NARATIBO PALIGSAHAN pg. 7
DESKRIPTIBO
NGITI NG AKING PAMILYA pg. 6
ARGUMENTATIBO
DROGA SA KABATAAN pg. 5
Opisyal na Pahayagang Pangkampus ng Nabua National High School - XI
IMPORMATIBO PAGHIYAW NG MGA SALITANG ‘DI
MAIBIGKAS pg. 2
DESKRIPTIBO
MAGTANIM AY ‘DI BIRO pg. 6
PAGPAG XXX I Biliang I MARSO, 2024 - ABRIL, 2024 Ang Alab ng Katotohanan Sibol ng Kalayaan
PERSWEYSIB CHARTER CHANGE pg. 4
SNag-uulat: Mark Jehan Andrabado
Kalayaan sa Pamamahayag: Laban sa mga Hamon ngunit Patuloy na Matatag at Tapat na Lumalaban
a panahon ngayon, ang kalayaan ng pamamahayag ay patuloy na hinahamon sa maraming bahagi ng mundo. Ang mga mamamahayag ay kadalasang nakakaranas ng pang-aapi, banta sa kanilang seguridad, at iba pang uri ng paglabag sa kanilang karapatan. Subalit, sa kabila ng mga hamon na ito, patuloy pa rin silang nagtatrabaho upang ilantad ang katotohanan at ipaglaban ang demokrasya.
Ayon sa PhilStar, idineklara ng UN General Assembly ang Mayo 3 na World Press Freedom Day upang bigyang-diin na ang kalayaan sa pagsasalita o pamamahayag ang pinag-uumpisahan ng lahat ng karapatang pantao.
Alisin ang kalayaang ito at mawawala ang lahat ng iba pang karapatang pantao. Nang pagtibayin ng buong mundo ang Universal Declaration of Human Rights noong 1948, apat na pundamental na kalayaan ang tinukoy sa preamble nito: kalayaan sa pagsasalita at pamamahayag, kalayaan sa paniniwala, kalayaan mula sa takot, at kalayaan mula sa
pangangailangan. Nangunguna sa listahan ang kalayaan sa pagsasalita at pamamahayag na siyang nagbibigay ng karapatan sa mamamayan na makakuha ng mga tamang impormasyon.
Bago ang pamamahala ni Presidente Ferdinand Marcos noong 1965, itinuturing ang Pilipinas na may pinakamalayang pamamahayag sa buong mundo. Ngunit dahil sa pagpapatupad ng batas militar at diktadurya sa loob ng 14 na taon, simula 1972 hanggang 1986, nasikil ang kalayaan sa pagsasalita at Apamamahayag.
Kahit na sa mga sumunod na administrasyon pagkatapos ng matagumpay na EDSA People’s Power Revolution noong 1986, nanatiling nabubusalan ang kalayaang ito. Simula noong 1986 hanggang ngayon, umaabot sa 197 ang mga mamamahayag na pinaslang dahil sa matapang nilang paghahayag ng katotohanan.
Ang Pilipinas ay tinagurian ngayon na isa sa mga mapanganib na lugar para sa malayang pamamahayag. Sa ngayon, ang mga mamamahayag na nagbubulgar ng katiwalian at imorali-
dad sa gobyerno ay pinararatangang kaanib, kundi man kaalyado, ng mga Komunista. Ang tawag dito’y red tagging. Ang isang mamamahayag na mare-red tag ay lubhang nanganganib ang buhay. Sila’y nabu-bully sa social media ng mga bayarang bloggers at vloggers.
Marami ring mamamahayag ang kinakasuhan ng libel o cyber libel bilang paraan ng panggigipit. Ang pinakamatinding kaaway ngayon ng malayang pamamahayag sa mainstream media ay ang paglaganap sa social media ng disinformation, misinformation at black propaganda. Ang tawag dito’y fake news.
Sobra ang laya sa social media, ngunit walang katapat na responsibility at accountability. Ayon sa survey, mahigit sa 73 milyong Pilipino ang aktibo sa social media, kung kaya’t tayo ang tinaguriang “Social Media
Capital of the World”. Marami sa ating mga kababayan ay sa social media na kumukuha ng mga impormasyon, sa halip na sa mainstream media.
LMatagal nang itinuturing na isa sa mga pinakamapanganib na bansa sa mundo para sa mga mamamahayag ang Pilipinas. Gayunpaman, ipinakita ng ranggo ng bansa sa 2023 World Press Freedom Index na inilabas noong World Press Freedom Day na Mayo 3 ang ilang palatandaan ng pagbuti, kahit na nananatiling nakababahala ang pangkalahatang sitwasyon.
Sa pinakabagong index na inilabas ng Reporters Without Borders (RSF), umakyat ng 15 puwesto ang Pilipinas papunta sa ika132 sa 180 bansa. Mas mataas ito sa ika-147 noong nakaraang taon. Sa kabila ng mas magandang ranggo, sinabi ng RSF na nananatiling “mahirap” para sa mga mamamahayag ang bansa, na may score na 46.21.
Pinuna ng RSF ang ilang positibong pagbabago na malamang na nakapag-ambag sa pagtaas ng ranggo sa ilalim ng bagong administrasyon ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. Ayon sa watchdog group, “naluwagan” ang mga paghihigpit sa media nang mahalal siya noong Hunyo 2022, kumpara sa mapanupil na posisyon laban sa mga kritikal na mamamahayag noong nakaraang administrasyon ni Duterte. Binanggit din ng RSF ang pagkapawal ng kasong tax evasion laban sa mamamahayag na si Maria Ressa bilang nagbibigay-sigla.
Gayunpaman, patuloy na nahaharap sa mga seryosong hamon at banta ang mga mamamahayag sa Pilipinas. Iniulat ng National Union of Journalists of the Philippines (NUJP) ang 60 paglabag laban sa mga manggagawa sa media sa unang 10 buwan pa lamang ng termino ni Marcos Jr. Kasama rito ang mataas profile na pagpatay kina Rey Blanco at Percy Lapid.
