Modern naoberschap; hype of houvast by Linda Commandeur

Colofon Tweede druk, december 2012 Auteur:

Tanja Abbas en Linda Commandeur

Vormgever:

Maresa Buijs, www.maresabuijs.nl

Corrector:

Mariëlle Mulder Evelien van der Veen, www.plzant.nl Lawrence Mooij, www.dutchfoto.nl Maresa Buijs, www.maresabuijs.nl Linda Commandeur, www.gewooncommandeur.nl Archief Historisch Genootschap Lochem-Laren-Barchem, www.hglochem.nl Historische Vereniging Borculo, www.hisvebo.nl Ada van Velzen-Kors, adakors@hotmail.com Jurgen Pillen, www.pillenbeskers.nl

Mindmap:

Hans Lenderink, www.mindmapmeeting.com

Productie:

onze onderneming, www.onze-webpagina.nl

ISBN:

978-90-819450-0-4

Copyleft Naoberschap gaat over samenleven, samenwerken en voor elkaar klaar staan vanuit vertrouwen. Achterhoekers hebben met het naoberschap iets in handen waar anderen naar verlangen of in ieder geval meer van willen ervaren. De Achterhoeker mag hier trots op zijn. Het naoberschap krijgt een nieuwe functie, door los te laten, weer te durven vragen en buiten kaders te denken, los te komen van instituties. Alles uit dit boek zoveel mogelijk mensen bereikt. Denk er alleen even aan ons boek als bron te noemen, want naoberschap heeft een wederkerig karakter ‘voor wat, hoort wat’. Alvast bedankt voor het helpen verspreiden van de kracht van naoberschap.

MODERN NAOBERSCHAP IS... met weinig woorden iets voor de ander willen betekenen. â&#x20AC;&#x201C; Ria Ruiterkamp uit Neede

irl

Voorwoord Een boek over modern naoberschap… Mijn eerste reactie: “Hoe kom je erbij om daar een boek over te schrijven?” En direct gevolgd door: “Daar wil ik graag aan meewerken! Ik hecht, onbewust, veel waarde aan naoberschap.” Ik woon zelf in een naoberschap. Een naoberschap met de bijbehorende tradities zoals buurt maken, hulp bij rouwen en trouwen en voor elkaar klaarstaan met grasmaaier en tractor. Ik zie de veranderingen die plaatsvinden, door bijvoorbeeld internet. Een naoberschap is niet alleen je woonomgeving, het is ook je werken vrijetijdsomgeving. Alles komt daar samen en iedereen staat voor elkaar klaar. Ook in mijn werk, als medeorganisator van het Zwarte Cross Festival, weet ik wat naoberschap is in een werkomgeving. Sinds het eerste jaar in 1997 werken we samen met de buurt en hebben we de buurt erbij betrokken. Maar de kracht van naoberschap werd ons in juli 2010 pas écht duidelijk. Ik krijg nog kippenvel wanneer ik eraan terugdenk. Op maandag raasde er, na twee weken van opbouwwerkzaamheden, een storm over het Zwarte Cross-terrein. Na de paniek kwam de stilte en werd pijnlijk duidelijk wat de wind had aangericht. Tenten waren volledig vernield, hekken lagen overal verspreid, gescheurde doeken en verwrongen metaal. De helft van het festivalterrein zag er uit als een slagveld. Absoluut onmogelijk dat hier over drie dagen een festival met 148.000 bezoekers zou plaatsvinden. Maar het onmogelijke werd mogelijk. Spontaan werd uit alle hoeken hulp aangeboden. Zowel uit onze leef-, werk- als vrijetijdsomgeving. Dat zijn voor mij échte naobers: mensen die dag en nacht voor je klaar staan. Uit mijn eigen naoberschap belden buren en boden hun hulp aan, vriendengroepen, fans van de Zwarte Cross, grondeigenaren en loonwerkers uit de hele omgeving van het festivalterrein, uit de hele Achterhoek en ook conculega’s van andere festivals. Medewerkers kwamen naar me toe: “Als ik maar twee uur kan slapen ‘s nachts, we gaan door!” Al binnen twee uur was duidelijk dat het festival ook in 2010 zou doorgaan! Het Zwarte Cross Festival is voor veel Achterhoekers ‘ons feest’, dat gaat door, hoe dan ook.

Het Zwarte Cross Festival is veranderd van een eendaags Achterhoeks festival tot een driedaags festijn, zelfs vier voor campingbezoekers, voor vele doelgroepen uit heel Nederland en een aantal bezoekers uit het buitenland. Van jong tot oud, voor motorcrossers, voor (hard)rockers, blues-fans en theaterliefhebbers. En voor iedereen veilig. Dat is ook de kracht van dit festival: een leuk feest, met gemoedelijkheid, sociale controle, een zelfregulerend karakter, geen trammelant. Dat spreekt niet alleen de Achterhoeker aan, maar ook vele anderen. Hoe de toekomst van naoberschap eruit ziet, weet ik niet. Ik denk dat het blijft bestaan, maar de vorm zal waarschijnlijk wel veranderen. Al dan niet geleidelijk. Je kring wordt groter, maar je blijft je buren kennen. Sociale media zullen waarschijnlijk een grotere rol gaan spelen. Je deelt met elkaar de leuke en verdrietige momenten, je sluit je aan bij groepen van gelijkgezinden. Door snelle communicatie komen steun, hulp en meevieren binnen no-time naar je toe. Dat wordt een hechtere gemeenschap, dan bijvoorbeeld met je buurvrouw. Vooral onder de jeugd zal dit een snelle vlucht nemen. De kern blijft, maar naobers komen uit een ruimere omgeving dan alleen je leefomgeving. In de toekomst zal het naoberschap, gebaseerd op noodzaak, vervagen. Maar je blijft elkaar kennen en opzoeken. En heel belangrijk, je vertrouwt elkaar. Mensen staan altijd voor je klaar en helpen je. Dan denk ik bij mezelf: â&#x20AC;&#x153;Kijk, zo kan het ook!â&#x20AC;? In een gesprek met Tanja en Linda bleek dat tijdens hun onderzoek en de verschillende interviews het Zwarte Cross Festival regelmatig als voorbeeld van modern naober schap wordt genoemd. Het festival is iets bijzonders. Maar wat is modern naoberschap? Dat wil ik ook wel weten. Naoberschap gaat mij aan het hart. Reden voor mij om direct ja te zeggen op de vraag of ik het voorwoord wilde schrijven. Tanja en Linda maken in dit boek duidelijk wat modern naoberschap is. Veel leesplezier!

Ronnie Degen directeur Feestfabriek Alles Komt Goed en organisatie Zwarte Cross Festival

Hoezo modern naobersCHap?

Is er iets mis met het ‘oude’ naoberschap?

Het ‘oude’ naoberschap ---

Dat is de traditionele vorm die we (in de Achterhoek) kennen, maar blijkbaar komen er zoveel veranderingen op ons af (demografische krimp, economische crisis, terugtredende overheid) dat we behoefte hebben aan

Naoberschap en veranderingen op het platteland ----- 27

nieuwe vormen van naoberschap, die passen bij onze veranderende leefomgeving. Maar wat is dat dan? Naoberschap gaat in essentie over elkaar - in meerdere opzichten - ondersteunen en ontmoeten. Modern naoberschap gaat ook nog steeds over elkaar ondersteunen en ontmoeten, maar toch zijn er belangrijke verschillen met het ‘oude’ naoberschap. In dit hoofdstuk worden de overeenkomsten en verschillen op een rij gezet.

Modern naoberschap, nieuw naoberschap, naoberschap 2.0 ---

Elkaar helpen, ondersteunen, in praktische en emotionele zin, is nog steeds een wezenlijk onderdeel van modern naoberschap. Maar waar ligt de grens met vrijwilligerswerk? Want soms zijn de verschillen niet duidelijk. Dat vraagt om opheldering en daarom besteden we aandacht aan de grens tussen nieuw naoberschap en vrijwilligerswerk. Wederkerigheid blijft volgens ons het onderscheidende principe.

Modern naoberschap en vrijwilligerswerk ----

Gezelligheid, feesten, gezelschap, bij elkaar komen, kortom elkaar ontmoeten is - en blijft een belangrijk onderdeel van de naoberschapsgedachte. Hoe ziet dat in deze tijd eruit? Zijn er andere vormen van elkaar ontmoeten en welke zijn dat dan?

Modern naoberschap en andere vormen van elkaar ontmoeten ---

Als we bezig zijn met modern of nieuw, dan sluiten nieuwe communicatiemiddelen daar prima bij aan. Er zijn zoveel mogelijkheden om letterlijk en figuurlijk afstanden te overbruggen, die moeten we benutten. Vooral omdat in de toekomst de veranderingen op het platteland weer vragen om het letterlijk en figuurlijk overbruggen van afstand.

Modern naoberschap en nieuwe communicatiemiddelen------ --101

Het is geen gemakkelijke opgave om modern naoberschap in de praktijk scherp neer te zetten, maar wel een belangrijke uitdaging voor de leefbaarheid van ons platteland. Doen we dat niet, dan was het een hype en dan blijft alles zoals het was…

Modern naoberschap: hype of houvast ----

115

Of toch niet? Wij geven alvast de nodige houvast met dit boek. 7

Hoezo modern naoberschap? Het woordje ‘nieuw’ of ‘modern’ voor een ander, goed ingeburgerd woord plaatsen stuit op wat gezonde achterdocht. Hoezo nieuw of modern? Is het niet gewoon oude wijn in nieuwe zakken? Of hebben we het hier wel degelijk over een ander fenomeen? En als dat dan zo is, wat is er dan zo nieuw aan?

het al een hele tijd over het nieuwe werken, nieuwe media, het nieuwe rijden, het nieuwe denken, het nieuwe breien, het nieuwe landelijk wonen enzovoort… Het is natuurlijk een interessante vraag wanneer dat nieuwe dan weer oud en achterhaald is. er over het algemeen gewoon een 2.0 of een 3.0 achter. Die ontwikkelingen gaan snel

of moderne? Over de betekenis van het nieuwe werken, nieuwe media, enzovoort, zijn al heel wat boeken en artikelen geschreven. Over modern of nieuw naoberschap nog helemaal niet. Vreemd, want volgens ons leeft het begrip volop. Als je er op let kom je het overal om je heen tegen. In de krant, in beleidsstukken, op YouTube, op Twitter. Sterker nog, wij hebben al artikelen en een congresaankondiging gevonden waarin gesproken wordt over naoberschap 3.0!

met de 2.0 versie? Hoe zit het met de 1.0 versie? Hoe nieuw en modern is naoberschap als je het afzet tegen het oude naoberschap? En vooral: wat is de betekenis en wat kun je er mee? Dat zijn relevante vragen, vinden wij. Vragen die zeker de moeite nieuwsgierigheid en voor je het weet schrijf je er een boek over. Maar dan ook vooral beginnen bij het begin, of zoals een aantal mensen die we over dit onderwerp hebben geïnterviewd zeiden:

“Als je wilt weten wat modern naoberschap is, moet je eerst weten wat het oude naoberschap inhoudt.” (o.a. Henk Aalderink, Gerrit-Jan van der Veen, Arie Ribbers)

Als je als lezer denkt dat je alles al over het oude naoberschap weet, kun je dat hoofdstuk ook overslaan en meteen bij het moderne naoberschap beginnen. Of als je alleen maar geïnteresseerd bent in de toekomst, blader je door naar het einde. Het boek heeft namelijk een traditionele opbouw (verleden, heden, toekomst) in een modern jasje.

Trouwens, wij schrijven naoberschap met ao. Dit is de schrijfwijze in de Achterhoek, waar wij geboren en getogen zijn. Bovendien bekijken wij de wereld vanuit de Achterhoek. Hierbij nemen we af en toe wel een kijkje over grenzen heen. In andere delen van Nederland schrijven ze noaberschap met oa en in het Nederlands heet het nabuurschap. De betekenis is overal gelijk en anders hebben wij ergens iets over het hoofd gezien. Het mooie van dit boek is dat het het resultaat is van een soepel lopende samenwerking en hulp van velen. Alle mensen die wij wilden interviewen hebben we ook kunnen interviewen, omdat ze allen enorm enthousiast waren over ons initiatief. Dat werkte niet alleen snel, maar dat was ook bemoedigend voor ons. Verder hebben wij via de ‘traditionele’ en ‘nieuwe’ media een oproep gedaan om een bijdrage aan het boek te leveren. De reacties waren overweldigend, hartverwarmend en bovendien gesleuteld. Niet onze mening, maar een weergave van de ideeën van vele anderen. Allemaal bijzonder veel dank! Lawrence Mooij van Dutchfoto is zo aardig geweest om een ochtendje naar de markt in Lochem af te reizen en professionele foto’s te maken voor PR en onze site www.modernnaoberschap.nl. Thanks! Klaartje Peters, Mariëlle Mulder en Evelien van der Veen hebben ons van opbouwende kritiek voorzien op de conceptversie. Heel prettig dat zij er met een frisse blik en nauwgezet naar hebben gekeken. Verder willen we Maresa Buijs, onze vormgeefster, bijzonder bedanken voor het ‘betoveren’ van platte, saaie, zwarte tekst in een prachtig, sprankelend mooi boek. het boek en vertaalde dat in heel mooi beeld.

Natuurlijk willen we ook ons thuisfront (Francesco, Jos, Imre, Janos en Béla) bedanken. van onze families er erg onder geleden, al werd wel regelmatig gevraagd: “wanneer is het af?”

dat we elkaar goed kenden, maar omdat het ‘gewoon goed voelde’. Dat heeft tot dit en met inzet van ieders talent samen geschreven. Dat is samenwerking nieuwe stijl.

* Linda en Tanja Groenlo en Barchem, 2012

Het Achterhoekse ‘Goodgaon’ betekent: waar je ook gaat of staat, het ga je goed, heb vrede met jezelf en met de wereld.” Goodgaon is goed vergelijkbaar met het Hebreeuwse ”shalom”.

Brookhuus

Brookman Nieuwbrook

Brökker

Schuppert

Oosterbrook

Brook Oornd Schotman

Weghorst Klein Hazelbarg

Groot Hazelbarg De Horst

“Het is gewoon zo, het is al jaren zo en daarom is het nu nog steeds zo”

We hebben onze banen in de Randstad opgezegd, ons huis in Scheveningen verkocht en staan op het erf van ons nieuwe bezit: boerderij ‘De Weghorst’. Voor ons prille gezin is het een nieuwe start op het Achterhoekse platteland. De voormalige bewoners van ‘De Weghorst’ staan op het punt te vertrekken naar hun nieuwe woning. De laatste praktische zaken worden bij het hek van het weiland nog even uitgewisseld. Ik vraag hen wie nu eigenlijk onze naobers zijn. Want als geboren en getogen ‘Reurlse’ ben ik bekend met het fenomeen naoberschap. Er volgt in rap tempo een uiteenzetting van familienamen, boerderijen en nummering (naober 1 t/m 10). De logica van de indeling van ons nieuwe naoberschap is mij volkomen vreemd. Sommige directe buren blijken geen naober te zijn. In de straat achter ons schijnen wij veel naobers te hebben, zelfs in de top vijf, terwijl dat op het oog toch verder weg ligt. Ik wil graag weten hoe dat zit. “Hoe zit het dan met Veldhuis? Die wonen toch naast ons, dat zijn toch ook onze naobers?” Ik word met wat ongeloof en ongeduld aangekeken. “Nee hoor, die horen er niet bij. Dat is een andere buurt.” “Oh. Maar hoe kan dat dan?” “Ja, dat is gewoon zo, dat is altijd al zo geweest, van vroeger af aan al.” Met die allesbepalende woorden wordt mij de mond gesnoerd. Het is gewoon zo, het is al jaren zo en daarom is het nu nog steeds zo.

Wat? Naoberschap? Naoberschap. Het is een ingeburgerd begrip in het noorden en oosten van Nederland, plegen en dan lees je het volgende: “Noaberschap (Twents) of naoberschap (Achterhoeks en Drents) (Nederlands: nabuurschap) zijn de gezamenlijke noabers (buren) in een kleine, sociale, overwegend agrarische gemeenschap. Binnen de noaberschap geldt de noaberplicht. Dit houdt in een verplichting, de noabers (in de ruime zin des woords) bij te staan in raad en daad indien dat nodig is.” 1

ook in Drenthe en Twente tegenkomt? Zag dat naoberschap er overal hetzelfde uit? Hoe kwam je er bij? Hoe kwam je er vanaf? Genoeg vragen om mee op pad te gaan. “Pure noodzaak”, zeggen kenners over het ontstaan van het naoberschap op het Achter hoekse platteland. In Twente en Drenthe is het ook uit noodzaak geboren. De essentie van het naoberschap zal in die streken vrijwel hetzelfde zijn als in de Achterhoek. Al deze streken hebben namelijk arme zandgrond. Op die zandgronden was sprake van een gemeenschappelijke armoede. Bovendien was het een slecht ontsloten gebied. Vroedvrouwen, dokters, begrafenisondernemers, daar had je niet zo veel aan op het slecht bereikbare platteland in het oosten. Natuurlijk had je je familie om te helpen, vaak drie generaties op een boerderij. Maar familie alleen was niet genoeg. Je had ook je ‘naobers’ (buren) gedurende je hele leven hard nodig. Bij geboorte, huwelijk, ziekte en sterfte - de grote momenten in een mensenleven - namen de buren taken op zich. Kortom: naobers op het platteland in het oosten van Nederland waren wederzijds van elkaar afhankelijk. Vanuit dat besef hebben ze zich georganiseerd en in feite hun eigen ‘wederzijdse hulpverleningsdienst’ opgezet. Zelfredzaamheid door samenwerking was de enige mogelijkheid om te kunnen (over)leven.

akte of iets dergelijks kunnen vinden. De geschiedenis gaat in de Achterhoek in ieder geval terug tot de Middeleeuwen. Ook de bekende Achterhoekse geschiedschrijver sen gezin, buurt en familie op het Achterhoekse platteland als ‘ouderwets’ en ‘tradities’. (1999: 58) Bijzonder, als je ervan uitgaat dat hij schrijft over ‘vroeger’ en je je realiseert dat hij refereert aan meer dan een eeuw geleden! Ook de essentie van het naoberschap is in de verschillende streken vrijwel hetzelfde. De folklore en tradities er omheen kunnen per streek of dorp nog wel eens van elkaar verschillen. In de basis gaat het om drie begrippen; naober, naoberschap en naoberplicht.

Het naoberschap in de Middeleeuwen Het letterlijk samen horig zijn kweekte saamhorigheid onder de plattelandsbewoners. Lief en leed delen met familie en bekenden tijdens het bewerken van de schrale gronden, onder moeilijke omstandigheden, doet mensen samenklonteren. Men gaat bij elkaar wonen in dorps- of gehuchtsvorm of in meer verspreide nederzettingen. De oudste samenlevingsvorm in Gelderland is het buurschap. Dit schept een band tussen de buren, het noaberschap. Hierbij moet men niet vergeten dat buren vaak op de één of andere wijze tot de familie behoren, waarin de band zeer nauw is en tot in de verre graad wordt gevoeld. Hierdoor ontstaat het sterke gemeenschapsgevoel dat kenmerkend is voor het buurschap. Vanzelf volgt hieruit de hulp die men elkaar bij moeilijkheden en gebeurtenissen geeft. Het medeleven bij geboorte, huwelijk, ziekte en dood, de hulp bij de oogst en in geval van schade, etc. 2

Naober, naoberschap en naoberplicht Een naoberschap begint met het begrip ‘naober’. Als we het hebben over een naober, dan gaat het niet om zomaar een buurman of buurvrouw, zoals we het in de huidige betekenis kennen. Een buur is iemand van wie je de naam kent, een goede relatie mee hebt, waar je een keer een praatje mee kunt maken en af en toe een feestje mee viert. Een naober is veel meer dan dat, zeker in de traditionele betekenis van het woord. Dieks Horsman zegt het in een korte documentaire van Leonard Kollen heel treffend: “Een naober is meer dan je buur, een naober is je naoste.” 3 Een naober biedt praktische en emotionele ondersteuning. Met je naober deel je gedurende je leven vreugde en verdriet, lief en leed. Een naober staat altijd voor je klaar. “Gekoesterde naoberschap is meer dan een beetje barbecueën met de buren.” Naobers maken deel uit van de naoberschap. Als we het hebben over de naoberschap, in plaats van het naoberschap, dan heeft het dezelfde betekenis als het woord ‘buurt’. zoiets als een weg, een zandpad, een beek of sloot. Een andere afbakening die vaak genoemd wordt is dat alle boerderijen die je vanaf een erf kunt zien je naobers zijn. Misschien zijn het praktische overwegingen geweest die de grens hebben bepaald.

naoberschap is vastgelegd. Niet op papier, niet bij de notaris, maar gewoon in de hoofden van de mensen van de naoberschap zelf. Het zijn de ongeschreven regels van de naoberschap, die tot uitdrukking komen in de naoberplicht. Het naoberschap gaat dus pas ‘leven’ en krijgt betekenis door de naoberplicht tussen de naobers in de naoberschap. De naoberplicht wordt gekenmerkt door een vaste volgorde van taken en rollen tussen de naobers onderling. Zo heeft iedere naober een ‘eerste of naoste naober’. Dat was vaak de boer met een paard. Deze kon ingezet worden bij allerlei werkzaamheden, waaronder het trekken van de koets tijdens de begrafenis. De eerste naober had bij alle werkzaamheden de leiding. De tweede naober hielp hem. De vier naaste buren waren de ‘noodnaobers’, tot wie men zich in noodsituaties het eerste wendde. “De eerste buur woont niet altijd het dichtst bij, maar zijn huis was voor eeuwen het naaste.” (1999: 67)

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... je verbonden voelen met je omgeving en je daar voor in te zetten, met de vrijheid om jezelf te zijn! – Jan Engels uit Steenderen

De naoberschap of het naoberschap? In het boek hebben we het soms over de naoberschap en meestal over het naoberschap. Geen schrijffout, maar twee verschillende dingen. De naoberschap: de groep, de fysieke plek De naoberschap begint met een boerderij (huis) op het platteland. Deze boerderij is het middelpunt van de ‘naoberschap’. De bewoners van de boerderij hebben naobers (de andere bewoners van de boerderijen binnen het naoberschap) en zijn op hun beurt ook weer naobers. Over het algemeen bestaat de naoberschap uit de bewoners van ongeveer acht tot tien boerderijen. Soms zijn het meer boerderijen, soms minder. Het naoberschap: de manier van leven schap. Die smeerolie noemt men ‘naoberplicht’. Het zijn ongeschreven regels die generaties lang, van vader op zoon, van moeder op dochter, van buur tot buur zijn doorgegeven. Vroeger was het je plicht, het was al jaren zo. De sociale controle was groot, je hoorde je op een bepaalde manier te gedragen, ongeacht capaciteiten, competenties, kwaliteiten of talenten.

binnen de naoberschap. Elkaar helpen met het werken op het land gaat nog. Maar stel je voor dat je een naober was die bij het aangezicht van een dode wit wegtrok? Laat staan de beste man of vrouw moest wassen? Of die bij het zien van bloed tijdens de bevalling van de buurvrouw van haar stokje ging? Kon je er dan onderuit? “Nee”, zeggen de kenners. Ook als je er niets van bakte of niet altijd even handig opereerde, deed je het gewoon. Het was je plicht, het was al jaren zo, de sociale controle was groot en daarom bracht je het op, ongeacht capaciteiten, competenties, kwaliteiten of talenten. Het voert te ver om al die verschillende rol- en taakverdelingen van allerlei onderdelen en voorbeelden van de naoberplicht uitputtend te beschrijven. Dat is ook niet de impressie (zie kader). Twee onderdelen willen we in ieder geval uitlichten. Hoe kwam je bij een naoberschap en hoe kwam je er van af?

MODERN NAOBERSCHAP IS... zonder de verwachting van tegenprestaties elkaar helpen daar waar nodig. Elkaars talenten benutten om je leven zo plezierig mogelijk in te richten. – Lycke Runeman uit Holten

irl

Over naoberplicht op het platteland in de Achterhoek “Daar is nog veel ouderwets in de verhoudingen op het land, zowel in het huiselijk leven als in mensen en dichters van de romantische school het wel voorstellen. Vooral het boerengezin in de zandstreken kende tot voor weinig jaren nog veel tradities. Een zoon of dochter trouwde bij de oude mensen in en de jonggehuwden brachten vader en moeder met liefde en zorg tot aan hun eind. De kleinkinderen groeiden op onder de ogen van de grootouders, die ze met veel tederheid hielpen verzorgen.” (1999: 58)

“Naobers bieden ondersteuning in allerlei omstandigheden. Zij zijn ‘onmisbaar’: “Zij komen waken als er een mens of een stuk vee ernstig ziek is. Zij halen dokter en geestelijke, als die nodig is. (…) Het onderling lenen van gereedschappen en werktuigen man mee, en wie erheen rijdt, brengt brood, meel, enz. voor de anderen mee. Samen gaan de kinderen van een buurt naar school en de volwassenen naar de kerk, naar de markt en naar het feest. (…) De buren helpen elkaar vaak bij het oogsten van rogge en boekweit, bij het rooien van aardappels, dat zo lang kan duren in de late herfst, bij het dorsen, vlas braken en vroeger ook bij het maken van leemwanden of het stenen bakken (tichelen) in een veldoven. Vooral als een buurman door ziekte of andere omstandigheden met zijn werk achter is, zijn de anderen tot bijstand gereed.” (1999: 69-70)

Egbert Jan Keppels, geboren in 1896 in Groot Dochteren: “Als er iemand in de buurt was overleden, werd je door een van de kinderen gehaald (als eerste naoste). Ik ging dan eerst de tweede de familie wat er moest gebeuren, lichtten de verdere buren in en vroegen of ze om een of twee uur later bij het sterfhuis wilden zijn. De familie had namen en adressen opgeschreven op kleine briefjes, die vaak in de pet werden gedaan. Dan moest iedere buurman een briefje trekken. Daar twee naaste buren met hun vrouwen de dode “veurhen kleed’n”, het lichaam moest nog warm zijn, zodat je de kleren kon uittrekken. Het lichaam werd door de vrouwen gewassen en vaak door de naaste buurman geschoren als het een man was. Het doodshemd (of laken) lag meestal klaar in het kabinet, men kreeg het met de uitzet mee.” (1986 (a): 81)

Hoe kwam je er bij en hoe kwam je er van af? Eigenlijk is het antwoord op deze vraag heel eenvoudig. Je werd onderdeel van een naoberschap door ergens te gaan wonen en je kwam er van af door te verhuizen. Er zit alleen wel een addertje onder het gras. Je werd vroeger alleen maar in de naoberschap opgenomen als je na aankomst in je nieuwe onderkomen ‘buurt ging maken’. Dat gingen het niet aan jou vragen! De verantwoordelijkheid daarvoor lag dus bij degene die zich nieuw vestigde. Rond de komst van een nieuwe buur hadden de naobers ook weer taken. Zo moesten de vrouwen en meisjes uit de buurt (soms ook de mannen) het huis schoonmaken. Stallen witten, vloeren schrobben, ruiten wassen, stro in de bedstede maken. Dat was tegelijkertijd ook een gezellig gebeuren, onder het genot van een borstoete. Op de dag van de verhuizing hielpen alle buren met rijden om het nieuwe gezin met al hun spullen binnen te halen. Als beloning voor al deze diensten zorgde het nieuwe gezin voor een ‘íntrekkersmaol’ of de ‘willekumste’ (welkom),

deel van de ‘naoberschap’ en kreeg je geen hulp van je buren. Niet alleen in praktisch opzicht viel je er dan buiten, maar ook in sociaal opzicht. Geen uitnodigingen voor feesten en partijen. Het kwam dan ook zelden voor dat iemand geen buurt ging maken. Eenmaal onderdeel van een naoberschap was je dat dan ook voor de rest van je leven. Tenzij je natuurlijk ging verhuizen. Als je tussentijds uit de ‘naoberschap’ werd gezet, dan moest je het wel heel bont hebben gemaakt. Hoe bont? Heel erg bont. Het was natuurlijk niet alleen maar rozengeur en maneschijn binnen de naoberschap, maar openlijke waren er wel, al sprak je daar niet over. Om met Heuvel te spreken: “Het zal wel waar zijn, dat niet alles hulpvaardigheid en liefde is en dat de traditie, de geijkte gewoonte, bij het vervullen van de burenplichten de grootste rol speelt; het is toch ook waar, dat een oefening in wederzijds hulpbetoon de band inniger maakt en de liefde kweekt.” (1999:71) Naoberschap als fenomeen kent een hele lange geschiedenis. Een geschiedenis die tot op de dag van vandaag in stand wordt gehouden. Dat is bijzonder, in tijden van individualisering en ingrijpende veranderingen. Hoe zit dat? Daarover meer in het volgende hoofdstuk.

