Bogaerts Joke
CR +32 494 45 64 65
The conservation and restoration treatment of seven silver crowns are the base of my master project. Some of these crowns are set with precious stones. The presence
De Wilde Suzan
CR +32 472 45 55 71
of the gemstones on the silver crowns
aspect to C / R treatments. In case of opting
stones. However, it’s often impossible to
masterstudente Suzan De Wilde met het
gemstones includes an important ethical
of gemstones is mainly done on loose
Tijdens het academiejaar 2011-2012 startte
lost gemstone. Filling these lacunes of
replacements. The analysis and identification
the possibilities to fill in the lacune of the
distinguish original gemstones from
Elisabethgasthuis
The goal of the project is to investigate
This non-destructive study aims to
in de kapel van het voormalige Sint-
Some of the gemstones went also missing.
De middeleeuwse muurschilderingen
provides a challenge for the treatment.
Identification of medieval gemstones
De muurschilderingen werden in 1959
textiel. De eigenaar van de achttiende
In de daaropvolgende twee jaar werden zij
samenwerking tussen studio hout en studio
ontdekt tijdens de restauratie van de kapel.
deed beroep op onze opleiding voor een
gerestaureerd. Aangezien de picturale laag
is zeer slechte staat wanneer deze toekwam door slechte bewaring en insectenvraat had de constructie veel schade opgelopen, die resulteerde in breuken en lacunes. Ook de
hun ontdekking mee te kampen hebben,
options should be considered.
of this, the options for in situ studies are
for a replacement of the gemstone, different
remove the stones from the cases. Because
ook nu een fixatie weer hoog dringen. Bij het vooronderzoek werd er gebruik identificatie van de pigmenten. Via UV-
kleurig bloemenmotief ca. 1850-1860, Mode
itself. During the case study, which is linked
donkergroene japon bedrukt met een
of the gemstone, the case and the object
Conservatiebehandeling van een
needs to take into account the properties
tussen retouche en originele verflaag duidelijk onderscheiden worden. Zowel de historiek als de materiaaltechnische
een studie gestart naar de klimatologische
het vooronderzoek werd er opgemerkt dat
werden de verschillende stukken op een zijde
gedegradeerd.
enkele renaissancistische kenmerken. Tijdens
Na het verwijderen van de zetmeellijm
de zijde dragers in een versneld tempo
gotisch is, bezitten deze schilderingen ook
zetmeel katalyseert.
zijde, waaruit het kleed bestaat maar vooral
rode achtergrond met tegelvloer duidelijk
soort materiaal, zoals bv. het enzym amylase
is bros geworden en heeft de wol en de
Hoewel de setting van de heiligen op een
enzym de afbraak start van een bepaald
des tijd slecht doorstaan. De zetmeellijm
afbeelden.
reactiespecifiek d.w.z. dat een bepaald soort
Deze conservatiebehandeling heeft de tand
muurschilderingen die diverse heiligen
Enzymatische katalyse is substraat- en
met zijde draad.
Het gaat hier over vijf overgebleven
kompres dat bestaat uit alfa-amylase.
werden er echter ook spansteken geplaatst
Elzenveld, in Antwerpen.
Het gebruikte kompres is een enzymatisch
met zetmeellijm geconsolideerd, op het lijfje
Elisabethgasthuis, heden het centrum
Conservation.
rok als het lijfje werden op een zijde drager
in de kapel van het voormalige Sint-
kompres aangekocht bij de firma Klug
twee verschillende methodes. Zowel de
van de middeleeuwse muurschilderingen
beste verliep door middel van het Albertina
De conservatie behandeling bestond uit
vooronderzoek en de conservatiebehandeling
dat het verwijderen van de zetmeellijm het
De japon werd eind jaren ’70 geconserveerd.
muurschilderingen.
stoom en gore-tex, maar uiteindelijk bleek
en het bedrukte textiel.
met de behandeling van deze bijzondere
testen uitgevoerd met ultrasone koude
verdoezelden de crinoline, de donkere kleur
het volgende academiejaar verdergaan
op te lossen in water. Er werden enkele
de stroken op de rok gaven extra volume en
opgesteld. Met deze basis kan men in
bijgevolg niet mogelijk om de zetmeellijm
driekwart mouwen die onderaan wijd uitlopen,
kon er een behandelingsplan worden
bedrukken waren niet wasecht. Het was
hoge gesloten hals, de sluiting vooraan, de
Na verscheidene reinigings- en fixatietesten
werd en de pigmenten gebruikt voor het
belangrijkste stijlkenmerken zijn o.a. de
omstandigheden in de kapel.
