Puur magazine woi by Gemeente Puurs

puur magazine | extra editie

De Groote Oorlog herdacht in Puurs

Voorwoord

Beste medeburgers, Dit jaar is het een eeuw geleden dat Wereldoorlog I losbarstte. Onze gemeente lag toen in de frontlinie. Meer dan reden genoeg om hierbij stil te staan. We blikken in dit extra nummer van Puur magazine dan ook niet alleen terug op het algemene verhaal van de Groote Oorlog maar we hebben ook aandacht voor de impact van deze oorlog op de gewone Puursenaar toen. Onze gemeente had immers zwaar te lijden tijdens WOI. Zo werd bijvoorbeeld zowat 80% van de 227 woningen in Liezele vernield. Ook in Breendonk, Puurs-centrum en Kalfort moest er vrije ruimte gecreëerd worden voor een vrij schootsveld tussen de forten. Nadien besliste het Belgische leger ook nog om het dorp Liezele volledig af te branden om zo de Duitse soldaten een mogelijke schuilplaats tijdens de gevechten te ontnemen. Wil je hiervoor meer weten? Breng dan zeker een bezoek aan de tentoonstelling ‘Liezele van de kaart’ in de pastorie van Liezele. De oorlog waarvan iedereen in 1914 nog hoopte dat hij maar een paar maanden zou duren, werd een mensonterende strijd. Ruim dertig miljoen slachtoffers vielen tijdens deze vier jaar durende oorlog. Vandaag herinneren restanten ons aan die barre tijden. Monumenten die de gesneuvelden herdenken. Foto’s en dagboekfragmenten die de verhalen van toen vertellen. En in onze gemeente vooral het Fort Liezele als stenen getuige.

Puur magazine - extra editie

We staan in 2014 via verschillende activiteiten stil bij de Groote Oorlog, met oprecht respect voor de Puursenaars die toen leefden en leden onder de oorlogsomstandigheden. Een overzicht vind je midden in dit extra nummer van Puur magazine. En ook naast deze activiteiten kan je voortaan de sfeer van de Eerste Wereldoorlog opsnuiven dankzij een nieuwe fietsen wandelroute in onze streek. Kortom, het verleden is nog altijd voelbaar in onze gemeente. Laten we samen de komende maanden op een serene manier WOI herdenken en ervoor ijveren dat dergelijke wrede omstandigheden zich in ons land en Europa niet meer voordoen.

Koen Van den Heuvel Uw burgemeester

WOI, het verhaal

Terug naar toen: het verhaal van WOI Fort van Liezele anno 1916 (c) Fort Liezele vzw

In 2014 is het honderd jaar geleden dat Wereldoorlog I losbarstte. Een langdurige strijd die ook in onze omgeving woedde. Aan onze forten en schansen, maar ook in de huizen van de Puursenaars zelf.

Moord als steekvlam – ook in België 28 juni 1914: de Oostenrijkse kroonprins, aartshertog Franz Ferdinand, wordt in Sarajevo vermoord door Serviërs. De internationale spanningen lopen op. En zijn voelbaar tot in België. De dag -28 juli 1914- dat de oorlog tussen Oostenrijk en Servië uitbreekt, roept de Belgische regering de soldatenklassen 1910, 1911 en 1912 weer onder de wapens. En wanneer op 31 juli 1914 een Duits ultimatum aan Frankrijk volgt, wordt de volledige mobilisatie afgekondigd.

Soldaten verzamelen zich In de nacht van 31 juli op 1 augustus 2014 en die vroege ochtend zitten de treinen vol jonge mannen op weg naar hun eenheden. Er heerst een … opgewekte sfeer. In de kazerne liggen het uniform en de wapens klaar. ’s Avonds vinden de soldaten in overtal een slaapplaats in een klooster of een school. Op 1 augustus 2014 kondigt Duitsland om half twee ’s middags de Kriegsgefahr Zustand af. De Belgische regering volgt de toestand met argusogen. Een oorlog is nu zeer reëel maar toch verloopt de mobilisatie vrij vlot. Er worden nog meer soldaten opgeroepen – aangevuld met twintigduizend vrijwilligers, want

in België bestond voor 1913 geen algemene dienstplicht. De telegraaf- en telefoonkantoren blijven in deze periode dag en nacht open. Het departement Spoorwegen treft bijzondere maatregelen. En de burgemeesters zetten extra politieagenten en veldwachters, postbodes en gemeentepersoneel in. Het doel? De soldaten zo snel mogelijk bij hun regiment krijgen.

