Dynamic architecture by lilia

Μεταβαλλόμενη Αρχιτεκτονική Ευαγγελία Παπαδουράκη Υπεύθ. Καθ. Δ. Παπαλεξόπουλος Οκτώβρης 2011

Ευαγγελία Παπαδουράκη Α.Μ. : 04103067 Υπεύθυνος Καθηγητής : Δημήτρης Παπαλεξόπουλος

Η Αρχιτεκτονική Πολλαπλότητα

Ογκοπλαστική Μεταβολή

΄Όψεις

Εσωτερική Mεταβολή

Νέο ΄Οραμα

Πίνακας

01 Η Αρχιτεκτονική Πολλαπλότητα

«Ο χώρος είναι το προϊόν του ζωντανού χρόνου και του ζωντανού τόπου». 1 Gunter Nitchke Πώς ένα κτίριο λαμβάνει υπόψη του τη ζωή και τη δράση του ανθρώπου; Πώς η απρόβλεπτη φύση αυτής της δράσης μπορεί να φιλοξενηθεί στο χώρο; Με ποιόν τρόπο ο αρχικός σχεδιασμός μπορεί να εκτιμήσει την ενδεχόμενη αλλαγή; Πώς μπορεί να κατασκευαστεί το “μη καθορισμένο”; Στο στάδιο των συνεχόμενων αλλαγών της σύγχρονης εποχής, η αρχιτεκτονική με τη στατική, συμβατική έννοια, δεν μπορεί να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις σε αυτά τα ζητήματα. Για να μπορέσει να φιλοξενήσει την ενδεχόμενη μεταβολή, η αρχιτεκτονική πρέπει να επαναπροσδιοριστεί. Αντί για ένα περιβάλλον που να ορίζει τη δράση του χρήστη, να γίνει ένα περιβάλλον που να του επιτρέπει να αλλάζει τις παραμέτρους. Να γίνει μια αρχιτεκτονική μεταβαλλόμενη, όπου το κτίριο είναι μια μηχανή δράσης2, ένα ρευστό σκηνικό για να φιλοξενήσει τις δυνητικές ανάγκες του ανθρώπου. Για τη διαμόρφωση ενός χώρου, που να ανταποκρίνεται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες και δράσεις του ανθρώπου, ο αρχιτέκτονας πρέπει να εισάγει μια νέα διάσταση στο σχεδιασμό, την πολλαπλότητα του χώρου. Η πολλαπλότητα εξ ορισμού, είναι η δημιουργία πολλών εκδοχών του ίδιου. Η εισαγωγή της πολλαπλότητας, λοιπόν, στην αρχιτεκτονική, σημαίνει ότι το κτίριο διαθέτει διάφορες εκδοχές μορφών, από τις οποίες μερικές θα γίνουν πραγματικότητα. Τα διάφορα στοιχεία του κτιρίου, σε συνδυασμό με τη δράση του ανθρώπου, ισορροπούν και δημιουργούν την ανάλογη μορφή της πραγματικότητας για κάθε ανάγκη. Με αυτήν την έννοια, ο χώρος συντίθεται όχι με βάση ένα κτιριολογικό πρόγραμμα, αλλά σαν σενάριο πιθανών αλλαγών3. Το σχέδιο γίνεται ένα πεδίο δυνάμεων, που για κάθε επιθυμία του χρήστη, εξισορροπεί τα συμμετέχοντα στοιχεία με άλλο τρόπο. Όπως είναι λογικό, αυτό το σύνολο των δυνητικών μορφών δεν είναι προκαθορισμένο, αφού οι πιθανότητες δεν μπορούν να είναι πάντα προβλέψιμες. Αυτό που προκύπτει είναι μια αρχιτεκτονική που αποδεσμεύεται από τη στατική της δομή. Το κτίριο δεν καθορίζει την ανθρώπινη δράση, αλλά την εμπνέει και γίνεται μέρος της. Είναι διαδραστικό. Η μεταβλητότητα αυτή μπορεί να αφορά φυσικά αρχιτεκτονικά στοιχεία,

αλλά και ψηφιακά. Το κτίριο συστέλλεται και διαστέλλεται, ανοίγει και κλείνει, φωτίζεται, αλλάζει χρώματα, μορφοποιείται. Οι παράμετροι που καθορίζουν αυτές τις μορφές του χώρου ποικίλλουν. Πρωταρχική σημασία, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, έχει η ανθρώπινη δράση. Αυτό σημαίνει ότι ο χώρος μπορεί να έχει τη δυνατότητα να μεταβάλλεται ανάλογα με την λειτουργία που θέλει ο χρήστης να του δώσει. Η λειτουργία, σε αυτήν την περίπτωση, είναι μια γενική έννοια και αναφέρεται σε χώρους οποιασδήποτε κλίμακας. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να δώσει διαφορετική λειτουργία στο σαλόνι του σπιτιού του, όταν διαβάζει ένα βιβλίο, όταν βλέπει μια ταινία, ή όταν φιλοξενεί φίλους. Ακόμα, ο χώρος μπορεί να μεταβάλλεται ανάλογα με την ιδιωτικότητα που επιθυμεί ο χρήστης, ή την οπτική επαφή που θέλει να έχει με άλλα στοιχεία του χώρου και του εξωτερικού περιβάλλοντος. Βέβαια, εκτός από την εσωτερική λειτουργία, ένα κτίριο μπορεί να μεταβάλλεται και με βάση εξωγενείς παράγοντες, αντιδρώντας ανάλογα στις καιρικές συνθήκες ή αλλάζοντας την εικόνα του ανά περίσταση, ώστε να προβληθεί.

Σε αυτό το σημείο, πρέπει να ξεκαθαριστεί η διαφορά της μεταβαλλόμενης, από ένα παρεμφερές είδος αρχιτεκτονικής με το οποίο συγχέεται συχνά: την ευέλικτη αρχιτεκτονική. Η ευελιξία στην κάτοψη, στην όψη και επομένως στη λειτουργία του χώρου, έγινε ευρέως γνωστή στο μοντέρνο κίνημα, με τη μορφή κινητών στοιχείων σε ελεύθερη κάτοψη. Με την πάροδο του χρόνου, το «ευέλικτο κτίριο» έχει αναπτυχθεί, και στη σύγχρονη αρχιτεκτονική εξυπηρετεί τους ίδιους σκοπούς με εξελιγμένες μορφές. Μια μορφή ευέλικτης αρχιτεκτονικής, που απέχει κατά πολύ από τα μεταβαλλόμενα συστήματα που μελετάμε, είναι τα κτίρια με δυνατότητα τροποποίησης. Οι αλλαγές που πραγματοποιούνται δεν είναι δραματικές και περιορίζονται στην μεταβολή μερικών στοιχείων. Συνήθως, πρόκειται για κτίρια με ελεύθερες κατόψεις, που με προσωρινά η μόνιμα στοιχεία μορφοποιούν διαφορετικά το χώρο τους. Τέτοιο παράδειγμα είναι το κέντρο Pompidou των Piano και Rogers. Το Pompidou, εκτός από μουσείο μοντέρνας τέχνης, είναι ένα “ζωντανό κέντρο πληροφόρησης και ψυχαγωγίας”, όπως δηλώνουν οι αρχιτέκτονες. Στόχος

λοιπόν, ήταν η δημιουργία ενός σύγχρονου πολιτιστικού κέντρου, ενός τόπου συνάντησης που να φιλοξενεί στο χώρο του πολλές χρήσεις και διάφορες δραστηριότητες. Έτσι, τα ηλεκτρομηχανολογικά συστήματα, οι προσβάσεις και οι κάθετες κινήσεις έχουν τοποθετηθεί στο πλάι, για να αφήσουν την κάτοψη του κάθε ορόφου ελεύθερη. Αυτό που προκύπτει είναι ένας εσωτερικός χώρος προσαρμόσιμος, που μπορεί να μορφοποιείται ανάλογα με την έκθεση, την επισκεψιμότητα και τη χρήση του. Οι χώροι διαμορφώνονται μέσω ελαφριών, μικρών χωρισμάτων, που μετακινούνται μέσα σε ένα λεπτό και για πιο “μόνιμες” αλλαγές, μέσω μεγαλύτερων χωρισμάτων που μετακινούνται εντός μίας ώρας. Στη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική οι κτιριακές μεταβολές είναι πιο δραστικές και η λογική του σχεδιασμού είναι εντελώς διαφορετική από την παραπάνω. Ο αρχιτέκτονας κάνει μια συγκεκριμένη πρόταση, η οποία βασίζεται στη τροποποίηση και δεν περιορίζεται στην δυνατότητα τροποποίησης. Το ζητούμενο είναι η ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα Αξονομετρικό του 9sg House

στον περιβάλλον και το χρήστη, έτσι ώστε το κτίριο να ζει. Ακόμα και ο ίδιος ο αρχιτέκτονας δεν μπορεί να έχει προσχεδιάσει τη μορφή του κτιρίου κάθε στιγμή. Η πολλαπλότητα του χώρου δεν ορίζεται εκ των προτέρων, είναι απρόβλεπτη. Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, ας παρομοιάσουμε την αρχιτεκτονική με τα μαθηματικά. Ένα στατικό κτίριο είναι μια μαθηματική εξίσωση με μια μόνο λύση, χ=1. Ένα ευέλικτο κτίριο είναι μια εξίσωση με πολλές λύσεις, των οποίων όμως ο αριθμός είναι προκαθορισμένος και τον ξέρουμε, χ=α. Τότε, ένα μεταβαλλόμενο κτίριο είναι μια εξίσωση με άγνωστο αριθμό λύσεων χ=;. Υπάρχουν όμως, και κτίρια που κινούνται στο μεταίχμιο μεταβαλλόμενης και ευέλικτης αρχιτεκτονικής. Αφενός, ο σχεδιασμός τους είναι βασισμένος στη μεταβολή, η οποία είναι δραματική και αλλάζει όλη την αίσθηση, ή τη χρήση του κτιρίου και αφετέρου οι μορφές που μπορούν να πάρουν είναι προβλέψιμες και μετρήσιμες. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το 9sg house του Shigeru Ban. Η κατοικία αυτή είναι ένας τετράγωνος ελεύθερος χώρος 100 τ.μ., χωρίς κανένα σταθερό τοίχο, που μπορεί να χωριστεί με συρόμενα πανέλα σε 9 χωριστά δωμάτια. Τα πανέλα επιτρέπουν μια ποικιλία στο διαχωρισμό των δωματίων και συνεπώς στη μορφή της κάτοψης, δίνουν όμως πεπερασμένες επιλογές, κάτι που θυμίζει ευέλικτα περιβάλλοντα. Από την άλλη μεριά όμως, η αίσθηση του χώρου και οι λειτουργίες του αλλάζουν δραματικά και ολόκληρος ο σχεδιασμός του κτιρίου βασίζεται στη μεταβολή, άρα κάποιος θα μπορούσε να βγάλει το συμπέρασμα ότι είναι παράδειγμα μεταβαλλόμενου κτιρίου.

Δημιουργείται, λοιπόν, το εξής ερώτημα: Ποιά είναι τα όρια της ευελιξίας; Η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική είναι εντελώς αποστασιοποιημένη από τα ευέλικτα συστήματα, ή μπορεί να συμπεριλάβει μερικές μορφές τους; Η απάντηση δεν μπορεί να δοθεί αόριστα και γενικά, αλλά μέσα από την εξέταση μεμονωμένων παραδειγμάτων. Καθοριστικό είναι πάντα το τι μεταβάλλεται, ποιά είναι τα όρια και το μέγεθος της μεταβολής και πόσο αυτή επηρεάζει τη μορφή του χώρου και τη δράση του χρήστη.

Κοιτάζοντας κανείς το παρελθόν, μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι η μεταβολή και η ανάγκη προσαρμογής στις συνθήκες υπήρχαν πάντα. Υπήρχαν στο μοντερνισμό, σε κτίρια των Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, Eileen Gray, Gerrit Rietveld και άλλων πρωτεργατών του. Βέβαια, στον μονολογικό, αυστηρό σχεδιασμό των μοντέρνων, οι μεταβολές περιορίζονταν σε ευέλικτα στοιχεία, που δίπλωναν και τσουλούσαν, οπότε δεν μπορούμε να μιλήσουμε για μια μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, αλλά ευέλικτη. Τα επόμενα χρόνια, ακολούθησε ένας πειραματικός σχεδιασμός βασιζόμενος στη μαζική βιομηχανική παραγωγή για το σπίτι του μέλλοντος και οι αρχιτέκτονες άρχισαν να ψάχνουν νέες μορφές για να υλοποιήσουν την ιδανική κατοικία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το space house του Frederick Kiesler, το οποίο είναι σχεδιασμένο με μορφή οργανική, που μοιάζει με οστρακοειδές. Ο εσωτερικός του χώρος είναι ρευστός και οριοθετείται από κινητά χωρίσματα. Ακολούθησαν κι άλλα τέτοια παραδείγματα, όπως το House of the future των Alison και Peter Smithson, εκ των οποίων τα πιο πολλά έμειναν στα σχέδια, ενώ αυτά που κατασκευάστηκαν λειτουργούσαν σαν πρωτοποριακοί εκθεσιακοί χώροι επίπλων. Στην δεκαετία του ΄60, μετά τις τεχνολογικές καινοτομίες που επέφερε ο β΄ Π.Π. το πρωτοποριακό σχέδιο εξελίχτηκε και νέες avant-garde ομάδες ξεπήδησαν για να αμφισβητήσουν τη συμβατική αρχιτεκτονική. Χρησιμοποίησαν νέα υλικά και τεχνικές από άλλες βιομηχανίες για να προτείνουν πρωτότυπα περιβάλλοντα, μερικά από τα οποία εισάγουν και τη μεταβλητότητα του χώρου. Τέτοιες ομάδες ήταν η Βρετανική Archigram, η ιταλική Archizoom και οι metabolists από την Ιαπωνία. Από τις ομάδες αυτές ξεχώριζαν οι Archigram,

Άποψη και σκίτσο του Space house

καθώς η δουλειά τους ήταν ευρέως διαδεδομένη και επίσης, οι ιδέες τους και τα σχέδια τους

Suitaloon

πιο ανατρεπτικά. Από τις μελέτες τους μπορούμε να διακρίνουμε τα σπίτια-κάψουλες, το suitaloon και το κέντρο αναψυχής στο Μόντε Κάρλο. Οι Archigram ασχολήθηκαν πολύ με το μοτίβο των προκατασκευασμένων κατοικιών, που συναρμολογούνται σε τεράστιους σκελετούς. Τα σπίτια-κάψουλες σχεδιάστηκαν σύμφωνα με αυτό το πρότυπο. Τοποθετούμενα με γερανούς στον σκελετό, δημιουργούν τεράστια κτιριακά συγκροτήματα, που ανάλογα με τη ζήτηση των “διαμερισμάτων”, η μορφή τους αλλάζει στην πάροδο του χρόνου. Το suitaloon είναι μια φουσκωτή κατασκευή των Archigram. Στην αρχική της μορφή λειτουργεί σαν παλτό, ενώ όταν ο χρήστης το φουσκώσει, μεταμορφώνεται σε μια εργονομική κατοικία, που διαθέτει τις βασικές ανέσεις ενός καταφυγίου. Ο χρήστης μπορεί να φουσκώσει το παλτό ανάλογα με την «άνεση» που επιθυμεί, ή να δημιουργήσει συμπλέγματα από suitaloon ενώνοντας 2 ή περισσότερες κατασκευές. Τέλος, το Monte Carlo project είναι μια μελέτη των Archigram, που κέρδισε το διαγωνισμό για την κατασκευή ενός κέντρου αναψυχής στο Μόντε Κάρλο. Πρόκειται για ένα υπόγειο, θολωτό κτίριο, με κυκλική, ελεύθερη κάτοψη, διαμέτρου 75 μ. Ο χώρος θα μπορούσε να φιλοξενήσει πολλά ψυχαγωγικά προγράμματα, που συμπεριλαμβάνουν θέατρο, χόκεϋ επί πάγου, τσίρκο και άλλα. Για να γίνει αυτό, οι Archigram σχεδίασαν πάνω από 20 τύπους δωματίων-μηχανών, που να αλλάζουν το χώρο, ανάλογα με τη χρήση του. Όλα ήταν κινητά: καθίσματα, WC, τοίχοι και σκηνές, έτσι ώστε η κάτοψη και η ροή του χώρου να μεταβάλλονται ολοκληρωτικά.

Σχέδια για το Monte Carlo Project και για το Capsule Homes

Οι πιο πολλές μελέτες αυτών των νέων ομάδων δεν υλοποιήθηκαν, αφενός διότι δεν υπήρχαν χρηματοδότες που να θέλουν να υποστηρίξουν το μεγάλο τους κόστος και αφετέρου επειδή οι ιδέες τους ήταν πολύ νεωτεριστικές για την εποχή και δεν είχαν μεγάλη καταναλωτική απήχηση. Το νέο τους όραμα όμως, βοήθησε να γαλουχηθούν οι ιδέες για τη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική στη σημερινή της μορφή.