De kleurstoffen waarmee de jurk geverfd
beginperiode van het crinoline tijdperk. De
specifieke functie hebben. Allereerst werd er paardenhaar aangebracht op het houtwerk, die dienst doet als opvulmateriaal en deze bepaald grotendeels de vorm van de stoffering. Over het paardenhaar werd een jutte tussenlaag aangebracht die het paardenhaar op zijn plaats dient te houden. Als derde laag werd de oorspronkelijke heeft het uitzicht van een dierenvacht en
laatste zichtbare bekledingslaag is een latere
vlakken tot op bepaalde dieptes de gewenste
toevoeging en bestaat uit een beschilderd
kleurlaag te voorschijn laat komen. De
textiel.
grote sgraffito in de recreatiezaal werd
Er werd beslist om de laatst toegevoegde
uitgevoerd in 1961 door de kunstenaar Jan
bekleding niet terug te plaatsen en deze
Groenenstein en geeft een voorstelling van
werd slechts preventief geconserveerd.
zon, zee, vogels en een vis weer, uitgevoerd
van naaisteken op een steunweefsel
sgraffito was origineel in zwart-wit en is
De originele bekleding werd met behulp
in twee tinten, twee mortellagen. De
bevestigd, waardoor scheuren en lacunes
later overschilderd met een rood-oranje
geconsolideerd werden. Zowel het originele
latexverf. De zes andere sgraffiti werden
paardenhaar als de originele jutte werden
uitgevoerd door verschillende kunstenaars
vervangen door nieuw materiaal.
in verschillende kleuren mortellagen. Ze zijn oppervlakkig vervuild en hier en daar aangetast. Voor de sgrafitto in de
Jacobs Marjan
recreatiezaal wordt een materiaaltechnisch
CR
vooronderzoek uitgevoerd (visueel onderzoek en laboratoriumanalyses van mortelstalen) als
+32 473 41 84 32
ook proefreinigingen en voorafgaande testen ter verwijdering van de rode overschildering.
&
Voor de zes sgrafitti in de hallen wordt per sgraffito een schadebeeld opgesteld, er
Omdat de studenten van studio hout een
retouchevoorstellen.
van de insectenvraat.
uitgevoerd voor materiaal aanvullingen en
stoffering was in slechte staat ten gevolge
worden ook proefreinigingen en testen
relatief ingrijpende behandeling zouden
CR
Deroanne Celia
Lieten Emilie
CR +32 495 71 90 22
uitvoeren, werd er geopteerd de volledige
CR
De sgraffiti van het kernministerie van
Grauwels Sofie
+32 472 50 40 01
Economische zaken, Landbouw en
+32 497 20 05 16
Innovatie in Den Haag De opdracht bestaat in het opstellen van
bekleding aangebracht. De bekledingslaag
de kuip van de slede gesculpteerd is. De
De problemen waar deze schilderingen sinds
Brigou Bernice
CR
gemaakt van XRF-metingen ter
+32 484 27 91 30
aspecten van de muurschilderingen
Museum Antwerpen (MOMU)
to this investigation, the objects from the
De japon is kenmerkend voor de
deze schilderingen inderdaad hun ontstaan
drager geplaatst, aangeverfd in een neutrale
Een conservatiebehandeling drong zich op
van de renaissance werden zij in hun geheel
van Lanasyne. Er werden voorsteken en
japon terug wenst tentoon te stellen.
van toen. Men kan hier dus spreken over
eveneens aangeverfd in een neutrale kleur.
had deze zijn ondersteunende functie
verwijst daarom vermoedelijk ook naar de vacht van de griffoen, het dier waarin
nu omstreden is.
is een sterke afschilfering van de originele
limited. The literature study investigates
gemological equipment so the gemstone
Dit masterproject is een interdisciplinaire
eeuwse pronkslede, Roland Heughebaert
ontdaan van hun bovenliggende verflagen en
volledige restauratie van de slede. Deze was
niet langer intact was, opteerde men om de
in het atelier. Door het gebruik ervan en
huidige normen was dit een vrij vergaande
verdwenen delen te retoucheren. Volgens ingreep. Ook werd de picturale laag gefixeerd met Calaton. Dit is een vloeibare nylon waarvan het gebruik in de restauratiewereld
verflaag. Na een noodfixatie in 1973, werd
the most common types of gemstones in Roman and Gothic objects and it lists the existing gemological research techniques. The practical work focuses on adjusting the
fluorescentiefotografie kon het verschil
can be examined in its case. Hereby it
werden in kaart gebracht. Er werd ook
treasury house of the Basilica of Our Lady of Tongeren are examined in situ.
kennen binnen de laat-gotiek. Bij de aanvang
kleur met synthetische directe kleurstoffen
aangezien het Mode Museum Antwerpen de
hernomen en aangepast volgens de mode
spansteken aangebracht met zijde garen
Door de slechte staat van de zijde drager
twee fasen. De eerste fase kende zijn
De japon werd volledig terug gemonteerd en
verloren. Om de drager te verwijderen was
ontstaan in de tweede helft van de 15de
stoffering te demonteren en verder te behandelen in het atelier van de studio
verschillende lagen vlot zou verlopen.
