Scriptie wonen voor millennials

WONEN VOOR MILLENNIALS Elizabeth Mullens

Universiteit Hasselt Faculteit Architectuur en Kunst Academiejaar 2016-2017 Seminarie Beelding Masterscriptie Elizabeth Mullens Wonen voor millennials Promotor: Ludo Schouterden

ABSTRACT Deze scriptie onderzoekt de noden van millenials m.b.t. het wonen. Iedere generatie kent zijn eigen specifieke kenmerken, zo ook de millenials. Uit internationaal onderzoek blijkt dat millenials anders kijken naar wonen en de wereld in het algemeen. Omgevingsfactoren en maatschappelijke uitdagingen zoals de hoge prijzen van woningen, economische onzekerheid, vergrijzing en gezinsverdunning spelen hierbij natuurlijk een grote rol. De eigenschappen van millenials worden gekaderd binnen de woonproblematieken van Vlaanderen en Brussel. Alternatieve woonvormen kunnen antwoorden bieden op deze uitdagingen. Verschillende alternatieve woonvormen, zoals collectief wonen, Tiny houses,‌ worden besproken op het einde van het eerste deel.

Via focusgroepen en een online enquĂŞte werd nagegaan wat de woonnoden zijn van Vlaamse en Brusselse millenials en hoe zij staan tegenover collectieve woonvormen. Vlaamse en Brusselse millenials verschillen in sommige opzichten van de millenials uit de doorgenomen literatuur, zo houden zij zich vaak nog vast aan het idee van eigenaar te zijn van hun eigen woning. Enkele eigenschappen, zoals de nood aan flexibiliteit en vrijheid, komen wel overeen met de eigenschappen van millennials besproken in het eerste hoofdstuk.

Ten slotte reflecteert deze scriptie over de koppeling van de voordelen van huren (flexibiliteit en vrijheid, die millenials zo belangrijk vinden) met eigenaarschap en betaalbaar wonen. In het laatste deel wordt een systeem besproken dat deze koppeling mogelijk maakt en een project uitgewerkt waarin dit systeem toegepast wordt. Dit project vormt de conclusie op al de informatie in deze scriptie en vormt een antwoord op de vragen gesteld in het onderzoek.

4

The aim of this thesis is to define the needs of millennials in Flanders regarding how they live. Every generation has its own specific characteristics and the millennials are no different. From international research we can conclude that millennials look at the world differently. They have a different vision of how they want to live. The context and social challenges such as high real estate prices, economic instability, and the shrinking family size play a big part in this. The characteristics of millennials are put in context by the housing issues in Flanders and Brussels. Alternative ways of living can provide answers to these challenges. Different ways of alternative living, such as cohousing and tiny houses, are discussed at the end of the first part of this thesis. A small research was done by working with a survey and focus groups to investigate the needs of Flemish and Brussels millennials regarding how they live and to find out what they think about alternative ways of living. In certain ways Flemish and Brussels millennials are different from the millennials discussed in the research in the first part of the thesis. The millennials questioned in the survey and focus groups are still very attached to the idea of owning their own home. Some characteristics, such as the need for freedom and flexibility, do match the findings of the first chapter.

To conclude this thesis reflects on the connection between the benefits of renting, such as flexibility and freedom, and the benefits of ownership and affordable living. In the final chapter a system was developed that makes this connection possible and a project will be discussed that forms a conclusion to the information in the thesis and formulates an answer the questions asked in this research.

ABSTRACT 5

VOORWOORD Deze scriptie heb ik geschreven over wonen voor millenials omdat het een onderwerp is dat heel dicht bij mezelf staat. Ik ben al jaren bezig met hoe ik graag zou willen wonen. Het is iets dat me interesseert als architectuurstudent; hoe kunnen we ruimtes ontwerpen voor optimaal comfort en gebruik, maar ook als persoon, hoe wil ik wonen? Ga ik dit ooit kunnen betalen? Ik kijk al jaren bijna wekelijks op immo sites naar woningen bij mij in de buurt of in steden in België en de rest van de wereld. Ik droom graag over hoe ik ooit wil wonen. Ik werd echter steeds geconfronteerd met hoeveel het kost om een eigen huis of appartement te kopen.

Op een van deze online zoektochten botste ik op het gegeven van een Tiny House: een kleine woning van rond de 40m2. Ik ontdekte de wereld van de Tiny House Movement, een beweging van mensen die het wonen anders zien. Mensen die niet heel hun leven een lening willen afbetalen, mensen die zo wel financiële als materiële vrijheid willen. Dit vond ik een heel interessant concept. Het toonde aan dat alternatieve woonvormen het wonen herdenken. Ook cohousing wint aan populariteit in België. Mensen staan meer en meer open voor alternatieve woonvormen die de kwaliteit van het wo6

nen kunnen verbeteren. Dit toonde voor mij aan dat er meerdere mensen zijn die zich net zoals ik zorgen maken over het wonen en hier oplossingen voor zoeken.

Het zette me aan het denken over hoe de noden van mensen veranderen doorheen de jaren en door generaties heen.

Na wat dieper onderzoek ontdekte ik ook het fenomeen van de millennials. Een naam die gegeven wordt aan de mensen van generatie Y. Elke generatie kijkt anders naar de wereld maar toch blijft de manier waarop we wonen grotendeels hetzelfde doorheen de jaren. Past de manier waarop we wonen nog wel in de wereld waarin we leven? Ik denk van niet. Zeker niet als we met het ruimtegebrek in Vlaanderen en de ecologische aspecten rekening houden. Maar wat zijn deze noden juist?

En welke oplossingen kunnen er hiervoor gevonden worden met betrekking tot het wonen?

Het is een lang proces geweest dat niet altijd even vlot verlopen is. In februari 2016 startte ik met het opstellen van een onderzoeksvraag over de toepassing van sociale woningbouw in het principe van cohousing. Na dit vastgelegd te hebben bleef ik echter toch twijfelen. Ik ondervond dat mijn interesses enkel aansloten bij bepaalde aspecten van het onderwerp. Ik zocht samen met mijn promotor Ludo Schouterden en Jos Delbroek naar wat deze interesse punten waren en kwam zo terecht bij een ander onderwerp. De millennials en hun woonbehoeftes. Het werd als snel duidelijk dat deze onderzoeksvraag me veel meer aansprak en ik kon me dan ook echt verdiepen in het onderwerp.

Ik ben Ludo Schouterden en Jos Delbroek dan ook heel dankbaar om me te begeleiden in deze zoektocht en open te staan voor een nieuw onderwerp.

Ook zou ik graag mijn ouders willen bedanken om me doorheen deze 5 jaar te blijven steunen en motiveren, mijn zus die me geholpen heeft door advies te geven over het schrijven van een scriptie en het nalezen van mijn teksten, en mijn vriend die me steunt in alles wat ik doe.

VOORWOORD 7

1

wat is er al geweten?

Millennials Millennials en het generatie denken De generaties Wie zijn de millennials?

Generation rent, ook in BelgiĂŤ?

There is no alternative Woonproblematiek Woonproblematiek in Vlaanderen Woonproblematiek in Brussel Collectief wonen Cohousing Privacy in het wonen

14 14 17 18 19 22 25 26 27

Meergeneratie wonen Centraal wonen Collectiviteit de laatste jaren Collectiviteitswinsten Case studies Klein wonen De Tiny House Movement Klein wonen in Vlaanderen Micro-appartementen Case studies

28 28 29 30 33

Conclusie

53

44 46 47 48

23 eigen onderzoek

masterproject

Onderzoek a.d.h.v. focusgesprekken en een enquĂŞte over millennials Noden van millenials in Vlaanderen en Brussel 56 Huren of Kopen?

56 Stekgebonden, gehecht aan een woonplek?

59 Alternatieve woonvormen 61

Hamsterhuren 70 masterproject 71 Concept: financieel model 73 9 locaties 74 Gradaties van collectiviteit 77 Locatie 78 Studio Future Heritage 84

Conclusie

65

Algemene conclusie

66

Conclusie

35

Bilbiografie Bijlagen

88 95

INLEIDING Het begrip ‘millennials’ komen we vandaag regelmatig tegen in de media. Hun nieuwe kijk op de wereld is erg actueel. Millennials zijn de mensen die geboren zijn tussen 1977 en 1994 en tot generatie Y behoren. Hun behoeftes verschillen sterk van die van de vorige generatie. Ze stellen hun omgeving zoals ze nu is in vraag. Ze zijn de eerste generatie die durft toegeven dat ze misschien iets anders willen dan wat tot nu toe altijd als een goed leven gezien werd. Ook hun noden in het wonen zijn vernieuwend en de manier waarop we hiermee omgaan is een actueel onderwerp. Zo verscheen er een artikel in de Standaard weekblad met de titel ‘de millennials vs. Huisje-tuintje, hoe moeilijk het blijft van de lopende band te springen’. De manier waarop we in Vlaanderen wonen bevindt zich op een kantelpunt. Volgens verschillende bronnen zal Vlaanderen tegen 2050 ‘volgebouwd’ zijn. We wonen veel te groot en veel te ruim, het kon niet anders dan dit uiteindelijk een probleem zou worden. Er worden maatregelen genomen om het volbouwen van Vlaanderen af te remmen. Zo bereikte de regering in november 2016 een akkoord over het beleidsplan Ruimte Vlaanderen waarin de ‘betonstop’ een van de beschreven doelstellingen is. Dit zal echter niet genoeg zijn om de ingewikkelde woonproblematiek van Vlaanderen op te lossen en het wonen om te vormen om te voldoen aan de nieuwe noden van de jongere generaties.

Collectiviteit zou een grote rol kunnen spelen in deze nieuwe situatie. Zo werd het belang van collectiviteit onder andere onderzocht door voormalig Vlaams Bouwmeester Peter Swinnen. Collectief wonen is geen volledig nieuw concept.

Collectief wonen kent al een lange geschiedenis maar is pas in laatste decennia

10

aan het opkomen in Vlaanderen onder de noemer van cohousing. Het is pas nu dat de woonproblematiek zich voordoet dat er ook grootschaliger naar de voordelen van collectief wonen gekeken wordt in Vlaanderen en Brussel. Collectiviteit kan ook een oplossing bieden voor de toenemende anonimiteit die de laatste jaren plaatsvond.

Door een gebrek aan bestaand onderzoek over de specifieke woonbehoeftes van millennials in Vlaanderen heb ik een eigen (kleinschalig) onderzoek gedaan. Dit deed ik door middel van het afnemen van een enquĂŞte bij 220 deelnemers en focusgesprekken te voeren met millennials van verschillende omgevingen en leeftijden. Uit dit onderzoek blijkt dat er enkele grote verschillen zijn tussen millennials in Vlaanderen en Millennials in de rest van de wereld.

Zo zijn millennials in Vlaanderen nog erg gesteld op het eigendom van een eigen woning. In het tweede deel van deze scriptie bespreek ik de resultaten van dit onderzoek uitgebreid door de specifieke eigenschappen van Vlaamse millennials te bespreken.

Er moet gezocht worden naar nieuwe combinaties die het voor een grotere doelgroep aantrekkelijk maakt om de stap te zetten naar een nieuwe vorm van wonen, zowel sociaal als financieel. Het huren of kopen dilemma speelt een grote rol in de keuze die veel mensen maken. Huren is financieel niet interessant genoeg en kopen brengt te veel beperkingen met zich mee. Er moet een manier zijn om flexibel te kunnen wonen zonder dat dit financieel nadelig is op een lange termijn. In mijn laatste hoofdstuk ga ik via mijn masterproject op zoek naar een nieuwe manier van wonen dat een antwoord biedt op de problematieken besproken in deze thesis.

INLEIDING 11

HOOFDSTUK 1 Wat is er al geweten?

Millennials Millennials en het generatie denken Onder het woord generatie verstaan we een groep mensen die in dezelfde periode geboren zijn en hierdoor gemeenschappelijk eigenschappen bezitten. Nieuwe generaties zorgen voor vernieuwing binnen een cultuur. Ze zorgen dat de sociale systemen mee veranderen met de tijd.

Het idee van generaties werd ontwikkeld door de Hongaarse socioloog Mannheim.

Een generatie bestaat uit leeftijdsgenoten die met elkaar verbonden zijn door gedeelde levensomstandigheden en beleving. De tijdsgeest waarin mensen opgroeien beĂŻnvloedt onder andere de manier waarop kinderen opgevoed worden. De gedeelde reactie op deze tijdsgeest is een tweede punt dat leeftijdsgenoten met elkaar verbindt.

Uit deze reactie komen vaak vernieuwingen voort. Het generatie-denken komt voort uit het vooruitgangsdenken; het geloof dat de mens zich steeds verder ontwikkelt en de menselijke samenleving zichzelf steeds wil verbeteren. Elke generatie zou dus een reactie op de tijdsgeest zijn om de samenleving te blijven verbeteren. (Mannheim, 1928) Als we praten over generaties en de eigenschappen van de mensen van deze generatie gaat het over algemene kenmerken die natuurlijk niet voor elke persoon even waar zijn. Eigenschappen worden gegene14

raliseerd. Daarnaast moet er ook altijd rekening gehouden worden met het feit dat de mensen waar het over gaat niet allemaal eenzelfde leeftijd hebben en dus in andere fases van hun leven zitten. Dit kan eveneens effect hebben op de manier waarop ze over bepaalde zaken denken.

Een vergelijking tussen generaties is dus altijd beĂŻnvloed door het verschil in leeftijd en omgeving. Met dit in het achterhoofd overlopen we hieronder de kenmerken van de verschillende generaties. (WerkXYZ) (wikipedia, Generatie (sociologie) De generaties De Babyboomers Babyboomers zijn over het algemeen de mensen die geboren zijn tussen 1940 en 1960. Ze worden ook weleens de protestgeneratie genoemd. Ze groeiden op in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Een periode van enorme economische welvaart en baanbrekende gebeurtenissen zoals de eerste maanlanding en Vietnamoorlog.

Ze hebben geen armoede of grote werkloosheid gekend. Er kwamen nieuwe impulsen van het Amerikaanse kapitalisme, maar ook van het Sovjetcommunisme.

Babyboomers deden aan zelfontplooiing en exploratie. Een nieuwe levensstijl die botste met de meer behoudsgezinde stijl van de vorige generaties, met grote protesten tot

gevolg. De kiem voor het postmaterialisme werd gelegd. Men geloofde in solidariteit, emancipatie en duurzaamheid. De oudste van de babyboomers zijn ondertussen op pensioen, de jongste zijn nog steeds aan het werk, zij moeten een stuk langer werken dan dat ze altijd gedacht hadden door de verschuiving van het pensioenstelsel.

De kenmerken van de babyboomers komen voor een deel overeen met die van millennials. (WerkXYZ) (HoGent) Generatie X Generatie X wordt ook wel de verloren generatie of de MTV-generatie genoemd, mensen geboren tussen 1960 en 1980. Ze groeiden op tijdens economische crisissen en enorme maatschappelijke veranderingen. Ze studeerden af op een moment dat er amper banen beschikbaar waren. Er werd geĂŤxperimenteerd met nieuwe samenlevingsvormen, zo gingen mensen voor het eerst al samenwonen voor ze getrouwd waren. In veel gezinnen gaan beide partners werken, maar ook het part-time werken wordt steeds populairder.

Generatie X zoekt naar een balans tussen werk en privĂŠ. Generatie X zou dan ook tweemaal zo veel tijd aan de opvoeding van hun kinderen besteden dan de babyboomers.

Over het algemeen is generatie X praktisch en relativerend ingesteld. (WerkXYZ)

Generatie Y Mensen van Generatie Y worden ook wel millennials genoemd. De naam millennials werd gekozen omdat het de eerste generatie is die volwassen wordt in het nieuwe millennium. Wat het exacte begin en eindjaar van de generatie is verschilt van bron tot bron. Ik ga uit van 1977 als start- en 1994 als eindjaar. Het exacte start- en eindjaar is niet zo heel belangrijk aangezien een generatie nooit abrupt stopt in een jaar. Het is een overgang in mentaliteit. Verder behandel ik de kenmerken van Generatie Y meer uitgebreid.(WerkXYZ) (HoGent) Generatie Z Ze zijn geboren tussen 1995 en 2010 en zijn de digital natives. De eerste generatie die volledig opgroeit in een digitale wereld waar internet niet meer weg te denken is.

Generatie Z groeit op in een wereld met relatief weinig beperkingen. Een wereld waarin ze 24 uur per dag toegang hebben tot informatie. Ze hebben vertrouwen in de toekomst en geloven dat eventuele tegenslagen zullen opgevangen worden door hun ouders of de overheid. Ze geloven dat geluk een keuze is, dat het je eigen fout is als je ongelukkig bent en dat je leven niet enkel bepaald wordt door externe factoren.

(WerkXYZ) (HoGent)

WAT IS ER AL GEWETEN? 15

figuur 1

16

Er wordt weleens gepraat over een kloof tussen de generaties. Een kloof die vooral op politiek vlak voelbaar is. Na de Brexit was het duidelijk dat de jongere generaties, waaronder de millennials, duidelijk andere meningen had dan de oudere generaties.

De politieke toekomst van de wereld waarin millennials de komende 40 jaar zullen leven wordt bepaald door mensen van oudere generaties. Een samenwerking tussen de verschillende generaties is echter van groot belang bij het maken van beslissingen. Dit is zowel in de bedrijfswereld als in de politiek een belangrijk punt. Door samen de beslissingen te maken worden de verschillende standpunten en belangen het meest gerespecteerd. Het is de combinatie van de enorme ervaring van de ouderen en de frisse ideeĂŤn en motivatie van de jongeren die ervoor zal zorgen dat de talenten van iedereen zo goed mogelijk benut zullen worden.

(Sinek, 2016) (the millennial dialogue) Wie zijn Millennials?

Er is veel onderzoek gedaan naar millennials, Generatie Y is wellicht de meest onderzochte generatie tot zo ver. Hoewel de kenmerken niet in elke bron helemaal overeenkomen zijn er enkele eigenschappen die we aan generatie Y kunnen toekennen. Millennials zijn de meest etnisch diverse en minst gelovige generatie ooit.

Ze zijn de grootste generatie in de westerse geschiedenis en zijn ook goed op weg om

de best opgeleide generatie tot nog toe te worden. Dit heeft alles te maken met het feit dat millennials opgroeiden in een tijd van enorme digitale vooruitgang. Ze hebben de digitale revolutie van op de eerste plaats meegemaakt. Dit heeft het mogelijk gemaakt om een globaal gevoel voor gemeenschap te creĂŤren. De wereld is binnen handbereik, letterlijk. Millennials zien technologie als iets wat het leven makkelijker maakt en vrienden en familie dichter bij elkaar brengt. Dit heeft gevolgen voor het sociale weefsel. Vroeger bepaalde demografie veel van de sociale contacten, maar nu kan je naast iemand wonen waar je nog nooit iets tegen gezegd hebt en tegelijkertijd een beste vriend hebben aan de andere kant van de wereld.

Slechts ongeveer 6 van de 10 millennials werd opgevoed in een klassiek gezin. De nieuwe samengestelde gezinnen en eenoudergezinnen zijn een normaal gegeven in hun leefwereld. Ze staan dan ook meer open voor niet-traditionele gezinnen dan de voorgaande generaties. Millennials trouwen minder vaak en hebben ook minder vaak kinderen. Veel dingen die vroeger dus als vanzelfsprekend werden gevonden vinden millennials nu optioneel. Ze kijken meer naar wat ze zelf willen in het leven.

(Brustein, 2014) (Center Pew Research, 2010) (Howe, 2000) WAT IS ER AL GEWETEN? 17

Hoewel veel millennials op het werkveld kwamen in een periode van financiële crisis hebben ze een relatief positief toekomstbeeld. Op vlak van ecologie ziet de toekomst er iets minder rooskleurig uit en daar zijn millennials zich ook van bewust. Ze vinden ecologie belangrijk. Ze weten dat er veel zal moeten veranderen en staan daar ook voor open.

Millennials worden op verschillende manieren beschreven. Ze worden ze weleens generatie ‘ik’ genoemd. Ze zouden egoïstisch, lui, narcistisch en verwend zijn. Zo beschreef Simon Sinek, een auteur en expert in management, ze in een video: ‘Millennials op de werkvloer: slecht opgevoed en ongeduldig’. -(Sinek, 2016) Er zit een zekere waarheid in deze woorden, maar door ze op deze manier te benoemen klinken ze vooral negatief. Deze keuze van woorden stelt dat millennials dingen fout doen, dat ze maar snel moeten opgroeien en zich aanpassen aan de volwassen wereld. Een volwassen werkwereld waar, zoals Elisabeth Raes het beschrijft, ‘value creation gelijk wordt gesteld aan cijfers en waar flexibiliteit vertaald wordt in een vooraf vastgelegde home-office-dag per week.’ - (Raes, 2016) Een werkwereld op maat van de babyboomers. Maar klopt dit allemaal nog wel? Past het (werk-) wereldbeeld dat de vorige generaties gebouwd hebben nog wel bij de huidige tijdsgeest?

18

Is het niet de omgeving die zich moet aanpassen aan de nieuwe noden en kenmerken van de generaties in plaats van dat de millennials zich moeten aanpassen om binnen de strikte (werk-) omgeving te passen?

(Raes, 2016) (Sinek, 2016) Millennials stellen hun omgeving zoals ze nu is in vraag. Ze zijn de eerste generatie die durft toegeven dat ze misschien iets anders willen dan wat tot nu toe altijd als een goed leven gezien werd.

Willen ze wel kinderen? Willen ze eigenaar zijn van een huis? Willen ze een carrière van 30 jaar in eenzelfde bedrijf? Veel van de onderzoekers denken van niet. Vrijheid en flexibiliteit vinden ze veel belangrijker dan een eigen huis of auto. Ze vinden ervaringen belangrijker dan eigenaarschap. (Plets, 2016) Generation rent, ook in België?

In de Verenigde Staten worden de millennials ook wel ‘generation rent’ genoemd. Dit heeft veel te maken met de economische situatie van een land en de woningmarkt, maar ook het psychologische aspect speelt hierin een grote rol.

Millennials willen de tijd nemen om bewuste keuzes te maken en zich niet onnodig te beperken. Men hoort voortdurend over burn-outs, over dat ze steeds langer zullen moeten werken, en willen daarom nu genie-

ten. Ze willen zich niet beperken in flexibiliteit door het vroegtijdig kopen van een huis.

Ze vinden ervaringen belangrijker dan materieel bezit. Amit Kumar, dokter in de sociale psychologie aan de universiteit van Chicago, bevestigt het belang van ervaringen. Uit zijn onderzoek blijkt dat het effect van een ervaring langer blijft hangen dan dat van een aankoop. Ervaringen bepalen je identiteit en leiden tot sociaal contact. Uit zijn onderzoek blijkt zelfs dat het terugdenken aan fijne ervaringen een gevoel van dankbaarheid creëert dat mensen genereuzer maakt en de cohesie versterkt. (Plets, 2016) (Brustein, 2014) (Howe, 2000) (Kumar, 2015) Toch blijft het beeld dat een huis een van de beste investeringen is in België heel actueel.

In Duitsland heeft nog niet eens de helft van de bevolking een eigen huis, in België is dat ongeveer drie vierde. Het verleidt zelfs de millennials ertoe om, later dan hun ouders maar uiteindelijk toch vaak, te kopen en zich te settelen. De overheid en de banken maken het dan ook heel gemakkelijk om dit te doen. Een lening voor een huis is voor de banken de veiligste belegging met het huis als onderpand. Het is een bewuste politiek geweest om mensen aan een huis te binden en zich vast te binden aan een dorp.

Volgens Ignace Glorieux van de VUB was dit niet enkel een bewuste politiek, maar was dit ook beïnvloed door de kerk. Een eigen

huis hebben waaraan een lening van 20 jaar verbonden was, en dat liefst buiten de stad.

Het was een vorm van disciplinering. Het gaf mensen niet de ruimte om zotte dingen te doen zoals bijvoorbeeld staken. ‘Vroeger werd je door de kerken gebonden, nu doet de bank dat.’ (Plets, 2016) There is no alternative De rol van het gezin is sterk veranderd doorheen de jaren. Mensen gaan steeds vaker uit elkaar. Een kerngezin is niet meer de norm.

Er zijn steeds meer verschillende vormen van huishoudens zoals nieuw samengestelde gezinnen, maar ook steeds meer mensen blijven alleen. Deze tendens speelt een grote rol in de terughoudendheid van millennials om een huis te kopen en zich te binden aan een partner.

Veel mensen hebben specifieke dingen voor ogen wanneer ze denken aan een goed en geslaagd leven. Een goede job, kinderen en een eigen huis maken hier vaak deel van uit. Toch is dit niet allemaal zo voor de hand liggend. Veel gezinnen hebben een zware lening, veeleisende jobs en kinderen.

Het combineren ervan zorgt bij veel van hen voor enorm veel stress. Toch blijft men volhouden dat dit de goede manier is van leven, het hoort erbij, het kan niet anders. Dit noemt men de TINA-filosofie: there is no alternative. Toch is er altijd een alternatief. Een manier om het anders te doen. Millennials WAT IS ER AL GEWETEN? 19

beginnen de alternatieve mogelijkheden te zien. Natuurlijk is dit voor iedereen anders, maar het is belangrijk dat iedereen die beslissing persoonlijk maakt en zich niet laat leiden door wat er vanuit de maatschappij van hun verwacht wordt. Sommige mensen willen geen kinderen, anderen hebben geen behoefte aan een eigen huis.

Toch blijft het moeilijk om los te breken van de klassieke ideeĂŤn van succes. Van jongs af aan worden we aangeleerd dat het vooral belangrijk is om te slagen in het leven. Dat slagen slaat terug op heel specifieke dingen zoals een goede job, een huis, een gezin. Dit komt altijd terug. In de studiekeuze gaat het vaak niet over wat je echt oprecht interesseert, maar wel waar je de beste job in vindt.

Bij buitenschoolse activiteiten is het vaak belangrijk dat het een meerwaarde geeft op je CV. Heel ons leven bereiden we ons voor op een toekomst. Steeds streven naar meer en naar beter tot we eindelijk op pensioen kunnen. Maar hoe oud we tegen dan zijn om op pensioen te mogen valt nog af te wachten. (Plets, 2016) (Raes, 2016) (Habbema, 2016) De afbeelding rechts is een foto van Filip Dujardin. Deze foto toont, voor mij, hoe men soms denkt over nieuwe manieren van wonen naast het klassieke woonideaal. Als een extreem iets wat men niet altijd begrijpt.

20

figuur 2

WAT IS ER AL GEWETEN? 21

Woonproblematieken Woonproblematiek in Vlaanderen Volgens verschillende bronnen zal Vlaanderen tegen 2050 ‘volgebouwd’ zijn. Tegen dan zal Vlaanderen naar schatting 1 miljoen meer mensen tellen dan vandaag en zal maar liefst 41,5% van de beschikbare ruimte volgebouwd zijn. In 1976 was dit nog maar 7,2% en in 2000 18,3%. De bevolking groeit dus snel en tegen 2050 zullen er 7 miljoen mensen zijn in Vlaanderen die allemaal betaalbaar en goed willen wonen op dezelfde beperkte ruimte. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten collectief wonen) (Vlaams bouwmeester, 2012) (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) Ook wonen Vlamingen erg groot. De gemiddelde woningoppervlakte van een nieuwbouwwoning in Vlaanderen bedroeg 132m2 in 2014. In onze buurlanden ligt dit gemiddelde op 75m2. Dit is een heel groot verschil.

Het is niet voor de hand liggend om met deze luxueuze gewoontes te breken. Het is moeilijk om iemand te overtuigen kleiner en compacter te gaan wonen als deze in een vrijstaande villa is opgegroeid. 80% van het volledige woonpatrimonium zijn eengezinswoningen. 42% hiervan zijn vrijstaande woningen. Er zal nog veel moeten veranderen in onze mentaliteit. (Vlaams bouwmeester, naar een visionaire woningbouw, kansen en opgaven voor een trendbreuk in de Vlaamse woonproductie, 2012) 22

Er worden maatregelen genomen om het volbouwen van Vlaanderen af te remmen.

Zo verwoorde de Vlaamse Regering in de Beleidsnota Wonen 2009-2014 deze doelstellingen: “Recente demogra¬fische ontwikkelingen van vergrijzing, migratie en gezins¬verdunning dagen de Vlaamse Overheid uit om een creatief woonbeleid te voeren. Want er is nood aan meer woningen. Maar Vlaanderen kan niet worden volgebouwd. Hoe we de schaarse ruimte inschakelen om voldoende woningen te voorzien op maat van iedereen, is een centrale vraag voor een duurzame langetermijnvisie op woonbeleid en ruimtelijke ordening. Het kwaliteitsvol inschakelen van woningen in de ruimte met aandacht voor een aangename woonomgeving is hierbij een belangrijk aandachtspunt”. (Departement ruimte) De regering bereikte op 30 november 2016 een akkoord over het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. De Vlaamse regering formuleert in dit witboek doelstellingen om de ruimte in Vlaanderen te transformeren. Een van deze doelstellingen is de ‘betonstop’.

Hierin werd vastgelegd dat de overheid vanaf 2040 enkel nog bouwwerken zal toelaten in de al ingenomen ruimte. Tegen 2025 zou men de inname van open ruimte al willen beperken naar 3 hectare per dag. Vandaag is dat nog 6 hectare per dag. De overheid wil mensen ook aanmoedigen om kleiner te

gaan wonen en dit vooral in stads- of dorpskernen. Er moet een sterkere verdichting gerealiseerd worden. Wanneer Vlaanderen denser bebouwd zal worden en mensen dichter bij elkaar zullen leven zullen onze klassieke vormen van het wonen aangepast moeten worden aan deze nieuwe situatie. (departement ruimte Vlaanderen) Collectiviteit zou een grote rol kunnen spelen in deze nieuwe situatie.