Τα παραπάνω παραδείγματα αποτελούν σίγουρα σημαντική προσφορά για την ύπαρξη της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής, όπως την ξέρουμε σήμερα. Στη διαμόρφωσή της, όμως συνέβαλε ένα πιο ευρύ ιστορικό, κοινωνικό και τεχνολογικό υπόβαθρο Φιλοσοφικά και κατά κάποιον τρόπο μορφολογικά, στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, η έννοια της πολλαπλότητας θα μπορούσε να αναγνωριστεί στο μεταμοντερνισμό, το κίνημα απόρριψης του μοντερνισμού. Ο φονξιοναλισμός και τα φορμαλιστικά σχήματα του Μοντέρνου αντικαθιστούνται από μια άλλη αισθητική. Ο αρχιτέκτονας ξαναανακαλύπτει την αφηγηματική αξία της αρχιτεκτονικής φόρμας. Το διακοσμητικό στοιχείο επανέρχεται και συνδυάζεται με τη χρήση μη-ορθολογικών σχημάτων και ασυνήθιστων επιφανειών. Η νέα αυτή κτιριακή φόρμα, με τα συμβολικά και εκφραστικά στοιχεία, εισάγει και επικοινωνιακές ιδέες προς το κοινό. Εδώ ακριβώς είναι το σημείο όπου εντοπίζεται η σχέση με τη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, η εισαγωγή της επικοινωνίας, της ανταλλαγής πληροφοριών. Βέβαια, αυτή η σχετικά επιφανειακή χρήση της πληροφορίας ως επικοινωνιακό στοιχείο στο μεταμοντερνισμό, παίρνει άλλη μορφή στη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, όπου αποτελεί την πρωταρχική ουσία του σχεδιασμού. Παράλληλα, στον μεταμοντερνισμό, εκτός από το φιλοσοφικό και αρχιτεκτονικό υπόβαθρο που δημιουργήθηκε μέσω της αμφισβήτησης του Μοντέρνου, σημαντικό ρόλο για τη γαλούχηση της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής, έπαιξε και η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας. Τόσο με την εφεύρεση νέων υλικών, όσο με τη χρήση εξειδικευμένων ηλεκτρονικών σχεδιαστικών προγραμμάτων, οι ορίζοντες της αρχιτεκτονικής διευρύνονται. Όσον αφορά στην τεχνολογία των υλικών, παρότι είναι δύσκολο να μιλήσουμε με νούμερα,

στον επιστημονικό κλάδο υπάρχει η βάσιμη πεποίθηση ότι τα τελευταία 20 χρόνια έχουν δημιουργηθεί περισσότερα υλικά από ό, τι σε όλη την ιστορία της επιστήμης των υλικών4. Αυτή η «υλική» επανάσταση δεν περιορίζεται μόνο στη σύνθεση νέων υλικών, αλλά και στην τροποποίηση ήδη υπαρχόντων. Ένα υλικό πλέον μπορεί να αποτελεί αφετηρία για μια ολόκληρη “οικογένεια” υλικών, καθένα από τα οποία να είναι μια παραλλαγμένη έκφανση του πρώτου. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το μπετό, που οι υποκατηγορίες του ποικίλλουν ως προς την αντοχή, την ελαστικότητα τη φιλικότητά του προς το περιβάλλον, ακόμα και τη “διαφάνειά” του. Υπάρχουν πλέον και έξυπνα υλικά, που μπορούν να παραλλάσσουν τα χαρακτηριστικά τους ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Οι επεμβάσεις αυτές στον πυρήνα των υλικών είναι σύνθετες διαδικασίες και αποτελούν προϊόντα ης ανάπτυξης της νανοτεχνολογίας που επιτρέπει τη μελέτη των υλικών σε πολύ μικρή κλίμακα. Αυτή η “επανάσταση” στην τεχνολογία των υλικών θα ήταν αδύνατο να μην επηρεάσει την αρχιτεκτονική. Η φαντασίωση του αρχιτέκτονα μπορεί να γίνει πραγματικότητα πιο εύκολα. “Υπερ-υλικά” με ασυνήθιστες επιδόσεις σε όλους τους τομείς, είναι διαθέσιμα: ευλύγιστα ή άκαμπτα, ελαφριά ή βαριά, διαπερατά ή συμπαγή. Τα φέροντα δομικά συστήματα επανεξετάζονται. Τα οικοδομικά υλικά γίνονται πιο ελαφριά και πιο ανθεκτικά Διάφορες ιδιότητες του Μπετού

στις ασκούμενες σε αυτά δυνάμεις. Αυτό που προκύπτει είναι η ελαχιστοποίηση των διατομών, ή ενδεχόμενη αύξηση μήκους των φερόντων στοιχείων, δίνοντας στον σχεδιασμό μια πρωτόγνωρη ελευθερία.

Ανάμεσα στα τεχνολογικά επιτεύγματα που συνέβαλαν στην ανάπτυξη της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής είναι η εξέλιξη των σχεδιαστικών προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. «η διαδραστικότητα στη διαδικασία του σχεδιασμού σημαίνει την επίτευξη της ιδανικότερης αρχιτεκτονικής λύσης για κάθε περίσταση».5 Τα σχεδιαστικά προγράμματα συνδέονται άμεσα με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική όχι μόνο ως βοηθητικά εργαλεία για την απεικόνιση του χώρου, αλλά για τη συνθετική διαδικασία. Ο ρόλος τους είναι να διευρύνουν την ιδέα του αρχιτέκτονα. Με πολύ απλά εργαλεία μπορούν να παραλλάσουν το κτίριο, να παράγουν έναν πληθυσμό λύσεων. Το πλήθος των εναλλακτικών λύσεων δεν απέχει πολύ από την πολλαπλότητα που αναφέρθηκε προηγουμένως. Οι διάφορες εκδοχές κτιρίων μπορούν να αποτελέσουν τις διάφορες μορφές του ίδιου κτιρίου, το στατικό να γίνει μεταβαλλόμενο.

3D Σχέδια Frank Gehry

Πέρα από τα σχεδιαστικά συστήματα, μια άλλη έκφανση της τεχνολογικής ανάπτυξης, που αποτέλεσε το κατάλληλο υπόβαθρο για την εξέλιξη της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής, είναι η ανάπτυξη της πληροφορικής και των ηλεκτρονικών συστημάτων. Η πληροφορία, που αποτελεί βασική έννοια για τη μεταβλητότητα της αρχιτεκτονικής, μπορεί πλέον να ψηφιοποιείται. Ηλεκτρονικοί υπολογιστές σε συνεργασία με ειδικούς αισθητήρες, συλλέγουν και επεξεργάζονται την πληροφορία. Λειτουργούν σαν τον εγκέφαλο του κτιρίου, το κέντρο ελέγχου ενός οργανισμού που αντιδρά στις εκάστοτε συνθήκες. “Δεν έχει σημασία να εφευρίσκεις κάτι, αν αυτό δεν αποτελεί βελτίωση» , Adolf Loos. 6 Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και τα αποτελέσματα που αυτή έχει επιφέρει είναι μεν, καθοριστικά για την ανάπτυξη της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής, αλλά αποτελούν ένα μέσο έκφρασης για άλλες βαθύτερες ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου. Ανάγκες κοινωνικές,

περιβαλλοντολογικές, οικονομικές που βρίσκουν λύση σε μια αρχιτεκτονική που αλληλεπιδρά και μεταβάλλεται. Πρωταρχικής σημασίας είναι ο περιβαλλοντολογικός παράγοντας. Εδώ και χρόνια υπάρχει έλλειψη στις υπάρχουσες πηγές ενέργειας. Η μεταβλητότητα ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην αρχιτεκτονική και δίνει τη δυνατότητα σε ένα κτίριο, αλλάζοντας τον όγκο ή την όψη του, να διαχειρίζεται την ενέργεια ανάλογα με τους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες. Ένα μεταβαλλόμενο κτίριο μπορεί να εκμεταλλεύεται στο έπακρον τις καιρικές συνθήκες. Για παράδειγμα, μπορεί να μεταβάλλεται από εσωστρεφές σε εξωστρεφές, ανάλογα με την ηλιοφάνεια, ή μπορεί να κλείνει ή να ανοίγει υπαίθριους χώρους ανάλογα με τη θερμοκρασία. Υπάρχουν, όμως και κοινωνικές ανάγκες που οδήγησαν στην ανάγκη μιας αρχιτεκτονικής που μεταβάλλεται και εξελίσσεται. Η ψηφιοποίηση της πληροφορίας που αναφέρθηκε προηγουμένως, επηρεάζει τις υπάρχουσες συνθήκες στην κοινωνία και στον τρόπο ζωής. Η σχέση του άυλου της πληροφορίας με την υλικότητα της αρχιτεκτονικής είναι απαραίτητη. Πιο συγκεκριμένα, η οργάνωση και η υποδομή των χώρων δεν γίνεται μόνο μέσω του κτισμένου περιβάλλοντος, αλλά συμβαίνει και ψηφιακά κατά ένα μεγάλο μέρος. Η ροή της πληροφορίας μέσω δικτύων είναι πια μέρος της αρχιτεκτονικής λύσης. Αυτό δεν επηρεάζει μόνο τη δομή των άμεσα «εμπλεκόμενων» χώρων (π.χ. βιβλιοθήκες, σχολεία, Πανεπιστήμια, τράπεζες κ.τλ.), αλλά ολόκληρη την οργάνωση της ζωής. Ο δικτυακός χώρος των ροών μικραίνει τις αποστάσεις. Μέσω διαδικτύου, η κατοικία μπορεί πλέον να είναι ο πυρήνας της οργάνωσης της ζωής. Μπορεί να είναι χώρος εργασίας, με το 24ωρο πρότυπο εργασίας στο σπίτι να γίνεται όλο και πιο δημοφιλές. Ακόμα, μπορεί να είναι χώρος εκπαίδευσης, με την παρακολούθηση Πανεπιστημιακών μαθημάτων από το διαδίκτυο, ή χώρος διασκέδασης και αναψυχής. Η αλλαγή αυτή δεν περιορίζεται μόνο στην κατοικία, αλλά και σε άλλη κλίμακα κτιρίων. Αυτών που απευθύνονται σε ευρύ κοινό, όπως εμπορικά κέντρα, κινηματογράφοι, ξενοδοχεία. Οι χώροι αυτοί γίνονται ολοένα πιο μαζικοί και απρόσωποι. Προσπαθούν να συνδυάσουν όλα τα γούστα και τις δραστηριότητες, με αποτέλεσμα να χάνουν την ταυτότητά τους. Ο άνθρωπος δεν αντιμετωπίζεται σαν ξεχωριστό άτομο, αλλά σαν αντικείμενο ενός συνόλου. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική καλείται να δώσει λύσεις σε αυτά τα καίρια ζητήματα της σύγχρονης κοινωνικής δομής. Πού αρχίζει και πού τελειώνει ο ρόλος της κατοικίας; Τώρα που η

παγκοσμιοποίηση δίνει στην αρχιτεκτονική μια επιχειρησιακή αξία 7, ποιός είναι ο χαρακτήρας των μαζικών κτιρίων και τί λειτουργίες εξυπηρετούν; Η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική, με την πολλαπλότητα της, μπορεί να δώσει στην κατοικία την ευελιξία που χρειάζεται για να φιλοξενήσει τις ενδεχόμενες αλλαγές της. Ακόμα, μπορεί να καθορίσει την ταυτότητα των μεγάλων, μαζικών κτιρίων και να τους προσφέρει μεταβλητότητα, ώστε να στεγαστούν οι διάφορες λειτουργίες τους ανάλογα με την περίσταση.

Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η διερεύνηση της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής σύμφωνα με τις παραπάνω συνθήκες: την σημερινή πραγματικότητα. Τα περισσότερα κτίρια που θα μελετήσουμε είναι κτισμένα, επομένως αφορούν κατασκευές που μεταβάλλονται ρεαλιστικά και ανταποκρίνονται σε πραγματικές συνθήκες Αυτό σημαίνει αρχικά, ότι είναι σχεδιασμένα σύμφωνα με τις κοινωνικές ανάγκες τις εποχής μας. Οι λειτουργίες που εξυπηρετούν είναι σύγχρονες και όχι ουτοπικές υποθέσεις. Επίσης, ανταποκρίνονται στο σημερινό πολεοδομικό τοπίο. Συνεπώς, εντάσσονται στην τωρινή εικόνα της πόλης και ακολουθούν τους υπάρχοντες πολεοδομικούς κανόνες δόμησης. Εξίσου σημαντικό για τα κτίρια που θα ασχοληθούμε, είναι το γεγονός ότι το κόστος κατασκευής τους είναι υπολογισμένο και κυμαίνεται σε λογικά πλαίσια. Επιπλέον, οι ειδικοί μηχανισμοί κίνησης που μπορεί να διαθέτουν, είναι μελετημένοι ώστε να είναι αξιόπιστοι, ανθεκτικοί και εύκολα εφαρμόσιμοι. Αν δεν υπάρχουν έτοιμοι στην αγορά, είναι ειδικά κατασκευασμένοι. Το ίδιο ισχύει και τις ειδικές ηλεκτρολογικές εγκαταστάσεις. Ένας ακόμα σκοπός, είναι η προσπάθεια μιας συνολικής ταξινόμησης των παραδειγμάτων με διάφορα χαρακτηριστικά τους. Η μεταβλητότητα των κτιρίων περιλαμβάνει πολλές παραμέτρους (Πού γίνεται η μεταβολή; Γιατί; Με ποιόν τρόπο; κ.α.) Δημιουργείται, λοιπόν το ερώτημα ποια από όλες είναι η πιο σημαντική, με βάση την οποία θα έπρεπε να ομαδοποιηθούν τα παραδείγματα. Η απάντηση αυτή δεν είναι αντικειμενική και δεν μπορεί να δοθεί στα πλαίσια αυτής της εργασίας. Έτσι, τα παραδείγματα χωρίστηκαν σε 3 μεγάλες γενικές κατηγορίες, ανάλογα με το πού συμβαίνει η μεταβολή τους και εκεί σχολιάστηκαν τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους. Επιπλέον, για να επιτευχθεί μια πιο ολοκληρωμένη

κατηγοριοποίηση και συνολική σύγκριση των χαρακτηριστικών, σχεδιάστηκε ένας πίνακας όπου τα παραδείγματα καταχωρήθηκαν ανάλογα και με άλλες παραμέτρους.

Οι κατηγορίες είναι οι εξής: Που γίνεται η μεταβολή:

Σε όλο το κτίριο, με γενικό χειρισμό του όγκου

Στην επιφάνεια της όψης

Στο εσωτερικό του χώρου

Ανάμεσα σε ποιους γίνεται η ανταλλαγή πληροφοριών / διάδραση:

Χρήστης - κτίριο

Χρήστης - κτίριο - εξωτερικό περιβάλλον

Κτίριο - εξωτερικό περιβάλλον

Ο σκοπός που εξυπηρετείται :

Με ποια μέσα γίνεται η μεταβολή:

Μεταβολές που εκμεταλλεύονται το περιβάλλον και τις καιρικές συνθήκες

Mε πτυχωτά στοιχεία

Mε κυλιώμενα στοιχεία

Mε δικτυωματικό σύστημα ανταλλαγής φορτίων

Φωτεινά μέσα (LEDs)

Ένταση στη δραστηριότητα/

μεταβολές στη χρήση

Μεταβολή στην ιδιωτικότητα/

δημοσιότητα και στη θέα

Επικοινωνιακοί σκοποί/διαφήμιση

1 2 3 4 5 6 7

Nitschke Gunter. From Shinto to Ando: Studies in Architectural Anthropology in Japan. 1993 Deleuze Gilles and Guatarri Felix. A Thousand plateaus: Capitalism and schizophrenia Κεφ. 12, the War Machine Παπαλεξόπουλος Δημήτρης. Γνώση και τέχνημα: σκέψεις για τα “περίπου αντικείμενα” (quasi objets) Brownwell Blaine. “Transmaterial, a catalog of materials that redefine our physical environment” Princeton Architectural Press, New York 2006 από την εισαγωγή σ.6 Saggio Antonio, “New subjectivity. Architecture between Communication and Information”, από το βιβλίο Blobmeister. Digital Real, Peter Cchola Schmal ed. Birkhauser 2001. σ. 20-29. Kronenburg Robert. “Flexible, architecture that responds to change.” Laurence King Publishing, London 2007. σ. 91. Το δικτυακό παράδειγμα και ο (κοινός) χώρος, από την ιστοσελίδα: www.ntua.gr/archtech.

02 Ογκοπλαστική Μεταβολή

Η πρώτη κατηγορία που θα εξεταστεί, αφορά κτίρια και κατασκευές στα οποία η μεταβολή συμβαίνει με το γενικό χειρισμό του όγκου. Σε αυτά τα παραδείγματα, η αλλαγή είναι αρκετά δραστική και επιδρά στη συνολική τροποποίηση της μορφής. Αυτό που αλλάζει δεν είναι μόνο η εικόνα του κτιρίου, αλλά και το εσωτερικό της κατασκευής.

Muscle Tower II

Ένα project που θα μπορούσε να αποτελέσει πρωταρχική βάση για την κατανόηση της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής και αρχέτυπο για αυτό το είδος μεταβολής, είναι το muscle tower ΙΙ των ONL. Ο πύργος αυτός δεν πρόκειται για ένα κτίριο, αλλά για μία δοκιμαστική, διαδραστική κατασκευή ένα «αληθινό υπερ-σώμα» 8 όπως το αποκαλούν οι δημιουργοί του, που αντιδρά στο περιβάλλον του και προσδιορίζει το χώρο γύρω του με κομψές κινήσεις. Muscle Tower ΙΙ

Το muscle tower ΙΙ αποτελεί την εξέλιξη του πρωτοτύπου muscle tower Ι και είναι ένα εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο, που κατασκευάστηκε από τους φοιτητές του προγράμματος hyperbody του Πανεπιστημίου DELFT. Η δημιουργία του ξεκίνησε από την παραγωγή φυσικών μοντέλων εργασίας, στα οποία μελετήθηκε η συμπεριφορά των τμημάτων και αναζητήθηκε η κατάλληλη δομή και μορφή, για την καλύτερη λειτουργία-συμπεριφορά του πύργου. Πιο συγκεκριμένα, ο πύργος αποτελείται από ράβδους αλουμινίου και τις ειδικές ράβδους FESTO, που έχουν τη δυνατότητα να αλλοιώνουν το ίδιο τους το μήκος. Οι 94 αυτές ράβδοι συναρμολογήθηκαν μεταξύ τους με ευέλικτες αρθρώσεις, έτσι ώστε η μεταβολή του μήκους μίας, να επηρεάζει τη διπλανή της. Συνεπώς, η αλλοίωση μιας ράβδου προκαλεί μια αλυσιδωτή αντίδραση, κάτι σαν ντόμινο, που επηρεάζει ολόκληρη την κατασκευή. Οι μύες FESTO ελέγχονται από ένα εκτελούμενο πρόγραμμα στο λογισμικό Vir Tools, το οποίο ενημερώνεται για το περιβάλλον του, μέσω αισθητήρων κίνησης. Οι αισθητήρες αυτοί είναι τοποθετημένοι σε συγκεκριμένα σημεία πάνω στον πύργο, έτσι ώστε να ανιχνεύουν την κάθε κίνηση γύρω του. Συνεπώς, όταν κάποιος πλησιάσει θα προκαλέσει την αντίδραση του Muscle. Το κοινό ανακαλύπτει πώς η κατασκευή αντιδρά στην ύπαρξή του και γίνεται μέρος της διαδραστικότητας. Ένας άλλος τρόπος «επικοινωνίας» με το Muscle είναι μέσω Η/Υ. Μέσω μιας

οθόνης αφής, το κοινό μπορεί να «παίξει» με τα μήκη των ράβδων, βλέποντας σε πραγματικό χρόνο τί αντίκτυπο έχει αυτό, στη συνολική συμπεριφορά της κατασκευής. Η μεταβλητότητα του Muscle προχωράει ακόμα πιο πέρα, καθώς έχει προγραμματιστεί να έχει κατά κάποιον τρόπο τη δική του θέληση. «Η επικοινωνία ξεκινά όταν είναι ενεργητικά και τα 2 εμπλεκόμενα τμήματα (…..)Το Muscle μπορεί να μη θέλει να πάει εκεί που του δίνεται εντολή και γυρνάει πίσω, στην προηγούμενη του θέση.» 9 Kaas Oosterhuis, μέλος των ONL. Εδώ είναι που ξεκινάει η αληθινή διαδραστικότητα, όταν το αποτέλεσμα της μεταβολής της κατασκευής είναι απρόβλεπτο.