Conservatie van de stoffering afkomstig van
werd de volledige slede onderworpen aan een anoxiebehandeling. Dit houdt in dat
recreatiezaal (bouwdeel 9) en zes in de
Lead printing letters of the Plantin-Moretus museum
textiel. Er werd een duidelijke markering aangebracht en een accurate documentering uitgevoerd, zodat de terugplaatsing van de Omdat de insecten nog steeds actief waren,
een 18de eeuwse pronkslede
schadebeelden en restauratievoorstellen voor zeven sgraffiti, één in de voormalige
de slede volledig onttrokken werd aan
hallen (bouwdeel 6) van het gebouw van het
zuurstof met als gevolg dat alle levende
ministerie EL&I, gelegen Bezuidenhoutseweg
insecten gedood werden. Enig nadeel was
73 in Den Haag. De sgraffiti dateren van
de grote hoeveelheid restanten die manueel
1961 en zijn uitgevoerd volgens de intarsia
verwijderd diende te worden.
techniek. Het zijn dus vlaksgraffiti, waarbij
The museum Plantin-Moretus in Antwerp is known for its broad history of printers and publishers. The museum includes the workshop and the house, which still reflects the atmosphere of the 16th, 17th and 18th century. In 2005, this complex was added to the UNESCO’s World Heritage List. Since 2008 the museum Plantin-Moretus is performing an inquiry to the condition of the building and its environment, conducted by KIK/IRPA and the University of Antwerp. The book collection was inspected by an extern conservator and from this year the
De stoffering - die aangebracht werd aan
men verschillende getinte mortellagen
Discussions were held with other students
eeuw, de tweede fase kan men door zijn
Examination with XRD resulted in the
discoloured. Because no further data was
decomposes. SEM-EDX results showed that
voorzien van de nodige ondersteuning.
analysis is conducted to determine corrosion
by the presence of tin and antimony in the
these coupons an Oddy test was carried out
het noodzakelijk om de volledige japon te
Metal Conservation Department of Artesis
de binnenzijde van de kuip - is opgebouwd
with the same problematics were studied. the retouching, done in the past, was
the alloying elements; metallography to
corrosion layer. This latter was in most cases disintegrate completely as the alloy
demonteren. Enkel en alleen op deze manier
University College Antwerp, was involved to
uit vier verschillende lagen die elk een
het plaatselijke verwijderen van bepaalde
boven elkaar aanbrengt en vervolgens door
metals. and -carbonate. This corrosion is reduced
Preliminary research includes the visual environmental influences and conditions. On
in de aanvang van de 16de eeuw.
confirm the XRF measurements. Electrolytic
the panel, a study in the literature was done.
analysis and XRD. XRF is used to determine
accumulated on the surface underneath the the metal locally; the letters eventually
vroege renaissancekenmerken thuisbrengen
In order to choose the best way of gluing
the panel back together, other restorations known about the painter or the origins of
cause another corrosion form, namely that all coupons contained lead oxide
materials. were casted into coupons, to examine the
mogelijk.
hydrocerussite or plumbonacriet, which is
probably triggered by the presence of this alloy. High amounts of tin and antimony
and the corrosion development on the
Electrochemical measurements showed
XRF, metallography, SEM-EDX, Electrolytic
rich of chloride. Parts that weren’t corroded
contain mercury. all the corrosion types contain lead corrosion.
Tin and antimony did not corrode, but This intergranular corrosion form weakens
werd een degelijke conservatiebehandeling
surface. SEM-EDX is applied to examine the
composition of corrosion / bulk alloy, and to examine metals structures, grain boundaries as samples for the analytical techniques: investigation of the randomly selected boxes
and lead letters. These latter were used with several woods, present in the museum
and volatile organic acids from these this research, three different lead alloys
2012 2011
to that, the varnish was yellowed and
C o l l e g e U niversit y
A rtesis A nt w er p
Royal Academy of Fine Arts, Antwerp — Artesis University College
A of
rts
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, Antwerpen — Artesis Hogeschool
F ine
A ca d em y
kind of corrosion, the ‘blue/grey powder’.