Noodklokken, muntstukken, en bedden van stro Vroeg in de ochtend van 1 augustus 1914 luiden de noodklokken in ons land. Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland! De bevolking spurt naar de winkels om te hamsteren. En huisvaders haasten zich naar de bank om hun geld af te halen – in muntstukken. Want niemand heeft vertrouwen in de waarde van de papieren bankbiljetten. In cafés krijg je pas drank als je munten toont. En tramconducteurs zijn druk in de weer met ‘reizigers’ die er alleen op uit zijn om hun papiergeld te wisselen. Ondertussen houden treinen vol soldaten halt in de garnizoenssteden en gemeenten met versterkingen. In Puurs krijgen honderddertig militairen onderdak bij de zusters ursulinen. De anderen stappen rechtstreeks van het station naar de Forten Breendonk en Liezele. Daarna worden ze nog eens verdeeld over de Schansen Letterheide en Puurs. Ook daar is het zoeken naar een slaapplaats.

Puur magazine - extra editie

WOI in Puurs

Op naar België ... en Puurs

Fort van Liezele ontvangt in 1914 de 5de batterij Vestrigartillerie uit Dendermonde. De soldaten stellen zich op tussen Schans Letterheide en Fort van Liezele. (c) Luc Schokkaert

En dan begint de oorlog pas echt: Duitsland valt op 2 augustus 1914 het neutrale Luxemburg binnen. Diezelfde avond ontvangt de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Davignon een Duitse brief: of België het Duitse leger vrije doorgang wil geven – om een Franse inval te verhinderen? Het is geen vraag, maar een ultimatum. België weigert, maar het Duitse leger steekt op 4 augustus 1914 toch de grens over. De Belgische troepen krijgen het bevel om meteen te schieten op elke vreemde militaire eenheid. In Puurs arriveert intussen de vijfde batterij Vestingartillerie uit Dendermonde. De soldaten stellen zich op tussen Schans Puurs en Fort Liezele. De volgende dagen blijven er soldaten toestromen, terwijl de Belgische genietroepen tussen de forten Breendonk en Liezele een vrije ruimte (een schootsveld) creëren. Opgeëiste burgers kappen er bomen en struiken, en gooien woningen plat. Alles moet tegen de vlakte – eigenlijk ook het dorp Liezele, maar uiteindelijk acht de legerleiding dat toch niet nodig. In Puurs worden er meer dan 120 woningen vernield. Ook het kasteel van burgemeester en graaf de Buisseret Steenbecque de Blarenghien te Breendonk. Dagelijks zakken 300 tot 1.000 inwoners van Londerzeel af naar Fort Liezele, waar ze het schootsveld verruimen en loopgrachten graven.

Puur magazine - extra editie

Zware verliezen Koning Albert I beveelt het veldleger op 18 augustus om zich terug te trekken binnen Vesting Antwerpen. In Puurs denderen vrachtwagens, ambulances en paarden dag en nacht op en aan. Twee dagen later ontvangt de bevolking en het leger in Vesting Antwerpen slecht nieuws: Brussel is in handen van den Duits gevallen! Het moreel –vooral van het leger- moet opgevijzeld worden: koning Albert bezoekt de Forten Liezele en Breendonk op 22 augustus 2014. Maar al snel krijgen de soldaten de volgende opdoffer te verwerken. De 1ste uitval met o.a. de slag bij Imde waarbij het Belgische leger de Duitsers aanvalt, eindigt op 26 augustus 1914 – na twee dagen vechten – desastreus. Ruim vierduizend soldaten zijn gewond, vermist of gedood. Gelijktijdig volgt nóg een mokerslag: op 25 augustus 1914 valt ook het laatste fort van Vesting Namen.