Nanatiling umiiral din ang kulturang “red-tagging,” kung saan tinatatakan bilang rebelde o tagasuporta ng communistang kilusan ang mga kritikal na mamamahayag. Si Frenchie Mae Cumpio, isang mamamahayag na inaresto noong 2020 dahil sa alegasyon ng illegal na pagtatago ng mga baril, ay nananatiling nakakulong at mabagal ang usad ng kanyang kaso. Patuloy din ang access restrictions sa alternatibong news outlets tulad ng Bulatlat at Pinoy Weekly.
Ang kalayaan ng pamamahayag ay isa sa mga haligi ng demokrasya na dapat pangalagaan at ipagtanggol sa lahat ng oras. Upang maprotektahan ang kalayaang ito, mahalaga na magkaroon ng malasakit at pakikiisa ang bawat isa. Ayon sa Reporters Committee for Freedom of the Press (RCFP), Committee to Protect Journalists (CPJ), Freedom House, at International Press Institute (IPI), narito ang ilang paraan kung paano mapo-protektahan ang kalayaan ng pamamahayag:
Una, suportahan ang malayang pamamahayag sa pamamagitan ng pag-subscribe sa mga independent news organizations. Ito ay isang paraan ng direktang suporta sa kanilang pananaw at pagsisikap na maghatid ng balita ng walang kinikilingan. Bukod dito, maaari ring mag-donate sa mga organisasyon ng pamamahayag na sumusuporta sa investigative journalism at public interest reporting.
Pangalawa, ipaglaban ang malalakas na legal na proteksyon sa pamamahayag. Makipag-ugnayan sa mga piniling opisyal upang hikayatin silang suportahan ang mga batas na nagtatanggol sa kalayaan sa pamamahayag at kalayaan ng pagsasalita. Suportahan din ang mga organisasyon na nagtatanggol sa kalayaan sa pamamahayag, na nagsusulong ng mga repormang legal at nagbibigay ng tulong legal sa mga mamamahayag.
Ikatlo, mahalaga rin ang pagpapalaganap ng kaalaman sa media literacy. Tulungan ang iba na matuto kung paano maayos na suriin ang impormasyon na kanilang natatanggap sa pamamagitan ng pagkilala sa bias, misinformation, at disinformation. Suportahan ang mga organisasyon na nagtataguyod ng edukasyon sa media literacy, na nagbibigay ng mga mapagkukunan at pagsasanay upang matuto ang mga tao kung paano maging mapanuri na mamimili ng impormasyon. Iwasan rin ang pagpapakalat ng maling impormasyon o pagbibigay ng walang patunay na mga pahayag sa iyong sariling online na asal.
Nag-uulat: Mark Jehan Andrabado
Sa dugong ipinunla, nakakapangilabot na isiping magbago ng Saligang Batas ng ating bansa. Ang panukalang Charter Change ay matinding banta sa ating demokrasya at kaligtasan bilang isang bayan. Bagama’t may ilang punto ang mga tagasuporta nito, mas ramdam at nakakabahala ang mga negatibong epekto nito.
Napatunayan na ang kasalukuyang Saligang Batas ay epektibo at nagsilbing batayan ng ating pambansang kapakanan. Ayon sa statistika ng World Bank, tumaas ang GDP ng Pilipinas ng 7.6% noong 2022, isa sa pinakamataas sa rehiyon. Ang pagtatapos ng digmaan sa Marawi at pagpapalakas ng seguridad ay nagresulta rin sa pagbaba ng insidente ng terorismo ng 42% mula 2017 hanggang 2022 ayon sa datos ng Philippine National Police. Malinaw na hindi kailangang baguhin ang Saligang Batas upang makamit ang kaunlaran.
Samantala, higit na nakababahala ang masamang implikasyon ng Charter Change. Una, maaaring gamitin itong paraan upang mapanatili ang kapangyarihan ng mga nakapuwesto at maiwasan ang sukdulang pagbabago. Sa halip na solusyon, bubusalan lamang ito ng katiwalian at kawalang-kapantayan. Masasalimuot din ang proseso at aabante lamang ang mga mayayaman at palitikong dinastiya. Kabaligtaran ito ng diwa ng demokrasya. Dagdag pa rito, maaaring gawing daan ito ng mga masasamang puwersa upang ibahin ang pangkalahatang balangkas ng ating pamahalaang demokratiko. Walang dudang lilituhin ng alitan at kaguluhan ang buong bansa.
Bilang patunay, tingnan na lamang ang mga kaganapan sa Thailand noong 2014 kung saan kinailangan nilang baguhin ang kanilang konstitusyon dahil sa maharlikang kudeta ng militar. Hanggang ngayon, patuloy pa rin ang sigalot sa bansa na iyon dahil sa mga kontrobersyal na pagbabago sa kanilang saligang batas. Walang dudang magdudulot din ng ganitong karahasan at kaguluhan ang radikal na Charter Change sa ating bansa.
Pangalawa, maaaring magdulot ito ng kawalan ng tiwala sa gobyerno at magbunga ng marahas na protesta at kaguluhan. Sang-ayon sa statistika ng AKBAYAN Partylist, 78% ng mga Pilipino ay tutol sa pagbabago ng Saligang Batas. Laganap din ang pagtanggi mula sa simbahan, akademya, mga organisasyon ng karapatang pantao, at iba pang grupo. Patunay lamang ito na buo ang pagtutol ng mga mamamayan. Kung mananatili ang gobyerno sa pagsupil sa mga nagpoprotesta, walang dudang tatahakin din ng Pilipinas ang marahas na landas ng mga bansang nakaranas na ng rebolusyon. Liliyab ang pag-aalboroto sa kalye na aabante lamang ang mga radikalismong pwersa.
Muling tiningnan ang karanasan ng Venezuela na nagkaroon ng malawakang protesta at raliyeng nagwasak sa kanilang ekonomiya matapos amyendahan ang kanilang konstitusyon noong 1999. Hanggang ngayon, patuloy pa ring nararanasan ng bansa ang matinding krisis panlipunan, pulitikal, at pang-ekonomiya. Walang pagalingan, sirang-sira na ang kultura ng demokratikong pamamahala sa nasabing bansa.
ay naglaho dahil sa matinding oposisyon.