Οι μύες FESTO αποτελούνται από ένα κυλινδρικό λαστομερές με ενσωματωμένες ίνες αραμιδίου. Όταν ο μυς γεμίσει με αέρα, μεγαλώνει η διάμετρός του και το μήκος του, επιτρέποντας μια ρευστή, ελαστική κίνηση. http://www.festo.com/cms/enus_us/5030.htm

Το Muscle Tower ΙΙ είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα για να αντιληφθούμε το νόημα της μεταβλητότητας και το συνδυασμό νέων τεχνολογικών μέσων με την αρχιτεκτονική. H διαδραστικότητα και ο αυτόματος τρόπος που αντιδρά στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, είναι η νέα έκφραση της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής. Επίσης, είναι το μοναδικό κατασκευασμένο παράδειγμα , όπου δεν πραγματοποιείται μεταβολή στοιχείων, αλλά αλλάζει ολόκληρη η μορφή της κατασκευής. Όλα τα στοιχεία της (ράβδοι) είναι μεταβλητά. Δεν παύει, όμως, να είναι μια κατασκευή, ένα πειραματικό στάδιο. Είναι προφανές ότι μια τέτοια διαδραστικότητα θα ήταν πολύ δύσκολο να εφαρμοστεί με τις παρούσες συνθήκες σε ένα κτίριο. Συνεπώς, τα παραδείγματα που ακολουθούν, είναι λιγότερο εντυπωσιακά όσον αφορά στον αυτοματισμό και στα ηλεκτρονικά και μηχανικά συστήματά τους, αφού είναι πραγματικά κτίρια.

Sliding House

Το sliding house των DRMM είναι ίσως ένα πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα. Πίσω από τον φαινομενικά απλό και τυπικό σχεδιασμό του κτιρίου κρύβεται μια έκπληξη. Αυτό που φαίνεται σαν στέγη και εξωτερικοί τοίχοι, είναι στην πραγματικότητα ένα περίβλημα που τσουλάει σε έναν άξονα κατά μήκος του κτιρίου. «Θυμάμαι καλά την περίληψη που έδωσα στον Alex (DRMM) όταν συναντηθήκαμε, αλλά αυτό που θυμάμαι περισσότερο είναι μια γραμμή στην κορυφή της σελίδας που έγραφε: Είμαστε προετοιμασμένοι για ανατρεπτικά πράγματα.» 10

Ross Russell, ιδιοκτήτης του sliding house. Ιδιοκτήτες του «συρόμενου σπιτιού» είναι η Sally και ο Ross Russell και αυτό που Αξονομετρικό

επιθυμούσαν ήταν μια κατοικία για τη συνταξιοδότησή τους, όπου θα μπορούσαν να απολαύσουν τη φύση και την ηρεμία. Το οικόπεδο προσφέρεται για αυτόν το σκοπό, αφού βρίσκεται στο ανατολικό Suffolk της Αγγλίας, μια περιοχή γεμάτη με βοσκοτόπια και λιβάδια. Ο αρχιτέκτονας ήθελε να σχεδιάσει μια κατοικία που να ανταποκρίνεται στις επιθυμίες του ζευγαριού, στις εναλλαγές του καιρού και των εποχών, αλλά και που επιπλέον να είναι ενταγμένο στη αρχιτεκτονική μορφολογία του τόπου. Η κατοικία είναι μια κτιριακή γραμμική σύνθεση τοποθετημένη παράλληλα στο βορειοανατολικό όριο του οικοπέδου. Αποτελείται από τρεις όγκους, με δίρριχτη στέγη 45° και με βασικό δομικό υλικό το ξύλο. Μπροστά βρίσκεται το κυρίως σπίτι που διαθέτει τρία υπνοδωμάτια, σαλόνι, τραπεζαρία, κουζίνα και δυο μπάνια σε ισόγειο και όροφο. Το μισό τμήμα αυτού του όγκου που στεγάζει τους κοινόχρηστους χώρους, είναι τζάμι πάνω σε χαλύβδινο σκελετό, ενώ το υπόλοιπο κομμάτι που στεγάζει τα υπνοδωμάτια και τα μπάνια είναι κατασκευασμένο από ξύλο. Ο δεύτερος όγκος είναι ξύλινος και βρίσκεται στον ίδιο ακριβώς άξονα με τον πρώτο, λίγα μέτρα πιο πίσω, αφήνοντας ανάμεσά τους να μεσολαβεί μια μικρή αυλή. Εκεί βρίσκεται ο ξενώνας με υπνοδωμάτιο, wc, και κουζίνα στο ισόγειο και γραφείο στον όροφο. Ο τρίτος όγκος είναι το γκαράζ, πάλι κατασκευασμένος από ξύλο. Παρεκκλίνει από τον άξονα των άλλων δύο και βρίσκεται δεξιά της αυλής, προσφέροντάς της μια αίσθηση προστασίας.

Κατόψεις ισογείου και οροόφου

Το κυλιόμενο στοιχείο είναι μία αυτόνομη κατασκευή, που κινείται κατά μήκος του άξονα της γραμμικής σύνθεσης. Η μέγιστη απόσταση που διανύει το περίβλημα, είναι 20 μέτρα και σε κάθε θέση του, αναπτύσσει και μια διαφορετική σχέση με το υπόλοιπο κτίριο. Δημιουργεί χώρους, στεγάζει υπαίθρια κομμάτια, καλύπτει ή αποκαλύπτει μέρη των όγκων. Πιο συγκεκριμένα, όταν ο φλοιός βρίσκεται στην βορειοανατολική πλευρά, καλύπτει τον ξενώνα, στεγάζει την αυλή που δημιουργείται από τους τρεις όγκους και καλύπτει τέλος, ένα μικρό μέρος του κυρίως σπιτιού. Αν μετακινηθεί πιο πέρα (προς τα νοτιοδυτικά) αφήνει ελεύθερο τον όγκο του ξενώνα, στεγάζει πάλι ολόκληρη την αυλή, καλύπτει το ξύλινο κομμάτι και αφήνει εκτεθειμένο το γυάλινο μέρος με την αυλή μπροστά του. Πιο κάτω, μπορεί να καλύψει ολόκληρο τον όγκο της κύριας κατοικίας, σκιάζοντας τη γυάλινη επιφάνεια και να ξεσκεπάσει την αυλή. Τέλος, όταν ο φλοιός μετακινηθεί στη νοτιοδυτική πλευρά, μπορεί να καλύψει μόνο την γυάλινη επιφάνεια και την αυλή μπροστά της, δίνοντας έναν ημιυπαίθριο χώρο όπου μπορεί να απλωθεί η τραπεζαρία. Σε αυτήν την αυλή, μπροστά στο κύριο σπίτι, έχει προβλεφθεί η κατασκευή μιας πισίνας, που μπορεί να σκεπαστεί με την κίνηση του περιβλήματος. Βέβαια, εκτός από τις παραπάνω καταστάσεις υπάρχουν και αμέτρητες ενδιάμεσες, αφού ο μηχανισμός δεν έχει κάποιες «κλειδωμένες», πεπερασμένες θέσεις για τον φλοιό. Πρέπει να διευκρινιστεί ότι οι αναλογίες και τα μεγέθη των κτιρίων έχουν μελετηθεί πολύ προσεκτικά για να έχει νόημα αυτή η ολίσθηση. Αρχικά, οι δύο όγκοι (κατοικία και ξενώνας) έχουν ακριβώς τα ίδια ύψη και πλάτη, ώστε η απόσταση των τοίχων και της στέγης από το περίβλημα να είναι 50 μμ. Έπειτα, οι αναλογίες των όγκων, οι αποστάσεις μεταξύ τους, οι πόρτες και τα παράθυρα έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να εφάπτονται με τα ανοίγματα του φλοιού. Υπάρχουν, βέβαια και θέσεις όπου οι περισσότερες πόρτες είναι καλυμμένες και η πρόσβαση γίνεται μόνο από την νοτιοδυτική πλευρά του σπιτιού. Όλα είναι θέμα επιλογής του χρήστη. Εξαιρετική προσοχή δόθηκε και στα δομικά υλικά του κτιρίου. Εξάλλου, ο ιδιοκτήτης ανέλαβε ο ίδιος την εργολαβία της κατασκευής για να έχει τον πλήρη έλεγχο. Τα περισσότερα στοιχεία του κτιρίου ήταν προκατασκευασμένα για να συναρμολογηθούν στο οικόπεδο, εκτός από τα θεμέλια, τη βάση, και την ξύλινη επένδυση των επιφανειών. Όλο το κτίριο, μαζί με το κινητό περίβλημα, είναι τοποθετημένο πάνω σε ένα βάθρο από οπλισμένο σκυρόδεμα

και όλα τα τεχνικά στοιχεία του βρίσκονται υπογείως: τα αποχετευτικά συστήματα, η παροχή νερού και ηλεκτρικού ρεύματος, τηλεφωνικά καλώδια κ.τ.λ., έτσι ώστε να μην υπάρχουν καλώδια και σωλήνες που να εμποδίζουν την ολίσθηση του περιβλήματος. Πάνω στη βάση αυτή “σκάφτηκαν” και οι ράγες πάνω στις οποίες κινείται ο φλοιός. Εκατέρωθεν, κατασκευάστηκαν υδρορροές για να απομακρύνουν τα νερά από το κτίριο υπογείως και όλα αυτά “καμουφλαρίστηκαν” με μια πλακόστρωση από σχιστόλιθους. Οι πλάκες σχιστόλιθων έχουν τοποθετηθεί σε συνέχεια μέσα και έξω, ώστε να δημιουργείται η ψευδαίσθηση επέκτασης του εσωτερικού στην αυλή. Τα Οι ράγες πάνω στις οποιές κινείται το περίβλημα

ξύλινα

στοιχεία

του

κτιρίου

έχουν

κατασκευαστεί

ως

εξής:

Αρχικά,

κατασκευάστηκαν μεγάλα, ξύλινα κομμάτια, τα οποία μεταφέρθηκαν έτοιμα στο οικόπεδο. Έπειτα συναρμολογήθηκαν επί τόπου για να κατασκευαστεί ο σκελετός. Πάνω στο σκελετό αυτό τοποθετήθηκε πολυεπίπεδη μεμβράνη EPDM και σανίδες από έλατο Σιβηρίας. Το συγκεκριμένο ξύλο είναι βαρύ, εξαιρετικά ανθεκτικό και έχει μεγάλη αντοχή στην υγρασία. Για τον όγκο του ξενώνα τα ξύλα έπρεπε να βαφτούν μαύρα, ενώ για το γκαράζ κόκκινα. Έτσι, ο ιδιοκτήτης ανέλαβε μόνος του το βάψιμό τους πριν τοποθετηθούν στις όψεις. Εσωτερικά των ξύλινων τοίχων και της κινούμενης στέγης έχει τοποθετηθεί επίχρισμα PVC, για να επιτευχθεί μια επιφάνεια λεία και γυαλιστερή που έχει μεγάλη αντανάκλαση και «αόρατες» ενώσεις. Με την ίδια λογική κατασκευάστηκε και το «θερμοκήπιο», το γυάλινο κομμάτι του κτιρίου. Τα κομμάτια του χαλύβδινου σκελετού, όπως και οι υαλοπίνακες ήρθαν προκατασκευασμένοι και συναρμολογήθηκαν στο οικόπεδο. Όμως, ίσως το σημαντικότερο μέρος της κατασκευής είναι το σύστημα που κινεί το κέλυφος. 20 τόνοι κινούνται από τη μία πλευρά στην άλλη ήσυχα και ομαλά μέσα σε 6΄. Η κίνηση αυτή παρέχεται από 4 κρυφές ηλεκτρικές μηχανές (μια σε κάθε άκρη), που είναι ενσωματωμένες στους τοίχους του περιβλήματος, πάχους 30 εκ. Κάθε μηχανή δουλεύει με 2 μπαταρίες αυτοκινήτου 12 volt η καθεμία, οι οποίες τροφοδοτούνται από φωτοβολταϊκά πανέλα, τοποθετημένα στη «στέγη» του κινούμενου στοιχείου. Κάθε πανέλο παράγει 12 volt και είναι συνδεδεμένα ανά δύο, έτσι ώστε να δίνουν μαζί 24 volt και για τις 2 μπαταρίες. Η κάθε μηχανή θέτει σε κίνηση μια ατσάλινη ρόδα που κινείται πάνω στους οδηγούς. Εκτός από αυτήν, σε κάθε πλευρά του φλοιού υπάρχουν άλλες 10 ρόδες.

Η μηχανή που θέτει σε κίνηση το περίβλημα

Ενώ με την πρώτη ματιά φαίνεται μια κατασκευή ακριβή, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Όταν ο ιδιοκτήτης συναντήθηκε με ειδικούς για να μάθει μια εκτίμηση του κόστους της κατασκευής, συνειδητοποίησε ότι το σπίτι κόστιζε 4 φορές παραπάνω από αυτά που υπολόγιζε, από ένα «κανονικό» σπίτι, δηλαδή. Μάλιστα τα μισά χρήματα από αυτά θα τα ξόδευε μόνο για τη στήριξη και τους μηχανισμούς του κινούμενου περιβλήματος. Ο ιδιοκτήτης προσπάθησε να βρει μια λύση μόνος του. Αρχικά προσπάθησε να ¨κατηγοριοποιήσει¨ τα διάφορα εξαρτήματα ανάλογα με τους προμηθευτές που μπορούν να τα φέρουν και τα παρήγγειλε μαζικά, εξοικονομώντας μερικά χρήματα. Επίσης, έκανε τροποποιήσεις στο αρχικό σχέδιο και συγκεκριμένα στα πιο ακριβά κομμάτια του. Ένα από αυτά είναι το μεγάλο γυάλινο κομμάτι του κτιρίου, λόγω του μεγέθους του, αλλά και επειδή για να στηριχτεί χρειάζεται μεγάλες χαλύβδινες (και ακριβές) δοκούς. Η λύση βρέθηκε στη μείωση της γυάλινης επιφάνειας στο μισό περίπου, οπότε από τη μία μειώθηκε η διατομή και το μέγεθος των χαλύβδινων δοκών στήριξης και από την άλλη η μισή επιφάνεια του γυαλιού αντικαταστήθηκε με ξύλο, που είναι πιο φτηνό. Εκτός από αυτές τις αλλαγές που έριξαν το κόστος της κατασκευής, πρέπει να σημειωθεί ότι ο μηχανισμός κίνησης ήταν σχετικά φτηνός. Τέλος, η λειτουργία της κατοικίας όχι μόνο δεν αποφέρει έξοδα, αλλά είναι και κερδοφόρα. Τα φωτοβολταϊκά παννέλα που έχουν τοποθετηθεί στη στέγη του κτιρίου, το τροφοδοτούν με ηλεκτρισμό που καλύπτει την ενέργεια για την κίνηση του περιβλήματος. Εκτός από τα φωτοβολταϊκά, το οικοδόμημα είναι εξοπλισμένο και με μία ανεμογεννήτρια 15 μέτρων και 15 kW, που τοποθετήθηκε με ειδικές άδειες και μετά από μελέτη για τυχών αναστάτωση του φυσικού περιβάλλοντος. (μελετήθηκε ο θόρυβος που μπορεί να ενοχλούσε τους γείτονες, αν θα εμπόδιζε τις θέες του σπιτιού). Ο ηλεκτρισμός που παράγει η ανεμογεννήτρια έχει τη δυνατότητα αποθήκευσης και αφού το σπίτι λειτουργεί αποκλειστικά με ηλεκτρισμό, δεν υπάρχουν επιπλέον έξοδα για πετρέλαιο,

ή φυσικό αέριο. Το «sliding house» εκτός από το –σχετικά- χαμηλό του κόστος, έχει κι άλλα πλεονεκτήματα. Η αλλαγή που ξεκινάει από το εξωτερικό, το περίβλημα της κατοικίας, επηρεάζει όχι μόνο την όψη αλλά και όλους τους εσωτερικούς χώρους. Και όλο αυτό βασισμένο σε μια πολύ απλή σύλληψη: Την ολίσθηση ενός επιπλέον κελύφους. Επέκταση αυτής της απλότητας είναι και η ευκολία στη μετατροπή. Με το πάτημα ενός κουμπιού, ο χρήστης μπορεί να κουνήσει το φλοιό όσο θέλει και όσες φορές θέλει. Επίσης, η «μεταμόρφωση» γίνεται σε συνάρτηση με δύο παράγοντες. Αρχικά, το κτίριο μεταβάλλεται ανάλογα με τις περιβαλλοντολογικές και καιρικές συνθήκες. Για παράδειγμα, το χειμώνα η στέγη τραβιέται στο σαλόνι για να αφήσει τον ήλιο να περάσει από το τζάμι και να ζεστάνει το χώρο, «Τα καλοκαιρινά απογεύματα είναι μια μαγική εμπειρία να τραβάς τη στέγη από την αυλή και να κάθεσαι κάτω απ’ τον ήλιο.»11 Έπειτα, οι χώροι μεταβάλλονται ανάλογα με την επιθυμία του χρήστη. Με την κίνηση του φλοιού επιτυγχάνεται η εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια του χώρου, η δημιουργία ημιυπαίθριων χώρων, η κάλυψη ανοιγμάτων. Επίσης, θετικό στοιχείο είναι ότι παρόλη την αντισυμβατικότητά του στη λειτουργία, το κτίριο είναι σχεδιασμένο με σεβασμό στην αρχιτεκτονική παράδοση του τόπου και ενταγμένο στο περιβάλλον του.