WOI in Puurs

Liezeledorp 9 september 1914. Belgische cavalerie 2de Jagers te Paard soldaten trekken door een afgebrand dorp ©Fort Liezele vzw

De oorlog laat zich op alle vlakken voelen. Het papier is schaars. Uit veiligheidsoverwegingen moet de openbare verlichting uit. En de meisjesschool in Ruisbroek wordt omgevormd tot veldhospitaal, het ursulinenklooster in Puurs tot infirmerie. Mannen tussen de 17 en 60 jaar moeten zich iedere ochtend verplicht melden aan het gemeentehuis. Voor een dagvergoeding van 2,5 frank werken ze mee aan het in verdediging brengen van onze streek. De school in Liezele gaat dicht en de schoolplichtige jongeren kunnen in een Puurse privéschool terecht. Pas in april 1916 krijgt Liezele een noodschool en een noodkerk. Tot dan werd de mis voorgedragen in een van de weinige overeind gebleven woningen. Het

Dagboekgetuigenis van pastoor Van Ginderdeuren Het nationaal comité voor hulp en voeding heeft een vijftigtal noodwoningen bezorgd aan de mensen die zulks volstrekt van doen hadden. In het begin waren ze verspreid in de naburige gemeenten en moest men zo soms meer dan een uur gaan om naar hun werk te komen. Die noodwoningen zijn zeer primitief: muurkes van een halve steen, aaneen gehouden door houten kepers. Ze zijn ook zeer klein. Stal, schuur, of kelder ontbreekt er. Zodat de mensen in de koude veel geleden hebben en veel schade aan hun oogst hadden. Toch hebben de landbouwers altijd moeten leveren, net als in de gemeenten die niet afgebrand waren.

spoorverkeer voor burgers wordt tijdens de oorlog grotendeels geschrapt: er rijden geen treinen meer tussen Mechelen-Terneuzen en Dendermonde-SintAmands. Puurs ligt afgesloten van de wereld, zeker wanneer de Duitsers de telegraaf- en telefoonlijnen doorsnijden.

Antwerpen valt. Puurs en omstreken lijden Het Duitse leger richt in september zijn pijlen een eerste keer op Vesting Antwerpen. Tegen de middag van 4 september hebben de Duitsers de aanwezige Belgische troepen voor de forten haast volledig teruggedreven en zijn de dorpskernen van Liezele en Breendonk bezet. ’s Namiddags bevinden er zich al meer dan tweehonderd Duitse soldaten. De strijd barst in alle hevigheid los. Kanonvuur. Geweerschoten. Brand. Bij de gevechten komen zowel Duitsers als Belgen om het leven.

Waar nu heel wat huizen staan in Liezele-Dorp, was er na de vernietiging van Liezele door de geallieerden alleen maar puin. (c) Linsella

Puur magazine - extra editie

WOI in Puurs

Het station Puurs is de draaischijf van het Belgische leger met lijnen naar Sint-Niklaas, Dendermonde, Mechelen en Antwerpen. Het is onder andere belangrijk bij de aanvoer van de fortgarnizoenen begin augustus 1914 en zorgt begin oktober 1914 mee –samen met de forten- voor de ontsnapping van het Belgische leger richting Ijzervlakte. (c) fort Liezele vzw

Het Belgische leger verbiedt de gevluchte inwoners om ’s avonds naar huis te keren. Het beslist om het dorp Liezele zelf volledig af te branden, en zo de Duitsers een mogelijke schuilplaats te ontnemen. Van de 227 woningen in Liezele worden er 209 vernield. De meeste Liezelenaars vinden onderdak bij familie en kennissen. Anderen vluchten naar het buitenland. Op 28 september 1914 zet het Duitse leger de eindaanval in op Vesting Antwerpen. Een hevig infanterie- en artillerieoffensief maakt deze opmars voelbaar tot achter de Klein-Brabantse forten. Op 1 oktober komen de Rupelbrug en Fort Breendonk in het Duitse vizier: het fort incasseert 117 granaatinslagen. 10 dagen later capituleren Fort Liezele en Schans Puurs. Tegen dan is driekwart van de Puursenaars al gevlucht. Al verweren sommigen anderen zich nog tegen de Duitsers. Zo verstoppen Alfons Aertssen en Frans Raps in Ruisbroek 65 geweren en 125 kilogram kruit. Wanneer hun verzet 3 maanden later aan het licht komt, lopen ze een celstraf van enkele weken op.