Alinsunod sa datos ng Pulse Asia noong Abril 2022, 62% ng mga Pilipino ay naniniwalang hindi kailangan ng Charter Change at sapat na ang Saligang Batas. Dagdag pa rito, ayon sa naturang survey, 67% ay may agam-agam sa mga panunungkulan ng mga Senador kapag nailunsad na ang sistemang pederalismo. Walang pakundangang lumalabas na karamihan sa mga Pilipino mismo ay labag sa radikal na pagbabago ng Saligang Batas. Pinahahalagahan ng sam-
Isang hamong nakakabahala rin ang posibilidad ng transisyon tungo sa isang pederalismo kung sakaling maipasa ang pagbabago ng Saligang Batas. Maaaring maglahi ang batas at polisiya sa iba’t ibang rehiyon ng bansa, na magbubunga ng kawalan ng pagkakaisahan at maging hidwaan sa pagitan ng mga lupalop. Bukod dito, lilitaw din ang panganib na mapupulitika ang alokasyon ng pondo at rekurso mula sa nasyonal na pamahalaan tungo sa mga pederal na estado.
Bukod dito, isang malaking panganib ang paglalaro sa probisyon ng Saligang Batas. Maaring mawalan ng proteksyon ang mga karapatang pantao, repormang agraryo, at iba pang makabuluhang reporma. Walang kasiguraduhan na ang bagong batas ay higit na makakabuti sa nakararami. Lalong lilitihin pa ng krisis ang bansa sakaling mabigo at magkaroon ng transisyon. Tanging pinsala at pagkawasak ang maaaring bunga nito. Mananatiling mahihirap ang mahihirap habang yumayaman lalo ang mga nakapuwesto at dambuhalang anakpawis.
Dapat ding kilalanin na ang Charter Change ay isang mahabang at masalimuot na proseso na nangangailangan ng suporta mula sa Kongreso, Pangulong Pambansa, at ng taumbayan sa pamamagitan ng plebisito. Sa katunayan, marami na ang nagsumikap na baguhin ang Saligang Batas mula nang maisabatas ito noong 1987 ngunit lahat ay nabigo dahil sa kawalan ng sapat na suporta. Pinakahuling halimbawa nito ay ang panukalang Cha-Cha sa ilalim ng administrasyong Duterte na kalaunan
bayanang Pilipino ang malayang demokrasya at determinado silang ipaglaban ito.
Pinahahalagahan ang boses ng sambayanang Pilipino na buong tapang na tumutuligsa sa Charter Change. Bilang isang bansang nagmamalaki sa ating kalayaan at demokrasya, dapat nating pangalagaan ang Saligang Batas na gumabay sa atin tungo sa kapayapaan at maunlad na kinabukasan. Huwag nating payagan na maantala ang progreso at tiwali ng iilan ang makapanginoon sa ating lipunan. Ipaglaban natin ang makatarungan at bayang di aapihin ng sino man. Sa dugong pinagmulan, gaganapin natin ang lahat para mapanatili ang diwa ng Saligang Batas na siyang nagbibigay liwanag sa ating kapakanan
Ang problemang dulot ng iligal na droga ay talagang nakakalungkot at nakahahanggang kontrobersyal. Habang may ilang boses na nagsasabi na hindi naman daw ito nakakasama, ang napakaraming datos, pananaliksik, at estadistika ay nagpapakita ng malubhang mga pinsala at pagkawasak na dala nito sa buhay ng mga nalulunod dito.
Walang duda, ang iligal na droga ay lubhang nakaka-adik at nakasisira ng buhay. Ayon sa United Nations World Drug Report 2022, mayroong humigit-kumulang 284 milyong tao o 5.6% ng populasyon ng mundo ang gumagamit ng ilegal na droga nuong 2020. Kapag nabihag na sa bisyong ito, nahuhuli ang isang tao sa nakaluluwalhating epekto nito at nahihirapang mamuhay ng normal na pamumuhay. Napakaraming kabataan ang nawawalan ng landas - sa US, 29% ng high school dropouts ay may kaugnayan sa paggamit ng droga ayon sa National Institute on Drug Abuse.
Ang paggamit ng iligal na droga ay talagang nakakasama sa kalusugan - pisikal at mental. Ayon sa World Health Organization, humigit sa half a million (585,000) ang namamatay bawat taon dahil sa paggamit ng iligal na droga. Ito ay maaaring magdulot ng permanenteng pinsala sa utak at iba pang organo. Isa sa walong adik ang lubhang nagkakaroon ng depresyon, batay sa pag-aaral ng National Institute on Drug Abuse.
Ang kriminalidad at karahasan ay madalas ding kaugnay ng droga - 18% ng mga bilanggo sa US ay nakakulong dahil sa
krimen kaugnay ng droga ayon sa Bureau of Justice Statistics. Bukod dito, $146 bilyon ang tiningnan na naiwang halaga ng mga pinsalang dulot ng krimen kaugnay ng droga noong 2017 sa US. Ang kalakalan ng droga ay nakikitang nagpapalaganap din ng korapsyon at kaguluhan sa komunidad.
Ang argumentong “lahat ng masarap ay nakaka-adik” ay talagang maling lohika. Maraming masasarap na aktibidad sa buhay tulad ng musika, libangan, masarap na pagkain na hindi nakaka-adik o nakakasama sa ating kalusugan at pamumuhay. Ang solusyon ay edukasyon at pagbibigay ng maraming positibo at nakapagpapayaman sa buhay na oportunidad para sa kabataan.
Dapat talagang labanan ang bisyo ng droga sa lahat ng antas gamit ang buong pagsisikap. Kinakailangan ng mahigpit na batas laban sa ilegal na droga - ang UN Office on Drugs and Crime ay umaakalang $100 bilyon ang naitaas bawat taon para labanan ang ilegal na kalakalan ng droga. Dapat ding mayroong mahusay at epektibong programang rehabilitasyon para sa mga lubhang nainpluwensiya na ng bisyo. Mahalagang mayroong malaliman at tuluy-tuloy na kampanya ng edukasyon at impormasyon laban sa droga lalo na para sa mga kabataan. Dapat din tugunan ang mga pinagmumulan at ugat na sanhi na nagpapalakas sa paggamit ng droga tulad ng kahirapan, kahirapan, kawalan ng trabaho, at sirang pamilya.