... Het oude naoberscHap... Het naoberschap was niet gereglementeerd en

In mijn tijd wist iedereen wel dat er naober-

beschreven. Dat werd van vader op zoon doorge-

schappen bestonden. Voordat de mensen ergens

geven. Er was weinig behoefte het naoberschap

kwamen wonen, lieten ze zich al goed informeren

te veranderen: ‘wie hebt ’t altied zo gedaon’. Dat

door de directe naober. Zo wist je hoe het er

zie je wel vaker in het oosten, het hoort hier een

aan toeging in de naoberschap. Als mensen het

beetje bij de mensen.

netjes volgens gebruik gingen vragen of ze in de

arie ribbers

naoberschap opgenomen mochten worden, dan werden ze ook altijd opgenomen. Ik heb nooit

Nu is het naoberschap gebaseerd op keuze. Nou

gehoord dat iemand niet opgenomen is. Wel dat

ja, kies je ervoor? Er is wel een keuzemogelijk-

er wonderlijke mensen waren, waarvan ze tegen

heid, maar de vraag is wat de consequenties

elkaar zeiden: “wat mott’n wie d’r met”, maar ze

hiervan zijn. De buurt bouwt een carnavals-

werden wel opgenomen.

wagen. Ik heb er geen tijd voor en geen zin in.

dinie Hiddink

Mijn vrouw zegt: “Als je geen zin hebt, moet je het niet doen.” Wat dit betekent voor de lange

Bij de laatste uitbreiding van de Europese Unie

termijn kan ik nu nog niet overzien. Wanneer je

met nieuwe lidstaten is ook een ‘burenbeleid’

woont in een buurt waar een corsowagen wordt

ingesteld: The European Neighbourhood Policy.

gebouwd, is er nog veel meer eenheid en wordt

Bedoeld om de banden met de nieuwe buren

er verwacht dat je meedoet.

aan te halen om zo rust, stabiliteit, welvaart en

Hans GoorHuis

veiligheid te bevorderen.

Hans Van den broek

Hype HouVast 21

In het naoberschap draaide alles wel om het

Je hoort ergens bij omdat je er woont.

principe â&#x20AC;&#x2DC;voor wat hoort watâ&#x20AC;&#x2122;. De minder be-

Ongeacht je leeftijd, je werk, je afkomst.

deelde buurman zonder paard mocht best het

Je hoort er gewoon bij.

paard van zijn naober lenen voor het land, maar

lilian boonstra

hij moest daar wel voor terugkomen met hulp. Peerdehulpe heette dat.

dinie Hiddink

Ieder mens met een voldoende sociaal gevoel zal vanzelfsprekend anderen helpen als dat nodig is. Dat lijkt mij ook het meest herkenbare

We hebben op veel plaatsen in Nederland en in het buitenland gewoond, maar zoals de mensen

van naoberschap.

Hans Van den broek

in deze streek zich het lot van buurtgenoten aantrekken, dat ervaren wij als bijzonder. Er is

In mijn jeugd, direct na de oorlog, had je nog

blijkbaar toch iets van streekgebondenheid en

volop naoberschap. Het was echt de status,

het doorgeven van tradities, waar de Achter-

het nummer wat je had, de eerste naober, die

hoeker zich in onderscheidt.

regelde het. Al kon zij het nog zo slecht, zij

Josee Van den broek

regelde het. Daar had je naar te luisteren. Als het slecht geregeld was, hielpen ze elkaar wel weer om het recht te breien. Ze mopperden dan onderling wel, maar daar was het dan mee af.

dinie Hiddink

Hype HouVast 22

... Het oude naoberscHap... Ik zie het naoberschap hier geenszins als een

Ik zie dat als kern van naoberschap: Als er écht

formele verplichting, maar eerder als een bijzon-

iets is, dan ben je er. Je moet elkaar niet over-

dere vorm van medemenselijkheid. Als je hier

lopen. Het moet geen ongezonde bemoeizucht

komt wonen hoef je je echt geen vreemdeling te

worden.

voelen.

Hans GoorHuis Hans Van den broek Kinnesinne onderling kwam natuurlijk ook voor.

Ik had geen idee hoe het was om hier te wonen.

Zo moest je introuwen. Iedereen zal zeggen dat

Ik heb contact gezocht met iemand die dezelfde

het allemaal heel goed ging, maar natuurlijk wa-

route heeft afgelegd: van Groningen via Den

ren er conflicten. De schoonmoeder was de baas

Haag naar een buurtschap bij Winterswijk. Wat

in huis en er werd een generatie overgeslagen

wordt er van je verwacht? Het advies was: Zoek

bij de opvoeding. Dat niemand daar over klaagt,

je buren op, ga kennis maken. Ik heb de buren

dat is toch de Achterhoekse bescheidenheid.

netjes uitgenodigd voor een entreemaoltied.

Je hebt het daar niet over.

We werden door de buurvrouw op sleeptouw

arie ribbers

genomen. De eerste week stonden we al met een kwast in de hand voor een wagen voor de

Ik werk graag ‘plokaal’, oftewel persoonlijk en

optocht. De buurvrouw is ook import, maar dat

lokaal. Er is dan een sterke verbondenheid. Bij

ben je ook al wanneer je uit het dorp komt. Ik

mijn Open Minded muziekschool werken lokale

ben dus snel wegwijs gemaakt in het traditionele

docenten voor lokale studenten. Ze treden op in

naoberschap.

lokale kroegen voor lokale mensen. Dit zie je veel

lilian boonstra

in landelijke gebieden, zoals bijvoorbeeld ook in Brabant en Friesland.

meindert bussink

MODERN NAOBERSCHAP IS... welbegrepen eigenbelang. Dat is niet meer beperkt door afstand, kerk of samenleving. Het is wel omzien naar elkaar en het is tweezijdig. – Jan Kottelenberg uit Zwiep

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... praote, käövele, heure, umgaon, klaorstaon, metgaon. Thuus, op het wark, in de straot. Waor gi-j ok bin. “Kom de schaaj ophalen, maor... wat kost mien dat?” “Mien lieven mins, daor hei-jt veur gehad.” As elleke 3.0 mins dit kan zeggen, da wettie wah naoberschap is en wat het met ow duut. – Frans van Gorkum (Frans van Frans van Marie van Wensing Smid) uit Doetinchem

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... als oma minder gaan werken om op je kleinkind te passen. Waarom is er geen grootouderschapsverlof? - Marja Nengerman uit Hengelo (gld)

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... aankloppen bij de buren als je thuis zonder Facebook zit. – Marius van Dalen uit Nijmegen

irl

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... je eigen “omgeving” in de gaten houden en daar waar dit wenselijk is “reageren”. Een helpende hand, een schouderklopje, een Facebookberichtje of gewoon alleen maar even luisteren. Eigenlijk gewoon laten weten dat je er voor anderen bent. – Rik Steentjes uit Groenlo

MODERN NAOBERSCHAP IS... tijdens de vakantie van de buren je tweede auto(tje) op de oprit van de buren zetten. – Raymond Mengerink uit Groenlo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... samenwerking tussen de buren c.q. in buurtschap om persoonlijk leefklimaat aangenaam te houden zonder vooraf vastgestelde verplichtingen. - Ronny Hazewinkel uit Lochem

irl

MODERN NAOBERSCHAP IS... de sleutel van de buren in ontvangst nemen om de mensen van Reggefiber binnen te laten en de post van de buurvrouw die verhuisd is nabrengen en de buurman naar het ziekenhuis brengen en weer ophalen. – Karin Reumer uit Groenlo

irl 25

“De leu bunt neet meer thuus!”

“Niks is meer zoals vroeger.” Samen met een aantal bouwvakkers die met de verbouwing van onze boerderij bezig zijn, zit ik aan de koffie. Het gesprek gaat over alle veranderingen op het platteland. Zo zijn er sinds onze komst naar De Weghorst vijf van de tien boeren gestopt met hun boerenbedrijf. Ze zijn ‘buiten de deur’ gaan werken. De nog resterende boerenbedrijven hebben de vrijgekomen hectares opgekocht en bouwen grote stallen met melkrobots. De bouwvakkers zijn echte Achterhoekse jongens en ze wonen zelf ook buitenaf. “Als vroeger de pannen op het dak gingen, dan kreeg je pannenbier”, zegt de een. “En als het hoogste punt van het dak was bereikt, dan kwam er een meiboom in de top en dat werd dan ook weer gevierd, maar dat wordt steeds minder,” zegt de ander. Pannenbier ken ik niet, maar de meiboom wel. De meiboom is een dennenboom met een groen topje en verder een kale stam. Soms wordt onder de top een krans gehangen. De meiboom wordt in de top van een nieuw gebouw geplaatst, net voor het dak dichtgaat. De buurt is daarvoor verantwoordelijk en de naoste naober organiseert het geheel. Het is jammer, constateren de bouwvakkers. Ze missen die speciale momenten, de gezelligheid en het samen vieren tijdens de bouw. Ze weten ook hoe het komt dat het allemaal ‘minder’ wordt. Gelukkig ligt het volgens hen niet alleen aan die nieuwkomers die niet weten hoe het hoort. Er is gewoon een heel eenvoudige verklaring voor: “De leu bunt neet meer thuus!”

Veranderend platteland Het platteland verandert! Dat kun je als je op het platteland woont met eigen ogen zien. Je hoort het van de mensen om je heen en je kunt het overal lezen. ‘Het platteland verandert’ is bijvoorbeeld de titel van een brochure van het Plattelandshuis Achterhoek Liemers. Daarin wordt gezegd dat vooral in de Achterhoek en Liemers de ontwikkelingen snel gaan. Het gaat dan om krimp en vergrijzing van de bevolking in dit gebied, schaalvergroting, functieverandering van landbouwbedrijven en bezuinigingen door de overheid (2011 (e)). Het zijn deze trends die al langer de aandacht hebben van bestuurders, bewoners, bedrijven, maatschappelijke instellingen en allen die het aangaat. Het betekent ook dat er samenwerkingsverbanden ontstaan en activiteiten op touw worden gezet om nu en in de toekomst met deze veranderingen om te kunnen gaan. De Agenda 2020 van de Regio Achterhoek is daar een mooi voorbeeld van. 4 Veranderingen in het algemeen en veranderingen op het platteland in het bijzonder zijn natuurlijk niet uniek. Ze zijn van alle tijden. In de tweede helft van de vorige eeuw dween uit Jorwerd’ van Geert Mak heeft gelezen, weet waar we het over hebben. Door de stijging van de welvaart, de betere verbindingen en de toename van de Er kwam een telefoonverbinding, je kon voortaan met je auto naar de stad en daar je boodschappen doen. De middenstand verdween uit de plattelandsdorpen, klederdrachten werden voor ‘burgerkleding’ ingeruild en ook oude gebruiken en tradities verdwenen. Bovendien ontdekten ‘stadse mensen’ al vanaf de jaren ’70 van de vorige eeuw het platteland als woonplek. Die trend is eigenlijk niet meer gestopt. Door deze maatschappelijke ontwikkelingen werden de taken van de naobers rond geboorte, huwelijk, ziekte en dood zo zoetjes aan overgenomen door verloskundigen, dokters, begrafenisondernemers, bejaardentehuizen en andere maatschappelijke instellingen. (1986 (b): 46) Bovendien was het vanwege de mechanisatie in de landbouw ook niet perse noodzakelijk om je buren in te schakelen bij het bewerken van het land. Trouwens, buren? Dat waren steeds vaker ‘mensen van buiten’ met een 9 tot 5 baan buiten de deur. Al deze ontwikkelingen hebben ongetwijfeld gevolgen gehad voor naoberschap overgebleven?

Robuust naoberschap elkaar, je kunt in principe best zonder. Dat wordt zo beleefd in de stad, maar ook op het platteland. Op het platteland is er ook concurrentie tussen de eigen buurt en alle sociale activiteiten daarbuiten: je werk, vrienden en familie buiten de buurt en allerlei andere activiteiten die ten koste gaan van contacten met de eigen naoberschap. Het platteland maakt overdag een lege indruk, in vergelijking met ongeveer 50, 60 jaar terug. En dat ‘de leu neet meer thuus bunt’ zou wel eens kunnen betekenen dat het slecht gesteld is met het naoberschap. Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) heeft een uitgebreide studie verricht naar alle veranderingen op het Nederlandse platteland en de gevolgen daarvan. (2008 (a)) Zo is er de verandering van ‘productieruimte’ van voedsel en grondstoffen tot ‘consumptieruimte’ voor wonen, werken en recreëren. Het SCP toont aan dat die verandering behoorlijke gevolgen heeft voor het sociale klimaat op het platteland. De sociale controle neemt af, gedragsnormen worden minder dwingend en mensen worden vrijer in hun keuze met wie ze omgaan. Ook plattelandsbewoners willen steeds vaker de contacten met hun buren vrijblijvend houden, terwijl ze het wel graag gezellig willen hebben met hun buren. Het gevolg daarvan is weer, zo stelt het SCP, dat de lokale gemeenschap verdeeld raakt in groepen ‘gelijkgestemden’. Als voorbeeld noemt het SCP de moeizaam verlopende integratie tussen stedelijke nieuwkomers en oorspronkelijke plattelandsbewoners op het moment dat de nieuwe bewoners niet participeren in de gemeenschap. (2008 (a): 19)

cohesie en naoberschap zijn verwante begrippen.

vast opkijken wanneer je zegt dat het naoberschap verdwijnt. Dat ondervond Volkskrant TV ook, toen ze naar aanleiding van de SCP-rapportage naar Haarlo afreisden en mensen confronteerden met de conclusie van het SCP-rapport dat naoberschap aan 5

Is het naoberschap er ondanks alle veranderingen nog? Jazeker. Er zijn nog allerlei tradities en gewoonten overeind gebleven die voortkomen uit het oude naoberschap. Van buurt maken tot het helpen bij de begrafenis. Op leuke, gezellige momenten en verveook blijft is de gezelligheid. Je viert leuke dingen samen. Er zijn nog genoeg gewoonten vanuit het naoberschap op te noemen waarin dat gezellig samenzijn voorop staan. Buurtmaken, verjaardagsvisite met de buurvrouwen, nieuwjaarsborrels, bogen versieren voor een huwelijksfeest, een wagen bouwen, enzovoort. Aan de andere kant zijn allerlei tradities en gewoonten aan het verdwijnen die vanuit dat oude naoberschap ‘gewoon waren’. Je zou kunnen zeggen dat de franje eromheen als eerste verdwijnt. De basisprincipes en de daarbij behorende tradities en gewoonten blijven het langste overeind. Het samenzijn, het voor elkaar klaarstaan en elkaar ondersteunen is de robuuste kern, ook al is de functionele noodzaak van vroeger er niet meer. Het is alleen vrijblijvender. Het is geen heilig moeten meer. Het woordje ‘naoberplicht’ is veranderd in zoiets als ‘naoberkeuze’. Het vrijblijvende karakter zit hem met name in de persoonlijke afweging die je maakt. dat je met de buurt kennis maakt. Doe je dat niet en wil je nergens aan meedoen, is dat ook prima. Over het algemeen leef je dan wel op je eigen ‘eilandje’ binnen die buurt. Of zoals ze bij ons in de buurt zeggen: “Je leeft hier niet, je woont alleen maar hier.” Vroeger kon je die keus eigenlijk niet maken. De afhankelijkheid van elkaar was te groot, om nog maar niet te spreken van de sociale uitsluiting. En wat te denken van de mogelijkheden die je hebt? Hieruit blijkt ook het vrijblijvende. Iedereen in de naoberschap snapt dat je niet zo maar vrij kunt nemen van je werk voor de verjaardagsvisite bij de buurvrouw. Dus kun je komen, dan is dat gezellig. Lukt het niet, dan is er volgend jaar weer een gelegenheid. “Bewoners van het platteland maken steeds meer hun eigen keuzes bij het vormen van sociale verbanden in de buurt. Niet iedereen is meer bij de buren betrokken en wie dat wel is, bepaalt zijn eigen context. Er vinden verschuivingen plaats in de sociale relaties op het platteland. De school van de kinderen, de vereniging, de dorpskroeg of het dorpsfeest bepalen de sociale relaties. Directe buren hebben dus in principe niet veel meer met elkaar te maken en je kunt er zelf voor kiezen of je een vriendschappelijke relatie met je buren aangaat of redelijk anoniem wil leven.” (2008, (b): 113-114)

Een conclusie die wij trekken is dat ondanks al die veranderingen op het platteland het naoberschap of de naoberschapsgedachte nog steeds springlevend is. De essentie van het begrip is overeind gebleven, maar heeft zich wel degelijk aangepast aan deze tijd. De franje is verdwenen, maar de harde kern van naoberschap is blijkbaar een robuust

Verandering en robuustheid; hoe kan dat? Als ondanks alle snelle veranderingen op het platteland een honderden jaren oud

antwoord te geven op deze vraag. Misschien ligt het aan het karakter van ‘de’ Achterhoekers. Misschien houden Achterhoekers niet zo van verandering en zijn ze traditiegetrouw. In het boekje ‘Van Spölleman tot Normaal, de menselijke maat van de Achterhoek’ wordt de identiteit van de Achterhoeker omschreven als: behulpzaam, belangstelling voor anderen, doet graag dingen samen, waardeert de goede dingen in het leven, kijkt de kat uit de boom, is bescheiden. (2005 (b): 2) Traditiegetrouw staat er niet bij, maar Achterhoekers staan ook niet bekend om hun veranderingsgezindheid. De eerste drie kenmerken zijn wel de dingen waar het bij het naoberschap om gaat. Dat zit blijkbaar toch ‘in de genen’, zoals ze in de Achterhoek graag zeggen. Het ‘samen doen’ in combinatie met de zelfredzaamheid van de Achterhoeker, is volgens de schrijvers van ‘Van Spölleman tot Normaal’ terug te voeren tot de traditie van het naoberschap. Ook zij beweren dat het begrip naoberschap en ‘de naoberschap’ nog steeds springlevend is, maar dan in een minder verplichtende vorm: “Een buurt ís niet, een buurt maak je; sociale binding ontstaat alleen door actieve inzet van allen. Daarom is kennismaking met andere buurtbewoners zo belangrijk. In feite tonen mensen daarmee aan deel te willen uitmaken van de omgeving. Regels hiervoor zijn minder strikt en ook onduidelijker dan vroeger. De buurt heeft een nieuwe invulling gekregen, waarbij de sociale de economische drijfveren hebben vervangen. Toch heerst onder Achterhoekers het gevoel dat ze kunnen blijven rekenen op hulp van anderen.” (2005 (b): 8)

Tegelijkertijd is het juist de ongeschreven naoberplicht geweest die het mogelijk heeft gemaakt dat het naoberschap de tijden van verandering heeft ‘overleefd’. Heuvel schreef al dat de wederzijdse rechten en plichten binnen het naoberschap door de mensen onderling streng gehandhaafd werden en ‘even heilig en onschendbaar is als de aan te brengen. Je zult van goede huize moeten komen. Er is ook een andere verklaring te vinden waarom het naoberschap ondanks alle veranderingen op het platteland nog steeds bestaat. In het al eerder aangehaalde SCPrapport van Vermeij, staat dat goede burenrelaties gebaat zijn bij een situatie waarin buren een goede balans hebben gevonden tussen betrokkenheid en vrijheid. Daarbij elkaar wonen, zijn er veel meer strategieën nodig om die nodige afstand te scheppen, zo zegt Vermeij. (2008 (b): 129) Aangezien we op het platteland in de Achterhoek niet heel dicht op elkaar wonen, zijn wij blijkbaar in staat geweest om de balans tussen betrokkenheid en vrijheid redelijk goed te houden. Migratie is ook een verklarende factor. (2008 (b): 115) In een plattelandsgebied waar mensen generaties lang wonen en er weinig verhuizingen zijn of mensen van buiten gedijen. Pas als de tradities en gewoonten niet meer doorgegeven kunnen worden, omdat de mensen die dat moeten doen er niet meer zijn, of sterk in de minderheid zijn,

mensen van buiten aangetrokken worden tot het mooie wonen en de veilige woonomgeving op het platteland. Maar vaak zetten die mensen zich op hun beurt ook weer in voor hun buurt of dorp. Ze gaan op in de leefwijze van het naoberschap en helpen naar vermogen. Je zou zelfs kunnen zeggen dat nieuwe bewoners zich aangetrokken voelen genoeg om ons heen. Het wordt de ‘menselijke maat’ van de Achterhoek genoemd.

veranderingen in de wereld om ons heen niet verdwenen is. Daarbij stellen wij vast dat het naoberschap aan het veranderen is, omdat het minder verplichtend is en de schaal-

grootte verschuift. Dat wordt nog eens bevestigd in een van de deelonderzoeken van het SCP-rapport. (zie kader) Het naoberschap maakt het verschil. Blijkbaar is het Misschien wel zonder dat we dat in de gaten hadden.

‘Goede schuttigen maken goede buren’; een korte review van dit SCP-deelrapport Het in hoofdstuk 2 aangehaalde SCP-rapport ‘Het platteland van alle Nederlanders’ kent ook een aantal deelrapportages. In een van die deelrapportages, getiteld ‘Goede schuttingen maken goede buren’ (2008 (b)), schetst Lotte Vermeij de veranderingen in omgangsrelaties tussen buren op het platteland van Nederland. De verschillen tussen burenrelaties in de stad en op het platteland zijn ook onderzocht.

deelrapport zich richt op burenrelaties in een aantal plattelandsgebieden in heel Nederland, is één van de onderzochte gebieden Twente. Natuurlijk is Twente niet hetzelfde als de Achterhoek, maar als het om hechte burenrelaties gaat, zijn de overeenkomsten groter dan de verschillen. Dat betekent dat het deelrapport onderbouwde antwoorden kan geven op onze vraag hoe het komt dat naoberschap nog steeds bestaat, ondanks de veranderende omgeving. Een van de hoofdconclusies uit de studie van Vermeij is dat hechte lokale verbanden vandaag de dag niet veel meer voorkomen of - in vergelijking met vroeger - niet zoveel meer voorstellen. Burenrelaties op het platteland zijn veranderd van een hechte, vrij homogene gemeenschap naar een meer heterogene gemeenschap van beperkte verantwoordelijkheden. De trend dat de dorpssamenleving steeds minder homogeen is, bewoners steeds minder tijd doorbrengen met hun buren en steeds sterkere bindingen buiten het dorp hebben, is niet meer te stoppen. Zelfs de goedwillende nieuwe bewoners, die het platteland opzoeken omdat ze zich aangetrokken voelen tot de hechte, kleinschalige samenleving en daar ook hun bijdrage aan willen leveren, veranderen daar volgens de onderzoekers niets aan.

Het SCP doet gedegen onderzoek, dus als hun hoofdconclusie luidt dat lokale verbanden op het platteland in Nederland vandaag de dag niet veel meer voorstellen, dan ondermijnt dat ons hele verhaal! Gelukkig is dat niet zo. In het rapport staat namelijk ook dat in de gebieden in Nederland waar de naoberschapstraditie nog bestaat, de conclusie niet helemaal opgaat. In die ‘naoberschapsgebieden’ worden de sociale relaties op het platteland door de bewoners zelf als heel positief beleefd. De plattelanders in naoberschapsgebieden omschrijven hun relaties als hecht, omzien naar elkaar, samenzijn. Dat wordt nog eens bevestigd door het rapport ‘Vertrouwen in de Buurt’ van platteland - ondanks de toestroom van nieuwkomers - ‘over het algemeen hecht verankerd’ zijn:

“De aanhoudende toestroom van nieuwkomers heeft er ook toe bijgedragen dat de stedelijke levensstijl geleidelijk in plattelandsgemeenten dominanter is geworden. Traditionele verschillen in onderlinge betrokkenheid tussen stad en platteland zijn ook kleiner geworden (pon 2004). Die sociale ontwik keling is verder in de hand gewerkt door de opkomst van de televisie en andere informatiemedia. In gedragingen en opvattingen zijn dorpelingen meer op stedelingen gaan lijken. Tot een grote anonimisering op het platteland heeft dat niet geleid; sociale verbanden zijn er in het algemeen hecht verankerd.” (2005 (a): 48)

Als Vermeij vervolgens de vergelijking maakt tussen ontwikkelingen in burenrelaties tussen plattelandsbewoners en stedelingen, komt ze tot een opmerkelijke uitkomst. Vermeij - maar ook andere onderzoekers - hadden verwacht dat juist vanwege de komst van nieuwe bewoners en de ruimtelijke schaalvergroting op het platteland, het contact tussen buren op het platteland de afgelopen jaren afgenomen is. Dat blijkt niet zo te zijn; het contact is juist toegenomen! Daarbij zijn plattelandsbewoners meer te spreken over de omgang met hun buren dan stadsbewoners en zijn vinden dat niet zo opmerkelijk, want wij zijn ervan overtuigd dat de naoberschapsgedachte het verschil maakt. Vermeij komt in haar studie ook tot die conclusie. Tijdens het onderzoek gaven veel plattelandsbewoners aan dat hun buren belangrijk voor hen zijn, ondanks dat ze net als stedelingen tegenwoordig veel meer mogelijkheden hebben om op een groter schaalniveau dan de directe buren op zoek te gaan naar gelijkgestemden. Toen Vermeij daar op doorvroeg, bleek dat dit vooral zit in de hulpbereidheid tussen buren op het platteland.

Dan blijkt in de plattelandsgebieden, waar het naoberschap een culturele erfenis is, die hulpbereidheid nog steeds wordt ervaren, vooral in noodsituaties. Vermeij geeft wel aan dat de echte naoberschapstraditie aan het afzwakken is: “Oorspronkelijke bewoners nemen het minder nauw met de regels, omdat ze gebruik maken van verzekeringen, of omdat andere mensen belangrijker voor hen zijn dan hun noabers. Daarnaast voelen veel nieuwe bewoners de traditie niet goed aan. In sommige gevallen ontstaan nieuwe vormen van noaberschap, waarbij de verwachte hulp minder uitgebreid is en buren vooral gezellige dingen met elkaar doen.” (2008 (b): 123)

Bi-j ons op ‘t platteland geet dat zo Sinds een aantal jaren worden er in sommige dorpen speciale ‘inburgeringsboekjes’ gemaakt voor mensen van buiten die op het platteland komen wonen. Eén van die boeken is zo’n succes dat het in 2012 al aan zijn derde druk toe is. Het is het boek van Helma Tuenter-Jansen ‘Bi-j ons op t platteland geet dat zo’. Er worden een groot aantal gebruiken in beschreven die je op het platteland in het oosten van Nederland nog kunt van het voorwoord, beschrijft de functie van het boek als volgt: “Het helpt je in je inburgering als nieuwe plattelander, want om de sociale samenhang in stand te houden is het van belang bij de gemeenschap te horen. Aan de andere kant bieden wij dit boekje aan aan dorpsverenigingen om het als presentje aan nieuwkomers te geven. en de gewoontes van de buurt te vertellen, zodat het ijs gebroken is.” (2009: 1)

Is naoberschap uniek? Is naoberschap uniek? Een lastige vraag om te beantwoorden… Als wij mensen uitleggen wat naoberschap is, krijgen we te horen dat mensen in de stad elkaar ook wel helpen, bijvoorbeeld via een boodschappendienst, maar het niet zo noemen. Dat heeft volgens ons dan vooral met het omzien naar elkaar te maken, wat aangemoedigd wordt door diverse instanties in stadswijken. Het heeft niet de traditie van de noodzaak. Het heeft vooral te maken met een ander, aan naoberschap verwant begrip, namelijk sociale cohesie. Als je het woord naoberschap een Nederlandse vertaling geeft, kom je letterlijk bij nabuurschap. Rek je het wat verder op, dan kom je op het begrip ‘sociale cohesie’ of ‘sociale samenhang’ in relatie tot buurten en wijken. Gemeenten, met name de grotere steden, zijn al jaren bezig met het bevorderen van samenhang tussen buren, vooral in probleemwijken. Daar wordt apart beleid op gevoerd en allerlei middelen, zoals buurtbarbecues, nationale burendagen, speciale, gesubsidieerde ontmoetingsplekken worden ingezet om de relaties tussen buren onderling te bevorderen en te verbeteren. Ook het grotestedenbeleid richt zich op die sociale samenhang. Het is iets wat uitermate belangrijk wordt gevonden, in ieder geval door zich met elkaar verbonden voelen, ze meer bereid zijn en beter in staat zijn om voor elkaar en hun woonomgeving te zorgen. Belangrijk zijn daarbij de kleinschalige verbanden, waarin mensen dagelijks met elkaar omgaan, zoals ‘de buurt’. (2005 (a), 11-12) Niet alleen beleidsmakers richten zich op de relaties tussen buren. Douwe Egberts heeft sinds een aantal jaren haar eigen Burendag! De afnemende samenhang in de buurt was de reden om samen met het Oranjefonds in 2006 de Burendag te introduceren. Dit is sindsdien een jaarlijks terugkerende dag waarop buren samen feest vieren, hun buurt opknappen of andere activiteiten ondernemen die de buurt nader tot elkaar brengt. In 2011 deden in heel Nederland maar liefst 1.100.000 mensen mee! 6 verbondenheid uit. Televisieprogramma’s als ‘Yvon in de buurt’ (KRO met Yvon Jaspers) en ‘Achter de voordeur’ (NCRV) dragen ook nog een steentje bij aan het idee dat het van belang is goede burenrelaties te hebben. Aan de andere kant is het al jarenlange succes van het programma ‘De Rijdende Rechter’ (NCRV met Mr. Frank Visser), het voorbeeld van de problematische kant van burenrelaties…

Als je alle voorbeelden van initiatieven rondom sociale binding met de buurt leest, kun je toch wel stellen dat het naoberschap zoals we dat kennen in sommige plattelandsdat er hard moet worden gewerkt aan het tot stand brengen van die sociale binding. sprekendheid. ‘Het hoort er gewoon bij’. Zijn de naoberschapsgebieden in Nederland uniek als je het vergelijkt met andere landen? Vast niet, maar we doen hier geen vergelijkend onderzoek om deze uitspraak te op zijn minst bijzonder en waardevol te noemen is, maar je moet er wel wat voor blijven Dat is voor ons voldoende reden om ons te buigen over nieuwe, toekomstbestendige vormen van naoberschap. Daarover meer in het volgende hoofdstuk.