Puurs onderdak voor de Duitsers

Vanaf half januari 1915 moet de Duitse bezetter betalen voor kost en inwoon. Net als voor het gebruik van de openbare gebouwen. Al blijft in praktijk het Belgische gemeentebestuur opdraaien voor de kosten. Maar omgekeerd regent het Duitse boetes in Puurs: 875 frank voor het doorknippen van een Duitse telefoonlijn, 50 frank voor het stelen van twee patroontassen, 625 frank voor een aanslag op de spoorlijn Antwerpen–Dendermonde.

Belgische arbeiders naar Duitsland Duitsland kondigt eind 1916 aan dat het 35.000 arbeiders zal deporteren. Het protest dat de kop opsteekt, levert niets op. De herderlijke brief van kardinaal Mercier – die slavenhandel hekelt en oproept tot inkeer – ook niet. Op 11 en 29 november 1916 vertrekken 44 jonge mannen uit Ruisbroek naar Duitsland. Eén ervan overlijdt daar, een andere wanneer hij ziek weer aankomt in België. Ook van de 15 mannen die in Puurs werden opgeroepen, overlijdt één aan zijn ziekte bij terugkomst. En van de 19 opgeroepen Liezelenaars keren er 7 niet meer terug.

Begin oktober 1914 doen de troepen van de Duitse keizer Wilhelm II definitief hun intrede in vrijwel volledig België. Onze burgers moeten hun verplicht onderdak verlenen. De Duitse soldaten laten hun oog vooral vallen op de mooiste gebouwen, die ze vaak volledig inpalmen omdat hun Belgische eigenaars nog op de vlucht zijn.

Puur magazine - extra editie

Heel wat Liezelse soldaten werden gevangen genomen. (c) Fort Liezele vzw - Marie-Christine Wuyts

Activiteiten

Overzicht Puurse activiteiten herdenking Eerste Wereldoorlog tentoonstelling Liezele van de Kaart

OPEningsweekend Herdenking WOI in Klein-Brabant

4 september 1914 - Het Belgische leger verbiedt de gevluchte inwoners van Liezele om ’s avonds naar huis te keren. Het beslist om het dorp zelf volledig af te branden… Wat is er met de inwoners van Liezele gebeurd? Wat is er met de soldaten gebeurd? Hoe werd Liezele heropgebouwd? Deze tentoonstelling keert 100 jaar terug en biedt je een kijk op de ‘de brand van Liezele’, zijn inwoners, de soldaten en gesneuvelden van Liezele en de heropbouw van het dorp Liezele.

De Grooten Oorlog herdenken? Dat doen we al even ‘groots’. Op zaterdag 5 april weerklinkt het startschot voor de herdenkingsactiviteiten. Fort Liezele zwaait zijn poorten open. Je stapt er de nieuwe museumzalen binnen: volg de strategieën in het schootsbureel, of voel de adrenaline jagen in de Belgische en Duitse troepenkamers. Je kan ook wandelen en fietsen langs de belangrijke oorlogsplekken in Liezele, Puurs, Sint-Amands en Bornem. Je leest meer over deze routes op pagina 16.

Waar? Oude Pastorij Liezele Wanneer? Officiële opening vrijdag 4 april 2014, 20.00u De tentoonstelling loopt tot 11 november 2014 Prijs? gratis

Waar? Fort Liezele Wanneer? Zaterdag 5 april 2014 Prijs? Gratis

Contact? Linsella Willy Meersman, willy.meersman@skynet.be of vrijetijdsbalie Puurs, Kloosterhof 1, 2870 Puurs, vrijetijdsbalie@puurs.be, 03 890 76 20

Contact? Werkgroep Erfgoed, Fort Liezele vzw, CC de Kollebloem, Linsella en Toerisme KleinBrabant Scheldeland, vrijetijdsbalie@puurs.be, 03 890 76 20 Meer weten? www.grooteoorloginpuurs.be

FILM War Horse CC de Kollebloem draait War Horse. De film volgt de jonge Albert en zijn paard, Joey. Onafscheidelijk … Tot het leger Joey koopt en hem inzet tijdens de Grooten Oorlog. Albert moet en zal hem redden. Omdat hij te jong is voor het leger, trekt hij op eigen houtje naar Frankrijk. Op zoek naar zijn vriend. Waar? Theaterzaal CC de Kollebloem, Kloosterhof 1, 2870 Puurs Wanneer? 22 april 2014 om 20.00u Prijs? 6 euro Contact? CC de Kollebloem en werkgroep erfgoed, vrijetijdsbalie@puurs.be, 03 890 76 20, tickets via www.puurs.be/webshop Meer weten? www.ccdekollebloem.be Puur magazine - extra editie

Activiteiten

LEZING Klein-Brabantse forten in oorlog

EVENEMENT De terugtocht 2014

Het is dit jaar een eeuw geleden dat Wereldoorlog I losbarstte. Een langdurige strijd die ook in onze omgeving woedde. Marc Van Riet vertelt tijdens deze lezing over de ongelijke strijd en het ongekende verhaal van de Klein-Brabantse forten in 1914.