De Vlaamse Bouwmeester, Peter Swinnen, formuleerde bij zijn aantreden in 2010 in zijn ambitienota Zeven memo’s voor een verlichte bouwcultuur onder de titel ‘Kritische massa’. In deze nota worden kwaliteitsvolle voorbeeld- of pilootprojecten uitgelegd die oplossingen kunnen bieden voor de uitdagingen waar we voor staan in Vlaanderen.

Na de voorbereidende studie Naar een visionaire woningbouw: Kansen en opgaven voor een trendbreuk in de Vlaamse woonproductie werd een innovatietraject uitgewerkt dat moet leiden tot de realisatie van vijf pilootprojecten. In deze vijf pilootprojecten zal de nadruk liggen op groepswoningbouw en een meer gemengde woonomgeving.

Dit betekent dus meer collectiviteit in het bouwen en wonen. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten collectief wonen) (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten collectief wonen fase 2, 2014)

WAT IS ER AL GEWETEN? 23

figuur 3

24

Woonproblematiek in Brussel Brussel verschilt op veel vlakken van Vlaanderen. Het is een grote stad, een metropool die niet enkel de hoofdstad van België is, maar ook die van Europa. Het is een gewest op zich waar dus ook andere regels gelden dan in het Vlaams Gewest. Het Brussels hoofdstedelijk Gewest bestaat uit 19 gemeenten waarvan de stad Brussel er slechts een is. Niet elk van deze gemeenten is even verstedelijkt. Toch is Brussel over het algemeen veel denser bebouwd dan Vlaanderen. Brussel heeft een bevolkingsdichtheid van 6751 inwoners per vierkante kilometer, in Vlaanderen is dit slechts 462 inwoners per vierkante kilometer. (Hoet, 2015) (Federale regering België) (armoedebestrijding) De kloof tussen armen en rijken is heel groot in de stad Brussel. Dit is zo omdat de grote middenklassen naar de randgemeenten trekken. Vooral jonge gezinnen verhuizen naar de rand om hier in een rustigere en meer kindvriendelijke omgeving te wonen.

Om de hoge vastgoedprijzen in Brussel te ontlopen verhuizen veel gezinnen naar de aanpalende gemeentes in Vlaanderen of Wallonië. Veel van hen blijven wel in Brussel werken en pendelen. Zo loopt Brussel een enorme som aan belastingen mis doordat Brussel wel betaalt voor de mobiliteit en veiligheid. Het ontbreken aan evenwicht tussen de verschillende klassen speelt een

belangrijke rol in de woonproblematiek van Brussel. (De standaard, 2009) (Garsse, 2015) In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wonen 2 000 daklozen en staan er 41 000 mensen op een wachtlijst voor een sociale woning. Er is dus een groot tekort aan betaalbare woningen. De prijzen van het Brussels vastgoed zijn te hoog voor het grootste deel van de bevolking. Zo kost een huis of villa in Brussel gemiddeld 360 000 euro, 2,9 procent meer dan in 2013. In de duurdere gemeenten in het zuidoosten van Brussel kosten huizen rond de 400 à 500 000 euro.

In de goedkopere gemeenten in het Noordwesten liggen de prijzen onder de 300 000 euro. De prijzen voor appartementen zijn lichtjes gedaald. Een appartement in Brussel kost gemiddeld 185 000 euro. Maar ook hier is de ligging een belangrijke factor in de prijs. Brussel heeft een te kort aan woningen en de woningen die er zijn zijn grotendeels onbetaalbaar voor lagere klassen.

(Hoet, 2015) (Garsse, 2015)

WAT IS ER AL GEWETEN? 25

Collectief wonen Cohousing Cohousing of centraal wonen vindt zijn oorsprong in de jaren ’60 in Denemarken.

Dit was een moeilijke periode in de Deense samenleving. Door een groot aantal scheidingen was er een toenemende individualisering. Er werden veel anonieme appartementsgebouwen gezet die bijdroegen aan de individualisering. De ruime gezinswoning in de stadsrand, maar ook het anonieme appartementsgebouw voldeed niet aan de behoeften. Op zoek naar nieuwe woonopties in de stad ontstond het eerste idee van cohousing. Een sterk sociaal weefsel was de belangrijkste motivatie voor deze nieuwe vorm van wonen. Het vooruitstrevende idee werd niet meteen met open armen onthaald. Er was bij de eerste poging veel verzet van buurtbewoners. Pas na meerdere publicaties kon het eerste echte cohousing project verwezenlijkt worden in 1972.

(Hoet, 2015) Toch is collectief wonen geen volledig nieuw concept. Vroeger werd het gewoonweg niet zo benoemd. Mensen leefden samen in kleine dorpen die werkten als gemeenschappen. De kleinschaligheid maakte een sterk sociaal weefsel mogelijk. Maar ook financieel, ecologisch en ruimtelijk biedt het voordelen. Ook vandaag nog leven mensen in minder geïndustrialiseerde gebieden in kleine gemeenschappen waar de samen26

horigheid groot is. Toch is onze wooncultuur in Vlaanderen gedurende de laatste 70 jaar enorm geïndividualiseerd. (Vlaams bouwmeester, naar een visionaire woningbouw, 2012) (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) (Hoet, 2015) Wat wij vandaag de dag kennen als cohousing is een specifieke vorm van collectief wonen. Volgens de definitie bestaat een cohousing project uit 8 tot 24 wooneenheden die enkele gemeenschappelijke voorzieningen delen. Vzw samenhuizen definieert cohousing als volgt: “Iedere bewoner heeft zijn eigen autonome “unit” met sanitair en keuken (of kitchenette). Er zijn zeer uitgebreide gemeenschappelijke ruimtes en voorzieningen. Niet enkel parking, clubhuis en wasserette, maar ook steeds een keuken/ eetzaal waar bewoners meerdere keren per week (soms dagelijks) de kans krijgen om samen te eten. Er zijn daarnaast nog een kinderruimte, een zithoek, en meestal gastenkamers, een hobbyruimte, een bureautje of nog meer.” (Samenhuizen VZW) Het ontwerp van een cohousing project begint vaak bij de bewoners. In veel gevallen komt het project voort uit de toekomstige bewonersgroep. Het wordt ontworpen aan de hand van hun behoeftes. Soms is het ook een projectontwikkelaar of dergelijke die het cohousing project start. In dit geval wordt het project eerst ontwikkeld en zoekt men

later pas bewoners. De architectuur probeert de kans op interactie te vergroten door de manier waarop de woningen gegroepeerd worden en dat pleinen, wegen of gangen aangelegd worden. Vaak wordt de auto aan de rand van de wijk geparkeerd en is de wijk zelf verkeersvrij. (Samenhuizen VZW) (Cohousing Projects) (Hoet, 2015) Een cohousingwijk probeert buurtgevoel te creëren zoals dit in traditionele dorpskernen aanwezig is. Het zorgt voor een sterkere sociale omgeving en kan een oplossing bieden voor de toename aan anonimiteit die de laatste jaren plaatsvond. Meer en meer mensen hebben nood aan sociale contacten en een gevoel van gemeenschap. In onze samenleving blijven steeds meer mensen alleen en is eenzaamheid dan ook een probleem. 8 procent van de Belgen geeft toe erg eenzaam te zijn. De reële cijfers zouden nog hoger liggen aangezien niet iedereen graag toegeeft eenzaam te zijn. Cohousing probeert de voordelen van private woningen te combineren met de voordelen van gedeelde gemeenschappelijke voorzieningen. (Hoet, 2015) (Cohousing Projects) (Pironet & Peuteman, 2014) Privacy in het wonen Privacy is een belangrijk punt in het concept van cohousing en het is voor veel mensen een groot struikelpunt om niet voor cohou-

sing te kiezen. Privacy is geen gemakkelijk concept om te vatten. Iedereen heeft een ander idee van wat privacy voor hem of haar betekent. De VN formuleert het recht op privacy als volgt: ’Het recht zijn eigen leven te leiden met zo weinig mogelijk inmenging van buitenaf...’ (encyclo), maar welke inmenging van buitenaf beschouwen mensen als storend? Dat is iets zeer subjectief. Ieder zijn mening hierover is beïnvloed door opvoeding en achtergrond. In andere culturen bijvoorbeeld wordt privacy heel anders bekeken dan bij ons. Veel heeft met gewoonte te maken. Wij, Vlamingen, zien privacy vaak als een alleenstaande woning waar niemand ons stoort en wij niemand storen. De aanwezigheid van buren mag soms zelfs niet merkbaar zijn om de ‘privacy’ te respecteren. Deze gewoonte van extreme privacy maakt het moeilijk voor mensen om open te staan voor concepten als cohousing waar deze ongeschreven Vlaamse wetten van de privacy niet gevolgd worden. Het zal voor veel mensen moeilijk zijn om aan deze nieuwe omstandigheden te wennen, maar eens een generatie in nieuwe omstandigheden opgroeit zal het als normaal kunnen beschouwd worden. Het zijn geen geschreven regels, maar regels die we voor onszelf opstellen. Deze ongeschreven regels kunnen evolueren en veranderen doorheen de tijd. Tijdsgeest is dan ook belangrijk concept voor het begrijpen van privacy. (Hoet, 2015) (encyclo) WAT IS ER AL GEWETEN? 27

Meergeneratie wonen Meergeneratie wonen is een van de vormen van cohousing. Dit houdt in dat 3 volwassen generaties samenwonen. Het kan zijn dat ouders samenwonen met hun volwassen kinderen en eventueel ook met de kleinkinderen. Maar het is niet altijd zo dat mensen die in een meergeneratie woning per definitie ook familie moeten zijn. Veel mensen verkiezen het zelfs om niet met hun eigen familie een woning te delen. Zo goed als alle functies worden gedeeld. Het is dus eigenlijk een klassiek huis waarin meerdere generaties samenwonen. Dit is waarschijnlijk de meest natuurlijke vorm van cohousing.

Vroeger was dit als vanzelfsprekend en werd het niet specifiek benoemd. Ouders die hulpbehoevend waren gingen bij hun kinderen inwonen. Dit gebeurt minder en minder. De mensen zijn op hun autonomie gesteld en geven deze niet graag af om voor hun ouders te zorgen. Ook het gegeven dat vaak beide ouders gaan werken zorgt ervoor dat dit minder vaak gebeurt. Tegenwoordig gaan oudere mensen in rusthuizen wonen wanneer ze niet meer voor zichzelf kunnen zorgen. Toch zou het meergeneratie wonen terug een interessante rol kunnen gaan spelen in onze samenleving.

Het samenwonen van verschillende generaties kan voordelig zijn voor beide partijen.

Zo kunnen de ouderen helpen bij het opvangen van de kinderen en kunnen de jongere 28

mensen de ouderen helpen bij zaken die ze niet meer alleen kunnen. Eenzaamheid en sociaal isolement bij ouderen is een steeds groter wordend probleem. In het meergeneratie wonen kunnen ouderen blijven deelnemen aan het sociale en culturele leven. ‘Zo pakt het meergeneratie wonen drie grote uitdagingen aan: de schaars wordende ruimte, de betaalbaarheid en de nood aan zorg, niet alleen voor ouderen maar ook voor kinderen en voor elkaar.’ Sebastiaan Gerards. (woneningaoz) (Demil & Bellens, 2017) Centraal wonen Centraal wonen is de term waaronder cohousing in Nederland bekend staat. Centraal wonen is ontstaan in de jaren 70. Een behoefte ontstond om in groep te wonen; Een zeker mentaliteitsverandering na enkele zeer individuele decennia in de jaren 50 en 60.

Wat de meeste mensen verstaan onder het cohousing model komt voort uit het Deens model van collectief wonen. Centraal wonen verschilt wat van dit Deens concept. Bij centraal wonen werkt men namelijk vaker met grote projecten waarin de gemeenschappelijke voorzieningen niet centraal gelegen zijn maar verdeeld zijn over het volledig project. De wooneenheden worden opgedeeld in clusters die elk gemeenschappelijke voorzieningen hebben zoals een keuken en een

eet- en leefruimte. Deze clusters bestaan uit 4 tot 8 wooneenheden en zorgen voor een intiemere sfeer waarin contact tussen gebruikers gemakkelijker is. De clusters bereikten hun doel en brachten bewoners dichter bij elkaar. Toch bleef dit systeem niet werken. Doordat de clusters zo goed werkten, werd de grotere gemeenschap vergeten en ging een groot deel van het algemeen opzet verloren. Men werkt nog steeds met varianten van dit systeem. (Hoet, 2015) (Wikipedia) Collectiviteit in de laatste jaren Doorheen de laatste decennia heeft cohousing aan populariteit gewonnen. Vooral in Zweden, Denemarken, Duitsland en Nederland zijn er al veel cohousing projecten gerealiseerd. Het is al langer aanwezig in België maar begint pas de laatste jaren aan bekendheid te winnen. Ondertussen zijn er al een 20-tal cohousing projecten in Vlaanderen bekend. Deze liggen zowel in meer landelijke gebieden als in de stad. Toch is het concept nog niet helemaal ingeburgerd.

Voor veel mensen zal er nog een mentaliteitsverandering nodig zijn om open te staan voor het concept. Veel mensen weten er ook gewoon niet genoeg over. Cohousing komt steeds vaker aan bod in de media en langzaamaan geraken de mensen meer vertrouwd met het concept. (Hoet, 2015) (Samenhuizen VZW)

Collectief wonen kent dus al een lange geschiedenis in verschillende landen en toch is het pas in de laatste decennia aan het opkomen in Vlaanderen. Dit heeft verschillende redenen. De grote behoefte aan individueel eigendom, dat ontstaan is door de bewuste politiek om mensen aan hun woning en dorp te binden, is een van de grootste redenen die ook weleens de ‘baksteen in de maag’ van de Vlamingen genoemd wordt.

Mensen zijn zo gewoon aan het idee dat een woning kopen of bouwen ‘the way to go’ is dat ze zelden verder nadenken over andere mogelijkheden. Doorheen de jaren zijn er wel al verschillende initiatieven geweest maar deze komen hoofdzakelijk voort uit de persoonlijke overtuiging van de mensen: de overtuiging van meer ecologisch te leven en minder individualistisch. Het is pas nu dat de woonproblematiek zich voordoet dat er ook grootschaliger naar de voordelen van collectief wonen gekeken wordt in Vlaanderen en Brussel. De zowel economische, sociale als ecologische voordelen worden uitgebreid bekeken. Werken met collectiviteit biedt veel mogelijkheden. Het kan het sociale weefsel versterken en kan mee een oplossing bieden voor de woonproblematiek in Vlaanderen en Brussel.

WAT IS ER AL GEWETEN? 29

Collectiviteitswinsten Ook Peter Swinnen besteedde veel aandacht aan collectiviteit toen hij Vlaams bouwmeester was. Zo startte hij in 2013 een pilootproject dat onderzoek doet naar collectiviteit. Hierin werden nieuwe vormen van collectiviteit onderzocht. De Vlaamse bouwmeester wil “meewerken aan de ontwikkeling van concepten die de rea¬lisatie van een woningaanbod moet toelaten dat een alternatief is voor de klassieke individuele vrijstaande gezinswoning en dit binnen de context van de schaarste van de ruimte, de stijgende aandacht voor milieuaspecten en klimaatverandering en de evolutie van de woonbehoefte.” (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten collectief wonen) Dankzij collectief woonopzet zoekt men naar ruimtelijke en maatschappelijke winsten.

Collectiviteitswinsten zijn dus een belangrijk punt in de woningbouw van de toekomst.

De Vlaams Bouwmeester onderscheidt vijf collectiviteitswinsten die op verschillende maatschappelijke niveaus geboekt worden: - collectiviteitswinst 1: Een effectieve vernieuwing van de woningmarkt. Er moeten vernieuwende types van woning-providers komen voor de huurmarkt en met mogelijkheden voor collectief opdrachtgeverschap.

- collectiviteitswinst 2: Betaalbaar wonen.

Door functies te delen en wooneenheden intelligent te schakelen kan betaalbaar wonen 30

via collectiviteit mede gerealiseerd worden.

- collectiviteitswinst 3: Een gegarandeerd en genereus verblijf. Collectief wonen biedt een grotere garantie op levenslang en aangepast wonen en kan antwoorden vormen op de te verwachten vergrijzingsgolf. Het biedt meerwaarde die men zich als individueel gezin nooit zou kunnen veroorloven.

- collectiviteitswinst 4: Getemperde maatschappelijke kosten. Door collectief wonen en dus kwaliteitsvol te verdichten kan de druk op infrastructurele voorzieningen verlaagd worden.

- collectiviteitswinst 5: Weefselversterkend en landschapssparend. Door zijn kritische massa kan collectieve woningbouw een verschil maken in de ruimtelijke ordening. Het clusteren van wooneenheden zal de densiteit verhogen. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) Vijf ontwerpteams deden ontwerpend onderzoek voor een collectief opdrachtgeverschap.

Dit deden ze onder begeleiding van een kwaliteitskamer van de Vlaamse bouwmeester. Er werd onderzoek gedaan naar de combinaties van wonen met andere functies, naar ruimtelijke concepten, naar betaalbare woningen, hergebruik van bestaande woningen en naar een samenhangend woonweefsel. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten collectief wonen fase 2, 2014)

figuur 4

WAT IS ER AL GEWETEN? 31

figuur 5

32

Hieronder zal ik het pilootproject bespreken dat me het meest aanspreekt.

Case studie: Team_02 In het tweede ontwerpteam heeft men gewerkt in de context van de voorsteden die in de 20ste eeuw ontwikkeld werden. Deze woon- en wijkprojecten zijn verouderd, maar zijn moeilijk te herontwikkelen door hun private eigendomsstructuur. Het idee is dat er per deel van de stad een verdichtingsproject ontwikkeld wordt als financieringsbron om de problemen in de wijken op te lossen.

De vacante ruimte wordt gebruikt voor een duurzame verdichting. De centrale vraag in deze ontwerpstudie is: ‘Hoe kunnen we een belangrijk deel van de nieuw te bouwen woningen in stedelijk gebied gerealiseerd krijgen?’ (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) Na onderzoek naar het weefsel van Antwerpen onderscheidden ze 4 types van ensembles. Amelinckxen (hoogbouwwijken), Tuinwijken (laagbouwwijken met (half) vrijstaande woningen), de nationale werven (woonwijken die opgebouwd werden uit een repetitie van uniforme rijwoningen) en profologo’s (modernistische woonwijken).

Deze verschillende types staan naast, maar los, van elkaar en zorgen voor een collage van verschillende woontypologieën. Vaak zijn veel van deze woningen verouderd en

voldoen ze niet aan de huidige normen rond energieverbruik en comfort. De ruimtes die ontworpen waren voor algemeen nut worden grotendeels ingenomen door de auto.

In dit pilootproject wil men één ruimtelijke visie en ontwikkelingsmethodiek opstellen voor deze versnipperde voorsteden en deze ruimte terug als mogelijkheid zien voor de verdichting van Vlaanderen. Collectiviteit moet enkele problemen zoals energie, parking, voorzieningen en publieke ruimte oplossen. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) Bij de typologie van de ‘nationale werven’ opent men de binnenzijde van het bouwblok door een deel hiervan om te zetten naar collectieve ruimte en deze een verbinding te laten hebben met de ruimtes buiten het bouwblok. Het team wil ook werken met groepswoningbouw die uit de bouwblokken en in de openruimte springt. Door de oppervlakte van de wegen te beperken kan er meer groene ruimte gecreëerd worden. Het idee is om een volledig gebied als één project te zien. Dit werd ook vaak zo gedaan bij de typische hoogbouwwijken. Deze manier kan veel voordelen bieden aan het volledige gebied: - Zo kunnen de renovatie en moderniseringskosten gefinancierd worden via de totale ontwikkeling.

- Kan de volledige buurt verdicht worden.

WAT IS ER AL GEWETEN? 33

- Kunnen er meer kwalitatieve publieke ruimtes ontwikkeld worden.

- Kan het ensemble ook voorzieningen creëren voor omliggende wijken.

- Vormt de ruimtelijke ordening een beter geheel en sluiten de verschillende wijken beter op elkaar aan.

Een collectieve transformatie is nodig om alle uitdagingen samen op te lossen. Doordat het project een groter gebied en dus groter bereik heeft zijn er meer mogelijkheden op alle vlakken. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) Het team werkt twee transformatiestrategieën uit voor hoogbouwwijken. In de eerste strategie wordt er gewerkt met een groot collectief eco-park als aanvulling op kleine private tuintjes. Dit eco-park kan het nieuwe centrum van de wijk worden.

In de tweede strategie voegt men laagbouw toe tussen de torens om veel densere, maar ook fijnere weefsel te creëren. Dit door een afwisseling tussen kleinschalige gebouwen en ruimtes die privaat zijn en grootschalige publieke ruimtes. (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) Het concept dat door het team bedacht werd, gaat uitgevoerd worden in het pilootproject. In dit geval zal het pilootproject plaatsvinden in de wijk Meulestede in Gent. De uitvoering van deze concepten is 34

een belangrijke stap in het onderzoek naar collectiviteiten, zo worden de concepten in werkelijkheid getest en kan men de bevolking beter bereiken. Voor dit ontwerp werkte de onderzoekscel Stadsontwerp van de Universiteit Antwerpen (OSO), Bulk architecten, Collectief Noord en Cluster landschapsarchitecten samen.

Een belangrijk punt in het concept van dit team is dat de volledige wijk getransformeerd wordt en dat er niet enkel op bepaalde plekken ingrepen gedaan worden. Dit is moeilijk toepasbaar in veel wijken waar de gronden verdeeld zijn over verschillende eigenaars. Dit was net zo in Meulestede. Men heeft daarom gewerkt met Community Land Trusts (CLT). Momenteel moet je zowel het huis kopen als de grond waar het op staat.

Deze ‘koppelverkoop’ maakt het kopen van een woning veel duurder. Een Community Land Trust maakt het mogelijk om enkel de woning te kopen zonder eigenaar te moeten zijn van de grond. Dit is mogelijk via erfpachtcontracten. De bewoners hebben dezelfde rechten en plichten als een gewone eigenaar.

CLT’s zijn organisaties die collectieve woningen ontwikkelen voor mensen met een lager inkomen. De grond blijft dan eigendom van de CLT’s. Op deze manier is het veel goedkoper om een woning te kopen en blijft de grond van de eigenaar. Zo wordt de versnippering van kleine landeigendommen ver-

figuur 6

WAT IS ER AL GEWETEN? 35

figuur 7

36

meden. Wanneer de bewoner zijn woning verkoopt, ontvangt hij het bedrag dat hij zelf geïnvesteerd heeft, maar krijgt hij slechts een deel van de meerwaarde. Dit wordt op deze manier geregeld zodat de woningen betaalbaar blijven voor gezinnen met een laag inkomen. CLT’s kunnen niet enkel betaalbaar wonen ondersteunen, maar ook openbare gebouwen, commerciële ruimtes en gemeenschapstuinen. Gemeenschappelijk eigendom kan zo door en voor de gemeenschap beheerd worden.

Het concept van Community land trust vond zijn oorsprong in de Verenigde Staten in jaren 70. Maar het is pas sinds 2011 dat men in België werkt met het systeem. Momenteel zijn CLT’s mogelijk in Brussel en Gent. In Gent is het pilootproject in Meulestede het eerste CLT-project.

In totaal zullen er 120 woningen bijkomen.

De bestaande bewoners gingen niet meteen akkoord met het ontwerp; ze maakten zich zorgen over de gevolgen van de grote dichtheid op onder andere het groengebied.

Het ontwerpteam was in staat de bewoners te overtuigen door aan te tonen dat de verdichting een meerwaarde creëert voor de hele wijk. Door een goed doordacht ontwerp zal de verdichting de groene ruimte niet beperken, maar net verruimen. Dit deden ze door het binnengebied om te vormen tot een park dat zich uitstrekt over het volledige

gebied. Ze nemen een deel van de wegen weg zodat deze niet meer als sluipweg gebruikt kunnen worden en het verkeer buiten de wijk blijft. Ook de parkeerplaatsen worden verplaatst naar de rand van het gebied.

Dit zal een grote aanpassing zijn voor veel bewoners om hun parkeerplaats niet meer voor de deur te hebben, maar de ontwerpers geloven dat de meerwaarde van het ontwerp opweegt tegen deze aanpassing. Om de verdichting vanaf de eerste fase goed te integreren in de wijk, wordt er in elke fase een deel van het publiek domein mee ontwikkeld.

Er worden ook collectieve tuinen aangelegd en er komen collectieve woonvormen. In deze collectieve woonvormen zullen gradaties zitten van collectiviteit ‘die de ambitie tot samenleven soms heel voorzichtig motiveren en soms heel expliciet orga¬niseren.

Collectiviteit mag geen dwang zijn. Het is een keuze of zelfs een engagement.’ De woningen zullen beschikken over een collectieve tuin of daktuin. Een groot deel van de woningen zal ook voorzien zijn van een private tuin of terras.

(Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten wonen, 2013) (Vlaams bouwmeester, Pilootprojecten collectief wonen fase 2, 2014)

WAT IS ER AL GEWETEN? 37

Case studies cohousing

figuur 8

figuur 9

figuur 10

38

Kasteel Nieuwenhoven in Sint-Truiden Een cohousing project op de gronden en in de gebouwen van een oud beschermd kasteel in Sint-Truiden. Verschillende delen van het kasteel zijn omgebouwd tot woningen.

Het grootste deel van de bewoners delen enkel de buitenruimte en leven dus in een soort leefgemeenschap. Men is momenteel bezig met de bouw van een deelproject waarin de bewoners zullen leven volgens het cohousing concept in de oude schuur van het kasteel. Het project zal bestaan uit 5 appartementen met een gemeenschappelijke ruimte. In deze gemeenschappelijke ruimte zullen de bewoners een keuken, leefruimte en wasplaats delen. De buitenruimte delen ze met iedereen die op het domein woont. De toekomstige bewoners zijn heel gevarieerd in leeftijd en gezinssamenstelling; er zullen alleenstaanden wonen, koppels en een gezin.

Op het domein worden verschillende activiteiten georganiseerd voor en door de bewoners. Er is ook een cafĂŠ waar wandelaars en bewoners elkaar tegen komen op een rustige zondag en een gastenverblijf op het domein. Er lopen wandelroutes over de gronden van het kasteel. De gemeenschappelijke tuinen zijn niet afgesloten van het publiek. (kasteelnieuwenhoven)

WAT IS ER AL GEWETEN? 39

Greenhousing PTII van Something Fantastic in Turnhout In dit project zal een groep van 30 bewoners samenleven. Ze hebben elk een minimale private ruimte die zich aan de buitenzijde van het gebouw bevindt. Midden in het gebouw is er een overdekte ‘groene ruimte’ die alle bewoners delen. Deze genereuze ruimte vormt een plaats waar de bewoners samen kunnen komen. Het is een grote open ruimte die verschillende invullingen mogelijk maakt. Tussen de private ruimtes aan de buitenzijde en de gemeenschappelijke serre in het midden zitten de gedeelde functies zoals de keuken en de leefruimte.

Deze delen de bewoners in kleine groepen.

De gradatie tussen private ruimtes en gedeelde ruimtes is heel duidelijk zichtbaar.

De verschillende vormen van collectiviteit zijn naast elkaar geplaatst om een natuurlijke overgang tussen privaat en gedeeld te maken. In de private delen van het gebouw bevinden zich slaapkamers, bureaus en badkamers. Ruimtes waar privacy belangrijk is.

Dit project is een heel goed voorbeeld om aan te tonen hoe de manier waarop ruimtes ontworpen zijn en naast elkaar geplaatst worden interactie kan uitlokken en hoe het, het delen van functies mogelijk kan maken.

40

figuur 11

figuur 12

figuur 13

figuur 14

figuur 15

WAT IS ER AL GEWETEN? 41

figuur 16

figuur 17

42

Gymnase de Vignoles van TOA architectes in Parijs Dit is een cohousing project waarin iedere unit een volwaardige eigen woning is en waarin de gedeelde functies de semipublieke sporthal en daktuin zijn. Deze gemeenschappelijke functies liggen centraal waarrond de woningen zijn geplaatst. Er wordt een contrast gecreëerd tussen de sporthal en de omliggende woningen die de identiteit van de functies aantoont. Het contrast zorgt voor herkenbaarheid zonder afbraak te doen aan samenhorigheid van de verschillende delen. Trappen en gangen verbinden de woningen, de sporthal en de daktuin. Deze circulatie elementen vormen ook de ontmoetingsplaats voor bewoners en bezoekers. Voor de auto’s is er een ondergrondse parking. Verder kunnen er geen auto’s op het terrein komen. Om het achterste woningenblok te bereiken is er een autoluwe straat waar ook de trappen naar de daktuin zich bevinden en de ingang naar de sporthal. (Toa architecten) (architects, 2018)

figuur 18

figuur 19

figuur 20

WAT IS ER AL GEWETEN? 43

klein wonen De tiny house movement Cohousing is een van de bekendste alternatieve woonvormen, maar er zijn er veel verschillende. Zo is er onder andere ook de Tiny House Movement. De definitie van een Tiny House is voor veel mensen verschillend. De Tiny House Movement draait vooral om een filosofie: genoegen nemen met eenvoud en een leven creëren dat draait om dat wat werkelijk belangrijk is. Hoeveel ruimte je nodig hebt om aangenaam te kunnen wonen verschilt van mens tot mens.

Tiny Houses zijn primaire, volwaardige woningen op kleine schaal. Ze worden bewust gebouwd en bewoond vanuit de behoefte een meer eenvoudig leven te leiden, minder gericht op consumeren en met het doel een kleinere ecologische voetafdruk te hebben.