Ang ilegal na droga ay isang talagang malubhang banta sa kinabukasan ng mga kabataan at ng lipunan batay sa nakakabahala at nakakahindik na datos at estadistika sa epekto nito. Kinakailangan ng buong pagsisikap at pagtutulungan ng pamahalaan, komunidad, pamilya, at bawat isa upang labanan ito sa pamamagitan ng mahigpit na batas, mahusay na rehabilitasyon, edukasyon, at pagbibigay ng sapat at makabuluhang oportunidad para sa kabataan na makakapagbigay sa kanila ng magandang landas sa buhay.
Sa gitna ng tagaktak ng pawis at alingasngas ng buhay sa kanayunan, ang mga magsasaka ng Pilipinas ay tila naglalagakad patungo sa kawalan.
Bago pa man sumiklab ang araw at tumirik ang diwa ng madaling araw, silang mga bayani ng lupa ay nasa bukid na - nagsisimulang maghakot ng bigas, mais, at iba pang ani. Ang kanilang mga paang duguan ay dumadaob sa putik habang walang tigil ang kanilang mga kamay sa paghahabi ng pangarap. Bawat butil ng pawis ay sumisimbolo ng walang kapantay na paghihirap at pakikibaka na tinataya sa bawa’t pagbukang liwayway.
Subalit kahabag-habag, kahit na gaano sila katiyaga at kasipag, hindi parin sapat ang kinikita ng mga magsasakang Pilipino. Ayon sa nakapanlulumo at nakakapagmasid na datos mula sa Philippine Statistics Authority (PSA), ang mataas na insidente ng kahirapan sa hanay ng mga magsasaka ay umabot sa 34.3% noong nakaraang taong 2023. Ipinaliliwanag ng estadistikang
Nag-uulat: Mark Jehan Andrabado
ito na patuloy na nakakulong sa karalitaang lapiang ang mga magsasaka dulot ng mga suliraning hindi lamang lokal kundi pati na rin pambansang saklaw. Ang kanilang mga kamay, mga bukong bumubuhay sa lupa, ay nagiging biktima ng magulong pamamahala at matinding korapsyon sa gobyerno.
Ang pinakamalaking hadlang sa pag-unlad ng sektor ng agrikultura sa Pilipinas ay ang sistemang puno ng karahasan at kabulukan. Ang laway ng korapsyon na umuusok sa banga at ang kawalan sa malasapantuhol na tugon sa mga pangangailangang tuntunin ng mga magsasaka ay pumipigil sa kanilang kaunlaran at pagsulong. Binubungkal ng isang nakakapukaw at nakasindak na pag-aaral ng United Nations Development Programme (UNDP) noong 2022, na ang malaking dulot na inihahatid ng kabulukan sa agricultural development ng Pilipinas ay patuloy pa ring nagpapahirap at nagpapahina sa sektor ng agrikultura.
Ang ngiti ay isa sa mga magagandang tanawin at bagay na makikita mula sa mukha ng isang tao. Mapupulang labing humuhugis puso sa bawat oras na magkakausap at kwentohan. Ang ngiti ng akingpamilya ay isang tanawin na nagbibigay liwanag sa aming tahanan. Mga matang nagpapahiwatig ng mgakaaya-aya at masasayang karanasan na tila nag-uutos sa aking mga labi na gantihan din ito ng matatamis na ngiti. Ang simpleng paglalambing at pagtanggap sa isa’t isa ay nagdudulot ng kasiyahan na kailan man ay hindi mapapalitan. Mga harutan, tuksuhan at mga nakakaaliw na birong pinagkakatuwaan. Ngunit sa kabila ng nakahahawang mga ngiting ito ay may tumatago rin palang kalungkutan at kahirapan nanadarama sa kanilang mga puso.
Sa pagbungad ng pinto na gawa sa bakal nabinabalutan ng puting pintura ng aming tahananay masisilayan na ang aming sala. Sa unahan nito nakapwesto ang aming malaking telebisyon na napapaligiran ng magagandang bulaklak na yari sa tela. Ito ang munting pwesto sa aming tahanan kung
Bagamat may mga batas at regulasyon na itinatag upang protektahan at itaguyod ang kalakaran ng pagpapalago ng agrikultura, ngunit hindi pa rin ito sapot upang matugunan at masagot ang kasaganaan ng pangangailangang humanap ng lunas ang mga magsasaka. Maraming patakaran at alituntunin ang hindi nasusunod o hindi naaabot ang ganap na pagpapatupad. Ayon sa data mula sa Department of Agriculture (DA), napakaraming buod ng mga batas na hindi sinusunod ng mga ahensyang panggobyerno at maging ng mga pribadong sektor.
Ang mga magsasakang ito, ang tunay na mga kanunong bayani ng lupa, ay patuloy na nilalamon ng tanikala ng kahirapan dulot ng bulok at puspos korapsiyon na sistemang pamamahala. Ang pagbabago ng panahon at hindi inaasahang pag-ulan ay nagdudulot ng dagdag kahirapan sa kanilang mga pananim.
saan ay sama-samang nanonood at nagkukwentohan tungkol sa mga nangyari sa aming buong araw. Ngiti nila ang nagbibigay liwanag sa mga madilim at nakakatakot na sandali ng aming buhay.
Ang aming tahanan ay isang maliit ngunit masayang lugar na puno ng pag-asa at pagmamahal. Tuwing umaga, nagigising kami sa malambot na ilaw ng araw na pumapasok sa aming bintana, nagbibigay ng init at kaginhawaan sa aming mga puso. Sa bawat gabi, habang nagkakatipon para sa hapunan, ang mga usapan at tawanan ay nagpapalakas sa aming ugnayan bilang isang pamilya. May kaniya-kaniyang mga mga kagustuhan, interes, at pangarap. Ang aking pamilya at mga ngiti nila ang pinakamahalagang bahagi ng aking buhay.
Nag-uulat: Princess Kelly Llaneta
Nag-uulat: Shaina Nicole Agnas
“Ang galing mo anak. ikaw na naman ang nagwagi sa unang pwesto.” Sambit ni Nanay.
“Salamat po Nay!” natutuwa kong tugon sa nanay ko. Simula noong grade 1 pa lang ako ay palagi akong nangunguna sa paligsahan sa asignaturang Math. Ngunit nagbago iyon simula noong natalo ako ng lalaking aking katunggali sa paligsahan.