MODERN NAOBERSCHAP IS... met buren/buurt zorgen voor gemeenschapszin. Elkaar helpen bij praktische zaken (spullen lenen, handje helpen, sleutel bij de buren, signaleren als er iets niet ok is). Met elkaar in gesprek zijn over de plek waar je woont en dat deze leefbaar blijft. Luisterend oor en er zijn bij hoogte/dieptepunten (rouw en trouw en ander ongemak in het leven). – Lisette Boot uit Deventer

irl

Naoberschap over de grens: mateship in Australië en naoberschap in Bad Bentheim Ook in het buitenland treffen we voorbeelden aan van naoberschap, ook al noemen ze het daar vanzelfsprekend anders. Zo kennen ze in Australië het begrip ‘mateship’. Mateship is ontstaan door de stoere verhalen en legendes over de eenzame en vaak gevaarlijke bezigheden van de ‘bush ranger’. In de Outback is mateship de basis van overleven. Gewoon de handen uit de mouwen steken om je maten te helpen. Mateship zorgde ervoor dat mensen uit verschillende culturen konden samenwerken om te overleven en de kolonie te versterken. Mateship betekent niet afwachten tot de regering iets doet, maar het zelf aanpakken. Net zoals een naober meer is dan een buur, is ook hier de verwarring over het begrip ‘mate’. Een ‘mate’ is niet je maat, je vriend. Het is een term die een gevoel van gedeelde ervaring, wederzijds respect en onvoorwaardelijke steun impliceert. 7

Ook in het grensgebied van Twente en de Achterhoek met Duitsland kent men het begrip naoberschap. Zo beschrijft een inwoner van Bad Bentheim dezelfde tradities en gebruiken die wij in de Achterhoek kennen. Hieronder een korte impressie: “Hier in de Grafschaft Bentheim vieren we als buurvrouwen onderling de verjaardagen met Kaffee mit kuchen en als wij afwezig zijn wordt de post verzorgd en het huis in de gaten gehouden. Dit

van een boog voor het huis of de ooievaar, dan is men vrij om hier aan deel te nemen of te weigeren. Hierbij is ieder vrij om de feestelijkheden te vieren zoals men zelf wil, zonder verplichtingen aan de buren.” 8

... naobersCHap en VeranderinGen op Het platteland... Naoberschap is van oorsprong een egoïstische

De Achterhoekers houden geografische verbon-

gedachte, een overlevingsstrategie. Dit is niet

denheid. Vanuit de Regio Achterhoek zie ik dat

meer nodig. Mijn gezin overleeft het wel.

het noodzakelijk is dat we met elkaar zorgen dat

De buurt mag ondersteunen, maar zonder die

de regio sterk blijft. Identiteit is belangrijk. Oost-

hulp vallen we niet om. Daar zijn andere voor-

Nederland is geen identiteit. De Achterhoek,

zieningen voor. Het naoberschap heeft een

daar wil je bij horen. In de Achterhoek wonen

andere functie gekregen, verbondenheid en

Achterhoekers.

betrokken met elkaar en leefbaarheid in de

Jan bart WilsCHut

buurt.

Harry fukkink

Het verschil tussen dorp en stad is duidelijk aanwezig. Er is veel grotere emotionele afstand

Je ziet verschuivingen. Vroeger waren er vaste

in de stad. Mensen zijn meer op zichzelf en wil-

dingen die men met elkaar deed. Nu ontstaat

len minder met de buren. Mensen gaan minder

er iets omdat men elkaar bewust opzoekt. Dat

verbindingen aan. In een dorp is een ander soort

zie je aan de schuurfeesten die op het platteland

samenleving, waar je vaak bent opgegroeid.

ontstaan, maar ook aan de buurtboeken die men

Wanneer je weet dat je buren zo weer weg zijn,

met elkaar maakt. Het zijn moderne ontwikke-

zoals in een stad, ga je de verbinding niet aan.

lingen die men in de naoberschap van vroeger

Binnen steden zijn er wel ‘dorpen’ ontstaan,

niet kende, maar er wel mee te maken hebben.

wijken waarin mensen al jaren samenwonen.

arie ribbers

Gerda Geurtsen

Hype HouVast 39

Voor het naoberschap is de komst van mensen

Onze authenticiteit als Achterhoek wordt ge-

van buiten uiteindelijk een verrijking geweest.

waardeerd. Dat is misschien ontwapenend, maar

De nieuwkomers hebben toch iets meegebracht,

soms is dat ook niet meer bij de tijd. Je moet dus

dat wij als Achterhoekers goed konden

met je tijd meegaan, maar niet je identiteit ver-

gebruiken. Dat is ontwikkeling op allerlei

liezen. Je moet jezelf zien als onderdeel van het

gebied. Er werd discussie mogelijk. Men interes-

grote geheel en daarbij authentiek blijven.

seerde zich voor elkaar, luisterde naar elkaar,

De authenticiteit is betrokkenheid bij elkaar; die

het creatief zijn. Het is goed dat wij ons open

is veel groter dan elders. Authenticiteit is ook de

hebben gesteld voor de nieuwkomers. Die waren

vanzelfsprekendheid en loyaliteit waarmee men-

wat vrijer, af en toe wat beter van het woord.

sen zich hier inzetten voor het werk. Afspraken

dinie Hiddink

worden nagekomen. De behulpzaamheid naar elkaar toe en het respectvol omgaan met elkaar

Wat je tegenwoordig ziet, is minder verplichting.

is ook een onderdeel van die authenticiteit.

Bijvoorbeeld in Junne, een hechte gemeenschap

sarien sHkolnik

bij Ommen. Daar zeggen ze dat ze het vervelend zouden vinden om verplicht te zijn deel te nemen

Er is een groep die hunkert naar traditioneel

aan een naoberschap. Je hoeft niet meer te vragen

naoberschap, maar het is lastig om alles zo te

of iemand je naober wil zijn en toch kennen ze

blijven organiseren. Doordat mannen en vrou-

onderling naoberschap.

wen allebei werken, heb je geen tijd meer om

arie ribbers

dit erbij te doen. Hierdoor zijn een groot aantal zaken geprofessionaliseerd.

Hans GoorHuis

Hype HouVast 40

... naobersCHap en VeranderinGen op Het platteland... Naoberschap heeft vooral tijd nodig. Je moet

Vroeger werd je geboren in Meddo en ging je

de tijd krijgen. Mensen moeten laten zien wat het

dood in Meddo. Nu zien mensen meer van de

oplevert. Je hebt een aantal goede voorbeelden

wereld. Vroeger kon je alles in kleine gemeen-

nodig. Deze niet een kop kleiner maken, maar

schappen oplossen. Nu zijn de vraagstukken

kijken wat we ervan kunnen leren.

groter, denk aan energievoorziening. Wij zijn

lisette bosCH

afhankelijk van olie en gas, daarvoor zijn we afhankelijk van mensen en organisaties buiten

Je moet je goed bedenken dat na de oorlog tot

ons gebied. In de Achterhoek kunnen we door

de jaren â&#x20AC;&#x2122;60 er vrijwel geen niet-agrariĂŤr op het

slimmer verbindingen leggen, biogas een enorme

platteland ging wonen. De naoberschap kon om

impuls geven. Dit gaat goed, totdat er iemand de

die reden lang in stand blijven.

baas wordt.

dinie Hiddink

Jan bart WilsCHut

Hier hoor je al ergens bij omdat je er woont.

Je moest voorzichtig zijn in een buurtschap dat

Als buitenstaander is dit iets nieuws, je hebt geen

je een ander niet voorbij ging. Want ook binnen

idee wat naoberschap is en dat het bestaat. Ik zie

een buurtschap had je zo je voorkeuren. Hate-

dit als een verworvenheid, terwijl er hier af en

lijkheden had je ook. Je moest je kop niet boven

toe wat minachtend over gesproken wordt als iets

het maaiveld uitsteken. Er was voorgeschreven

dat ouderwets is. Op andere plekken proberen

hoe je moest leven. Anders kreeg je daar roddel

mensen dit op te tuigen en hier is het er gewoon.

over. In mijn jeugd was het gezegde altijd:

Je moet het opnieuw oppoetsen en er met een

net doen als die ander, dan gaat het je ook zo

nieuwe blik naar kijken. Ik heb wel eens gezegd

als die ander. Het was moeilijk om je eigen

dat mensen hier trots op moeten zijn, maar dan

individualiteit te hebben. Na 1955 kwam er meer

wordt er een beetje meesmuilend gereageerd.

ontspanning, er kwamen vrouwenorganisaties,

Kijk wat je hebt. Achterhoekers zijn heel

het werd wat milder.

bescheiden. Ze zouden hier met recht trots op

dinie Hiddink

mogen zijn.

lilian boonstra

MODERN NAOBERSCHAP IS... voor mij de vraag of ‘Naoberschap’ daadwerkelijk nog wel bestaat? Volgeplande agenda’s, hardwerkende individuen en natuurlijk de Social Media... Oudere generatie leeft in naoberschap, onze generatie twittert over het “noa bestoan”... En ik? Geen tijd meer, moet verder ;-) – Denise Eskes uit Groenlo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... de onvermijdelijke vervanging van de verdampte verzuiling, het moderne alternatief voor de paternalistische verzorgingsstaat en het onmisbare vangnet van mondige mensen met een hart voor elkaar en hun directe leefomgeving. – René Maris

irl MODERN NAOBERSCHAP IS.... wanneer me iets niet lukt, één van onze buren bellen, die dan meteen komt om me te helpen. Omdat mijn man ook heel handig is staan wij al 22 jaar voor elkaar klaar! Dat noem ik naoberschap! – Joke Korterink uit Ulft

irl

MODERN NAOBERSCHAP IS... samen en niet alleen, oprechte belangstelling hebben voor elkaar, door met elkaar trots te zijn op de ander, als deze wel zijn kop boven het maaiveld durft uit te steken, en succes heeft. De mening van de ander respecteren. Als er iets aan de hand is, klaar staan voor de ander en hen door de moeilijke tijd helpen. - Carlo Stevering uit Doetinchem

irl 42

MODERN NAOBERSCHAP IS... er voor elkaar zijn als dat nodig is. Ken je buren. – Ine Richardson uit Doetinchem

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... voor mij er zijn voor iemand als hij of zij je nodig heeft. Dat kan zijn helpen bij een klus, maar ook een goed gesprek. En oud of jong dat maakt niet uit! - Marja Nengerman uit Hengelo (Gld.)

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... lokaal actief zijn met je omgeving. Voorbeelden waar wij als Albert Heijn mee bezig zijn: sponsoring van verenigingsleven en de voetbalplaatjesactie met de lokale voetbalvereniging of het straatontbijt met de buren. - Bas Wallerbosch uit Groenlo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... op Facebook las ik dat de buurvrouw een cake wilde bakken, maar dat ze geen eieren had. Ik heb haar onmiddellijk getwitterd dat ik nog wel twee eieren heb en via sms hebben we de overdracht geregeld. De cake smaakt goed, las ik op Hyves. – Ronald Brockötter uit Groenlo

irl 43

‘Oud idee, nieuw jasje’

Ik lees graag woonbladen en interieurboeken, vooral wanneer er onderwerpen in staan waarin oude materialen of voorwerpen op een nieuwe manier worden ingezet. Duurzame en creatieve oplossingen in interieurs, daar gaat mijn hart sneller van kloppen. Zo viel mijn oog op de volgende kop in De Stentor van 12 november 2011: ‘Oud idee, nieuw jasje’, Waarom oude technieken en meubeltradities overboord gooien als je er iets vernieuwends mee kunt doen? Moderne ontwerpers omarmen oude technieken en vormen en geven ze een nieuw jasje. Helemaal koren op mijn interieurmolen… In het artikel werden een aantal nieuwe/ oude interieurproducten beschreven en eentje had de titel ‘Roosje Hindeloopen 2.0’ met een paar mooie afbeeldingen van stoelen en kasten erbij. Wat 2.0??? Is dat ook al doorgedrongen in meubelmaakland? Ik dacht dat alleen beleidsmakers en snelle managementjongens zulke termen in de mond namen. Het blijkt dat de ontwerpster Christien Meindertsma - in opdracht van Thomas Eyck - in samenwerking met het familiebedrijf Roosje Hindeloopen (opgericht in 1849), een nieuwe collectie meubels heeft ontwikkeld. In die collectie herken je direct de Hindelooperstijl, terwijl het toch hele eigentijdse meubels zijn. Misschien heel gek, maar ik had direct de associatie met de term modern naoberschap. Wat kunnen we leren van Roosje Hindeloopen 2.0? Zou het niet mooi zijn als we in het nieuwe of moderne naoberschap direct oude naoberschapselementen herkennen, terwijl wij ook zien dat het anders en in deze tijd bruikbaar is?

De drie ‘W’s’: waarom, wie en wat, maar eerst maar eens waarom Het verhaal van Roosje Hindeloopen 2.0 staat niet op zichzelf. Andere (familie)bedrijven met een traditioneel, nostalgisch gehalte gingen haar voor, zoals de aardewerkfabriek van Koninklijke Tichelaar in Makkum. Deze bedrijven hebben ook ontwerpers binnengehaald met de opdracht hun ‘traditionele’ producten te vernieuwen. Maar waarom doen ze dat? Gewoon een leuk project? Meegaan met de trend waarin een hang naar nostalgie en oude ambachten centraal staat? Of gewoon om geld te verdienen? Besluit

en volgen het voorbeeld.

is daar tegenwoordig zoveel aandacht voor? Is er iets mis met het oude naoberschap en of ‘modern’ aan? Het zojuist beschreven voorbeeld kan een handige kapstok zijn om het begrip modern naoberschap aan op te hangen.

daar niet meer over, hoewel wij ons soms wel verbazen over de betekenis die men er aan geeft… Het is in ieder geval een begrip dat goed klinkt. Een begrip dat we blijkbaar graag willen horen en waar behoefte aan lijkt te zijn. Dat hebben wij al ervaren tijdens het schrijven van dit boek en alle positieve, mooie reacties daarop.

de Achterhoek staat. De overheid bezuinigt, we hebben zorgen om de zorg in de toekomst en we leven in een individualistische maatschappij. Als we er goed over nadenken is het praten over nieuw of modern naoberschap eigenlijk sinds de economische crisis van 2008 steeds vaker in de mond genomen als een mogelijk antwoord op de problemen die in de Achterhoek op ons afkomen. Mensen voelen weer een noodzaak. Daarmee is de parallel met het oude naoberschap getrokken: het is pure noodzaak.

Nu kun je wel iets roepen en daarmee een appél op mensen willen doen, maar dan moet er ook nog zoiets als een voedingsbodem zijn voor zo’n nieuwe ‘oude’ term. Mensen moeten het willen horen. En dat is juist het interessante. Die voedingsbodem is er blijkbaar. Mensen zijn (weer) op zoek naar verbinding. Er blijkt steeds meer een natuurlijk verlangen naar kleinschaligheid, overzichtelijkheid, herkenbaarheid, authenticiteit, gezelligheid. Dat is niet zo gek, nu onze leefomgeving nog complexer wordt door alle eerder genoemde problemen of, beter gezegd, uitdagingen die op ons afkomen. Sommigen beweren dat we in gebieden waar het naoberschap een generatielange traditie is, een voorsprong hebben op die onderlinge verbinding, ten opzichte van gebieden die het fenomeen naoberschap niet kennen. Dat daar vervolgens een beroep op wordt gedaan is dan ook niet zo gek. Blijkbaar vraagt de tijdsgeest daar om en wijzelf ook. Dat van slagen dan extern opgelegd nieuw naoberschap. Althans, dat is onze bescheiden mening, waar wij later in hoofdstuk 7 nog op terugkomen. Eerst maar eens wat meer

Wie komt er mee aanzetten? Even weer terug naar Roosje Hindeloopen 2.0. De nieuwe, eigentijdse producten zijn het resultaat van een samenwerking tussen het familiebedrijf Roosje Hindeloopen (het bedrijf dat het patent heeft op de oude technieken en ambachten) en de vernieuwende ideeën van de eigentijdse interieurontwerpster Christien Meindertsma*. Maar wie het drachtgever, hij heeft beide bij elkaar gebracht. Hoe deze samenwerking precies is verlopen weten wij niet, we gaan ervan uit dat zonder de samenwerking tussen drie mensen er geen nieuw product was ontstaan. Christien had de meubels niet zonder Roosje Hindeloopen kunnen maken en vice versa. Een interessant gegeven. Het sleutelwoord is ‘samenwerking’ in dit geval. En goede samenwerking natuurlijk, met respect voor en vertrouwen in elkaars kwaliteiten en talenten. Is iets of iemand eigenaar van het traditionele naoberschap? De naoberschappen zelf, of de plattelandsgemeenschappen? Ergens klopt er iemand op de deur (bij wijze van spreken) die zegt: “Ik wil graag met jullie gaan samenwerken. Ik zie allerlei nieuwe mogelijkheden en toepassingen van dit mooie product en ik zie ook hoe we dit product in alle veranderingen die op ons af komen een plaats in de toekomst kunnen geven.” parallel met haar werk te trekken. Zij wil wel graag benadrukken dat het onze, en niet haar interpretatie van de gang van zaken is.

Zo gaat het op dit moment in feite ook. Degenen die namelijk in deze tijd een beroep doen op de naoberschapsgedachte en een oproep doen om tot nieuw naoberschap te komen, zijn over het algemeen de lokale en regionale overheden. De argumentatie daarbij is dat sociale voorzieningen niet meer vanzelfsprekend zijn in tijden van krimp ven moeten ontplooien en moeten samenwerken om het voorzieningenniveau en de leefbaarheid op peil te houden. Althans, dat is de boodschap. Dat strookt wel met de naoberschapsgedachte, waar mensen elkaar zijn gaan helpen om alles leefbaar te houden, een bepaald voorzieningenniveau aan te bieden, gekoppeld aan sociale omgang met elkaar. Maar wat we niet moeten vergeten is dat er vroeger ook niets was en mensen zich zelf georganiseerd hebben. Het ging om opbouwen, niet om afbreken en weer opnieuw opbouwen. Ook binnen de zorgen welzijnssector komt het woord ‘naoberschap’ steeds vaker voor. Dat is niet zo verwonderlijk. De zorg voor elkaar vanuit het ‘oude’ naoberschap is door professionele instellingen overgenomen. Binnen die instellingen zie je een beweging naar kleinschaligheid, zorg ‘weer terug bij de mensen’, zelfsturende teams, maar ook zorg op afstand met behulp van nieuwe media. Het concept Buurtzorg wordt daarbij als sterk voorbeeld aangehaald. Eigen initiatieven, waarbij de naoberschapsgedachte een grote rol speelt, zien we ook steeds vaker opduiken. Daar is blijkbaar geen oproep voor nodig; een gevoel van urgentie vanuit de mensen zelf is voldoende. Trouwens, we stelden net dat er blijkbaar een voedingsbodem is voor nieuw naoberschap. Er zijn ook genoeg mensen die met enige argwaan en aversie naar het nieuwe gebruik van het begrip naoberschap kijken. Men zit aan iets ‘dat van hen’ is. Er wordt soms letterlijk gezegd dat je daar van af moet blijven. De angst is dat het door velen gekoesterde naoberschap wordt verkwanseld: “Naoberschap is iets van de gemeenschap, niet van de politiek. Burgers helpen elkaar ongevraagd, spontaan, vrijwillig. Burenhulp is niet op te leggen.” (VNGMagazine, 2011: 30)

De gemeente Berkelland en modern naoberschap In de congresspecial van het VNG-congres, dat in 2011 in de Achterhoek plaatsvond, wordt een artikel aan de naoberschapsgedachte binnen de gemeente Berkelland gewijd. In het artikel komt onder andere de twijfel over het succes van het nieuwe naoberschap ter sprake in een gesprek met Vincent Lansink, voorzitter van Stichting Gemeenschap Rietmolen, en Joachim Geerdink, vrijwilliger Lochhuizen en Neede en opsteller van de visie Neede 2020: Volgens Lansink, die minimaal drie avonden per week actief is als vrijwilliger in de kleine dorpsgemeenschap, kun je niet zomaar een beroep doen op naoberschap. Zeker niet als je daar zelf niets aan bijdraagt. “De gemeente moet bezuinigen en dat is begrijpelijk, maar ze legt het begrip verkeerd uit en dat helpt ons niet vooruit. Er worden miljoenen bezuinigd, dat is het tegenovergestelde van naober(…) Lansink voorziet dat de manier waarop de gemeente het naoberschap nu wil inzetten niet zal werken. Al helemaal niet omdat er niet al te veel vertrouwen in de overheid bestaat. Het college zou dat volgens hem kunnen oplossen, door vaker en op een andere directere manier met de inwoners van de kleine kernen te komen praten. (VNG Magazine, 27 mei 2011: 30)

Er zijn ook mensen die het onzin vinden dat er wordt gesproken over modern naoberschap. Er is achterdocht, enig wantrouwen. Is er soms iets mis met het oude naoberschap? Er is wat ons betreft helemaal niets mis met het oude naoberschap. Het ‘oude’ naoberschap is bijzonder en kan prima blijven bestaan naast nieuwe vormen van naoberschap. Roosje Hindeloopen blijft immers ook haar ‘oude’ traditionele Hindeloopen-meubels verkopen? Het geeft wel de gevoeligheid rond dit gekoesterde fenomeen aan. Het is dan ook terecht om duidelijkheid te vragen over wat er onder modern naoberschap wordt verstaan. Duidelijkheid die wij in dit boek willen geven.

Wat is dan modern of nieuw naoberschap? Het begrip nieuw of modern naoberschap doet het goed. Het spreekt aan. Meer mensen nemen het in de mond. Maar wat bedoelen we ermee? Als je alle initiatieven,

nieuw? En waarin verschilt modern naoberschap van vrijwilligerswerk, want ook dat wordt vaak in ĂŠĂŠn adem genoemd. En is modern naoberschap hetzelfde als samenwerking tussen verschillende partijen? Is het alleen hulpverlening of meer dan dat?

Natuurlijk, mensen zijn vrij om hun eigen invulling van modern naoberschap te geven.

mensen ons toegestuurd hebben in ons boek opgenomen en geen oordeel geveld over verschillen nog veel meer overeenkomsten zijn. Die overeenkomsten vind je terug in de woorden die steeds terugkomen. Dat helpt al heel erg om een omschrijving te geven.

Roosje Hindeloopen 2.0 erbij om ons daar bij te helpen.

echt straat

buurt

samen

mensen naoberschap wereld leven omgeving gesprek modern gewoon contact controle buren helpen sociaal

tijd

loopen zich hebben gebogen over de vraag waar de grens tussen oud en nieuw moet komen te liggen. In het artikel in de krant staat namelijk: ‘hoewel de collectie nieuw is, blijft zij dicht bij het Hindelooper ambacht’. (De Stentor, 2011: 30) Daarbij zijn ze tot de conclusie gekomen dat een aantal basiselementen van de Hindelooperstijl, gehandhaafd moesten blijven. De meubels zijn namelijk allemaal gemaakt van eikenhout. De collectie omvat een tafel, stoelen, een kast, een sidetable, een trapje, een dekenkist, een vloerkleed en een peper- en zoutmolen. Dat betekent dat voor een groot deel is vastgehouden aan de basismeubelen van het Hindelooperwerk. Deze werden altijd toegepast op herkenbaar in de nieuwe collectie. Volgens ons zijn er ook een paar nieuwe ontwerpen aan toegevoegd, want wij hebben nog nooit gehoord van een Hindeloopervloerkleed in oude stijl. Tot slot het kleurgebruik en de authentieke motieven. De kleuren in de nieuwe lijn zijn allemaal gebaseerd op de oude Hindelooperkleuren, maar dan allemaal net een tintje ‘harder’. De krullerige motieven zijn ook toegepast. Niet ingeschilderd, maar zichtbaar in het hout. Kortom, een geslaagde mix van traditie en modernisering, oud in een nieuwe jas, Hindeloopen 1.0 versus Hindeloopen 2.0. Bestaande elementen nieuw toegepast. In het boekje van ‘Van Spölleman tot Normaal’ staat het citaat “Vernieuwen om te vernieuwen is niet moeilijk. Vernieuwen met behoud van het goede is pas moeilijk.” (2005: 8) Dat geldt voor Roosje Hindeloopen 2.0, maar zeker ook voor modern naoberschap. Het fenomeen naoberschap heeft zoveel waarde en al zoveel opgeleverd, dat doe je niet zomaar van de hand. Tegelijkertijd willen we vernieuwen, met onze tijd

voor het ‘product’ naoberschap die je ze zou moeten behouden in het nieuwe ontwerp?

vernieuwen met behoud van het goede. Daarbij staan de begrippen hulp (ondersteuning) en ontmoeten als pijlers van de saamhorigheid in de naoberschap nog steeds emotioneel, maar ook instrumenteel en informatief van aard zijn. Natuurlijk ontmoet je elkaar ook als je elkaar ondersteunt. Maar we hebben in hoofdstuk 1 en 2 laten zien dat gekomen uit het isolement waarin mensen leefden. In die zin verdient het ontmoeten

oud

nieuW basismateriaal

De inwoners van een boerderij op het

Inwoners, instellingen, bedrijven in een

platteland en de inwoners van omliggende

streek, kern, buurt in plattelandsgebieden die samen onderlinge verbanden aangaan

van elkaar

Verantwoordelijkheidsgevoel op basis van

Naoberplicht op basis van

vertrouwen (Naoberkeuze)

ongeschreven regels

produCten die Gemaakt Worden Van Het basismateriaal Burenhulp bij het werken op het land instrumentele en informatieve zin Burenhulp tijdens hoogte- en dieptepunten

Onderlinge hulp/samenwerken in

in het leven; geboorte, huwelijk,

emotionele zin en elkaar ontmoeten

ziekte, overlijden

motieVen die de produCten 'kleur GeVen' Samen werken, samen vieren, samen delen

Samen werken, samen vieren, samen delen Gevoelde afhankelijkheid

Levenslang

Eindig, nodig zolang het nodig is

Traditie, gewoonte, plicht

Intrinsieke motivatie,

Er bijhoren

verantwoordelijkheidsgevoel

Niet boven het maaiveld uitsteken

Ons kent ons, samenzijn

HiĂŤrarchie Persoonlijk contact

Talenten, kennis Persoonlijk contact, virtueel contact

dan ook een aparte rol. De vraag is natuurlijk in hoeverre modern naoberschap nog steeds iets is van de naoberschappen opgerekt kan worden, maar dat het nog wel iets is van ‘het platteland’. Om het scherper te maken hebben we een overzicht gemaakt waarin oud en nieuw én de overeenkomsten en verschillen duidelijk naar voren komen. Geïnspireerd door alles wat we in relatie tot het moderne naoberschap er dan als volgt uit. (zie schema)

oude en nieuwe naoberschap overzichtelijk in kaart te brengen. Daarbij wordt duidelijk vervangen door verantwoordelijkheidsgevoel en wederzijds vertrouwen, dat de woorden ‘helpen’ en ‘wederkerigheid’ nog steeds centraal staan als het gaat om onderlinge geven. De inzet en het doel is nog steeds het bijdragen aan de leefbaarheid in je nabije omgeving door met elkaar zelfredzaam te zijn. Dit sluit nog het meeste aan bij een omschrijving van modern naoberschap zoals we die lazen in een verslag van de werkconferentie ‘Goud in de Grond’. (zie kader) De afbakening van modern naoberschap

Dat merkten we ook tijdens de interviews. Zo zorgt één vraagstuk nog steeds voor ruis op de lijn, namelijk de afbakening tussen vrijwilligerswerk en modern naoberschap. Vaak worden beide in een adem genoemd. Onterecht, vinden wij. In hoofdstuk 4 gaan wij op de beide begrippen in en worden de verschillen en overeenkomsten duidelijk.

Waar komen we de term modern naoberschap zoal tegen? Als we zoeken naar nieuwe voorbeelden van naoberschap, valt op dat sommige initiatieven het woord modern naoberschap letterlijk gebruiken en andere niet. Wij hebben gezocht naar voorbeelden waarin de woorden modern of nieuw en naoberschap voorkwamen. Dat kan betekenen dat we sommige initiatieven over het hoofd hebben gezien. Wij hebben vooral voorbeelden gevonden die overheidsgerelateerd zijn of met wonen of zorg te maken hebben. We geven een aantal voorbeelden, zonder uitputtend te zijn en we hebben ons niet beperkt tot de Achterhoek.