De grootte van een ‘Tiny House’ overschrijdt zelden 46m2. Een Tiny House op wielen is meestal beperkt door de afmetingen die een aanhangwagen/ caravan mag hebben.

Dit is ongeveer 12m2. Mensen die kiezen om klein te gaan wonen, kiezen een simpeler leven, een leven met minder spullen, minder ruimte, kleinere of geen leningen en meer tijd en vrijheid. Bij het ontwerp en de bouw van de kleine woningen wordt slim gebruik gemaakt van ruimte en innovatieve technologieën. (The Tiny Life) (Marjolein) De ‘Tiny House Movement’ zoals we die nu kennen is ontstaan in de Verenigde Staten, 44

als antwoord op een serie gebeurtenissen die de huizenmarkt stevig aan het wankelen bracht. Door de instortende economie en rampen als orkaan Katrina raakten mensen hun huizen kwijt en starters konden moeilijker aan een woning geraken. De nood aan betaalbare en flexibele woonvormen zorgde er voor dat mensen hun eigen kleine woningen gingen bouwen. Omdat de wetgeving het niet toeliet zo kleine woningen te bouwen, kwam men op het idee om de huizen op trailers te zetten om zo de wetgeving te omzeilen. Zo ontstond er een volledig nieuwe beweging: de Tiny House Movement. Inmiddels is de populariteit van de Tiny Houses enorm in de Verenigde Staten; er zijn honderden boeken, blogs en series over het onderwerp. Het internet is dan ook een belangrijke factor in de Tiny House Movement. Het medium zorgt ervoor dat de ideeën zich snel en globaal verspreiden. Er wordt een online community gecreëerd die ervoor zorgt dat een Tiny House meer is dan enkel een woning; het is de toegang tot een gemeenschap. (Marjolein) Kleine woningen zijn goedkoper dan grotere woningen op vlak van belastingen, bouwkosten, verwarmingskosten en onderhoud. Deze lagere leefkosten kunnen ook voordelig zijn voor 55-plussers die niet veel spaargeld hebben. Kleine woningen kosten minder, maar moedigen minder bezittingen

en een simpelere levensstijl ook aan. Ze kunnen de ecologische voetafdruk van de bewoners verkleinen. In kleine woningen is het ontwerp belangrijker dan de grootte van de woning. Multifunctionele ruimtes en meubels en technologisch hoogstaande apparaten zijn een belangrijk deel van de Tiny Houses. Zowel de horizontale- als de verticale ruimte wordt zo veel mogelijk benut.

Naast Tiny House worden ook de begrippen ‘Micro House’ en ‘Small House’ gebruikt.

Een Micro House is een nog kleinere mobiele woning die bij uitstek geschikt is om veel mee te reizen, bijvoorbeeld voor digital nomads. Digital nomads zijn mensen die een leven willen leiden dat los staat van een vaste verblijfplaats. Ze oefenen dan ook meestal een beroep uit dat eender waar in de wereld beoefend kan worden. Deze beroepen spelen zich vaak online af, zoals een blogger, schrijver,… Een Tiny House op wielen kan wel verplaatst worden, maar is meestal niet gebouwd om mee te reizen. Een Small House is iets groter dan een Tiny House (maximaal maximaal 50m2) en wordt op een fundering gebouwd. (Marjolein) (The Tiny Life)

nen, niet ontworpen door architecten, maar door mensen van alle soorten achtergronden en beroepen. De Tiny House Movement is niet de beste woonvorm die er is, vooral niet in België. De woningen staan namelijk steeds los van elkaar en zijn in een grotere hoeveelheid dus niet compact. Ook worden ze meestal in rurale gebieden gezien, aangezien Vlaanderen een problematiek heeft van te weinig ruimte zal dit zeker niet helpen met het verdichten van de bebouwing.

De Tiny House Movement is wel een goed voorbeeld van hoe de millennials hun noden verschillen van de generaties voor hen en hoe er behoefte is aan nieuwe manieren om te wonen.

In de eigenschappen van de Tiny House Movement kan men de noden van millennials terugvinden die eerder in deze thesis beschreven werden. Het is een vorm van woWAT IS ER AL GEWETEN? 45

Klein wonen in Vlaanderen De nieuwe woonvorm wint nu ook aan populariteit in Nederland en in België. Dit jaar is de eerste Tiny House gebouwd in België, maar helaas laat de wet in Vlaanderen het nog niet toe om in een Tiny House te wonen.

Toch zijn er al initiatieven om hier verandering in te brengen. Zo zou er in Gent een Tiny House park komen waar mensen legaal in een Tiny House kunnen wonen.

Hoewel de eerste Tiny House pas dit jaar gebouwd werd in Vlaanderen zijn we wel al langer vertrouwd met een andere vorm van extreem klein wonen. De garagewoning is in België wel bekend. Het is een garage die, vaak tijdelijk, als woning ingevuld wordt. Dit wordt meestal gedaan om al op je bouwgrond te wonen voordat je huis er staat. Het is dan ook een tijdelijke oplossing om de kosten te drukken. Zodra de woning gebouwd is wordt het kleine gebouwtje omgebouwd tot garage en verhuist men naar de grote woning. Hoewel het een volledig ander uitgangspunt heeft als bij de Tiny House Movement zijn er ook grote gelijkenissen. Het doel van de kosten te drukken is er hier een van. Het grootste verschil is dat vrijheid een belangrijk deel uitmaakt van de Tiny House Movement maar dat men bij een garage woning al gebonden is aan de bouwgrond en dat men het meestal ook als een heel tijdelijke ‘noodoplossing’ ziet.

46

Micro-appartementen Micro-appartementen zijn een andere vorm van klein wonen. Hoewel de naam eigenlijk op hetzelfde neerkomt als ‘Tiny House’, is de betekenis toch anders. Buiten het feit dat het geen losstaande woningen zijn lijken ze erg op Tiny Houses. Toch zitten er twee totaal verschillende concepten achter de twee typologieën. Microappartementen komen namelijk meestal niet voort uit dezelfde filosofie als bij de Tiny House Movement. Bij Tiny Houses gaat het over een beweging, mensen kiezen heel bewust voor een minimalistische levenswijze wanneer ze in een Tiny House gaan wonen. De kostprijs speelt in beide concepten een heel belangrijke rol, maar bij micro-appartementen gaat het vaak over noodzaak. Tiny Houses zijn meestal losstaande woningen en zijn dan ook geen gevolg van plaats gebrek.

Bij micro-appartementen speelt beschikbare ruimte wel een grote rol. Ze komen het meest voor in overbevolkte steden waar dat elke vierkante meter veel geld waard is. In veel gevallen zijn microappartementen het gevolg van het feit dat jonge mensen graag in een populaire stad willen wonen waar de huurprijzen voor appartementen van een normale grootte veel te hoog liggen. Ze gaan op een creatieve manier om met de, naar normale normen, te kleine ruimtes om een volledige veelzijdige woning te creëren om kwalitatief te wonen.

Ze vinden de locatie van hun woning belangrijker dan de grootte ervan en hebben er dan ook

veel voor over om in een goede buurt van een populaire stad te wonen. Vooral in grote steden in Europa, Japan, China en Noord-Amerika komen ze vaak voor.

Micro-appartementen zijn erg klein en worden zo ontworpen dat alle ruimte optimaal benut wordt. Vaak heeft een ruimte meerdere functies en zijn de meubels flexibel zodat ze voor meerdere functies gebruikt kunnen worden.

Het grootste verschil met een klassiek appartement is dat men voor het ontwerpen van een micro-appartement niet enkel op plan werkt.

Het is belangrijk om in 3D te denken om ook zo veel mogelijk verticale ruimte te benutten en een zo groot mogelijke ruimte te creëren op zo weinig mogelijk vierkante meter. (Craft, 2010) (Wikipedia, Microapartment) Micro-appartementen zijn hedendaagse versies van een bedsit.of een studio. Een bedsit is een goedkope accommodatie uit Groot-Brittannië. Het gelijkt erg op een studio en bestaat uit één ruimte waarin alle functies zich voor één persoon bevinden. Vaak worden badkamers gedeeld met meerdere bewoners. Het is voortgekomen uit de groeiende nood aan zelfstandigheid privacy na de Tweede Wereldoorlog. Voordien kon men in traditionele ‘boarding houses’ verblijven waar men alle functies deelde. Tegenwoordig hebben bewoners alle functies in hun micro-appartement. Het collectieve aspect van de bedsit en de boarding houses zijn volledig verdwenen. (Lewis, 2013) WAT IS ER AL GEWETEN? 47

Case studies klein wonen

figuur 21

48

Slow Town Tiny House Slow Town Tiny House van The Plus Partners en DNC Architects is mooi voorbeeld van de klassieke typologie van een Tiny House verwerkt tot een mooie hedendaagse woning.

Het heeft een grondoppervlakte van net geen 20 m2 en staat in Gangwon in ZuidKorea. De woning maakt deel uit van het ‘slow town’ project. Binnen dit project ontwerpt en bouwt men kleine woningen om accommodatie te voorzien voor de Olympische winterspelen van 2018 en dit op een zo ecologisch mogelijke manier. De woningen zijn zo ontworpen dat ze maar een beperkt aantal modules van hout gebruiken om het materiaal en de kost ervan te beperken.

Hoewel het een uniek ontwerp is, is het grondplan heel klassiek binnen de Tiny House Movement. Een rechthoekig volume met een zadeldak. Over de helft van de oppervlakte bevindt zich een verdiep voor de slaapruimte. De rest van de ruimte is open naar boven toe voor een ruimer gevoel.

Onder de slaapruimte situeren zich de badkamer en keuken, ruimtes die geen hoog plafond nodig hebben. Het is een simpel, maar duidelijk plan waarvan al honderden varianten getekend en uitgevoerd werden.

(Archdaily, 2016)

figuur 22

figuur 23

WAT IS ER AL GEWETEN? 49

Micro-appartement van spamroom en johnpaulcoss Het appartement is 21 m2 groot en bevindt zich in Berlijn. Het bestaat uit één ruimte die ongeveer 4 op 5 meter groot is. Het is een volledig uitgerust appartement dat in één kamer past. Alle functies bevinden zich in het houten element in het midden van de ruimte. De keuken en de badkamer zitten erin verwerkt en het deelt de kamer op in verschillende ruimtes. Zo is er de inkomhal met toegang tot de badkamer, aan de andere zijde bevindt zich de keuken en op de kopse kant van het houten element bevinden zich kasten en een bureau voor de leefruimte. Bovenop het houten blok is het slaapgedeelte dat bereikbaar is door een smalle trap. Door een doordacht ontwerp heeft men van een kamer een volledig appartement kunnen maken. Dit toont het belang van een ontwerp dat optimaal gebruik probeert te maken van de beschikbare ruimte en creatief omgaat met kleine oppervlaktes. Zo kan er met beperkte middelen toch een kwalitatieve woonomgeving gecreëerd worden. (Spamroom, 2015)

50

figuur 24

figuur 25

figuur 26

figuur 27

WAT IS ER AL GEWETEN? 51

conclusie hoofdstuk 1 Alternatieve woonvormen als oplossing voor de nieuwe noden van millennials Uit de voorgaande bespreking van het onderzoek dat reeds bestaat over millennials kunnen we concluderen dat ze wel degelijk andere noden hebben dan de generaties voordien. Vooral de behoefte aan flexibiliteit en het belang van ervaringen boven bezittingen zijn opvallend in het kader van het wonen. Ook de nood aan gemeenschap die onze steeds anoniemer wordende samenleving met zich meebrengt komt steeds terug.

Als we daarnaast de eigenschappen van de woonproblematiek in Vlaanderen en Brussel bekijken, zien we dat een verandering in het wonen niet enkel positief zou zijn voor de millennials en hun noden, maar ook voor de ruimtelijke ordening in Vlaanderen. De concepten die nu steeds toegepast worden zijn verouderd en bieden geen positief toekomstperspectief op grote schaal. Er is behoefte aan nieuwe vormen van wonen om te voorkomen dat Vlaanderen volgebouwd wordt en om ervoor te zorgen dat er genoeg betaalbare woningen zijn in heel BelgiĂŤ.

er namelijk gelijkenissen met wat alternatieve woonvormen bewoners kunnen bieden. De alternatieve woonvormen kunnen, indien ze hiervoor ontworpen zijn, voor een betaalbaar alternatief zorgen van onze klassieke woonvormen. Ook maken ze het mogelijk om kleiner te wonen en minder private ruimte in te nemen. De Tiny House Movement is een goed voorbeeld van hoe een nieuwe woonvorm kan voortkomen uit de noden van een bepaalde groep mensen. Door op een creatieve manier opnieuw over dingen na te denken bekomt men een nieuw concept dat een antwoord biedt op het probleem dat zich voordoet. Dit kan net zo zijn met de noden van millennials in Vlaanderen.

In het volgende hoofdstuk onderzoek ik of de informatie in het bestaande onderzoek overeenkomt met de specifieke noden van millennials in Vlaanderen of waarin ze net verschillen.

Wanneer we de eigenschappen van alternatieve woonvormen zoals collectief wonen naast deze bevindingen over millennials en de woonproblematieken leggen, wordt het duidelijk dat het combineren van deze concepten een opportuniteit kan bieden.

Binnen de noden van de millennials zijn WAT IS ER AL GEWETEN? 53

HOOFDSTUK 2 Eigen bevindingen Onderzoek a.d.h.v. focusgesprekken en een enquĂŞte over millennials in Vlaanderen en Brussel.

eigen bevindingen Eigen bevindingen: onderzoek aan de hand van focusgesprekken en een enquête over millennials in Vlaanderen en Brussel Over het algemeen is er een enorme hoeveelheid aan informatie en onderzoek terug te vinden over millennials. Helaas is deze informatie grotendeels gebaseerd op millennials in de Verenigde Staten. De hoofdeigenschappen zijn hetzelfde als bij ons, maar toch kunnen Europese, en zelfs meer specifiek Vlaamse, millennials niet op dezelfde manier bekeken worden als Amerikaanse millennials. Er was wel wat informatie te vinden over millennials in Europa, maar dit gaat grotendeels over de politieke meningen van deze generatie.

Door een gebrek aan bestaand onderzoek heb ik besloten een eigen (kleinschalig) onderzoek te doen naar de noden in het wonen van millennials in Vlaanderen. Dit deed ik aan de hand van het afleggen van een enquête bij 220 deelnemers. Dit is een klein verkennend onderzoek en is dus niet representatief voor alle millennials in Vlaanderen.

122 van de deelnemers woont in een dorp, 98 deelnemers wonen in een stad. 42,7% woont nog bij zijn of haar ouders en 27,4% is nog student. De exacte resultaten van deze enquête vindt u terug in de bijlage.

Om meer diepgaand inzicht te krijgen in de noden van de Vlaamse millennials heb 56

ik ook gesprekken gehad d.m.v. focusgroepen. Zo heb ik enkele gesprekken afgelegd met millennials in verschillende woonomgevingen en van verschillende leeftijden.

Deze gesprekken zijn terug te vinden in de bijlage. De namen van de deelnemers van de focusgesprekken zijn veranderd. De bevindingen van dit onderzoek bespreek ik op de volgende pagina’s.

Huren of kopen?

Huren of kopen. Het is een vraag die veel jonge mensen zich stellen wanneer ze hun eerste stap zetten uit het ouderlijk huis. Het is een keuze die beïnvloed wordt door veel verschillende factoren. Kapitaal is wellicht een van de grootste en belangrijkste hiervan. Veel jongeren zullen de eerste jaren dat ze alleen wonen een woning huren omdat ze niet genoeg geld of zekerheid hebben om een lening aan te gaan om een woning te kopen. In de meeste gevallen is dit een tijdelijke situatie, een tussenoplossing.

Uit de enquête blijkt dat 80% van de ondervraagden in de toekomst eigenaar wil zijn van een eigen woning. Dit is enorm veel. In andere landen vinden millennials eigenaarschap steeds minder belangrijk.

In de Verenigde Staten worden ze ook weleens Generation Rent genoemd omdat ze massaal huren en dat ook blijven doen doorheen de jaren. Dit heeft deels te maken met de hoge prijzen van woningen vandaag de

dag. Maar ook de beperking van hun vrijheid zien millennials vaak als een nadeel bij het kopen van een woning.

‘Als je nog wilt experimenteren met uw job of zelfstandig wilt worden maakt een lening je het moelijk. Ik ken iemand met een zware lening en die kan zich het niet veroorloven om even zonder werk te zitten, dat gaat niet.

Dat vind ik een heel eng idee dat je echt altijd werk moet hebben. Je hebt geen ruimte om even niet te weten wta je wilt doen.’

Emma (25 jaar, Brussel)

Toch blijven veel van de Vlaamse millennials zich vasthouden aan het idee dat een woning de beste investering is. Uit focusgesprekken die ik had met millennials van verschillende leeftijden en locaties blijkt dat ze een lening van 20 jaar niet meteen als iets negatief zien. Het hoort er nu eenmaal bij.

‘Als je huurt gooi je gewoon echt veel geld weg, een huis kopen is eigenlijk een manier van sparen. Zodra je de mogelijkheid hebt zou het slim zijn om te kopen.’ Rob (26 jaar, Brussel)

Indien u huurt: zou u in de toekomst graag een woning kopen?

100%

80%

60%

40%

20%

0% ja ik zou graag een woning kopen neen, ik wil graag blijven huren Andere

figuur 28

EIGEN ONDERZOEK 57

‘Ik zie een lening wel als een beperking, ik weet nu nog niet wat ik binnen 10 jaar wil. … ik snap wel dat ik daarover moet beginnen nadenken maar nu ben ik daar echt nog niet mee bezig. Ik wil me ook nog niet vastpinnen aan een lening gewoon omdat ik nog niet in die fase zit. Maar ik snap wel dat da wel de volgende stap ooit gaat moeten zijn.’ Jana (25 jaar, Brussel) ‘Ik denk dat we zo zijn opgegroeid met het idee van we ooit allemaal een lening aan zullen gaan. We hebben daar nog nooit echt anders over nagedacht.’ Emma (25 jaar, Brussel) Generatie Y denkt nog redelijk conservatief over dit onderwerp. De traditie van de baksteen in de maag van de Vlamingen zit diepgeworteld. Dit is mede in de hand gewerkt door de overheid. Er zijn namelijk een aantal voordelen gekoppeld aan het aangaan van een lening om een woning te kopen die je als huurder niet hebt. Zo heb je recht op een jaarlijkse belastingvermindering wanneer je een woonkrediet hebt. Ook geniet je meer premies en subsidies als koper dan dat je zou krijgen als huurder. Huren wordt vaak gezien als ‘het weggooien’ van geld .

‘Huren, dan geef je elke maand best veel geld af en daar krijg je niks van terug en bij een lening dan geef je veel af aan uw lening maar dan is het wel van u.‘ Elina (22 jaar, Leuven) 58

‘ik vind gewoon dat het zo een succes ding is van ik moet mijn eigen huis hebben, maar om als je 23 zijt een super zware lening te beginnen afbetalen vind ik niet nodig. Ik snap dat huren geld is weggegooid maar ja’ Tim (23 jaar, Heusden-Zolder) Bij een lening betaal je ook elke maand een bedrag, maar na 20 à 30 jaar (afhankelijk van de lening) is de woning helemaal jouw eigendom. De meeste mensen kunnen hun woning afbetalen voor hun pensioen en vangen zo de overgang naar een lager maandelijks inkomen op. Uit studies bleek dan ook dat gepensioneerden met een eigen woning minder vaak in armoede verzeild geraken dan gepensioneerden die huren. Het is dus niet zo vreemd dat veel mensen nog steeds kiezen voor het kopen van een woning, ondanks dat de Vlaamse woningprijzen sterk blijven stijgen. Toch heeft huren ook enkele voordelen. Zo ligt de gemiddelde huurprijs meestal lager dan de maandelijkse afbetaling voor een woning en heb je geen extra kosten zoals registratierechten en notariskosten. Je kan flexibeler omgaan met veranderingen in je leven. Je kan makkelijker van locatie veranderen of verhuizen naargelang je financiële situatie. Ook kan je beter omgaan met een verandering in de samenstelling van je gezin.

Wanneer je huurt heb je meer bewegingsvrijheid om je woonsituatie aan te passen aan je veranderende noden.

Stekgebonden, gehecht aan een woonplek?

De behoefte aan eigenaarschap is momenteel moeilijk combineerbaar met een andere nood die veel millennials hebben, namelijk de behoefte aan flexibiliteit. Uit de enquête blijkt dat slechts 1 op 5 maar op 1 à 2 plaatsen wilt wonen tussen hun 18de en hun 60ste. 2 op 3 wil op 3 tot 5 plaatsen wonen en 1 op 7 wil graag op meer dan 5 plaatsen wonen. De Vlaamse millennials willen niet meer heel hun leven op dezelfde plaats wonen. Ze willen flexibiliteit. De vrijheid om mee te verhuizen als ze van job veranderen of om van locatie te veranderen wanneer ze in een ander stadium van hun leven komen.

Het voorbeeld van hun ouders blijft voor millennials toch belangrijk. Het heeft veel te maken met gewoonte. De ondervraagden die tijdens hun jeugd enkele keren verhuisden geven aan dat ze hier helemaal geen probleem mee hebben. De ondervraagden die heel hun leven op dezelfde plaats woonden, vertelden dat ze veel waarde hechten aan het huis waar ze in opgegroeid zijn. Het voorbeeld dat ouders aan hun kinderen geven is hierin dus heel bepalend.

‘Ik denk dat onze generatie heel flexibel gaat omspringen met huizen. Dat wij dat sneller zouden verkopen. Dat de reden erachter, dat onze kinderen in eenzelfde huis moeten opgroeien, dat dat stilaan weg valt.’

Toon (24 jaar, Brussel)

‘Ik denk wel dat als ik kinderen heb dat ik wel vanaf dat die er zijn altijd op dezelfde plek zou willen wonen. Want ik ben zelf ook nooit verhuisd en ik vind da wel belangrijk alle da huis…. ja bij mij is dat echt een beetje sentimenteel.’ Leen (22 jaar, Meensel) Iets meer dan de helft van de ondervraagden woont liever in een stad dan in een dorp. Ze vinden de nabijheid van allerhande faciliteiten belangrijk om een leven te leiden waarin ervaringen centraal staan. Ze associëren de stad met meer sociale opportuniteiten. Toch blijkt uit de focusgesprekken dat het krijgen van kinderen een keerpunt is. Een deel van de geïnterviewden zegt dat wanneer ze kinderen krijgen, ze graag naar een rustigere omgeving zouden verhuizen.

89 procent van de ondervraagden vindt de ligging van de woning belangrijker dan de grootte van de woning. Maar wat een goede ligging voor hun betekent, verandert doorheen de stadia van het leven.

‘Voor deze levensfase is het ideaal om hier te wonen (in Brussel), maar ik denk dat ik later toch wel behoefte ga hebben voor iets ruimer, iets groener. Maar ook iets dat liefst zo dicht mogelijk bij de stad is. Om zo min mogelijk woon-werk verkeer te hebben.’

Fien (23 jaar, Brussel)

EIGEN ONDERZOEK 59

Welke van deze alternatieve woonvormen kent u? (meerdere antwoorden mogelijk)

100%

80%

60%

40%

20%

0% cohousing tiny house

100%

meergeneratie woning Andere

figuur 29

Zou u het overwegen om in een van deze woonvormen te leven?

80%

60%

40%

20%

0% ja, cohousing vind ik interessant ja, tiny houses vind ik interessant ja, meergeneratie wonen vind ik interessant

60

neen, ik zou zo niet willen wonen ik ken geen van deze woonvormen

figuur 30

Alternatieve woonvormen De alternatieve woonvormen zijn redelijk goed gekend volgens de enquête. 90% zegt het concept van cohousing te kennen, 76% weet wat meergeneratie wonen is en 34% heeft al weleens van een Tiny House gehoord. 43% zegt zelfs geïnteresseerd te zijn in het cohousing principe. Voor meergeneratie wonen is dat 18 procent en voor Tiny Houses is bijna 13% geïnteresseerd. 40% zegt helemaal niet geïnteresseerd te zijn in deze alternatieve woonvormen. Toch blijkt uit diepgaandere focusgesprekken dat de kennis over deze alternatieve woonvormen nog niet zo groot is. Veel mensen associëren alternatieve woonvormen met een alternatieve cultuur en met een groot ‘geitenwollen sokken gehalte’. In eerste instantie zijn de ondervraagden niet erg enthousiast. Ze zien enkel de nadelen van de woonvormen en vinden dat de voordelen die ze eventueel kunnen opleveren hier niet tegenop wegen.

Vlamingen blijken erg op hun privacy gesteld te zijn. Ze stellen zich kritisch op ten opzichte van het delen van ruimtes en functies, ook al kan dit positieve financiële en sociale gevolgen hebben. Slechts 35% zou bereid zijn om de tuin te delen met de buren om zo samen een grotere en kwalitatievere buitenruimte ter beschikking te hebben. Maar 30% ziet het zitten om ruimtes te delen om zo de kosten van een woning te drukken. Wanneer

we vragen of ze interesse hebben in het concept cohousing, en het woord cohousing duidelijk vermelden, is een groot deel erg geïnteresseerd. Maar wanneer we vragen of ze het zouden zien zitten om ruimtes en functies te delen hebben velen een andere mening. Dit is erg vreemd aangezien beide vragen eigenlijk hetzelfde betekenen.

‘Ik zou dat geen probleem vinden om ruimtes te delen. Tenzij het met onze ouders is, wel met vreemden of vrienden of leeftijdsgenoten, dat wel, maar niet met onze ouders.’ Elisa (24 jaar, Halle) ‘Ik zou dat niet zien zitten, cohousing, op het werk moet ge al de hele tijd met mensen omgaan, als je thuis komt wil je gewoon alleen zijn.’ Rob (26 jaar, Brussel) ‘Dat is ook iets waar je aan moet wennen, op zich is dat super haalbaar.’ Tim (23 jaar, Heusden-Zolder) Er zijn dus gemengde resultaten. Mensen staan open voor de nieuwe concepten, maar houden vast aan hun privacy en vrijheid, Ze moeten nog meer vertrouwd worden met de concepten en de toepassingen van alternatieve woonvormen voor veel van hun de stap zouden wagen. Na een diepgaandere uitleg over de concepten en enkele voorbeelden getoond te hebben, is er toch meer EIGEN ONDERZOEK 61

interesse dan voordien. Velen vinden de Tiny Houses interessant, maar enkel als tijdelijke oplossing voor de periode wanneer er nog niet genoeg geld is voor een grote woning en vooral voordat er kinderen zijn. Uit de enquête blijkt dat 88% van de ondervraagden graag kleiner zou gaan wonen als dit de kosten kan drukken. Over het algemeen blijkt uit de resultaten dat men de locatie van de woning belangrijker vindt dan de grootte van de woning en dat men openstaat om kleiner te wonen. Hoe komt het dan dat de gemiddelde woonoppervlakte in Vlaanderen nog steeds zo veel hoger ligt dan het gemiddelde in andere landen? Dit heeft volgens mij niet enkel te maken met de gewoonte van de Vlamingen, maar ook met het aanbod.

Bij cohousing blijft het idee van gebrek aan privacy een grote factor voor de meerderheid. De meeste van de millennials zijn opgegroeid in vrijstaande woningen waarin ze alleen woonden met hun gezin. Bijna elk van hen had een eigen slaapkamer en heeft dus geen ervaring met het delen van ruimte. Wanneer jongeren op kot gaan komen ze vaak voor het eerst in aanraking met het delen van ruimtes. Cohousing, in al zijn verschillende vormen, wordt hier dan ook vaak mee geassocieerd. Het is dan ook geen wonder dat mensen vrezen voor het gebrek aan privacy. Ze zien het delen van ruimtes en functies als een beperking van hun vrijheid.

62

‘Ik vind dat kinderen wel een beetje een eigen plaats moeten hebben. Dat is misschien ook omdat wij zo verwend waren, ieder zijn eigen kamer is ook zo het idee in mijn hoofd. Ik denk daar toch nog redelijk traditioneel over.’ Emma (25 jaar, Brussel) Veel mensen staan open voor de concepten van alternatieve woonvormen, maar zijn zelf niet meteen bereid om bepaalde vrijheden op te geven, ondanks dat ze hierdoor wel meerwaarde verkrijgen op andere vlakken.

Wanneer men denkt aan het concept van meergeneratie wonen denken velen dat dit betekent dat ze met hun ouders zouden wonen, maar dat is niet altijd het geval. Vaak wonen in een meergeneratie woning mensen uit verschillende families samen. Dit ziet men als een voordeel. Veel millennials zijn namelijk niet heel enthousiast om met hun ouders samen te wonen. Ze zien het als een nog grotere beperking op hun vrijheid.

Het zal nog even duren voordat deze alternatieve woonvormen door de grote massa aanvaard worden. Co-housing zal stap voor stap opnieuw geïntroduceerd moeten worden in het dagelijks leven van mensen. Men zal nieuwe dingen moeten durven uitproberen en de tradities van het wonen (die nog niet zo lang zo individueel benadrukt zijn) moeten durven loslaten.

BIJLAGEN 63

conclusie hoofdstuk 2 We kunnen dus stellen dat de noden van millennials in het wonen erg veranderd zijn ten opzichte van vorige generaties.

Toch zijn millennials in Vlaanderen (uit mijn steekproef), in tegenstelling tot millennials op andere plaatsen in de wereld, nog erg gesteld op het eigendom van een eigen woning. Dit heeft veel te maken met de Vlaamse wooncultuur, maar ook het feit dat er momenteel weinig financieel aantrekkelijke alternatieven zijn. Kopen zorgt voor veel beperkingen, maar huren is op lange termijn ook niet ideaal.