“Mas magaling ako sa ‘yo, sinwerte ka lang kaya nanalo ka.” galit kong sambit ngunit kalmado dahil pinipigilan ko ang pag iyak. Tanggap ko ang pagkatalo ko, ngunit hindi ko tanggap na siya ang nakatalo sa’ kin dahil naiinis ako sa kanya. Hindi ko alam, pero nakakainis talaga siya.
“Paul tara na!” may sumigaw sa bandang malayo. “Sandali po” ani ng lalaki saka ako inirapan nito.
Aba, kalalaking tao ang sungit “Wag ka na magpapakita sakin dahil sa tuwing nakikita kita naiinis lang ako.” Sigaw ko habang nakatalikod siya, iyon ang huling sinabi ko sa kanya dahil pagkatapos non ay hindi ko ma talaga siya nakita. Pati sa mga paligsahan ay hindi ko na siya nakikita.
“Ilang linggo na lang pala ga-graduate na rin tayo ng highschool ‘no? “ ani Mikha habang palabas kami ng eskwelahan.
“magkakahiwalay na tayo.” malungkot na tugon naman ni Ali.
“Ang oa mo ha! magkakasama naman tayo sa isang eskwelan, iba-iba lang ang mga kurso natin.” tugon ko naman.
Sila ang aking mga kaibigan, magkaklase na kami simula grade 11. At ngayong magtatapos na kami ng highschool, malabong maging kaklase ko sila ulit dahil magkaiba ang kursong kukunin namin pagtungtong ng kolehiyo.
“Ikaw Yesha, ano nga ulit ang kukunin mong kurso?” biglang tugon ni Ali.
“Civil Engineering.”
“Halata naman sayo, magaling ka sa math eh.” sabat naman ni Mikha
“Marunong lang.” sabi ko naman.
“Pa-humble, sus. Parehas lang naman yun, diba Mikha?
“Aba malay ko diyan.”
Hindi ako magaling sa Math, marunong lang. Dahil kung hindi naman sa ‘kin tinuturo hindi ko naman masasagutan agad. Simula noong natalo ay napagtanto ko na hindi ako magaling, marunong lang. Ngunit hindi sapat na dahilan ang pagkatalo na iyon para hindi abutin ang pangarap ko, ang pagiging inhinyero.
Ilang linggo na ang nakalipas at ngayon ay araw na ng aming graduation.
“Ayesha Solene H. Altreano, with high honors.”
“Woahh kaibigan namin yan!!” rinig kong sigaw ng dalawa kong kaibigan habang paakyat ako sa stage kasama si mama.
“Congrats Anak”
“Eh edi kasalanan ko? kaloka ka sis”
“Ewan ko sa ‘yo, ano ba kailangan mo?”
“Sabay tayong kumain ni Ali mamayang tanghali ah.”
“Iyon lang naman pala, babye na hahanapin ko pa room ko”
“Bye sis, good luck! baka mahanap mo na future husband mo diyan ah, hahaha” patawa-tawa pa siya habang ako hindi na maiguhit ang mukha dahil sa inis at taranta.
Binaba ko na ang tawag at hinanap na ang silid ko. Dahil sa kaba na magalitan ng prof ay tumakbo na ako papunta sa isang silid. Pagkapasok na pagkapasok ko sinalubong agad ako ng lamig ng aircon kaya umupo na lang ako sa may tabi ng pintuan para hindi masyadong lamigin. Pinagmasdan ko ang buong silid ngunit napako ang tingin ko sa isang lalaki na naka hoodie.
Bigla niyang tinanggal ang kanyang hoodie at lumingon sa ‘kin.
“Anong kailangan mo, miss?”
Hindi ko namalayan natutulala na pala ako. Omg, wala pa po sa plano ko ang lumandi ngayong school year.
“A-ah sorry may iniisip lang” yumuko kaagad ako, nakakahiya. Bakit kasi ang gwapo niya? Ito ang kahinaan ko eh.
Lumingon ulit ako sa kanya. “Magaling ka sa math? Kaya ka siguro nag Engineering din kasi matalino ka sa math” Basag ko sa katahimikan. Kahit medyo nahihiya ako, ayoko rin maging awkward kaming dalawa.
“Uh, hindi”
Hindi naman kailangan sa Engineering magaling sa math pero nakakagulat na marinig yun. Nagbibiro siguro ‘to. tsk, ito ang tunay na pahumble.
“Eh bakit ka nag engineering kung hindi ka magaling sa math?” Masungit na tanong ko ulit.
“Ha?” may pagtataka sa mukha yan.
“Hatdog “ inirapan ko siya.
Bigla siyang ngumisi. “Ang ibig kong sabihin hindi ako engineering. Mali ka siguro ng room na pinasukan, miss. Tourism ‘to” May pang-aasar na sabi niya.
“ANO?!” Namilog ang mga mata ko sa sinabi niya.
Tinapik ko ang isang estudyante. Hello, anong course ito? Kinakabahan ako sana hindi ako nagkamali, mapapahiya ako nito.
“Tourism po.”
Napatayo ako sa sinabi niya kaya naagaw ko ang atensyon nila. Nagtawanan naman ang iba dahil narinig nila ang usapan namin kanina.
“A-ah, magc-cr muna ako” sambit ko at saka tumakbo palabas ng kwarto.
“Miss 1v1 Calculus!” rinig kong sigaw ng poging naka hoodie na katabi ko kanina. Hindi ko na lang siya pinansin at hinanap ang room ko.
pan.
“Basta pogi nabubuhayan ka e ‘no?” pagsusungit ni Mikha sa kabigan namin.
“Congrats Sis!”
“State University lang po manong!” nagmamadali ako ngayon dahil late na ‘ko sa klase. Nasa kolehiyo na ako ngayon.
“Ano ba yan first day na first day late ka” sermon sa ‘kin ni Mikha habang magkausap kami sa telepono.
“Kasalanan ko bang hindi tumunog alarm ko?
“Ano ba naman yan tanghali pa lang pero itsura mo pang hapon na. Hulaan ko na stress ka lang sa pagpapakilala niyo sa klase kanina.” ani Mikha pagdating niya sa cafeteria.