Το Ovre Gla σε ανάπτυξη

Ovre Gla House

Στο επόμενο παράδειγμα, η μεταβολή καλύπτει και άλλου είδους ανάγκες. Η αλλαγή της μορφής του γίνεται πρωτίστως για περιβαλλοντολογικούς λόγους, αλλά εξυπηρετεί και έναν ακόμη σκοπό: Την έξυπνη υποταγή στους πολεοδομικούς νόμους. Το Ovre Gla house πρόκειται για μια εξοχική κατοικία, ένα καταφύγιο ηρεμίας μακριά από τον κόσμο. Ιδιοκτήτες και αρχιτέκτονες του σπιτιού είναι οι Maartje Lammers και Boris Zeisser, ιδρυτές του αρχιτεκτονικού γραφείου 24 Η στο Rotterdam. Το σπίτι βρίσκεται στο Arang της Σουηδίας, στις ακτές της λίμνης ovre gla, μια περιοχή προστασίας της φύσης, σχεδόν ανέγγιχτη από οικοδομικές δραστηριότητες. Όπως είναι λογικό,

σε μια τέτοια προστατευόμενη περιοχή, υπάρχουν πολλοί απαγορευτικοί πολεοδομικοί κανόνες. Αρχικά, απαγορεύεται η κατασκευή νέων κτισμάτων και το μόνο που επιτρέπεται είναι οι επεμβάσεις σε ήδη υπάρχοντα. Επίσης, τα κτίσματα πρέπει να απέχουν τουλάχιστον 4,5 μ. από το όριο του οικοπέδου. Αυτό σε κανονικές συνθήκες δεν αποτελεί πρόβλημα, αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση, στην άκρη του οικοπέδου υπήρχε ένα ρυάκι, το οποίο οι αρχιτέκτονες ήθελαν να εκμεταλλευτούν. Τελευταίος περιορισμός ήταν το μέγιστο εμβαδό της επέμβασης, που δεν έπρεπε να ξεπερνά τα 55 τ.μ. Οι αρχιτέκτονες χρησιμοποίησαν αρχικά μια καλύβα ενός ψαρά από το 1800 και με αυτήν σαν αφετηρία κατασκεύασαν την εξοχική τους κατοικία με μεταβαλλόμενη μορφή, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στους πολεοδομικούς όρους, αλλά και στην αισθητική των 24 Η, το Αrt d’ Eco. Σύμφωνα με αυτό, το κτίριο πρέπει να βρίσκεται σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον. Η αρμονία αυτή επιτυγχάνεται μορφολογικά, λειτουργικά και κατασκευαστικά, έτσι ώστε το κτίριο να είναι όσο το περισσότερο οικολογικό γίνεται. Σκοπός είναι ο χρήστης να βρεθεί κοντά στη φύση με όλες του τις αισθήσεις. Πιο συγκεκριμένα, η κατασκευή αποτελείται από δύο μέρη, ένα σταθερό και ένα κινούμενο. Το κινούμενο μέρος, κινείται σαν συρτάρι μέσα και έξω από το σταθερό όγκο, μεταβάλλοντας το μέγεθος και την όψη του κτιρίου. Έτσι, το κτίριο έχει δύο διαφορετικές μορφές, μία για το χειμώνα και μια για το καλοκαίρι, μια νόμιμη και μια ημι-παράνομη. Η ιδέα πίσω από αυτήν την κατασκευή είναι η μεταμόρφωση της πεταλούδας. Το χειμώνα, το κτίριο είναι διπλωμένο, σαν την πεταλούδα μέσα στο κουκούλι της. Ο συσχετισμός δεν είναι όμως, μόνο μορφολογικός, καθώς σε αυτή τη θέση το κτίριο, όπως το κουκούλι, προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας, ζεστασιάς και θαλπωρής. Τα παράθυρα κρύβονται, ο χώρος μικραίνει και γίνεται πιο εσωστρεφής. Η εσωστρέφεια αυτή, εξυπηρετεί και τον οικολογικό χαρακτήρα του Ovre Gla house ( ή αλλιώς, accordion house για λόγους προφανείς). Στην κλειστή του θέση, ο ένας όγκος εισερχόμενος μέσα στον άλλον, δίνει στον τοίχο διπλό πάχος και σκεπάζει τα ανοίγματά του. Συνεπώς, το σπίτι προστατεύεται, κατά κάποιον τρόπο, από το βαρύ χειμώνα της Σουηδίας και χρησιμοποιεί λιγότερη ενέργεια για να ζεσταθεί. Το καλοκαίρι η κατάσταση αλλάζει, όπως προστάζουν οι καιρικές συνθήκες. Ο κινητός όγκος ξεσκεπάζεται σαν την πεταλούδα που ανοίγει τα φτερά της. Ο χώρος μεγαλώνει και τα παράθυρα ανοίγουν, αποκαλύπτοντας το παρθένο δάσος τριγύρω και το ρυάκι που κυλά

ακριβώς από κάτω. Οι χρήστες έρχονται κοντά στη φύση με όλες τους τις αισθήσεις. Βέβαια, σε αυτή τη θέση το κτίριο είναι ημι-παράνομο. Παραβιάζει το όριο κάλυψης και την αποσταση από την άκρη του οικοπέδου, χωρίς όμως, το κινητό κομμάτι να έχει κάποιο υποστύλωμα ή να ακούμπάει στο έδαφος. Ο κινητός όγκος λειτουργεί όπως ένας ανοιγοκλεινόμενος πρόβολος. Όπως είπε ο Zeisser : “...αυτό το σπίτι τεντώνει κατά κάποιον τρόπο τους πολεοδομικούς κανόνες, όμως δεν τους παραβιάζει...” Φυσικά, όταν η οικογένεια δεν επισκέπτεται το σπίτι, οι 2 όγκοι συμπτύσσονται, έτσι ώστε η κατασκευή να είναι αναμφισβήτητα νόμιμη. Το μέγεθος του σπιτιού, συνολικά, είναι 54 τ.μ. όταν είναι διπλωμένο και 72 τ.μ όταν ανοίγει, ενώ οι χώροι του έχουν σχεδιαστεί έτσι να είναι βιώσιμοι και λειτουργικοί και στις 2 μορφές. Η νέα κατασκευή, οι 2 όγκοι δηλαδή, (34 τ.μ. ο σταθερός και 18 τ.μ ο κινητός) αποτελούν τον πυρήνα της κατοικίας, το καθιστικό με την κουζίνα σε ενιαίο χώρο. Η καλύβα 20 τ.μ. που προϋπήρχε, ανακατασκευάστηκε και λειτουργεί σαν υπνοδωμάτιο. Δεν επηρεάζεται σε τίποτα από την κίνηση του μπροστινού τμήματος και ενώνεται αρμονικά με την υπόλοιπη κατασκευή.

Ο ξύλινος σκελετός

Ο μηχανισμός κίνησης είναι αντίστοιχος με αυτόν του απλού συρταριού, με διαφορές, όμως, αφού τα μεγέθη των φορτίων που ασκούνται εδώ, είναι πολύ μεγάλα. Ο κινητός όγκος τσουλάει σε χαλύβδινες ράγες, που βρίσκονται κάτω από το πάτωμα του κυρίως σπιτιού. Οι ράγες αυτές είναι διπλές, έτσι ώστε να βρίσκονται και πάνω και κάτω από το πάτωμα του κινητού μέρους, για να μοιράζονται τα φορτία εφελκυσμού και κάμψης. Οι τροχαλίες βρίσκονται στο κεντρικό, κινητό κομμάτι. Το ενδιαφέρον με αυτόν το μηχανισμό κίνησης είναι το γεγονός ότι είναι χειροκίνητος. Ένας άνθρωπος μπορεί με την ίδια του τη δύναμη να αλλάξει τη μορφή του κτιρίου σε λιγότερο από 1΄. Αυτό δίνει στο κτίριο μια πρωτόγνωρη απλότητα. Επίσης, ο χρήστης αισθάνεται

συνδεδεμένος με το κτίριο, αφού συμμετέχει άμεσα στη διαδικασία της μεταβολής του. Τα ηλεκτρικά συστήματα μπορεί να είναι πιο εύκολα, από την άποψη σωματικής προσπάθειας, αλλά δεν μπορούν να δώσουν στο χρήστη αυτό το συναίσθημα συμμετοχής. Πέρα από αυτό, ο χειροκίνητος μηχανισμός είναι πιο φτηνός και δεν εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες και τυχόν βλάβες που μπορεί αυτοί να παρουσιάσουν (π.χ. διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος). Η μορφή του κτιρίου είναι εμφανώς επηρεασμένη από τη φύση, ακολουθώντας το μοτίβο Art d’ Eco και εναρμονίζεται απόλυτα με το παρθένο δάσος. Σε μερικούς από μακριά μοιάζει με ένα μεγάλο βράχο και σε άλλους θυμίζει κάποιο ζώο φανταστικό, με την καμινάδα του σαν κέρατο. Το βιομορφικό αυτό κτίριο δεν χτίστηκε παραδοσιακά, με υποστυλώματα και δοκάρια. Φέρον στοιχείο του σταθερού όγκου είναι ένας ξύλινος σκελετός καμπύλου σχήματος, που θυμίζει σκελετό ζώου. Αντίστοιχος είναι και αυτός του κινητού όγκου, με τη διαφορά ότι είναι χαλύβδινος και λίγο πιο μικρός για να χωράει στην περίμετρο του άλλου. Κάθε κομμάτι του προκατασκευάστηκε και συναρμολογήθηκε επί τόπου. Πάνω σε αυτούς τους σκελετούς τοποθετήθηκαν οι επενδύσεις. Οι αρχιτέκτονες μελέτησαν πολύ τα υλικά που χρησιμοποίησαν και φρόντισαν να είναι οικολογικά και να σέβονται την παράδοση των παλιών Σουηδικών κατασκευών. Έτσι, για την εξωτερική επένδυση του κτιρίου, χρησιμοποιήθηκε κόκκινος Καναδέζικος κέδρος και τοποθετήθηκε με μία παραλλαγή της Σουηδικής μεθόδου ¨stickor¨. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, οι σανίδες είναι πολύ λεπτές, και τοποθετούνται η μια σκεπάζοντας την από κάτω της. Οι αρχιτέκτονες, βέβαια παράλλαξαν τη μέθοδο stickor και οι γραμμές των ξύλων είναι κυματοειδείς, δίνοντας την αίσθηση δέρματος ερπετού. Φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι επιλέχτηκε ένα καναδέζικο ξύλο με τόσα δέντρα στο Ovre Gla. Το τοπικό ξύλο όμως, είναι μαλακό και για τη συντήρησή του χρειάζεται βερνίκωμα μια φορά το χρόνο, σε αντίθεση με τον καναδέζικο κέδρο που είναι ανθεκτικός στα ακραία καιρικά φαινόμενα της Σουηδίας. Ακόμα, με την πάροδο του χρόνου, το συγκεκριμένο ξύλο αποκτά μια γκρίζα απόχρωση, ίδια με αυτήν των δέντρων του δάσους, που εναρμονίζει ακόμα πιο πολύ το κτίριο στο περιβάλλον. Εσωτερικά, οι τοίχοι του σπιτιού είναι επενδυμένοι με μακρόστενες σανίδες πεύκου και για τη μόνωση χρησιμοποιήθηκαν δέρματα ταράνδων. Η τεχνική αυτή είναι εμπνευσμένη από τους Sami, τους ιθαγενείς της Σκανδιναβίας, που στα πολικά τους κλίματα ζουν μόνο με ταράνδους. Από αυτούς τρέφονται, φτιάχνουν τα ρούχα τους, ακόμα και τα σπίτια τους.

Οι 24 Η, μετά από ένα ταξίδι τους στη βόρεια Σουηδία, ενθουσιάστηκαν από την κουλτούρα και την οικολογική συνείδηση των Sami και θέλησαν να τους μιμηθούν. Ο οικολογικός χαρακτήρας της κατοικίας επεκτείνεται και στις ανέσεις της, που περιορίζονται στις απολύτως απαραίτητες. Η θέρμανση παρέχεται από 2 ξυλόσομπες, ενώ δεν υπάρχει κλιματισμός. Επίσης, δεν υπάρχουν παροχές για τηλέφωνο και ο ελάχιστος ηλεκτρισμός που χρειάζεται για το φωτισμό παράγεται από φωτοβολταικά παννέλα. Το τρεχούμενο νερό μέσα στο σπίτι είναι επίσης ελάχιστο και παρέχεται από το διπλανό ποταμάκι μέσω ενός αγωγού, ενώ η κουζίνα του λειτουργεί με προπάνιο. Η τουαλέτα βρίσκεται εκτός σπιτιού, σε μια καλύβα λίγα μέτρα πιο πέρα και διαθέτει σηπτικό βόθρο. Τέλος, εκτός σπιτιού βρίσκεται και η μπανιέρα, μια ξύλινη κατασκευή ανάμεσα στα δέντρα, που εφοδιάζεται με νερό από το ρυάκι και το ζεσταίνει με έναν ενσωματωμένο ξυλόφουρνο.

GucklΗupf

Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το GucklΗupf, του Hans Peter Wörndl. Το GucklΗupf είναι μια εξοχική κατοικία “πολλαπλών χρήσεων” στην ύπαιθρο του Mondsee στην Αυστρία. Κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα για την ίδια του την οικογένεια και στόχος ήταν η δημιουργία ενός χώρου που να μπορεί να φιλοξενήσει τις ποικίλες δραστηριότητες των μελών της, όπως πάρτι, ερασιτεχνικές θεατρικές παραστάσεις, ή απλά την παρατήρηση της φύσης. Το σπίτι στο εσωτερικό του πρόκειται για έναν κυριολεκτικά ελεύθερο χώρο 2,5 ορόφων, ο οποίος διαμορφώνεται με πτυχωτά στοιχεία του περιβλήματος. Τα στοιχεία αυτά διπλώνουν και “εισβάλλουν” στην κατοικία, όπου διαμορφώνουν ορόφους, μικρότερους χώρους, βεράντες και ανοίγματα. Η μεταμόρφωση είναι δραματική, καθώς από ένα κλειστό κουτί προκύπτουν διάφορες μορφές, που εκτός από τη διάρθρωση του εσωτερικού, είναι υπεύθυνες και για τις αλλαγές στις οπτικές θέες, στην εσωστρέφεια ή την εξωστρέφεια του κτιρίου. Η κατασκευή είναι πολύ απλή. Ο σκελετός της είναι ξύλινος, ενώ τα γεμίσματά του και τα πανέλα, είναι κατασκευασμένα από διπλό κόντρα πλακέ θαλάσσης και επιστρωμένα με 6 στρώματα διαφανής βαφής, για παροχή μόνωσης. Τα πανέλα είναι στηριγμένα σε μεντεσέδες

και ανοιγοκλείνουν σαν πόρτες και η κίνησή τους γίνεται με σύρματα καλώδια που φέρουν τις απαραίτητες δυνάμεις για την ανάρτησή τους στις ανοιχτές θέσεις. Η ανάρτηση αυτή μπορεί να γίνει χειροκίνητα και αυτόματα. Σε σύγκριση με τα προηγούμενα παραδείγματα, το GucklΗupf πετυχαίνει μια μεταβολή αντίστοιχου μεγέθους με πολύ απλό και άμεσο τρόπο και με πολύ μικρότερο κόστος. Ένα μειονέκτημα που θα μπορούσε κάποιος να εντοπίσει είναι το γεγονός ότι η κατοικία δεν είναι σχεδιασμένη για να αντέξει τα καιρικά φαινόμενα της περιοχής, αφού δεν διαθέτει καν κουφώματα. Επίσης, σε αντίθεση με τα προηγούμενα παραδείγματα όπου οι κινούμενοι όγκοι δεν “κλειδώνουν” σε συγκεκριμένες θέσεις και θεωρητικά μπορούν να πάρουν άπειρες μορφές, στο GucklΗupf δεν συμβαίνει το ίδιο. Οι μορφές που μπορεί να πάρει το κτίριο με τα κινούμενα στοιχεία, είναι καθορισμένες και μετρημένες, κάτι που παραπέμπει στα ευέλικτα συστήματα.

8 9 10

Bekkering Henco. “The Architecture Annual, delft University of Technology” 010 Publishers, Rotterdam 2008. σ. 38. www.oosterhuis.nl/quickstart/index.php?id=545 www.therussellhouse.org/html/diary_05.html

http://www.therussellhouse.org/html/diary_08.html

΄Όψεις

Τα κτίρια στα οποία η μεταβολή είναι ογκοπλαστική, όπως στα προηγούμενα παραδείγματα, δεν είναι πολλά, καθώς το εγχείρημα του αρχιτέκτονα είναι πιο σύνθετο όταν τα στοιχεία που μεταβάλλονται είναι ολόκληροι όγκοι. Η δυσκολία δεν εντοπίζεται μόνο στο κατασκευαστικό μέρος, αλλά κυρίως στο σχεδιασμό. Τα στοιχεία που πρέπει να “ισορροπήσουν” και να διαμορφώσουν τις διάφορες εκδοχές του κτιρίου έχουν τις δικές τους ισορροπίες (όγκο, βάρος, ίσως και δική τους όψη) που πολλές φορές είναι αντικρουόμενες. Το πεδίο δυνάμεων του σχεδίου είναι πιο πολύπλοκο και πρέπει να μελετηθούν πολλές παράμετροι για να επιτευχθεί η πολλαπλότητα και όχι απλά μια δεύτερη, ή τρίτη εκδοχή. Αντίθετα, η μεταβολή της όψης είναι πιο απλή διαδικασία. Πρόκειται για ένα περίβλημα, οπότε ακόμα και όταν εμπλέκεται κίνηση, οι μηχανισμοί είναι πιο απλοί, ή χειροκίνητοι, αφού δεν απαιτείται η κίνηση μεγάλων όγκων, όπως στην προηγούμενη κατηγορία παραδειγμάτων. Επίσης, η μεταβολή συμβαίνει στο κέλυφος του κτιρίου, οπότε δεν επηρεάζονται τα στατικά στοιχεία του, ούτε διάρθρωση του εσωτερικού χώρου. Εκτός από τη σχετική ευκολία στο σχεδιασμό της, η μεταβαλλόμενη όψη, έχει ακόμα ένα πλεονέκτημα: μπορεί να προσφέρει δραματική μετάλλαξη σε ένα κτίριο. Η όψη είναι το κέλυφος, η εικόνα ενός κτιρίου, ο φορέας πληροφοριών για το εξωτερικό περιβάλλον. Ο σχεδιαστής/αρχιτέκτονας, λοιπόν, μπορεί να εκμεταλλευτεί την μεταβλητότητα της όψης ώστε να επέμβει στα παραπάνω στοιχεία. Μπορεί να επέμβει στην εικόνα του, δίνοντας πολλαπλότητα στην ταυτότητά του. Μπορεί να χρησιμοποιήσει την μεταβλητότητα της εικόνας για να μεταδώσει στο κοινό πληροφορίες για το κτίριο και τη λειτουργία του κάθε στιγμή ή για να διαφημίσει και να προβάλλει τις υπηρεσίες του σε κάθε περίπτωση. Η πρώτη κατηγορία μεταβαλλόμενης όψης που θα μελετηθεί, είναι το κτίριο – κέλυφος, που γίνεται φορέας πληροφορίας και αλλαγής. Οι όψεις των κτιρίων αυτών είναι στη συντριπτική τους πλειοψηφία τυφλές και η παραμόρφωση γίνεται μέσω του φωτισμού και άλλων τεχνολογικών μέσων. Ο χρήστης, ο άνθρωπος μέσα στο κτίριο δεν βιώνει κάποια αλλαγή στη λειτουργικότητα ή στην ατμόσφαιρα του εσωτερικού χώρου. Η μεταβολή είναι αισθητή μόνο από τους εξωτερικούς παρατηρητές και συνήθως είναι πολύ εντυπωσιακή. Αναμφισβήτητα, ο φωτισμός ενός κτιρίου είναι καθοριστικός για την μορφή και την ταυτότητά του. Μάλιστα, πολλοί είναι αυτοί που τον θεωρούν ως την τέταρτη διάσταση του σχεδιασμού, που αλληλεπιδρά με τα υπόλοιπα στοιχεία ενός κτιρίου και τα συμπληρώνει.13

Στις μέρες μας, οι επιλογές για το φωτισμό μιας όψης έχουν πολλαπλασιαστεί σε τεράστιο

Λάμπα τύπου LED

βαθμό, χάρη στα νέα τεχνολογικά μέσα, όπως για παράδειγμα οι οπτικές ίνες ή οι λάμπες τύπου LED. Ο λαμπτήρας LED είναι η πιο πρόσφατη τεχνολογία λαμπτήρων. Έχει το μέγεθος μικρού σπόρου και αποτελείται από ειδικό μίγμα κρυστάλλων πυριτίου. Η εκπομπή του φωτός γίνεται από διόδους και έτσι, η φωτεινή τους ακτινοβολία είναι στενού φάσματος. Το φως παράγεται όταν ελάχιστο ηλεκτρικό ρεύμα λίγων volt περάσει μέσω του τσιπ και σχεδόν όλη η ενέργεια που καταναλώνουν τα LEDs μετατρέπεται σε φως, όχι σε θερμότητα.