Regio Achterhoek Regio Achterhoek is een organisatie van acht (soms tien) samenwerkende gemeenten in OostGelderland. De regio zet zich, in opdracht van deze gemeenten, in voor hun gedeelde belang. Daar waar gemeenten zich - vanzelfsprekend - richten op hun eigen inwoners, kijkt de regio over gemeentegrenzen heen naar de belangen van het gebied als totaal en dragen hiervoor verantwoordelijkheid. De missie van de regio is het behouden & versterken van de authentieke kernkwaliteiten van de Achterhoek. Als een van die kernkwaliteiten wordt de kleinschaligheid en het naoberschap genoemd. De kernwaarde naoberschap staat in de Agenda 2020, maar komt ook in de communicatie van de Regio regelmatig terug. Ook in persberichten van de Regio wordt wordt als nieuwe samenwerkingsverbanden. â&#x20AC;&#x153;De Achterhoek ziet het VNG-Jaarcongres, dat morgen en overmorgen in Ulft wordt gehouden, als een kans bij uitstek om zichzelf van een andere kant te laten zien. Het gaat in dit oostelijk deel van Nederland niet alleen om rust en ruimte, Normaal en Zwarte Cross. Er is veel meer. Diep in het wezen van de Achterhoeker schuilt een unieke kracht om problemen (krimp, recessie, klimaat) die op de streek afkomen op effectieve wijze te lijf te gaan. Kernwoord daarbij is naoberschap, zorg voor elkaar, samenwerking. Niet alleen van buur tot buur, maar van bedrijf tot overheid, van kennisinstituut tot ondernemer tot inwoner. Het zijn verbindingen die hard nodig zijn, juist nu. De afgelopen twee jaar zijn er allerlei nieuwe samenwerkingsverbanden aan het ontstaan die het begrip een eigentijdse invulling geven.â&#x20AC;? 9

Goud in de Grond Goud in de Grond is een grensoverschrijdend project, voortgekomen uit drie denktankbijeenkomsten tussen diverse partijen, afkomstig uit de Regio Achterhoek, de Duitse regio Kreis Borken en de Regio Twente. Het doel is te zoeken naar gezamenlijke kansen voor het platteland in de toekomst. De resultaten van de bijeenkomsten zijn vastgelegd in een visiedocument met de titel: “Het Vermoeden.” Naast een aantal andere thema’s is Modern Naoberschap daarin een van de thema’s. Een deel van de tekst:

“Kunnen wij nog wat leren van het klassieke naoberschap? Het antwoord is: ja! Naoberschap zit ingebakken in het karakter van de mensen in de regio. Ook tegenwoordig is wederkerigheid en saamhorigheid een belangrijk principe. De dwingende sociale verplichting is echter verdwenen. Naoberschap is een vrije keuze geworden. Zelfstandigheid en onafhankelijkheid staan voorop. Modern naoberschap uit zich in het leggen van verbindingen, om het creëren van informele netwerken en samenwerkingsverbanden. Op allerlei schaalniveaus en in allerlei gebieden. Het samen vinden van oplossingen. Het gaat om innovatie, creativiteit, het aanpakken van kansen en het smeden van allianties. Zo blijft naoberschap de bindingskracht in de samenleving, net als vroeger.” 10

Gemeente Berkelland In het Coalitieakkoord 2010-2014 van de gemeente Berkelland met de titel ‘Samen Anders’ is een belangrijke rol voor het begrip modern naoberschap weggelegd om te komen tot andere verhoudingen tussen de gemeente, haar inwoners en de bedrijven en maatschappelijke instellingen: “Het uitgangspunt voor de komende tijd is: laat meer aan de mensen zelf. Dat is allereerst nodig omdat de overheid, de gemeente, nooit kan beantwoorden aan de groeiende vraag naar zekerheid, naar welzijn, gezondheid en geluk. Wij willen als coalitie daarin heel duidelijk zijn. De gemeente kan meehelpen aan het oplossen van problemen in de samenleving, maar is niet als enige daarvoor verantwoordelijk en aansprakelijk. Wij willen bijdragen aan een Berkellandse samenleving waarin modern naoberschap de drijvende kracht is. Modern naoberschap uit zich in het leggen van verbindingen, in het creëren van informele netwerken en samenwerkingsverbanden. Het samen vinden van oplossingen. Het gaat om innovatie, creativiteit, het aanpakken van kansen en het smeden van allianties. Dit naoberschap maakt intensief gebruik van moderne technologie.” (2010 (a): p.3)

Sociaal beleid Assen: Assenaren voor elkaar opgaven die samen met inwoners, instellingen en ondernemers uit Assen worden uitgewerkt in een uitvoeringsprogramma onder de noemer ‘Bouwkracht Assen’. Eén van de vijf opgaven in de visie gaat over modern naoberschap in de wijken, onder de noemer ‘Assenaren voor elkaar’: “Een nieuwe actieve aanpak met sterke sociale netwerken. Assenaren verrichten handen spandiensten voor de samenleving.” 11

Project Nieuw Noaberschap - Doetinchem in Doetinchem. Doel van het project is het woon- en leefplezier in de wijken te vergroten door de contacten tussen buurtbewoners te stimuleren. Iedereen wil graag prettig wonen in een wijk. Goed contact met de buren speelt daarbij een belangrijke rol. Het project Nieuw Noaberschap wil daar een handje bij helpen door nieuwe bewoners in contact te brengen met de huidige bewoners. Op die manier voelen de nieuwkomers zich snel thuis in de buurt en ontstaat er een prettig woon- en leefklimaat in de wijk. In het project is een actieve rol voor bewoners weggelegd. Dat is ook logisch, de verantwoordelijkheid voor een prettige en leefbare buurt ligt voor een belangrijk deel bij de bewoners zelf. Dat heeft tot nu toe al 20 enthousiaste ‘buurtkanjers’ opgeleverd, die zich met hart en ziel inzetten voor de leefbaarheid in hun buurt. 12

Kultuurstraat Wesselerbrink Enschede – nieuw noaberschap

komt naar voren welke kansen er zijn om de wijk de komende 25 jaar leefbaar en duurzaam te houden. Eén van die kansen is het nieuwe noaberschap. Dit wordt omschreven als: 13

grote bereidheid bij inwoners, organisaties en instellingen om samen te werken soms is het noaberschap nog wat naar binnen gekeerd we willen dat meer naar buiten keren, open en ontvankelijk voor anderen daarom: nieuw noaberschap hier hoort een leefstijl bij om zich te willen inzetten voor de eigen omgeving slimme verbindingen tussen activiteiten en organisaties en ruimte in de wijk ook toekomstige nieuwe bewoners op leefstijl noaberschap aantrekken

Knooperven-Tubbergen Knooperven zijn voormalig boerenerven die door paden en beplanting met elkaar zijn verbonden. Zo’n erf kan meer dan alleen routes aan elkaar knopen, bedachten de architecten Karen de Groot en Ruut van Paridon. Het zou ook andere functies kunnen verbinden. Zoals sociale contacten tussen de bewoners, wonen, werken en recreëren. Het moderne knooperf zou op die manier een geheel nieuwe woonvorm voor het platteland kunnen vormen. Bewoners worden geworven met de slogan: ‘Modern buiten wonen op een nieuw noaberschap in het oude Twentse land’. “In Tubbergen kwam op een bepaald moment een boerenerf met omliggende gronden vrij. “Wij spraken tijdens het planproces met mensen die interesse toonden om er te gaan wonen”, vertelt Karen. “Die mensen hadden allemaal hun eigen ideeën en motieven. Er waren er bij uit de omgeving, die graag dicht bij hun ouders wilden wonen. Anderen wilden er juist hun jonge kinderen in een natuurlijke omgeving laten opgroeien. Er ontstond meteen een gesprek over de rolverdeling, waarin een oudere man bij voorbaat aanbood te laten zien hoe je een goede groentetuin aanlegt. De boerderij zou uitstekend als proeftuin kunnen dienen voor het concept knooperf. De nieuwe bewoners zouden dan ook een belangrijke rol kunnen gaan spelen in het landschapsbeheer, inclusief bijvoorbeeld oude verbindingspaden. Boeren zien dergelijk landschapsbeheer vaak voornamelijk als kostenpost, terwijl mensen van buitenaf zich er graag voor willen inzetten.” (Seasons, 2011: 10)

Modern noaberschap – Kloosterhaar Het project ‘Noaberschap in Kloosterhaar’ viel in de prijzen bij de landelijke wedstrijd Kern met 2008 behoorlijk onder de indruk van wat Noaberschap in een jaar tijd tot stand heeft gebracht en van de vele aspecten van het project. Variërend van een-op-een-hulpverlening (tuinhulp, kleding vermaken, bibliotheekboeken halen en brengen, computerhulp thuis, personenvervoer) tot de organisatie van allerlei activiteiten. Verder is een plaatselijke Marktplaats opgezet op de website van Kloosterhaar. Noaberschap stond ook aan de wieg van ‘t Klushuus, het creatief centrum van willigers dragen hierbij hun kennis en vaardigheden belangeloos over aan anderen. Er wordt gehobbied voor eigen plezier, maar soms ook ten dienste van de gemeenschap. Zo werkt de naaigroep bij voorkeur aan projecten voor anderen, zoals verkleedkleren voor de kinderen van project. 14

‘De Twentse Aanpak’ of ‘Noaberschap 2.0’ of ‘Noaberschap 2.0’ voor het ROC van Twente. Zijn doel was om aan de hand van het begrip naoberschap te laten zien dat onze huidige samenleving veel overeenkomsten heeft met de waarden voortkomend uit naoberschap. Daarmee heeft hij er een nieuwe invulling aan gegeven. ‘Noaberschap 2.0’ bestaat voor hem uit de volgende onderdelen: emotionele ondersteuning, waardering, instrumentele ondersteuning, gezelschap en informatieve ondersteuning. Hij maakt vervolgens de vertaalslag maar het onderwijs. Het ROC is een naober en leidt naobers op in

Arcon – Nieuw Naoberschap Op de site van Arcon staat een blog van Alice ten Dam over nieuw naoberschap. Zij legt uit wat naoberschap is en de veranderingen die het heeft ondergaan. Zij maakt onderscheid tussen een nieuw netwerk: “Ook ontstaat er ‘modern noaberschap’. Mensen komen erachter dat iets samen doen toch leuker is dan alleen. Ze ontdekken dat ze moeten investeren in het sociale leven als ze het goede wonen, werken en leven willen behouden. Onder het motto ‘samen kom je verder dan alleen en samen is ook veel leuker dan alleen’ ontstaan overal in Nederland nieuwe netwerken. Er wordt gewerkt aan vernieuwing van het noaberschap. Natuurlijk kan iedereen het initiatief nemen voor een netwerk: een burger, maar ook bijvoorbeeld een ondernemer of een huisarts. Niet de oprichter, maar het netwerk zelf is leidend. Binnen het netwerk worden partners het met elkaar eens en werken ze hun de plannen uit in gedeelde verantwoordelijkheid.” 15

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... het nemen van verantwoordelijkheid voor de leefbaarheid in je omgeving door een vanzelfsprekende wederzijdse aandacht voor en betrokkenheid bij de ander. â&#x20AC;&#x201C; Chris van Hoeve

... Modern naoberschap, nieuw naoberschap, naoberschap 2.0... Modern naoberschap is voor mij: in gang zetten,

Naoberschap begint met je eigen verantwoorde-

vanuit verbindingen, verbindingen leggen, en

lijkheid. Pas dan kun je er nog wat aan toevoegen

van daaruit nieuwe verbindingen en weer nieuwe

en dat is door wat te doen voor een ander.

verbindingen leggen. Modern naoberschap is

Wij (gemeente Berkelland) hebben het zoveel

vooral samen. Met elkaar de wereld een beetje

mogelijk teruggelegd bij burgers, verenigingen,

mooier maken.

bij kernen, die zelf initiatief nemen. Niet op

Gerda Geurtsen

voorhand alles allemaal verbinden met elkaar of als overheid erg gaan sturen. Daar hebben

Het oude naoberschap had toch een bepaalde

we nu forse stappen in gemaakt. Dat heeft veel

functionaliteit. Het is werken met elkaar en

weerstand opgeleverd, maar je ziet nu ook weer

gezelligheid na het werk, maar je loopt niet bij

beweging ontstaan.

elkaar de deur plat. Je moet ook afstand houden,

leo sCHarenborG

dan blijft het goed vol te houden. De kunst is om in het moderne naoberschap op zoek te gaan

Je moet wel gemeenschappelijke belangen heb-

naar die functionaliteit.

ben, je moet elkaar nodig hebben, dat is nodig

arie ribbers

om modern naoberschap van de grond te tillen.

Gerrit-Jan Van der Veen Ik voorzie dat werk en privĂŠ van mensen veel meer in elkaar gaan overlopen. Er gaan steeds meer verbanden ontstaan die toevallig of niettoevallig zijn. Mensen moeten elkaar wel wederzijds helpen, dat is wel een voorwaarde.

Jeroen Wesselink

Hype HouVast 61

Naoberschap is altijd voor wat hoort wat ge-

Projecten zoals Achterhoek2020 werken alleen

weest. Wij leven in een wereld waarin je vrij

maar wanneer er sprake is van wederzijdse af-

individueel kunt optreden, je bent minder afhan-

hankelijkheid. Het is nooit onbaatzuchtig, want

kelijk van elkaar, je kunt overal komen, maar

dat is kwetsbaar. Het oude naoberschap was ook

vroeger was dat niet zo makkelijk. Je had geen

niet geheel op vrijwillige basis, maar voor wat

vervoermiddel en dat betekende dat je in tijden

hoort wat. Er zijn projecten nodig waarbij een

van nood en vreugde op elkaar was aangewezen.

wederzijds belang te vinden is, dan is de samen-

Volgens mij is dat in deze tijd nog steeds zo.

werking vanzelfsprekender.

Ik kan mij niet voorstellen dat je in een buurt

sarien sHkolnik

woont en niet deelneemt aan wat er in die buurt gebeurt. Ik denk dat er in buurten nog steeds

Mede genoodzaakt door de crisis moeten we

naoberschap is. Je noemt het misschien niet zo,

kijken hoe de samenleving zelf kan bijdragen.

maar als er wat met je buren is, dan sta je wel

In de Achterhoek voelen ze dat goed aan. We

voor ze klaar. Dan ben je de buurman die doet

weten nog niet waar we uit gaan komen, dat is

wat vroeger in de naoberschap ook gebeurde.

erg zoeken. Ik vind het wel fascinerend dat je

Dus ik zie niet zoveel verschil tussen het moder-

onder het label van naoberschap nieuwe arrange-

ne naoberschap en het oude naoberschap.

menten tot stand kunt brengen en de vraag weer

arie ribbers

omdraait. Natuurlijk, de overheid is nog steeds nodig, maar hoe kun je vanuit een netwerk gaan denken en jezelf de vraag stellen wat je zelf kunt doen? Dat is voor mij de kern.

Co Verdaas

Hype HouVast 62

... Modern naoberschap, nieuw naoberschap, naoberschap 2.0... Er moet een noodzaak zijn. Als het er echt toe

Ik zie modern naoberschap als het betrokken

doet, neem je tijd voor elkaar. Het verschil

zijn bij elkaar, weten wat er in je omgeving aan

zit niet alleen in vroeger en nu, ook in stad of

noden en behoeften is en je daarbij de vraag

platteland. Op het platteland wordt er gekeken

stellen wat je daar zelf aan bij kunt dragen.

naar je buren, die zijn er. In de stad kun je meer

We hebben een samenleving gecreëerd waarbij

uitkiezen welke buren je spreekt en helpt.

we alles van elkaar afgeorganiseerd hebben. Je

In een stad kun je mensen mijden. In een kleine

ziet dat dit deels veel goeds heeft gebracht, maar

gemeenschap kom je elkaar altijd tegen. Je kunt

ook deels leegheid heeft gecreëerd. Mensen zijn

niet uit de gemeenschap springen. Je zit samen

toch sociale dieren en gaan op zoek naar sociaal

als vissen in een kom en je kunt hier niet uit. Het

kapitaal, waarbij ieder mens iets bijdraagt aan

is daarom belangrijk om een oplossend vermo-

de samenleving.

gen te hebben. Mensen accepteren problemen.

Co Verdaas

Niet alles wordt opgelost, maar je moet verder met elkaar. Mensen gaan niet verhuizen. Er zijn

Gevoel van saamhorigheid, gevoel van betrok-

veel verbindingen. Het dorp is heilig. Veel men-

kenheid. De keerzijde is dat je blijft hangen in

sen komen steeds terug, tijdelijk of permanent.

‘vroeger was alles beter’ en oude denkbeelden. Je moet keuzes maken. Je kan niet alles doen.

Hans GoorHuis

Belangrijk dat iedereen bijdraagt wat hij kan of Ik denk dat de oorsprong van naoberschap was dat je door sociale cohesie elkaar wilde helpen.

wil. We moeten niet altijd terug naar het oude.

Hans GoorHuis

Later is het een verplichting geworden “Dat regelt de buurt nu eenmaal”. Nu is het meer een keuze: je kunt nee zeggen, maar je kunt ook zelf kiezen of je wilt helpen. Je creëert je eigen community. Je verzamelt nu mensen om je heen waar je je prettig bij voelt. Belangrijk hierbij is oprechtheid, authenticiteit. Het geografische gebied is niet meer bepalend.

rolf Winter

MODERN NAOBERSCHAP IS... elkaar respecteren als buur ongeacht de sociale kring waar je je in beweegt. Weten dat je elkaar om hulp kunt vragen zonder hier een bezwaard gevoel bij te hebben. Geen sociale controle, wel interesse. Een band opbouwen met elkaar door deel te nemen aan dorpse activiteiten zoals een wagenbouw met de buurt. Een Noaber Kookclub. – Janine Dijkerman uit Barchem

irl

MODERN NAOBERSCHAP IS... “Buren staan altijd klaar, groeten elkaar!”, zoals onze buren zeiden toen ze vanuit Utrecht naar Lengel verhuisden. Modern Noaberschap gaat verder! Denk aan samenwerking van bedrijven met goede doelen. Samen van dromen naar daden! – Judith Arendsen uit Lengel

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... ieder lekker zijn gang laten gaan, je niet overal aan storen en er voor iemand zijn als dat nodig is. – Maurice Goossens

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... het spontaan of gepland ongeconditioneerd helpen van elkaar in de kleinere en grotere dingen van het leven met als doel de ander tot directe steun te zijn en weer perspectief te bieden. Van het bieden van een luisterend oor tot en met financiële ondersteuning. – Henrik Stevens uit Vianen

irl 64

MODERN NAOBERSCHAP IS... aan kunnen kloppen bij je naober voor hulp, dat kan zijn van suikerklont tot wachtwoord van zijn draadloze internet bij storing eigen internet, zeker in deze digitale wereld. Maar we mogen het persoonlijke zeker niet uit het oog verliezen, want dat is toch zeker zo belangrijk. - Anja Wiegerinck uit Groenlo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... via Twitter, Facebook en LinkedIn, je website, weblogs en e-mail, de sport en de kantine de leden van de voetbalvereniging bij elkaar brengen. Bij vv Viod zijn ze sinds kort actief op de sociale netwerken de leden te informeren. Ze leren van andere leden over hoe dit beter te doen. Telkens op zoek naar de beste manier om alle generaties in de vereniging op de hoogte en betrokken te houden. – Erno Hannink uit Doetinchem

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... je mede verantwoordelijk voelen voor je directe leefomgeving. Belangstellend voor je naaste, inzet voor verenigingen in dorp of buurt, samen doen. – Paul Seesing uit het mooie dorp Keijenborg

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... voor mij, het vertrouwen in elkaar hebben, dat als je echt iemands hulp nodig hebt, je weet dat je noaber er voor je is. – Martijn Post uit Enschede

irl 65

â&#x20AC;&#x153;Het lukt door gezamenlijke passie en omdat we elkaar helpen in de buurtâ&#x20AC;?

”Er wordt een veldtoertocht georganiseerd voor het goede doel met bekende Nederlandse wielrenners.” Ik ging gelijk rechtop zitten, toen mijn vriend thuiskwam met dit bericht. De volgende dag zat ik er al middenin. Samen met een aantal streekgenoten stampten we in maar zes weken een mooi evenement uit de grond. De route werd uitgezet door een bevriende toerfietsvereniging, landeigenaren stemden spontaan toe in het gebruik van hun land, een restaurant stelde de locatie ter beschikking, vele bedrijven hielpen financieel mee, vrijwilligers melden zich vanzelf, ook de Nederlandse wielertop deed belangeloos mee en op de dag zelf waren er ruim 700 deelnemers. Waarom dit allemaal lukte? Omdat er een groep enthousiaste mensen opstond die samen iets goeds wilde doen. Reden van de tocht was namelijk geld inzamelen voor Stichting Kinderwensmobiel. Omdat er een gezamenlijke passie was én omdat we elkaar helpen in de buurt. Een paar weken later kwamen we bij elkaar. Het evenement was een succes. We hadden veel complimenten gekregen en een enorm geldbedrag opgehaald. We wilden meer! Maar er waren ook kritische geluiden. En het hardst klonk de oproep om iets te doen voor kinderen om de hoek, voor de kinderen in de Achterhoek waarvoor sport en spel niet zo gewoon is, voor onze eigen buurtkinderen, onze eigen kleine naobers. We keken elkaar aan en Stichting Kanjers voor Kanjers was geboren. Nu zorgt de stichting samen met vele vrijwilligers voor lachende kindergezichtjes in de Achterhoek. Het buurjongetje dat een aangepaste rolstoelfiets nodig heeft, de zorgboerderij die zo graag een trampoline wil, een bus vol kleine voetbalfans naar een wedstrijd bij De Graafschap, jonge mantelzorgers uit onze eigen omgeving die even hun zorgen vergeten tijdens een survivalweekend. Juist die lokale betrokkenheid zorgt voor het succes van Kanjers voor Kanjers.

Waar ligt de grens tussen vrijwilligerswerk en naoberschap? In de gesprekken die we hebben gevoerd kwam steeds weer de onduidelijke grens ligerswerk en wanneer is het modern naoberschap? Als we kijken naar het verhaal over Kanjers voor Kanjers, dan doemt ook de vraag op of het gaat om vrijwilligerswerk of een nieuwe vorm van naoberschap. Zo zijn er wel meer initiatieven tegen het licht te houden. Terwijl wij natuurlijk alle initiatieven, die een positieve bijdrage leveren aan wij daar kritisch over zijn, juist niet! Aan de andere kant willen we meer duidelijkheid over het begrip modern naoberschap geven. Een lastige kwestie, vooral als het gaat om het grijze gebied tussen vrijwilligerswerk en nieuw naoberschap. Daar zijn we Vrijwilligerswerk wordt daar omschreven als ‘het geheel van activiteiten uitgevoerd door een vrijwilliger, zonder vergoeding, en met een maatschappelijk doel en voor anderen, hetzij individuen, groepen of de samenleving in haar geheel (maar zonder familieband), binnen een organisatie, met of zonder rechtspersoonlijkheid.’ 16 Op meerdere sites van vrijwilligerscentrales leggen ze het uit als: Vrijwilligerswerk is simpel. Je geeft je tijd voor het doen van iets zinvols, zonder betaald te worden (eventueel met uitzondering van onkosten). Een vrijwilliger is iemand die regelmatig voor een instelling werkzaam is en niet voorkomt in de loon- en salarisadministratie, hoewel er van een (geringe) onkostenvergoeding sprake kan zijn. 17 ons duidelijke verschillen tussen zowel het oude als het nieuwe naoberschap enerzijds en anderzijds vrijwilligerswerk.

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... sociale controle. In de goede zin van het woord. – Joke Pot

VriJWilliGersWerk is:

naobersCHap is:

Vrijwilligerswerk wil je doen omdat je

Naoberhulp doe je om de ander te helpen,

er zelf blij van wordt

omdat we dat nu eenmaal zo doen én omdat je sociaal verbonden wilt zijn Hulp die wederzijds is Hulp die niet beroepshalve wordt verricht

met betaald werk

een wijk, een buurt of regio Hulp die aanvullend kan zijn aan betaald werk,

week inneemt

maar ook door betaald werk zou kunnen

Vrijwilligerswerk is wel vrijwillig maar

worden vervangen

niet vrijblijvend

Geen minimum of maximum aantal uren per week en niet opgehangen aan het aantal uren Naoberschap is, net als vrijwilligerswerk, vrijwillig maar niet vrijblijvend Hulp die gebaseerd is op tradities en ongeschreven, maar duidelijke regels

voor iemand die 200 kilometer verderop woont, is het niet je naober. Daar komt bij dat je je naobers kent. Blijft wel de vraag: waarom doe je het? Dagelijks horen wij om ons heen: “Ach, dat doe ik wel even voor je.” Met als uitleg: “Kleine moeite.” of “Eh… dat doe je toch gewoon voor elkaar?” Maar wij vragen ons af waarom. Omdat je sociaal verbonden wilt zijn? Vrijwilligerswerk heeft vaak te maken met een bepaald goed doel (KiKa, Nierstichting, Oranjefonds etc.), mensen die je niet persoonlijk kent (bijvoorbeeld Cliniclowns, Doe een wens), een vereniging (voetbal, muziek, dansen). Je kiest er vrijwillig voor om vrijwilligerswerk te gaan doen. In het geval van naoberhulp help je een ander omdat je weet dat die ander jou ook helpt en omdat je vindt dat je dat voor elkaar moet doen, beeld wat duidelijker te maken.

Als buurvrouw Klein Wassink van een paar huizen verderop naar het ziekenhuis moet en ik breng haar even, dan is het naoberhulp. Krijg ik als vrijwilliger bij de vrijwilligerscentrale een telefoontje van een coördinator van de vrijwilligerscentrale dat diezelfde mevrouw Klein Wassink vervoer naar het ziekenhuis nodig heeft, dan is het vrijwilligerswerk. Maar vraagt buurvrouw Groot Kormelinck of ik buurvrouw Klein Wassink even naar het ziekenhuis kan brengen, dan is het toch weer naoberhulp. Het belangrijkste onderscheid tussen vrijwilligerswerk en naoberschap zit hem in het wederkerigsheidprincipe en de organisatievorm. Het wederkerigheidsprincipe is een sterk onderdeel van naoberschap, terwijl het geen onderdeel uitmaakt van vrijwilligerswerk. De vrijwilligerscentrale is een organisatie met geschreven regels en wetten en de mensen binnen die organisatie hoef je niet allemaal persoonlijk te kennen. Het naoberschap is een netwerk van ongeschreven regels waarbij men elkaar persoonlijk kent. Deze voorbeelden gaan nog steeds uit van het ‘oude’ naoberschap en de grens met vrijwilligerswerk. Dat waren - en zijn - nog steeds twee verschillende zaken, ook al gaat het in beide gevallen om het verlenen van hulp en ondersteuning aan anderen. Bij de nieuwe varianten van het naoberschap is de grens nog steeds vaag. Dat blijkt uit de voorbeelden die we in dit hoofdstuk verzameld hebben. Achter nieuwe initiatieven met goedklinkende en goedbedoelde termen als ‘naoberschap’ en ‘naoberhulp’ gaan in sommige gevallen vrijwilligersorganisaties schuil. Met de term wordt een beroep gedaan op mensen om iets te doen voor je medemens. En als je je roots hebt in het oosten van Nederland of je woont er, dan is het een krachtige oproep omdat het een bekend precies hetzelfde zijn als vrijwilligerswerk, dan hoeven we daar ook niet ingewikkeld over te doen. Dan is het ‘gewoon’ vrijwilligerswerk met een pakkende term die het

dat vrijwilligerswerk en het oude en nieuwe naoberschap niet hetzelfde zijn. Maar ook het vrijwilligerswerk is in beweging en aan veranderingen onderhevig. Ook binnen het vrijwilligerswerk wordt gesproken over oude en nieuwe vormen van vrijwilligerswerk. Nieuw vrijwilligerswerk en nieuw naoberschap, is er nog een grens en waar ligt die dan?

Nieuwe vormen van naoberschap en nieuwe vormen van vrijwilligerswerk Meer en meer horen we dat het zo lastig is om vrijwilligers te vinden. Onze levens zijn veel voller en drukker geworden. Je herkent vast het voorbeeld dat het afspreken met vrienden een lastige opgave is, omdat iedereen elk weekend wel wat te doen heeft. familiebezoek… Vrijwilligersorganisaties signaleren dit natuurlijk ook en zijn op zoek naar een oplossing. willigers. De oplossing wordt gezocht in nieuwe vormen van vrijwilligerswerk. De kenmerken van deze nieuwe vorm vertoont grote overeenkomsten met onze duiding van worden en anders georganiseerd, zodat het voor mensen makkelijker wordt om het in bedenk je wel even wat de gevolgen zijn. De komende drie, vier, vijf jaar zit je er waarschijnlijk aan vast. In de krant staan regelmatig foto’s van vrijwilligers die geëerd worden, omdat ze zich al 25 jaar inzetten. In de veranderende samenleving, waar individualiteit en persoonlijke ontwikkeling belangrijke waarden zijn, zitten mensen hier niet meer op te wachten. In het rapport ‘Lokale coördinatie, de onmisbare schakel’ van het vrijwilligerswerk deden uit sociaal plichtsbesef is voorbij. Vrijwilligerswerk moet meer en meer leuk, uitdagend, lerend, passend bij de vrijwilliger en vooral ook weer eindig zijn.’ (2010 (b): 9) Als dit de nieuwe trend is binnen het vrijwilligerswerk, dan begrijpen we wel dat in de Achterhoek het begrip naoberschap erbij wordt gehaald. Je bent sneller geneigd iets te doen voor mensen die je kent, bij wie je hoort of bij wilt horen. Dit verklaart onder andere het succes van een stichting als Kanjers voor Kanjers. Maar is dat het antwoord? het vervullen van vrijwilligersvacatures, maar het is geen oplossing voor alles. Die indruk zou je wel bijna kunnen krijgen, gezien de ‘revival’ van het begrip naoberschap.