TERS TERS R o y a l
of the metal in the most severe detected metal. It also occurs that grains migrate out spots’, which locally etches deeper into the corrosion on micro scale, such as ‘white prevent further damage of the letters. For
Metallographic studies showed that the
drawn for the optimal conditions in which
corrosion mostly occurs as a thin surface
paintings with blood can be adequately
layer. Some letters show a more aggressive
preserved. With this background, conclusions could be
contains letters of different alloys. Each
painted with a scene of the footwashing
in environmental conditions with a different
type of corrosion, on the other hand, shows
of Christ. The most prominent restoration
temperature and relative humidity. The results
similarities concerning the proportions of the
problematic was a horizontal crack spread
were compared qua colour, texture, suture.
metals.
throughout the whole panel. In addition
Mievis Sarah
properties and behaviour of blood in general.
CR
The second chapter handles the techniques
+32 486 36 36 15
The causes of damage were researched,
corrosion development.
My masterproject centers around a wooden
and the forensic sector. The third part of my
XRF detected lead, antimony, tin, mercury
panel from the 16th century, painted in
thesis deals with the preservation of these
and copper in the printing letters. These
a manieristic way. The panel exists of 3
works of art. Tests, set up in ways similar
metals are present in different proportions
different panel elements, glued together. The
to the techniques the painter used, were
and quantities. Subsequently, each letterbox
front side of this work of art is beautifully
accomplished. These test boards were kept while consulting resources in the medical
alloys showed an important influence on the
Ho gesch ool
A rtesis A nt w er p en
of these standing types
towards the stabilizing effect of sodium
honored to be a part of this project.
were unwrapped and exhibited in showcases.
deaconate (NaC10) on the lead letters.
It gave us the ability to make acquaintance
My thesis deals with the preservation of
The unwrapped blocks show an exceptional
According to previous research in literature,
with different analyzing techniques. The
paintings, painted with blood. This is an
corrosion form, where a horizontal expansion
this product showed good results on pure
opportunity to work with scientists from the
area in which there hasn’t been done a lot
occurs. The letterboxes were sealed with
lead, but the effect on lead-alloys isn’t known.
University of Antwerp enlarged our scientific
of research yet. More specifically, my thesis
hardboard lids some ten years ago, to
This product will be applied on the letters by
world, both technical and social. This project
centers around the paintings of Philippe
protect them against vandalism. The opening
chemical means and the protection ability will
was an enrichment, concerning knowledge
Vandenberg, a contemporary Belgian artist.
of these boxes last year, showed also a
be evaluated by electrolytic measurements.
and establishing professional contact.
The bloodpaintings are an important part
severe corrosion phenomenon.
In general, this project revealed several
of his oeuvre. The first part of the thesis
On request of the museum, a study was
conclusions. The Oddy-test showed that the
handles the work of the artist and the
started on this complex corrosion problem.
corrosion on the letters was mainly caused
A research set up was designed to develop
by the presence of organic acids, evaporated
an insight on the corrosion processes
from the wooden displays from the museum.
and to suggest a possible treatment to
Also the presence of antimony and tin in the
CONSERVATION & RESTORATION
and the different appearances of damage.
K unsten
CONSERVATIE & RESTAURATIE
S c h one voor
M A S M A S A ca d emie K onin lijke
investigate a part of the metal collection.
compounds on the letters and the coupons.
presence of carbonate hydroxides (basic
who were also treating a panel painting. After
The metal collection includes a huge amount
Finally XRD is performed to complement
lead white) in the lead alloyed letters.
carefully gluing the panel back together, the
of lead alloyed printing letters, which are
and confirm the results of the electrolytic
This research was of great importance
varnish and the old retouches were taken off.
stored in wooden boxes or were assembled
measurements.
toward the persistence of the collection
New retouches were made in these places
to standing types, wrapped in paper. Some
Additional to this project, research is done
of the Platin-Moretus museum and we are
were paint loss became visible. In this way,
the panel was restored to his old glory.
contactname met een specialiste ter zake,
handeling en de uitvoering van het onderzoek
van zijn werk in de toekomst. Na het voorleg-
wezen en na een stilistische vergelijking en
Heilige Hyacinthus onzeker. Tijdens de be-
visie van de kunstenaar op de behandeling
Om die reden was verder onderzoek aange-
herkomst en kunstenaar van het doek met de
interview komt de nadruk te liggen op de
CR
de Belgische artiest Raoul De Keyser. In dit
Van Speybroeck Lisa +32 498 81 71 90
Bij de aanvang van het onderzoek waren
getrokken door kunsthistorica Edith Greindl.