“Mas na stress ako kakahanap ng room ko. Kakainis pa yung naka hoodie na yun kala mo kung sino, pogi lang naman siya.”
“Pogi?” nagulat kami ni Mikha sa kakarating lang na si Ali pero ang lakas ng pagdinig pag pogi ang pinag-uusa-
“Ewan ko sa inyo, balik na ako sa room namin.” hindi ko na inantay ang sasabihin nila. Papunta na sana ako sa room namin nang may nahagip akong pamilyar na naka hoodie. Siya nga, nakakainis naman. Sa tuwing nakikita ko siya naaalala ko ang kahihiyang nangyari kanina.
Sumunod na araw, habang nag-aantay ako ng dyip may tumabi sa akin. Nagulat ako dahil iyon ang lalaking kinaiinisan ko. Naka hoodie na naman, hindi ba siya iniinitan sa suot niya?
“Bakit ka andito?” tanong ko sa kanya.
“Kasi sasakay ako pauwi ng bahay.”
Tama nga naman siya. Pero nakakainis talaga. ahhh! Ngunit ininda ko na lang ang pagkainis ko sa lalaki dahil may huminto nang dyip at saka sumakay na kami. At nadidistrak ako sa kapogian niya. Hala ano ba tong nararamdaman ko.
Pababa na siya ngunit may nakita akong papel na nahulog mula sa bulsa niya, ngunit hindi niya narinig ang sigaw ko dahil sa biglang umandar ang sasakyan. Tinago ko na lang ang papel. Pagkarating ko aa bahay ay naisipan kong tingnan ang papel at nagulat ako dahil pamilyar ang pangalan nakasulat doon. Iyon ang pangalan ng nakatalo sa akin sa paligsahan noong bata ako. Halo-halo ang nararamdaman ko, kaba, irita, gulat, naguguluhan, at.. kilig. Kilig? bat kinikilig, hindi pwede ‘to. Naiinis ako sa kanya at yun lang dapat ang maramdaman ko ngayon.
Kinabukasan, papunta ako sa room ng lalaki. Sisiguraduhin ko kung siya nga iyon. Hindi pa ako nakakapunta sa harap ng pinto nila ay may humatak sa akin. Bigla akong kinabahan ngunit nawala ang kaba ko nung nakita ko na ang lalaking palaging naka hoodie iyon. Ito na ang pagkakataon para kumpirmahin ko kung sino ba talaga siya.
“Alam mo, pamilyar ka talaga sa akin e. Sino ka ba talaga ha? Ano ba ang pangalan mo?
“Paul Oliver Sanchez, ang matagal mo nang kinaiinisan at matagal nang humahanga sa ‘yo.”
Nagulat ako sa sinabi niya na kung sino siya, pero mas nagulat ako sa isa pang sinabi niya. Ano raw? matagal nang humahanga?
“Kelan pa?” Hindi pa rin nagpoproseso sa utak ko ang lahat.
“Noong nagkaharap tayo sa paligsahan, alam ko nang magugustuhan kita. Dahil angking ganda at talino mo. Napakabait mo rin ngunit hindi ko alam kung bakit pagdating sa akin ay ang sungit mo.”
Panibagong araw na ngunit ang isip ay parang naiwan sa kahapon. Hindi ko alam kung bakit ganito ang nararamdaman ko. Bakit kinikilig ako? may nararamdaman na rin ba ako lara sa kanya? siguro, ahhh ano ba yan!
Sa mga nagdaang araw ay mas naging malapit kami ni Paul sa isa’t isa. Unti-untina ring nawawala ang galit na nararamdaman ko sa kanya. Hindi ko alam pero parang ang dating galit ay napalitan ng pagmamahal. Ginayuma ata ako nito.
“Ayesha, pwede bang manligaw?” Bungad sa akin ni Paul noong magkita kami ulit. nakakakaba ngunit nakakakilig din. Hindi ko maipaliwanag.
“Oo.” tanging sagot ko sa kanya.
Niyakap niya ako dahil sa tuwa. Simula noon sabay naming inabot ang aming mga pangarap na makapagtapos ng pag-aaral, makahanap ng magandang trabaho, at ang panghuli ay ang magkaroon ng sariling pamilya.
Ang konektor ng RJ-45 ay kilala sa pangkaraniwang paggamit nito sa ethernet networking. Ito ay katulad ng isang telephone jack, ngunit mas malapad ito. RJ-45, ang “RJ” ay tumutukoy sa “registered jack”, habang ang “45” ay tumutukoy sa “bilang ng interface standard”.
Sa paggawa ng RJ45 CABLE, may sinusunod tayong wiring standard ito ang T568A at T568B. Makikita sa larawan ang pagkakaiba ng dalawang ito.
RJ45 Cable
Sa paggawa ng RJ45 CABLE, may sinusunod tayong wiring standard ito ang
T568A at T568B. Makikita sa larawan ang pagkakaiba ng dalawang ito.
May dalawang klase ang paggawa ng RJ45 Cable. Una ay ang Straight Through at ang pangalawa naman ay ang Cross Over. Nagkakaiba ang dalawa sa kanilang wiring standard.
Kung Straight Through ang iyong gagawin, kailangan na sa magkabilang dulo ng LAN Cable ay pareho lang ang wiring standard. Maaring parehong T568A o di kaya ay parehong T568B.
Magagamit ang Straight Through Cable sa; Switch to Router
Switch to PC or Server
Hub to PC or Server
Halimbawa nito ang imahe na nasa ibaba, ito ay isang halimbawa ng Straight Through gamit ang T568B.
Kung Cross Over naman ang iyong gagawin, kailangan na magkaiba ang wiring standard ng magkabilang dulo ng LAN Cable. Maaaring ang sa kaliwang
Ang Thai mango sticky rice ay isang tradisyonal na Thai dessert na binubuo ng malagkit na kanin (sticky rice) na niluluto sa gata at asukal, at karaniwang inilalagay sa ilalim ng isang matamis na mangga. Ito ay isang masarap at malamig na dessert na karaniwan natatagpuan sa mga restawran sa Thailand.