Over ‘oude’ en ‘nieuwe’ vrijwilligers Vrijwilliger worden is niet altijd vanzelfsprekend. Er bestaan tientallen leuke en interessante dingen die onze aandacht opeisen: televisie, sport, een avondje uit met vrienden... Tenminste, als we Onderzoek toont aan dat er niet meteen sprake is van een afname of vermindering van het vrijwilligerswerk, maar eerder van een gedaanteverandering.

organisaties gewend zijn. De ‘oude’ vrijwilliger had veel tijd, was breed inzetbaar en bereid om zich voor jaren aan een organisatie te binden. De ‘nieuwe’ vrijwilliger’ heeft haast, wil in korte tijd veel al heeft. Om die nieuwe vrijwilliger binnen te halen, zullen organisaties anders moeten werken.’ De nieuwe vormen van vrijwilligerswerk zijn onconventioneel, ongebonden, tijdelijk, pragmatisch, concreet, gefocust, doelgericht, vluchtig (gemiddeld twee à drie jaar)… Dikwijls kenmerken ze éénmalige verbintenis die ontstaat uit protest tegen bijvoorbeeld een bepaalde situatie. Dit in tegenstelling tot de toewijding van de vroegere vrijwilliger, die met een levenslange verbintenis een abstract doel zoals naastenliefde kon nastreven. Denk er wel altijd aan dat de ‘oude’ vrijwilligers geen uitgestorven soort zijn. Een organisatie 18

Wederkerigheid, zelfredzaamheid en leefbaarheid van het platteland maken - nog steeds - het verschil In dit hoofdstuk hebben we de relatie tussen vrijwilligerswerk en naoberschap wat theoretisch, omdat in de praktijk de begrippen door elkaar worden gebruikt. (zie kader) De praktijkvoorbeelden die dat niet doen, hebben wij al bij hoofdstuk 3 genoemd, maar die zijn op ĂŠĂŠn hand te tellen. Door vrijwilligerswerk en naoberschap naast elkaar te leggen, begrijpen wij wel beter waarom er ruis op de lijn ontstaat. Vrijwilligerswerk gaat ook over hulp bieden, is ook bezig met een zoektocht naar nieuwe vormen die passend zijn in deze tijd en doet ook een beroep op ons als burgers om je in te zetten voor de maatschappij. Maar ondanks alle overeenkomsten en alle mooie, goede en noodzakelijke initiatieven op dat vlak, blijven wij er bij dat (nieuw) naoberschap en (nieuw) vrijwilligerswerk toch anders van aard hoort bij de zelfredzame levenswijze op het platteland in het oosten. En in tegenstelling tot het eenrichtingsverkeer bij vrijwilligheid - even los van de dankbaarheid die je als vrijwilliger kunt ervaren - is wederkerigheid ook bij nieuw naoberschap nog steeds een onderscheidend principe. Het ontbreekt ons - voorlopig - nog aan een lijst van praktijkvoorbeelden waarin deze gedachte glashelder naar voren komt. Het zou natuurlijk ook zo kunnen dat die praktijkvoorbeelden er wel zijn, maar niet vindbaar zijn omdat ze zo vanzelfsprekend zijn en niet expliciet als modern naoberschap worden benoemd. Dat blijkt wel in het volgende hoofdstuk over modern naoberschap en andere vormen van ontmoeten.

Te pas en te onpas? Dat meer mensen zien dat het begrip naoberschap te pas en te onpas wordt gebruikt in relatie tot vrijwilligerswerk, lezen we in de ingezonden mededeling van Gerda Welt op het opinie- en inspiratieblog www.swengel.nl (een initiatief van Spectrum CMO Gelderland).

Naoberschap overbelast? Ingezonden door Gerda Welt op 14 september 2011

Hoe rekbaar is het Naoberschap? De koepel van de vrijwilligersorganisaties (NOV) geeft ons een belangrijk inzicht. Het is helemaal niet slecht gesteld met de vrijwillige

gemeenten willen toch dat het initiatief meer en meer bij de burger komt te liggen? Sommige gemeenten hebben het mooie Achterhoeks/Twentse begrip ‘Naoberschap’ zelfs hiervoor ingepikt. Zoals de gemeente Berkelland. Maar als in Nederland al zoveel mensen vrijwilliger zijn, hoe kunnen we dat dan nog uitbreiden? Swengel ziet een snelkookpan voor zich. “hee hoi, hoe gaat het ermee?” “Goed, drukdruk-druk hè” Ga je vast steeds meer horen. Mensen moeten meer en langer werken, meer vrijwilligen en meer mantelzorgen voor hun familie of buren. Zelfs bij de politie moeten mensen vrijwilliger worden. Dat klinkt krom toch? Je vraagt je op den duur af, hebben we eigenlijk nog wel voorzieningen? Ander risico is dat steeds meer betaalde banen worden vervangen door vrijwilligerswerk. Dan wordt het voorzieningennetwerk dus kwetsbaarder. Of zit er nog wel rek in? Moeten we gewoon minder TV kijken, Twitteren, LinkedIn-en en lekker de handen uit de mouwen steken! Bijvoorbeeld in de buurt, het bejaardenhuis, of de sportvereniging.

Voorbeelden van (nieuw) vrijwilligerswerk of (nieuw) naoberschap? De term naoberschap en vrijwilligerswerk worden vaak met elkaar in verband gebracht en soms is een onderscheid moeilijk te maken. In sommige gevallen wordt ook het begrip ‘Mantelzorg’ in een adem genoemd, om het nog ingewikkelder te maken. Wij hebben veel voorbeelden gevonden van initiatieven waarin het woord naoberschap voorkomt. Het zijn initiatieven van Groningen tot en met Gelderland. We hebben ervoor gekozen, hier een kleine opsomming te geven. Met dit boek in de hand kunt u zelf beoordelen of het naoberschap is, of dat het meer de te maken heeft met vrijwilligerswerk. De voorbeelden laten zien dat het veelal betrekking heeft op met ‘iets voor elkaar doen’ en de zwakkeren in de samenleving.

Stichting Noaberschap - Appingedam In Groningen is er een groep van vijfendertig vrijwilligers van de Stichting Noaberschap uit Appingedam, die zich al ruim zestien jaar inzet voor mensen die dreigen te vereenzamen. Ze mensen thuis, zorgen voor vervoer o.a. naar het ziekenhuis, helpen bij het invullen van formulieren en doen kleine klusjes bij mensen thuis. Het persoonlijke contact staat altijd voorop. ‘Naobers’ noemen de vrijwilligers ‘cliënten’. De stichting biedt hen hulp zoals die vroeger als burenhulp heel vanzelfsprekend was. De stichting won in 2011 de door de provincie Groningen uitgereikte prijs voor Vrijwilliger van het Jaar in de categorie zorg. 20

Noaber Foundation - Lunteren De Noaber Foundation uit Lunteren wil bijdragen leveren aan het oplossen van een aantal hardnekkige maatschappelijke problemen. Dat doen ze op een ondernemende manier, zoals onderDit betekent dat ze in hun werk methoden en technieken gebruiken die deels zijn ontleend aan de wereld van het traditionele investeren. Op die manier proberen ze de maatschappelijk impact van hun ‘noabers’ en zichzelf te vergroten.

verstrekken van donaties en ze streven daarbij naar ‘alleen maar impact’ (impact only). Noaber Ventures investeert in bedrijven en organisaties die in staat zijn om omzet te genereren. Daarbij gaat het ‘in de eerste plaats om impact’ . Financiële rendementen worden niet uitgesloten en opnieuw geïnvesteerd. 21

Stichting Noaber project - Rwanda Stichting Noaber project, met roots in Twente, richt zich op het dorp Rukara in Rwanda. De stichting heeft een drieledig doel: ‘het verminderen van de kindersterfte, het beperken van ondervoeding’ en het geven van een kans aan een kind. 22

Stichting Present Deventer Deze stichting verbindt collega’s, clubgenoten, kerkgenoten of vrienden met elkaar om zich in te zetten voor mensen die een steuntje in de rug kunnen gebruiken. Zij wil het naoberschap terugbrengen in de maatschappij. Ook nu zijn er nog steeds veel mensen die hulp willen geven en die hulp nodig hebben. Stichting Present brengt ze bij elkaar, zodat men elkaar werkelijk ontmoet en werkelijk iets voor elkaar betekent. Zo organiseerde ze een wandeling voor mensen die in een zorginstelling wonen en een manicuremiddag voor ouderen. Andere voorbeelden zijn schilderen, behangen, het opruimen van een vol huis of het helpen met de tuin. 23

Naobercontact - Berkelland In de gemeente Berkelland (waar het woord naober en naoberschap veel opduikt in beleidsteksten, kun je een Naobercontactje plaatsen. Daarmee faciliteert Betula spontane contacten tussen iedereen die contact zoekt, mensen die iets voor een ander willen betekenen, organisaties die iets voor een ander willen betekenen (Zonnebloem, Humanitas, Kerkelijke organisaties, GGNet, e.a.) en voor aanbieders van (groeps)activiteiten. 24

Huur een Noaber – Ommen en Losser In Ommen en Losser startte in 2006 het project ‘Huur een Noaber’. Mensen die praktische ondersteuning of gezelschap nodig hebben kunnen via dit project in contact komen met ‘noabers’ die hun diensten aanbieden. Thuiszorgorganisatie VVT bemiddelt tussen de vraag en het aanbod. 25

Transfercentrum De Noaber - Hardenberg Project De Noaber is een plan van ondernemers uit Hardenberg om personeel dat bij de ene werkgever (tijdelijk) overbodig is onder te brengen bij een andere werkgever of bij te scholen. Op deze manier houdt de werkgever binding met zijn werknemers. Dit vergroot weer de kans dat het personeelslid terugkeert naar zijn vroegere werkgever, zodra er weer werk is. De werknemer hij of zij blijft actief op de arbeidsmarkt. 26

Er zijn minder mensen die meedoen in verenigingen. Je moet het anders gaan organiseren, meer vrijheid geven aan mensen en ze vertrouwen geven. Vrijwilligerswerk is niet vrijblijvend, maar je geeft vertrouwen. Je zoekt mensen die passie ergens voor hebben. In het bedrijfsleven kun je afscheid nemen van mensen, omdat ze niet voldoen in een bepaalde functie. Hier heb je met elkaar te maken en heb je respect voor elkaar.

Harry fukkink Mantelzorg ligt heel dicht bij het naoberschap. Het verschil is dat mantelzorg veel meer vanuit de gezinsrelatie of familierelatie vormgegeven wordt. Naoberschap heeft in mijn optiek te maken met geboortegrond, met roots. Wat doe ik voor mijn medemens op mijn geboortegrond.

Wim peters

Hype HouVast 78

...modern naobersCHap en VriJWilliGersWerk... Er zijn maar weinig mensen die ‘nee’ zeggen

Binnen het bestuur van het Kulturhus hadden

tegen een kortdurende bijdrage aan de samen-

sommigen best moeite met het gebruik van het

leving. Als het overzichtelijk is, dan doen

begrip naoberschap voor de actie. Naoberschap

mensen dat. Dat is wat anders dan in het

gaat over hulp over en weer. Wederkerigheid

verleden. Toen ging je anderen in de buurt

moest dan ook centraal staan bij de Naoberactie.

verzorgen tot achter de komma, of het inwonen

Je moet als donateur ook wat van het Kulturhus

van drie generaties in een huis, dat zijn vormen

terug kunnen verwachten. Er zijn verschillende

die nu niet meer passen. Maar als er nu iemand

ideeën om die wederkerigheidsgedachte vorm

hulp nodig heeft, dan kun je dat ook met een

te geven. Bijvoorbeeld door het organiseren van

aantal gezinnen regelen.

een feestje voor de donateurs, of het oprichten

leo sCHarenborG

van een naobersteunpunt binnen het Kulturhus waar mensen terecht kunnen met vragen

Het weer onderdeel zijn van een gemeenschap,

en men elkaar kan helpen. Andere vormen zijn

je daarvoor in willen zetten en gewaardeerd wor-

servicediensten. Een boekenservice, taxiservice,

den, dat is volgens mij het moderne naoberschap.

kleine klusjes, boeken ruilen enzovoort. Mensen

Als gemeente zul je moeten blijven investeren

moeten elkaar kennen en wat voor elkaar willen

in het netwerk, in de vrijwilligers en het blijven

doen. Het samen delen is daarbij van belang.

entameren van activiteiten. De kunst voor ons

dirk stoeVenbelt

is dat wij de nieuwe vrijwilligers willen kennen. Wat fout gaat in onze samenleving is dat jonge mensen best wel wat willen doen, maar vaak worden tegengehouden door de oude structuren en het oude denken. De afrekencultuur van ‘ je moet je zo en zo lang je hier aan verbinden anders ben je niet welkom’, daar moeten we vanaf.

Henk aalderink

MODERN NAOBERSCHAP IS... met een grote mate van vanzelfsprekendheid een rol spelen in je eigen woon/werkomgeving waarbij het eigenbelang een onderdeel uitmaakt van het gezamenlijk belang. – Hans Hartemink geboren Winterswijker en getogen Aaltenaar

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... Weten dat je er bent als het nodig is. – Eric Kouters uit Neede

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... er voor elkaar zijn in goede en slechte tijden, te allen tijde binnen kunnen vallen. Elkaar helpen over en weer (wat reuze gezellig is) en op tijd een lekkere borrel en eten. Wie goed doet, goed ontmoet! – Conny Benning uit Barchem

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... contacten onderhouden, elkaar binden, gezelligheid op zijn tijd en bewust zijn van de kracht van naobers, zodat er een (h)echte band ontstaat. Natuurlijk kan dit door gebruik te maken van alle moderne technieken, moar as ut d’r echt op an kump dan mo-j d’r gewoon hen. – Marc van der Linden

irl 80

MODERN NAOBERSCHAP IS... zeker belangstelling hebben voor de mensen om je heen en voor hen klaarstaan als dit nodig is. Even oppassen, een nieuw aangelegde tuin bekijken, helpen met de straat versieren, zo blijf je in contact met elkaar. Toch miscchien wel een beetje ouderwets noaberschap. – Carola Steentjes uit Groenlo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... de sociale media gebruiken als sociale controle om elkaar toch ‘in de gaten’ te kunnen houden en te helpen, als dit in fysieke zin niet altijd lukt. Er gaat niets boven persoonlijk contact, maar dit is een goede tweede. – Roy Oostendorp uit Groenlo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... bewust gesprekjes met je Japanse buurvrouw aanknopen, zodat ze zich welkom en gezien voelt in ons land en zo sneller de Nederlandse taal oppikt. – Anna Hoekman

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... meer dan aandacht voor de mensen in de straat of buurt waar je woont. Het gaat om de mensen om je heen. Sta je klaar als de nood aan de man komt? Kun je rekenen op hulp van anderen, als je die nodig hebt? – Wilbert Rodenhuis uit Enschede

irl 81

“Een verzamelplek voor jong en oud”

“Als je in de Achterhoek een café binnenstapt, doe dat dan met de handen in de tesse (broekzak) en ga met de rug tegen de teek (bar) anstaon. Kijk nonchalant rond en bestel eerst vier bier. Niets zeggen, gewoon vier vingers opsteken”, zei ras-Achterhoeker Frans Miggelbrink in een stoomcursus Achterhoekse cultuur tijdens de Zwarte Cross. Maar wat daarmee vervolgens te doen? Simpel. “Loop naar de eerste de beste Achterhoeker die je ziet, zeg ‘moi, biertje’ en het ijs is gebroken. Vervolgens heb je een geweldige avond.” Zo gaat dat dus. Achterhoekers zijn gek op feesten. Wij zijn er mee opgegroeid. Elk dorp of buurtschap kent een eigen feest. Sinds ik in Groenlo woon ga ik jaarlijks naar de kermis. Niemand vraagt me: ”Ga je naar de kermis?” De standaardvraag is: ”Hoeveel dagen ga je?” Heb je het in Tilburg over de kermis, dan denkt iedereen aan straten en pleinen vol reusachtig grote attracties, suikerspinnen, schiettenten en kaneelstokken. In de Achterhoek houdt het vaak op met een draaimolen, botsauto’s, oliebollen en een Cakewalk. De grootste attractie is de tent. Een grote tent met een podium en in iedere hoek een bar. Een verzamelplek voor jong en oud. Een evenement waar iedereen rekening mee houdt. Een mooie gelegenheid om terug te keren naar je geboortedorp, om vrienden van vroeger te ontmoeten. En hebben we het over kermissen, dan worden in één adem ook de Oranjefeesten en de Septemberfeesten genoemd.

Feesten en partijen als ontmoetingsplek In het traditionele naoberschap weten ze wel raad met feesten. Kleine gelegenheden worden aangegrepen om gezellig met elkaar een borrel te drinken. Trouwerijen, zilveren en koperen bruiloften worden over het algemeen groots gevierd. In de tijden dat het platteland in het oosten nog niet goed ontsloten was, had de naoberschap ook een sociale functie. Het elkaar ontmoeten, gezelligheid met elkaar, was net zo goed een belangrijk onderdeel van de naoberschap als het elkaar helpen. Je familie of vrienden stonden niet zo maar bij je op de stoep en er moest hard gewerkt worden. Ontspanning en gezelligheid met elkaar op zijn tijd was ook belangrijk en dat vierde je dan met je naobers. Tegenwoordig kun je naar elk feest in Nederland afreizen binnen of buiten de landsgrenzen. Afstand is geen beperking meer. Ontmoeting en gezelligheid hoeven niet langer in de buurt plaats te vinden. Als je wilt kun je het hele jaar door feesten. Als er zoveel aanbod en mogelijkheden zijn, dan zou je denken dat de ‘traditionele’ feesten om te zeggen dat het traditionele naoberschap hier nog het meest verankerd is. De Achterhoek kent vele evenementen en feesten. Zo heeft ieder dorp of stad zijn jaarlijks terugkerende feestdagen. De Larense Kermis, de Septemberfeesten, het Barchems feest, maar ook relatief nieuwe vormen, gekoppeld aan een dorp of stad, zoals de Keidagen, Huntenpop en Reurpop lopen goed. Vergeet hier ook niet de paasvuren, (bloemen)corso’s, schutters- of koningsfeesten en het op sommige plaatsen sterk vertegenwoordigde carnaval. Vroeger, in onze jeugd, was ‘de tent’ van Normaal dé trots van de Achterhoek. De laatste vijftien jaar is daar een heel nieuw en groots evenement bijgekomen: de Zwarte van Nederland met 152.000 bezoekers en het grootste motorsportevenement in Europa. De trots van de Achterhoek. Samen werken aan een groots en uniek gebeuren. Daarin zit precies de kracht; niet dat je meewerkt, maar het eraan mogen meewerken. Lange dagen, keihard werken. Het meest bijzondere is dat iedereen die je tegenkomt je groet, alle medewerkers lopen rond met een brede glimlach of een grote grijns. En ook het publiek tijdens de festivaldagen is bijzonder. Het is een evenement voor jong en oud, alle leeftijden lopen door elkaar. De mensen zijn misschien niet anders, maar wel de manier waarop ze met elkaar omgaan. Er heerst grote saamhorigheid. Dreigt er een

keer een opstootje, dan zijn er altijd vrienden die de boel sussen en elkaar aanspreken op gedrag. Ook hier doet dat biertje van Frans Miggelbrink wonderen: het ijs is gebroken, we feesten weer vrolijk verder. Het in hoofdstuk 2 aangehaalde onderzoek van Vermeij beschrijft dat buurtfeesten belangrijk zijn voor de sociale samenhang in de buurt. (2008b: 128) Als mensen elkaar leren kennen in een gezellige sfeer, dan draagt dat bij aan het woon- en leefplezier. De evenementen waar we het over hebben, gaan wel wat verder dan het buurt- of dorpsfeest, als je kijkt naar de omvang. Maar de kern ervan: plezier met elkaar hebben, gezellig samen zijn, is hetzelfde als vroeger en heeft hetzelfde effect. Het draagt bij aan de saamhorigheid, identiteit en verbondenheid. Feesten en evenementen in de Achterhoek vormen een bindend element en ontstaan door en voor elkaar, vaak zonder subsidies. Er is een groep mensen die zichzelf organiseren, hun schouders ergens onder zetten en er voor gaan. Het houdt de Achterhoek levend en levendig. Dat wordt nog eens onderstreept in het recent verschenen Achterhoek boek: “Daar waar iemand zich prettig voelt en op zijn gemak, daar kan je genieten van het leven. Zoals Bernard Stegeman het verwoordt: Daôr bu-we rech in onzen schik, Zoo as ne spook in ’t water, Daôr hé-we pretkes, meer as zat (…) En in de Achterhoek valt veel te genieten: van natuur, van de historie en dan alle activiteiten die georganiseerd worden. In een tijd dat het dagelijkse werk zwaar is, bijvoorbeeld in de landbouw, zijn feestjes en de viering van gelegenheden als kermissen, een welkome afwisseling van het dagelijkse bestaan.” (2011 (b): 51)

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... een goede band met onze Marokkaanse buren. Zij zorgen voor ons huis als we weg zijn. Ook wisselen we eten uit of lenen melk. Als bedankje gaan er taarten en koekjes heen en weer, je geeft immers geen leeg bord terug. Met oud&nieuw bak ik voor hen oliebollen en appelflappen en met suikerfeest krijgen wij een bord koekjes. - Anneke Hermsen uit Utrecht

Saamhorigheid en zelfredzaamheid bij de dorpsfeesten In hoofdstuk 2 hebben we uit het onderzoek ‘Van Spölleman tot Normaal’ geciteerd. Dat doen we nu weer, want de titel zegt het al: het onderzoek gaat onder andere ook over het feestgedruis in de Achterhoek. De onderzoekers stellen dat het ‘wij-gevoel’ van de Achterhoeker zich uit in een ‘dorpsfeest’ of in een rijk ‘verenigingsleven’. De identiteit van de Achterhoeker, de gemeenschap (dorp of buurt) en de uitingen daarvan (het dorpsfeest) staan in verbinding met elkaar en beïnvloeden elkaar over en weer. (2005 (b): 2,8)

Saamhorigheidsgevoel Actief zijn met elkaar in dorpsverband, of binnen een vereniging, schept een band en creëert een wij-gevoel. Ontmoetingsplekken als school- en dorpsplein versterken de sociale binding. Het dorpsfeest is het hoogtepunt van het jaar en valt niet meer weg te denken. Achterhoekers zijn weliswaar geen Bourgondiërs, maar als ze feestvieren, doen ze het goed. De woorden ‘ontmoeten’, ‘jong en oud’, ‘gezelligheid’ en ‘traditie’ passen hier goed bij. Bij het gevoel van saamhorigheid hoort ook de vanzelfsprekendheid van de groet. Mensen geven elkaar aandacht en helpen elkaar, waarbij men denkt in generaties. Binnen een dorp is niemand anoniem. Hoewel men veel op elkaar let, wordt de sociale controle voornamelijk als positief beschouwd. ‘Je wordt gekend.’ Bewoners zijn betrokken bij hun dorpsgenoten, wat weer stimulerend werkt voor daadwerkelijke zorg. Je voelt je nooit eenzaam in de Achterhoek. Dit ‘omzien naar elkaar’ leeft eveneens bij jongeren. ‘Bij feesten is relatief weinig trammelant; het onderling corrigerend vermogen van jongeren is opvallend groot.’

Zelfredzaamheid Dorpsfeesten, ‘wij-gevoel’ en jongeren die hun eigen vermaak organiseren: het verenigingsleven wordt gezien als smeerolie van de lokale gemeenschap. Veel verenigingen zelfredzaamheid en het gevoel van samen doen is terug te voeren op vroegere tijden. Kleine boeren in de Achterhoek hadden elkaar simpelweg nodig: er heerste gemeenschappelijke armoede. Naoberschap (burenhulp) was noodzakelijk en daarom een plicht. In De Stentor van 18 november 2011 wordt het bovenstaande mooi omschreven in het artikel: ‘Achterhoeker heeft liever feest dan cultuur’. Het artikel geeft een treffende omschrijving van de feestende Achterhoeker en haalt daarbij ook het naoberschap aan: “Jos Wessels meent dat het naobergevoel is verschoven van de aloude naoberplicht naar feesten zoals rond Abraham, ooievaar (bij geboorte), buurtfeest. Overdreven groepsgevoel ziet hij bij voetbalderby’s. De Achterhoeker heeft liever feest dan cultuur, maar maakt graag een uitzondering voor de ‘eigen’ (=plaatselijke) toneelclub. Jan van der Lende merkt op dat de aloude volksfeesten met koningschieten en dergelijke in de Achterhoek ook de jongeren (nog) opvallend sterk aanspreken. Kees Poskamp noemt de Zwarte Cross het summum waar alle Achterhoekse eigenschappen in samenkomen.” (De Stentor, 2011: 29)

Het Kulturhus als ontmoetingsplek meer in de beslotenheid van de naoberschap. Je komt elkaar tegen op het schoolplein, bij de supermarkt, de bakker, het voetbalveld, de muziekvereniging of in het dorpshuis. Legio mogelijkheden. Tenminste, als al die ontmoetingsplekken er nog zijn. Rijd door de Achterhoek en je ziet dat de ene kern nog rijkelijk bedeeld is, maar in de andere alleen nog maar de voetbalvereniging bestaat. Het is het angstbeeld van menig plattelander: het verdwijnen van voorzieningen. Die voorzieningen staan nu en in de toekomst onder druk. Soms gaat het niet eens zozeer om de voorziening zelf, maar om de leefbaarheid en het elkaar ontmoeten wat van belang is. Het verdwijnen van voorzieningen haalt de leefbaarheid uit een dorp. Plattelanders beseffen dat. Bestaande voorzieningen worden vaak zo goed mogelijk gecombineerd en dat zie je terug in de vele functies die een dorpshuis vervult. Dorpen of kleine kernen op het platteland koesteren hun dorpshuis. Het zijn de plekken waar mensen, jong en oud, samen kunnen komen. De verenigingen hebben er hun onderkomen, er wordt gesport, optredens gegeven, gecondoleerd bij begrafenissen, aan de bar een biertje gedronken. Nu de leefbaarheid van het platteland onder druk staat door krimp en een terugtredende overheid komen de dorpshuizen weer in beeld als het noodzakelijke, bruisende hart van het dorp. Over het algemeen krijgen de dorpshuizen geen subsidie van de gemeente. Als ze nu nog geld krijgen, dan zal dat met het oog op de terugtredende overheid en bezuinigingen binnenkort vast snel afgelopen zijn. De besturen van dorpshuizen worden zelf verantwoordelijk voor een gezonde exploitatie. Samen met de inwoners zullen ze hun ontmoetingsplek levend moeten houden. Om die reden zijn de afgelopen jaren diverse, verouderde, dorpshuizen getransformeerd tot een â&#x20AC;&#x2DC;Kulturhusâ&#x20AC;&#x2122;. In onze interviews zijn de Kulturhusen vaak naar voren gebracht als voorbeeld van modern naoberschap en onmisbaar voor het leefbaar houden modern naoberschap. Alleen de Kulturhusen die zijn opgebouwd op initiatief van inwoop initiatief van de gemeente zijn gebouwd worden niet als voorbeeld voor modern naoberschap gezien. Het ene Kulturhus is het ander dus niet, als je het vanuit een moderne naoberschapsbril bekijkt. Het gaat om de zelfredzame instelling van de inwoners, van verenigingen, ondernemers en andere instellingen die de handen ineen slaan.

Die genoeg mensen weten te mobiliseren om samen de schouders er onder te zetten.

Deze reactie uit onze interviews wordt bevestigd in recent onderzoek (2012) van het adviesbureau Spectrum. Zij hebben in opdracht van de Provincie Gelderland een evaluatieonderzoek uitgevoerd. Daarin tonen zij aan dat Kulturhusen in de meeste gevallen een positieve bijdrage leveren aan de leefbaarheid en de sociale samenhang in een dorp, maar dat niet ieder Kulturhus daarin slaagt. De onderzoekers hebben kritische succes- en faalfactoren op een rij gezet: ‘Kulturhusen kunnen een bijdrage leveren aan de leefbaarheid van dorpen en wijken. Ze zijn als het ware een sociaal donorhart. In dorpen en wijken waar de leefbaarheid en sociale samenhang onder druk staan als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen als vergrijzing, privatisering en schaalvergroting, hebben Kulturhusen een positieve invloed op de bestaanszekerheid, het woonklimaat, de verzorgingssituatie, het sociale klimaat en het bestuurlijke klimaat. (…) Kulturhusen die centraal gelegen zijn, gezellig ingericht met een goede horecafunctie, geen concurrentie hebben van andere gemeenschapsgebouwen, waar beheerders meedenken en sociaal ondernemerschap hebben, waar samenwerking gestimuleerd wordt en waar bewoners betrokken zijn, hebben de meeste kans van slagen’. 27 Met het voorbeeld van het Kulturhus raken we weer een paar belangrijke elementen van het moderne naoberschap: er wordt een noodzaak gevoeld, het wordt van onderaf (op dorps- of kernenniveau) opgezet en wederkerigheid komt terug (je zet als inwoners ontmoeten). Je houdt met elkaar het leven op het platteland aangenaam.

