Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 1
e c o n o s h o c k
Econoshock-paperb-druk8_Layout 1 10/11/10 16:57 Pagina 1
(Zwart Plaat)
Š Geert Noels / Houtekiet / Business Contact / Linkeroever Uitgevers nv 2010 Uitgeverij Houtekiet Katwilgweg 2, 2050 Antwerpen info@houtekiet.com www.houtekiet.com Uitgeverij Business Contact Herengracht 481, 1017 BT Amsterdam businesscontact@amsteluitgevers.nl www.businesscontact.nl Omslag Herman Houbrechts Foto auteur Frank Toussaint Zetwerk en vormgeving Intertext Antwerpen ISBN (BE) 978 90 8924 108 5 ISBN (NL) 978 90 470 1346 4 D 2008 4765 53 Eerste druk oktober 2008 Zesde druk, paperback september 2010 Zevende druk oktober 2010 Achtste druk, paperback december 2010 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission of the publisher.
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 3
Geert Noels
hoe zes economische schokken uw leven fundamenteel zullen veranderen
Houtekiet / Business Contact Antwerpen / Amsterdam
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 4
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 5
e c o n o s h o c k
INHOUD WOORD VOORAF........................................................................
11
INLEIDING Economische schokken en bubbels ...................
3
11. De conjunctuurgolf: het bioritme van de economie ......
3
12. De lange golf: fictie of werkelijkheid?............................
16
03. het economische nut van bubbels...................................
17
04. Voorbeelden van zeepbellen ...........................................
18 22
16. een economische megaschok?.........................................
22
17. Aanpassen of achteruitgaan ...........................................
25
18. Twee voorbeelden van achteruitgang door een economische schok ...........................................................
26
De Spaanse goudziekte ....................................................
26
De Nederlandse voorsprong wordt tenietgedaan..........
27
19. Bedrijven en economische schokken ...............................
28
10. Groei: het wonder van de vooruitgang .........................
29
11. Groei is niet het probleem, maar de oplossing ..............
31
12. het belang van sleutelactiviteiten...................................
32
Besluit ......................................................................................
36
INHOUD
05. De sirenenzang van de bubbel ........................................
DEEL I Zes schokken ScHOk 1 Demografie....................................................................
41
11. Wereldbevolkingsgroei: Malthus uitgedaagd ................
41
12. De westerse bevolking krimpt .........................................
43
13. De wereldbevolking vergrijst...........................................
46
14. obesitas en andere welvaartsziekten..............................
49
15. Verstedelijking ..................................................................
51
16. Islam en invloed op economie .........................................
53
17. De lessen van Malthus en het Paaseiland .......................
55
1Besluit ....................................................................................
58
ScHOk 2 Het zwaartepunt verschuift naar het Oosten ...........
61
11. De Japanse prelude ..........................................................
61
12. De breuk in de Berlijnse en chinese Muur......................
63
5
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 6
e c o n o s h o c k
13. china ontwaakt: de reus komt tot leven ........................
64
14. De chinese honger naar grondstoffen ...........................
65
15. De wereld is te klein voor dit china ................................
68
16. De 5 sterke punten van china..........................................
70
17. De 14 zwakke punten van china .....................................
74
18. De juiste keuzes? ................................................................ 80 19. De snelle convergentie van het oostblok ......................... 80 10. Rusland. De beer loopt weer los ....................................... 82
INHOUD
11. India: fatalistische rem op de groei ................................... 83 12. BRIc begint met Brazilië: the next big thing .................... 85 13. Turkije, Zuid-Afrika, Afrika …............................................ 86 14. Amerika en europa tegenover het oosters geweld ......... 87 15. oosterse schok leidt tot walmartisering .......................... 90 16. Belang van productie en knowhow .................................. 92 Besluit ........................................................................................ 94 ScHOk 3 Informatie- en communicatietechnologie .................... 97 11. The new economy: een economische realiteit ................. 97 12. ...maar een beleggersdesillusie........................................ 100 13. Waarderingsfantasie ........................................................ 101 14. De valse nieuwe economie .............................................. 102 15. De echte nieuwe economie ............................................. 104 16. IcT-wetten: GIGI treft alle sectoren ................................ 105 17. De creatieve wereld is plat geworden ............................ 107 18. De informatielawine......................................................... 109 1Besluit .................................................................................... 110 ScHOk 4 Het einde van de fossiele brandstoffen ...................... 111 11. energie bepaalt de vooruitgang ..................................... 112 12. kracht, energie en vooruitgang ...................................... 115 13. Waarom stijgen de olieprijzen?....................................... 118 14. Piekolie: een vraag van reserves, vondsten en productie 120 15. Piekolie: mythe of realiteit?............................................. 122 16. Bestaat er een zilveren kogel?......................................... 126 17. Geen zilveren kogel, wel gouden beloften…................. 135 18. De beste alternatieve energie: energie-efficiëntie .......... 135
6
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 7
e c o n o s h o c k