Er is behoefte aan vrijheid en flexibiliteit.

Millennials willen zich niet meteen binden aan een bepaalde plek. Ze willen de mogelijkheid hebben om zich aan te passen aan hun situatie die doorheen de jaren kan veranderen. De stad wordt gezien als een plaats met veel sociale opportuniteiten. Door veel faciliteiten bij de hand te hebben zou men een leven kunnen leiden waarin ervaringen centraal staan, dit is erg belangrijk voor millennials. Toch is het krijgen van kinderen een groot keerpunt. Men wil rustiger gaan wonen, maar toch nog in de buurt blijven van de stad die al deze faciliteiten en opportuniteiten biedt.

Over alternatieve woonvormen zoals cohousing en Tiny Houses hebben ze al gehoord.

Ze staan open voor de concepten maar houden toch nog vast aan de klassieke manier van wonen waarin ze zeker zijn van hun pri-

vacy en persoonlijke vrijheid. Ze weten dat de manier waarop we wonen niet meer lang hetzelfde zal blijven, maar weten niet hoe de veranderingen eruit kunnen zien. Er zijn momenteel nog niet genoeg opties om de meerderheid van millennials te overtuigen het anders aan te pakken, maar ze staan wel open voor nieuwe concepten die betere opties kunnen bieden die aan hun behoeftes voldoen.

‘Het ding hier in België is ook dat we gewoon super veel ruimte innemen, gelijk dat je zegt, heel veel gezinnen hebben voor elk kind een aparte kamer en in heel veel landen is dat gewoon niet zo, er is gewoon geen plaats meer om te blijven bouwen. We zijn steeds met meer en ik denk dat dat zo een mentaliteit switch zou moeten zijn. We moeten het een beetje anders doen.’ Jana (25 jaar, Brussel) ‘Ik denk ook gewoon, net als jij het net aanhaalde (het concept van cohousing), dat onze mening nu ook al veranderd is met dat je de concepten meer hebt uitgelegd. In het begin sprak het me niet echt aan maar als je dan hoort over uw concept met uw aandelen denk je wel van oké. Da kan wel werken.’

Tim (23 jaar, Heusden-Zolder)

EIGEN ONDERZOEK 65

ALGEMENE CONCLUSIE De individualisering van de wooncultuur is gedurende de laatste 70 jaar enorm vergroot. Dit is een grote verandering in het sociale weefsel dat geen rekening houdt met belangrijke maatschappelijke uitdagingen zoals grond schaarste, betaalbaarheid, milieubescherming, mobiliteit, vergrijzing en gezinsverdunning.

De individuele woonwensen moeten gekoppeld worden aan collectieve maatschappelijke doelstellingen. Veel Vlamingen zien het kopen van een eigen huis nog steeds als een belangrijke vorm van pensioensparen. Het eigenaarschap blijft in Vlaanderen een belangrijk punt, ook voor Millennials.

Uit de combinatie van het bestaande onderzoek en het onderzoek dat ik uitgevoerd heb in functie van deze scriptie kunnen we concluderen dat er dringend nood is aan nieuwe vormen van wonen. Vormen die voldoen aan behoeftes van een nieuwe generatie, maar ook mede een oplossing kunnen bieden voor de problematieken van het wonen in Vlaanderen en in Brussel. Niet enkel omdat Vlaanderen niet genoeg plaats heeft om door te gaan op de manier waarop we bezig zijn, maar omdat mensen nood hebben aan een groter gemeenschapsgevoel, de woningen beter betaalbaar moeten worden en men het veranderen van de situatie waarin men zich bevindt beter zou moeten kunnen opvangen.

De meest verrassende bevinding is de blijvende behoefte aan eigenaarschap van millennials in mijn onderzoek. In andere delen van de westerse wereld staan de millennials bekend als een van eerste generaties die minder nood heeft aan het hebben van een eigen woning. Flexibiliteit is een tweede belangrijk punt dat voortkomt uit het onderzoek en dat onderzoek in andere landen bevestigt. Het combineren van deze twee noden is niet gemakkelijk.

66

Met de wetgeving van vandaag en de bestaande manieren van wonen is dit niet mogelijk. Er moet gezocht worden naar nieuwe structuren die dit wel toelaten.

De mensen moeten meer opties ter beschikking hebben in het wonen. Dit is deels de taak van de overheid, zij moeten deze nieuwe vormen van wonen wettelijk mogelijk maken en de vrijheid in het wonen niet beperken door een te strenge regelgeving.

Alternatieve woonvormen zullen een belangrijke rol spelen in deze zoektocht naar een nieuw woonlandschap, maar de bestaande vormen van cohousing en andere alternatieve woonvormen zijn niet voldoende. Er moet gezocht worden naar nieuwe combinaties die het voor een grotere doelgroep aantrekkelijk maakt om de stap te zetten naar een nieuwe vorm van wonen, zowel sociaal als financieel. Het ‘huren of kopen dilemma’ speelt een grote rol in de keuze die veel mensen maken. Huren is financieel niet interessant genoeg en kopen brengt te veel beperkingen met zich mee. Er moet een manier zijn om flexibel te kunnen wonen zonder dat dit financieel nadelig is op een lange termijn.

Deze conclusie vormt de basis voor het verdere onderzoek voor mijn masterproef. Hoe kunnen we de voordelen van het huren zoals flexibiliteit en vrijheid koppelen aan eigenaarschap en betaalbaar wonen.

ALGEMENE CONCLUSIE 67

HOOFDSTUK 3 Masterproject Wonen voor millennials in Brussel.

masterproject De zoektocht naar nieuwe vormen van wonen is vandaag heel actueel. Wekelijks verschijnt er wel een artikel over millennials of over het wonen in Vlaanderen. Er zijn veel mensen die zich hier mee bezig houden en er zijn ook al enkele initiatieven die nieuwe opties bieden.

Hamsterhuren Hamsterhuren is een van de eerste initiatieven die een nieuwe structuur aanbiedt om een woning te ‘kopen’. Het is een concept van Gilen woonprojecten. Het principe is simpel, je huurt een woning waarop je een optie hebt om die later te kopen. Na 5 jaar (of vroeger) kan je de betaalde huur omzetten in een startkapitaal om de woning te kopen.

Je ‘gooit’ dus geen geld ‘weg’ door te huren, maar bent al bezig met kapitaal te verzamelen voor het kopen van je huis. Na 5 jaar wordt de aankoopprijs geïndexeerd volgens de gezondheidsindex en na 10 jaar verloopt de optie om het huis te kopen.

Het concept probeert een oplossing te bieden voor het probleem dat veel Vlaamse gezinnen graag een woning willen kopen maar hier niet de middelen voor hebben. Door de te hoge huurprijzen wordt sparen moeilijk en kunnen ze het startkapitaal dat de banken vaak vereisen om een woonlening aan te gaan niet voorleggen. Door hamsterhuren kunnen jonge gezinnen 5 jaar dit start70

kapitaal verzamelen wanneer ze al in de woning wonen die ze later graag willen kopen.

Gilen woonprojecten wil graag nog een ander concept koppelen aan het hamsterhuren, namelijk easy living. Dit zou inhouden dat er functies en ruimtes gedeeld kunnen worden met de buurt. Zo zouden auto’s gedeeld kunnen worden, feestzalen en wasserettes in de buurten voorzien worden, … Een vorm van collectiviteit in een buurt waar iedereen anders op zich woont en leeft. Dit zou de sociale systemen in de buurten versterken en een grote meerwaarde bieden voor de bewoners. Het concept staat nog niet volledig op punt maar heeft enorm veel potentieel. Het is een vorm van collectief wonen zonder echt een cohousing gemeenschap te worden waar nog altijd veel Vlamingen kritisch tegen over staan.

(Rasking A, 2017) (Raskin B, 2017) (Gilenwoonprojecten)

Wonen voor millennials in Brussel Uit voorgaand onderzoek blijkt dat Vlaamse millennials het kopen van een woning nog steeds als een van de beste investeringen voor de toekomst zien.

De grote uitdaging van mijn masterproef is om eigenaarschap mogelijk te maken zonder de flexibiliteit die huren biedt uit te sluiten. Ik ben op zoek gegaan naar een manier waarop deze twee elementen verenigd kunnen worden. Daarom ben ik voor mijn masterproject aan de slag gegaan met het systeem van aandelen. Op deze manier kan men eigenaar zijn zonder zich te beperken in flexibiliteit.

Gilen woonprojecten deed ook al onderzoek naar het eigenaar zijn van een woning aan de hand van aandelen. Ze zien hier enorm potentieel in. Vandaag staan er echter nog heel wat regels in de weg om dit mogelijk te maken. Zo geeft de Vlaamse overheid veel voordelen aan mensen die eigenaar zijn van een woning, maar wordt eigenaarschap aan de hand van aandelen hier nog niet in herkend. Ook is het moeilijk om een lening te krijgen met dit principe, voor banken is het namelijk moeilijk om onderpand te leggen op iets waar je slechts deels eigenaar van bent. Er is nog een lang weg te gaan voordat het systeem toegepast zal kunnen worden in Vlaanderen en Brussel, maar het kan een antwoord bieden op de nieuwe noden van millennials die besproken zijn in deze thesis.

MASTERPROJECT 71

The researc business stead of ren The researc

stead of ren

business

The researc stead of ren

business business The research

The research stead of ren business p stead of rent

The research f stead of rentin

business plan that enables ownership

The research for my thesis shows that +/-90% of all millenials whant to own a home in stead of renting.

business plan that enables ownership The researchplan for mythat thesisenables shows thatownership +/-90% of all millenials whant to own a home in business

FLEXIBILITY ON SMALL SCALE

stead of renting.

The research for my thesis shows that +/-90% of all millenials whant to own a home in family decides to join in on the project. stead of renting.

business plan that enables ownership u n i t s t hat c a n a d a p t The research for my thesis showsfamily that +/-90% of all millenials ownproject. a home in decides to join whant in ontothe stead of renting. family decides to join in on the project.

to t he i r inhabitants

FLEXIBILITY ON MID SCALE

they buy in ontothe project shares. family decides join in on by thebuying project. the size andfamilies location ofcan the unit they want move to smaller/bigger untis whitin determines the ofbyshares. they buy in on theamount project buyingwhen shares.the family situation changes their buildings allows an easy exchange of shares (and units).

It also business plan that enablesthisownership they buy inof on the project by buying size and location of the they want business ownership allows ownership without losing the unity theshares. project.

The researchplan for mythat thesisenables showsthe that +/-90% all millenials whant tounit own aof home in The research for my thesis shows that of all millenials whant own home want in the+/-90% size and location ofof thetoshares. unita they determines the amount stead of renting. business plan that enables ownership stead of renting. this allows an easy exchange of shares (and units).

It also The research for my thesis shows that +/-90% of all millenialsthe whant to own a home determines amount ofinshares. allows ownership losing theby unity ofunits). the project. stead of renting. they buy ineasy onwithout the project buying shares. this allows an exchange of shares (and It also allows ownership without losing the unity the project. the size and location of the unitofthey want family decides to join in on the project. determines thetoamount family decides join inof onshares. the project. family decides to join in on the project.

FLEXIBILITY ON

BIG

business

The researc stead of ren

SCALE

families can change locations whitin the network

this allows an easy exchange of shares (and units). It also eachownership month without each inhabitant pays a fee that allows losing the unity of the project. network

ocations

influence area

covers the shared costs.

each month each inhabitant pays a fee that each month each inhabitant pays a fee that

covers theproject shared costs. they buy in on buying shares. they buythe in shared on thebyproject by buying shares. covers the costs. the size and location ofthe the project unit they want they buy in on by buying shares. business plan that enables ownership the size and location of the unit they want theand amount of shares.

The research for my thesis determines showsthe thatsize +/-90% of location all millenials own they a home in ofwhant thetounit want stead of renting.

mall scale

heir inhabitants influence area

each monththe each inhabitant pays a fee that determines amount of shares. each of the 9 buildings a representative determines the amount ofhas shares. covers theeasy shared costs. this allows exchange of shares (and It also The who isanpart of the losing board theofunits). project. allows ownership without theof unity the project.

this allows an easy exchange of shares (and units). It also allows ownership without losingexchange the unity ofof theshares project.(and units). It also this allows an easy

allows ownership without losing the unity and of the project. board represents the entire community makes decisions each of the 9and buildings hastheaproject. representative on investments maintaining family decides to join in on the project. each isofpart the of 9 buildings representative who the boardhas of athe project. The board entire community andproject. makes decisions who represents is part ofthethe board of the The each month each inhabitant payscommunity a feethe that on investments and project. board represents themaintaining entire and makes decisions

/

business

The research stead of ren

business plan that enables ownership

coversThe shared research for my thesis shows that +/onthe investments maintaining the project. each of thecosts.

9andbuildings has a representative

85% of all millenials want to own a home.

each month each inhabitant paysproject. athe fee that who is part of thecompany board of the The a coordinating guides each each inhabitant pays feeboard that board month represents the entire community andamakes covers the shared costs.

STEP 1:the FAMILY DECIDES TOdecisions.

JOIN INdecisions ON THE PROJECT. helps to the It carries covers shared costs. onand investments andimplement maintaining the project. they buy in on the project by buying shares. out tasks for the community such as selling the shares, mainbusiness plan that enables ownership a coordinating company guides the board the size and location of the unit they want tenance, lease (for the start-ups etc.) each of the+/-90% 92: buildings has a representative The research for my thesis shows that of all millenials to ownPROJECT a home in BY BUYING SHARES STEP THEY BUY INwhant ON THE . apart coordinating company guides and helps implement the decisions.

It carries who isdetermines of the to board of the project.

The the board the amount of shares. stead of renting. board represents thefor entire community andsuch makes The size and location ofItItalso the unit they want determines the amount of shares out tasks the community asdecisions selling shares, mainthis allows an easy exchange ofthe shares (and the units). and helps to implement the decisions. carries on investments and maintaining the project.

mid scale

bigger units whitin to own a home. y situation changes

tenance, lease the start-ups etc.) allows ownership without losing the unity ofthe theshares, project. out tasks forThis the(for community such as selling mainallows an easy exchange of shares

(for thecompany start-ups etc.) atenance, coordinating guides the board each oflease the 9 buildings representative losing unity inhas theaarepresentative project. each ofdecides the 9 buildings family to inhas on the and helps the It carries who is parttoofimplement thejoin board of decisions. the project. project.

The who is part of the board of the project.

The out tasks for the community such as selling shares, mainboard represents the entire community and the makes decisions

and units. It also allows ownership whitout

board represents thethe entire community and makes decisionsPAYS A FEE THAT COVERS THE SHARED COSTS. STEP 3:lease EACH MONTH EACH INHABITANT a coordinating company guides the etc.) board tenance, (for start-ups on investments and maintaining the project. on investments and the maintaining theIt project. and helps to implement decisions. carries

mount of shares wnership whitout

big scale

ARED COSTS.

out tasks for the community such as selling the shares, maintenance, lease (for the start-ups etc.)

STEP 4: EACH THE 9 BUILDINGS HAS A REPRESENTATIVE WHO IS PART OF THE BOARD each month eachOFinhabitant pays a fee that OFshared THE PROJECT. covers the costs. the board represents the entire community and makes decisions they buy in the project and by buying shares. the project. ononinvestments maintaining

T OF THE BOARD whitin the network makes decisions

a coordinating company guides the board size and location of the unitthe they want athe coordinating company guides board and helps tothe implement theshares. decisions. It carries determines amount of and helps to implement the decisions.

It carries STEP 5: A COORDINATING COMPANY GUIDES THE BOARD AND HELPS TO IMPLEMENT

MPLEMENT lling the shares,

maintanance, (fot the start-ups,...), etc. each of the 9 buildings lease has a representative who is part of the board of the project. The network of

ing / flxibility of units

72

out tasks community as selling shares, mainthis allowsforanthe easy exchangesuch of shares (and the units).

It also out tasks for the(for community suchetc.) as selling the shares, maintenance, lease the start-ups DECISIONS. It the carries outproject. tasks for allows ownership without losing unity of the tenance, lease (for the start-ups etc.) board represents the entire community and makes decisions on investments and maintaining the project.

each month each inhabitant pays a fee that covers the shared costs.

the community such as selling the shares, 31 housing / figuur flxibility of units

Concept Het concept is een nieuw financieel systeem dat eigenaarschap mogelijk maakt op basis van aandelen. Om in het project te kunnen wonen koopt een gezin zich in met aandelen.

Het aantal aandelen wordt bepaald door de grootte en de ligging van de unit waarin het gezin wil wonen. Wanneer de samenstelling van het gezin verandert kan deze naar een kleinere of grotere unit verhuizen binnen het project en enkel het verschil in aandelen betalen of terugkrijgen. Men zou dus niet steeds het volledige bedrag van de waarde van de unit moeten kopen en verkopen. Op deze manier zijn de bewoners niet eigenaar van hun specifieke unit maar zijn ze deels eigenaar van het volledige project. Dit maakt eigenaarschap mogelijk zonder gebonden te zijn aan een bepaalde woning of plek en is het makkelijker om te verhuizen, binnen het project weliswaar. Elke maand zal elke bewoner een bedrag moeten betalen voor het onderhoud van de gemeenschappelijke ruimtes en de gedeelde functies. Hoe dit bedrag gespendeerd wordt, wordt beslist door een raad van afgevaardigden die elk hun gebouw vertegenwoordigen. Zij maken de beslissingen en geven deze door aan een extern bedrijf dat het onderhoud uitvoert.

Dit bedrijf zorgt ook voor een vlot verloop in het kopen en verkopen van aandelen en regelt het doorschuif systeem om naar grotere of kleinere units te verhuizen.

MASTERPROJECT 73

Het project bestaat uit 9 deelprojecten op verschillende locaties rond de Kanaalzone in Brussel die samen goed zullen zijn voor meer dan 300 units. Deze hoeveelheid is nodig om het doorschuif systeem tussen units en locaties optimaal te laten werken zodat er steeds voldoende vraag en aanbod is. Deze grootschaligheid kan echter ook anonimiteit met zich meebrengen, vandaar de opdeling in 9 kleinere deelprojecten. Op deze manier blijft de schaal steeds voldoende klein om sociale interactie mogelijk te maken. Gemeenschapsgevoel is namelijk een belangrijk element voor millennials.

figuur 32

74

9 locaties Werken met 9 deelprojecten op verschillende locaties maakt het mogelijk voor bewoners om te verhuizen naar een andere buurt en toch binnen het project te blijven.

Elk deelproject zal bestaan uit units van verschillende groottes. Zo kan elke locatie een verscheidenheid hebben aan alleenstaanden, koppels en gezinnen van verschillende groottes.

Deze ruime variatie aan groottes is belangrijk voor de flexibiliteit van de inwoners. Zo zullen ze van unit kunnen veranderen als de grootte van hun huishouden verandert of als ze in een ander stadium van hun leven terecht komen. Door dit systeem kunnen ze op dezelfde locatie blijven wonen en enkel van unit veranderen. Dit is ook heel interessant

start ups

workshop space / lending materials study/work space start ups

alotment gardens

daycare

multi purpose space (example: family gatherings)

workshop space / lending materials

figuur 33

shared function for the network for each buidling

MASTERPROJECT 75

figuur 34

76

voor oudere mensen die niet meer goed ter been zijn of hulpbehoevend worden. Zij kunnen verhuizen naar een unit die is aangepast voor hun noden en toch deel blijven uitmaken van hun gemeenschap en sociale omgeving.

Dit is niet enkel positief voor de bewoners, die zo enkel betalen voor de ruimte die ze op dat moment nodig hebben, maar ook voor de densiteit van de omgeving. De bewoners zullen geen overbodige ruimte innemen. En de units zullen zo compact mogelijk ontworpen worden.

Gradaties van collectiviteit Collectiviteit zal een belangrijke rol spelen in het project. Door gebruik te maken van collectieve ruimtes en functies wordt het mogelijk om de private units zo klein mogelijk te houden qua grootte en toch een meerwaarde te creëren voor de bewoners.

Zo zullen de bewoners van het project, door functies te delen, meer functies ter beschikking kunnen hebben dan wanneer ze in een volledig private woning zouden wonen.

Elk van de 9 deelprojecten zal een andere gradatie van collectiviteit hebben. Zo zal in het deelproject in het centrum van Brussel enkel de slaapkamer en badkamer privé zijn en zullen alle andere functies gedeeld zijn. In een project verder van het centrum gelegen zal men enkel de tuin delen. Zo zal

elk project een andere vorm van collectief wonen worden. Op deze manier kunnen bewoners op zoek gaan naar een gradatie van delen waar zij zich goed bij voelen.

Er zullen functies gedeeld worden op verschillende niveaus. Het eerste niveau is binnen het deelproject, binnen elke locatie. Hier zal men afhankelijk van in welk project men woont een keuken, leefruimte, tuin,… delen per X-aantal units.

Het tweede niveau slaat terug op de buurt waarin het deelproject gelegen is. Hier zal men functies delen waarvan zo wel de bewoners van het project als de buurtbewoners gebruik van kunnen maken, dit kan een kinderopvang, een park… zijn. (zie diagram links.)

Het laatste niveau slaat terug op het geheel van de 9 projecten, het netwerk. Op elke locatie zullen functies zijn waarvan iedereen die deel uitmaakt van het project gebruik van zal kunnen maken. Dit kunnen start-up ruimtes zijn in het centrum tot een feestzaal op een andere locatie. (zie diagram rechts op de vorige pagina) Deze verschillende gradaties van collectiviteit maken het mogelijk om op verschillende schalen een mogelijk gemeenschapsgevoel te creëren MASTERPROJECT 77

Locatie

figuur 35

7 van de 9 locaties zijn gebouwen die momenteel leeg staan, de twee andere zijn open plekken waar verdichting mogelijk is. Van deze 9 locaties heb ik er ĂŠĂŠn uitgewerkt tot een architecturaal project. Hiervoor heb ik de oude Renault garage gekozen in Anderlecht. Het gebouw ligt op 200 meter van het kanaal in een woonbuurt. Achter het gebouw ligt een deel van de VUB en het centrum voor volwassenonderwijs. Er ligt ook een middelbare school op 200 meter en de abattoir waar bijna dagelijks een versmarkt plaats vindt bevindt zich op 300 meter. Het gebouw ligt dus een buurt met een gevarieerde bevolking en veel faciliteiten.

78

figuur 36

MASTERPROJECT 79

1m

7m

figuur 40

80

Naast het gebouw ligt momenteel een doodlopende weg, ook aan het VUB-gebouw is er een doodlopende straat. Door deze twee te verbinden wordt er een nieuwe weg naar het kanaal gecreëerd en ligt het Renaultgebouw op de hoek van deze nieuwe verbinding. Het gebouw zelf bestaat uit 2 delen. Het achterste deel dat veel kwaliteiten bezit heeft heeft een prachtig betonnen plooidak. (zie figuur 40) Dit zal ik behouden.

Het voorste deel is later bijgebouwd en heeft minder architecturale kwaliteiten. (zie figuur 39) Hiervan behoud ik enkel het grid waarop de kolommen geplaatst zijn. Op de kolommen in het voorste deel van het gebouw worden de woningen geplaatst. Deze hangen op aan de kolommen en balken structuur op 5 meter hoogte. De woningen worden op verschillende hoogtes geplaatst om zo een speelse lijn van daken te creëren.

De kleine woningen met klassieke vorm brengen de menselijke schaal terug naar de site. De woningen hebben hun ingang op 5 meter hoogte via terrassen die een gedeelde buitenruimte vormen. Onder de ‘zwevende’ woning ontstaat een publieke ruimte, die doorloopt over een groot deel van het plot. Rechts is er een grote garage waar bewoners hun fietsen kunnen zetten en gebruik kunnen maken van de gedeelde auto’s. Hier is er ook plaats voor een ‘vuile’ ruimte waar men kan klussen. Vooraan, onder het bestaande dak komt een rij wo-

ningen die het nieuwe deel verbindt met de bestaande constructie. Achter deze rij woningen komt op de eerste verdieping een feestzaal die gebruikt kan worden door de bewoners van het hele netwerk of verhuurd kan worden aan mensen uit de buurt. Ook zal er een polyvalente ruimte zijn waar tentoonstelling en workshops georganiseerd kunnen worden, deze heeft een grote glaspartij die naar het publieke plein gericht is.

Zo kan men de activiteiten die er plaatsvinden promoten. Onder de feestzaal en polyvalente ruimte bevinden zich enkele recreatieve functies die publiek toegankelijk zijn.

figuur 38

figuur 39

MASTERPROJECT 81

1m

7m

figuur 40

82

1m

7m

figuur 41

MASTERPROJECT 83

Wanneer ik door de straten van Anderlecht en andere delen van Brussel loop valt het me steeds op dat de gevels heel anoniem zijn. Vaak zijn het oude herenhuizen die vanbinnen verbouwd zijn tot meerdere wooneenheden, maar langst de buitenkant volledig origineel zijn gebleven. Dit zorgt ervoor dat er weinig tot geen relatie is tussen de gevel en wat zich erachter afspeelt.

Dit heeft ook te maken met het feit dat veel mensen in Brussel huren of in appartementen wonen en dus ook niets aan de gevel kunnen veranderen. In mijn project wil ik de anonimiteit van deze gevels wegnemen, Ik wil dat de gevel mee veranderd wanneer er iemand nieuw in de unit komt wonen en daarom bestaat zowel de voor- als de achtergevel volledig uit glas. Op deze manier zal er in de gevel zichtbaar zijn wie er de unit woont, door de verschillende gordijnen, meubels, bewegingen die zichtbaar zullen zijn. Doordat de woningen op hoogte geplaatst zijn is er geen probleem met inkijk vanop straat en is er voldoende privacy.

De woningen zijn ontworpen om binnen een kleine oppervlakte toch veel mogelijkheden en kwaliteiten te bieden. In dit project is elke unit een volwaardige woning met een eigen keuken en leefruimte. De bewoners hebben wel de optie om gebruik te maken van een grote gedeelde keuken, deze delen ze per 10 units. Er zijn 4 verschillende typologiĂŤn waarvan er rechts 1 uitgewerkt is.

84

figuur 42

figuur 43

figuur 43

figuur 44

MASTERPROJECT 85

Bibliografie Archdaily. (2016, November 21). Slow Town Tiny House / The Plus Partners + DNC Architects. Opgeroepen op december 28, 2016, van archdaily: www.archdaily.com/799674/slow-town-tiny-house-the-plus-partners-plus-dnc-architects architects, T. (2018). Logements, gymnase & jardin associatif. Parijs. armoedebestrijding. (sd). Feiten en cijfers. Opgeroepen op Januari 18, 2017, van armoedebestrijding: www.armoedebestrijding.be/cijfers_sociale_huisvesting.htm Brustein, D. (2014). Fast Future: how the millennial generation is shaping our world. In D. Brustein, Fast Future: how the millennial generation is shaping our world (p. 232). Boston: Beacon Press.

Center Pew Research. (2010, Februari). Millennials: A portrait of generation next. Opgeroepen op oktober 28, 2016, van pewsocialtrends: www.pewsocialtrends.org/files/2010/10/ millennials-confident-connected-open-to-change.pdf Cohousing Projects. (sd). Wat is Cohousing? Opgeroepen op Januari 18, 2017, van Cohousing Projects: www.cohousingprojects.be/index.php/cohousing De standaard. (2009, mei 23). Brusselaars trekken naar Rand. De Standaard , p. 1.

Demil, C., & Bellens, S. (2017, Februari 8). Hoe wonen we morgen? Knack ik ga bouwen , p. 7. departement ruimte Vlaanderen. Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Vlaamse regering.

Departement ruimte, V. Witboek Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. Vlaamse regering . encyclo. (sd). privacy.

Federale regering BelgiĂŤ. (sd). Structuur van de bevolking volgens woonplaats: oppervlakte en bevolkingsdichtheid. Opgeroepen op December 28, 2016, van stadbel: statbel.fgov.be/ nl/statistieken/cijfers/bevolking/structuur/woonplaats/oppervlakte_dichtheid/ 90

Garsse, S. V. (2015, februari 11). Uitgelicht: Minder vastgoed verkocht, maar aan hogere prijs. Bruzz , p. 1.

Gilenwoonprojecten. (sd). hamsterhuren. Opgeroepen op Februari 19, 2017, van Gilenwoonprojecten: www.gilenwoonprojecten.be/faq/hoe-werkt-dit-in-de-praktijk Habbema, E. (2016, Juli 4). Welkom in generatie alles. Opgeroepen op december 2, 2016, van Charliemag: www.charliemag.be/mensen/generatie-alles Hoet, R. (2015). Collectief wonen in Vlaanderen en Brussel. Collectief wonen in Vlaanderen en Brussel , 204. Leuven, Vlaams-Brabant, BelgiĂŤ.

HoGent. (sd). generatie Y. Opgeroepen op januari 2017, 8, van generatiebril: generatiebril.hogent.be/quiz/generatieprofiel/resultaat/generatie-y Howe, N. (2000). Millennials Rising: The next great generation. In N. Howe, Millennials Rising: The next great generation (p. 432). New York: Vintage. kasteelnieuwenhoven. (sd). Opgeroepen op Mei 21, 2016, van kasteelnieuwenhoven: www.kasteelnieuwenhoven.be Marjolein. (sd). Tiny House – wat is dat? Opgeroepen op November 11, 2017, van marjoleininhetklein: www.marjoleininhetklein.com/tiny-house-wat-is-dat/ Pironet, E., & Peuteman, A. (2014, December 10). Een miljoen Belgen voelen zich eenzaam.

Knack , p. 1.

Plets, G. (2016, December 10). de millennials vs. huisje-tuintje . De Standaard weekblad , p. 6.