Thai Mango Sticky Rice: Mga kasangkapan at paraan ng pagluluto
•4 cups ng malagkit na bigas (hinugasan at binanlawan na)
•5 cups ng tubig
•1 cup ng puting asukal
•2 kutsara ng asin
•2 cups ng coconut milk
•2 kutsara ng cornstarch
•Mangga
•Sesame seeds
Pasunod-sunod na hakbang sa pagluluto
Nag-uulat: Norielyn Cao
parte ay T568A at ang sa kanan naman ay ang T568B.
Magagamit ang Cross Over sa; Switch to Switch
Switch to Hub
Hub to Hub
Router to Router
Router Ethernet Port to PC NIC PC to PC
Mga kagamitan sa paggawa ng RJ45
Cable: Twisted Pair Cable RJ45 Connector Crimping Tools
Hakbang kung paano gumawa ng RJ45
Cable
Unang Hakbang: Maingat na putulin ang dulo ng kable. Sa kasong ito, pinakamahusay na gumamit ng cutter na nakapaloob sa crimping pliers.
Pangalawang Hakbang: Tanggalin ang pagkakabukod mula sa kable. Magagawa ito gamit ang crimping tool.
Ikatlong Hakbang: Paghiwalayin at alisin ang mga wire. Pagkatapos ay ihanay ang mga ito sa isang hilera, habang pinapanatili ang
pagkakasunud-sunod ng kulay.
Ika-apat na Hakbang: Ituwid ang mga wire para maging pantay at upang ang isang maliit na higit sa isang sentimetro ay nananatili.
Ika-anim na Hakbang: Suriin kung nailagay mo nang tama ang mga kable.
Ika-pitong Hakbang: Siguraduhin na ang lahat ng mga wire ay ganap na nakapasok sa connector.
Ika-walong Hakbang: Ilagay ang connector na may naka-install na pares sa crimping tools, pagkatapos ay i-crimp nang maayos ngunit mahigpit.
Kung gusto mong malaman kung ang RJ45 Cable na ginawa mo ay gumagana, pwede kang gumamit ng tester. Kapag lahat ay umilaw, ibig sabihin nito na tama ang pagkagawa mo, at kung hindi naman, maaaring may isang wire ang hindi tama ang pagkakalagay o hindi sagad na naipasok sa RJ45 Connector.
Nag-uulat: Princess Navida
(instruksyon):
#1. Ayusin at pagsama-samahin ang mga sangkap na kakailanganin.
#2. Kumuha ng isang malinis at may katamtaman ang laki na rice cooker o kung ano pa na maaring pag-saingan.
#3. Ilagay dito ang hinugasan at binanlawan na apat na tasa ng malagkit na bigas at ihalo na rin ang limang tasa ng tubig. Takpan at isaing na ito.
#4. Sunod naman ay ilagay ang isang tasa ng coconut milk sa kawali o pan at ilagay sa katamtaman na lakas ng apoy. Ihalo dito ang puting asukal at kaunting asin at pagkatapos ay hintaying tuluyang matunaw ang asukal.
#5. Kapag luto at tunaw na ang asukal sa gata, isunod na ang pagluto ng coconut toppings.
#6. Sa isang kawali, ilagay ang 1 cup ng coconut milk. Lagyan ulit ito ng kaunting asin at dalawang kutsara ng cornstarch. Haluin ito at hinaan ang apoy hanggang sa lumapit ang tekstura nito.
#7. Kapag lumapit na, isantabi muna ito at paghaluin na ang sinaing na malagkit na bigas at ang unang niluto na coconut sauce.
#8. Haluin lang ito nang haluin hanggang sa ma-absorb ng sticky rice ang coconut sauce. Kapag tuluyan ng na-absorb ng sticky rice ang gata, takpan muna ito at hayaan ng sampung minuto.
#9. Pagkatapos ng sampung minuto, haluin ito at takpan ulit sa loob ng 45 na minuto.
#10. Pagkatapos ng 45 na minuto, i-assemble na ito. Kumuha ng isang cup ng sticky rice at ilagay ito sa kahit anong klase ng malinis na lalagyan o pinggan.
#11. Hiwain sa katamtamang laki ang mangga at ilagay ito sa gilid ng sticky rice (depende kung gaano karami ang gustong ilagay).
#12. At huli, ilagay ang coconut sauce na topping sa ibabaw ng isang cup ng sticky rice at lagyan ng sesame seeds.
#13. Dito na nagtatapos ang paggawa at pagluto ng Thai Mango Sticky Rice na pwedeng pambahay at pwedeng pang negosyo.
Nag-uulat: Norielyn Cao
Sa kasalukuyang panahon, ang paksa tungkol sa pagtatayo ng resort sa Chocolate Hills sa Bohol ay umiiral, na nagbibigay daan sa maraming pag-uusap at pag-aalanganin sa pangmatagalang epekto nito sa kapaligiran at kultura ng lugar. Sa aking pananaw, hindi ako sang-ayon sa pagpapatayo ng resort sa nasabing lugar.
Unang dahilan kung bakit hindi ako sang-ayon ay dahil ang Chocolate Hills ay isang natural na yaman ng Pilipinas na may kahalagahan hindi lamang sa lokal na ekolohiya kundi pati na rin sa pang-global na aspeto. Ito ay isa sa mga pambihirang likas na anyong lupa na mayroon ang bansa, at ang pagtatayo ng resort ay maaaring magdulot ng hindi mabilang na pagkasira sa likas na kalikasan. Ang pag-aalis ng mga puno at halaman upang gawing espasyo para sa imprastraktura, ang pagbabago sa topograpiya ng lugar, at ang pagdami ng tao at sasakyan ay maaaring magdulot ng pagkasira sa ecosystem ng Chocolate Hills. Isa pang dahilan ay ang pagtatayo ng resort ay maaaring magdulot ng negatibong epekto sa lokal na komunidad at kultura ng mga taong naninirahan sa paligid ng Chocolate Hills. Ang pagdating ng turismo ay maaaring magdulot ng pagbabago sa dynamics ng komunidad, pati na rin ang pagtaas ng presyo ng lupa at pagkawala ng tradisyonal na hanapbuhay. Bukod pa rito, ang mga pangkaraniwang mamamayan ay maaaring mawalan ng access sa kanilang mga dating pag-aari at karapatan sa lupa dahil sa pagbenta o pagkuha ng mga ito para sa pangkomersyal na layunin. Bilang karagdagan, habang ang turismo ay maaaring magdulot ng pag-unlad sa isang lugar sa pamamagitan ng paglikha ng trabaho at kita, mahalaga rin na isaalang-alang ang pangmatagalang epekto nito sa kalikasan at kultura ng komunidad. Sa halip na pagtuunan ng pansin ang pagtatayo ng resort sa Chocolate Hills, dapat na mas pagtuunan ng pansin ang pagpapanatili at pagpapalakas ng mga proyektong turismo na nagbibigay-diin sa pangangalaga at pagpapahalaga sa likas na yaman at kultura ng lugar.
