {ktøkLku fu çkk ðwsqË íkwBnkhk ÃkeAk
Lknª Akuzíkk ykih økkr÷çk ykLku fe fkurþþ fhíkk ni íkku RMk fk {ík÷çk Þun ni fu yÕ÷kn
fku n{khu {wònËu, n{khe fwÔðík
ykih Mkçkú fk RÂBíknkLk {fMkqË ni Þk’Lke yÕ÷kn íkyk÷k ykÍ{kíkk ni fu íkw{ þiíkkLk Mku {wfkçk÷k ykih {wnk-hçkk (Þk’Lke støk) fhíku nku Þk WMk Mku {øk÷qçk nku òíku nku.”
Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
94
“{ËeLkk” fu Ãkkt[ nwYV fe rLkMçkík Mku 5 {w - íkVho f {-ËLke Vq ÷ (1) {fkLk fku huþ{, [ktËe, MkkuLku Mku ykhkMíkk fhLkk {-Mk÷Lk ËeðkhkU,
ËhðkÍkU Ãkh huþ{e ÃkËuo ÷xfkLkk ykih søkn søkn fheLku Mku MkkuLku [ktËe fu ÍwYV ð yk÷kík (Þk’Lke çkhíkLk ykih ykiÍkh) h¾Lkk, rsMk Mku {fMkqË {nTÍ ykhkRþ ð ÍiçkkRþ nku íkku fhkník ni ykih yøkh íkfççkw h ð íkVk¾w h Mku yi M kk fhíkk ni íkku Lkk òRÍ ni . økkr÷çkLk fhkník fe ðsn Þun nkuøke fu yiMke [eÍU yøk[uo RÂçíkËkyLk íkfççkwh Mku Lk nkU, {økh rçk÷ ykr¾h W{q{Lk RLk Mku íkfççkwh ÃkiËk nku òÞk fhíkk ni. (2)
huþ{ fk Á{k÷ Lkkf ðøkihk ÃkqtALku Þk ðwÍq fu çkk’Ë nkÚk {wtn
ÃkqtALku fu r÷Þu h¾Lkk òRÍ ni Þk’Lke sçkfu RMk Mku ÃkqtALku fk fk{ ÷u, Á{k÷ fe íkhn WMku Lk h¾u ykih íkfççkwh ¼e {fMkqË Lk nku. (3) Lkkf, {wtn ÃkqtALku fu r÷Þu Á{k÷ h¾Lkk Þk ðwÍq fu çkk’Ë nkÚk {wtn
ÃkqtALku fu r÷Þu Á{k÷ h¾Lkk òRÍ ni, RMke íkhn ÃkMkeLkk ÃkqtALku fu r÷Þu Á{k÷ h¾Lkk òRÍ ni ykih yøkh çkhknu íkfççkwh nku íkku {Ly ni.” (4)
Þun þÏMk Mkwðkhe Ãkh ni ykih RMk fu MkkÚk ykih ÷kuøk ÃkiË÷
[÷ hnu nI, yøkh {nTÍ yÃkLke þkLk r˾kLku ykih íkfççkwh fu r÷Þu yiMkk fhíkk ni íkku {Ly ni.” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)
íkfççkwh
íkfççkwh
95
ykih ÍYhík Mku nku íkku nhs Lknª, {-Mk÷Lk Þun çkqZk Þk f{Íkuh ni fu [÷ Lk Mkfuøkk Þk MkkÚk ðk÷u rfMke íkhn RMk fu ÃkiË÷ [÷Lku fku økðkhk ne Lknª fhíku siMkkfu çkk’Í {íkoçkk W-÷{k ð {þkR¾ fu MkkÚk ËqMkhu ÷kuøk ¾wË ÃkiË÷ [÷íku nI ykih WLk fku ÃkiË÷ [÷Lku Lknª Ëuíku, RMk {U fhkník Lknª sçkfu yÃkLku rË÷ fku fkçkq {U h¾U ykih íkfççkwh Lk ykLku ËU ykih {nTÍ WLk ÷kuøkkU fe rË÷sqE {LÍqh nku.” (5) fËhu rfVkÞík Mku ÍkRË RMk r÷Þu f{kíkk ni fu Vw-fhk ð {MkkfeLk
fe ¾çkh økehe fh Mkfuøkk Þk yÃkLku fheçke rh~íkuËkhkU fe {ËË fhuøkk Þun {wMíknçk ni ykih Þun Lk^÷ RçkkËík Mku yVÍ÷ ni, ykih yøkh RMk r÷Þu f{kíkk ni fu {k÷ku Ëki÷ík rÍÞkËk nkuLku Mku {uhe RÍTÍík ð ðfkh {U RÍkVk nkuøkk, V¾úku íkfççkwh {fMkqË Lk nku íkku Þun {wçkkn ni ykih yøkh {nTÍ {k÷ fe fMkhík Þk íkVk¾wh {fMkqË ni íkku {Ly ni.
¾çkhËkh : økeçkík nhk{ ykih snLLk{ {U ÷u òLku ðk÷k fk{ ni
økeçkíkfu r¾÷kV yu’÷kLku støk
“Lk økeçkík fhUøku Lk økeçkík MkwLkUøku” Ãkuþfþ: {sr÷Mku y÷ {Ëe-Lkíkw÷ RÂÕ{GÞk (Ëk’ðíku RM÷k{e)