ΟΙ δίσκοι στην όψη

Galleria Mall West

Με αυτή τη λογική και με τη βοήθεια των LED ανακατασκευάστηκε και το εμπορικό κέντρο Galleria Mall West στη Σεούλ. Το κτίριο, πριν την ανάπλασή του ήταν ένα αδιάφορο, μπετονένιο κτίριο, με τυφλές όψεις, που αν και βρίσκεται σε έναν από τους πιο εμπορικούς δρόμους της Σεούλ, δεν είχε την ανάλογη επισκεψιμότητα. Συνεπώς, ο ιδιοκτήτης του, για λόγους marketing, ήθελε να μετατρέψει το εμπορικό κέντρο σε ένα τοπόσημο με δική του ταυτότητα, που να αντανακλά την ποιότητα των προϊόντων που προσφέρει. Έτσι, οι Ολλανδοί αρχιτέκτονες UN Studio, σε συνεργασία με τον Rogier van der Heide της Arup Lighting, που ανέλαβαν την ανάπλαση του κτιρίου, του έδωσαν μια τελείως διαφορετική εικόνα δημιουργώντας ένα περίβλημα ζωντανό και ξεχωριστό, που αλλάζει συνεχώς. Όλη η εξωτερική, μπετονένια επιφάνεια του κτιρίου, έκτασης 3.278 τ.μ., “τυλίχτηκε” με έναν χαλύβδινο σκελετό που στηρίζει 4.340 στρογγυλούς δίσκους, διαμέτρου 80 εκ. και πάχους 1,5 χιλ. Για την επιλογή του υλικού των δίσκων, έγιναν πολλά πειράματα και κατασκευάστηκαν μοντέλα με 9 δίσκους στο φυσικό μέγεθος, για να δοκιμαστούν οι ιδιότητες του κάθε υλικού. Η καλύτερη λύση αποδείχτηκε ότι είναι το πολυστρωματικό γυαλί, με 2 φύλλα, αμμοβολημένο μπρος και πίσω και ανάμεσα τους ένα διχρωματικό κάτοπτρο. Ο συγκεκριμένος τύπος γυαλιού παρουσιάζει ελάχιστη αντανακλαστικότητα, έτσι ώστε να μην ανακλάται ο ήλιος ή τα φώτα

του περιβάλλοντος “τυφλώνοντας” περαστικούς και οδηγούς και να μπορεί να διαχέει με τον καλύτερο τρόπο το φως που δέχεται από τα LED. Πίσω από κάθε δίσκο έχει τοποθετηθεί μια λάμπα τύπου Raindrop RGB που αποτελείται από 5 LEDs του 1 W, ένα κόκκινο, ένα μπλε και 3 πράσινα. Η συγκεκριμένη λάμπα κατασκευάστηκε αποκλειστικά για το κτίριο, για να επιτευχθεί μια γκάμα αποχρώσεων που επιθυμούσαν οι σχεδιαστές αλλά και η ακρίβεια της απόχρωσης, ώστε να συμπίπτουν οι τα χρώματα των δίσκων. «Όταν επιλέγω μια απόχρωση μπλε στο 80% θέλω το ίδιο μπλε σε όλο το κτίριο…»14 Rogier van der Heide, σχεδιαστής φωτισμού. Την ημέρα, οι λάμπες δεν φωτίζονται. Οι γυάλινοι δίσκοι αντανακλούν το γύρω περιβάλλον και τα χρώματά του και ως αποτέλεσμα, ανάλογα με τη θέση του παρατηρητή, η εικόνα της όψης αλλάζει. Το βράδυ, η εικόνα του κτιρίου είναι διαφορετική. Οι πηγές φωτός μπορούν να φωτίσουν τους γυάλινους δίσκους με χιλιάδες χρώματα και με τεράστια ταχύτητα εναλλαγής, 20 εναλλαγές το δευτερόλεπτο. (πιο γρήγορο από μια μέση βιντεοκάμερα) Αυτό, σε συνάρτηση με το γεγονός ότι κάθε LED ελέγχεται μεμονωμένα, δίνει τη δυνατότητα στην όψη να μεταβάλλεται με αμέτρητες παραλλαγές. Η επιφάνεια του κτιρίου είναι ένα προγραμματιζόμενο μωσαϊκό που λειτουργεί σαν μια μεγάλη οθόνη. Πάνω της μπορούν να αποτυπωθούν όχι μόνο χρώματα, αλλά και να γραφούν μηνύματα, ή να σχεδιαστούν εικόνες, που ρυθμίζονται εξ αποστάσεως, μέσω internet από τον σχεδιαστή. Το σύστημα φωτισμού διαθέτει και μια επιπλέον δυνατότητα: Καταγράφοντας τις μετεωρολογικές συνθήκες της ημέρας και μετά από την επεξεργασία των πληροφοριών σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα LED μπορούν να φωτίζουν τους δίσκους και επομένως την όψη, απεικονίζοντας τα καιρικά φαινόμενα που εκτυλίχθηκαν. Το σύστημα ελέγχου των LED είναι σχετικά απλό. Ο κάθε χειριστής μπορεί να δημιουργήσει κινούμενα σχέδια, χρησιμοποιώντας οποιοδήποτε λογισμικό έχει την ικανότητα να χειρίζεται και απλά να τα “ανεβάσει” σε έναν διακομιστή. Έπειτα, τα δεδομένα μετατρέπονται από το διακομιστή σε ένα ιδιόκτητο πρωτόκολλο TCP/IP, έτσι ώστε να παραδώσουν τις εντολές που θα ντύσουν την όψη. «Είναι η πρώτη φορά που ο χρήστης δεν χρειάζεται να έχει δεξιότητες προγράμματος φωτός»15 Δηλώνει ο van der Heide. Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να σημειωθεί είναι η τεράστια ελευθερία που δίνει στο χειριστή το πρόγραμμα ελέγχου της όψης και οι άπειροι συνδυασμοί. Όλα εξαρτώνται από το γούστο και την αισθητική του χειριστή, δεν περνάει τίποτα πλέον από τα χέρια των σχεδιαστών. Αυτό

έχει τη θετική και την αρνητική πλευρά του. Για παράδειγμα, λίγες μέρες μετά την κατασκευή της όψης, το Δεκέμβριο, οι υπεύθυνοι του mall σχεδίασαν στην όψη την εικόνα του χιονιού που πέφτει, μαζί με ένα κινούμενο μήνυμα, που έγραφε «Καλά Χριστούγεννα» σε όλη την επιφάνεια της όψης. Οι αρχιτέκτονες και οι προγραμματιστές δεν είχαν αυτές τις προσδοκίες για τους εξειδικευμένους μηχανισμούς που σχεδίασαν. Οι αρχιτέκτονες παραδέχονται: «Αυτό είναι μέρος του παιχνιδιού. Φτιάχνεις ένα πρόγραμμα εύχρηστο και διαδραστικό και έχεις το ρίσκο να δεις αυτά τα κακόγουστα αποτελέσματα»16 Το πρότζεκτ αυτό, χρησιμοποιεί αναμφισβήτητα μια πρωτοποριακή και εντυπωσιακή μέθοδο μεταβολής, η ιδέα του όμως, σταματάει εκεί. Η μεταβλητότητα της όψης δεν αλληλεπιδρά ούτε με το περιβάλλον γύρω από το κτίριο, ούτε με τις λειτουργικές ανάγκες του. Με έναν ευφάνταστο τρόπο δίνει λύση σε μια τυφλή επιφάνεια. Σε αυτό το μοτίβο έχουν κατασκευαστεί πολλά άλλα κτίρια, στα οποία η όψη τους λειτουργεί σαν μια όμορφη, μεταβαλλόμενη εικόνα και τίποτα παραπάνω. Άποψη του κτιρίου το βράδυ

Galleria Cheonan Mall

Αντίστοιχο παράδειγμα είναι το cheonan mall, επίσης εμπορικό κέντρο, σχεδιασμένο πάλι από τους UN Studio architects, σε συνεργασία με τους Αrup lighting. Η όψη έχει δύο στρώματα, που είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να προκαλούν ένα οπτικό παιχνίδι. Δεν υπάρχει

Λετπομέρια περιβλήματος

μόνιμη όψη γι’ αυτό το κτίριο, αλλά εξαρτάται πάντα από τη θέση του παρατηρητή. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, το κτίριο έχει μια αντανακλαστική, μονόχρωμη εμφάνιση, ενώ τη νύχτα φωτίζεται με απαλά χρώματα, κάνοντας το φαινόμενο του παιχνιδίσματος ακόμα πιο έντονο.

Moorfield Eye Hospital

Δεύτερο παράδειγμα είναι το Moorfield Eye Hospital, μια παιδιατρική οφθαλμολογική κλινική στο Λονδίνο, σχεδιασμένη από τους αρχιτέκτονες Penyore & Prasade. Η νότια όψη του κτιρίου είναι μια τζαμαρία που καλύπτει όλη την επιφάνεια. Μπροστά της έχει κατασκευαστεί ένα μεταλλικό πλέγμα, που στηρίζει με ελεύθερη διάταξη γρίλιες αλουμινίου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, τα αλουμίνια χρησιμεύουν σαν περσίδες, που προστατεύουν τα υαλοστάσια από τον ήλιο, ενώ το βράδυ, η εικόνα της όψης αλλάζει. LEDs φωτίζουν με εναλλασσόμενους χρωματισμούς το κάτω μέρος των αλουμινένιων στοιχείων, με αποτέλεσμα να «χρωματίζεται» διαφορετικά όλο το κτίριο.

Σε αυτό το κτίριο, δεν υπάρχει καν η δυνατότητα προβολής μηνυμάτων, όπως στα προηγούμενα, όπου υπήρχε μια στοιχειώδης δυνατότητα επικοινωνίας με τον «έξω κόσμο». Το ενδιαφέρον εδώ και αυτό που κάνει το συγκεκριμένο κτίριο να διαφέρει από τα παραπάνω, είναι το γεγονός ότι η όψη του δεν είναι τυφλή. Πίσω από τα αλουμίνια υπάρχει μια μεγάλη τζαμαρία που επιτρέπει την οπτική επαφή του εσωτερικού με το έξω περιβάλλον. Συνεπώς, οι αποχρώσεις των LEDs και οι μεταβολές τους, είναι ορατές και στους χρήστες. Επίσης, ενδιαφέρον είναι και το αισθητικό αποτέλεσμα που προκύπτει από την επιλογή του υλικού που φωτίζεται και τη διάταξή του. Τα φωτιζόμενα αλουμινένια στοιχεία, δίνουν την αίσθηση ότι αιωρούνται, και χρωματισμένα διαφορετικά, δίνουν στο κτίριο μια όμορφη, ανάλαφρη όψη.

Υπάρχουν πολλά ακόμα κτίρια με «χρωματιστές όψεις» στα οποία δεν χρειάζεται περεταίρω επέκταση, αφού δεν παρουσιάζουν κάτι διαφορετικά από τα προηγούμενα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παρακάτω: Το Uniglo, στο Ginza του Tokyo, από τους Klein Dytham architects, το Takarazuka University of Art & Design στο Osaka, των James Turrell.

Dexia Tower

Αντίθετα, η όψη του Dexia Tower στις Βρυξέλλες, των Aυστριακών αρχιτεκτόνων

Stand χειρισμού φωτισμού

Lab(au), ενώ είναι σχεδιασμένη και κατασκευασμένη όπως τα παραπάνω παραδείγματα, έχει έναν πιο διαδραστικό τρόπο μεταβλητότητας. Και εδώ, όλη η επιφάνεια του κτιρίου είναι καλυμμένη με λάμπες τύπου LED, που προγραμματίζονται και λειτουργούν μεμονωμένα εμφανίζοντας μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Η διαφορά είναι στο πρόσωπο του χειριστή τους. Στην πλατεία απέναντι από τον πύργο, βρίσκεται ένα stand, από όπου μπορεί ο καθένας να αλλάξει τα χρώματα της όψης. Το stand διαθέτει μια μεγάλη οθόνη αφής, όπου κάθε σημείο της αντιστοιχεί σε ένα κομμάτι του καννάβου της όψης. Με το άγγιγμα, λοιπόν, του αντίστοιχου σημείου η όψη χρωματίζεται διαφορετικά. Πρόσβαση στον χρωματισμό του κτιρίου δεν έχουν μόνο οι περαστικοί μέσω του stand, αλλά και οποιοσδήποτε θέλει, από την πολυθρόνα του σπιτιού του, κατεβάζοντας από το διαδίκτυο ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Συνεπώς, η μεταβαλλόμενη όψη του πύργου, μπορεί να λειτουργήσει σαν ηλεκτρονικός καμβάς, που αποτυπώνει την προτίμηση του κάθε ενδιαφερόμενου. Βέβαια, ακόμα και αν υπάρχει αυτή η έννοια της διαδραστικότητας, πάλι το κτίριο υστερεί, από την άποψη ότι η αλλαγή στην όψη του δεν συμβαδίζει, ούτε επικοινωνεί με την εσωτεριική λειτουργία του. Διάφορες απόψεις του κτιρίου

Allianz Arena

Ένα μεγαλύτερο κτίριο που χρησιμοποιεί την ίδια περίπου μέθοδο με τα παραπάνω είναι το Allianz Arena των Herzog και De Meuron στο Μόναχο της Γερμανίας. Πρόκειται για ένα γήπεδο ποδοσφαίρου που στεγάζει δυο ομάδες. Η πρώτη είναι η Bayern, της οποίας το χρώμα είναι κόκκινο και η δεύτερη είναι η TSV, που παίζει με μπλε. Η επιφάνεια του κτιρίου είναι επενδυμένη με 2.816 ρομβοειδή πετάσματα EMFE (πολυμερές αιθυλενίου τετραδφοροαιθυλενίου), τα οποία συγκρατούνται από ένα σύστημα σύσφιξης από ΕPDM, που τους επιτρέπει να διαστέλλονται και να κάμπτονται. Τα LED είναι τοποθετημένα στις άκρες των πετασμάτων, τα οποία έχουν στις επιφάνειές τους πατρόν από λευκές κουκίδες, έτσι ώστε να διαχέονται οι πηγές φωτός. Η κεντρική ιδέα πίσω από όλα αυτά είναι η αλλαγή του χρώματος της επιφάνειας του κτιρίου ανάλογα με το ποιά από τις 2 ομάδες παίζει. (μπλε ή κόκκινο αντίστοιχα). Βέβαια, η ευχέρεια του συστήματος είναι τέτοια, ώστε οι χρωματισμοί που μπορεί να πάρει κάθε πανέλο ποικίλλουν και έτσι η όψη έχει τη δυνατότητα να “χρωματιστεί” Ρομβοηδή πετάσματα

με πολλούς τρόπους. Μπορούν να προβληθούν πάνω της διάφορα σχέδια και πατρόν, ακόμα και μηνύματα. Το πιο θεαματικό εφέ επιτυγχάνεται με τα LEDs να αλλάζουν διαδοχικά χρώμα και να δίνουν την αίσθηση ότι το κτίριο περιστρέφεται. Το Allianz Arena διαφέρει από τα συναφή κτίρια με LEDs στο γεγονός ότι υπάρχει μια ανταλλαγή πληροφοριών ανάμεσα στον εξωτερικό παρατηρητή και το εσωτερικό του. Ανάλογα με τους χρωματισμούς της όψης, μπορεί κάποιος να καταλάβει αν το γήπεδο είναι ανοιχτό ή κλειστό, αν διεξάγεται κάποιος αγώνας και τις ομάδες που παίζουν. Αυτή είναι μια διαδραστικότητα που δύσκολα επιτυγχάνεται σε μια τυφλή όψη.

Η δεύτερη κατηγορία μεταβαλλόμενων όψεων είναι αυτή, στην οποία περιλαμβάνεται η κίνηση στοιχείων. Εδώ το περίβλημα δεν αντιμετωπίζεται σαν τυφλός φορέας πληροφορίας, αλλά σαν ένα ζωντανό όριο ανάμεσα σε 2 διαφορετικά περιβάλλοντα, το εσωτερικό και το εξωτερικό. Σκοπός της μεταβολής του ορίου, είναι η βέλτιστη διαμόρφωση της σχέσης των δύο περιβαλλόντων, ανάλογα πάντα με διάφορες παραμέτρους. Το πλεονέκτημα σε σύγκριση με τα προηγούμενα παραδείγματα, είναι η διαδραστικότητα, η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου. Εδώ, η δράση του ανθρώπου μέσα στο κτίριο επηρεάζεται, η χρήση και ο χαρακτήρας του χώρου αλλάζουν. Οι μεταβολές αυτές μπορεί να γίνουν εκμεταλλευόμενες τις καιρικές συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος και να έχουν επίδραση στην ιδιωτικότητα που επιθυμεί ο χρήστης, ή την οπτική του επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον.

