het verloren geld van de coburgs
thierry debels
Het verloren geld van de Coburgs 50 ondeugende dubbelportretten
Houtekiet Antwerpen / Amsterdam
Š Thierry Debels / Houtekiet / Linkeroever Uitgevers nv 2010 Houtekiet, Katwilgweg 2, b-2050 Antwerpen info@houtekiet.com www.houtekiet.com
Omslag Jan Hendrickx Zetwerk Intertext, Antwerpen isbn 978 90 8924 096 5 d 2010 4765 12 nur 698 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission of the publisher.
Inhoud
11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
Inleiding 9 Koning Leopold ii & prinses Charlotte 11 Koning Albert ii & koning Boudewijn 15 Prins Karel & koning Albert ii 17 Karoline Bauer & Blanche Delacroix 19 Koning Leopold i & prins Karel 21 Koning Albert i & koning Leopold iii 23 Prinses Louise & prins Karel 26 Prinses Marie-Christine & prinses Esmeralda 29 Stephanie de Windisch-Graetz & prinses Marie-Christine 32 Koning Albert i & koning Albert ii 35 Prinses Henriette & Charles-Philippe ‘Chappy’ van Orléans 37 Koningin Elisabeth & prins Laurent 40 Koningin Elisabeth & prinses Lilian 43 Koning Leopold iii & prinses Lilian 45 Koning Leopold ii & koning Leopold iii 49 Prinses Marie-José & prinses Stéphanie 52 Prins Karel & prins Laurent 55 Koning Leopold i & koning Leopold ii 58 Koning Leopold i & koning Leopold ii 60 Koning Leopold ii & prins Karel 63 Koning Leopold ii & prins Karel 65
22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 59 | 50 |
Prinses Louise & prinses Clementine 67 Koning Albert ii & prins Filip ‘Flandre’ 69 Koning Albert i & prinses Josephine 74 Koning Leopold i & koning Boudewijn 77 Koning Leopold i & koning Boudewijn 79 Koning Boudewijn & prins Karel 81 Koning Leopold i & prins Karel 85 Koning Leopold ii & koning Boudewijn 87 Koning Leopold iii & prins Karel 91 Prins Karel & koning Boudewijn 93 Koning Albert ii & prins Filip 95 Koningin Fabiola & Blanche Delacroix 98 Prinses Lilian & Blanche Delacroix 100 Koningin Louise-Marie & prinses Mathilde 102 Koningin Louise-Marie & prinses Mathilde 104 Koning Leopold ii & koningin Marie-Henriette 106 Koning Boudewijn & kroonprins Filip 109 Koning Leopold i & prins Laurent 113 Koning Leopold ii & koning Albert i 116 Koning Albert i & prins Karel 119 Prins Karel & prinses Marie-Christine 122 Prinses Louise & prins Karel 124 Koning Leopold ii & koning Albert i 126 Koning Boudewijn & koning Albert ii 128 Koning Leopold ii & prins Karel 130 Prins Alexander & prins Laurent 132 Kroonprins Filip & prins Laurent 135 Koningin Paola & prinses Astrid 137 Koningin Astrid & prinses Lilian 140 Besluit 143 Beknopte bibliografie 145 Appendix 1 147 Appendix 2 149 Appendix 3 151
Zoals steeds voor Cathy, Lo誰c, Brieuc en Elouan. Deze keer ook voor M.
Inleiding
O
p 16 mei 2009 wordt een dreigbrief aan het adres van koningin Fabiola gepubliceerd in De Standaard. In gebrekkig Frans staat in de brief dat de koningin op 21 juli met een kruisboog doodgeschoten zal worden. De motivatie van de schrijver is dat Fabiola Vlaanderen te veel geld kost: ‘30.000 euros par semaine.’ Omgerekend anderhalf miljoen euro per jaar, een bedrag dat ruwweg overeenkomt met de dotatie die de koningin voor de rest van haar leven ontvangt. Het Belgische koningshuis heeft altijd een onverbrekelijke relatie gehad met geld. Voor dit boek over de koninklijke familie heb ik twee originele invalshoeken gekozen. In eerste instantie heb ik het ‘geldspoor’ gevolgd van de Coburgs. De financiële geschiedenis van het Belgische vorstenhuis is boeiend en relevant. Zo relevant zelfs dat ze mensen ertoe brengt om dreigbrieven te schrijven. De tweede invalshoek is die van het dubbelportret: twee personen die sterk op elkaar lijken, of net heel erg verschillen. Mijn jonge kinderen vertel ik dat het paleis van de koning een glazen dak heeft, een metafoor natuurlijk. Het betekent dat we naar binnen kunnen kijken en alles zien wat er ge-
9
beurt. Er zijn ook archieven waarin je vaak naar hartenlust kan grasduinen. Ze bevatten informatie die eigenlijk niet voor ons bestemd is. Vervelend voor de betrokken personen en hun nazaten. Interessant voor historici en journalisten. En voor de lezers. Overijse, 28 februari 2010
10
1
Koning Leopold ii & prinses Charlotte
L