dikke vergeelde vernis. De originele verflaag,
is terechtgekomen. Bij een restauratie hoort
overeenkomt met de visie van het museum
gedoubleerd, ging verscholen onder een
Italiaans werk uit Lombardije in Antwerpen
de mening van de kunstenaar ertoe doet en
werd overschilderd en tevens vergroot en
andere uitdaging was na te gaan hoe een
selen. Verder wordt uitgezocht in hoeverre
delijk 18de-eeuws
Het werk, dat in het verleden grotendeels
1555-1619+) kan worden toegeschreven. Een
reageren op dergelijke ouderdomsverschijn-
doek, door anonieme kunstenaar, vermoe-
schrijving erg twijfelachtig worden genoemd.
heid aan Giovanni Battista Trotti (°Cremona
wordt met de kunstenaar overlegd hoe te
Schilderij Mirakel te Soriano, olieverf op
Katlijne Van der Stighelen, kan deze toe-
werd duidelijk dat dit werk met enige zeker-
gen van de mogelijkheden voor behandeling,
taten van dat onderzoek werden vergeleken met handleidingen voor decorschilders uit de vroeg 20ste eeuw. Hieruit bleek dat Dubosq volgens de eeuwenoude traditie werkte en nog geen gebruik maakte van de synthetische materialen die in het begin van de 20ste eeuw opkwamen. Daarnaast werd onderzocht welke factoren een rol spelen in het degradatieproces
materialen en technieken konden in vele
restauratie-ingrepen. Dit om de behandeling
delijk precies op de restauratie/conservatie
Roman waarneembaar zijn. De gebruikte
de originele techniek als aan de voorgaande
Hoeveel invloed heeft de kunstenaar uitein-
de schadefenomenen die op het Palais
de overschilderingen, bleek nog grotendeels
die. Hierbij werd aandacht besteed aan zowel
collectie, en de uiteindelijke behandeling.
die van een veel grotere kwaliteit was dan
ook een diepgaande materiaaltechnische stu-
op de besproken stukken uit zijn museale
Soriano, waaronder het vrome thema, maken
Enkele zaken aan het schilderij Mirakel te
van theaterdecors. De bevindingen uit dit literatuuronderzoek werden getoetst aan
gevallen in verband worden gesteld met de
zo correct mogelijk uit te kunnen uitvoeren en
van zijn werken en is de mening van de kunstenaar altijd ethisch correct?
chandeliers lit by electricity, this introduced during the early years of the twentieth century. Electric wires were being pulled through small openings never intended to house an electric wire and many dripping pans and nozzles were mercilessly drilled with holes to let the electric wires pass towards a rather hideous fake candle fitting holding a large incandescent light bulb. Though it must be said that not all chandeliers were mutilated, many did end up in museums where they were treated correctly with a reversible electrification system. At present, at the early beginning of the twenty-first century an innovative light tech-
their historic light again in the form of an
stockage en de manipulatie van de stukken
aid the conservators to give the chandeliers
dat de invloed van het klimaat, de manier van
nology, the Light Emitting Diode or LED can
schadeverschijnselen, al moet het gezegd
very efficient in electric usage, they also emit
CR
artificial candle light. Not only are these LEDs
ook een belangrijke invloed hebben gehad.
Vandenbussche Sarah
low amounts of UV- and IR-light which in a
+32 4 65 57 77
de gegeven datering ervan twijfelachtig.
Verswijvel Yves +32 494 88 33 14
nele techniek, schadeoorzaken en herstel
CR
Reliëfornamentiek bij schilderijlijsten: origiAlvorens een behandeling toe te passen, is
museum environment will help to preserve both the chandelier and the collection. The LEDs can be given a flickering effect thus resembling the warm light of a candle which is reflected in the many glass particles of the
chandelier was created, with both original
nog aan het vullen en retoucheren van een
werd er een literatuurstudie gedaan naar
non-destructieve analysemethode die, onder
by doing so, no longer originals. A new
Hiernaast werkte ik tijdens mijn masterjaar
doende onderzoek verricht. Om die reden
tijd. X-ray fluorescentiespectrometrie is een
parts, the ‘restored’ chandeliers became,
te voeren.