Raes, E. (2016, december 29). Er is niets mis met ons, wel met onze werkcultuur. Opgeroepen op januari 24, 2017, van Charliemag: www.charliemag.be/wereld/werkcultuur/ Raskin,J.A (2017, Februari 14). Hamsterhuren: de nieuwste droom van een eigen huis. De Standaard , p. 1.

BIBLIOGRAFIE 91

Rasking, J. B (2017, Februari 15). U krijgt geen lening? Sla aan het hamsterhuren. De Standaard .

Samenhuizen VZW. (sd). wat is het? Opgeroepen op Januari 18, 2017, van Samenhuizen: www.samenhuizen.be/wat-het Sinek, S. (2016, oktober 29). Millennials in the workspace. (T. Bilyeu, Interviewer) Spamroom. (2015, Maart). Micro-Apartment Moabit • Berlin. Opgeroepen op December 28, 2016, van Spamroom: www.spamroom.net/#/micro-apartment-moabit/ the millennial dialogue. (sd). the millennial dialogue. Opgeroepen op december 2, 2016, van the millennial dialogue: www.millennialdialogue.com The Tiny Life. (sd). What Is The Tiny House Movement? Opgeroepen op November 11, 2016, van The Tiny Life: www.thetinylife.com/what-is-the-tiny-house-movement/ Toa architecten. (sd). Il faut cultiver notre jardin urbain. Opgeroepen op Januari 18, 2017, van Toa architecten: www.toa-archi.com/projets/equipement/programme-vignoles-est/ Vlaams bouwmeester. (2012). naar een visionaire woningbouw, kansen en opgaven voor een trendbreuk in de Vlaamse woonproductie. Brussel: vlaamse bouwmeester.

Vlaams bouwmeester. (sd). Pilootprojecten collectief wonen. Opgeroepen op januarie 8, 2017, van vlaamsbouwmeester: vlaamsbouwmeester.be/nl/subsite/collectief-wonen Vlaams bouwmeester. (2014). Pilootprojecten collectief wonen fase 2. Brussel.

Vlaams bouwmeester. (2013). Pilootprojecten wonen. Brussel.

WerkXYZ. (sd). De generatie XYZ. Opgeroepen op januari 2017, 8, van WerkXYZ: www. werkxyz.nl/werkxyz/meer-over-de-generatie-xyz/

92

Wikipedia. (sd). Centraal wonen. Opgeroepen op Januari 18, 2017, van Wikipedia: www. nl.wikipedia.org/wiki/Centraal_wonen wikipedia. (2016, februari 20). Community land trust. Opgeroepen op Januari 22, 2017, van wikipedia: www.nl.wikipedia.org/wiki/Community_land_trust wikipedia. (sd). Generatie (sociologie). Opgeroepen op Januari 2017, 2017, van wikipedia: www.nl.wikipedia.org/wiki/Generatie_(sociologie) wonen in Brussel. (sd). Community Land Trust. Opgeroepen op Januari 22, 2017, van wonen in Brussel: www.woneninbrussel.be/andere-woonvormen/community-land-trust woneningaoz. (sd). meergeneratiewonen. Opgeroepen op december 28, 2016, van woneningaoz: www.woneningaoz.be/aangepast-wonen/meergeneratiewonen

BIBLIOGRAFIE 93

figurenlijst Cover foto: Spaas, V [illustratie] privĂŠ bezit Figuur 1: lauwers, D (2016, 10 December) [illustratie] geraadpleegd van http://www.standaard.be/cnt/dmf20161209_02617812 Figuur 2: Dujardin, F (2007) ) [foto] geraadpleegd van http://www.artspace.com/filip_dujardin/untitled_2007_rock Figuur 3: Bolland, G (2014) [foto] geraadpleegd van http://imgur.com/gallery/DIGcr2o Figuur 4: team 3 (2014) [illustratie] geraadpleegd van www.vlaamsbouwmeester.be/nl/ publicaties/pilootprojecten-collectief-wonen Figuur 5, 6 en 7: team 2 (2014) [illustratie] geraadpleegd van www.vlaamsbouwmeester. be/nl/publicaties/pilootprojecten-collectief-wonen Figuur 8, 9 en 10: [foto] geraadpleegd van www.kasteel-nieuwenhoven.be/index Figuur 11, 12, 13, 14 en 15: Something Fantastic, (2013) [illustratie] geraadpleegd van http://somethingfantastic.net/# Figuur 16 en 17: Toa architects [illustratie] geraadpleegd van www.toa-archi.com/projets/ equipement/programme-vignoles-est/ Figuur 18, 19 en 20: Delangle, F (2008) [foto] geraadpleegd van www.toa-archi.com/projets/ equipement/programme-vignoles-est/ Figuur 21,22 en 23: Moobum, J (2016) [foto] geraadpleegd van http://www.archdaily. com/799674/slow-town-tiny-house-the-plus-partners-plus-dnc-architects Figuur 24 en 25: Paulusch, R (2015) [foto] geraadpleegd van www.spamroom.net/#/icro-appartment-moabit/ 94

Figuur 26 en 27: Spamroom (2015) [illustratie] geraadpleegd van www.spamroom.net/#/ icro-appartment-moabit/ Figuur 28, 29 en 30: Mullens, E (2017) [illustratie] geraadpleegd van eigen enquĂŤte

Figuur 31: Mullens, E (2017) [illustratie] eigen schema Figuur 32, 33, 34 en 35: Mullens, E (2017) [illustratie] eigen diagram Figuur 36 en 37: Mullens, E (2017) [illustratie] eigen tekening Figuur 38 en 39: Mullens, E (2017) [foto] eigen foto Figuur 40 en 41: Mullens, E (2017) [illustratie] eigen tekening Figuur 42, 43 en 44: Mullens, E (2017) [illustratie] eigen tekening Figuur: 45: Studio Future Heritage (2016) [illustratie] geraadpleegd van Studio Future Heritage: re-discovering the water in Brussels.

Figuur: 46: Studio Future Heritage (2016) [illustratie] geraadpleegd van Studio Future Heritage: re-discovering the water in Brussels.

Figuur: 47: Studio Future Heritage (2016) [illustratie] geraadpleegd van Studio Future Heritage: re-discovering the water in Brussels.

Figuur: 48: Studio Future Heritage (2016) [illustratie] geraadpleegd van Studio Future Heritage: re-discovering the water in Brussels.

Figuur: 49: Studio Future Heritage (2016) [illustratie] geraadpleegd van Studio Future Heritage: re-discovering the water in Brussels.

BIBLIOGRAFIE 95

bijlagen EnquĂŞte en focusgesprekken

ENquete resultaten

Hoe willen millennials wonen?

Algemeen EnquĂŞte naam

Auteur

Taal

EnquĂŞte URL

Liza Mullens

Nederlands

http://www.survio.com/survey/d/T3Y2U3U6K1J8K6Z2R

Eerste antwoord

08-11-2016

Laatste antwoord

15-02-2017

Duur

98

Hoe willen millennials wonen?

100 dagen

Hoe willen millennials wonen?

Enquête bezoeken

776

220

60

496

28,4 %

Totaal bezoeken

Afgewerkte antwoorden

Onafgedane antwoorden

Slechts toont

Totale succespercentage

Bezoek Geschiedenis (08-11-2016 – 15-02-2017) 400

200

0

14-11

28-11

Totaal bezoeken (776)

12-12

26-12

09-01

23-01

06-02

20-02

Afgewerkte antwoorden (220)

Totaal Bezoeken

Bezoek bronnen

Gemiddelde tijd voor voltooiing

9,5 %

28,4 %

44,1 % 63,9 %

7,7 %

34,1 %

100 %

Slechts toont (63,9 %) Onvolledig (7,7 %) Voltooid (28,4 %)

Directe link (100 %)

on-line enqueten gratis – www.survio.com

Hoe willen millennials wonen?

1-2 min. (5,5 %) 2-5 min. (44,1 %) 5-10 min. (34,1 %) 10-30 min. (9,5 %) 30-60 min. (2,7 %) >60 min. (4,1 %) 3

BIJLAGEN 99

Hoe willen mille Hoe willen millennials wonen?

Alken Turnhout

Resultaten (5x) Zonhoven (4x) Gent

Beringen

9300 Aalst

9000 Gent

1. Hoe oud bent u?

(2x) Herent

3000 Leuven Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x 1060 Sint-Gillis kessel-lo 57 (27x) 24 Blaasveld Houthalen-Helchteren (23x) 23 (7x) 37 (12x) Hasselt Baal-Tremelo 19 (5x) 31 Lebbeke Zoutleeuw (3x) 32 (4x) 34 Scherpenheuvel-zichem (2x) St. Gillis (8x) 28 40 Molenstede (7x) 29 (6x) 33 As 18 Diest watermael-Bosvoorde gistel

(37x) 22 (9x) 20 (7x) 38 (3x) 36 (5x) 35 (3x) 30

(19x) 21 (25x) 25 (4x) 39 (8x) 26 (5x) 27 1988

watermael-bosvoorde

Aalst

st. gillis 2. Waar woont u? (gemeente) Landen

(4x) Asse Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x (3x) Mechelen Meensel Hoeselt (10x) Zolder 1800 Vilvoorde

100

Beringen

Alken

(32x) Heusden-Zolder

Strombeek-Bever

antwerpen

9000 Gent

Turnhout

Zolder/ Leuven

Berlijn

Stein, NL

3000 Leuven

(5x) Zonhoven

(4x) Neerpelt

Leopoldsburg

Hever

kessel-lo

(4x) Gent

(2x) hasselt

(2x) Duffel

Meeuwen

Blaasveld

9300 Aalst

(6x) Houthalen

Lommel

Oostham

(2x) Herent

(7x) Heusden-zolder

Achel

Kerkom

Baal-Tremelo Alken Zoutleeuw Turnhout

(14x) Leuven

Zutendaal

Kessel-lo

Houthalen-Helchteren

(6x) Brussel

3550

(2x) Helchteren

(2x) St. Gillis (5x) Zonhoven As (4x) Gent

(3x) Herentals

Maldegem

Diest (Deurne)

Lebbeke

(4x) Maasmechelen

Dilsen

Nijlen

watermael-Bosvoorde 9300 Aalst watermael-bosvoorde (2x) Herent

Tessenderlo

(2x) Etterbeek

Heist-op-den-Berg

Molenstede

Virum, Denemarken

Antwerpen

Amsterdam

st. gillis 1060 Sint-Gillis (4x) Asse Houthalen-Helchteren

(2x) Kortessem

Ezemaal

Schaarbeek

gistel

Kuringen

Genk

In Opglabbeek

Meensel (12x) Hasselt 1800 Vilvoorde Lebbeke

Brussel en Leefdaal

Wetteren

Heverlee

Landen

(5x) Peer

Roeselare

Marchin

antwerpen Scherpenheuvel-zichem Stein, NL Molenstede

Veltem-Beisem

2000 Antwerpen

Sint-Truiden

Hoeselt

Arendonk

Nieuwerkerken

Gingelom

Hever Diest Meeuwen gistel

(4x) Koersel

(2x) Lummen

Binnenkort in Spalbeek

Berlijn

(2x) Tongeren

Heusden-Zonder

Hoogstraten

Oostham Aalst Kerkom Landen

(4x) Kessel-Lo

Brakel

(2x) Ternat

(2x) Duffel

Meise

beringen

Overpelt

Kessel-lo (3x) Mechelen (2x) Helchteren Hoeselt

Diest (Deurne) Strombeek-Bever on-line enqueten gratis – www.survio.com Nijlen Berlijn on-line enqueten gratis – www.survio.com Heist-op-den-Berg Leopoldsburg

1060 Sint-Gillis (12x) Hasselt Scherpenheuvel-zichem Diest Aalst (3x) Mechelen Strombeek-Bever Leopoldsburg Lommel Achel Zutendaal 3550

5

Dilsen Schilde Zoersel Rupelmonde (2x) Brugge (4x) Peer Oostende Roeselare

Limburg: Houthalen Hoe willen millennials wonen (2x) As Brakel heusden-zolder (3x) Helchteren

3. Waar bent u opgegroeid? (gemeente)

3665 As

Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

2600 Berchem (17x) Zolder

(4x) Leuven

Snarlée

zwevegem

(43x) Heusden-Zolder

Scherpenheuvel-zichem

watermael-bosvoorde

(2x) Antwerpen

Temse

Steenokkerzeel

as

Eindhout-Laakdal

(2x) hasselt

Diest

Vilvoorde

Genk

(5x) Houthalen

gistel

antwerpen

Tremelo

(4x) Mechelen

Affligem

(4x) Asse

(5x) Koersel

Landen

Meensel

(3x) Herentals

Zemst

Dilbeek

(5x) Maasmechelen

Hoeselt

Brussel

Tessenderlo

Strombeek-Bever

everberg

Houthalen-Helchteren, België

(2x) Maaseik

Geleen, NL

(2x) Kortessem

Eversden heusden zolder

Sint-Jans-Molenbeek

(3x) Heusden-zolder

Paal

Hever

Kuringen

Nee

(2x) Diepenbeek

Leefdaal

Duffel

Kesse-lo

(4x) Neerpelt

Lommel

As en Peer

Veltem-Beisem

Achel

Kessel-lo

Arendonk

Zutendaal

Diest (Deurne)

(4x) Tongeren

Gent

Nijlen

(2x) Kessel-Lo

Kleit

Heist-op-den-Berg

Meise

Dilsen

Heerenveen

Alken

Schilde

Borken (Nordrhein-Westfalen)

Heusden-Zolder en Beringen

Zoersel

Tienen

Turnhout

Rupelmonde

Meeuwen-Gruitrode

Zonhoven

(2x) Brugge

Hechtel

Leest (Mechelen)

(4x) Peer

Opglabbeek

dilsen-stokkem

Oostende

nandrin

Izegem

Roeselare

Moskou

9300 Aalst

Limburg: Houthalen

Halen

Genk en Zonhoven

(2x) As

Lanaken

Herent

Brakel

(2x) Ternat

3550 Heusden-Zolder

heusden-zolder

Houthalen -helchteren

Houthalen-Helchteren en Zonhoven

(3x) Helchteren

Eksel

(9x) Hasselt

3665 As

Beringen

Buggenhout

2600 Berchem zwevegem (2x) Antwerpen on-line enqueten gratis – www.survio.com Eindhout-Laakdal

on-line enqueten

BIJLAGEN 101

Hoe willen millennials wonen?

Hoe willen millennials wonen?

Hoe willen millennials wonen?

4. werkt u of studeert u?

4. werkt u of studeert u?

Enkele keuze, Antwoorden 106x, onbeantwoord 114x Enkele keuze, Antwoorden 106x, onbeantwoord 114x

Enkele keuze, Antwoorden 106x, onbeantwoord 114x Antwoord

Antwoorden

Ratio

ik ben student

29

27,4 %

ik werk

76

Andere

1

Antwoord Antwoord

Antwoorden Antwoorden

ik ben student ik ben student ik werk ik werk Andere Andere

29 29

Ratio Ratio

71,7 %

76 76

0,9 %

11

27,4 % 27,4 % 71,7 % 71,7 % 0,9 % 0,9 %

29 (27,4%)

29 (27,4%) 29 (27,4%)

76 (71,7%)

76 (71,7%) 76 (71,7%)

1 (0,9%) 0%1 (0,9%) 5%

1 (0,9%)

0% 0%

5% 5%

10%

15%

10% 10%

20%

15% 15%

25%

20% 20%

30%

25% 25%

35%

30% 30%

40%

35% 35%

45%

40% 40%

50%

45% 45%

55%

50% 50%

60%

55% 55%

65%

60% 60%

70%

75%

80%

65% 65%

70% 70%

75% 75%

85%

90%

80% 80%

95%

85% 85%

100%

90% 90%

95% 95%

100% 100%

PhD student

PhD student PhD student

5. Wat is uw beroep (indien u student bent gelieve ook u studierichting te 5. Wat is uw beroep (indien u student bent gelieve ook u studierichting te vermelden)

vermelden)

Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Styliste (2x) Software ontwikkelaar

Student rechten

Styliste Styliste (2x) Software ontwikkelaar (2x) Software ontwikkelaar

Student 3 PBa Chemie optie procestechnologie Student rechten

(10x) Student architectuur

Student Chemie

Student communicatiewetenschappen Student farmaceutische wetenschappen

Student communicatiewetenschappen

student event- en projectmanagement

Arts Arts student : product design

industrieel ingenieur (automotive)

Student farmaceutische wetenschappen Student farmaceutische wetenschappen Criminologie

Grafisch designer

student : product design student : product design (2x) Maatschappelijk werkster

industrieel ingenieur (automotive) student TEW

Criminologie User experience designer Criminologie

Grafisch designer student: architectuur

(2x) Maatschappelijk werkster Student Industrieel ingenieur (2x) Maatschappelijk werkster

student TEW student TEW Opticien

(6x) student architectuur User experience designer User experience designer

student: architectuur student: architectuur Logopediste

(10x) Student architectuur

Student communicatiewetenschappen

(10x) Student architectuur Arts

student industrieel ingenieur (Biowetenschappen) Student Industrieel ingenieur Student Industrieel ingenieur Student Marketing (6x) student architectuur

(6x) student architectuur

(2x) Leerkracht lager onderwijs student industrieel ingenieur (Biowetenschappen)

student industrieel ingenieur (Biowetenschappen) Student- industriële wetenschappen nucleaire technologie Student Marketing Student Marketing

Student rechten

student, Wind Energy Engineering Student 3 PBa Chemie optie procestechnologie

Student 3 PBa Chemie optie procestechnologie student, Wind Energy Engineering student, Wind Energy Engineering Student Chemie Student Chemie student event- en projectmanagement student event- en projectmanagement industrieel ingenieur (automotive) Grafisch designer

Opticien Opticien Bediende logistiek

Logopediste Student sociaal cultureel werk + diploma leerkracht secundair onderwijs (plastische o Logopediste Bediende logistiek Student maatschappelijk werk Bediende logistiek

Burgerlijk ingenieur Bouwkunde

Bachelor verpleegkundige Student sociaal cultureel werk + diploma leerkracht secundair onderwijs (pl Student sociaal cultureel werk + diploma leerkracht secundair onderwijs (pl

(9x) Student Architectuur

Student Burgerlijk Ingenieur Chemie Student maatschappelijk werk Student maatschappelijk werk

(2x) Leerkracht lager onderwijs (2x) Leerkracht lager onderwijs Student- industriële wetenschappen nucleaire technologie Student- industriële wetenschappen nucleaire technologie

interieurarchitectuur

Burgerlijk ingenieur Bouwkunde Burgerlijk ingenieur Bouwkunde (9x) Student Architectuur (9x) Student Architectuur

Productontwikkeling student Bachelor verpleegkundige

interieurarchitectuur interieurarchitectuur

Orthopedagogie Productontwikkeling student

on-line enqueten gratis – www.survio.com

Bachelor verpleegkundige

Administratief bediende Student Burgerlijk Ingenieur Chemie

Student Burgerlijk Ingenieur Chemie

11

Productontwikkeling student Student: Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Administratief bediende Administratief bediende on-line enqueten gratis – www.survio.com on-line enqueten gratis – www.survio.com

radiomaker

11 11 Orthopedagogie Orthopedagogie Student: Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Student: Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie

Leerkracht secundair onderwijs (wiskunde-fysica)

102

Student Industrieel Ingenieur

radiomaker

radiomaker Zelfstandig Muzikant Leerkracht secundair onderwijs (wiskunde-fysica)

Leerkracht secundair onderwijs (wiskunde-fysica) Zorgcoördinator (onderwijs)

Hoe willen millennials wonen?

Docent hoger onderwijs + orthopedagoge

Architectuur (student)

Verkoopsmedewerker

Handelsingenieur in de Beleidsinformatica

(6x) Architectuur

Animator

ingenieur

Psycholoog

Sales Analist

Consultant

Beleidsmedewerker HR

Interieur architectuur

PhD student

Leveranciersmanager

Student Vrije kunsten, Tekenkunst aan het KASK Conservatorium

Ruimtelijk planner

maatschappelijk werker

Socioloog, wetenschappelijk onderzoeker, doctoraatstudent

Architect stedenbouwkundige

Wetenschappelijk onderzoeker

ir. architect

Bediende - bureaujob

HR consultant

Ergotherapeute

Studente master architectuur

Field technnical service Engineer

Financiele sector (fondsbeheerder)

ik werk in Informatics/ testeur

Architectuurstudent

Grafisch vormgever

Medisch laboratoriumtechnoloog

grafisch vormgever

Politieagent

zelfstandige

(3x) IT consultant

Grafisch Ontwerper

Kok

Grafisch Vormgever

ambtenaar bij fed instituut voor duurzame ontwikkeling

Copywriter

Bediende HR

Management Assistant

Bediende: syntra

Verzekzekeringsmakelaar

financieel consultant

Student bio ingenieur

administratief bediende

Eerste jaar kleuteronderwijs

HR-medewerkster Zorgcoördinator en zorgleerkracht VKS Pagadder (kleuterschool)

Al diploma van diëtiste aan het studeren: bachelor secundair onderwijs (biologie - voeding verzorging)

Master Architectuur

Onderzoeker (PhD student) en arts

architect

Kleuterjuf

(2x) Master in de architectuur

Zelfstandige

Notarieel jurist

Notarieel medewerker

stagiair architect

Automecanieker

Hoofdopvoedster

Kinderverzorgster

Gon-begeleidster (kinesitherapeut)

Leerkracht secundair onderwijs

Website ontwikkelaar

Ergotherapeut en leraar

Onderzoeker

System engineer

Handelswetenschappen Kinesitherapeut voor kinderen (praktijk en school) Student psychologie Psychiatrisch verpleegkundige Bachelor in de verpleegkunde on-line enqueten gratis – www.survio.com

on-line enqueten gratis – www.survio.com

BIJLAGEN 103

14

industrieel ingenieur (automotive) Grafisch designer student TEW student: architectuur Opticien Logopediste Bediende logistiek

Student sociaal cultureel werk + diploma leerkracht secundair onderwijs (pla Student maatschappelijk werk Bachelor verpleegkundige

Hoe willen millennials wonen?

Student Burgerlijk Ingenieur Chemie Productontwikkeling student Architect

Administratief bediende

(4x) Leerkracht

Orthopedagogie

Student 6e jaar geneeskunde

Student: Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie

Account Manager in een PR-bureau.

radiomaker

(4x) Verpleegkundige

Leerkracht secundair onderwijs (wiskunde-fysica)

Zelfstandige Grafisch Design

Student Industrieel Ingenieur

Student(Rechten)

Zelfstandig Muzikant

Team lead accounts receivable

ZorgcoĂśrdinator (onderwijs)

Maatschappelijk assistent OCMW

Cursist graduaat orthopedagogie

Technisch advisor Telenet

Studente Architectuur

(2x) Maatschappelijk werker

(7x) Bediende

Orthopedagoge

Opticien-Optometrist

Maatschappelijk assistent

Student grafisch ontwerp

Student Ergotherapie

Student mode

Bachelor kleuteronderwijs

Werkzoekende

Student orthopedagogie

Pistoolspuiter

Interieurarchitect

Projectmedewerker dienst diversiteit en gelijke kansen Leuven

Studie: professionele bachelor ergotherapie

(2x) Ambtenaar

Medisch secretaresse

werkloos

Consultant design

architect - assistent

Student Rechten (master)

Lager onderwijs

Student industrieel ingenieur elektrotechniek automatisering

Student master stedenbouw

Project Assistant

student: master gezondheidsvoorlichting en bevordering

Werkzoekend Student - lerarenopleiding secundair (Nederlands-Geschiedenis) Student Bedrijfscommunicatie Student Biochemie en Biotechnologie (master) student Architectuur Student master interieurarchitectuur Verantwoordelijke Designer student-communicatiemanagement Wit - gele - kruis zorgkundige Studente (master journalistiek) Rechten Kapster / sales medewerker bij Ikea hasselt (2x) Ingenieur Opvoedster

104 Adviseur onderwijs aan een hogeschool

on-line enqueten gratis – www.survio.com

Hoe willen millennia

Hoe willen millennials wonen?

6. Met wie leeft u samen Enkele keuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

Antwoorden

Rati

Enkele keuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x met mijn ouders

Antwoord 6. Met wie leeft u samen

94

42,7

met mijn partner Antwoord

Antwoorden

67

Ratio

30,5

met mijn ouders met vrienden

94

11

42,7 %

5 %

met mijn partner

67

met vrienden

11

ik woon alleen Andere

ik woon alleen

25

23

94 (42,7%)

11,4

5 %

23

25

Andere

30,5 %

10,5

11,4 % 10,5 %

67 (30,5%) 94 (42,7%) 11 (5%)

67 (30,5%)

11 (5%)

25 (11,4%)

25 (11,4%)

23 (10,5%)

23 (10,5%)

0%

0%

5%

5% 10% 10% 15%

15% 20%

20% 30%25% 35% 30% 40%

25%

35% 45%

40% 55% 45% 60% 50% 65%

50%

55% 70%

60%

75%

65% 85% 70%90% 75% 95%

80%

80%

100%

85%

Met mijn dochter Met mijn dochter Met mijn kinderen

Met mijn kinderen

kot

kot onbekende kotgenoot onbekende kotgenoot Op kot alleen - weekends met ouders Ik woon nog thuis (bij ouders) Op kot alleen - weekends met ouders Ik woon vandaag bij mijn ouders en vanaf volgende maand alleen

Ik woon nog thuis (bij ouders)

(2x) Partner en 2 kinderen

Ik woon vandaag bij mijn ouders en vanaf volgende maand alleen Partner en kind (2x) Partner en 2 kinderen met mijn partner en dochter met mijn zus Partner en kind Met mijn partner, moeder en broer

met mijn partner en dochter

in het weekend bij mijn mama of mijn papa en in de week alleen.

met mijn zus

Man en kind

Met mijn partner, moeder en broer met huisgenoot Met mijn vriend en dochter in het weekend bij mijn mama of mijn papa en in de week alleen. partner + 2 kinderen

Man en kind

partner en kinderen

met huisgenoot

Echtgenoot en kinderen

Met mijn vriend en dochter Met mijn partner op kot, met mijn papa thuis met man en kinderen partner + 2 kinderen

partner en kinderen on-line enqueten gratis – www.survio.com Echtgenoot en kinderen

16

Met mijn partner op kot, met mijn papa thuis met man en kinderen

on-line enqueten gratis – www.survio.com

BIJLAGEN 105

90%

9

Hoe willen millennials

Vrouw en 3 kinderen

Hoe willen millennials wonen?

7. in welke soort woning woont u Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Vrouw en 3 kinderen

Antwoord

Antwoorden

Rat

44

20

7. in welke soort woning woont u een appartement

Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

een studenten kot

Antwoorden

Ratio

25

11,4

44

21 20 %

9,5

een studenten kot een half open bebouwing

25

11,4 % 25

11,4

een rijwoning

21

9,5 %

een half open bebouwing

25

11,4 %

107

48,6 %

6

2,7 %

Antwoord

een rijwoning een appartement

een vrijstaande woning Andere

een vrijstaande woning Andere

44 (20%)

107

48,6

6

2,7

44 (20%) 25 (11,4%) 25 (11,4%)

21 (9,5%)

21 (9,5%)

25 (11,4%)

25 (11,4%)

107 (48,6%)107 (48,6%) 6 (2,7%)

6 (2,7%)

0%

0%

5%

10%

5%

15%

10%

20%

15%

25%

30%

20%

35%

25%

40%

30%

45%

35%

50%

55%

40%

60%

45%

65%

50%

70%

75%

55%

80%

60%

85%

65%

90%

95%

70%

100%

75%

Boerderij Garage omgebouwd tot woning in afwachting tot start bouwen van eigen woning Boerderij Het zijn eigenlijk 2 appartementen met tuin.

Garage omgebouwd tot woning in afwachting tot start bouwen van eigen woning Studio Het zijn eigenlijk 2 appartementen met tuin.

Een duplex Studentenkot in Gent, appartement in Ternat Studio

Een duplex Studentenkot in Gent, appartement in Ternat

Hoe willen millennials wonen?

8. Huurt u of bent u eigenaar van u woning Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Antwoord

Antwoorden

Ratio

ik huur

55

25 %

ik ben eigenaar van mijn woning

66

30 %

ik woon bij mijn ouders

96

43,6 %

Andere

8

3,6 %

55 (25%) on-line enqueten gratis – www.survio.com

17

66 (30%) 96 (43,6%) 8 (3,6%) 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

Ik ben een resident en kan dus voordelig wonen in een appartement in een studentenwoning.

106mijn partner is eigenaar, ik woon in.

on-line enqueten gratis – www.survio.com Ik ben eigenaar van een woning die ik momenteel verbouw maar niet bewoonbaar is Partner is eigenaar

70%

75%

80%

85%

90%

95%

100%

80%

85%

90%

95

Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

Antwoord Antwoord Antwoord

8. Huurt u of bent u eigenaar van u woning ik huur ik huur ik huur

Antwoorden Antwoorden Antwoorden Ratio

Ratio

R

55 25 %

25 %

2

55

Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

ik ben eigenaar van mijn woning ik ben eigenaar van mijn woning ik ben eigenaar van mijn woning

55

66

Antwoord

Antwoorden

ik woon bij mijn ouders ik woon bij mijn ouders ik woon bij mijn ouders

96

66

66 30 %

30 %

3

96

96 43,6 %

43,6 %

43

8

830 %3,6 %

3,6 %

3

Ratio

ik huur

55

ik ben eigenaar van mijn woning

66

55 (25%) 55 (25%) ik woon bij mijn ouders

96

43,6 %

66 (30%)

8

3,6 %

Andere Andere Andere

55 (25%)

Andere

66 (30%)

66 (30%)

8

25 %

96 (43,6%) 96 (43,6%) 8 (3,6%) 0%

8 (3,6%)

55 (25%)

96 (43,6%)

66 (30%) 5% 0%8 (3,6%) 10% 5% 15% 10%20% 15%25% 20%30% 25%35% 30%40% 35%45% 40%50% 45%55% 50%60% 55%65% 60%70% 65%75% 70%80% 75%85% 80%90% 85%95% 90%100%95%

0%

5%

10%

96 (43,6%) 15% 20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

100%

90%

95

8 (3,6%)

Ik ben een resident en kan dus voordelig wonen in een appartement in een studentenwoning.