Kiefer Showroom

Το πιο ιδιαίτερο παράδειγμα αυτής της κατηγορίας είναι το Kiefer Showroom, του Ernst Giselbrecht, που με μία όψη με κινούμενα στοιχεία, δίνει λύση σε αισθητικά και λειτουργικά ζητήματα. Το κτίριο ανήκει στην εταιρεία Kiefer, που κατασκευάζει ανοξείδωτα έπιπλα, εξοπλισμό χειρουργικών αιθουσών και πόρτες και το κτιριολογικό του πρόγραμμα περιλαμβάνει γραφεία και έναν μεγάλο εκθεσιακό χώρο. Το ζητούμενο, λοιπόν, ήταν ένα κτίριο που να αναδεικνύει τα προϊόντα της εταιρείας με τον καλύτερο τρόπο. Ο Giselbrecht σχεδίασε ένα συμβατικό κατασκευαστικά κτίριο (οπλισμένο σκυρόδεμα κτλ). Τα γραφεία τοποθετήθηκαν στην πίσω πλευρά, για να δοθεί έμφαση στον εκθεσιακό χώρο, που σχεδιάστηκε στο μπροστινό μέρος: στην όψη του δρόμου, πίσω από ένα χώρο πρασίνου και με νότιο προσανατολισμό. Σ’ αυτό το ιδανικό σημείο κατασκευάστηκε η μεταβαλλόμενη όψη, μια μεγάλη κυρτή επιφάνεια, που αποτελείται από 2 «στρώματα». Το εσωτερικό «στρώμα» είναι η γυάλινη επιφάνεια, με υαλοστάσια τοποθετημένα διαδοχικά σε κάνναβο

14χ2 (14 στήλες σε 2 ορόφους). Το εξωτερικό στρώμα, το κινούμενο στοιχείο της όψης, Κάτοψη και λεπτομέρεια πανέλου

είναι μια κατασκευή με σκίαστρα. Φέροντα στοιχεία της κατασκευής αυτής, είναι οριζόντιες αντηρίδες που προβάλλονται από το εσωτερικό του κτιρίου και πάνω σ’ αυτές στηρίζονται οι ράγες κίνησης και τα σκίαστρα. Οι κάθετες ράγες που ακολουθούν τον κάνναβο των υαλοστασίων, είναι κατασκευασμένες από ανοξείδωτο χάλυβα και ανάμεσα τους βρίσκονται τα 112 κινούμενα πανέλα. Κάθε κομμάτι του καννάβου «φιλοξενεί» 4 πανέλα, ανά 2 ενωμένα μεταξύ τους, κατασκευασμένα από διάτρητο αλουμίνιο, ώστε να είναι σχετικά ελαφριά. Η κίνηση γίνεται ως εξής: Για κάθε ζεύγος πανέλων αντιστοιχεί ένας κινητήρας που τα τσουλάει πάνω στις ράγες, προς τη μεριά της αντηρίδας στην οποία στηρίζονται. Ως αποτέλεσμα, όσο πιο κοντά στις αντηρίδες κυλούν τα πανέλα, τόσο πιο πολύ διπλώνουν μεταξύ τους, με αποκορύφωμα την ακραία, ανοιχτή θέση, όπου διπλώνουν τελείως και φαίνονται σαν μια επιφάνεια, αποκαλύπτοντας πλήρως τα υαλοστάσια πίσω τους. Στην αντίθετη, κλειστή θέση, τα σκίαστρα είναι το ένα κάτω από το άλλο, κρύβοντας τελείως τα τζάμια. Οι μηχανές βρίσκονται στις κάθετες ράγες και ελέγχονται ηλεκτρονικά από σύστημα PLC. Το συγκεκριμένο σύστημα ελέγχου δίνει τη δυνατότητα αυτοματοποίησης και συνεπώς, κίνησης των πανέλων ομαδικά. Το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι μια όψη που παίρνει διάφορους σχηματισμούς και κάνει το κτίριο να μοιάζει με ένα κινούμενο γλυπτό. Πέρα από αυτό το όμορφο αισθητικά αποτέλεσμα, τα σκίαστρα έχουν τη δυνατότητα μεμονωμένης κίνησης, ανάλογα με τις ανάγκες του εσωτερικού. Η μεταβολή αυτή του περιβλήματος, προφανώς επηρεάζει και τον εσωτερικό χώρο. Πρόκειται για ένα “ζωντανό” κέλυφος, που συμβαδίζει με τις λειτουργικές ανάγκες του κτιρίου. Για παράδειγμα, όταν σε ένα κομμάτι του εκθεσιακού χώρου γίνεται μία παρουσίαση, τα πανέλα μπροστά του κλείνουν, αφήνοντας το ελάχιστο φως που χρειάζεται να διαπερνά το διάτρητο αλουμίνιο. Ή όταν τοποθετηθούν νέα προϊόντα σε ένα μέρος της όψης τα σκίαστρα εκεί, θα ανοίξουν περισσότερο από τα υπόλοιπα για να τραβήξουν την προσοχή. Η ανταλλαγή πληροφοριών λειτουργίας-όψης γίνεται και με γνώμονα τις καιρικές συνθήκες. Για παράδειγμα, μια κρύα μέρα, τα περισσότερα, ή όλα τα πανέλα θα ανοίξουν αφήνοντας τον ήλιο να ζεστάνει το χώρο ή αντίστροφα μια ζεστή μέρα, όπου η ηλιοπροστασία είναι απαραίτητη. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό που πρέπει να σημειωθεί για τη συγκεκριμένη όψη είναι το γεγονός ότι η μεταβολή της είναι δραματική. “Τα πανέλα παραμορφώνονται με άπειρους

τρόπους, είναι σαν ένα χαρτί που τσαλακώνεται.”17 Και δεν είναι μόνο η εξωτερική επιφάνεια που αλλάζει, αλλά επηρεάζεται και η συμπεριφορά του κτιρίου. Από ένα εξωστρεφές κτίριο με γυάλινη όψη, μπορεί να μεταλλαχτεί σε έναν κλειστό όγκο. Το θετικό σε αυτό είναι ότι παρόλα αυτά, το κτίριο δεν χάνει την ταυτότητα και την αναγνωρισιμότητά του.

Biocatalysis lab

Με παρόμοια λογική σχεδιάστηκε και το Biocatalysis lab, στην πόλη Graz της Αυστρίας, πάλι από τον Giselbrecht. Το κτίριο, όπως αποκαλύπτει το όνομά του, είναι ένα εργαστήριο βιοκατάλυσης που ανήκει στο Πανεπιστήμιο του Graz. Πέρα από τις συνηθισμένες προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί ένα κτίριο, το συγκεκριμένο είχε να πετύχει ακόμα έναν στόχο: Η μορφή του να είναι κατευναστική για την περιοχή και να φέρει μια ισορροπία ανάμεσα στα ετερογενή κτίρια της. Έτσι, η αρχιτεκτονική ομάδα σχεδίασε ένα κτίριο λιτό, ένα εξαώροφο “κουτί” από οπλισμένο σκυρόδεμα, του οποίου οι 3 όψεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ανέκφραστες και απαθείς. Τη διαφορά κάνει η τέταρτη, η νότια όψη, εκεί όπου βρίσκονται τα γραφεία και οι αίθουσες συνεδριάσεων. Μπροστά από την τεράστια τζαμαρία που

καλύπτει ολόκληρη την όψη, έχουν τοποθετηθεί ειδικά πτυσσόμενα πανέλα, που διπλώνουν και απλώνονται σαν ακορντεόν. Όταν τα σκίαστρα είναι ανοιγμένα, καλύπτουν όλη την επιφάνεια της όψης, ενώ όταν είναι κλειστά φαίνονται σαν γραμμικά στοιχεία, ακολουθώντας τον κάνναβο του κτιρίου. Ο λόγος υπαρξής τους είναι αρχικά, η ηλιοπροστασία και η ρύθμιση του φυσικού φωτός, όπως και στο παραπάνω παράδειγμα. Εδώ όμως, επειδή δεν πρόκειται για μια έκθεση, αλλά για πιο ιδιωτικούς χώρους, τα παννέλα έχουν και το ρόλο ρύθμισης της ιδιωτικότητας. Λειτουργούν σαν κουρτίνες που κρύβουν ή αποκαλύπτουν το κτίριο και τις λειτουργίες του στους εξωτερικούς παρατηρητές. Τα σκίαστρα είναι κατασκευασμένα από διάτρητο αλουμίνιο, συνεπώς είναι ελαφριά και όντας κλειστά, αφήνουν ορισμένο φως και αέρα να περάσει. Ενωμένα σε ομάδες των 6, απέχουν από τα υαλοστάσια 80 εκ. καθώς στηρίζονται σε κάθε όροφο πάνω σε προβόλους. Η κίνηση τους γίνεται χειροκίνητα και απλούστατα. Αρκεί μόνο κάποιος να βγει στον πρόβολο και να τα τραβήξει. Επίσης, τα ακραία πανέλα κάθε ομάδας είναι βαμμένα εσωτερικά σε διάφορα χρώματα. Όταν αυτά είναι ανοιγμένα, δεν φαίνεται κάτι στην όψη. Όταν όμως, τα πανέλα είναι διπλωμένα, ο χρωματισμός αυτός είναι εμφανής και σαν αποτέλεσμα, δημιουργείται ένα χρωματικό παιχνίδι μεταξύ των διαφορετικών χρωμάτων των ακραίων πανέλων. Όπως λέει ο Giselbrecht: «Μ’ αυτή τη χρωματική ποικιλία, ήθελα να συμβολίσω τη συνεχή επανατοποθέτηση της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας.» 18 Σε σύγκριση με το προηγούμενο παράδειγμα, η όψη δεν είναι τόσο εντυπωσιακή. Δεν υπάρχει πρόγραμμα συγχρονισμού και το αισθητικό αποτέλεσμα που προκύπτει δεν είναι πολύ ευρηματικό. Το γεγονός αυτό βέβαια, έχει και πλεονεκτήματα: Ο μηχανισμός μεταβολής είναι απλούστατος και αυτό σημαίνει ελάχιστο κίνδυνο για βλάβες, μηδαμινό κόστος και εξοικονόμηση ενέργειας.

Storefront for Art and Architecture

Πιο ενδιαφέρον παράδειγμα, είναι η όψη του Storefront for Art and Architecture. Πρόκειται για ανακατασκευή της προϋπάρχουσας και σχεδιάστηκε από τον steven Hall σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη Vito Acconci το 1993. Το storefront πρόκειται για ένα μη κερδοσκοπικό οργανισμό, που προωθεί νέες ιδέες στην αρχιτεκτονική, την τέχνη και το design και στο κτίριο του πραγματοποιούνται εκθέσεις, διαλέξεις, προβολές και συνέδρια. Το κτίριο, πέρα από τη χρήση του, εμφανίζει πολλές ιδιαιτερότητες. Αρχικά, βρίσκεται στην Kenmare street της Νέας Υόρκης, ένα κομβικό σημείο ανάμεσα σε 3 διαφορετικές πολιτιστικά περιοχές, την Chinatown, το Soho και την Little Italy και ως αποτέλεσμα προσελκύει ετερόκλητο κοινό. Η μορφή του είναι εξίσου ιδιαίτερη, καθώς πρόκειται για μια στενόμακρη τραπεζοειδή κάτοψη, με 3 τυφλές όψεις και την πρόσοψη να φτάνει τα 100 μ. Το πλάτος είναι πολύ μικρό, στη μια πλευρά είναι 20 μ., ενώ στην άλλη φτάνει τα 3.

Απόψεις του κτιρίου με ανοιχτά και κλειστά πανέλα

Η ομάδα του Hall και του Acconci θέλοντας να εκμεταλλευτεί αυτές τις ιδιαιτερότητες του κτιρίου, δημιούργησε μια όψη που θολώνει τα όρια μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού χώρου και δημιουργεί ένα διάλογο μεταξύ των εκθεμάτων και της ζωντανής πόλης. Η στενόμακρη, ισόγεια γκαλερί αποσυμφορείται και ενώνεται με τον πολυσύχναστο δρόμο με 12 εντοιχιζόμενα, περιστρεφόμενα στοιχεία, που ανοίγουν διάπλατα. Τα 12 αυτά πανέλα είναι διαφορετικά μεταξύ τους, με ακανόνιστα σχήματα και μερικά

περιστρέφονται κάθετα, ενώ άλλα οριζόντια. Ακόμα, το κάθε στοιχείο περιστρέφεται μεμονωμένα, συνεπώς υπάρχει κι εδώ η δυνατότητα διαμόρφωσης πλήθους παραλλαγών της όψης, ανάλογα πάντα με την περίσταση και τις καιρικές συνθήκες. Τέλος, τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν μπετό με μέταλλο και καθώς δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός το κόστος της όψης δεν ξεπέρασε τα 45.000 $. Αυτό που κάνει αυτή τη μεταβαλλόμενη όψη ξεχωριστή, είναι το αισθητικό της αποτέλεσμα. Τα σχήματα των εντοιχιζόμενων στοιχείων, οι σχέσεις μεταξύ τους, ο τρόπος που ανοίγουν είναι μελετημένα στην εντέλεια. Οι αναλογίες τους είναι σχεδιασμένες με βάση τη χρυσή τομή και άλλους Αναγεννησιακούς αναλογικούς κανόνες. Επίσης, είναι τέτοια η μορφή του κτιρίου και έτσι σχεδιασμένα τα κινητά στοιχεία, που η αίσθηση που δημιουργούν από έξω είναι τελείως διαφορετική από αυτήν στον εσωτερικό χώρο. Από το δρόμο, η όψη φαίνεται σαν ένα έργο τέχνης, προέκταση της γκαλερί. Από τη γκαλερί τα πανέλα λειτουργούν σαν κορνίζες. Οι διάφορες διαμορφώσεις τους, σε συνδυασμό με τις μεταβαλλόμενες καιρικές συνθήκες, δημιουργούν μοναδικά στιγμιότυπα της πόλης. Ακόμα κι όταν τα πανέλα είναι κλειστά, το φως περνάει από τις σχισμές του περιγράμματός τους και δημιουργεί μια φωτεινή ¨τοιχογραφία¨ στην κλειστή όψη. Η απήχηση της όψης στο ευρύ κοινό ήταν μεγάλη και ενώ το αρχικό σχέδιο για την ανακατασκευασμένη όψη ήταν να διαρκέσει μόνο 2 χρόνια, το κτίριο έγινε αρχιτεκτονικό ορόσημο της Ν. Υόρκης και η μεταβαλλόμενη όψη του παραμένει. Λιγότερο εντυπωσιακά παραδείγματα είναι το curtain house του Shigeru Ban στο Τόκιο και το Blue Moon Aparthotel των Foreign Office, στο Groningen της Ολλανδίας.

Curtain House Το Curtain House του Shigeru Ban είναι μια διώροφη κατοικία , όπου οι 2 ελεύθερες πλευρές της καλύπτονται από μια μεγάλη κουρτίνα, η οποία επιτρέπει τον αερισμό και τους θορύβους του δρόμου να εισχωρούν. Οι χρήστες της κατοικίας μπορούν να «κρύψουν» με την κουρτίνα όποια μέρη του σπιτιού επιθυμούν και να ορίσουν την οπτική ιδιωτικότητα ανά πάσα στιγμή. Το χειμώνα, πίσω από την κουρτίνα, εγκαθίσταται ένα υαλοστάσιο, που προσφέρει μόνωση.

Blue Moon Groningen Aparthotel

Αντίστοιχο παράδειγμα είναι το Blue Moon Groningen Aparthotel, ένα τετραώροφο κτίριο τριών διαμερισμάτων, του οποίου η όψη μεταλλάσσεται με κινούμενα στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, η γυάλινη όψη είναι χωρισμένη σε κάνναβο 4x6, του οποίου κάθε τμήμα αντιστοιχεί σε ένα πανέλο που ανοιγοκλείνει σαν πόρτα. Οι χρήστες μπορούν να επέμβουν στην ιδιωτικότητα του χώρου τους, ανοίγοντας ή κλείνοντας τα 6 πανέλα που αντιστοιχούν σε κάθε οροφοδιαμέρισμα. Σαν αποτέλεσμα, η όψη του κτιρίου μπορεί να πάρει διάφορες μορφές, ανάλογα πάντα με τις επιθυμίες των κατοίκων της. Τα 2 αυτά παραδείγματα δεν εκφράζουν έντονα τη δραματικότητα μιας μεταβαλλόμενης όψης. Παρ’ όλα αυτά, είναι άξια αναφοράς, γιατί όλος ο σχεδιασμός τους έχει στηριχτεί σε αυτή τη μεταβολή. Η κεντρική τους ιδέα είναι η αλλαγή της εσωστρέφειας ή εξωστρέφειας του χώρου από την επιθυμία του ίδιου του χρήστη και η επίδραση αυτής της επιθυμίας στην εικόνα όλου του κτιρίου.

13 14 15 16 17 18

Σωτηρόπουλος Δημήτρης, Τσονίδης Αλέξανδρος. 4η διάσταση, 2008 http://www.ledsmagazine.com/features/2/1/4 http://www.arup.com/Services/Facade_engineering.aspx http://www.e-architect.co.uk/korea/galleria_department_store_seoul.htm http://www.mevaco.hu/Newsarchive.303.0.html www.worldarchitecture.org/world-buildings/all-submissionsurfer.asp?position=detail&country=A ustria&no=1756

Εσωτερική Mεταβολή

Σε αντίθεση με τις όψεις, που μπορούν να αλλάζουν με ποικίλους τρόπους, η διαδραστικότητα ενός εσωτερικού χώρου με στατικό περίβλημα είναι πιο δύσκολη. Ο πρώτος περιορισμός είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει διαδραστικότητα με το γύρω περιβάλλον. Δεν υπάρχει αλληλεπίδραση με τις καιρικές συνθήκες, τα γύρω κτίρια ή τους περαστικούς. Οποιαδήποτε μεταβολή μπορεί να υπάρξει στο χώρο, συσχετίζεται με την λειτουργία του, τη χρήση του και την ατμόσφαιρα που αυτός αποπνέει. Επιπλέον, αυτή η επέμβαση στη δομή ενός χώρου, στον πυρήνα της κατασκευής, είναι πολύ δύσκολο εγχείρημα. Πέρα από το κατασκευαστικό μέρος και τα προβλήματα που με οποιαδήποτε κίνηση μπορούν να παρουσιαστούν εκεί, (ηλεκτρικές, μηχανολογικές εγκαταστάσεις) υπάρχει και το λειτουργικό μέρος. Συνήθως, οι χρήσεις ενός χώρου είναι, αν όχι προκαθορισμένες, σχεδιασμένες έτσι ώστε να επιδέχονται συγκεκριμένες μεταβολές. Όταν όμως, η μεταβλητότητα είναι προσχεδιασμένη και οι μορφές που παίρνει είναι πεπερασμένες, δεν συνιστά μεταβαλλόμενα και διαδραστικά περιβάλλοντα, αλλά ευέλικτες κατόψεις. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν πολλά. Από την εποχή του μοντερνισμού, στο όνομα της ελεύθερης κάτοψης, πολλές κατοικίες και άλλα κτίρια διέθεταν κινητούς τοίχους ή πανέλα, που ενοποιούσαν χώρους ή δημιουργούσαν δωμάτια. Με αυτές τις δυσκολίες και τους περιορισμούς, είναι λογικό να μην έχουν κατασκευαστεί πολλά κτίρια που με στατική όψη, να παρουσιάζουν μεταβολή στο εσωτερικό τους.