en de oorzaken van schade was nog onvol-
aalgebruik heel specifiek te situeren in de
only other chandeliers were stripped of their
de noodzakelijke retouches geïntegreerd uit
lijsttypes. Ook over de originele technieken
bepaalde schildertechnieken en materi-
other chandeliers to reuse their parts. Not
retouches te ontdoen om vervolgens enkel
overzicht en evolutie van de verschillende
bij het dateren van een kunstobject. Zo zijn
rich history of inept ‘restoration’ by ravaging
volledige werk van overschilderingen en
beperkt. Daarom geeft deze scriptie een
ook materiaaltechnisch onderzoek helpen
liers. The chandeliers have had a long and
intact te zijn. Er werd geopteerd om het
restauratie van lijsten, en is de kennis relatief
iconografisch en stijlkritisch onderzoek, kan
to the conservation of historic glass chande-
weinig aandacht aan de geschiedenis of de
Naast kunsthistorisch onderzoek, zoals
dedicate my Master studies and future career
hand in hand. Toch besteedt de literatuur
onbelangrijk.
I decided during my third Bachelor year to
Omlijsting en schilderij gaan in veel gevallen
het correct dateren van het werk echter niet
uit de Kamer van Volksvertegenwoordigers
wegnemen van talrijke overschilderingen, en
nieuwe restauraties te kunnen voorzien. Een
luchtpartij werd een kleine aanwezigheid van
doubleerd en gereinigd. Ook werd een portret
behandeling hield een vernisafname in, het
en verouderd om mogelijke problemen met
elementen bevatten. In de blauwgekleurde
parts could no longer be separated from
demiejaar door een masterstudent werd ge-
de vroegere ingrepen te situeren in de tijd. De
schadebeelden. Deze recepten zijn uitgetest
past om pigmenten te identificeren die zware
and newly added parts. In most cases these
plafondschildering met engelen die vorig aca-
historische recepten en veel voorkomende
andere op Mirakel te Soriano, wordt toege-
kennis tekort schiet, is de identificatie van
op het gebruik van Pruisisch blauw, een
behandeld en werd er vier weken meege-
het vullen en retoucheren van de verflaag.
ander belangrijk punt waarop de actuele
ijzer gemeten, hetgeen mogelijks kan wijzen
reconstruction are essential. Conservation
werkt aan de restauratie van het theaterdecor
only mutilation chandeliers have endured,
toegeschreven aan Cornelis De Vos
een voorlopige en sluitende identificatie kan
fen, wijzend op het gebruik van loodtingeel,
But the adding of new parts was not the
cors van de Kortrijkse Stadsschouwburg
het “Portret van mevrouw Keyzers” uit 1632,
waarmee de restaurator zelf in de praktijk
werd een grote hoeveelheid lood aangetrof-
historic chandelier.
Albert Dubosq, uit de collectie repertoirede-
Onderzoek, conservatie en restauratie van
dat de scriptie enkele methodes aanreikt
gele drapering van één van de 3 Heiligen,
clearly identifying them as new parts in the
20ste-eeuws theaterdecor van het atelier
extra schade kunnen berokkenen! Vandaar
pigment in de 15de tot de 17de eeuw. In een
compatibel zijn met het origineel, en zelfs
gebruik van Verdigris, een enorm populair
soms behandelingen uitgevoerd die niet
heid koper gemeten, vermoedelijk door het
correcte identificatie van materialen worden
een groene zone werd een hoge hoeveel-
de origineel gebruikte materialen. Zonder
pigment in gebruik sinds de 18de eeuw. In
Vandenhaute Annelies
CR +32 472 55 60 85
conservation treatments the future for historic
parts can be engraved with a diamond pen,
en de gebruikte materialen in een vroeg
within a plastic or wax fitting and appropriate
ethical correct approach. The reproduced
De relatie tussen de schadeverschijnselen
With a flickering candle containing LEDs
replicas from original parts is a much more
de Kortrijkse Stadsschouwburg tussen 1914
huis op de Schoenmarkt in Antwerpen, toont
deel uit van de collectie repertoiredecors die
van een mis in het Onze-Lieve-Vrouwgods-
Restauratie op en onderzoek naar een laat
echter geen conclusies getrokken worden,
misplacement of the arms and ornaments
gebleven Comédie-françaisedecor ter wereld
Het portret van mevrouw Keyzers, stichtster
wrongful pinning of the drops and pendants,
Het Palais Roman maakt als enige bewaard
chandeliers is looking brighter than ever.
and even cleaning with aggressive products often left a chandelier in a tattered state. Moreover many historic chandeliers have undergone very destructive interventions when modified from candle-, oil- and gasoliers into
verwijderd en de houten drager voorzien van
het een volledig non-destructieve
aanwezig en er zat veel vervuiling aan de
decor zal gebruiken. De grote omvang van de
een steunconstructie. In tegenstelling tot de
onderzoeksmethode is. Deze
interieur- en exterieurzijde van het raam.
werken en het feit dat de decorstukken nog
oude latten respecteren de nieuwe elementen
oppervlaktetechniek werd ook gekozen
Het lood was eveneens in slechte conditie
moeten kunnen worden gebruikt, zorgden
de eigenschappen van de houten drager.
omwille van de mogelijkheid om zowel
en de bindroeden waren op vele plaatsen
De handelingen hebben het werk gestabili-
kwalitatief -(welk element) als kwantitatief
doorgeroest. De raambruggen waren niet
seerd om verder verlies van originele materie
onderzoek (hoeveel van het element) te
meer aanwezig.
tegen te gaan. Op esthetisch gebied is
verrichten.