Ik ben een resident en kan dus voordelig wonen in een appartement in een studentenwoning.

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% mijn partner is eigenaar, ik woon in. mijn partner is eigenaar, ik woon in.

Ik ben een resident en kan dus voordelig wonen in een appartement in een studentenwoning.

Ik ben eigenaar van een woning die ik momenteel verbouw maar niet bewoonbaar is Ik ben eigenaar van een woning die ik momenteel verbouw maar niet bewoonbaar is mijn partner is eigenaar, ik woon in.

Ik ben een resident en kan dus voordelig wonen in een appartement in een studentenwoning.

Partner is eigenaar Partner is eigenaar mijn partner is eigenaar, ik woon in.

Ik ben eigenaar van een woning die ik momenteel verbouw maar niet bewoonbaar is samen inwonend samen inwonend Ik ben eigenaar van een woning die ik momenteel verbouw maar niet bewoonbaar is Partner is eigenaar Partner is eigenaar Mijn ouders zijn eigenaar van de woning Mijn ouders zijn eigenaar van de woning samen inwonend samen inwonend Woning van partner Woning van partner Mijn ouders zijn eigenaar van de woning kot: hurenMijn ouders zijn eigenaar van de woning kot: huren

90%

95%

100%

Woning van partner Woning van partner kot: huren kot: huren

9. Indien u huurt: zou u in de toekomst graag een woning kopen?

9. Indien u huurt: zou u in de toekomst graag een woning kopen?

Meerkeuze, Antwoorden 132x, onbeantwoord 88x Meerkeuze, Antwoorden 132x, onbeantwoord 88x 9. Indien u huurt: zou u in de toekomst graag een woning kopen?

9. Indien u huurt: zou u in de toekomst graag een woning kopen?

Meerkeuze, Antwoorden 132x, onbeantwoord 88x

AntwoordMeerkeuze, Antwoorden 132x, onbeantwoord 88x Antwoord Antwoord

Antwoorden Antwoorden Antwoorden

Ratio

Ratio

Ratio

106 106 80,3 % 80,3 % een grond kopen en zelf bouwen een grond kopen en zelf bouwen Ja, ik zou graag een woning kopen 106 80,3 % een grond kopen en zelf bouwen Antwoord Antwoorden R niet van toepassing niet van toepassing neen, ik wil graag blijven huren neen, ik wil graag blijven huren 4 4 3,0 % 3,0 % niet van toepassing neen, ik wil graag blijven huren 4 3,0 % Eigen woning bouwen Eigen woning bouwen Ja, ik zou graag een woning kopen 106 18,2 % 18,2 % 80 een grond kopen en zelf bouwen Eigen woning bouwen Andere Andere Andere 24 2424 18,2 % Later zou ik graag een woning kopen Later zou ik graag een woning kopen Later zou ik graag een woning kopen niet van toepassing neen, ik wil graag blijven huren 4 3 Ik ben zo ver nog niet Ik ben zo ver nog niet 106 (80,3%) 106 (80,3%) Ik ben zo ver nog niet 106 (80,3%) Eigen woning bouwen Ja, net gekocht.

Ja, net gekocht.

Ja, net gekocht.

Andere 24 18 4 (3,0%) 4 (3,0%) 4 (3,0%) Later zou ik graag een woning kopen (2x) ik huur niet (2x) ik huur niet (2x) ik huur niet 24 (18,2%) Hoe willen millennials wonen?

24 (18,2%) 24 (18,2%) Hoe willen millennials wo Hoe willen millen 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%106 (80,3%) 50% (2x) Huur niet 55% 60% 65%Ik ben zo ver nog niet 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100% 0% 5% 0% 10% 5% 15% 10%20% 15%25% 20%30% 25%35% 30%40% 35%45% 40% 50% 45% 55% 50%60% 55%65% 60%70% 65%75% 70%80% 75%85% 80%90% 85%95% 90%100%95% 100% (2x) Huur niet (2x) Huur niet (2x) nvt (2x) nvtJa, net gekocht.

4 (3,0%) (2x) nvt (3x) Nvt een grond kopen en zelf bouwen (3x) Nvt (3x) Nvt(2x) ik huur niet 24 (18,2%) Hoe wi een grond kopen en zelf bouwen een grond kopen en zelf bouwen wij hebben al een woning gekocht niet van toepassing 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%wij hebben al een woning gekocht 45% wij hebben al een woning gekocht 50% (2x) Huur niet 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% 90% 95 niet van toepassing niet van toepassing (2x) Ik huur niet Eigen woning bouwen (2x) Ik huur niet (2x) Ik huur niet (2x) nvt Moet akte tekenen Eigen woning bouwen Eigen woning bouwen Later zou ik graag een woning kopen Moet akte tekenen Moet akte tekenen In de toekomst zou ik graag een woning kopen.

(3x) Nvt on-line enqueten gratis – www.survio.com 18 Later zou ik graag een woning kopen Later zou ik graag een woning kopen Ik ben zo ver nog niet een grond kopen en zelf bouwen Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

In de toekomst zou ik graag een woning kopen. on-line enqueten gratis – www.survio.com on-line enqueten gratis – www.survio.comIn de toekomst zou ik graag een woning kopen.

18 18 wij hebben al een woning gekocht Ja, net gekocht.

Ik ben zo ver nog niet Ik ben zo ver nog niet niet van toepassing NVT Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

(2x) ik huur niet Ja, net gekocht.

Ja, net gekocht.

(2x) Ik huur niet Eigen woning bouwen De toekomst is té onzeker om daar al over na te denken...

NVT NVT (2x) Huur niet (2x) ik huur niet (2x) ik huur niet Moet akte tekenen Eerst huren dan kopen Later zou ik graag een woning kopen (2x) nvt De toekomst is té onzeker om daar al over na te denken...

De toekomst is té onzeker om daar al over na te denken...

(2x) Huur niet (2x) Huur niet In de toekomst zou ik graag een woning kopen. on-line enqueten gratis – www.survio.com (3x) Nvt Ik ben zo ver nog niet Eerst huren dan kopen Eerst huren dan kopen (2x) nvt (2x) nvt Ja, ik zou graag een woning kopen Ja, ik zou graag een woning kopen

wij hebben al een woning gekocht

Ja, net gekocht.

(3x) Nvt (2x) Ik huur niet (3x) Nvt (2x) ik huur niet wij hebben al een woning gekocht wij hebben al een woning gekocht Moet akte tekenen (2x) Huur niet (2x) Ik huur niet (2x) Ik huur niet In de toekomst zou ik graag een woning kopen.

(2x) nvt Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

Moet akte tekenen Moet akte tekenen NVT In de toekomst zou ik graag een woning kopen.

In de toekomst zou ik graag een woning kopen.

(3x) Nvt De toekomst is té onzeker om daar al over na te denken...

Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen. wij hebben al een woning gekocht NVT Eerst huren dan kopen NVT (2x) Ik huur niet De toekomst is té onzeker om daar al over na te denken...

De toekomst is té onzeker om daar al over na te denken...

Moet akte tekenen Eerst huren dan kopen Eerst huren dan kopen In de toekomst zou ik graag een woning kopen.

Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

NVT

Ik huur niet en ben ook niet van plan dat te doen.

NVT De toekomst is té onzeker om daar al over na te de Eerst huren dan kopen

BIJLAGEN 107

Hoe willen millennials wonen?

10. Waar kan u zich het beste in vinden: Semantische differentiaal, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x 1 veel verdienen

2

3

4

4 90 112 14 (1,8 %) (40,9 %) (50,9 %) (6,4 %)

een job die je graag doet die minder 78 109 28 5 verdient (35,5 %) (49,5 %) (12,7 %) (2,3 %) van thuis uit werken klein wonen met meer financiële vrijheid

wonen in een stad

18 (8,2 %)

66 105 31 (30 %) (47,7 %) (14,1 %)

81 113 26 (36,8 %) (51,4 %) (11,8 %)

0

veel vrije tijd een job die je minder graag doet en meer verdient op je bedrijf werken Groot wonen maar krapper bij kas zitten

40 73 56 51 (18,2 %) (33,2 %) (25,5 %) (23,2 %)

wonen in een dorp

ruimtes delen en de kosten van de 16 51 85 68 geen ruimtes delen en het volledige bedrag van de woning drukken (7,3 %) (23,2 %) (38,6 %) (30,9 %) woning betalen 66 op meerdere plekken wonen de komende 41 30 jaar (18,6 %) (30 %)

66 47 (30 %) (21,4 %)

Op 1 plaats wonen de komende 30 jaar

een privé woning met een kleine private 75 68 56 21 een privé woning met een grote tuin die je deelt met de tuin (34,1 %) (30,9 %) (25,5 %) (9,5 %) buren niet moeten lenen (of voor een korte termijn lenen) maar 92 35 7 een lening van 20 jaar aangaan en je 86 wel grote toegevingen doen betreft de woning (grootte, eigen droom woning kunnen kopen (39,1 %) (41,8 %) (15,9 %) (3,2 %) ligging) 127 19 5 de grootte van de woning is belangrijker dan de ligging de ligging van de woning is belangrijker 69 dan de grootte van de woning (31,4 %) (57,7 %) (8,6 %) (2,3 %) van de woning 2,6

veel verdienen

een job die je minder graag doet en meer verdient

2,7

van thuis uit werken

op je bedrijf werken

1,8

klein wonen met meer financiële vrijheid

Groot wonen maar krapper bij kas zitten

2,5

wonen in een stad

wonen in een dorp geen ruimtes delen en het volledige bedrag van de woning betalen

2,9

ruimtes delen en de kosten van de woning drukken

2,5

op meerdere plekken wonen de komende 30 jaar een privé woning met een kleine private tuin

2,1

een lening van 20 jaar aangaan en je eigen droom woning kunnen kopen

1,8

de ligging van de woning is belangrijker dan de grootte van de woning

Op 1 plaats wonen de komende 30 jaar een privé woning met een grote tuin die je deelt met de buren

de grootte van de woning is belangrijker dan de ligging van de woning

1,8 1

2

on-line enqueten gratis – www.survio.com

108

veel vrije tijd

1,8

een job die je graag doet die minder verdient

2.5

3

4

20

(31x) 4 (68x) 3 (3x) 10 (2x) Vier (24x) 2 3 à 4 plaatsen +- 5 verschillende woonplaatsen (7x) 6 3 à 4

Hoe willen millennials wonen?

3 a 4 (7x) 1 Op 3 plaatsen

3 als ik mijn huidige woonplaats meetel 11. Op hoeveel plaatsen denkt u te wonen tussen uw 18de en u 60ste?

Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

Ik schat tussen de 5 à 6 Een vijftal, maximaal

(3x) 7

Op éénzelfde plaats

Op 2 of 3

3 a 4: thuis bij ouders, een appartement huren, een woning kopen, ...

(25x) 5

2, max. 3

(31x) 4

1-10 alles kan

(68x) 3

2, appartement nu en binnenkort woning

(3x) 10

1-3

(2x) Vier

(4x) 8

(24x) 2

minstens meer dan 1

3 à 4 plaatsen

al zeker 3, ik hoop dat het max. oploopt tot 5

+- 5 verschillende woonplaatsen

Een drietal.

(7x) 6

(2x) 2 of 3

3 à 4

Drie plaatsen

3 a 4

4-5

(7x) 1

2 a 3

Op 3 plaatsen

Op 1 plaats!

3 als ik mijn huidige woonplaats meetel

(2x) 2-3

Ik schat tussen de 5 à 6

15

Een vijftal, maximaal

4: nu bij ouders, dan iets huren, dan woning kopen/bouwen, tegen 60e afhan

Hoe willen millennials wonen?

Van mijn 18de tot mijn 25ste heb ik ondertussen op 4 verschillende plaatsen gewoond. Ik heb totaal geen idee wat er vanaf nu zal gebeuren.

Op éénzelfde plaats Op 2 andere plaatsen gewoond en nu woon ik voor de rest van mijn leven op deze 3e plek 3 a 4: thuis bij ouders, een appartement huren, een woning kopen, ...

1 plaats

2, max. 3

on-line enqueten gratis – www.survio.com

Tussen 18 en 30 op tien verschillende plekken gewoond in zes steden en twee landen, voor de toekomst nog 1 à 3 woningen max

1-10 alles kan

Zo weinig mogelijk verschillende plaatsen

2, appartement nu en binnenkort woning

5 à 6 (zit nu reeds op mijn 3e woonplaats)

1-3 Tussen 1-3 afhankelijk van de financiële situatie (4x) 8 Twee minstens meer dan 1 2 à 3 (max 3) Ik snap de vraag niet goed, wil je weten op hoeveel plaatsen ik denk te wonen tussen nu en 60 (2) of tussen 18 en 60 (3)? Bedoel je dan waar al zeker 3, ik hoop dat het max. oploopt tot 5 mijn domicilie ligt of effectief waar ik (langere periode) verblijf? (+1) En de huidige woonplaats ook? (+1) Een drietal.

Vijf

(2x) 2 of 3

zit nu op 2 gemeentes en 5 plekken (totaal) in de gemeenten. Imisschien nog 1x te verhuizen, maar ben best blij in mijn huidige woonsituatie.

Drie plaatsen

Tussen mijn 18e en nu (28) heb ik op 6 plaatsen (als in verschillende huizen) gewoond. Mogelijk dat ik nog 1x verhuis, maar daarvan ben ik 4-5 absoluut niet zeker.

2 a 3 2. Huidige woning in functie van gezin let kleine kinderen, in de toekomst eventueel appartementen waar weinig onderhoud aan is (vnl buitenshuis) Op 1 plaats!

Rond de 30

(2x) 2-3

3 of 4 (thuis, eerste appartementje, huis kopen ) maar je weet nooit hoe die relatie afloopt en je verhuist bijvoorbeeld, Daarom 4.

15

Tot op heden ben ik reeds 14x verhuisd dus hopelijk moet ik in de toekomst niet meer verhuizen

4: nu bij ouders, dan iets huren, dan woning kopen/bouwen, tegen 60e afhankelijk van gezondheidstoestand/situatie

Een plaats

BIJLAGEN 109

on-line enqueten gratis – www.survio.com 12. Welke van deze alternatieve woonvormen kent u? (meerdere antwoorden

21

2 Ă 3 (max 3) Ik snap de vraag niet goed, wil je weten op hoeveel plaatsen ik denk te wonen tussen nu en 60 (2) of tussen 18 en 60 (3)? Bedoel je dan waar mijn domicilie ligt of effectief waar ik (langere periode) verblijf? (+1) En de huidige woonplaats ook? (+1) Vijf zit nu op 2 gemeentes en 5 plekken (totaal) in de gemeenten. Imisschien nog 1x te verhuizen, maar ben best blij in mijn huidige woonsituatie.

Tussen mijn 18e en nu (28) heb ik op 6 plaatsen (als in verschillende huizen) gewoond. Mogelijk dat ik nog 1x verhuis, maar daarvan ben ik absoluut niet zeker.

2. Huidige woning in functie van gezin let kleine kinderen, in de toekomst eventueel appartementen waar weinig onderhoud aan is (vnl buitenshuis) Rond de 30 3 of 4 (thuis, eerste appartementje, huis kopen ) maar je weet nooit hoe die relatie afloopt en je verhuist bijvoorbeeld, Daarom 4.

Tot op heden ben ik reeds 14x verhuisd dus hopelijk moet ik in de toekomst niet meer verhuizen Een plaats

12. Welke van deze alternatieve woonvormen kent u? (meerdere antwoorden aanduiden kan) Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Antwoord

Antwoorden

Ratio

200

90,9 %

tiny house

76

34,5 %

meergeneratie woning

169

Andere

21

cohousing

76,8 %

Hoe willen millennials wonen?

9,5 %

Samenwonen met Liza nee Earthships 76 (34,5%) Samenwonen met Liza Geen 169 (76,8%) nee Hoe willen millennials wonen?

Earthships Kangeroo woning 21 (9,5%) Geen 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45%(4x) Kangoeroewoning 50% 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100% Kangeroo woning (3x) Kangoeroe woning (4x) Kangoeroewoning Samenwonen met Liza (2x) kangoeroewoning (3x) Kangoeroe woning nee Geen :-) (2x) kangoeroewoning Earthships Kangoeroewoning, gemeenschapshuis Geen :-) Geen on-line enqueten gratis – www.survio.com kangoeroewonen, abbeyfield wonen, ...

22 Kangoeroewoning, gemeenschapshuis Kangeroo woning containerwoning kangoeroewonen, abbeyfield wonen, ... containerwoning (4x) Kangoeroewoning Kangoeroewoning? :) Kangoeroewoning? :) (3x) Kangoeroe woning Ken de betekenissen niet Ken de betekenissen niet (2x) kangoeroewoning Kangeroowoning Kangeroowoning Geen :-) Kangoeroewoning, gemeenschapshuis kangoeroewonen, abbeyfield wonen, ...

13. Zou u het overwegen om in een van deze woonvormen te leven? (meerdere containerwoning Kangoeroewoning? :) antwoorden aanduiden kan) Ken de betekenissen niet Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x Kangeroowoning 200 (90,9%)

13. Zou u het overwegen om in een van deze woonvorm antwoorden aanduiden kan)

Antwoord

Antwoord

Antwoorden

Ratio

96

43,6 %

ja, cohousing vind ik interessant

ja, cohousing vind ik interessant 13. Zou u het overwegen om in een van deze woonvormen te leven? (meerdere ja, tiny houses vind ik interessant 28 12,7 % ja, tiny houses vind ik interessant ja, meergeneratie wonen vind ik interessant 40 18,2 % antwoorden aanduiden kan) ja, meergeneratie wonen vind ik interessant 90

neen, ik zou zo niet willen wonen Meerkeuze, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x

neen, ik zou zo niet willen wonen

ik ken geen van deze woonvormen

Antwoord

40,9 %

13

5,9 %

Antwoorden

ik ken geen van deze woonvormen

96 (43,6%)

ja, cohousing vind ik interessant 28 (12,7%) 96 (43,6%)

40 (18,2%) ja, tiny houses vind ik interessant

28 (12,7%)

90 (40,9%)

ja, meergeneratie wonen vind ik interessant 13 (5,9%) 0%

5%

10%

15%

20%

25%

neen, ik zou zo niet willen wonen

110

30%

ik ken geen van deze woonvormen

35%

45%

50%

55%

65%

70% 75% 90 (40,9%)

80%

85%

5%

10%

43,6 % 12,7 %

90%

13 (5,9%) 0%

96 (43,6%) 14. wat vindt u het belangrijkste in een woning 28 (12,7%)

60%

96 28 40

40 (18,2%) 40%

Ratio

15%

20%

25%

30%

35%

90

18,2 % 95%

13 40%

100%

45%

40,9 % 50%

5,9 % 60%

55%

65%

ja, cohousing vind ik interessant

96

43,6 %

ja, tiny houses vind ik interessant

28

12,7 %

ja, meergeneratie wonen vind ik interessant

40

18,2 %

neen, ik zou zo niet willen wonen

90

40,9 %

ik ken geen van deze woonvormen

13

5,9 %

96 (43,6%) 28 (12,7%) 40 (18,2%) 90 (40,9%) 13 (5,9%) 0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

95%

100%

14. wat vindt u het belangrijkste in een woning Tekst antwoord, Antwoorden 220x, onbeantwoord 0x SDat alles een plaats heeft Keuken

Hoe willen millennials wonen?

Dat het persoonlijk is aangepast aan je eigen noden

Dat het gezellig en proper is. functionaliteit, sfeer, bereikbaarheid on-line enqueten gratis – www.survio.com (7x) Gezelligheid

23

vrijheid, eigenplek , veiligheid De leefruimte en de tuin Het huiselijke gevoel rommel modern, tuin, locatie, ruimte voor een gezin,... privacy Gezelligheid en het op je gemak voelen.

De mogelijkheid hebben om veel mensen tegelijk uit te nodigen en niet teveel op de buren moeten letten met geluidsoverlast. Een goeie ligging Voldoende ruimte: mijn woning moet niet groot zijn maar ik zou wel voldoende ruimte willen hebben (bv. als ik ooit kinderen heb, wil ik dat ze beide een aparte slaapkamer hebben).

Een thuis om volledig tot rust te kunnen komen.

Een ruime leefruimte waar naast ontspanning ook gewerkt kan worden Functionaliteit, open ruimten, laag energieverbruik Een aangename zitruimte. (kan ook een veranda zijn of zo, een ruimte waar je kan ontspannen) Privacy, ruimte, mensen kunnen ontvangen, comfort, ...

Voldoende licht, openheid en correcte circulatie die de functies in een woning aangenaam verbinden (2x) Thuis voelen De sfeer comfort, je thuis voelen Je eigen ding ermee kunnen doen, je thuis voelen De ligging/ sfeer en beperkt onderhoud Verschillende ruimtes waar je voldoende flexibiliteit hebt om zaken te veranderen doorheen de jaren. (en natuurlijke dat je basisbehoeftes kunnen voldaan worden. slapen, eten, wassen,...) de relatie buiten-binnen, lichtinval (sfeer) en onderlinge relatie tussen verschillende ruimtes (3x) licht veel licht functionaliteit Thuis voelen.

Voldoende vrijheid.

(3x) rust dat je deze kan aanpassen aan je eigen stijl, dat je je er thuis voelt, de stad is gemakkelijk bereikbaar, een eigen tuin Genoeg ruimte en een gezellige sfeer Jezelf erin thuis voelen Gezelligheid, basisconfort, handige inrichting Een aangename leefruimte Comfort & een kleine privĂŠ buitenruimte (hoeft geen tuin te zijn)

BIJLAGEN 111

Hoe willen millennials wonen?

Uzelf thuis voelen Dat deze gezellig is ingericht, modern is en van alle comfort voorzien is U thuis voelen, een huis een thuis laten voelen. Gezellig inrichten.

Tot rust komen; een eigen plek hebben waar je je thuis kan voelen Openheid, ruimte Gezelligheid en veiligheid Dat ze goed afgewerkt is: geen verdoken kosten door goedkope loodgieterij en dergelijke.

Hygiëne, geen schimmel, comfort (geen lekkende kranen,...) voldoende leefruimte en daglicht, warmte en gezelligheid licht en ruimte Dat het een THUIS is voor mij en mijn man (en later voor de kinderen).

(2x) Ruimte praktisch en rustgevend Er uw eigen stek van maken, een tuin hebben, Dat men er zich thuis voelt, maar ook hoe het er uit ziet.

Praktische indeling en verdeling van ruimte Ruimtelijkheid. Gedeelde ruimtes maar genoeg privacy mogelijkheden Ruimte voor uw eigen ding te doen. Rust.

Een plek waar je je op je gemak voelt, op een plaats waar je graag bent. Dus vooral ligging. De rest maak je er zelf van.

Ruimte en licht.

Het "thuis-gevoel" Privé, rust, gezellig Ruimte, niet te krap Dat je jezlef er thuis voelt.

Dat je jezelf er op je gemak voelt Voldoende leefruimte, privacy, comfortabel leefruimte Licht, locatie, ruimtelijkheid, berging Ruimte, licht, natuurlijke materialen, praktische indeling, open ruimte, goed geïsoleerd, omgeving (4x) Licht (4x) ligging daglicht Voldoende ruimte en licht Open, grote ruimtes. Veel licht. keuken en badkamer Veel natuurlijk licht Omgeving Voldoende ruimte om ieder je eigen ding te kunnen doen, maar ook niet té groot: je moet niet te veel ruimte hebben om niet te weten wat je ermee kan. Verder liefst open ruimtes.

112 Liefst voldoende grote tuin waar kinderen kunnen spelen.

Hoe willen millennials wonen?

Het moet gezellig, maar ook functioneel zijn. Voldoende aparte ruimtes (hoeven niet per se groot te zijn), zodat men zich kan afzonderen indien gewenst.

De ligging, goede keuken + badkamer Bouwkwaliteit, leefcomfort, ruimte, sfeer.

U thuis voelen in een leuke omgeving. Fijn voor de orders EN de kinderen.

Privacy,ruimte,praktisch Het moet als een thuis kunnen aanvoelen Energiezuinig Goed onderhouden Plaats Veel open ruimtes en een goede licht inval.

Een open huis waar je toch genoeg privacy hebt. Ook moet het voldoende belicht en groot zijn. ruimte bewoonbare oppervlakte.

Voldoende lichtinval Mogelijkheden tot aanpassingen Licht, open ruimtes en tuin Ver kunnen kijken rust, comfort, licht Persoonlijke touch, eigenheid,...

Levensomstandigheden en een kleine of gedeelde tuin Tuin en rustige omgeving (platteland) Voldoende ruimte en een tuin.

Voldoende bewegingsvrijheid Hoge plafonds, lichtinval en openheid (zorgt voor sfeer en ruimte) Gezelligheid en functionaliteit Veel licht en ruimte, een goed geĂŻsoleerd huis wat energiezuinig kan worden onderhouden.

Ruimtelijk kwaliteit, licht inval Gevoel, sfeer, warmte, goede lichtinval Tuin/terras, ruimte, gezelligheid, warmte Ruimte om samen te zijn met anderen (familie, vrienden, buren, gezin, ...)

Gezelligheid waar ook mijn vrienden zich thuis voelen en genoeg ruimte om creatief men ding te kunnen doen. :) Liefst veel mooie meubels en een interessant interieur!! lichtinval en mooie ramen en deuren Gezellig en praktisch Gezellig ingericht naar mijn smaak, leuke omgeving, geen last van lawaai (buren, drukke straat...)

Ruime living eetkamer Dat ik er mij thuis voel en veilig voel Sfeer en gezelligheid in combinatie met voldoende ruimte

on-line enqueten gratis – www.survio.com

26

BIJLAGEN 113

Hoe willen millennials wonen?

gezellig, uitstraling, functioneel De woning zelf moet vooral gezellig zijn. Grote woningen lijken me niet meer van deze tijd, de ligging vind ik persoonlijk belangrijker, in mijn geval is dat dicht bij de stad.

Genoeg opbergruimte De ruimtes goed benutten Voldoende ruimte binnenshuis Ruimte, comfort Gezelligheid en comfort identiteit vrijheid functioneel en veel licht Huiselijke sfeer, gezelligheid Een propere badkamer, geen vochtvlekken en een grote keuken.

Een tuin, terras of balkon om naar buiten te kunnen dat ik me er thuis voel Centrale ligging, duurzaam, veel licht, praktisch (dus niet te groot) Ruimte, comfort, ligging Het gevoel van "thuis" komen Ruimte, kwaliteit (materialen en isolatie), praktische indeling, privacy degelijkheid: geen vocht problemen, veilige elektriciteit, minimum aan isolatie Aangenaam gevoel van ruimte, voldoende licht en een tuin (hond) badkamer en keuken Dat alles voorhande is wat je dagelijks nodig hebt.

Een eigen ruimte hebben Ruimte en ontspanning eco friendly Keuken, rust, ligging eigen ruimte persoonlijkheid compactheid, ligging, keuken Rust Grote woonkamer en tuin Comfort, gezelligheid, betaalbaar rustig en relatie met de omgeving je eigen plek Flexibiliteit Ruimte, afzonderlijke ruimtes, enige luxe en modern gezelligheid licht, open ruimtes, compactheid De sfeer, gezelligheid, thuis voelen in de woning on-line enqueten gratis – www.survio.com

114

27

Hoe willen millennials wonen?

ruime leefruimte, praktische keuken, wasruimte Ruimte,gezelligheid,gemakkelijk onderhoudbaar, thuis voelen Thuis gevoel Keuken, badkamer en tuin Dat ze goed gelegen is (in de stad), in een levendige buurt. Dat er buiten een (klein) terras is.

Praktische inrichting (ook in onderhoud) en mooi voor het oog en economisch Ruimte, licht Gezelligheid en natuurlijk licht een thuis PrivĂŠ Dat ik er mij veilig en thuis voel.

Goed contact met de buren.

Dat de woning open is en dat er veel lichtinval is. rust!

Privacy en open ruimten Voldoende ruimte om jezelf te kunnen zijn Praktisch ingericht, eigen ruimte Een ruimte voor jezelf Keuken, badkamer en voldoende ruime slaapkamers Locatie,groen,licht,rust comfort, licht, ruimte eigen plek, met tuin en met voldoende dingen om te doen in de buurt voor mezelf als voor mijn kinderen.

Privacy De locatie (in delen van Brussel zou ik niet kunnen wonen, plus de locatie moet goede verbindingen hebben met de tram en metro), de aanwezigheid van een terras, een aangename keuken om me goed culinair te kunnen uitleven.

Ligging, groene omgeving, duurzaam gemaakt, veilig , confortabel, zuinig, mooi Gevoel van thuis te kunnen komen Een plekje waar in geleefd mag worden, waar niet alles kaarsrecht moet liggen, privacy, ruimte, emotionele waarde Een thusigevoel met voldoende comfort en ruimte The place where are the house, the garden gezelligheid, praktisch in onderhoud locatie ruimte & comfort Het gezelschap ;) Het gevoel van vrijheid, mijn persoonlijke oase van rust en geordende chaos.

Open ruimtes en veel lichtinval!