Sa kabuuan, hindi ako sang-ayon sa pagtatayo ng resort sa Chocolate Hills sa Bohol dahil sa mga potensyal na negatibong epekto nito sa kalikasan, komunidad, at kultura ng lugar. Sa halip, dapat nating itaguyod ang pangmatagalang pangangalaga at pagpapahalaga sa mga likas na yaman ng bansa para sa kasalukuyan at sa mga susunod na henerasyon.
Dibuho: Mark Jehan Andrabado
Alam naman natin na ang “Rape” ay napapanahong issue ngayon sa ating bansa, at sinasabi nilang nara-rape daw ang isang babae/lalaki dahil sa kanilang kasuotan? Tama nga ba? Para saakin, hindi, bakit?
Bilang isang estudyante, hindi na-aayon sa kasuotan ang sanhi kung bakit nara-rape ang isang tao, hindi ito tama at hindi dapat ipinapalagay na ang kasuotan ng isang tao ang sanhi ng panggagahasa. Dahil ang panggagahasa ay isang krimen na nagaganap dahil sa kawalan ng respeto, paggalang at pagsuway sa karapatan ng ibang tao. Wala itong kinalaman sa kasuotan ng isang, at ito ay laging dapat na kinokondena at pinapanagot ang salarin batay sa kanilang ginawang krimen. Maaaring lalaki at babae ang biktima ng panggagahasa, ngunit mas marami ang nababalitang babae ang nabibiktima ng ganitong klase ng kriman sa ating bansa.
Ang panggagahasa ay isang napakaseryosong krimen at labag ito sa karapatang pantao. Dahil dito nagkakaroon ang isang biktima ng depression, anxiety, at trauma na siya ring dahilan kung bakit ayaw na nitong lumabas sa kanyang silid, at ayaw rin natong hinahawakan ng kahit sino man na lalaki ang kahit anong parte ng kanyang katawan, dahil sa karahasan na nangyari sakanya. May ibang biktima na nag su-suicide dahil sa ganitong karanasan dala na rin ito ng trauma at emosyon. Dahil dito ay mas lalong nawawalan ng tiwala ang isang biktima dahil sa malalang nangyari sakanya, dahil dala-dala niya itong hanggang sa pagtanda. Dahil walang pinipiling kasarian ang panggagahasa, lalaki man ito o babae, ay pwede maging biktima ng ganitong karahasan, at wala rin sa kasuotan ang sanhi kung bakit nagagahasa ang isang biktima.
Nag-uulat: Christian James Averilla
Paunang Patnugot: Mark Jehan Andrabado --------
Manunulat
Opinyon: Christian James Averilla
Argumentatibo: Thim Shandrei Ebonite
Naratibo: Shaina Nicole Agnas
Prosidyural: Norielyn Cao
Deskriptibo: Princess Kelly Llaneta
Prosidyural (2): Princess Navida
Isports: Liezl Vegerano
Persweysib: Mark Jehan Andrabado
Mang-aanyo/Dibuhista: Mark Jehan Andrabado
Potograpo: Christian James Averilla
Phuket, Thailand - Nabigo ang Filipina weightlifter na si Rosegie Ramos na makakuha ng mas mataas na ranking sa Olympic qualifying tournament para sa women’s 49kg division ngayong linggo. Sa kabila nito, nananatiling nakikipaglaban si Ramos para sa isang upuan sa 2024 Paris Summer Games.
Sa IWF World Cup event na ginanap noong Lunes sa Phuket, naitaas ni Ramos ang pinagsamang timbang na 190 kilograms sa snatch at clean-and-jerk kategorya sa Group B ng kanyang weight class. Gayunpaman, nalampasan ang kanyang isinumite na kabuuan ng dalawang atleta mula sa Group A ng nasabing timbang.
Nakakuha ng mas mataas na kabuuang timbang na 193 kilograms si Echandia Zarate ng Venezuela, habang nakapuntos naman si Fang Wan Ling ng Chinese Taipei na may kabuuang 192 kilogram. Kasunod ng nasabing kaganapan, naibaba sa pang-11 na puwesto ang Olympic qualifying ranking ni Ramos para sa women’s 49kg division. Samantala, patuloy na nakamasid ang Filipina lifter sa pagpupunyaging makasama sa torneyo sa Pransya sa Agosto 2024.
Luzon leg ay magmumula sa 14 sa 32 munisipalidad ng Ilocos Sur, kabilang ang Alilem, Banayoyo, Burgos, Cervantes, Galimuyod, Gregorio del Pilar, Quirino, Lidlidda, Nagbukel, Salcedo, San Emilio, Sigay, Sugpon, at Suyo.
Idinagdag din nina Gaston at Samorin na ang mga laro para sa Visayas (Bacolod) at Mindanao (General Santos) ay malamang na magtatampok ng magkakaibang hanay ng mga laro para sa bawat leg upang sumunod sa partikular na kultura ng mga Katutubo ng kani-kanilang lungsod, rehiyon, at munisipalidad.
“Upon the coordination meeting po namin [within the municipalities], ine-establish po namin yung specific guidelines. Yung games po kasi hindi lang parang games eh, way of living po nila yan. Part po yan ng cultural life nila,” bared ang huli.
“We are also very careful with the tribes. May mga sensitivities yan eh, diba? Kaya [tinatanong] natin yung mga tribal leaders nila, ano ba ang pwede, ano ba ang hindi? Kasi, we respect their culture and yung way of life,” dagdag ni Gaston.