Naked Ηouse

Ένα από τα λίγα παραδείγματα είναι αυτό του Naked house του Shigeru Ban, στην αγροτική πόλη Kawagoe, λίγο έξω από το Τόκιο. Ο αρχιτέκτονας πέτυχε τη μεταβλητότητα του εσωτερικού με έναν πολύ απλό τρόπο, επιτρέποντας στα δωμάτια της κατοικίας να κινούνται ελεύθερα στο χώρο. Η οικογένεια για την οποία κατασκευάστηκε η κατοικία, αποτελείται από 5 άτομα 3 διαφορετικών γενεών (ζευγάρι, 2 παιδιά και γιαγιά), τα οποία ζήτησαν από τον αρχιτέκτονα να δώσει ιδιαίτερη σημασία στους κοινόχρηστους χώρους. Δεν ήθελαν να απομονώνεται ο

καθένας στο δωμάτιό του, αλλά να ζουν σε μια κοινοβιακή ατμόσφαιρα, να υπάρχει συνεχώς επικοινωνία μεταξύ τους, με τη δυνατότητα ιδιωτικού χώρου όταν χρειάζεται. Έτσι, ο αρχιτέκτονας σχεδίασε μια ισόγεια κατοικία με διπλό ύψος και ορθογώνια κάτοψη. Πάντα πρωτότυπος με τα υλικά που χρησιμοποιεί ο Ban, έντυσε τον ξύλινο σκελετό της κατασκευής με διπλό πολυκαρβονικό πλαστικό. Ανάμεσα στα 2 φύλλα του πλαστικού τοποθετήθηκαν απλές πλαστικές σακούλες με αφρό πολυαιθυλενίου, ως μονωτικό υλικό. Ο Ban εμπνευσμένος από τα θερμοκήπια της περιοχής, ήθελε να πετύχει ένα ημιδιαφανές αποτέλεσμα, με το φως να διαχέεται σε όλο το χώρο, για να μην υπάρχει περιορισμός στην κίνηση των δωματίων. Η διαρρύθμιση είναι απλή, στη μία μεριά τοποθετήθηκαν οι «μη κινητοί» χώροι: οι ντουλάπες, οι αποθηκευτικοί χώροι, το μπάνιο και η κουζίνα. Όλο το υπόλοιπο σπίτι έμεινε κενό, για να φιλοξενήσει τους κινητούς χώρους: Τα 4 κυβικά υπνοδωμάτια, τα οποία με ρόδες που διαθέτουν, μπορούν να τσουλάνε ελεύθερα στο χώρο ανάλογα με τις ανάγκες της χρήσης τους. Για να μην έχουν μεγάλο βάρος και η κίνησή τους να είναι πιο εύκολη, τα δωμάτια είναι σχετικά μικρά (7 τ.μ. για το ζευγάρι και 5 τ.μ. για το κάθε παιδί και τη γιαγιά) και περιέχουν τα απολύτως απαραίτητα. Για τον ίδιο λόγο, είναι κατασκευασμένα από καφέ κυματιστό χαρτόνι, ένα ελαφρύ υλικό, που ο Ban χρησιμοποιεί συχνά στα κτίρια του. Ακόμα, τα δωμάτια μπορούν να διατηρήσουν τον κοινόχρηστο χαρακτήρα τους, καθώς οι δυο πλευρές τους αποτελούνται από μεγάλες συρόμενες πόρτες, που μπορούν να ανοίξουν ή να αφαιρεθούν τελείως. Σαν αποτέλεσμα, η μορφή της κάτοψης μπορεί να πάρει αμέτρητες μορφές, με τρόπους που ούτε ο ίδιος ο αρχιτέκτονας είχε προβλέψει. Τα δωμάτια μπορούν να τοποθετηθούν στο χώρο μεμονωμένα, ή ενωμένα, δημιουργώντας μεγαλύτερους ημι-ιδιωτικούς πυρήνες. Μπορούν να τοποθετηθούν αντικριστά με την ανοιχτή πλευρά να επιτρέπει την οπτική επαφή ή όχι. Επίσης, μπορούν να συρθούν μπροστά από ένα κλιματιστικό ή παράθυρο, για να δροσιστούν, ακόμα και να βγουν έξω, στην αυλή, όταν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες, εξυπηρετώντας άλλες χρήσεις, ή διατηρώντας την ταυτότητα του υπνοδωματίου. Τέλος, το ταβάνι του κάθε δωματίου λειτουργεί και σαν πατάρι, χώρος που έχει προβλεφθεί για το παιχνίδι των παιδιών. Ο Ban κατάφερε με ένα απλό εύρημα να δημιουργήσει επιτυχημένη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική. Η επιθυμητή επικοινωνία μεταξύ των χρηστών και η ανάγκη προσωπικού

χώρου καθρεφτίζεται κάθε στιγμή στην εικόνα του χώρου και τη διάταξη των δωματίων και η αλληλεπίδραση αυτή είναι άμεση και στιγμιαία. Δεν αλλάζουν μόνο οι θέσεις των δωματίων και οι μεταξύ τους σχέσεις, αλλά και όλη η ροή του χώρου : Οι κινήσεις, τα κενά, οι διαδρομή που θα κάνει κάποιος για να διασχίσει το σπίτι, όλα αλλάζουν. Η απλή κύλιση των τεσσάρων δωματίων δημιουργεί αλληλεπιδράσεις

i-LITE Στην ίδια κατηγορία, ανήκει και το project i-LITE της ομάδας ΟNL σε συνεργασία με την ομάδα hyperbody. Εδώ, το θέμα της μεταβλητότητας του χώρου προσεγγίζεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο από αυτόν του Βan, καθώς ως πρωταρχικό εργαλείο χρησιμοποιείται ο φωτισμός. Πιο συγκεκριμένα, το i-LITE πρόκειται για μια ηλεκτρονική εγκατάσταση που μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιονδήποτε χώρο διαστάσεων 2,4x2,4x6 μ. και να δημιουργήσει ένα διαδραστικό περιβάλλον με την αλλαγή του φωτισμού. Ανάλογα με το πόσοι άνθρωποι παρευρίσκονται στο χώρο και πόσο γρήγορα κινούνται, ο φωτισμός τροποποιείται ανάλογα και σε πραγματικό χρόνο, επιτυγχάνοντας τελικά την τροποποίηση της ατμόσφαιρας ολόκληρου του χώρου. Η εγκατάσταση αποτελείται από συνθέσεις LEDs που χρωματίζονται με διάφορα χρώματα και σχέδια γραμμών και κουκίδων. Οι συνθέσεις αυτές μπορούν να τοποθετηθούν στο πάτωμα, να κρεμαστούν από το ταβάνι, ή να στηριχτούν σε πλαϊνούς τοίχους. Η συλλογή της πληροφορίας γίνεται με 6 αισθητήρες τοποθετημένους στο ταβάνι, οι οποίοι εντοπίζουν την κίνηση στον καθορισμένο χώρο. Με έναν αλγόριθμο ειδικά φτιαγμένο για το i-LITE, η πληροφορία της κίνησης μεταφράζεται σε εναλλαγή έντασης των χρωμάτων και των σχεδίων των LEDs. Όση περισσότερη είναι η κινητικότητα, τόσο πιο έντονα είναι χρώματα, ενώ όταν οι χρήστες έχουν απομακρυνθεί από τον χώρο της εγκατάστασης ή είναι ακίνητοι, τα χρώματα ξεθωριάζουν και σβήνουν σιγά-σιγά, αφήνοντας μόνο μερικές κουκίδες να ανάβουν ανά διαστήματα. Ο χρήστης καλείται να συμμετάσχει σε ένα “παιχνίδι”, όπου η παρουσία και η κίνησή του έχουν άμεσο αντίκρισμα στο χώρο γύρω του.

Το ενδιαφέρον σε αυτό το project είναι το γεγονός ότι η αίσθηση του χώρου αλλάζει δραματικά. Οι ONL προχωρούν ένα βήμα μπροστά από τις δοκιμασμένες μεταβαλλόμενες όψεις με LEDs και δίνουν νέες δυνατότητες στη διαδραστικότητα που μπορεί να προσφέρει ο φωτισμός. Συγκρίνοντας κανείς τα παραπάνω παραδείγματα, μπορεί να διαπιστώσει για άλλη μια φορά, πόσο μεγάλη διαφορά έχουν τα φωτεινά από τα κινητά στοιχεία στη μεταβολή του χώρου. Πιο συγκεκριμένα, στο naked house, όπως ειπώθηκε προηγουμένως, η μεταβολή έχει να κάνει με την ιδιωτικότητα, τη λειτουργία, τη ροή του χώρου. Αντίθετα, στο i-LITE αυτό που αλλάζει είναι η αίσθηση που δημιουργείται στο χρήστη. Ο χώρος δεν μεταβάλλεται λειτουργικά, αλλά “ατμοσφαιρικά”, μπορεί να ενεργοποιήσει συναισθήματα, όχι χρήσεις. Μία ακόμα διαφορά εντοπίζεται στη μορφή της διαδραστικότητας των 2 παραδειγμάτων. Το i-LITE, λειτουργεί με αισθητήρες και με ηλεκτρονικά συστήματα που προκαλούν ακαριαία, αυτόματη μεταβολή. Η αλλαγή ενεργοποιείται με βάση καθορισμένες παραμέτρους, που είναι η κίνηση και η πυκνότητα των ανθρώπων στο χώρο, που πολλές φορές μπορεί να μην αρκούν για εκφράσουν την πολυπλοκότητα της δράσης του χρήστη. Στο naked house μπορεί η μεταβολή να μην γίνεται με εξελιγμένα μέσα, αλλά προκαλείται συνειδητά από το χρήστη και τις επιλογές του, που διαμορφώνονται από μια μεγαλύτερη ποικιλία παραμέτρων.

05 Νέο ΄Οραμα

“Η αρχιτεκτονική θα είναι ουσιωδώς διαφορετική απ’ ότι την έχουμε δει ως τώρα, ως τέχνη σχεδιασμού κτιρίων. Τελείως καινούρια εργαλεία που δημιουργούν ποικιλία και πολυπλοκότητα, αναπτύσσονται για να παράγουν οπτική και κατασκευαστική αφθονία και ποικιλία. Ακόμα εφαρμόζονται απλοί κανόνες σε νοητικές διαδικασίας προκείμενου να δημιουργήσουν σχέσεις συμπεριφορών μεταξύ όλων των συνθετικών στοιχειών του κτιρίου”19 Kas Oosterhuis

Η μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική που εξετάστηκε προηγουμένως, ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα που ζούμε. Όλα τα παραδείγματα που παρατέθηκαν είναι κτισμένα, σχεδιασμένα με βάση τις παρούσες τεχνολογικές δυνατότητες και κοινωνικές συνθήκες. Με την πάροδο του χρόνου όμως, αυτά τα δεδομένα αλλάζουν: η ανάπτυξη της τεχνολογίας είναι αλματώδης, οι ανάγκες των χρηστών και τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος θα είναι διαφορετικά. Με τη βοήθεια αυτής της τεχνολογικής ανάπτυξης, οι ιδέες της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής με κύριο αντικείμενο την ανθρώπινη δράση και ζητούμενο τη διαδραστικότητα, ενδέχεται να πάρουν νέες μορφές, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται πιο άμεσα στις μελλοντικές ανάγκες. Πολλά projects, που σήμερα θεωρούνται ανέφικτα, προσπαθούν να “προβλέψουν” κατά κάποιο τρόπο, τις μελλοντικές δυνατότητες και παρουσιάζουν κτίρια-μηχανές, που αντιδρούν ακαριαία στα ερεθίσματά τους. Τα πιο πολλά, αφορούν κτίρια και χώρους, που μοιάζουν με τον ανθρώπινο οργανισμό. Διαθέτουν «εγκέφαλο», δηλαδή σύνθετα αλγοριθμικά προγράμματα, ικανά να αντιλαμβάνονται τις πληροφορίες (εξωγενείς παράγοντες, ή ανάγκες του χρήστη) , να τις επεξεργάζονται και να δίνουν τις ανάλογες εντολές αντίδρασης. Το «σώμα», ο παραλήπτης της εντολής, είναι οι μηχανισμοί του κτιρίου και τα δομικά του υλικά, με σαφώς εξελιγμένες δυνατότητες, έτσι ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά.

E-motive House

Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το e-motive house των ONL, μια κατοικία σχεδιασμένη έτσι ώστε να αλληλεπιδρά με τις εκάστοτε επιθυμίες και ανάγκες των χρηστών της. Το κτίριο αποτελείται από μακριές λωρίδες, ενωμένες μεταξύ τους, οι οποίες μπορούν να τεντώνουν και να συμπτύσσονται κατά τόπους, παραλλάσσοντας το χώρο και το σχήμα της κατασκευής. Έτσι, ο κτιριακός όγκος δεν είναι καθορισμένος και η ποικιλία των παραμορφώσεων των λωρίδων είναι τόσο μεγάλη, που είναι δύσκολο να αποκτήσει 2 φορές το ίδιο σχήμα. Φυσικά, οι λειτουργικές ανάγκες και τα εξωτερικά ερεθίσματα, με βάση τα οποία γίνεται η παραμόρφωση είναι αδύνατον να προβλεφθούν, καθώς πρόκειται για ένα μελλοντικό σενάριο. Το εσωτερικό του διαστημικού σταθμού

Nasa Station

Από την ίδια ομάδα, τους ONL, έχει σχεδιαστεί και το επόμενο παράδειγμα αυτής της κατηγορίας, ο διαστημικός σταθμός για το διαγωνισμό της NASA, το 1998. Για το project αυτό, οι ONL σχεδίασαν μια εξωτερική επιφάνεια συμπαγή, άκαμπτη και ακίνητη για την επιβίωση στο διάστημα. Η διαδραστικότητα συμβαίνει στο εσωτερικό της κατασκευής και σκοπός είναι η μέγιστη λειτουργικότητα και η εργονομία για ένα τόσο μικρό χώρο. Η εσωτερική επιδερμίδα είναι τελείως διαχωρισμένη από την εξωτερική και με ένα υδραυλικό σύστημα κυλίνδρων πίσω της, μπορεί να παραμορφώνεται και να παίρνει κάθε στιγμή σχήματα που να ικανοποιούν τις ανάγκες του αστροναύτη. Ακόμα, η εσωτερική επιφάνεια είναι καλυμμένη με οθόνες ειδικής τεχνολογίας LCD, που μπορούν να απεικονίζουν εικόνες του διαστήματος, σαν ένα ηλεκτρονικό παράθυρο.

Η μεταβαλλόμενη όψη του κτιρίου

E-motive City

Μια άλλη κατηγορία του εξελιγμένου είδους μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής είναι τα projects που αποσκοπούν μεν στη διαδραστικότητα, αλλά με διαφορετικό τρόπο: την επικοινωνία. Πρόκειται για κτίρια και εγκαταστάσεις με κυρίαρχο σκοπό την ανταλλαγή πληροφοριών, εικόνων ή μηνυμάτων. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το e-motive city, πάλι από τους ONL. Η πρότασή τους αφορά την περιοχή ground zero, στο Manhattan της Ν. Υόρκης και πρόκειται για ένα κτίριο-γλυπτό. Οι όψεις του θα αλλάζουν μορφή ανάλογα με εικόνες που προβάλλονται πάνω τους. Οι εικόνες αυτές μπορεί να είναι φωτογραφίες που φτάνουν εκεί μέσω διαδικτύου, εικόνες του γύρω περιβάλλοντος, φωτογραφίες περαστικών. Το διαφορετικό εδώ, είναι το γεγονός ότι το κτίριο μεταβάλλεται με βάση μια αφιλτράριστη πληροφορία, η παραμόρφωσή του δεν μπορεί να προβλεφθεί από τους αρχιτέκτονες και τους σχεδιαστές και στη συνέχεια αυτή η τυχαία, σχεδόν, πληροφορία επιστρέφει στο περιβάλλον.

Στην ίδια κατηγορία ανήκει και το living city από την ομάδα living. Οι living προτείνουν την ψηφιακοποίηση πολλών όψεων και τη δημιουργία ενός συστήματος επικοινωνίας μεταξύ των κτιρίων. Τα κτίρια, όχι μόνο θα αποστέλλουν μηνύματα, αλλά θα ανταλλάσσουν και πληροφορίες μεταξύ τους. Το project αυτό δίνει νέα σημασία στο δημόσιο χώρο και καθιστά τα κτίρια σαν στοιχεία κοινωνικής συνέχειας. Εξέλιξη της παραπάνω σκέψης είναι το “I’ ve heard about”, των new territories. Πρόκειται για ένα ονειρικό project, που προβλέπει το σχεδιασμό ολόκληρων πόλεων, με βάση τη διαδραστικότητα. Τα κτίρια των πόλεων αυτών, μορφοποιούνται και αναπτύσσονται με βάση αλγόριθμους, που μεταφράζουν τα δεδομένα των ζωών των κατοίκων, των αναγκών

Η μεταβαλλόμενη μορφή των κτιρίων του project “I’ ve heard about”

τους και τις σχέσεις μεταξύ τους. Τα κτίρια που πιθανώς προκύπτουν δεν θεωρούνται ποτέ ολοκληρωμένα, καθώς τα δεδομένα πάντα αλλάζουν. Επίσης, δεν είναι σχεδιασμένα ούτε στο ελάχιστο, δεν υπάρχουν προβλέψεις για τα φέροντα στοιχεία, ούτε για τα υλικά με τα οποία θα είναι κατασκευασμένα. Από την άλλη μεριά, άλλες μελέτες βασίζουν ολόκληρο το σχεδιασμό τους στα υλικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το R129 του Weber Sobek. Πρόκειται για μια κατοικία του μέλλοντος, της οποίας η κεντρική ιδέα, είναι ένας τεράστιος θόλος από ένα υλικό με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα, ο θολωτός φλοιός είναι κατασκευασμένος από ένα ελαφρύ και διαφανές ηλεκτροχρωματικό υλικό, που μπορεί να τροποποιείται ως προς τη φωτεινότητα και τη διαφάνειά του. Ο φλοιός μπορεί να τροποποιηθεί ολόκληρος ή τμηματικά. Η μεταβολή του συμβαίνει ακαριαία και είναι ρυθμιζόμενη από έναν Η/Υ-εγκέφαλο, που επεξεργάζεται τις πληροφορίες των καιρικών συνθηκών και δέχεται τις εντολές των

R 129

χρηστών για εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια. Ο εσωτερικός χώρος της κατοικίας δεν έχει κανένα σταθερό στοιχείο και οι διαφορετικές λειτουργικές περιοχές διαμορφώνονται από συσκευές και έπιπλα, που κανονικά είναι κρυμμένα στο πάτωμα. Εκτός από τη σχετική τροποποίηση στη διαρρύθμιση του χώρου, η μεταβλητότητα του περιβάλλοντος οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβλητότητα του υλικού.