Ruime leefruimte, veel glaspartijen, privacy Uiterlijk. Inrichting. Ligging Keuken en tuin Dat het modern is en dat je door de grote van het huis geen afstand houdt van je gezin

on-line enqueten gratis – www.survio.com

28

BIJLAGEN 115

Hoe willen millennials wonen?

Open ruimte (keuken-eetplaats-living) Veel inkomend licht van buiten Ruime tuin Rust, comfort Privacy, vrijheid Ruimte en licht Me er goed voelen Praktische woning en gemakkelijk te onderhouden en gezelligheid Mij thuis voelen Dat het voor iedereen een warme gezellige thuis is waar je je op je gemak kan voelen.

Grote leefruimte met veel licht De sfeer, eigen inkleding die van je huis een thuis make Rustige omgeving Rust en privacy Rust en ruimte Niet alleen een huis, maar ook een thuis

15. aanvullende opmerkingen Tekst antwoord, Antwoorden 28x, onbeantwoord 192x Geen Voor mij maakt de stijl van mijn woning niet uit. Ik zou perfect gelukkig kunnen zijn in een goedkoper huis/appartement dat je naar je eigen stijl inricht.

Als ik ooit veel geld zou uitgeven aan het bouwen of kopen van een huis, dan wil ik wel dat ik volledig past in mijn stijl.

Ik zou graag een aantal jaar in het buitenland wonen/rondtrekken. Een specifieke plek heb ik nog niet meteen in gedachte maar ik wil graag meer van de wereld zien en beleven.

Tussen het wonen bij ouders en een definitieve woning wordt vaak gehuurd maar is vrij duur dus tijdelijke alternatieve woonvormen kunnen wel een oplossing bieden denk ik om deze kosten te drukken (4x) /

Hoe willen millennials wonen?

Succes!

Leuke enquete !

Leef je leven doe wat je wil sta niet stil met de tijd tegen je wil. Moors wouter Cohousing en delen van gemeenschappelijke ruimtes lijkt me vooral interessant voor twintigers, dertigers. Zeker jonge starters, vaak 25 vrijgezellen zijn in mijn ogen bereid een huis te delen om meer financiële ademruimte en leefcomfort te hebben. Ook het sociale speelt hierin in rol, eens als men zich gaat settelen of een gezin sticht gaan ze dit wel minder interessant vinden.

23 Veel succes Liza! Groetjes Leen 24 .Veel succes met het eindwerk!! :) Graag zou ik in een laagenergie of nulenergiewoning wonen De indeling van het huis is belangrijk, het maakt het huis gezellig. En eerder kopen dan huren, want huren is weg gesmeten geld.

Cohousing etc. heb ik geen interesse in doordat ik er nog niet mee in contact ben gekomen In het weekend woon ik bij mijn ouders, in de week woon ik bij mijn vriend en huren we samen een appartement.

Veel succes met je scriptie!

Het is een heel breed en interessant topic. Ik denk voor mij persoonlijk dat de aangehaalde concepten (cohousing/tiny houses/meergeneratiewoning) in bepaalde situaties wel leuk zouden zijn. Een Tiny house zie ik dan eerder als een eerste woning indien ik Het is vooral belangrijk dat de woonst proper is en energie zuinig. volledig alleen ga wonen, met één of meerdere personen (zeker kinderen) zie ik dat minder zitten. Cohousing is een zeer interessant concept, Ik bouw op dit moment een cohousing project met 25 andere gezinnen ( botanico in leuven) maar ik ben redelijk op mijn privacy gesteld dus ik weet niet of het heel interessant is voor mij, maar bijvoorbeeld een stuk tuin delen met buren die in ongeveer dezelfde fase van hun leven zitten, zie ik wel zitten (maar ik ben niet zeker of dat echt de bedoeling is van cohousing :p on-line enqueten gratis – www.survio.com 29 ). Meer generatiewoning lijkt me niks voor mij, gewoon omdat ik vind dat er wel wat afstand mag zitten tussen mezelf en mijn ouders. Ik denk dat ik bij een meergeneratiewoning nog te veel het gevoel zou hebben alsof ik nog 'thuis bij mijn ouders' woon.

Succes!!!

116

nee

Hoe willen millennials wonen?

Laatste antwoord Hoe willen millennials wonen?

Mijn naam is Liza Mullens, ik ben een student architectuur aan de U Hasselt. Ik schrijf mijn masterscriptie over hoe mensen van generatie Y willen wonen.

Als u tussen de 18 en 40 jaar oud bent kan u mij een groot plezier doen en deze korte enquête invullen!

Heel erg bedankt om me te helpen met dit onderzoek voor mijn masterscriptie. Het invullen van de enquête zal ongeveer 5 min duren.

1. Hoe oud bent u?

2. Waar woont u? (gemeente)

3. Waar bent u opgegroeid? (gemeente)

4. werkt u of studeert u? ik ben student ik werk Andere

5. Wat is uw beroep (indien u student bent gelieve ook u studierichting te vermelden)

6. Met wie leeft u samen met mijn ouders met mijn partner met vrienden

Hoe willen millennials wonen?

ik woon alleen Andere

7. in welke soort woning woont u een appartement een studenten kot een rijwoning

on-line enqueten gratis – www.survio.com

32

een half open bebouwing een vrijstaande woning Andere

8. Huurt u of bent u eigenaar van u woning ik huur

BIJLAGEN 117

Hoe willen millennials wonen?

7. in welke soort woning woont u een appartement een studenten kot een rijwoning een half open bebouwing een vrijstaande woning Andere

8. Huurt u of bent u eigenaar van u woning ik huur ik ben eigenaar van mijn woning ik woon bij mijn ouders Andere

9. Indien u huurt: zou u in de toekomst graag een woning kopen?

Ja, ik zou graag een woning kopen neen, ik wil graag blijven huren Andere

10. Waar kan u zich het beste in vinden: 1 2 3 4 veel verdienen een job die je graag doet die minder verdient van thuis uit werken klein wonen met meer financiële vrijheid wonen in een stad ruimtes delen en de kosten van de woning drukken op meerdere plekken wonen de komende 30 jaar een privé woning met een kleine private tuin een lening van 20 jaar aangaan en je eigen droom woning kunnen kopen de ligging van de woning is belangrijker dan de grootte van de woning

veel vrije tijd een job die je minder graag doet en meer verdient op je bedrijf werken Groot wonen maar krapper bij kas zitten wonen in een dorp geen ruimtes delen en het volledige bedrag van de woning betalen Op 1 plaats wonen de komende 30 jaar een privé woning met een grote tuin die je deelt met de buren niet moeten lenen (of voor een korte termijn lenen) maar wel grote toegevingen doen betreft de woning (grootte, ligging)

Hoe willen millennials wonen?

de grootte van de woning is belangrijker dan de ligging van de woning

11. Op hoeveel plaatsen denkt u te wonen tussen uw 18de en u 60ste?

12. Welke van deze alternatieve woonvormen kent u? (meerdere antwoorden aanduiden kan) on-line enqueten gratis – www.survio.com

cohousing tiny house meergeneratie woning Andere

13. Zou u het overwegen om in een van deze woonvormen te leven? (meerdere antwoorden aanduiden kan) ja, cohousing vind ik interessant

118

ja, tiny houses vind ik interessant ja, meergeneratie wonen vind ik interessant neen, ik zou zo niet willen wonen

33

op meerdere plekken wonen de komende 30 jaar een privé woning met een kleine private tuin een lening van 20 jaar aangaan en je eigen droom woning kunnen kopen de ligging van de woning is belangrijker dan de grootte van de woning

Op 1 plaats wonen de komende 30 jaar een privé woning met een grote tuin die je deelt met de buren niet moeten lenen (of voor een korte termijn lenen) maar wel grote toegevingen doen betreft de woning (grootte, ligging)

Hoe willen millennials wonen?

de grootte van de woning is belangrijker dan de ligging van de woning

11. Op hoeveel plaatsen denkt u te wonen tussen uw 18de en u 60ste?

12. Welke van deze alternatieve woonvormen kent u? (meerdere antwoorden aanduiden kan) on-line enqueten gratis – www.survio.com

33

cohousing tiny house meergeneratie woning Andere

13. Zou u het overwegen om in een van deze woonvormen te leven? (meerdere antwoorden aanduiden kan) ja, cohousing vind ik interessant ja, tiny houses vind ik interessant ja, meergeneratie wonen vind ik interessant neen, ik zou zo niet willen wonen ik ken geen van deze woonvormen

14. wat vindt u het belangrijkste in een woning

15. aanvullende opmerkingen

on-line enqueten gratis – www.survio.com

34

BIJLAGEN 119

Focusgesprekken Gesprek 1: Mensen die in Brussel architectuur studeren Na het afstuderen, zou je graag tuis blijven wonen om nog te sparen of zou je liever meteen uit het huis gaan?

LEEN: ik wil thuis gaan wonen maar hangt af van de omstandigheden en de mening van haar vriend.

CECILE: Ik heb daar nu geen geld voor en ik heb geen reden om uit het huis te gaan, ik heb geen vriendje of zo, dus ik blijf voorlopig thuis wonen totdat alles op zijn poten valt.

Jullie zouden het geen probleem vinden om te huren?

EVA: ik vind dat geen probleem CECILE: ik vind da ook geen probleem JONI: maar dat is puur om u relatie te testen. Als ik alleen zou zijn zou ik misschien al sneller nadenken om iets te kopen.

EVA: mij lijkt da ook gewoon tof om niet per se met u lief maar met vrienden samen te wonen dus bijvoorbeeld met vier in een huis omdat da gewoon makkelijker is om te betalen.

En zou je dat ook zien zitten als je een relatie hebt om een woning te delen, of ruimtes te delen?

120

JONI: ik denk dat dat niet werkt CECILE: niet op dezelfde manier als dat ellen zegt, misschien wel semi delen, zoals in hetzelfde huis maar op verschillende verdiepen of zo Als het ontworpen zou zijn voor de functie, dus het is niet gewoon zoals koten.

ELISA: ik zou dat geen probleem vinden tenzij het met onze ouder is, wel met vreemden of vrienden of leeftijdsgenoten, dat wel, maar niet onze ouders.

EVA: ik denk dat ik het dan wel eerder met vrienden zou doen, met nog een ander koppel dat ge kent, met onbekende en dat klikt dan niet JONI: ik denk wel dat vanaf dat je het met koppels doet dat je wel sneller gescheiden gaat leven als in dat je dan met twee tv gaat kijken en eerder dingen apart doen.

CECILE: maar ik denk dat dat ook geen probleem is als je samen een woning deelt en toch dingen gescheiden doet zoals tv kijken, het gaat vooral over de kost.

Maar er zijn ook verschillende vormen van.

Je kan samenwonen en zeggen dat je enkel je slaapkamer apart hebt en de rest deelt maar je kunt ook zeggen dat je alles wel privĂŠ hebt kleinschalig en dan grotere ruimtes en functies deelt. Voor de kosten te drukken zeg je, dat het dan goedkoper is. Is dat het grootste voordeel wat daaruit komt?

EVA: dat en het sociaal contact.

CECILE: ik denk dat als je alleen woont dat je ook wel zorgt voor voldoende sociaal contact.

ELISA: ik heb daar toch schrik voor.

EVA: ma ik vind dat toch anders, ’s ochtend opstaan en gewoon al goedemorgen tegen iemand kunnen zeggen of wetende ik ga naar huis van school en er is iemand dat thuis op mij wacht of zo dat geeft al een volledig anders gevoel dan dat je alleen naar huis moet en nog alleen voor school moet werken (of voor de job) En zouden jullie graag in een stad wonen?

EVA: ja, ik toch wel.

CECILE: ik ook wel.

LEEN: in het begin wel.

JONI: ik ook maar ik heb heel mijn leven in een stad gewoond, ik zou nooit op het platteland wonen CECILE: ik woon nu op het platteland en ik woon daar wel graag maar ik denk dat het wel leuk is als ik nog jong ben om dichter in de buurt van meer functies te wonen.

EVA: ik denk ook dat makkelijker is, alles is dichtbij in een stad. Je moet dan al niet veel geld uitgeven aan benzine voor een auto om u boodschappen te doen of als er dingen te doen zijn, er is zo wat meer voor onze leeftijd te doen terwijl bij mijn thuis in Dilbeek zijn dat vooral chirofuifjes. Je kan

wel op café gaan maar dat is nog anders.

Het is dus vooral voor wat er allemaal te doen is in de stad dan?

CECILE: ja voor het sociaal contact eigenlijk .

EVA: ja want als je in een dorp woont moet je soms toch al naar de stad om iets te doen, om naar de film te gaan of zo.

CECILE: het hangt er eigenlijk vanaf van hoe ver je woont. Ik woon heel landelijk maar als ik 10 minuten rij met de auto ben ik al in een semi stedelijk omgeving. Dus uiteindelijk is het niet echt ver.

ELISA: ik woon ook omringt door een veld maar een straat verder zijn er al winkels en zo ik woon eigenlijk op de buiten in een stadje. Da vind ik wel perfect want stad stad is te druk.

CECILE: ik woon iets te ver want ik neem voor heel veel al de auto omdat ik lui ben (gelach) En zou je dan graag op meerdere plaatsen wonen de komende 10 à 20 jaar of denk je als je eens ergens goed woont dat je daar dan wilt blijven?

ELISA: ik zou alles is willen testen eigenlijk EVA: ik zou wel enkel rond Brussel blijven, gewoon omdat ik hier mijn vrienden heb, familie. Dus ik zou daarom niet speciaal naar Antwerpen gaan om da uit te testen BIJLAGEN 121

ma misschien wel van die buurt trekt me niet zo veel aan, ik verhuis van buurt, dat nu wel. Maar daarom niet van stad.

CECILE: het eerste huis dat ge vindt is misschien ook niet meteen hetgeen dat aan al u verwachtingen voldoet. Ik denk dat iets is dat ge tegen komt En bijvoorbeeld naar het buitenland gaan tijdelijk?

CECILE EN EVA: ik niet JONI: dat hangt van mijn vriend af. Als hij er niet zou zijn zou ik dat misschien wel willen maar niet lang, echt zo maar een jaar dan.

En als je dan zou huren in het begin zou je dat dan zien dat je dat doet omdat je niet genoeg geld hebt om te kopen of zien als zoektocht naar hoe een waar je wilt wonen?

ELISA: ik zie dat dan wel zo EVA: ik ook CECILE: alle twee wel denk ik. Als je meteen iets koopt en je zijt dat beu na 2 jaar, ik denk dat je nog moet leren hoe je wilt wonen door dingen te testen i.p.v., ik heb nu wel een droomvisie van hoe ik het graag zou willen maar het kan zijn dat als je daar in zit dat da totaal niet is wat je wilt.

LEEN: ik vind da ook zot als mensen meteen iets kopen, of meteen iets bouwen of zo.

Een vriendin van mij heeft als iets gekocht, 122

zelfs zonder haar vriend. En die is nu verplicht alle als je huurt kan je nog sneller veranderen maar als je iets koopt kan da niet.

JONI: of kopen, maar echt iets bouwen meteen. Want ik ken mensen die in een klein huis wonen en die hebben dat wel gekocht maar een paar jaar later verhuizen die naar een veel groter huis en dat is dan het definitieve huis. Ik zou ook eerst iets klein kopen en als u gezin echt uitbreid naar iets groter gaan ELISA: Ik ken iemand en die is nog maar 3 jaar samen met haar vriend en die bouwen nu al een huis, da vind ik echt zot. Hoe lang gaat die relatie nog duren, hoe weten die nu al of ze kinderen willen of niet LEEN: maar ik denk wel dat als ik kinderen heb dat ik wel vanaf dat die er zijn altijd op dezelfde plek zou willen wonen. Want ik ben zelf ook nooit verhuisd en ik vind dat wel belangrijk alle da huis.

ELISA: ik ben 3 keer verhuist en ik vond dat echt niet erg eigenlijk.

JONI: ik denk gewoon dat als u kinderen nog klein zijn en je wilt gewoon groter comfort Ik denk dat er ook nog een verschil tussen verhuizen naar een andere gemeente of gewoon naar een andere woning.

ELISA: ja wij zijn gewoon verhuisd naar een dorp verder

CECILE: ik ben van Antwerpen naar Lier gegaan maar dat was wel net op de overgang van de lagere school naar het middelbaar dus ik moest sowieso naar een andere school dus ik ging sowieso nieuwe mensen leren kennen dus ik vond da uiteindelijk niet erg LEEN: ja bij mij is dat echt een beetje sentimenteel Maar jullie willen uiteindelijk dus wel een huis kopen of bouwen?

ELISA: renoveren JONI: kopen CECILE: ik denk ook eerder kopen en renoveren en verbouwen.

Waarom niet bouwen?

ELISA: er is te weinig plaats CECILE: ik heb graag iets met karakter, en ik vind dat ouderen dingen al karakter hebben, alle niet allemaal maar JONI: ik heb al een aanbod gekregen, mijn papa had een grond en we moesten nu met de erfenis beslissen of we daar later iets wilden bouwen en dat was eng om dat nu al te moeten weten en uiteindelijk heb ik nee gezegd.

LEEN: ik heb het echt al uit mijn hoofd gezet om te bouwen, ik wil een hoeve.

Hoe groot zouden jullie willen wonen?

JONI: ik denk dat dat veranderd, hoe ouder je wordt hoe groter ik zou willen wonen CECILE: ik denk eigenlijk dat ik een oud herenhuis zou willen zoals in Antwerpen aan de leie met een tuin. Want ik woon graag waar ik nu woon, een hoeve, maar als ik denk aan later en ik zoveel werk dat mijn ouders daar ook aan hebben om dat te onderhouden en die tuin bij te houden dan hoeft dat niet voor mij want ik zit wel vaak in mijn tuin maar ik gebruik nooit heel de tuin.

En een lening aan gaan om te bouwen of verbouwen, schrikt dat jullie af? Of denken jullie dat dat er gewoon bij hoort?

LEEN: ik vind dat wel normaal Ellen: ja ik ook wel CECILE: ik vind dat ook normaal maar ik denk dat wij daar nog geen goed beeld van hebben, ik zie da ook aan vriendinnen van mij die alleen zijn gaan wonen hoe moeilijk dat die het hebben om met hun loon en huur te betalen en alles te doen. Ik denk dat ik da gewoon nog niet besef JONI: ja mijn zus moet echt veel afbetalen, ze is eigenlijk boven haar budget gegaan en die ziet daar echt keihard vanaf ELISA: ja mijn papa ook, die betaald al heel zijn leven af en die zei nu nog 10 jaar. Dat BIJLAGEN 123

is wel een slag in u gezicht, de helft van u leven ga je het moeten afbetalen.

EVA: bwa, 20 jaar kan ook he ELISA: maar je kan het spreiden dat je minder afgeeft per maand maar dat duurt langer CECILE: ja ons papa is nu ook 56 of 57 maar die moet ook nog 10 jaar afbetalen en tegen dat je afbetaald hebt hoe oud ben je dan wanneer je eigenlijk kunt beginnen met het loon dat je krijgt dan zben je eigenlijk al met pensioen voordat u huis afbetaald is. Maar wij zijn daar laat gaan wonen ook. Als je het nu koopt en nu de lening aan gaat dan hebt ge over die jaren op een normale leeftijd afbetaald denk ik maar we zijn pas verhuist toen dat ze in de 40 waren, ik was 11.

JONI: bij ons is da wel al een paar jaar afbetaald.

En zou je het dan overwegen om zo een grote lening te vermijden en te zeggen ik neem een lening die ik op 10 jaar kan afbetalen, veel minder geld maar dat ik dan bijvoorbeeld een kleine woning neem, dus dat ik een compromis maak ook veel kleiner te wonen en mij hieraan aan te passen?

ELISA: ik zou dat wel zien zitten dat je niet zo op u geld moet kijken.

LEEN: ik zou toch groter willen wonen en doen wat ik wil want je gaat daar later spijt 124

van krijgen.

CECILE: Ik vind leven wel belangrijk maar ik vind wonen ook belangrijk, ik vind dat ik nu eigenlijk te groot woon als ik daar met 2 zou wonen ma ik wil ook niet mini wonen. Zo gewoon een appartement ofzo, een studio vindt ik te klein ik wil een beetje ruimte JONI: een klein huisje vind ik wel echt okĂŠ EVA: ja ik ook maar ik zie me daar niet heel mijn leven wonen.

JONI: nee natuurlijk niet maar toch de eerste 10 jaar of zo en dan. Gewoon niet meteen een kast van een huis.

EVA: maar zo een loft of zo heeft ook al meer ruimte vind ik.

JONI: dat is waar ma da vind ik gewoon niet realistisch. Ik zou da later willen dan, als ik meer geld heb ma ik zou da nooit in het begin willen omdat da niet realistisch is volgens mij.

ELISA: een groot huis vraagt ook kei veel onderhoud. En dan zijt ge gewoon slaaf van u huis omdat ge groot wilt wonen.

CECILE: het kan zijn dat je genoeg geld hebt voor een kuisvrouw maar daar ga ik niet op rekenen.

Ik heb enkele krantenartikelen bij om te kijken wat jullie reacties hierop zijn.

1.Kleiner wonen is de toekomst, vandaag woont een Belg op gemiddeld 120m2 , dat is 40% ruimer dan elders in de wereld, het buitenlands gemiddelde is 80 m2 in de toe-

komst zou dat nog minder worden, ook bij ons. http://www.radio2.be/artikel/kleinerwonen-is-de-toekomst ELISA: wij wonen precies voor groter als 120m2 CECILE: 85 of 65 is wel heel klein, hoe groot is jullie kot, mij slaapkamer is al 16!

EVA: ik denk wel dat da meevalt CECILE: ik vindt dat te klein.

ELISA: als u familie eens komt wil ik wel een grote tafel kunnen zetten, ik denk wel dat dat de toekomst moet worden, dat mensen kleiner gaan wonen CECILE: als dat juist gemaakt is en ontworpen JONI: iedereen wilt zo die villa wijken, dat vindt ik erover CECILE: ja als je ziet hoe groot die huizen zijn ELISA: ik denk dat rijken altijd zo zullen willen wonen Maar niet enkel rijken leven zo, wij wonen nu allemaal zo.

EVA: wij leven ook heel anders. In de stad heb je alles dicht bij elkaar, in een drop is da niet zo. Je hebt in het dorp het voordeel van groter te kunnen wonen maar het nadeel van ver te moeten gaan voor dingen.

Goed, heel erg bedankt voor het interessant gesprek.

Focusgesprek 2: Mensen die wonen in Brussel Ik studeer aan de universiteit Hasselt, ik zit in mijn tweede masterjaar architectuur. Het is mijn laatste jaar. Ik ben nu mijn scriptie aan het schrijven en aan mij masterproef.

Dit gaat over hetzelfde onderwerp. Mijn masterproject speelt zich af in Brussel en mijn scriptie gaat over hoe Millennials willen wonen. Millennials zijn mensen van generatie Y mensen die geboren zijn tussen 1977 en 1994. Er is al heel veel onderzoek gedaan over de generatie omdat deze sterk verschilt van vorige generaties. Er is veel literatuur over millennials in de VS maar niet over Vlaanderen. Specifiek over hoe millennials willen wonen en of dit anders is dan de vorige generaties.

JANA: 25 jaar, opgegroeid in Tremolo een echt dorp, ik heb altijd in hetzelfde huis gewoond en nu woon ik hier in Brussel, Cohousing met twee meisjes op een appartement in het centrum van Brussel.

Wat delen jullie?

Ik heb een eigen slaapkamer en badkamer, en de rest delen we met 3.

FIEN: 23 jaar, Opgegroeid in een deelgemeente van Vilvoorde, redelijk landelijk, BIJLAGEN 125

stadsrand. Sinds 3 jaar woon ik in Brussel in een appartement dat ik deel met 2 andere personen, met een gedeelde living, keuken en badkamer. We hebben elk een eigen slaapkamer EMMA: 25 jaar. Ik ben opgegroeid in Zolder een echt dorp. Nu woon ik in Brussel op een appartement met mijn vriend Thijs. Een jaar en een paar maanden nu, daarvoor heb ik wel altijd op kot gezeten in Brussel. Eerst op de VUB, daar deelden we allen buiten de slaapkamer en daarna op een appartement met een vriendin waar ook enkel de slaapkamer privĂŠ was.

TOON Ik ben 24 jaar, ik kom van As, een dorp, en daarna me ik op kot gegaan op de VUB. En nu woon ik samen in een appartement met Franne.

Dus jullie wonen allemaal in Brussel. Wouden jullie specifiek naar een grote stad of zijn jullie blijven hangen na je studies. Hoe is dat gegaan.

EMMA: we hebben hier allemaal gestudeerd dus dat speelt er wel een grote rol in denk ik. Maar we hebben Brussel heel graag.

JANA: Als ik ben beginnen studeren heb ik voor Brussel gekozen omdat de richting die ik wou doen mij het meest aansprak aan de VUB ma ook omdat ik echt, Brussel sprak me enorm aan en ik kende da niet echt en 126

ik wou gewoon iets nieuw. Na mijn studies heb ik terug even thuis gewoond maar ik wou echt heel graag terug snel naar hier komen ma ik heb dan gewacht totdat ik een job had. Ik wou ten eerste terug alleen gaan wonen, niet thuis wonen en ik wou ook echt heel graag terug naar Brussel komen. Ik heb altijd gezegd als ik nu ergens anders een job vind dat niet in Brussel si misschien dat ik dan wel naar daar verhuis maar dat is wel leuk aan Brussel dat het heel centraal ligt dus dat ge vrij gemakkelijk overal naar toe kunt.

LOTTE: Ik was al vertrouwd met de stad, Vilvoorde is dicht bij Brussel. Ik wou graag aan de VUB studeren omdat da ook eens iets anders was dan Leuven en zo en ik ben dan na mijn studies blijven hangen omdat ik kon wonen in het appartement waar ik op kot had gezeten dus ook eigenlijk een appartement van mijn vader dus daardoor was ik ook meer vertrouwd met de stad omwille van die band. En ik kon daar ook gewoon blijven wonen dus da was een goede optie om dan in Brussel te blijven Hangen.

Zouden jullie hier graag willen blijven wonen ook in volgende stadia van jullie leven?

Of zien jullie het als iets voor nu als je jong bent. En later naar naar iets rustiger of naar een andere stad?

JANA: ik wil sowieso nog wel even blijven,

nu ook vooral heel veel van mijn vrienden wonen nog hier en moest dat veranderen zou ik misschien ook wel wegtrekken ma ik zie mezelf nog wel een tijdje hier wonen zelfs misschien met kinderen. Ma ik kan me ook wel inbeelden dat eens als ik kinderen krijg dat ik dan naar iets rustiger wil maar liefst nog altijd wel rond Brussel. Waar ik gewoond heb, Tremolo, Is echt te ver van de grote steden maar zoals Vilvoorde, Halle zoiets dat je nog dicht bij de stad zit maar inderdaad wel iets meer in het groen zit en iets meer rust en zo.

ROB: ik ben 26 jaar en opgegroeid in Tongeren in Limburg, ik woon nu in Etterbeek, voorlopig nog. Binnenkort hier een straat verder, ik heb een appartement gekocht met mijn vriendin.

FIEN: Voor deze levensfase is het ideaal om hier te wonen maar ik denk dat ik later toch wel de nood ga hebben naar iets ruimer, iets groener. Maar ook iets dat liefst zo dicht mogelijk bij de stad is. Om zo min mogelijk woon-werk verkeer te hebben.

EMMA: Ik merk wel nu al dat ik da later zal nodig hebben, ruimte. Ma ik zou nu nog niet uit Brussel kunnen omdat er gewoon veel te veel te doen is moest ik in een dorp zitten nu dan zou ik me vervelen. Hier kunt ge gewoon buiten en er is altijd iets te doen.

Iemand waar ge mee kunt afspreken. Terwijl in een kleinere stad of dorp is dat minder, vooral het sociale aspect dan.

TOON: ik zou graag nog heel lang in Brussel willen blijven wonen, ik merk wel dat ik wel een stadsmens ben. Volgens mij heeft dat ook te maken met dat ik een soort afkeer ontwikkeld heb voor dorpen. Ik vond dat veel te saai, hier is alles binnen handbereik.

Later op zeker leeftijd misschien toch terug naar een dorp naar de rust. Ik wil dat gerust wel in stadia doen. Van Brussel naar de rand en dan verder. In stappen.

ROB: ik heb daar eigenlijk nog geen idee van, ik weet nog niet waar ik binnen 10 jaar zal wonen. We hebben nu een appartement gekocht dus we willen hier nog wel 10 jaar blijven. We zijn ook met twee om te beslissen. Moeilijk om te voorspellen.

EMMA: in een stad ben je precies nooit alleen, en als je in een klein appartement woont, ik heb da gevoel ook altijd dat ik hier niet alleen ben want ik hoor die, en ik hoor die en ik hoor mensen in de trap en ik weet dat ik ooit wel ga willen dat ik toch ergens met iets meer rust kan wonen.

En zijn er van jullie die graag in een ander land willen wonen, of bepaalde dingen nog gaan ontdekken of ergens anders wonen.

JANA: als die kans zich aanbiedt, ik ben niet honkvast, ik zal het zo zeggen. Ik woon heel graag in Brussel, ik woon graag in BelgiĂŤ maar ik vind het ook leuk om ergens anders te wonen.

BIJLAGEN 127

MAARTEN: ik woon nog bij mij vader maar ik heb altijd in Brussel gewoond, bij mijn papa woonde ik in een appartement bij klein en bij mijn papa in een huis. Ik heb wel altijd in Brussel gewoond.

AARON: ik heb in Namen gewoond, daarna in Oudergem, vervolgens in Overijsel en nu in Watermael-bosvoorde in een appartement.