19. onrealistische officiële projecties .................................... 136 10. Petroleum opgewaardeerd .............................................. 138 11. ky-Auto: de auto van de toekomst ................................. 138 Besluit....................................................................................... 141 ScHOk 5 Het nieuwe kapitalisme................................................ 143 11. Financiële paniek is van alle tijden.................................. 144 12. Waarom zou het nu anders zijn?..................................... 146 13. De kredietcrisis: een ontspoord financieel systeem........ 147 15. centrale banken en de lessen van de geschiedenis........ 149 16. Risico’s in onervaren handen: risicotransfer.................... 151
INHOUD
14. communicerende vaten en financiële brandgangen..... 148
17. Alan Greenspan: saint or sucker? .................................... 153 18. De echte schade van 9/11: Greenspan als pyromaan...... 156 19. De financiële verhoudingen in de wereld....................... 158 10. hedge funds: piraten op de financiële snelweg............. 160 11. complexe banken ............................................................. 163 12. Derivaten: financiële massavernietigingswapens én een zegen ................................................................................. 165 13. De euro: zoals Airbus tegenover Boeing......................... 166 14. De nieuwe financiële macht: sWF’s ................................. 169 15. september 2008: start van een financiële meltdown?... 170 Besluit....................................................................................... 174 ScHOk 6 De groene economie..................................................... 177 11. het verband tussen economie, energie en ecologie... ... 178 12. De inconvenient Truth van Al Gore ................................. 180 13. opwarming en warmte-inertie........................................ 181 14. Zin van kyoto .................................................................... 183 15. onzin van kyoto ............................................................... 185 16. De drie onrechtvaardigheden van de opwarming ......... 187 17. De opwarming dwingt ons te handelen ......................... 187 18. De noodzaak van een nieuwe groene economie ........... 189 19. een Apolloprogramma ..................................................... 189 10. 26 gigaton minder uitstoot: de blauwe planeet wordt groen ................................................................................. 190
7
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 8
e c o n o s h o c k
11. energie-efficiĂŤnte versus energieconsumptie................. 192 12. De hele economie moet groen worden .......................... 194 13. het is moeilijk om groen te zijn....................................... 196 14. De zon als nieuwe en onuitputtelijke energiebron ....... 197 15. opwarming is niet het enige probleem .......................... 197 16. Post-kyoto: Bali en erna ................................................... 197 17. De Vs: de grootste cumulatieve vervuiler ...................... 198 18. china: de grootste vervuiler ter wereld .......................... 198
INHOUD
19. Vervuiling outsourcen naar china ................................... 199 20. Vervuiling kent geen grenzen ......................................... 200 21. Voeding: structureel duurder door klimaatwijziging..... 200 22. het gebrek aan water ...................................................... 201 Besluit ...................................................................................... 203 DEEL II De gevolgen HOOfDStUk 1 Naar een Nieuwe Economische Orde ................ 207 11. een megaschok? .............................................................. 208 12. De magie van de getallen 9,11 en 12 .............................. 209 13. Is de aarde alleen plat geworden? .................................. 210 14. In welke fase zijn we vandaag? ....................................... 211 15. slechts zes schokken? ....................................................... 212 16. De 5 lagen van de nieuwe economische orde ............... 213 17. De 30 gezichten van de nieuwe economische orde ...... 213 18. Interactie tussen de schokken.......................................... 220 HOOfDStUk 2 De wereld, de VS en Europa .............................. 223 11. Globalisering 2.0 = partiĂŤle deglobalisering................... 224 12. Amerika: van IcT-gigant tot ecT-gigant in wording ...... 226 13. europa/euroland: gevaar van twee snelheden ............... 230 HOOfDStUk 3 De zevende infrastructuurgolf ......................... 233 11. Vooruitgang verloopt in golven ...................................... 233 12. Vijf innovatiegolven ......................................................... 234 13. Zes infrastructuurgolven .................................................. 236 14. De zevende infrastructuurgolf......................................... 240
8
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 9
e c o n o s h o c k
HOOfDStUk 4 Beleggers en de Nieuwe Economische Orde ..... 243 11. Beleggen is een houding.................................................. 243 12. De code van de goede huisvader..................................... 244 13. Beleggen en de econoshock ............................................ 247 14. en wat met het spaargeld? .............................................. 250 Algemeen besluit ........................................................................... 253
INHOUD 9
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 10
Voor ValĂŠrie, Jolien en Quinten
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 11
Economische schokken zijn als aardbevingen
Des te merkwaardiger is het dat de mens de economische schokken wél de hele tijd probeert te ontlopen. sommige bedrijven of economieën zijn daardoor uiterst kwetsbaar. Want ook hier geldt: om schokken te kunnen weerstaan heb je een soepel economisch systeem nodig. Aardbevingen verschillen natuurlijk in sterkte, en sommige regio’s worden er meer door geteisterd dan andere. De zwaarste bevingen komen trouwens maar zelden voor. een aardbeving van 6 op de schaal van Richter vindt met de regelmaat van een klok plaats, maar de zeer verwoestende schokken van meer dan 8 op de schaal van Richter zijn uitzonderlijk. Ze laten weinig structuren heel. een schok van 9 op de schaal van Richter doet zelfs volledige continenten verschuiven. Gelukkig komt zo’n schok gemiddeld maar één keer in de tien jaar voor.