MODERN NAOBERSCHAP IS... klaarstaan voor je buur. Zonder af te wachten of je wordt gevraagd, in stilte, goed kijkend de helpende hand bieden. Zonder er ook maar een moment een tegenprestatie voor te verwachten. Er zijn voor elkaar. – Frans Jorna uit Rijssen

irl 89

Het Kulturhus “Kulturhus is een Scandinavisch begrip en staat voor een veelzijdig gemeenschapscentrum waarbij meer wordt gedeeld dan alleen de voordeur. Vergaande samenwerking tussen participanten is de sleutel naar een goed Kulturhus. In 2000 is het concept geïntroduceerd in Overijssel, waarna het zich als een olievlek over Nederland heeft verspreid. Een Kulturhus is een voorziening onder één of meerdere daken in een dorp of stadswijk. Participanten in een Kulturhus hebben een gezamenlijke visie over de rol van de voorziening in het dorp of de wijk. Een gezamenlijk beheer en een gezamenlijke programmering zijn daarin de basis. Binnen een Kulturhus worden inventieve verbindingen gelegd tussen organisaties en verenigingen. Dit levert meerwaarde op. Het Kulturhus is een belangrijke ontwikkeling op het gebied van vitaliteit in dorpskernen en stadswijken.” 28

Verschil dorpshuis en Kulturhus Een Kulturhus is een gemeenschapsvoorziening nieuwe stijl. Het kenmerk is integratie van voorzieningen die behoren tot de basisbehoeften van burgers. Een wezenlijk verschil tussen een Kulturhus en een dorpshuis is dat de organisatie van een Kulturhus in tegenstelling tot die van een dorpshuis is gericht op gezamenlijkheid. Dorpshuizen laten vrijwel overal het beeld zien van verschillende instellingen onder één dak, met een klantgerichtheid naar de eigen doelgroep en een gescheiden management en proen accommodatie, voelen zich daarvoor gezamenlijk verantwoordelijk, organiseren dat formeel via een gezamenlijk management en bieden de lokale gemeenschap een geïntegreerd aanbod. Een dergelijk concept vraagt om een andere bouwwijze en ruimtelijke indeling dan bij dorpshuizen. Bovendien zijn de combinatiemogelijkheden groter. 29

Combinatiemogelijkheden Een Kulturhus is in de eerste plaats een organisatievorm waar later een passend gebouw bij ontworpen wordt. Dat betekent dat er een expliciete keuze gemaakt moet worden voor een Kulturhus of een dorpshuis, afhankelijk van de plaatselijke situatie. Binnen een Kulturhus kunnen ook onderwijs en educatie een plaats krijgen, samen met voorzieningen voor maatschappelijke en zakelijke dienstverlening. Het brede school concept is daar een voorbeeld van, samen met de aanwezigheid van de bibliotheek en een kantine. De combinatiemogelijkheden zijn bijna onbegrensd. Samenvattend zijn de uitgangspunten van een Kulturhus: zich daarvoor gezamenlijk verantwoordelijk voelen; dat formeel organiseren via een gezamenlijk management; met betrokkenheid van de bewoners; de lokale gemeenschap via een ge誰ntegreerd aanbod veel meer kunnen aanbieden.

Elkaar ontmoeten: de sociale functie van het naoberschap is nog springlevend Het elkaar ontmoeten, gezelligheid, samenkomen en iets vieren met elkaar is in de traditie van het ‘oude’ naoberschap erg belangrijk. Het sociale aspect is inmiddels belangrijker geworden dan het economische deel (het elkaar over en weer helpen op de boerderij) van het naoberschap. Dat zie je terug in de wijze waarop in de Achter-

nieuwe ontmoetingsplekken niet langer gebonden zijn aan een buurt - ook al bestaan buurtfeesten nog volop - maar gebonden zijn aan een kern, dorp of soms een stad. Ze hebben nog steeds bestaansrecht en leveren een grote bijdrage aan de verbondenheid en identiteit van de Achterhoeker, voor jong en oud. Nieuwe initiatieven ontstaan, net als vroeger, van onderaf, vanuit nieuwe netwerken van Achterhoekers die zelfredzaam zijn en dingen van de grond tillen. Dat alles sluit aan bij modern naoberschap, zoals we het in hoofdstuk 3 omschreven. - en anderen met ons - noemen modern naoberschap zo. Belangrijker is dat het er is. Achterhoekers vinden het vaak vanzelfsprekend dat als iemand met een goed idee komt hebben dat dit helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Het is bijzonder. Bovendien is zo’n ‘Van Spölleman tot Normaal’ erkennen de auteurs dat het gevoel van ‘wij zijn een dorp’ en ‘wij helpen elkaar’ onder druk staat. Je moet je er voor blijven inzetten om dat gevoel te behouden. Dat gebeurt gelukkig ook, tonen de onderzoekers in het boek aan. Ondanks ontwikkelingen die de Achterhoekse identiteit bedreigen, komen er paradoxaal waarden en dorpscultuur behouden blijven. (2005b: 12) Over één ontwikkeling in onze maatschappij hebben we nog niet gesproken en dat is de digitalisering en moderne media. In de vorige eeuw had je de industriële revolutie, nu hebben we de informatie- en communicatierevolutie. Ook de Achterhoek heeft daar betekenis daarvan voor het naoberschap? Daarover meer in het volgende hoofdstuk.

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... iets wat we allemaal een beetje vergeten zijn. We kennen het wel “een goede buur is beter dan een verre vriend” maar in de praktijk zien we dit niet altijd. Er is zelfs een programma “de rijdende rechter” dat inspeelt op de verwaarlozing van naoberschap! – Peter Struik uit Noordwijk

MODERN NAOBERSCHAP IS... de onverwacht doodzieke directeur van het bedrijf dat bij ons een kantoor huurt, beloven voor hem het komende jaar een deel van de administratie te doen. – Els van den Wijngaart

irl

Voorbeelden van elkaar ontmoeten en ‘naoberschap’ In dit hoofdstuk zijn feesten evenementen in de Achterhoek en het Kulturhus als modern naoberschap beschreven, terwijl het woord naoberschap niet altijd direct daarmee verbonden wordt. Naobersactie Kulturhus ‘t Kruispunt - Laren (Gld.) “Stichting Kulturhus ‘t Kruispunt houdt in september 2011 een donateursactie om het draagvlak van het Kulturhus in Laren (Gelderland) te verbreden. Inwoners van Laren kunnen donateur wor-

Hus gaan samenwerken omdat ze elkaar nodig hebben, zoals ook vroeger de naobers samenwerkten omdat ze elkaar nodig hadden. Naast het zoeken naar verbinding en samenwerking willen we het begrip naoberschap ook vertalen in praktische service zoals deze nieuwsbrief.” 30

Er zijn ook voorbeelden waarbij de oude naoberschapsgedachte terugkomt in nieuwe woonvormen, vaak voor senioren. Deze woonvormen zijn juist bedoeld om elkaar helpen en elkaar te ontmoeten, zoals vroeger gebruikelijk was. Vaak is er ook een strikte ballotage aan verbonden, zoals onderstaand voorbeeld laat zien. Vereniging De Naobers - Zutphen Vereniging De Naobers is een groep 50-plussers die zich inzet om een uniek wooncomplex in vinden om samen actief te zijn, het vanzelfsprekend vinden om elkaar te helpen en geholpen te worden. Zij willen invulling geven aan het naoberschap door bijvoorbeeld boodschappen voor elkaar te doen, maaltijden voor elkaar te verzorgen, hulp te bieden bij kleine reparaties enzovoort. Het gaat hier om het onderling inzetten van elkaars talenten. Iedereen draagt zijn eigen steentje doen aan deze vorm van naoberhulp, dan ben je niet welkom in de woongemeenschap. Om dit vorm.

De Zwanenpoort - Varsseveld De Zwanenpoort is een initiatief van een groep actieve senioren die samen met wooncorporatie

“Zo’n vijf jaar geleden klopte een groep mensen bij ons aan, die graag samen in een woongroep wilde wonen. Zelfstandigheid, zelfredzaamheid en saamhorigheid, dat was hun doel. Dat raakte kunnen 20 huishoudens zelfstandig wonen, terwijl zij tegelijkertijd kunnen rekenen op goed en vertrouwd ‘naoberschap’. 32

We kwamen ook nog een ander, grappig voorbeeld tegen. Studenten en feesten gaan over het algemeen goed samen, net als Achterhoekers en feesten. In Wageningen hebben ze daar een mooie combinatie van gemaakt. Studentenvereniging Noaberschop Een studentenvereniging speciaal voor studenten uit Twente en de Achterhoek in zelf zeggen op hun website: “ ‘t Noaberschop is een vereniging van en veur Tukkers hebt gezellig- en gemeudelijkheid hoog in ons vaandel stoan, zoas iej kunt zeen an ‘t borrelgleasken in ‘t gevelteek’n en zoas iej (hoppeluk) merkt a-j met ‘n Noaber proat. Um ons een bettiej te vemaak’n doo-w van alles, zoas sport’n, vergader’n en aandere activiteit’n.” 33

Mensen hebben behoefte aan verbondenheid.

We komen regelmatig samen met vrouwen uit de

Je hebt elkaar niet nodig om te overleven, maar

buurt. Het is wel anders dan een vriendinnen-

mensen willen elkaar ontmoeten.

groep. Dit is iets meer op afstand. Je weet wel

Harry fukkink

veel van elkaar. Een paar zijn vriendinnen, maar het zijn niet allemaal vriendinnen. Het is samen-

Een Kulturhus is een vorm die een nieuwe

gekomen omdat je samenwoont in een buurt.

impuls geeft aan het modern naoberschap. Het

Je zoekt elkaar op, omdat het gezellig en leuk is.

is een leuke ontmoetingsplaats, waar veel gere-

lilian boonstra

aliseerd wordt. Er komen veel mensen en er zit een behoorlijke hoeveelheid vrijwilligerswerk

Wij hebben als P10 (tien plattelandsgemeenten)

bij. Het is echt iets van het dorp, van de gemeen-

op het congres ‘Zomer in Nederland’ gevraagd

schap. Dan heb je weer een stuk sociale cohesie

wat leefbaarheid is. En wat blijkt, je komt uit

terug. Het blaast weer leven in een dorp dat

op het oude naoberschap. Namelijk dat je van

wat ingedut was. Dat is voor mij modern naober-

nature dingen met elkaar doet, jong en oud

schap.

door elkaar heen. Het feit dat we leefbaarheid

Gerrit-Jan Van der Veen

koppelen aan een ontmoetingsplek is de kern. Leefbaarheid is het creëren, hebben of stimuleren van een plek waar mensen elkaar ontmoeten. Daar waar mensen behoefte hebben aan dat soort zaken, daar ontstaat ook iets. Daar waar mensen ontmoeten en willen ontmoeten, daar gebeurt het.

Henk aalderink

Hype HouVast 96

... Modern naoberschap en andere vorMen van ontMoeten... Een goed voorbeeld van een Kulturhus vinden

Wij faciliteren en hebben een aanjaagfunctie.

we in Lintelo. In Lintelo is de plaatselijke bevol-

Wanneer ik hier in het buurtschapshuis hoor

king de inspirator geweest voor het Kulturhus.

dat iemand graag wil zingen, maar niet bij het

Een aantal enthousiastelingen heeft samen met

huidige koor gaat omdat deze groep te oud is

de school het dorp in beweging gekregen. Zij

en ik hoor vervolgens nog iemand die dat zegt,

hebben het dorpshuis nieuw leven ingeblazen.

dan breng ik ze met elkaar in contact. Ik ga het

Er is een bieb, buitenschoolse opvang, toneel-

niet regelen, maar zorg wel dat er verbindingen

ruimte voor de school. Wij (het Plattelandshuis)

worden gelegd. Je moet oren en ogen ophouden.

hebben partijen bij elkaar gebracht en subsidie

Harry fukkink

geregeld en Prinses MĂĄxima heeft het geopend. Nu zie je dat er weer samenhang in het dorp is.

Gerrit-Jan Van der Veen

Ook in deze geĂŻndividualiseerde wereld zijn de mensen er niet alleen maar om er te zijn, dus ik ben er van overtuigd dat naoberschap er is, ook

Ik voel me betrokken in de buurt. Ik praat met

al is het niet beschreven. Bij ons in Barchem

buren, we hebben jaarlijks een feest, we hebben

heb je bijvoorbeeld De Vrochterhoek; een grote,

af en toe een verjaardagsvisite met de mannen.

en geografisch duidelijk te plaatsen buurt. De

Het is wel een keus. Je voelt je af en toe mis-

naoberschap zoals die er vroeger was, die is er

schien verplicht, maar toch maak ik die keuzes.

niet meer. Maar tegelijkertijd is er toch naober-

Ik vind die diversiteit van mensen leuk. Ik ben

schap, want er is een grote buurtvereniging die

van nature nieuwsgierig. De betrokkenheid

met elkaar doet wat ze vroeger deden, nieuw-

maakt dat het niet vrijblijvend is.

jaarsfeesten, welkom heten in de buurt enzo-

Jan bart WilsCHut

voort. De elementen die er vroeger in zaten, viert men daar nog steeds volgens de tradities.

arie ribbers

MODERN NAOBERSCHAP IS...

onbewust bewust klaarstaan voor je buren,

waarbij die buren niet per se naast je hoeven te wonen. Je onbewust bewust zijn wat jij voor hen kunt betekenen. Tijd hebben voor een kopje koffie. – André Buijs uit Harfsen, ongeveer anderhalve kilometer westelijk van het dorp

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... vanzelfsprekend je hart open- en ervaring inzetten om anderen in je omgeving het steuntje in de rug te geven dat ze nodig hebben om in hun eigen leefomgeving te kunnen blijven functioneren. – Geert Boevink

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... vanzelfsprekend en betrokken bijdragen aan geluk, gezondheid en welbevinden van anderen in de omgeving op momenten dat dit nodig en welkom is. – Marten Schreuder uit Joppe

irl

MODERN NAOBERSCHAP IS... mĂŠĂŠr dan een excuus dat door veel Achterhoekse gemeentebesturen gebruikt wordt om te bezuinigen op collectieve sociale voorzieningen. - Jan Klein Kranenburg uit Hummelo

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... je collega het succes gunnen. Je persoonlijke doelstelling even ondergeschikt maken om het gezamenlijke doel te bereiken. Samen werken aan een klus of opdracht, willen leren van elkaar, elkaar successen gunnen en uiteindelijk met elkaar het gezamenlijke resultaat vooral vieren. - Betty Wassink uit Winterswijk

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... gewoon elkaar helpen waar nodig of gewenst en verder niet te ingewikkeld doen met allerlei verplichtingen. Mooi. - Saskia Neijland uit Heelweg-Oost

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... voor mij; in elkaar verdiepen, geen oordeel hebben, eerst elkaar leren kennen en elkaar iets gunnen. Pas als je weet wie je naasten zijn dan kan je ook een helpende hand toereiken. Samen een mooiere wereld/tijd met elkaar maken en er zijn voor elkaar door een woord, handgebaar of luisterend oor. - Joke Korterink uit Ulft

irl 99

“Het gaat om delen en voor elkaar klaarstaan”

100

Met plezier aan de slag. Dat is wat ik zelf wil en wat ik anderen ook gun. Verbinden van mensen, ideeën en gedachten is wat ik doe. Eigenlijk niets meer (en zeker niet minder) dan de juiste lijntjes met elkaar verbinden. Vroeger was dit best een zoektocht. Het koste vele gesprekken en uren in bijvoorbeeld de bibliotheek. Nu heb ik nog steeds veel persoonlijke gesprekken, maar deze vul ik aan met internet. En dan met name het gebruik van sociale media. Ik heb een groot netwerk, door mijn betaalde en vrijwilligerswerk en ook door gezonde nieuwsgierigheid. Ik houd het in stand door mensen met elkaar te verbinden, door anderen spontaan te helpen en af en toe even een bak koffie te drinken. Sociale media, zoals Twitter, Facebook en LinkedIn hebben het makkelijker gemaakt om relaties te onderhouden. Ik kan op een dag meer mensen helpen én op het tijdstip dat het mij uitkomt. Ook worden onderlinge relaties inzichtelijk. Ik weet nu dat een aantal mensen die ik ken, elkaar ook kennen. Deze kruislingse verbindingen maken onze netwerken sterker. Dit ‘kennen’ wordt versterkt wanneer we allebei uit de Achterhoek komen. ‘Ons kent ons’ geeft veel vertrouwen. Zo heb ik bijvoorbeeld ook veel interviews en hulp voor dit boek kunnen regelen. Mensen vragen me vaak of dat niet ongelooflijk veel tijd kost ‘dat ge-Twitter’. Als ik dit uitleg en ze laat ervaren hoe snel ik dingen voor elkaar krijg via via, dan is het ineens wel interessant. De volgende horde is dan vaak de onbekendheid, het niet weten hoe iets werkt. Maar wanneer je iets graag wilt is alles te leren en daar help ik dan weer graag bij.

101

Brengen sociale media het naoberschap dichterbij? Naoberschap gaat over elkaar kennen, ergens bij horen, verbondenheid, wederkerigheid. In deze tijden van verdere individualisering en digitalisering ligt het gevaar op de loer dat juist dit elkaar kennen steeds meer naar de achtergrond verdwijnt. In hoofdstuk 2 maakten we een aantal veranderingen op het platteland zichtbaar. Veel boeren zetten een punt achter hun boerenbedrijf en gaan ‘buiten de deur’ werken. Ze zijn bijna niet meer thuis. Het persoonlijke contact met hun naobers verandert. Of er komen nieuwe bewoners voor wie contacten met de buurt minder van belang zijn.

vergrijzing. Er komen steeds meer ouderen. Dit varieert van vitale ouderen die nog van alles kunnen doen en zich ook kunnen inzetten voor hun leefomgeving. Maar er is ook nog een hele grote groep kwetsbare ouderen. Mensen die sterk afhankelijk zijn van zorg en van anderen. In de Achterhoek hebben we hier al mee te maken. Jongeren uit de Achterhoek vertrekken voor hun studie of werk naar elders. Dat is al jaren zo. Maar er die blijven vertrekken dan wordt het ook allemaal ‘grijzer’. Voorzieningen verdwijnen. Afstanden worden daardoor letterlijk groter. Hoe houden we het leefbaar met elkaar? Hoe regelen we de zorg? Hoe houden we het betaalbaar? Vervreemding en vereenzaming liggen op de loer, ook op het platteland, waar we er prat op gaan dat niemand eenzaam hoeft te zijn en we nog omkijken naar elkaar. ten is uit pure noodzaak ontstaan, onder andere vanwege de slechte toegankelijkheid van het gebied. Het isolement maakte dat men samen ging werken, elkaar ging helpen, samen ging leven. Die zelfredzaamheid werkte. Tegenwoordig maken we ons weer zorgen over een nieuw isolement op het (Achterhoekse) platteland, juist vanwege de men steeds vaker ‘de sociale media’ in beeld als mogelijke oplossing voor het overbruggen van afstand en het behouden van contact. Tegenwoordig is de hele wereld door technologie zoals internet immers dichtbij? Voor onze contacten hoeven we de deur in feite niet meer uit. Dat betekent niet per se dat we in een isolement raken. Juist door

102

werken en wordt onze wereld letterlijk groter. Kunnen we onze zelfredzaamheid op het platteland in de toekomst behouden met behulp van sociale media? CreĂŤren de nieuwe media ook nieuwe naoberschappen om ons platteland leefbaar te houden? Er zijn ontde meest recente ontwikkelingen.

Wat zijn sociale media? Sociale media is een verzamelbegrip voor online platformen waar de gebruikers, zonder of met minimale tussenkomst van een professionele redactie, de inhoud verzorgen. Hoofdkenmerken zijn interactie en dialoog tussen de gebruikers onderling. Onder de noemer sociale media worden onder andere weblogs, fora, sociale netwerverhalen, kennis en ervaringen. Dit doen zij door berichten te publiceren of door gebruik te maken van ingebouwde reactiemogelijkheden. Denk hierbij aan weblogs, waar lezers reacties achterlaten via een reactieformulier. 34

103

Zelfredzaamheid in de zorg op het platteland door nieuwe media Nieuwe media worden gezien als een nieuw instrument om de zorg op afstand dichterbij te brengen. Het maakt contact op afstand mogelijk. Veel ouderen hebben een welzijnsorganisatie bereiken. Ze kunnen hierdoor langer zelfstandig wonen. Het zorgt voor minder druk op de mensen om de zorgbehoevende heen, zoals de familie of de naobers, het vergroot de zelfredzaamheid. Ouderen kunnen langer thuis blijven wonen. Vele opa’s en oma’s maken tegenwoordig een praatje met hun kleinkinderen aan de -

paar huizen verderop. Die gedachte is in de zorgen welzijnssector verder uitgewerkt en heeft recent tot nieuwe initiatieven geleid. Zo introduceerde zorgverlener Sensire in 2012 ‘Achterhoek Connect’. Dit is een digitaal dorpsplein waar iedereen (aanbieder en vrager) op te vinden is. De toegang wordt verkregen via een iPad, die aan ouderen wordt verstrekt en met de nodige instructies toegankelijk wordt gemaakt. De iPad zorgt voor snelle verbindingen naar de huisarts, het ziekenhuis en de apotheek, maar ook naar de buurtsuper en de bank. De toverwoorden voor Achterhoek Connect zijn ‘toegankelijk’ en ‘eenvoud’. 35 Technisch is het allemaal betrekkelijk eenvoudig te realiseren. De uitdaging zit in het gebruik door de mensen. “De digitale wereld ligt voor iedereen open, maar een groot deel van de bevolking weet er geen raad mee. Dat willen we veranderen,” vertelt programmamanager Tonnie Vogel van Sensire in dagblad De Stentor (14-02-2012). Bestuurder Maarten van Rixtel van Sensire vertelt in diezelfde krant: “Veel ouderen bij ons hebben maar weinig sociale contacten. Deze generatie is opgegroeid met het idee dat hun kinderen later voor ze zouden zorgen. De maatschappij is alleen zo veranderd in de loop der jaren, dat hun kinderen nu vaak op grote afstand wonen. De nieuwe technologie gebruiken we nu om ze uit hun sociale isolement te halen.”

104

krant. Ze kreeg een iPad en heeft op deze manier contact met haar wijkverpleegkundige. Na anderhalve week is ze enthousiast: “Eerst vond ik het wel een beetje griezelig, omdat je de ander direct in beeld krijgt. Maar daar ben je zo aan gewend.” Ook de buiten Halle en is daardoor niet snel te bereiken. Bovendien heb ik meerdere cliënten die in het buitengebied wonen. (…) Doordat je elkaar kan zien, ben je eerder in staat om te beoordelen of er iets ernstigs aan de hand is, dan wanneer je alleen maar teleis er door de iPad een wereld open gegaan. Door de iPad heeft ze nu ook veel meer contact met haar drie zoons die verder weg wonen en kan ze foto’s bekijken van haar geboortestad Rotterdam.” (23-02-2012) Zorgcombinatie Marga Klompé introduceert ook deze nieuwe manieren van werken gecombineerd met technologie. Zij noemen het zelfs de Naoberschapsdienst. Marga Klompé stelt zich daarbij zelf op als naober. In het persbericht lezen we: “Als naober willen wij weten hoe het met u gaat. Lukt het met de medicijnen? Boodschappen in huis? Denkt u eraan de apotheek te bellen?” De eerste klanten worden aangesloten op PAL4. Een moderne touchscreen, met één vinger te bedienen, maakt beeldcontact met de verpleegkundige van de thuiszorg mogelijk. (01-2012) Ook andere, gemakkelijk te bedienen toepassingen zijn beschikbaar. Zoals spelletjes, doen is in de omgeving, mailen met familie, beeldbellen met andere gebruikers. Teveel om op te noemen. Een groot voordeel is dat geen speciale computerkennis nodig is om ermee om te gaan. “Eigen regie en gebruiksgemak daar draait het om”, aldus de heer Plessius, bestuurder van de Stichting Zorgcombinatie Marga Klompé. (01-2012) Naoberschap is onderdeel van het programma Zorg op Afstand, waarmee Marga Klompé inspeelt op de ontwikkelingen in de samenleving en zij zichzelf als een van de naobers opstelt. In de toekomst zal immers steeds vaker wonen en zorg gescheiden worden. Het gebruik van moderne technologie biedt daarmee volop mogelijkheden om de zelfstandigheid van ouderen te ondersteunen.

105

Virtueel of persoonlijk contact? Sommige mensen zien de toename van sociale media (virtuele contacten) juist als een bedreiging voor de leefbaarheid. Is er nog wel echt persoonlijk contact als iedereen altijd wezens, we zoeken elkaar altijd op, dat zal zo blijven. Bovendien hoef je niet in alle situaties nieuwe communicatiemiddelen toe te passen. Het kan, maar het blijft een keuze. Dat bleek bijvoorbeeld ook tijdens een gespreksdag van de gemeente Oude IJsselstreek over zorgzaam burgerschap. Een van de aanwezigen kwam met een simpele, doeltreffende - niet virtuele - oplossing voor de zorg van zijn buurvrouw. Zijn alleenstaande buurvrouw heeft een dochter met epilepsie. In het geval van een aanval is het voor de vrouw vaak moeilijk om het meisje te beschermen tegen zichzelf. Vooral de nachten waren hierdoor erg onrustig. Bang voor een aanval met de daarbij behorende situatie sliep de moeder vaak slecht en de buurman wilde haar graag helpen. In vertrouwen gaf hij haar de sleutel van zijn huis en zei erbij: ”Als er wat is, dan kom je maar binnen. En roep dan hard onderaan de trap, anders hoor ik je niet. Ik kom dan direct om je te hulp te schieten.” De bewoner vertelde dat hij gelukkig nog niet ’s nachts wakker is gemaakt, maar hij heeft al wel twee keer overdag geholpen. De buurvrouw is daardoor veel rustiger geworden en

106

Nieuwe naoberschappen door nieuwe communicatiemiddelen? De naoberschappen van vroeger vervulden verschillende zorgfuncties. Zorg voor de kinderen door de opa’s en oma’s, terwijl de ouders op het land werkten. Zorg tijdens de kraamtijd. Zorg voor de zorgbehoevende, inwonende oudere. Begrafeniszorg. Al deze zorgfuncties zijn in de loop der jaren binnen de naoberschappen verdwenen dagelijkse hulp en ondersteuning en het elkaar ontmoeten. Juist binnen de zorgsector zijn er nu nieuwe ontwikkelingen die een beroep doen op kleinschalige verbanden en de zorg weer ‘teruggeven’ aan de maatschappij om samen tot oplossingen te komen. Het is weer ‘pure noodzaak’ - zo is ons verteld - gedwongen zijn krap, er is minder personeel en er komt meer vraag naar zorg. Er wordt gezocht traditionele naoberschappen kan tegenwoordig niet meer. Kinderen en buren hebben niet altijd de tijd en de mogelijkheden om te helpen. Of toch wel? Nieuwe naoberschappen kunnen ontstaan door slim om te gaan met nieuwe technologische ontwikkelingen,

de noodzaak ook maar genoeg gaan voelen. Ieder op onze eigen manier, met onze eigen talenten en met behulp van nieuwe communicatiemiddelen. Met dit hoofdstuk en de vorige hoofdstukken hebben we geprobeerd om meer grip en duidelijkheid te krijgen over het populaire woord ‘modern naoberschap’. Het wordt tijd om de balans op te maken. Dat doen we in het volgende, laatste hoofdstuk.

107

relaties op ons geluk. Aangezien goede burenrelaties en je gelukkig voelen in je leefomgeving van belang zijn voor de sociale samenhang op het platteland (zie ook hoofdstuk 2), zijn wij nieuwsgierig of de toename van nieuwe - virtuele - communicatiemiddelen een positieve of juist negatieve invloed heeft op de sociale relaties en ons geluksgevoel.

netwerken (het zijn dezelfde mensen) zich heel gelukkig voelen. Ontmoetingen met vrienden offline moeten worden georganiseerd, terwijl online de vriendschappen op ieder moment en op een willekeurige plaats kunnen worden onderhouden. Dit laatste geeft een groter gevoel van vrijheid.

en heeft daardoor meer invloed op ons geluk. Online bouwt men wel verder aan de bestaande vriendschappen waardoor de twee werelden elkaar versterken. De kwaliteit van de contacten is in vallen steeds meer samen, de grenzen tussen de twee zullen in de toekomst nog verder vervagen. Ze zullen een harmonieus geheel gaan vormen, waarbij de twee werelden elkaar aanvullen en 36

de naoberschapsgedachte netwerken van betrokken plattelanders op te zetten of voort te zetten, dan kan een goede mix van â&#x20AC;&#x2DC;face-to-faceâ&#x20AC;&#x2122; en vituele contacten een positieve bijdrage leveren aan

108

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... ‘noaberschap’ via de elektronische snelweg, mobiele telefonie, sociale media. In plaats van bij elkaar aanbellen worden sms’jes, Facebookberichten en e-mails gestuurd. Zelfs vakantiefoto’s worden op deze manier geshowd. P.S.: Modern noaberschap op Facebook: Vind ik leuk! – Emese Simon uit Oldenzaal

109

De mogelijkheden van Twitter, Facebook en

Als ik de wereld van nu vergelijk met honderd

andere nieuwe technologieën maken je bereik

jaar geleden dan zie je een andere sociaal-

groter dan alleen de verbinding met je buurman.

maatschappelijke opbouw. Familie speelde een

Je gemene deler blijft een geografisch gebied,

grote rol. Als ik nu kijk naar YouTube, Hyves en

maar je ‘lokale kleine wereld’ wordt groter.