MAARTEN: ik woon al super lang in Brussel ik vind het wel heel leuk om uit te gaan en zo ma ik moet wel toegeven dat het heel druk is. Als ik terug kom van het werk met de auto. Ik wordt het wel een beetje beu.

Maar het is wel een leuke stad om te wonen, heel dynamisch, veel te doen. Ik weet het eigenlijk nog niet zo goed wat ik in de toekomst zou doen. Misschien eerder tegen de rand van Brussel wonen, om dan af en toe nog naar Brussel te komen. Maar dat weer ik nog niet zo goed eigenlijk.

AARON voor mij het zelfde, ideaal zou ik willen wonen tussen de 10-15 km van het centrum van Brussel.

Is dat dan omdat jullie hier jullie vriendenkring hebben of is het ook echt de stad die jullie aanspreekt.

MAARTEN een beetje van beide. Het is meer een gewoonte dan iets anders. Maar ik heb wel zin om iets nieuw te leren kennen. Misschien niet per se in BelgiĂŤ, misschien een 128

andere stad een ander land.

AARON hangt beide samen, Brussel maakt wel dat ge u vrienden meer kunt zien dat je meer kan doen en allemaal binnen een kleine kern. Toen ik rustiger woonde was er minder te doen.

Hoe kijken jullie naar groot of klein wonen?

Ik veronderstel dat jullie momenteel nog allemaal relatief klein wonen in Brussel.

Sommige van jullie delen ook ruimtes. Naar later toe, zouden jullie zo willen blijven wonen is dat enkel iets voor nu als tussenstap naar een grotere woning?

EMMA: ik kan met niet voorstellen dat ik hier met twee kinderen zou wonen. Want een verdiep lager wonen ze met twee kinderen op dezelfde oppervlakte als ons appartement. Ik denk niet dat da aangenaam is voor die kinderen. Ik vind dat die wel een beetje een eigen plaats moeten hebben.

Das misschien ook omdat wij zo verwend waren, ieder zijn eigen kamer is ook zo het idee in mijn hoofd en denk ik daar toch nog redelijk traditioneel over.

MAARTEN: zo lang ge nog jong zijt kunt ge wel nog hier blijven wonen, ik begrijp u wel volledig, om hier te wonen met kinderen is niet gemakkelijk maar de kanten van Watermael-bosvoorde is wel wat rustiger en ge hebt wel meer ruimte.

EMMA: awel ja, als ge zo wat verder gaat

maar nog steeds in Brussel blijft maar dan langst de andere kant de prijzen in Brussel zijn ook niet normaal, voor een huis bijvoorbeeld.

Wat zouden jullie dan prioritair vinden, dat de ligging goed blijft en dat je daar dan meer voor betaald maar ruimtes te delen om een compromis te maken met de ligging om het betaalbaar te houden of toch eerder klein te wonen en alles privĂŠ te hebben. Of toch liever een compromis maken op de ligging in betaalbaarder gebied.

FIEN: nu wil ik liefst zo min mogelijk tijd spenderen aan onderweg zijn naar mijn werk en zo. Mijn appartement nu is ook ruim, we delen het ook met drie. Ik denk dat er ook veel af hangt van hoe goed ge overeenkomt met u huisgenoten en of ge een koppel zijt of niet. Ma nu liefst zo dicht mogelijk, ik denk dat ik later wel wat meer ruimte zal nodig hebben.

Het is voor mij nu niet betaalbaar om in huis te wonen in Brussel. Niet nu en misschien later ook niet.

En als jullie verder zouden gaan naar waar het veel goedkoper is. Waar jullie voor hett zelfde geld een veel grotere woning zouden kunnen krijgen. Vinden jullie de ligging dan toch belangrijker om toch in Brussel te blijven in een kleinere woning?

JANA: ik zou dan toch eerder voor ligging gaan, dat moet dan niet per se Brussel zijn.

Maar dan zou ik liever op een goede plek wonen dan in een keigroot huis wonen in de middle of nowhere. Alle das persoonlijk.

Ik snap wel dat als ge kinderen hebt dat ge een grotere ruimte wilt en een tuin maar dat moet dan niet per se echt een groot huis zijn.

ROB: We gaan nu ook niet doen als of alles buiten Brussel een dorp is he Neen maar er zijn gewoon goedkopere gebieden om te wonen dan in een grootstad zoals Brussel.

EMMA: Voor veel van ons zal dit in Brussel blijven omdat hier nu eenmaal veel werkgelegenheid is en dan kunt ge kiezen om iedereen dag met de trein te gaan ma da zou ik absoluut niet willen. Van Limburg zeker niet, als ge nu in Mechelen woont dan gaat dat, dat zit er zo tussen in. Maar als u werk echt in Brussel is is het gewoon het makkelijkste om hier te wonen.

Ik weet dat dit moeilijk is, er zijn altijd heel veel factoren die meespelen maar het is om een idee te krijgen wat jullie het belangrijkste vinden, ligging of grootte EMMA: ik denk dat wij nu in de fase zitten waarin we ligging het belangrijkste vinden BIJLAGEN 129

en ook het budget liefst klein houden. In de toekomst kan dat veranderen.

MAARTEN: daarom dat ik ook denk van nog een tijdje in de stad te blijven ook met kinderen, dat kan wel meevallen, zeker de eerste jaren. Maar eens dat er meerdere kinderen zijn gaat ge toch een compromis moeten zoeken en gaat ge denk ik niet in het centrum kunnen blijven. Op zich is kopen in Brussel, Alle ik ben wel bereid om meer geld te investeren aangezien ge da toch altijd kunt terug verkopen. Ook voor de belasting geeft het voordelen.

EMMA: het sociale aspect is hierin ook belangrijk omdat we veel buiten komen hebben we minder ruimte nodig hebben omdat we nog zoveel buiten doen. Eens er kinderen zijn blijf je meer thuis en hecht je meer belang aan u appartement of huis. De ruimte die je hebt. Dat je kinderen eens in een ruimte apart kunnen zitten.

Willen jullie later kopen. Is het doel om een woning of appartement te kopen of vinden jullie het geen probleem om te blijven huren ROB: als ge huurt gooit ge gewoon echt veel geld weg, een huis kopen is eigenlijk een manier van sparen. Zodra ge de mogelijkheid hebt zou het slim zijn om te kopen.

130

Als je een lening aan gaat, dit is bij iedereen anders, kan die 20 tot 30 jaren duren om af te betalen. Hoe kijken jullie naar een lening?

ROB: wij hebben dat nu over 25 jaar maar ge kunt da bijstellen. Wij hebben dat nu op een manier gezet dat we dezelfde levensstandaard kunnen behouden. We geven niet meer geld per maand af dan dat we nu huren en vanaf het moment dat ge opslag krijgt ofzo kan je dit bijstellen.

Je zei net ook dat het dan de bedoeling is dat je daar dan toch 10 jaar woont. Zie je dat dan als iets positief dat je een vaste plek hebt of kijken anderen daar anders naar dat je dan 10 jaar op dezelfde plek ook zou moeten blijven wonen. Zien jullie dit als beperking of net niet?

JANA: ik zie dat wel als een beperking, ik weet nu nog niet wat ik binnen 10 jaar wil.

Ik denk dat als je samenwoont met iemand dat dat al een heel ander verhaal is dan dat ge alleen zijn. Ik ga voor mij nu niet, alle ik snap wel da kopen dat ik daarover moet beginnen nadenken ma nu ik ben daar echt nog niet mee bezig en ik wil me nog niet vastpinnen aan een lening gewoon omdat ik nog niet in die fase zit. Maar ik snap wel dat da wel de volgende stap ooit gaat moeten zijn.

Dus ooit gaat dit sowieso gebeuren volgens jullie, een huis of een appartement kopen en een lening aangaan?

EMMA: ik weet niet hoe je een lening kan vermijden MAARTEN: we kunnen met de lotto spelen.

Heeft er iemand van jullie al over tiny houses gehoord? Tiny houses zijn heel kleine woningen, het is een extreme vorm van wonen, dis maximum 45 m2 groot zijn. Het idee erachter is een tegenreactie tegen de dure woningmarkt. Het speelt zicht vooral in Amerika af. Het idee erachter is dat je zou kunnen wonen zonder lening. Je hebt dus eigen tiny house en ja kan leven zonder te huren en zonder lening maar je woont wel heel Klein, sommige mensen zien dit als iets positief, het minimalistisch leven. Ik toon enkele voorbeelden.

Het gaat er ook over hoe je door iets goed te ontwerpen veel kan doen met een kleine ruimte. Hoe ruimtes heel functioneel gebruikt kunnen worden.

Wat sommige mensen doen is bijvoorbeeld de eerste 10 jaar zo wonen als ze nog jong zijn om te sparen. Wat denken jullie hiervan?

FIEN: eigenlijk vindt ik dat super tof maar ik denk dat ik misschien iets zou hebben na twee weken van alle ik wil da wel pro-

beren. Alles hangt ook af van of je dicht bij een stad woont en ge komt veel buiten, alle hier in BelgiĂŤ is het ook gewoon altijd koud dus dan wilt ge binnen blijven en als je dan zo constant op die muren zit, op een appartement hebt ge da misschien ook al maar ge hebt toch iets meer ruimte denk ik en als u slaapkamer echt is afgescheiden van. Op zich vind ik da een super leuk concept maar ik weet niet of ik het zou kunnen voor een langere tijd.

EMMA: ik zou dta misschien wel kunnen moest ik alleen zijn. Ma als je zo met twee of meer woont hebt ge zowat meer ook u eigen ruimte nodig. Ge moet ruimte hebben voor elke je eigen ding te doen.

Los van het feit of je dit nu een goed concept vind ik het ook de denkoefening maken van wat je zelf prioritair vind. Meer ruimte, of toch iets goedkoper wonen. Het is gewoon belangrijk dat je hier een bewuste keuze kan maken voor jezelf.

EMMA: ik denk dat we zo zijn opgegroeid met het idee van we gaan ooit allemaal een lening aangaan. We hebben daar zo nog nooit echt anders over nagedacht.

ROB: ja ik snap het nadeel van een lening eigenlijk niet. Je betaald natuurlijk rente maar ge hebt ook fiscaal voordeel.

JANA: das gewoon omdat ge daar zo aan vast zitj BIJLAGEN 131

FIEN: ik denk dat een lening niet per se iets negatief is, ge kunt ook u huis later verkopen. Niks verplicht om daar te blijven wonen. Ik denk dat da een beeld is dat aan het veranderen is. Ik zie dat ook in mijn familie. Mijn grootouders hadden een huis en hebben nu opnieuw gebouwd, met alles gelijkvloers en zo en mijn ouders gaan dat binnenkort ook doen. Ik denk dat niet per se iets vaststaand is om daar dan de rest van u leven te blijven wonen. Ge kunt ook u huis verkopen en dan iets kleiner gaan wonen als u kinderen uit het huis zijn.

TOON: ik denk dat onze generatie heel flexibel gaat omspringen met huizen. Dat wij dat sneller zouden verkopen. Dat de reden erachter dat onze kinderen in eenzelfde huis moeten opgroeien dat dat stilaan weg valt.

FIEN: ik denk dat dat in voorgaande generaties ook zo een vaststaand feit was dat ge sowieso ging bouwen. Altijd als ik aan de generatie van mijn ouders denk, die hebben allemaal een huis dat ze zelf gebouwd hebben. Ma ik denk dat da tegenwoordig veel minder is en dat ge daardoor ook misschien minder een band hebt met u huis.

JANA: misschien ook omdat veel van ons hier nu van vrij ver zijn en dan in Brussel komen wonen, dat da misschien ook vroeger, dat ge meer gehecht waart aan de plek waar dat ge woonde en het huis en ik denk dat onze generatie daar veel flexibeler mee zal 132

omgaan dat wij daar minder die emotionele waarde aan koppelen EMMA: ik vind een lening persoonlijk wel iets heel eng.

ROB: ik vind gewoon huren persoonlijk veel moeilijker als iets kopen EMMA: ik zou ook wel iets willen kopen, maar die lening van ge moet iedere maand.

ROB: maar nu moet ge ook iedere maand he EMMA: ja maar dit kunt ge afzeggen en dan zijt ge ervanaf. Een lening weegt zwaar. Stel nu dat ge naar het buitenland wilt gaan. Als ge stopt met huren dan stopt da gewoon.

JANA: en dat is zo wel met die tiny houses vaak is het of huren of een lening en daar koopt ge da is dat van u en ge moet niet huren en geen zware lening aangaan EMMA: ik denk dat dta ook aan onze leeftijd ligt. We zijn nog zo jong. Ge weet nog niet 100% wa je wilt en waar ge terecht gaat komen. Ik denk dat wanneer je dat weet en ouder zijt dat je misschien wel klaar zijt voor een lening.

ROB: Als wij naar het buitenland kunnen ons appartement verkopen en onze lening uitkopen. Da gaat niet van vandaag op morgen maar dat gaat wel EMMA: Als je nog wilt experimenteren met u job of zelfstandig worden met u lening, ik ken iemand met een zware lening en die kan zich niet veroorloven om even zonder werk te zitten, da gaat niet, dan vind ik een

heel eng idee dat ge echt altijd werk moet hebben. Ge hebt geen ruimte om even niet te weten wat ge wilt doen.

ROB: ik denk dat uiteindelijk iedereen toch die stap zet, dan is het beter om het al vroeg te doen.

EMMA: ja er is geen andere keuze ROB: ja echt sparen totdat ge zo een bedrag hebt gaat zelfs niet.

Nog een alternatieven woonvorm, cohousing. Ik weet niet of jullie daar al van gehoord hebben of hoeveel jullie ervan weten?

Cohousing is dat je bepaalde functies en ruimtes delen. Het is een heel effectieve manier om kosten te drukken. Een kot zitten is al een vorm van collectief wonen. Volwassen doen dit nu vaker, maar wel projecten die hier specifiek voor ontworpen zijn. Er zijn veel verschillende vormen van. Voorbeelden getoond.

EMMA: ik vind het wel als je een kleine privĂŠ maar wel met alle functies en dat ge dan een gemeenschappelijk deel hebt. Omdat ge dan kunt kiezen wanneer ge alleen wilt want ge hebt u eigen ruimte maar het is ook leuk om andere mensen te zien en zeker als het verschillende soorten mensen zijn dat ge in de keuken kunt gaan zitten en met mensen kunt praten. Ik denk dat da ook goed is voor mensen die alleen zijn. Of

mensen die geen kinderen hebben dat die in contact kunnen komen met anderen. Ik merk wel dat ik dat wat mis, vroeger waren er meer mensen thuis dan dat er hier thuis zijn en op kot waren er ook altijd veel mensen met veel verhalen en dat vond ik altijd heel leuk ge kunt zelf kiezen wanneer ge da opzoekt en wanneer ge alleen wilt zijn.

En ge kunt meer ter beschikking hebben zoals gereedschap en zo omdat da gedeeld wordt.

FIEN: ik weet niet of da iets voor mij zou zijn ma ik denk dat ik daar wel voor open zou staan het hangt wel veel af van de andere mensen waarmee dat ge in het project stapt.

EMMA: ma ik heb zo het gevoel dat dat nu nog zo vooral geitenwollen sokken en zo zijn. En daar zou ik niet graag mee samen wonen ROB: op het werk moet ge al de hele tijd met mensen omgaan, als ge thuis komt wilt ge gewoon alleen zijn.

EMMA: maar stel dat als ge die mensen kent dan is da toch anders.

JANA: het ding hier in BelgiĂŤ is ook, we nemen gewoon super veel ruimte in, gelijk dat ge zegt, heel veel gezinnen hebben voor elk kind een aparte kamer en in heel veel landen is da gewoon niet zo en ik dat da misschien, er is gewoon geen plaats meer om te blijven bouwen. We zijn steeds met meer en ik denk dat da zo een mentaBIJLAGEN 133

liteiten switch zou moeten zijn. We moeten het een beetje anders doen.

Enkele krantenkoppen: Huizen kopen wordt iets voor 40ers, is dit nog betaalbaar. De voorbije 60 jaren werden huizen in Vlaanderen 48 keer duurder. de prijs steeg per decennium gemiddeld 91%. Het ligt de Vlaming als een baksteen op de maag. Wordt een huis iets voor de happy few?

TOON: ik denk dat da klopt maar de overheid meer zou moeten doen om het voordeliger te maken met fiscale voordelen. Zeker voor de stad, het platteland, het heeft geen zin om daar te wonen. In de stad zijn alle functies dichtbij EMMA: maar als je iedereen in de stad wilt moet iedereen kleiner gaan wonen.

TOON: iedereen zou kleiner en dichter bij elkaar moeten gaan wonen FIEN: ik denk gewoon dat veel Vlamingen het in hun hoofd hebben dat ze een huis willen met een tuin met daarin een tuinhuisje. En ieder huis in de straat is zo en ge zou kunnen zeggen, kom maak van al die tuinen iets gemeenschappelijk of zo, das een mooie gedachte maar dat is moeilijk om te bereiken. Daar is eerst een mentaliteitswijziging voor nodig want hoe mensen nu wonen is naar de toekomst toe niet realistisch. Iedereen wilt ook in hetzelfde ge134

bied wonen, dicht bij de stad maar niet in de stad. Iedereen wilt in die riem rond de steden wonen en dan moet ge inderdaad wel veel spaarzamer met de ruimte omgaan EMMA: veel van mijn vrienden in Limburg hebben al gebouwd. Ik vind da wel jong. Ze willen er volgens mij ook zo vroeg aan beginnen omdat ze weten hoe lang ze zullen moeten afbetalen en ze geen geld willen weggooien door te huren.

De banken laten het ook toe dat mensen zware leningen aangaan, die haalbaar zijn maar toch zwaar zijn om af te betalen elke maand.

Goed, dan zij we rond. Heel erg bedankt voor jullie tijd.

Gesprek 3: mensen afkomstig van Heusden-Zolder Jullie twee wonen al niet meer thuis, hoe hebben jullie beslist om uit het huis te gaan?

ELLA: Ik heb 3 jaar op kot gezeten en daarna moest ik voor mijn stage terug thuis gaan wonen en da ging echt niet omdat ik zo gewoon was om op mezelf te zijn en de rust en thuis was het een heel ander ritme. Dus dan ben ik bij mijn vriend gaan wonen.

Ik had liever eerst terug thuis gaan wonen om te sparen maar dat ging echt niet.

ELINA: We hebben de opties bekeken want voor huren hadden we nog niet genoeg geld dus dan zijn we in een studentenhuis terecht gekomen waar dat we nu resident zijn. We kunnen nu heel goedkoop wonen.

We wouden wel echt graag uit het huis en zijn ook in Leuven gaan wonen. We wouden graag in een stad wonen, zeker voor nu maar ik zie me daar wel niet de rest van mijn leven wonen. Voor nu vindt ik da heel tof. Nu ben ik echt aan het sparen om dan mijn eigen huisje te kunnen kopen, niet bouwen. Ik zou willen dat ik in dat huis dan ook met mijn kinderen zou kunnen wonen.

Niet per se waar ik oud zal worden maar waar mijn kinderen kunnen opgroeien en dan daarna zien we wel.

TIM: en huren wilt ge niet? Want zoals u zus

nu een huis gekocht heeft in haar eentje langst de school waar ze nu werkt. Da is zo overhaast, dan zit ge daar zo aan vast.

ELINA: ma ge kunt wel u huis doorverkopen met de lening. Huren dan heeft elke maand best veel geld af en daar krijgt ge niks van terug maar dan geeft ge veel af aan u lening maar dan is het wel van u.

TIM: ma zo dwingt ge uzelf gewoon om te beslissen omdat ge dan een huis hebt zonder heel ver na te denken.

Ik zou eerst willen huren, ik wil wel op verschillende plaatsen wonen. Stel dat ge nu een huis koopt in zolder, dan kunt ge hier nooit meer weg.

ELINA: mijn vriend zou ook nooit een huis willen kopen, hij zou op verschillende plaatsen in de wereld willen wonen ma ik moet ook rekening houden als ik vast benoemd wil worden als leerkracht moet ik in een scholengemeenschap blijven werken.

TIM: da snap ik wel maar als ge nog niet eens werk hebt, dan kiest ge u job aan de hand van u huis.

ELLA: ik ben blij dat ik nu wat kan sparen terwijl we het appartement hebben want dit is van mijn vriend. Dit gaan we minstens 5 jaar hebben en dan kunnen we samen een woning kopen, een permanent huis. Ik wil echt dat da dan tegoei is en dat we daar dan kunnen blijven. Eerst wil ik zorgen dat een vast job heb.

SARA: ik zou eerst een appartement huren BIJLAGEN 135

dat ik ook kan sparen en dan later wil ik een huis. Een lening schrikt me niet af.

TIM: Mij wel, ik vind gewoon dat dat zo een succes ding is van ik moet mijn eigen huis hebben maar om als je 23 zijt een superzware lening te beginen afbetalen vind ik niet nodig. Ik snap dat huren geld is weggegooid ma ja SARA: tegen mijn dertigste zou ik het leuk vinden om een huis te hebben. Mijn eigen huisje, tuintje. Een vrijstaande woning met tuin.

ELINA: ik ben snel tevreden, een klein huisje is goed. Moet niet vrijstaand zijn. Ik zou niet per se nog in de stad stad willen wonen maar zo eerder tegen de rand.

ELLA: ik zou liefst een vrijstaande woning hebben met een tuin zoals ik zelf ben opgegroeid, dat zou ik ook willen voor mijn kinderen Huizen kopen wordt iets voor 40ers, is dit nog betaalbaar. De voorbije 60 jaren werden huizen in Vlaanderen 48 keer duurder. de prijs steeg per decennium gemiddeld 91%. Het ligt de Vlaming als een baksteen op de maag. Wordt een huis iets voor de happy few?

ELINA: oei oei, we hebben dat als zo eens samen met mijn schoonouders bekeken wat we moeten sparen om een huis te kunnen kopen en ze zeiden ook dat super duur 136

zal worden. En dan schrok ik toch ook even.

Ik wil het wel doen maar ik weet niet of het haalbaar is.

SARA: het huis dat ik in mijn hoofd heb denk ik niet dat haalbaar is.

TIM: zoals onze ouders huizen hebben gezet dat gaat nu niet meer.

Een woonwijk met ieder zijn villa, dat zal niet meer gaan misschien is het niet meer voor onze kinderen maar het duurt geen 3 generaties meer. Grote villa’s zullen bijvoorbeeld opgedeeld worden in wooneenheden, 5 gezinnen in een villa.

Wat denken jullie over het delen van een tuin?

SARA: een tuin delen tot daaraantoe ELLA: een tuin delen vind ik ook nog wel okĂŠ.

SARA: een huis delen zou ik echt heel moeilijk vinden.

Voorbeelden getoond over cohousing.

ELLA: ik blijf da toch moeilijk vinden, ge moet goede afspraken hebben. Ik zou da moeilijk blijven vinden. Ik weet niet of ik dat haalbaar vind.

TIM: das ook iets waar ge aan moet wennen, op zich is da super haalbaar.

SARA: da is misschien iets wat ik zou zien voor in een overgangsperiode. Voor als mijn

kinderen nog klein zijn.

ELINA: ik zie dat wel zitten maar dan moet het echt wel klikken met je medebewoners.

Kleiner wonen is de toekomst, vandaag woont een Belg op gemiddeld 120m2 , dat is 40% ruimer dan elders in de wereld, het buitenlands gemiddelde is 80 m2 in de toekomst wordt dat nog minder, ook bij ons.

ELLA: dat begrijp ik wel. Je ziet ook dat da niet anders gaat er komen steeds meer huizen bij. Bij ons tegen over ook, waar voeger 1 groot huis stond hebben ze nu al 4 huizen gezet. Daar kan ik dus wel inkomen, ik weet niet of ik daar zo blij mee zou zijn. Ik ben het wel al meer gewoon.

Voorbeelden van tiny houses en microappartement.

ELINA: oh dat is wel bom.

SARA: dit vind ik goed voor in het begin voor een tussen periode voor als ik nog geen kinderen heb.

TIM: ik denk dat kinderen gewoon een belangrijk punt zijn hierin.

ELINA: Ik merk nu ook dat ik sommige functies wel echt mis zoals een bureau.

Wat ook belangrijk zijn met zo een ruimtes is dat ze specifiek voor u ontworpen zijn.

Dat die aan u behoeftes aangepast zijn.

ELINA: das ook moeilijk als ge veel materiaal hebt.

SARA: ik zou wel kleiner kunnen wonen denk ik. Da zou ik niet zo erg vinden Mijn masterproef link ik aan mijn scriptie.

Een scriptie is een geschreven werk en een masterproef is een ontwerp. Vinden jullie het okĂŠ als ik mijn eerste concept aan jullie uitleg om jullie mening te weten?

Het situeert zich in Brussel. Ik heb ondervonden dat het veel millennials nog altijd heel belangrijk is om eigenaar te zijn van een eigen woning, dit verschilt enorm met millennials in andere landen. Ik werk met cohousing. Collectiviteit zal ene belangrijk onderdeel worden van het wonen volgens mij. Een gradatie in het delen is het wel belangrijk. Het kunnen samen leven is grotendeels gewoonte en ik ben ervan overtuigd dat als een kind opgroeit in een collectieve omgeving dat ze daar minder moeite mee zouden hebben. Er zijn ook meer mensen die alleen blijven voor deze mensen kan cohousing positief zijn voor de sociale aspecten. Ik werk met 9 locaties in Brussel.

Deze worden allemaal cohousing gemeenschappen met gemengde bewoners. Het idee is dat je je inkoopt op het project met aandelen. Dat je niet eigenaar zijt van een specifieke woning maar dat je eigenaar bent van een deel van het project. Dit maakt het mogelijk om makkelijker van woning te BIJLAGEN 137

veranderen voor de grootte of de ligging.

Dat je enkel de ruimte in neemt die je echt nodig hebt.

Concept getoond.

TIM: ik vind het goed dat ge extra functies hebt zoals een feestzaal. Ruimtes die ge wel nodig hebt maar totaal niet vaak. Wat ik me wel afvraag, stel dat er gezin daar woont en die maken heel veel stuk en onderhouden hun woning niet.

LIZA: dat is zoals bij huren eigenlijk. Ge woont er en draagt er zorg voor en als dat niet zo is moet ge er ook voor opdraaien. Ge moet de unit afgeven zoals ge hem gekregen hebt De flexibiliteit van de units is ook belangrijk en veelheid aan personen uit verschillende stadia in het leven ook.

ELLA: ik vind het een heel mooi concept maar ik moet er wel nog even aan wennen ELINA: maar ik denk iedereen TIM: ik denk dat dat heel goed kan zijn voor u kinderen en zo, wij zijn zo niet opgevoed maar ik denk dat het goed is als kinderen leren om te delen. We zijn eigenlijk allemaal heel verwend, ge hebt u eigen kamer en zo.

Ik denk dat er ook gewoon nog weinig kennis over de verschillende mogelijkheden.

Het zou goed zijn als iedereen specifieker 138

voor zichtzelf nadenkt wat ze belangrijk vinden. Als je bijvoorbeeld niet vaak kookt moet je geen supergrote keuken, maar als je bijvoorbeeld als leerkracht werkt en thuis nog veel moet werken kan een aparte bureau wel belangrijk zijn Voor millennials is eigendom belangrijk maar ook flexibiliteit is een groot punt.

TIM: het is ook een beetje het idee van succes. Als ge 30 jaar zijt en ge hebt nog altijd geen eigen huis dan hebben mensen daar een mening over ELLA: ja dat zit zo wat ingebakken misschien TIM: wat ik vooral vind met een huis kopen, ik snap als ge huurt dat da dan weggegooid geld is en als ge het koopt dat da da u huis is ma als ge dan 60 jaar zijt en u huis afbetaald hebt dan hebt ge ook niks meer aan da geld. Ge kunt da aan u kinderen geven ma dan zijt ge zo aan het sparen voor later kapitaal te hebben maar ELINA: ik denk gewoon als ge kijkt als ge huurt dan zijt ge ongeveer 800 euro kwijt, 400 per persoon. Als ge dan ook nog kinderen hebt dat kost ook veel geld en dan denk ik gewoon dat belangrijk is dat da geld niet weg is. Ik vind voor lange termijn dat het beter is om te kopen want ge hebt da huis dan wel en ge kunt het daarna verkopen.

TIM: das waar ma hoe oud zijt ge eens ge hete hebt afbetaald, das zo nu al beginnen uzelf te beperken om dan later. Dan ben je

nu al aan het werken voor u pensioen.

Ik denk dat eigendom goed is maar dat er meer opties moeten zijn als dat er momenteel beschikbaar zijn.

TIM: een huis is tegenwoordig ook gewone echt heel duur ELINA: die alternatieven, da is nu ook het eerste wat ik daarvan hoor. Zo cohousing dat is de eerste keer dat ik daarvan hoor dus dan denk ik echt dat misschien onze generatie dat we da meer in gang zouden moeten zetten TIM: alle wij wonen nu ook in Limburg he, niet om denigrerend te doen over Limburg ma wij zijn wel later met van die dingen, da is wel gewoon zo.Ik denk ook gewoon met als gij het net aan haalde dat onze mening nu ook al veranderd is met dat ge de concepten meer hebt uitgelegd. In het begin sprak het me niet echt aan ma als ge dan hoort over u concept met u aandelen denkt ge wel van ah oké. Da kan wel werken.

ELINA: ik denk dat veel mensen nu denken huisje boompje beestje, en dat die dan wel horen dat Vlaanderen volgebouwd is ma dat ze denken ah voor mij gaat da niet uitmaken. Dat veel mensen hard denken van ik ga da wel doen en oké het is een probleem maar ik ga het toch doen.

Oké heel erg bedankt voor het leuke gesprek!

BIJLAGEN 139