Aan de hand van de bevindingen van
het schilderij terug fris van kleur en leiden
Alvorens XRF analyses werden uitgevoerd,
deze onderzoeken werden er enkele
storende elementen niet langer de aandacht
van het beeld af.
zien aan de architectonische elementen in
onderzoek is men tot de conclusie gekomen
restauratiebehandeling, werd er grondig
het glasraam. Het raam past eveneens in de
dat het gaat om kwetsbaar en zeldzaam
onderzoek uitgevoerd naar de degradatie van
contrareformatie waar meer aandacht werd
erfgoed van een onschatbare waarde.
de onderliggende verflagen, waarbij X-straal
gegeven aan Maria.
Dit schooljaar werd er in het atelier een
fluorescentie (XRF) werd toegepast met als
Het raam verkeerde in slechte staat.
decor uit de collectie gerestaureerd. Het
De oude lattenconstructie die achteraan
doel de materialen te identificeren waardoor
Zo waren er breuken en verschillende
decor, getiteld Palais Romain-byzantin, wordt
werd aangebracht veroorzaakt stress en leid-
de tot omvangrijks schade. Dit ‘harnas’ werd archiefonderzoek wordt de levensloop van
het kunstwerk gereconstrueerd en kunnen
De Kortrijkse schouwburg bezit een collectie
Theaterdecors uit het Interbellum. De 26
Onderzoek naar de laagopbouw, werktuig-
De Man en Clara Cestens. Het raam is te
decors zijn van de hand van Albert Dusbosq
sporen, XRF, UV en IR onderzoek geven
plaatsen in de Neobarok één van de toen
(1863-1940), een erkend grootmeester die
informatie over de ideeën en technieken van
heersende neostijlen. Dit past in het 19de
in het begin van de 20e eeuw een van de
de kunstenaar alsook de geschiedenis en
Op basis van deze metingen alleen kunnen
chandelier.
one another. It is for this reason that clear documentation of the conservation process and correct choices for conservation and by bonding broken parts and by reproducing
Palais Roman door Albert Dubosq.
uitvoeren.
dat populair was van de 15de tot 17de eeuw.
en 1920 aankocht. Er werd onderzocht met
stilistisch een aantal overeenkomsten met de
Heilige Hyacinthus voorstelt van Giovanni
een 16de-eeuws Italiaans schilderij dat de
maar ze geven wel aanwijzingen.
ken het decor werd vervaardigd en de resul-
welke materialen en volgens welke technie-
latere portretten door Cornelis de Vos. Toch
serse (J.C. Bach) in 2013 waarvoor men het
In functie van het vooronderzoek van de
veranderingen die het werk doormaakte. Via
was. De decorstukken hebben een grote
is rekening gehouden met de originele
schenkers van het raam waaronder Michiel
Battista Trotti (Il Malosso)
een restauratie/conservatiebehandeling. gerestaureerd in het kader van de opera Arta historische waarde en zijn vrij uniek, zelfs
op internationale schaal. Na historisch belangrijkste Belgische decorschilders
werd teruggegrepen naar het verleden.
+32 472 83 10 14
CR Tuyaerts Dieneke
Naar aanleiding van deze scriptie, wordt
voorgesteld tijdens een ateliervergadering.
blauwe partij werden gemeten door
werd de toeschrijving reeds in 1946 in twijfel
Hierna werd besloten om een conservatie/
restauratiebehandeling te laten uitvoeren. De behandelingsvoorstellen werden
bleek dat de elementen lood, ijzer en kobalt
behandelingsvoorstellen voor het raam
opgesteld. Hierin werd aangedrongen op lacunes veroorzaakt door vandalisme. Ook
waren er een aantal eerdere ‘restauraties’ De barok is een overdadige stijl met veel
ornamenten en beeldhouwwerken. Dit is te eewse romantische denkbeeld, waar er
pigmenten, is onder andere afhankelijk van kan worden aangebracht omwille redenen waarom een persoon overgaat
voor de behandeling.