Facebook, vraag ik mij echt af of de wereld wel

Het gevoel van één van ons blijft. Het is hier zo

zo individueler is dan honderd jaar geleden. De

‘gemudelijk’. Het is makkelijker om mensen in

vorm is anders. Maar ook via de nieuwe media

andere Achterhoekse gemeenten te bereiken.

kun je elkaar helpen. De behoefte van de mens

Het is een kleine moeite om iets voor een ander

is volgens mij nog steeds hetzelfde als honderd

te doen. Het lokale aspect maakt Twitter een

jaar geleden. Dat is aandacht, een vorm van

vorm van nieuw naoberschap. De filosofie van

warmte/belangstelling en erkenning voor het

naoberschap blijft gelijk, maar we krijgen het-

kunnen, voor capaciteiten. Als je voortbouwt op

zelfde voor elkaar op een andere manier.

die erkenning heb je goede bouwstenen om het

meindert bussink

nieuwe naoberschap invulling te geven.

Jeroen Wesselink Modern naoberschap kun je ontwikkelen door terug te vallen op oude waarden, maar met

Je hoeft het naoberschap niet te ontwikkelen, dat

behulp van nieuwe middelen, kennis. Maak bij-

is er al. Wat je wel kunt stimuleren en ontwikke-

voorbeeld gebruik van technologische middelen,

len is het gebruik van moderne middelen. Zorg

zoals Communicator, Skype. Kijk naar de posi-

dat de faciliteiten er zijn, zoals glasvezel en goed

tieve kant en focus niet op de negatieve aspecten.

bereik, maar ook de beschikking over moderne

Het zit in mensen, dus stimuleer het.

middelen, zoals een smartphone. Leg ook uit

Hans GoorHuis

hoe Twitter werkt. De omgangsvormen op Twitter passen perfect bij naoberschap. Het gaat om delen en elkaar voorthelpen.

Hype HouVast 110

meindert bussink

... Modern naoberschap en nieuwe coMMunicatieMiddelen... De kleine kernen redden zich wel, maar het

De generatie zestigers van nu die straks ouder

moeilijkste zijn de grote kernen. In de kleine

is, zal zich steeds meer gaan bewegen binnen

kernen is het geen probleem omdat de sociale

horizontale netwerken. Die netwerken kun-

samenhang daar groot is, men weet elkaar te

nen wel eens veel belangrijker worden in de

vinden, ongeacht of je daar de sociale media

toekomst, dan de verticale familienetwerken.

voor nodig hebt. In de grote kernen moet je

De binding in netwerken wordt dan ook steeds

aansprekende personen in gaan zetten die bij-

minder territoriaal. Want je kunt je op een hele

voorbeeld in de buurtzorg de eerste aangewezen

andere wijze organiseren, waarbij sociale media

persoon zijn en die breder kunnen kijken.

een belangrijke rol gaan spelen. Als je het over

leo sCHarenborG

naoberschap hebt is het erg belangrijk te weten hoe die netwerken rond die leeftijdsgroepen zich

Het is belangrijk dat mensen toegang hebben

gaan ontwikkelen.

tot nieuwe mogelijkheden. Het blijft anders bij

fons Catau

kleine initiatieven. De techniek kan een positieve bijdrage leveren aan naoberschap 2.0. Het valt of

Ik help graag en ik vraag hier niets voor omdat

staat niet met deze middelen, maar het effect kan

ik graag wil helpen. Gratis kan niet. Mensen zijn

groeien.

achterdochtig wanneer we gewoon iets kunnen

meindert bussink

krijgen. Het ontvangen en geven in de digitale wereld is makkelijker dan in de echte wereld.

Om modern naoberschap in de toekomst te be-

Het is niet meer normaal om te vragen. Vroeger

stendigen moet je glasvezel in het buitengebied

was het een noodzaak. Door individualisering

aanleggen. Dat is een voorwaarde. De kernen

van de samenleving zijn we verleerd om te

hebben straks een enorme capaciteit en moge-

vragen.

lijkheden voor kinderen en ouderen. Dus als je

rolf Winter

voor het platteland de slag gaat missen, dan krijg je een tweespalt en dan zal het de doodsteek zijn voor het naoberschap.

Gerrit-Jan Van der Veen

111

MODERN NAOBERSCHAP IS... er zijn voor de buren als het nodig is, wat meer tot uiting komt in het gevoel dat je er een beroep op kunt doen, dan dat er werkelijk veelvuldig contact is. – Bert Beld uit Borne

irl MODERN (OF MISSCHIEN BETER: HET NIEUWE) NAOBERSCHAP IS... elkaar als buren helpen daar waar de wens en de behoefte er is, zowel actief als passief. Dat is wat mij betreft maatwerk en dat past bij de flexibilisering van de maatschappij. - Reinier Gosselink uit Vorden

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... de bewuste keuze om vervreemding de rug toe te keren en het authentieke in elkaar te ontdekken. - Egbert Torenbeek uit Nijverdal

irl

MODERN NAOBERSCHAP IS... het samen zijn en doen met je “buren”. Zowel dichtbij als verder weg. Elkaar helpen als het nodig is, een gezonde interesse voor elkaar en je niet verplicht voelen tot! Meestal voel je zelf wel aan wanneer je “nodig” bent. En natuurlijk een feestje op zijn tijd want dat versterkt de onderlinge band op een ongedwongen manier. – Rianne Reinderink uit Barchem

irl

112

MODERN NAOBERSCHAP IS... “Ja” zeggen in 1e instantie, “Nee, en ik zorg voor” in 2e instantie. En altijd aanspreekbaar zijn. – Desiree Rosier uit Leiden

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... zonder de deur plat te lopen bij elkaar, weten dat je kunt rekenen op die ander wanneer de nood aan de man is. En ook in kleinere gestes weten dat er rekening met elkaar wordt gehouden, dat je elkaar helpt, attent bent en respect toont. Mijn buurtschap en zeker mijn buren zijn daar een toonbaar voorbeeld van! – Iris de Boer – Janssen uit Noordijk

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... solidariteit op wereldschaal, vechten voor medemenselijkheid op alle niveaus, opkomen voor onderdrukten en helpen van slecht bedeelden en pechvogels. Het is eigenlijk alles dat onderlinge solidariteit van mensen inhoud geeft. – Piet Looise uit Gorssel

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... begrijpen dat een mens slechts kan floreren in een gemeenschap en dat een gemeenschap wordt gevormd door daden die werkelijke wederzijdse steun bieden. – Wijnand Veeneman uit Delft

irl

113

“De toekomst is open maar niet leeg”

114

De gemeente Oude IJsselstreek stuurde een uitnodiging voor een ‘gespreksdag over naoberschap in 2015’. Dan is mijn interesse gewekt. Burgers en bestuurders gingen met elkaar in gesprek, verdeeld over drie groepen: mantelzorgers, verenigingsleden en buurtbewoners. Aan bod kwamen vertrouwen, vragen stellen, sociale netwerken, verbondenheid. Tijdens de gespreksrondes werd het woord naoberschap regelmatig in de mond genomen, vooral in combinatie met ‘met de paplepel in gegoten’ en ‘het zit in onze genen’. Ook hoorde ik een deelnemer zeggen: ”Naoberschap wordt vaak als idealistisch gezien, maar vroeger was het een noodzaak. Als je niet meedeed lag je er uit. Het is hard werken.” Een paar weken later kreeg ik het verslag van de gemeente. Het woord naoberschap was veranderd in zorgzaam burgerschap. Ik las: “De gemeente staat voor belangrijke beslissingen op het gebied van maatschappelijke ondersteuning en jeugdzorg. Daarbij zoekt de gemeenteraad naar een goede verhouding tussen gemeenschap en gemeente. Om er voor te helpen zorgen dat het beleid aansluit bij wat er leeft. En belastinggeld zo goed mogelijk wordt besteed.” Het woord naoberschap had blijkbaar een tijdelijke opleving tijdens de bijeenkomst gehad en was daarna niet meer nodig. Zorgzaam burgerschap is als synoniem ingezet. Naoberschap is ook wel op te vatten als zorgzaam burgerschap, maar dat is maar een deel van het begrip. Bovendien is zorgzaam burgerschap als term niet onderscheidend. In Rotterdam en Amsterdam willen ze het ook graag. Het is voor ons Achterhoekers minder ‘herkenbaar.’ Waarom naoberschap niet meer in het verslag voorkwam? Geen idee. Was het even een hype en bood het onvoldoende houvast? Wie zal het zeggen…

115

Conclusies: kansen en valkuilen In dit laatste hoofdstuk nemen we je mee in onze kijk op modern naoberschap en de toekomst. Een tijd die wij met zijn allen mede vormgeven. Hoe de komende jaren er naar houvast. Naoberschap wordt gezien als één van de antwoorden op onze veranderende samenleving. Om het in de toekomst zo’n functie te laten vervullen, moeten critici van nu straks kunnen zeggen: ‘zie je wel dat het niets voorstelt?’ Dit boek heeft de pretentie bij te dragen aan het houvast. In dat geval moeten er nog wel een paar dingen

Kansen Het ‘oude’ naoberschap, het naoberschap van nu en het nieuwe naoberschap zijn in essentie hetzelfde, alleen aangepast aan de tijdgeest. Het ‘oude’ naoberschap is de burenhulp en het samenleven op het platteland in het oosten van Nederland. In goede en slechte tijden. Een overzichtelijke, zelfgeorganiseerde, zelfredzame groep agrariërs bij wie tradities en gewoonten lang zijn blijven bestaan. Als we vandaag de dag het naoberschap bestuderen, is er een duidelijk verschil tussen vroeger en nu: de economische noodzaak voor het naoberschap is vrijwel verdwenen; er is vooral een sociale behoefte overgebleven; het verschil tussen burenrelaties in de stad en burenrelaties op het platteland is minder groot geworden; er zijn op het Achterhoekse platteland andere, nieuwe uitingsvormen van naoberschap ontstaan, zoals gezelligheid en verbondenheid met elkaar. De samenleving is sterk veranderd en het naoberschap zoals we dat in de Achterhoek kennen heeft in de loop der jaren een andere functie gekregen. De kern van het

116

bij elkaar en leefbaarheid in de buurt. Verbondenheid in identiteit (wij Achterhoekers) denheid, wederzijds respect). De samenleving ontwikkelt zich verder, het platteland in het oosten van Nederland verandert in snel tempo en nieuwe ontwikkelingen dagen het naoberschap uit om weer samenleving zonder de sociale betrokkenheid te verliezen. (zie kader)

Naoberschap en toekomstscenario’s In de wereld van toekomstverkenningen en trends, wordt - zo goed mogelijk - geïnventariseerd wat er op ons afkomt. Een van die recente toekomstverkenningen voor Nederland is het boek ‘In 2030, vier vergezichten’ van Stegeman, Piljic, Struijs en Versteegh (2011). Het boek schetst vier scenario’s (geen voorspellingen!) voor de wereld en vooral voor Nederland in 2030. De auteurs inventariseren ook negen grote tendensen. Een van die trends is de onverminderde voortgang van individualisering en internationalisering. Vanzelfsprekend zal dat de Nederlandse economie, de samenleving en het overheidsbeleid van de toekomst verder bepalen. De schrijvers zien het als de volgende vraag: veranderende samenleving, met elkaar of uit elkaar? (2011 (c): 39). Ze schetsen een beeld waarin we op weg zijn naar een netwerksamenleving, waarin ICT een grote rol speelt en de wereld dichtbij komt. Ze halen daarbij het CBS en het SCP als bron aan: “Hoewel de individualisering de Nederlandse maatschappij heeft veranderd, wil dat niet zeggen dat de sociale betrokkenheid van mensen onder druk staat. Het aantal mensen dat zich inzet als vrijwilliger is al jaren constant en schommelt rond de 60 procent, terwijl de sociale betrokkenheid blijkt uit een toename van de mantelzorg en gezamenlijke lokale acties. Wel leidt de individualisering ertoe dat verhoudingen in de samenleving minder hiërarchisch worden en de maatschappij steeds meer naar tussen het privéleven en het openbare leven. Deze ontwikkelingen worden versneld door de zeer snelle opkomst van ICT sinds de jaren negentig.” (2011 (c): 40)

117

De tijd lijkt rijp voor nieuw naoberschap. Het past bij de trend van ‘glokalisering’: het fenomeen dat mensen meer aandacht krijgen voor hun eigen leefomgeving in een periode van globalisering. sen ontmoeten. Elkaar opzoeken is van belang voor de leefbaarheid van het platteland. Ook in een tijd van globalisering en individualisering is die behoefte er nog steeds. Sterker nog, dan is de behoefte zelfs groter. Er wordt gesproken over ‘glokalisering’ of de Global-local paradox. Dit betekent dat mensen steeds meer teruggrijpen op het eigene, het vertrouwde. Zo kunnen ze zich onderscheiden in een globaliserende wereld waarin heterogeniteit lijkt toe te nemen. Regionale identiteit wordt steeds belangrijker, ondanks dat we steeds meer wereldburger zijn. Mensen gaan op zoek naar een vertrouwde plek van waaruit we de wereld veroveren. Het naoberschap is een sterk onderdeel van de regionale identiteit van de Achterhoeker. Het is als term al verbindend en biedt houvast.

De aandacht voor naoberschap in de Achterhoek wordt vooral gevoed door een economische crisis. Er wordt een urgentie gevoeld. Het wordt vaak gezegd, meestal achteraf: een crisis biedt kansen. Als je er midden in zit, is het lastig om het te zien. Als je wat afstand neemt ontdek je vaak dat door een crisis dingen zijn ontstaan die daarvoor niet werden opgemerkt of gehoord omdat de tijd er niet rijp voor was.

niks wat er op ons afkomt. Het maakt dat mensen op zoek gaan naar antwoorden en naar elkaar. En één van die antwoorden is overduidelijk de roep om een nieuwe vorm matig tijdens de interviews gehoord, het is in dit boek op verschillende plekken terug te lezen en misschien heb je het in je eigen omgeving ervaren. Maar dat ‘gevoel van urgentie’ houdt op een gegeven moment op. Dat is namelijk geen eeuwig durende toestand. In zo’n periode zullen mensen zelf tot nieuwe vormen van naoberschap moeten komen, omdat ze het zelf ook als een noodzaak gaan voelen.

toekomstbestendige Achterhoek worden. Volgens ons gaat modern naoberschap over

118

Krimp, vernieuwing en modernisering volgens Reverda Soms stuit je op iets waarvan je denkt: “dat sluit heel mooi aan bij ons verhaal”. Het boekje van Nol Reverda, Over krimp; een sociologische perspectief op bevolkingsdaling uit 2011, heeft dat effect. Zijn boek gaat over krimp, in de betekenis van bevolkingsdaling. Hij stelt zichzelf de vraag welke samenleving, zoals het functioneren van de politiek, de economie, maar ook het maatschappelijk middenveld. Hij ziet krimp als de context waarin een samenleving zichzelf opnieuw moet ‘uitvinden’. Het krijgt vorm en inhoud met minder - en in de regel - ook oudere mensen.

stelt Reverda. De vraag is vervolgens hoe de gegroeide afstand tussen mensen moet worden overbrugd. Zijn antwoord is dat je sociale afstand vermindert door te bundelen (het concentreren van functies, compactheid, multifunctioneel bouwen, zoals bijvoorbeeld bij de Kulturhusen) en door samen te werken. Het moderniseren van samenlevingsverhoudingen in krimpgebieden kan volgens Reverda een antwoord zijn om de kwaliteit van leven in het gebied een impuls te geven. Minder verleden, minder traditie, minder hiërarchie en meer toekomst, meer diversiteit en meer individuele gelijkwaardigheid moeten die modernisering vorm en inhoud gaan geven (2011 (a): 47).

het moderniseren van samenlevingsverhoudingen op het (Achterhoekse) platteland. ‘oude’ naoberschap red je dat niet. Het vraagt namelijk om een samenlevingsvorm, waarin horizontale netwerken, wederzijds vertrouwen en de rol van ICT een belangrijke rol spelen.

Vooral politici, bestuurders, vrijwilligersorganisaties en maatschappelijke welzijnsen zorgorganisaties hebben het over (nieuw) naoberschap als het vanzelfsprekende antwoord op een maatschappelijk probleem. Politici, bestuurders, vrijwilligersorganisaties en verschillende maatschappelijke organisaties zien het als een probleem dat er geen vanzelfsprekend sociaal gevoel meer is tussen mensen. Ze zijn bang dat deze ontwikkeling verder doorzet, met negatieve gevolgen voor de leefbaarheid. Ze nemen allerlei initiatieven om de verbondenheid en betrokelkaar te helpen. Het ‘bevorderen van de sociale cohesie’ wordt het ook wel genoemd.

119

Dit is niet iets dat alleen in het oosten van Nederland speelt, in heel Nederland en ook in andere landen wordt het als een uitdaging gezien om sociale cohesie te stimuleren. Je ziet hierin grote verschillen tussen stad en platteland: In de stad is die vanzelfsprekendheid tot verbondenheid en betrokkenheid verder te zoeken dan op het platteland. In de gebieden in Nederland waar ze naoberschap kennen, zoals in de Achterhoek, is die vanzelfsprekendheid groter, met dank aan de traditie van het naoberschap. In de kleine kernen van het platteland is die vanzelfsprekendheid groter dan in de grotere plaatsen op het platteland. Met andere woorden: hoe kleiner de plattelandskern, des te minder je als overheid of maatschappelijke organisatie hoeft te organiseren om de verbondenheid en betrokkenheid tussen mensen te stimuleren. Je hoeft het naoberschap niet te ontwikkelen, het is er al. Dat is natuurlijk heel erg waardevol en de kunst is om dit naoberschap voor de toekomst te behouden. Dat brengt ons op het benoemen van een aantal valkuilen.

Valkuilen Modern naoberschap is een mooie, aansprekende term, die te pas en te onpas wordt gebruikt om veranderingen en bezuinigingen te rechtvaardigen.

omschrijvingen gegeven. Vaak zijn oude termen en gebruiken als voorbeeld genoemd. weer tot de conclusie dat het een (wellicht onbedoeld) makkelijke manier is om in te spelen op het sentiment van de bewoners en medebestuurders in de Achterhoek. reageren sceptisch. Een makkelijke manier om bezuinigingen en veranderingen te rechtbezuinigen en anders organiseren. Volgens ons is dit ook mogelijk, maar dan moet er wel een onderlinge vertrouwensbasis zijn en zal er ook vanuit overheden en maatschappelijke organisaties meer organisatieruimte moeten worden gegeven. Alleen een beroep doen op het â&#x20AC;&#x2DC;naoberschapsgenâ&#x20AC;&#x2122; is voor de lange termijn niet genoeg. (zie kader)

120

‘Het platteland als bindmiddel’ Michiel Bussink schrijft in het Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken (september 2008) een artikel over de toekomst van het platteland. (www.michielbussink.nl) Michiel gaat in op de individualisering op het platteland en vraagt zich af of daarmee een gemeenschap verloren gaat. Hij begint - net als wij hebben gedaan - bij het SCP-rapport. Vervolgens haalt hij diverse experts en rapporten aan om antwoord te kunnen geven op de vraag waar de ingezette trends van individualisering, verstedelijking, schaalvergroting, de komst van nieuwkomers en minder voorzieningen eindigen en wat voor gemeenschap er uiteindelijk overblijft: “Krijgen we uiteindelijk een situatie van ‘community lost’ waarbij het sociale cement in de gemeenschap is verbrokkeld, zoals we in veel stedelijke gebieden zien? Of krijgt de onderlinge samenhang en solidariteit een andere vorm, aangepast aan de huidige tijd: ‘community transformed?’ En in hoeverre valt daar richting aan te geven?” De aangehaalde experts in het artikel zijn verdeeld over het antwoord op deze vraag. Ook het naoberschap wordt besproken. De kernboodschap is dat ‘alleen maar’ het terugvallen op de naoberschapsgen onvoldoende is om de leefbaarheid op het platteland voor de toekomst te ondersteunen. Er moet meer gebeuren, vooral in de relatie tussen overheid, burgers en maatschappelijke instellingen. Overheden mogen, gezien de bedreigingen, vooral niet achteroverleunen en denken dat mensen op het platteland zich wel redden. Eén van de experts wijst erop dat de overheid veel meer een luisterende rol op zich moet nemen en initiatieven moet gaan ondersteunen in plaats van inperken.

121

Modern naoberschap wordt sturend ‘van ‘bovenaf’ opgelegd. Modern naoberschap is niet op te leggen. Het zit in de mensen. Het oude naoberschap is ook van onderaf ontstaan, omdat de mensen zelf de noodzaak voelden. Let op de signalen en initiatieven van burgers en doe daar de goede dingen mee. Juist dat blijkt in de praktijk een lastig proces. Het betekent dat er in de verhouding burger, overheid, maatschappelijke instellingen en bedrijven nog heel wat ‘traditionele’ verhoudingen doorbroken moeten worden. Naoberschap ontstaat niet alleen omdat de weg daar nu voor wordt vrijgemaakt. Naoberschap is er al, maar men loopt vaak tegen ‘oude verhoudingen’, starre weten regelgeving of verkeerd gedrag aan, waardoor mensen weer afhaken en nieuwe initiatieven in de kiem worden gesmoord. Twintig jaar onderzoek en ervaring met (burger)participatie door pioniers in dit vak wijst uit dat het niet vanzelf gaat en er echt in de praktijk aan gewerkt moet worden. De overheid zal ruimte moeten bieden voor het experiment. Er moet gewerkt worden aan wederzijds vertrouwen en nieuwe relaties en er moet op een goede wijze worden gefaciliteerd. Burgers en andere organisaties zullen kansen moeten zien en grijpen.

Naoberschap en interactief beleid Al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw wordt er een pleidooi gehouden door wetenschappers en mensen uit de praktijk om burgers, maatschappelijke organisaties en bedrijven in noemen dat met een mooi woord ‘interactieve beleidsvorming’ (zie bijvoorbeeld het werk van Igno Pröpper en anderen). Niet langer alleen maar burgers informeren en laten reageren, maar gezamenlijk optrekken, als de situatie daar geschikt voor is. Er is sindsdien in de lokale politiek wel meer aandacht gekomen voor interactief beleid, maar nog schoorvoetend. Ineens lijkt dat allemaal in een stroomversnelling te komen, nu men spreekt over de terugtredende overheid en beperkte rol van de actieve burger en het maatschappelijk middenveld. ‘Cocreatie’ is in. Oude verhoudingen (er is een probleem en de overheid lost het op) moeten overboord. Er moet veel meer invloed en verantwoordelijkheid van de burger komen voor de publieke ruimte om de kwaliteit van leven en samenleven op het platteland te waarborgen (2011: 66). Dat moet doordacht en oprecht ontstaan. Er is genoeg ervaring die kan worden benut.

122

Nostalgie, de weerstand tegen ‘modernisering’ belemmeren vooruitgang. De gedachte om ‘terug te keren naar het naoberschap van vroeger’ want ‘toen was alwaarin we niet alles meer binnen een kleine gemeenschap kunnen oplossen en regelen. Bovendien is voor het traditionele naoberschap veel tijd en inzet van mensen nodig. Mensen hebben juist steeds minder tijd en dat zal in de toekomst niet veel veranderen. Dat betekent dat we slimmer moeten omgaan met bijvoorbeeld nieuwe communicatie-

Tegelijkertijd begrijpen we wel dat er mensen zijn die het traditionele naoberschap koesteren en die veranderingen niet meer willen of kunnen maken. Je merkt het bijvoorbeeld als er met de nodige argwaan wordt gereageerd op de term modern naoreactie van generaties lang gekoesterde tradities en gewoonten. Het is wel jammer en niet helemaal terecht. Het één sluit het ander namelijk helemaal niet uit. Beide kunnen volgens ons prima naast elkaar bestaan, zonder elkaar te bijten. Roosje Hindeloopen verkoopt ook nog steeds de traditionele Hindeloopermeubels naast de nieuwe 2.0 ontwerpen. Het nieuwe werken bestaat ook nog steeds naast het ‘oude’ werken.

niet geboden wordt, zal dat bijvoorbeeld gevolgen hebben voor de wijze waarop wij

Te veel ‘te’ en een aantal kernkwaliteiten van ‘de’ Achterhoeker worden valkuilen. Achterhoekers hebben met het naoberschap iets in handen waar anderen naar verlanbescheiden volkje. Misschien moeten we onszelf wel eens wat meer op de borst trekkingskracht kunnen zijn. Mensen van ‘buiten’ die wij op onze geheel eigen gastvrije Achterhoekse wijze ontvangen en welkom heten. Nieuwkomers die open meegaan in onze manier van leven en zelf ook hun eigen talenten meebrengen. Een mooi regiomarketingconcept? Een kans voor krimp? Met als reclametekst: “Naoberschap, origineel

123

Die bescheidenheid siert ons natuurlijk ook. Bovendien is die Achterhoekse bescheidenheid mede gevormd door het naoberschap. Naoberschap bepaalt - ongeschreven - hoe men met elkaar omgaat, generatie op generatie. Dat vormt de mens en het heeft het aangehaald. Helaas kan gedrag, dat als een kwaliteit wordt gezien, ook een valkuil worden. In de wereld van persoonlijke ontwikkeling, zelfkennis en groei is dat gemeengoed: “Iedere kernkwaliteit heeft een zon- en een schaduwkant. De schaduwkant is de valkuil. Dit is niet het tegenovergestelde van de kernkwaliteit, zoals actief het tegenovergestelde van passief is, maar een doorgeschoten kernkwaliteit, te veel van het goede.” (2009 (b): 1) Te veel ‘te’ en een aantal kernkwaliteiten van ‘de’ Achterhoeker worden valkuilen:

te besCHeiden

te GeWoon te omziCHtiG

‘Doe maar normaal dan doe je gek genoeg’, is een belemmerende factor. Je houdt elkaar klein. Mensen moeten zichzelf laten zien en vertrouwen op eigen kracht. Als het gaat om naoberschap dan mag je daar best trots op zijn. Naoberschap is er toch, waar maken we ons dan druk om? Niet de dingen scherp op tafel durven leggen. en het moet wel gezellig blijven.

gooid en het zelfbewustzijn van ‘de’ Achterhoeker steeds vaker wordt getoond. Rockgroep Normaal begon er ooit mee in de jaren ’70, de Zwarte Cross zet het voort en de campagne ‘Echt Achterhoek’ doet ook een duit in het zakje. (zie kader) Achterhoekers op naoberschap dat klaar is voor de toekomst. Deel de ervaringen en vier de successen!

124

De kernkwaliteiten van ‘de’ Achterhoeker In de interviews is ook een beeld van ‘de’ Achterhoeker naar voren gekomen. Naoberschap heeft mede de Achterhoeker gevormd, zo is ons regelmatig verteld. Als je vanuit de interviews de

zorGzaam saamHoriG WederkeriG GeWoon besCHeiden tolerant toeGankeliJk omziCHtiG inteGer slaGVaardiG betrouWbaar

Er voor de ander zijn Eén voor allen, allen voor één Voor wat hoort wat Eenvoud siert de mens Niet je hoofd boven het maaiveld uitsteken Apart of anders zijn is geen reden om iemand uit te sluiten, maar je moet je wel wat aanpassen. Als je volgens de gewoonten en traditie vraagt of je er bij mag horen, dan hoor je er ook bij. De lieve vrede bewaren Hulp op gepaste afstand, geen bemoeizucht Handen uit de mouwen steken Naar eer en geweten

125

Bert Wagendorp: ‘verzet tegen nederigheid: kom op!’ In een artikel in De Stentor van 11 oktober 2011 (pagina 32) staat een interview met Volkskrant. Hij zegt daarin het volgende:

Harde werkers. Maar op een zeker moment gaat bescheidenheid tegen je werken. Je ziet het bij wielrenner Robert Gesink. Hij kruipt in zichzelf en laat zijn leven door anderen bepalen. Guus Hiddink heeft niet de grote bek, zoals Van Gaal. Ook bij Hiddink was er een gevecht tegen nederigheid, het anderen voorrang geven. Dat heeft Hiddink ver achter zich gelaten, maar het zit wel in hem.” (…) “Ik studeerde halverwege de jaren zeventig in Groningen toen kennissen van mij het popfestival in Lochem opzetten en daar de band Normaal opdook. Mijn vader had niets met popmuziek, maar dat vond hij fantastisch. Natuurlijk, het was høken en angoan, er werd bier gegooid en er hoorde geen beschaafd gedrag bij. Normaal draaide namelijk alles om: waar we om worden bekritiseerd daar zijn we trots op! Dat droeg enorm bij aan het zelfbewustzijn van de Achterhoeker. Met als gevolg een Zwarte Cross-festival waar dertig jaar terug niemand aan durfde denken. Dat kan alleen op basis van zelfvertrouwen.”