eopold ii en Charlotte zijn het oudste en jongste kind van koning Leopold i en koningin Louise-Marie. Ze verschillen iets meer dan vijf jaar in leeftijd. Prinses Charlotte wordt vaak afgeschilderd als een zottin. Jos Pauwels schreef een boek over haar met als titel De waanzin van Charlotte. Leopold wordt meestal geportretteerd als een eigengereide maar succesvolle man. Eigenlijk lijken ze veel meer op elkaar dan oppervlakkige beschrijvingen doen vermoeden. De naam van Charlotte is voor altijd verbonden aan Mexico. In 1863 overtuigt ze haar man, Maximiliaan van Habsburg, keizer te worden van het land, dat door de Fransen bezet wordt. Je kan het Mexico-avontuur van Charlotte niet vergelijken met het Congoverhaal van Leopold ii. Mexico werd een fiasco, Congo werd een zakelijk succes. Hoe verklaar je dat? Charlotte is in elk geval even gedreven als haar oudere broer. Wanneer haar man Max in 1864 in Mexico op reis gaat (om insecten en vlinders te verzamelen nog wel), neemt ze onmiddellijk het bestuur van het land over als regentes. Ze zegt dat ze ‘gretig is naar activiteit’. Charlotte is verstandig, efficiënt en kordaat. De eerste grondwet van Mexico stelt ze zelf op, met die van
11
België als model. In een brief aan haar broer Filip ‘Flandre’ schrijft ze dat ze als regentes ‘nooit zoveel werk gehad heeft’ en dat ze ‘nooit blijer en opgeruimder was’. Maar haar man Max is jaloers en maakt haar bij zijn terugkeer van die lange reis vleugellam. Ze mag zich enkel nog bezighouden met sociale activiteiten en liefdadigheid. Misschien was het Mexicoverhaal wel helemaal anders gelopen als Charlotte toen de touwtjes in handen had kunnen houden. Maximiliaan was immers niet echt een goede bestuurder, en dat is een eufemisme. De energie die Charlotte drijft, is wellicht voor een stukje gesublimeerd. Ze heeft immers geen kinderen, wat maakt dat ze zich kan bezighouden met bestuurlijke kwesties. Wat dat betreft lijkt ze een beetje op de latere Leopold ii, die zich afkeert van zijn kinderen en zich volledig op het Congo-avontuur toelegt. De mooiste illustratie van de kwaliteiten van Charlotte is haar tocht naar Europa in de zomer van 1866 om steun en geld te krijgen voor Mexico. Ze onderhandelt met Napoleon iii, met de Franse regering en bankiers. Bij de bankiers is Charlotte erg overtuigend: ze krijgt 500.000 piasters, die ze onmiddellijk naar Mexico doorstuurt. Ook bij de Franse minister van Financiën Fould probeert ze geld los te krijgen voor Mexico. Haar argument is dat ze slechts 126 miljoen ontvangen heeft van de 516 miljoen beloofde Franse frank. De uitleg van Fould is technisch: een eerste lening werd niet volledig onderschreven en een tweede werd zwaar onder pari aangeboden. Slotsom is in elk geval dat ze niets meer krijgt. Ook bij Napoleon vangt ze bot. Aan haar man Max seint ze niet veel later de volgende boodschap: ‘Todo es inutil.’ De hamvraag is natuurlijk waarom Mexico mislukt en Congo wel lukt. Er zijn enkele verklaringen. Ten eerste is Congo voor Leopold slechts een van de vele projecten. Hij was ook in andere landen, zoals China, actief, maar met minder succes. Charlotte had enkel Mexico. In een brief schrijft ze dat ze het
12
leven in Mexico, met alle moeilijkheden, absoluut verkiest boven ‘het beschouwen van de zee’ in de villa Miramar, die Max in Italië gebouwd had. Nog een bewijs van haar daadkracht. Een tweede punt is dat de visie op beide landen volledig verschillend is. In Congo gaat de exploitatie van het land voor op de ontwikkeling. In Mexico is het omgekeerd. Dat Mexico, net zoals Congo, over een rijke ondergrond en zilvermijnen beschikt, gebruikt Charlotte als argument bij de Franse regering om extra geld te krijgen. Maar eerst wil ze van Mexico zelf een beter land maken, getuige de grondwet die ze opstelde. Punt drie is dat Leopold over de nodige financiering beschikt om van Congo een succesverhaal te maken. Hij pompt er, dat is algemeen geweten, een groot deel van het familiefortuin in. In Mexico daarentegen is er een chronisch geldtekort: de staatskas is vrijwel voortdurend leeg. En de Fransen springen niet bij als de nood hoog is. Een ander element waar je niet omheen kan, is dat Leopold ii wellicht toch iets meer zakelijk talent heeft dan zijn jongere zus. Leopold werd voorbereid om koning te worden. Ten slotte was er een verschil in bestuur. Congo werd bestuurd vanuit Brussel. Charlotte en Max waren zelf in Mexico, wat niet noodzakelijk een voordeel was.
De feiten Leopold ii en Charlotte krijgen dezelfde opvoeding. Charlotte is verstandig, vlijtig en gewetensvol. Haar Mexicaanse ‘avontuur’ mislukt. Dat van haar broer Leopold ii in Congo loopt wel goed af. Zijn succes was een combinatie van inzicht en een stevige dosis geluk.
13