CR
nieuw raam gereconstrueerd in 1870 door
studie naar het schilderij als verschijnings-
+32 488 25 52 83
Jean-Francois Pluys, een glazenier uit
vorm, een object met een geschiedenis en
Mechelen. De reconstructive gebeurt aan de
een toekomst. Materiaaltechnisch en kunst-
&
hand van tekeningen, documenten of met
historisch onderzoek geven inzicht in de
overgebleven stukken. Bij de reconstructie
verschillende deelaspecten en zijn bepalend
Renders Margo
bedekt. Deze laag wordt gewoonlijk door meerdere malen gerestaureerd. Eveneens
een kunstenaarsinterview afgenomen van
het meest aanwezig waren. De aanwezigheid
van kobalt kan wijzen op het gebruik van het middelvan het portable XRF toestel. Hieruit werden de overschilderingen verwijderd. Drie
verschillende zones in de gedegradeerde pigmentidentificatie mogelijk werd.
XRF is positief voor gebruik, aangezien het duidelijk dat deze niet werd toegevoegd
voor het “verfraaien” van het geheel. Christus werd overschilderd omwille van de
degradatie van de onderliggende laag. Ook is de samenstelling die ze hebben. De toga van De degradatie van materialen, zoals bij de degradatieverschijnselen. ook als ingreep voor het verbergen van aanleiding van tijdsgebonden ideeën maar van “verbetering” en “verfraaiing” naar tot overschilderen. De overschildering door de kunstenaar zelf. Er zijn diverse een ander persoon aangebracht en niet originele verflaag volledig of gedeeltelijk Een overschildering is een kleurlaag die de vervolgens de voorstelling visueel storen. werden verschillende zones overschilderd die
in een slechte staat doordat het beschadigd
De handelingen vinden niet enkel op mate-
raakte tijdens de reformatie. Er werd een
rieel gebied plaats maar omvatten ook een
zes stuks maaswerk. Het raam was echter van de 17de eeuw. vaak werd aangewend door de kunstenaar is een synthetisch anorganisch pigment dat pigment smalt (K2O-SiO2-CaO-CoO). Dit
en de heilige Clara. Het raam bestaat uit 21
naar de Christus op het stro door A.B. De
rechthoekige panelen, drie lancetpunten en
Quertenmont
+32 472 45 98 40
gebeuren die nodig zijn om het werk te be-
Studie naar twee convexe zuilschilderijen
lies, overschilderingen en oude vernislagen
reconstructie van een raam uit 1617. Op
in de Vermaarde Collegiale Sint-Jacobskerk
verstoren de perceptie.
het raam is een voorstelling van Maria en
te Antwerpen / Behandeling en onder-
kind, geflankeerd door de heilige Michaël
zoek van/naar de paneelschildering kopie
Het schilderij “De Emmaüsgangers”,
museum te Antwerpen, die de taak als
kunstenaar Dubosq uit de collectie van de
geschilderd door de barokkunstenaar
beheerder van de kapel op zich hebben
schouwburg te Kortrijk
Theodoor van Loon, werd in het verleden
genomen. Het betreft een 19de eeuwse
houden. Barsten in de houten drager, verfver-
Onderzoek van overschilderingen bij
gebrandschilderd Glas-in-loodraam
het schilderij “De Emmaüsgangers” van
afkomstig uit de kapel van het Sint Elizabeth
Theodoor van Loon (17de eeuw)
gasthuis te Antwerpen. Dit onderzoek werd
Preventieve conservering van vroeg 20e
uitgevoerd in opdracht van het Maagdenhuis
eeuwse geschilderde theaterdecors van de
onderzoek. Dit betrof een 19de eeuws
Soms moeten ingrijpende handelingen
CR
materialen en met een blik op de toekomst.
Van Dorst Sven
gebeurt met respect voor de oorspronkelijke uitmaakt van het schilderij. De behandeling
+32 472 65 86 80
zijn sporen heeft nagelaten en nu onderdeel
Onze namen zijn, Dieneke Tuyaerts en
moeten de bewaaromstandigheden op die
schadepatronen toegelicht worden.
CR
Margo Renders. In ons tweede bachelorjaar
Het schilderij kan nooit naar zijn oorspron-
kregen wij de opdracht tot het maken van
+32 485 34 72 09
Top Annelies
manier worden aangepast zodat de mani-
pulatie steeds tot een minimum kan worden
kelijke toestand worden teruggebracht. Hij
een kunsthistorisch- en materiaaltechnisch
CR
beperkt.
draagt een geschiedenis met zich mee die
Moreels Nina