Tot slot Modern naoberschap heeft als concept volop bestaansrecht en nut binnen onze veranderende samenleving, mits we het beter gaan gebruiken. Anders wordt het een containerbegrip en verliest het zijn functie. “De toekomst is open, maar niet leeg”, zei laatst iemand. Als het gaat om modern naoberschap, staat het verleden vast. Met als gevolg dat dit mede de invulling voor de toekomst bepaalt. Dat maakt het begrip allerminst ‘leeg’. Naoberschap is er al. Sterker nog: het is er nog steeds en we hebben er allemaal een beeld bij. Door allerlei veranderingen wordt het naoberschap wel steeds meer op de proef gesteld en zal er meer ruimte moet komen voor moderne vormen, waarbij nieuwe media een grote rol zullen spelen.

126

In alle voorbeelden die wij zijn tegengekomen hebben wij ons steeds afgevraagd of het om ‘traditioneel’ naoberschap gaat of iets anders. Of dat er gewoon wordt aangehaakt teerd dat het een begrip is dat snel in de mond genomen wordt omdat het zo goed klinkt. Het is in de mode, het past in de huidige tijdgeest en dat is tegelijkertijd ook het

Het valt ons ook zwaar om ‘te oordelen’ wat wel klopt en wat niet, vooral omdat er zo-

van praktische voorbeelden van modern naoberschap. Daar kunnen we mee de toekomst in. Ook de interviews bieden houvast. Tijdens deze gesprekken zijn veel tips en daar de rode lijn uitgehaald en die willen wij graag met jullie delen. (zie kader) Tot slot ter relativering: alles wat nu ‘modern’ of ‘nieuw’ wordt genoemd, noemen we na verloop van tijd ook weer traditioneel of oud. Dat wil niet zeggen dat het daarmee wel een bijzondere staat van dienst zijn opgebouwd. Dan heb je namelijk weer wat om handvatten gegeven voor het duiden van het concept modern naoberschap. Een helegekomen, die je leest op pagina 138. Het einde is nog niet in zicht.

127

tips en adViezen Voor modern naobersCHap Willen we mee met onze tijd en het naoberschap daarin een â&#x20AC;&#x2DC;nieuweâ&#x20AC;&#x2122; functie geven, dan zullen er vanuit de verbondenheid met elkaar nieuwe verbindingen moeten ontstaan. Hoe kom je daartoe? Tips en adviezen uit de interviews: Door terug te vallen op oude waarden, maar met behulp van nieuwe middelen en kennis. Door je open te stellen. Het naoberschap dat we nu zien is meegegaan met zijn tijd, terwijl het generaties lang zo is gebleven zoals het was. Die verandering is deels te danken aan de maatschappelijke ontspanning (ontzuiling) in de hele samenleving, maar ook doordat traditionele naoberschappen zich open hebben gesteld voor nieuwkomers.

128

Door op zoek te gaan naar een nieuwe functionaliteit van het naoberschap, omdat we in deze tijd minder afhankelijk van elkaar zijn. Naoberschap werkt als er sprake is van wederzijdse afhankelijkheid. Je moet elkaar nodig hebben en je moet elkaar wederzijds helpen.

Door het gebruik van nieuwe media te stimuleren en op het platteland de noodzakelijke verbindingen te faciliteren (zoals glasvezel), omdat je daarmee ook snel en makkelijk de andere kant van de Achterhoek kunt bereiken en zo de mensen vindt die belangrijk zijn voor jouw netwerk.

Door je eigen ‘netwerk’ (community) te creëren en mensen waar je je goed bij voelt daarbij te betrekken. Die dezelfde passie hebben. Die wat voor elkaar willen doen. Oprechtheid, authenticiteit, talent zijn belangrijker dan een geografisch gebied, hoewel voor anderen het geografisch gebied nog steeds bepalend is.

Door los te laten, weer te durven vragen en buiten kaders te gaan denken, los te komen van instituties.

Door te beginnen bij je eigen verantwoordelijkheid (eigen belang) en van daaruit op zoek te gaan naar de gezamenlijke verantwoordelijkheid (gezamenlijk belang). Door anders te gaan organiseren waarbij je aansluit bij talenten van mensen en korter durende relaties aangaat.

Door te gaan werken vanuit vertrouwen en een open agenda en oprecht te zijn in je intenties. Door niet langer te denken in termen van concurrentie, maar in het samen sterk staan en elkaars kracht benutten. Door het als politiek niet aan mensen op te leggen of te sturen, maar door te kijken waar je initiatieven kunt faciliteren. Door uit te proberen, voorbeeldgedrag te tonen, fouten durven te maken en vooral te laten zien wat het allemaal oplevert.

de rode liJn uit de interVieWs 129

We moeten als politici en ambtelijk apparaat

De problemen en de mate van individualisering

natuurlijk ook een cultuuromslag maken. Wij

in de steden zijn van een hele andere orde dan

vinden het over het algemeen heel erg moeilijk

hier op het platteland. Als je in de steden nao-

om onszelf uit het â&#x20AC;&#x2DC;beleid te trekkenâ&#x20AC;&#x2122;, het gesprek

berschap wilt toepassen, dan zullen daar hele

aan te gaan met iemand en op zoek te gaan naar

andere elementen in moeten zitten.

de achterliggende vraag. We zijn verleerd om

Hans Van den broek

over het echte vraagstuk te praten.

Co Verdaas

Ik ben nauw betrokken bij Achterhoek2020. De noodzaak van de kleine leefomgeving is

Een recept tegen krimp zal het aanbod van goed

verschoven naar die van de regio. Het betekent

gekwalificeerd personeel kunnen zijn. Wanneer

dat we met elkaar blijven gaan voor de Achter-

je in de Achterhoek een technisch kenniscen-

hoek en de mensen die daar wonen. Wanneer je

trum wordt, gecombineerd met de mentaliteit

dit belangeloos doet (niet zonder belang, maar

(naoberschap, handen uit de mouwen) dan heb

groter denken dan je eigen belang), dan kom je

je een sterke voorsprong. Krimp is onvermij-

er vrijwel altijd uit. Wanneer je alles zelf doet

delijk, maar als regio kun je je onderscheiden.

en iedereen heeft een andere mening, dan krijg

Betrokkenheid is een grote plus van het naober-

je niets voor elkaar. Loslaten van eigen belang,

schap. Het is hier zo gewoon.

geen concurrentie. Wanneer concurrentie een

Hans GoorHuis

rol gaat spelen, kijk je niet per definitie wat de beste oplossing is. Concurrentie zorgt overigens wel voor gezonde strijd.

Jan bart WilsCHut

Hype HouVast 130

... Modern naoberschap: hype of houvast... Een voorbeeld van een moderne vorm van

Wedeo drijft op naoberschap. Hier in de Achter-

naoberschap is agrarisch natuurbeheer. Er zijn

hoek hebben we iets voor elkaar over, we willen

boeren geweest die zelf de nieuwe natuur wil-

iets voor elkaar doen, iedereen hoort erbij. We-

len inrichten en beheren, dat hoeft niet per se

deo drijft op deze gedachte. Bedrijven worden

naar een natuurbeschermingsorganisatie. Dat is

gerund om iets te verdienen, maar door mensen

gelukt, er komt een stichting waarbij de gronden

uit de sociale werkvoorziening in te zetten komt

in erfpacht worden gegeven aan de boeren.

er liefde, iets goeds, bij kijken.

De boeren hebben nu elk jaar een schouw en

lisette bosCH

spreken elkaar aan op het onderhoud. Zo krijg je een gemeenschappelijk stuk eigendom, zo

Modern naoberschap is gebaat bij wederzijds

heb je net als vroeger de Marken weer terug.

vertrouwen en wederkerigheid. Er zijn meer

Je hebt gemeenschappelijke verantwoordelijk-

mensen die willen gaan werken vanuit vertrou-

heid voor een gemeenschappelijk eigendom.

wen en met een open agenda. De vraag is wie

Daarmee creëer je ook een voorwaarde voor

daar mee begint, want in principe werkt iedereen

nieuw naoberschap; je neemt een stuk geza-

zo prettiger. Dat moet een olievlek worden en

menlijke verantwoordelijkheid over. Volgens

dat moet een inspiratiebron voor anderen gaan

mij moet je daar ook steeds naar zoeken, anders

vormen. De Achterhoek staat er zich op voor

blijft het een kunstmatig iets en dan blijft het

dat het een echte identiteit heeft; één geheel is.

zwak. Je moet gemeenschappelijke belangen

Het risico van dit labelen is dat de behoefte om

kunnen verenigen en dat moet kunnen leiden tot

het collectief bijeen te houden, zo sterk is, dat

continuïteit en duurzaamheid. Als het opgelegd

het scherpe gesprek gegijzeld wordt aan de voor-

wordt vanuit de overheid dan is het bij voorbaat

kant. De echte Achterhoekers zijn namelijk niet

gedoemd te mislukken. Dan heb je misschien

de eersten die de dingen scherp op tafel leggen

een of twee mensen die er voor gaan en de

of elkaar op iets aanspreken. Het moet tenslotte

rest niet.

gezellig blijven. Dat kan een valkuil voor het

Gerrit-Jan Van der Veen

moderne naoberschap zijn.”

Co Verdaas Je moet buiten kaders kunnen denken, dan gaat het goed. Kijken welke mogelijkheden er zijn.

Gerda Geurtsen

131

Naoberschap kan niet gemengd worden met

Coรถperatie sluit mooi aan bij naoberschap.

politieke sturing. Dan is het geen naoberschap

De coรถperatie willen we bij de bank ook

meer. Voorbeeld is het opknappen en behouden

moderniseren. Van oudsher is het een agrarische

van het natuurbad in Winterswijk. Vanuit

coรถperatie. Maar ook de andere onderdelen van

intrinsieke motivatie maken mensen zich hard

de bank kunnen deze coรถperatie-gedachte ver-

ergens voor. Hieruit komt energie voort. Mensen

der doorvoeren. Zorg voor uitwisseling tussen

die energie hebben en iets willen, kunnen het

bedrijven in de buurt. Dit kan ook op het gebied

waarmaken. Wanneer je hier 5.000 euro geeft,

van HRM of marketing. De Rabobank moet

ontstaat er iets wat bijna 50.000 euro waard is.

hierin de aanjagende factor zijn.

Daar waar mensen zich verbinden. Hoe zorg je

Je mag hier zelf beter van worden, maar het

dat deze energie tot resultaat leidt? Je kunt ook

idee is wel: we worden hier samen sterker van.

ergens 5.000 euro neergooien, maar dan stopt

Je kunt met afdelingen van meerdere bedrijven

iemand het in de zak.

samen brainstormen. Hier wordt iedereen beter

Jan bart WilsCHut

van. Je wilt dat mensen elkaar weten te vinden. Met de coรถperatie willen we hier steeds meer een bijdrage aan leveren. Sommige zaken lopen goed, zoals het Technieklokaal, en wij hebben hier minder verstand van. Dan steunen wij met geld. Je moet dat doen waar je goed in bent. De juiste bijdrage leveren.

Hans GoorHuis

Hype HouVast 132

... Modern naoberschap: hype of houvast... Als we elkaar niet weten te vinden, gaat het niet

Ik kan soms somber zijn over hoe het met de

goed met de wereld. Ik zie de samenleving als

wereld verder moet. Maar mensen gaan bij

een schip. Je moet onderhoud plegen aan alle

elkaar zitten vanuit het ‘huilende’ naoberschap.

stukken van het schip, niet alleen boven water.

Verbondenheid met elkaar, maar vaak huilen

Anders zinkt deze op termijn.

mensen met elkaar mee. We houden elkaar

Gerda Geurtsen

klein en gaan uit van een achterstandspositie. Het geheim zit erin dat je uitgaat van je eigen

Maatschappelijke betrokkenheid, je eigen

kracht. Wees zelfbewust. Kijk waar je kracht

talenten en capaciteiten inzetten, dat is voor

ligt. Er gebeuren hier veel mooie innovatieve

mij de essentie. Als ik kijk naar de maatschappij

projecten, die moet je inzetten.

over tien, twintig jaar, dan zie ik de civil society

Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg is

ontstaan die deels door verplichting is geregeld,

een belemmerende factor. Mensen durven hun

maar deels ook door spontane verbanden; zaken

kop niet boven het maaiveld uit te steken. Je

die gewoon ontstaan. Ik zie straks geen pachters

houdt elkaar klein, hier zit iets verstikkends in.

meer bij de dorpshuizen zitten, maar gewoon

Er moet meer pit in! Mensen moeten zichzelf

vrijwilligers die het dorpshuis draaiende houden.

laten zien en vertrouwen op hun kracht.

‘Je wilt toch ook bij de gemeenschap horen,

lisette bosCH

maar dan moet je je daar wel voor inzetten’, dat zal dan de mentaliteit zijn.

Jeroen Wesselink

We hebben lang in grote steden gewoond; daar krijg je vaak wijkkranten in de bus, waarin oproepen worden gedaan om als buurt voor elkaar klaar te staan en elkaar te helpen. Een oproep om boodschappen te doen voor iemand, of vervoer naar het ziekenhuis te regelen, allemaal op vrijwillige basis. Deze oproepen worden vooral van bovenaf (vanuit de deelgemeente) gedaan, terwijl in de Achterhoek dit type initiatieven juist van onderaf lijken te ontstaan en kennelijk meer vanzelfsprekend zijn.

Josee Van den broek

133

Achterhoekers kunnen veel dingen zelf.

Voor de Rabobank is modern naoberschap zelfs

Gemeenten laten steeds meer los. Niet vanuit

concurrentiekracht. De Rabobank is geworteld

oprecht vertrouwen, maar vanuit bezuiniging.

in de streek. De rechtsvorm laat dit makkelijk

Naoberschap kan niet gemengd worden met

toe. Hier profiteren we van. Een spaarrekening

politieke sturing. Dan is het geen naoberschap

is voor iedereen gelijk, maar door de betrokken-

meer.

heid in de buurt hebben wij duidelijk een

Jan bart WilsCHut

concurrentievoordeel. Het gevoel en de emotie op lokaal niveau is de sterke kracht. We willen

Het gaat om het aansluiten van welzijn en

tijd en geld beschikbaar stellen om het gebied

zorg, daar zit het naoberschap in opgesloten.

sterker te maken, dit krijgen wij uiteindelijk

Diverse partijen kunnen als verbinder optreden,

ook terug. Er is wederzijdse betrokkenheid en

het maakt niet op voorhand uit wie dat zijn.

afhankelijkheid.

Je gaat verbindingen aan van mensen, een

Hans GoorHuis

mensennetwerk organiseren in plaats van een netwerk van gebouwen en een namennetwerk.

De huidige trend binnen de zorg is kleinscha-

We moeten los komen van de instituties.

ligheid. De korte lijnen uit de vijftiger, zestiger

leo sCHarenborG

jaren, waarbij iedereen de wijkverpleegster persoonlijk kende, komen weer terug. Maar dan niet met de bijbehorende kneuterigheid uit die tijd. We moeten mensen weer laten werken in gebieden waar ze ook aan verbonden zijn en er een rechtstreeks klantcontact ontstaat.

Wim peters

Hype HouVast 134

... Modern naoberschap: hype of houvast... Je ziet in de maatschappij weer een terugkeer

Inmiddels is de regio Achterhoek getransfor-

naar meer kleinschaligheid. Met name in de zorg

meerd in een coöperatie, waar iedereen zich

waarin de Buurthulp steeds vaker terugkomt.

persoonlijk voor moet aanmelden. De vitale

Dit past naar ons gevoel heel natuurlijk in de

Achterhoek is ons gezamenlijk belang. De vier

naoberschap traditie.

bloembladen van de agenda 2020 bestaan uit

Hans Van den broek

projecten die nodig zijn om dat te bereiken. Het bloemblad innovatieve economie zorgt ervoor

Je wilt dat de gemeenschap zich weer zelf orga-

dat we ook in de toekomst ons geld kunnen ver-

niseert. Doet ze dat niet, even goede vrienden.

dienen en voldoende goede banen hebben in de

Het betekent de macht teruggeven aan mensen.

Achterhoek. De vitale leefomgeving is het sociale

Als je modern naoberschap wilt hebben, moet je

leven. De infrastructuur spreekt voor zich. Al

alle zaken in de Verzorgingsstaat slopen waarin

deze zaken moeten op elkaar aangesloten raken,

jij het regelt voor anderen, terwijl anderen het

dus in samenhang georganiseerd worden. Daar

best zelf kunnen. Dat betekent dat je moet leren

heb je nieuwe concepten voor nodig en moet

loslaten wanneer je het nieuwe naoberschap echt

je nieuwe werkwijzen gaan promoten. Modern

van de grond wilt krijgen. Nieuw naoberschap

naoberschap kan heel goed de invulling zijn van

krijg je nooit voor elkaar als de overheid en

zo’n nieuw concept.

andere organisaties zoals woningcorporaties niet

sarien sHkolnik

fundamenteel durven loslaten.

fons Catau

Door iets stellig te verkondigen, zet je het vast in de gedachten van mensen. Het is ook goed nao-

Ik zou voorstander zijn om bij het boek een

berschap om mensen in beweging te zetten, door

site en platform te maken, zodat je als een soort

te helpen. Je mag leren ‘falen’. Het hoeft niet

VVV een ‘natuurlijk’ startpunt wordt voor

perfect te zijn. Probeer uit. Gedraag je als goede

alle vragen omtrent naoberschap. Achter de

vriend: laat je eigen zwaktes zien, vraag om hulp

schermen een groot netwerk van specialisten

en spreek anderen aan, zet ze aan het denken.

en betrokkenen dat kan helpen bij deze vragen.

Toon voorbeeldgedrag en laat zien wat het ople-

Practice what you preach.

vert. En stimuleer het bij anderen.

meindert bussink

rolf Winter

135

MODERN NAOBERSCHAP IS... een nieuw dorps samenlevingsconcept waarvan de kern is dat verenigingen, groeperingen en inwoners van een dorp welbewust intensief met elkaar samenwerken, gedreven zijn om voor elkaar iets te betekenen en daardoor samen echt betekenis geven aan de leefbaarheid in dat dorp. (Dit is ongeveer de missie van “Reutum Leeft” waar ik zelf deel van uitmaak.) - Gerard Mensink uit Reutum

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... niets anders dan het ooit was, namelijk onvoorwaardelijke liefde, hulp en bijstand (door)geven aan je naaste, dichtbij of ver weg, die het zo nodig hebben. Die liefde krijg je in overvloed van de Here Jezus Christus, onze schepper en verlosser! – Hans Lemans uit Elburg

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... Onze zoon is het levende bewijs van de toekomst van het noaberschap; hij fietst op z’n 6e al door de buurt met de vraag of hij ergens mee kan helpen. Gewoon omdat ie het leuk vindt... Dus blad harken, gras maaien, hout sjouwen: geen probleem, hij komt helpen. Modern JONG noaberschap! – Cindy Bosch-Jansen uit Heino

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... We hebben als nieuwkomers meer gemeenschapsgevoel gevonden dan we durfden te hopen! Peter werkt bij het BD-bedrijf van de buren als zuivelverwerker. Ik pas op buurtkinderen en heb een wekelijks creatieve ochtend met leuke vrouwen uit de buurt. – Mirjam Ganzevles uit Vorden

irl 136

MODERN NAOBERSCHAP IS... Noaberschap 3.0 kenmerkt zich door zorgzaamheid, zowel van bewoners, instellingen en verenigingen als ook zeker de overheid. Het concept wordt gedragen door zowel jong als oud. Het mixen van de samenleving is de kracht gebleken achter Noaberschap 3.0. – Joachim Geerdink uit Neede

irl MODERN NAOBERSCHAP IS... Samen willen leven. Denken in het algemeen belang. Met respect voor elkaars eigen wijsheid en vanuit de overtuiging en het vertrouwen dat je met elkaar altijd meer weet, kunt, voelt en ziet. Oplossingen zijn er. – Maresa Buijs Rotterdammer in Geesteren

irl MODERN NOABERSCHAP IS... Vroeger was Noaberschap gebaseerd op wederzijdse afhankelijkheid. Als jij je buurman helpt met oogsten, helpt hij jou. In je eentje was dat niet te doen en samen was het zo gedaan. Tegenwoordig kom je samen nog steeds verder. Of het nu om het gezellig maken van je buurt gaat of samen ondernemen. We hebben elkaar nog steeds nodig om een mooiere wijk, stad, land en wereld te maken. Doe je ook mee? – Claar Grooten uit Enschede

irl

137

MODERN NOABERSCHAP IS... een nieuw netwerk van mensen, gedeeltelijk gebaseerd op de kernwaarden van het ‘oude’ naoberschap. Binnen dit netwerk wil men elkaar helpen om aangenaam te wonen, te werken en te leven. Nieuwe communicatiemiddelen ondersteunen de verbindingen. Gedeelde verantwoordelijkheid, gelijkwaardigheid, wederzijds vertrouwen, talenteninzet en wederkerigheid zijn de nieuwe ongeschreven regels. - Linda Commandeur uit Grolle en Tanja Abbas uit het ‘Zwiepse Brook’ van Barchem

irl

138

Nawoord

naoberschap en wat heeft dat ons te bieden? In onze zoektocht en gesprekken met

bieden. Het is aan jou als lezer om te beoordelen of je wat wijzer bent geworden van vertellen en kunnen sommige elementen verder uitdiepen. Zo zijn er natuurlijk allerlei raakvlakken tussen modern naoberschap en andere thema’s die ons bezighouden. Zoals

daar niet voor, maar zullen toch echt tot een afronding van dit boek moeten komen. Anders blijven we bezig en wordt het er wellicht niet leesbaarder op. Toch zijn jullie nog niet van ons af. Alle zijpaden en koppelingen met ons eigen werk en werk van anderen bijvoorbeeld, zullen we zeker gaan maken. Maar dan in een ander ‘jasje’. Een artikel of een Prezi-presentatie bijvoorbeeld. Misschien gaan we wel ‘on tour’ of een netwerk van mensen opzetten die net als wij houvast willen geven als het gaat om modern naoberschap. Via onze website (www.modernnaoberschap.nl) blijven jullie op de hoogte van onze plannen en daden!

139

bronnenliJst 1986 (a) D. Hiddink-Dijkman, Werken zolang het licht was, Uitgegeven door Vrienden van de streektaal veur Lochem en umgeving, Lochem 1986 (b) J.A. Niemeijer, Leven op het platteland, Friese Pers Boekerij bv, Drachten/Leeuwarden 1999 1926), Oud-Achterhoeks Boerenleven in Beeld, Uitgeverij Gherre, Terborg 2005 (a) Vertrouwen in de buurt, 2005 (b) Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM), Vereniging Kleine Kernen Gelderland (VKK Gelderland) & Plattelandshuis Achterhoek-Liemers Van Spölleman tot Normaal, de menselijke maat van de Achterhoek’, drukkerij Loor, Varsseveld. 2008 (a) Het platteland van alle Nederlanders, Hoe Nederlanders het platteland zien en gebruiken, Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), Den Haag 2008 (b) L. Vermeij, Goede schuttingen maken goede buren. In: P. Schnabel, R. Bijl en J. de Hart (red.). Betrekkelijke betrokkenheid. Studies in sociale cohesie. Sociaal en Cultureel Rapport 2008 (p. 113-135). Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag 2009 (a) H. Tuenter-Jansen, Bi-j ons op ’t Platteland, Drukkerij Siebelink, Doetinchem 2009 (b) D. Ofman, Kernkwadrantenspel, speluitleg en varianten, gebaseerd op het boek Bezieling en Kwaliteit in Organisaties, Servire Uitgevers bv, Utrecht 2009 (c) sociale relaties op ons leefritme en geluk 2010 (a) Gemeente Berkelland, Coalitie Akkoord 2010-2014, Samen Anders. 2010 (b) M. van der Klein & D. Oudenampsen, Lokale coördinatie: de onmisbare schakel, Adviezen aan vrijwilligersorganisaties in zorg en welzijn, 2010 (c) Onderzoeks-rapport Lokale coördinatie: de onmisbare schakel Adviezen aan vrijwilligersorganisaties in zorg en welzijn, Utrecht 2011 (a)

140

N. Reverda, Over krimp, Een sociologisch perspectief op bevolkingsdaling, NEIMED en Boekenplan Maastricht, Maastricht

2011 (b) C. Reilink, Het Achterhoek Boek, Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers, Zwolle 2011 (c) H. Stegeman, D. Piljic, A. Struijs & E. Versteegh, In 2030 Vier vergezichten, Scriptum, Schiedam 2011 (d) G. Mars en H. Schmeets, Centraal Bureau voor de Statistiek rapport derde kwartaal 2011: Meer sociale samenhang, meer geluk? 2011 (e) Plattelandshuis Achterhoek en Liemers, Het platteland verandert!, Plattelandshuis Zelhem

Websites 1.

www.wikipedia.nl/noaberschap

www.graafschap-middeleeuwen.nl

www.regio-achterhoek/achterhoek2020.nl

http://www.decs.nl/Pages/Betrokkenheid.aspx

http://www.backpackeninaustralie.nl/component/content/article/37-hetmoderne-australie/118-mateship-een-kleine-beschouwing.html

www.kunst-en-cultuur.infonu.nl/geschiedenis/69477-noaberschap-en-klootschieten.html

www.regio-achterhoek.nl/nieuws/achterhoek-toont-zichzelf-van-een-andere-kant.html

10.

www.goudindegrond.eu/1034+M5a2dadd1fab.html

11.

www.hetgezinsblad.nl/gemeentenieuws/3909/inwoners-instellingen-en-gemeenteontwikkelen-samen-sociaal-beleid

12.

www.site-woondiensten.nl/site/nieuws/2011/wijkwerk-gestart-met-nieu/index.xml brinker_web.pdf en https://sites.google.com/site/kloosterhaarinactie/noaberschap

15.

www.arcon.nl/informatie-en-actueel/actueel/blogs/nieuw-noaberschap.html

16.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Vrijwilligerswerk

17.

o.a. http://www.freeforce.nl/informatie-organisaties.php

18.

www.participatiewiki.be/wiki/index.php/Nieuwe_vrijwilligers

19.

http://www.swengel.nl/naoberschap-overbelast

141

20.

www.st-noaberschapappingedam.nl

21.

www.noaber.com

22.

www.noaberproject.nl

23.

www.stichtingpresent.nl/deventer

24.

www.naobercontact.nl

25.

www.uwzorgverlener.nl/huur_een_noaber

26.

www.noaber.nl

27.

www.spectrum-gelderland.nl/smartsite.dws?id=59525

28.

www.kulturhus.nl/concept

29.

www.kulturhuslintelo.nl

30.

www.kulturhuslaren.nl/wp-content/uploads/2011/09/Naobernieuws-1.pdf

31.

www.woongroepdenaobers.nl

32.

http://www.wonion.nl/over_wonion/persberichten/3/438/

33.

www.hetnoaberschop.nl

34.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_media

36.

http://www.leefritme.nl/onderzoeken/lrkc-onderzoek-3-de-invloed-van-sociale-

http://www.roosjehindeloopen.com/ www.stevenzweverink.nl www.kanjersvoorkanjers.nl www.michielbussink.nl

142

artikelen VNG Magazine, 27 mei 2011, p.28-31: ‘Naoberschap moet rigoreuze bezuinigingen opvangen’ De Telegraaf, 14 januari 2012, p.TA4 ‘Altijd hulp om de hoek, waarom is naastenliefde op platteland wél de gewoonste zaak van de wereld? De Stentor, 11 oktober 2011, p.32 Verzet tegen nederigheid: ‘kom op!’ De Stentor, 12 november 2011, p.30: ‘Oud idee, nieuw jasje’, Waarom oude technieken en meubeltradities overboord gooien als je er iets vernieuwends mee kunt doen? De Stentor, 18 november 2011 p.29: ‘Achterhoeker heeft liever feest dan cultuur’ Seasons, augustus 2011, p.10: Wonen op het platteland De Gelderlander, 16 juli 2011, ‘Tip van Frans voor niet-Achterhoekers: ‘moi, biertje?’ Agri monitor, oktober 2008: Nieuwe vormen van samenwerking tussen ondernemers, door Bert Smit en De Stentor, 14 februari 2012 Netwerk voor naoberschap, door Gerco Mons Persbericht Marga Klompé over Naoberschapsdiensten (januari 2012) De Stentor, 23 februari 2012 ‘Wereld is voor mij opengegaan’, door Pepijn van Dorsten

143

met dank aan

144

Henk Aalderink

Burgemeester gemeente Bronckhorst

Lilian Boonstra

Bestuurslid ONZ Achterhoek

Hans en JosĂŠe van den Broek

Minister van Staat en zijn echtgenote

Meindert Bussink

Mindnote | Muziek/educatie & innovatie

Ronnie Degen

Directeur Feestfabriek Alles Komt Goed bv

Gerda Geurtsen

Makelaar in Maatschappelijk Betrokken Ondernemen

Hans Goorhuis

Directeur Rabobank Achterhoek-Oost

Dinie Hiddink

Achterhookse schriefster

Hans Lenderink

Eigenaar MindMapMeeting.com

Lawrence Mooij

Fotograaf Dutchfoto

MariĂŤlle Mulder

Creatieve Communicatie

Klaartje Peters

Zelfstandig onderzoeker en publicist

Arie Ribbers

Journalist, streektaaldeskundige en radioman

Sarien Shkolnik

Lid College van Bestuur Graafschap College

Dirk Stoevenbelt

Bestuurslid Kulturhus Laren

Evelien van der Veen

Communicatieadviseur Plzant

Gerrit Jan van der Veen

Plattelandshuis Achterhoek Liemers

Co Verdaas

Gedeputeerde Provincie Gelderland