Economische schokken zijn als aardbevingen
Aardbevingen hebben altijd bestaan. Maar hoe graag we het ook zouden willen, ze zijn niet te voorkomen. Ingenieurs, architecten en aannemers kunnen onze huizen, bruggen en flatgebouwen maar beter zo flexibel en buigzaam mogelijk maken, zodat ze beter bestand zijn tegen aardbevingen.
VOORWOORD
WOORD VOORAF
ook op economisch vlak zijn niet alle schokken even verwoestend. er zijn regelmatig terugkerende conjunctuurschokken. Die zijn zo frequent dat ondernemingen en economieën er meestal goed tegen bestand zijn. Toch sneuvelen er telkens een paar minder gezonde bedrijven. een economische recessie komt gemiddeld één keer in de tien jaar voor en treft meestal verscheidene continenten. In de economische geschiedenis is er maar zelden sprake van megaschokken. Die wijzigen het hele systeem en laten weinig heel van oude vormen, gevestigde verhoudingen of bestaande systemen. De industriële revolutie was zo’n schok. Zonder twijfel 10 op de economische schaal van Richter. De beving duurde verscheidene decennia en gooide de wereldeconomie grondig overhoop.
11
Econoshock-paperback-2010 corr1_Layout 1 11/08/10 16:32 Pagina 12
VOORWOORD
Economische schokken zijn als aardbevingen
e c o n o s h o c k
het uitgangspunt van dit boek is dat we ook vandaag zo’n megaschok meemaken. een beving die we maar één keer in de 250 jaar ervaren. een dergelijke megaschok verandert de eeuwenoude machtsverhoudingen tussen de bestaande economische blokken. sommige supermachten verliezen er hun leiderspositie door, terwijl andere economieën de heerschappij overnemen. Aardbevingen zijn bedreigend, en hetzelfde geldt voor economische schokken. het belangrijkste is dat men leert anticiperen, dat men structuren opzet die soepel genoeg zijn. en dat is iets wat economen en bedrijfsleiders makkelijk vergeten. Bedrijven die zichzelf opnieuw kunnen uitvinden, geven blijk van overlevingsinstinct. Ze bestaan, en komen in dit boek aan bod. Wie beseft dat er een schok aankomt, zal minder angstig zijn. en zal precies weten wat hij moet doen als de beving plaatsvindt. Dit is de rode draad door dit boek. We zullen in detail elk van de zes schokken bekijken die samen de megaschok of econoshock veroorzaken. Vervolgens zullen we dieper ingaan op de nieuwe economische orde die eruit is voortgesproten. en ten slotte wil ik uw verbeelding prikkelen over hoe de econoshock elk aspect van onze samenleving zal veranderen, ook ten goede. Dit boek is geschreven voor iedereen die wil weten hoe onze wereldeconomie in elkaar zit. hoe de radertjes functioneren en op elkaar inwerken. De economie draait rond de mens. Iedereen vervult een rol in de wereldeconomie: als ondernemer, werknemer, belegger, consument of lid van een belangenvereniging. Daarom is het belangrijk dat we allemaal begrijpen welke ingrijpende veranderingen er vandaag plaatsvinden. econoshock is er voor iedereen die wil weten hoe de wereld grondig aan het veranderen is. Wellicht zult u zaken vernemen die u al kende. Geen nood: ik wil alle feiten op een rijtje zetten, structuur brengen in de spectaculaire gebeurtenissen die ons de laatste tijd overvallen.
12
Ik heb geprobeerd om het zo toegankelijk mogelijk te maken. econoshock bevat diverse ingangen: u kunt vooraan beginnen, of in het midden. Uw aandacht mag getrokken worden door een grafiek, cartoon of tabel, want ook daarin zit veel informatie. hoe u dit boek ook leest, leer van wat er gebeurt in onze economie en denk na over wat dit allemaal betekent voor uzelf en uw omgeving.