Δημιουργείται, λοιπόν, μια νέα διάσταση στη διαδραστική αρχιτεκτονική του μέλλοντος. Νέα, εξελιγμένα υλικά, με τη δυνατότητα να τροποποιούν τις ίδιες τους τις ιδιότητες, μπορούν να παράγουν από μόνα τους μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική. Η ύπαρξη τέτοιων υπερυλικών, καθιστά δυνατή την πολλαπλότητα ενός κτιρίου που είναι κατά τα άλλα συμβατικά σχεδιασμένο. Αυτό το σενάριο δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα, καθώς ο μοριακός νανοτεχνολόγος John Storrs Halls έχει επινοήσει από το 1993 το Utility fog. Η εξειδικευμένη μηχανική μελέτη του, δεν είναι στα πλαίσια της εργασίας, αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το γεγονός ότι η κατασκευή του είναι εφικτή. Το utility fog είναι το προϊόν της σύνδεσης εκατομμύριων νανομηχανών, ένα κρυσταλλικό πλέγμα από μικροσκοπικά ρομπότ (foglets). Για να γίνει αντιληπτή η κλίμακα, το μέγεθος των νανορομπότ ισούται με αυτό ενός ανθρώπινου κυττάρου. Κάθε foglet

Το νανορομπότ - foglet του utility fog

Διάφορες απόψεις των βραχίονων των foglets

αποτελείται από μια κεντρική μάζα-εγκέφαλο και από 12 βραχίονες μεταβλητού μήκους, που προεξέχουν προς όλες τις κατευθύνσεις. Σκοπός των βραχιόνων είναι να συνδεθούν με τους γειτονικούς, ενώνοντας έτσι τις νανομηχανές για να προκύψει το κρυσταλλικό πλέγμα, το utility fog. Όπως είναι προφανές, οι βραχίονες μπορούν να συνδέσουν τα foglets με αμέτρητους τρόπους: Η απόσταση μεταξύ τους, η διάταξή τους στο χώρο, η ποσότητα των βραχιόνων που έχουν συνδεθεί, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που δίνουν στο Utility fog τη μορφή του. Το ενδιαφέρον εδώ, είναι η μεταβολή που μπορεί να συμβεί στα χαρακτηριστικά αυτά, στις σχέσεις δηλαδή, που αναπτύσσονται μεταξύ των νανομηχανών. Ως εκ τούτου, το Utility fog μπορεί να έχει οποιαδήποτε δομή και υπόσταση. «Μπορεί να λειτουργήσει ως καταφύγιο, ρούχο, τηλέφωνο, υπολογιστής, ή αυτοκινητο. Θα μπορούσε να είναι σχεδόν οποιοδήποτε κοινό αντικείμενο νοικοκυριού, που εμφανίζεται από το πουθενά όταν χρειάζεται κάποιος (και εξαφανίζεται μετά).» 20 Στο πλαίσιο της αρχιτεκτονικής, το Utility fog, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν ένα υλικό, που αλλάζει τις ιδιότητές του ανά περίσταση, όπως ο θόλος του παραπάνω

Το πλέγμα που διαμορφώνει το utility fog

παραδείγματος. Με μια δεύτερη ματιά, θα μπορούσε να αποτελέσει «υλικό» για την κατασκευή ολόκληρων κτιρίων, ακόμα και πόλεων, να είναι το σύνολο των υποδομών που συνδέονται μεταξύ τους και αλλάζουν μαζικά ή μεμονωμένα ανάλογα με τα δεδομένα. Σε παρόμοια λογική με το utility fog, έχουν στηριχτεί πολλές μελέτες, όπως για παράδειγμα το smartdust, ένα υποθετικό σύστημα που αναπτύχθηκε και χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Άμυνας των Η.Π.Α. Το Smartdust αποτελείται από πολλά μικροσκοπικά ηλεκτρομηχανικά συστήματα (MEMS), όπως αισθητήρες, ρομπότ ή άλλες συσκευές, που μπορούν να ανιχνεύουν φως, θερμοκρασία, κραδασμούς, μαγνητισμό ή χημικές ουσίες. Σε αντίθεση με το utility fog, σκοπός εδώ είναι η ανίχνευση. Το Smartdust έχει σχεδιαστεί για να ¨στέλνεται¨ σε άγνωστες περιοχές και να εντοπίζει τις συνθήκες που επικρατούν.

Αυτά τα υπερ-υλικά με τις εξελιγμένες ιδιότητες, τα κτίρια και οι πόλεις που συμπεριφέρονται σαν ανθρώπινοι οργανισμοί, μπορεί να μην είναι πραγματοποιήσιμα υπό τις παρούσες συνθήκες, είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτα γιατί εμπνέουν και καθοδηγούν την αρχιτεκτονική του σήμερα. Δίνουν στη μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική ένα νέο όραμα, που στηρίζεται στον αυτοματισμό, τη διαδραστικότητα και μια νέα μορφή επικοινωνίας. Δεν μπορεί κάποιος να χαρακτηρίσει τα παραπάνω πρότζεκτ ¨ουτοπικά¨, καθώς έχουν προσεγγιστεί με μια συγκεκριμένη οικονομική, αισθητική, πολιτική και κοινωνική βάση, που δεν είναι απίθανο κάποια στιγμή να είναι η πραγματικότητα. Όπως άλλωστε έχει πει ο φουτουριστής Jim Dator, “οποιαδήποτε χρήσιμη ιδέα για το μέλλον, θα πρέπει να φαίνεται γελοία στο παρόν”.

19 20

Oosterhuis Kas. “Architecture goes wild” www.kurzeilai.net “What i want to be when i grow up is a cloud”

Muscle

Sliding House

Ovre Gla House

GucklÎ&#x2014;upf

Galleria Mall

Cheonan Mall

Moorfield Hospital

Dexia Tower

Allianz Arena

Kiefer Showroom Storefront

Μηχανισμός

Biocatalysis

Naked House

Curtain

Aparthotel

i-Lite

9 SG

E-motive House

Nasa Station

E-motive City

R129

Μηχανισμός

Το πρώτο που μπορεί κανείς να παρατηρήσει από την ταξινόμηση των παραδειγμάτων,

Sliding House

είναι το γεγονός ότι τα κτίρια με μεταβολές στον όγκο τους, έχουν τα πιο δραστικά αποτελέσματα στο χώρο. Συνδυάζουν την εκμετάλλευση των καιρικών συνθηκών ανά περίπτωση, με την μεταβολή της εσωτερικής λειτουργίας και της ιδιωτικότητας, όπως για παράδειγμα το sliding house. Παρόμοια χαρακτηριστικά, παρουσιάζουν και τα κτίρια που διαθέτουν όψεις με κινητά στοιχεία, με αντιπροσωπευτικό το Kiefer Showroom. Η διαφορά σε αυτά, είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει δραστική αλλαγή στην εσωτερική λειτουργία, αλλά μία μεταβολή στην αίσθηση του χώρου, που προκύπτει από την τροποποίηση των ανοιγμάτων. Κοινό χαρακτηριστικό των παραπάνω κτιρίων, είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις η ανταλλαγή

Kiefer Showroom

των πληροφοριών γίνεται ανάμεσα στο χρήστη, το κτίριο και το εξωτερικό του περιβάλλον. Το συμπέρασμα που προκύπτει, είναι ότι τελικά, δεν έχει τόση σημασία το “πού” γίνεται η μεταβολή στο κτίριο (όγκος ή όψη), αλλά το είδος και το μέγεθος της αλληλεπίδρασης. Όταν η αλληλεπίδραση γίνεται στο εσωτερικό του κτιρίου, στα κτίρια, δηλαδή, όπου μεταβάλλονται μόνο στοιχεία της κάτοψης, η επιπτώσεις της μεταβολής έχουν να κάνουν μόνο με τη λειτουργία και τη δράση του ανθρώπου, όπως στο παράδειγμα του naked house. Σε αντίθεση, τα κτίρια με όψεις LEDs, όπου δεν υπάρχει ανταλλαγή πληροφοριών του εσωτερικού με το εξωτερικό περιβάλλον, η αλλαγή στη δράση του χρήστη είναι μηδενική. Ο σκοπός της μεταβολής δεν είναι λειτουργικός, αλλά επικοινωνιακός, έτσι ώστε να προβληθεί

το κτίριο και οι υπηρεσίες του στο κοινό, όπως στο Galleria Mall. Ουσιαστικά, εδώ δεν υπάρχει ανταλλαγή πληροφορίας, αλλά μετάδοση πληροφορίας από το περίβλημα στο εξωτερικό περιβάλλον. Μάλιστα με εξαίρεση το Allianz Arena, η πληροφορία αυτή δεν σχετίζεται καν με την εσωτερική λειτουργία του κτιρίου. Σε αυτήν την κατηγορία, η μοναδική όψη στην οποία συμβαίνει αλληλεπίδραση με το εξωτερικό και το περίβλημα, είναι το παράδειγμα του Dexia tower, όπου οι εξωτερικοί παρατηρητές είναι υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση της όψης.

Μια ακόμα παρατήρηση είναι το μέγεθος και η χρήση των κτιρίων σε κάθε κατηγορία. Πιο συγκεκριμένα, οι μεταβολές στις όψεις συμβαίνουν σε κτίρια μεγάλης κλίμακας, όπως π.χ. σε εμπορικά κέντρα, ενώ οι τροποποιήσεις κατόψεων και κτιριακών όγκων αφορούν κατοικίες. Αντίστοιχα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το Allianz Arena και το Ovre Gla house. Αυτό συμβαίνει αρχικά, επειδή ο συνολικός χειρισμός του όγκου και στοιχείων της κάτοψης, είναι πολύ πιο σύνθετη μεταβολή, όπως παρατηρήθηκε προηγουμένως, και είναι δύσκολο να εφαρμοστεί σε κτίρια μεγάλης κλίμακας. Ακόμα, οι φωτεινοί και οι κινητικοί μηχανισμοί των μεταβαλλόμενων όψεων, με τους αυτοματισμούς και τα προγράμματα που διαθέτουν, δεν θα είχαν το ίδιο αισθητικό αποτέλεσμα σε μια μικρότερη όψη. Τέλος, ο σκοπός του κάθε κτιρίου για τη μεταβολή του είναι διαφορετικός. Αφ’ ενός, στην κατοικία τίθεται το ζήτημα της αλλαγής της κατανομής του χώρου και της μεταβολής της ιδιωτικότητας, στοιχεία που προκύπτουν από τη μεταβολή της κάτοψης και του όγκου. Αντίθετα, τα μεγάλα κτίρια, που απευθύνονται σε ευρύ κοινό, στοχεύουν στην προβολή τους και στη διαφήμιση, κάτι που επιτυγχάνεται πιο εύκολα και άμεσα με τη μεταβαλλόμενη όψη.

Ως προς τα κατασκευαστικά μέσα με τα οποία γίνονται οι μεταβολές, παρατηρούμε ότι κάθε μηχανισμός είναι υπεύθυνος για διαφορετικό τύπο μεταβολής. Μπορούμε να διακρίνουμε 3 κατηγορίες:

Αλλαγή σχήματος

Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα μέσα που προκαλούν μεταβολές στο σύνολο της κατασκευής. Η αλλαγή δεν περιορίζεται σε κινήσεις στοιχείων και μετατροπές στους χώρους, αλλά επηρεάζει ολόκληρη τη μορφή και το σχήμα της κατασκευής, καθώς και τις φέροντες δυνάμεις μεταξύ των στοιχείων της. Από τα παραδείγματα που εξετάστηκαν, το μόνο κατασκευαστικό μέσο που μπορεί να προκαλέσει τέτοια τροποποίηση είναι το δικτυωματικό σύστημα ανταλλαγής φορτίων, που εφαρμόστηκε στο Muscle Tower.

Αλλαγή περιβλήματος

Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι μηχανισμοί που τροποποιούν τους «διαχωρισμούς» και είναι τα πτυχωτά και τα κυλιόμενα στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, η μεταβολή δεν επηρεάζει ολόκληρη τη δομή της κατασκευής, αλλά τη μορφή της επιφάνειας. Η επιφάνεια μπορεί να είναι το εξωτερικό περίβλημα (όπως το Kiefer Showroom , όπου η όψη μεταβάλλεται με πτυχωτά πανέλα) ή χωρίσματα στον εσωτερικό χώρο. (όπως στο 9wg, όπου η μεταβολή

γίνεται μέσω κυλιόμενων παννέλων.) Ακόμα και στα παραδείγματα του Ovre gla house και του naked house, όπου τα κυλιόμενα στοιχεία είναι όγκοι και όχι επιφάνειες, αυτό που ουσιαστικά

Αλλαγή υφής

μεταβάλλεται είναι ο διαχωρισμός. Στη μία περίπτωση αλλάζει το εξωτερικό περίβλημα και στην άλλη η εσωτερική διάταξη. Η τρίτη κατηγορία αφορά τα μέσα που είναι υπεύθυνα για μεταβολές στις υφές των επιφανειών, τα LED. Σε αυτόν τον τύπο μεταβολής, η επιφάνεια δεν κινείται ούτε παραμορφώνεται το σχήμα της. Αυτό που αλλάζει είναι το χρώμα, αυτό που αποτυπώνεται πάνω της.

Το τελευταίο συμπέρασμα που προκύπτει είναι το γεγονός ότι τα πιο εξελιγμένα projects, που απευθύνονται σε μελλοντικές καταστάσεις, δεν προσφέρουν μεγαλύτερη λειτουργικότητα από αυτά που ανταποκρίνονται στις τωρινές συνθήκες. Μάλιστα, οι ήδη κατασκευασμένες μελέτες, πολλές φορές καλύπτουν πιο πολλές ανάγκες με την μεταβολή τους. Αν συγκρίνουμε για παράδειγμα, το e-motive house με το sliding house, το δεύτερο υπερτερεί, καθώς με τη μεταβολή του καλύπτει περισσότερα είδη αναγκών. Το πλεονέκτημα των μελλοντικών μεταβαλλόμενων κτιρίων είναι ένας εξελιγμένος αυτοματισμός, μια νοημοσύνη. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μια ουσιαστικά μεταβαλλόμενη αρχιτεκτονική είναι εφικτή στα σημερινά δεδομένα. Δεν υπάρχει έλλειμμα ούτε σε μηχανισμούς, ούτε σε υλικά, ούτε σε τεχνογνωσία για τη δημιουργία μιας λειτουργικής αρχιτεκτονικής, που βασίζεται στον μετασχηματισμό.

Αυτό που μοιάζει να απουσιάζει είναι μια ενιαία αντιμετώπιση του τεράστιου πεδίου δυνατοτήτων της μεταβαλλόμενης αρχιτεκτονικής. Χρειάζεται η συνεργατικότητα μεταξύ διάφορων επιστημονικών περιοχών για να αυξηθεί ακόμα πιο πολύ η δυναμική των κατασκευών σε σχέση με την ανθρώπινη δράση. Και την εποχή που η ανταλλαγή πληροφορίας και δεδομένων έχει μετατραπεί σε καθημερινότητα, παρακάμπτοντας μηχανισμούς ελέγχου και παράγοντας απρόβλεπτα αποτελέσματα στο διαδικτυακό χώρο, η εξελιγμένη

πολλαπλότητα δεν φαντάζει και τόσο μακρινή. Πόσο όμως απαραίτητη είναι μια τόσο ανεπτυγμένη έννοια αυτοματισμού και διαδραστικότητας; Οι φυσικές ανθρώπινες ανάγκες είναι απλές. Ζέστη, φαγητό και νερό. Αν επεκταθεί κανείς στις ψυχολογικές ανάγκες, ο άνθρωπος χρειάζεται να αισθάνεται ασφαλής και αρεστός. Η επιβίωση της ανθρωπότητας εντοπίζεται στην ικανότητα της ευελιξίας του ανθρώπου. Μολονότι μπορεί να αντιμετωπίσει πολλές κακουχίες, η επιτυχία του κρύβεται στην εγγενή ανάγκη της αλλαγής και της βελτίωσης.21 Αυτό καθρεφτίζεται και στην αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική σήμερα αντιμετωπίζεται σαν διαδικασία, όχι σαν ένα γεγονός. Η ίδια της η δομή αλλάζει και βασίζεται στη μεταβλητή φύση της ανθρώπινης δράσης. «H αρχιτεκτονική δεν ορίζεται πια από το χώρο που προτείνει, αλλά από τον αριθμό και τα χαρακτηριστικά των υπηρεσιών που προσφέρει, από την ιδιότητα της να μετατρέπεται όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, να αποδέχεται τα πάντα χωρίς να αντιφάσκει. Το κτίριο από μόνο του γίνεται υπηρεσία, με την αξία του να συνδέεται και να ανταποκρίνεται στον μέγιστο αριθμό απαιτήσεων.» αναφέρει σχετικά ο Frederic Nantoy.22 Η εμπλοκή του αρχιτέκτονα γίνεται πιο σύνθετη, αφού ο της δεν έχει μόνο το ρόλο του σχεδιαστή, αλλά και του ρυθμιστή. Στόχος του είναι να διερευνήσει της πιθανές καταστάσεις και να της μεταφράσει σε μορφές. Το νέο όραμα της αρχιτεκτονικής είναι εδώ. Η αρχιτεκτονική λύση μπορεί να είναι ένα πλήθος λύσεων. Η «μηχανή δράσης» του Deleuze τίθεται από τον αρχιτέκτονα σε όσο πιο δυναμική κατάσταση γίνεται.

Kronenburg Robert. “Flexible, architecture that responds to change.” Laurence King Publishing, London 2007. σ. 14.

22 Ορφανός Γιάννης. Η δυνητικοποίηση των υλικών. Διάλεξη 2003