Midden augustus 1914. Het Belgische leger zwicht onder de overweldigende druk van de vijand. Uitgeput, maar nog niet volledig verslagen, trekken de soldaten zich terug. In de forten rond Antwerpen. Hun tocht, voor een groot deel door Vlaams-Brabant, leggen we honderd jaar later nog eens af. Een colonne van soldaten, ruiters, paarden en karren trekt van het slagveld in Halen naar de martelarenstad Dendermonde. Op 16 augustus 2014 bereiken ze de fortengordel en bivakkeren ze in Vlaanderens best bewaarde versterking: Fort Liezele. Een dag later doen ze hun intrede in het centrum van Puurs. Onder jullie gejuich.

Vanaf 20 augustus 1914 komen de Klein-Brabantse forten in het oog van de storm terecht. Het verhaal is nog steeds grotendeels onbekend en roept vragen op. Waarom zijn ze gebouwd en vooral wat was hun rol? Wat was hun deel in de 'vergeten overwinning' van 4 september 1914? Wie stak Liezele in brand en hoe overleefden de fortcommandanten de gevechten? Je krijgt het antwoord op deze en andere vragen tijdens deze boeiende lezing. Waar? Fort Liezele Wanneer? vrijdag 25 april 2014 om 20.00u Prijs? 6 euro Contact en inschrijvingen? Fort Liezele vzw, fort.liezele@puurs.be, 0476 55 76 32 Meer weten? www.grooteoorloginpuurs.be

Tentoonstelling Kalfort in de Groote Oorlog Tentoonstelling met foto's en documenten over Kalfort (Puurs) in de Eerste Wereldoorlog. Met volgende thema's: Hoe be誰nvloedde de fortengordel van Antwerpen het leven in Kalfort? Welke Kalfortenaren trokken ten strijde en wie kwam er niet meer terug? Hoe verliep het dagelijkse leven ? Hoe tekende de oorlog het leven van enkele bijzondere figuren? Waar? Kerk Kalfort, Kalfortdorp 5, 2870 Puurs Wanneer? van zondag 17 augustus tot zondag 7 september 2014 Prijs? Gratis Contact? http://www.kalfort.be/ommegang

Puur magazine - extra editie

Waar? Puurs centrum en Fort Liezele Wanneer? Zaterdag 16 en zondag 17 augustus 2014 Prijs? Gratis Contact? Vzw Platform voor Belgische militaire geschiedenis en gemeente Puurs, depot.pbmg@gmail.com, 0485 03 99 41 Meer weten? www.grooteoorloginpuurs.be en http://terugtocht1914-2014.wix.com/ de-terugtocht

Activiteiten

TENTOONSTELLING Het oorlogsdagboek van een soldaat Stripauteur Ivan Adriaenssens (bekend van de jeugdstrip Orphanimo) heeft naast tekenen nog een grote passie: de Eerste Wereldoorlog. Geen wonder dus dat Odon, oorlogsdagboek van een IJzerfrontsoldaat uit zijn pen vloeide. Ivan bracht het verhaal van soldaat Odon van Pevenage tot leven met bijzondere schetsen en documenten uit het archief van het In Flanders Fields Museum in Ieper. De bib van Puurs stelt de mooiste tekeningen eruit voor, en vult ze aan met beelden uit de nieuwe oorlogsstrip van Adriaenssens, over de strijd in Nieuwpoort. Zo zag je het verleden nog nooit! Waar? Bibliotheek Puurs, Hondsmarkt 2, 2870 Puurs Wanneer? 16 augustus tot 14 september 2014 Prijs? Gratis Contact? Bibliotheek Puurs, bibliotheek@puurs.be, 03 890 76 13 Meer weten? www.puurs.bibliotheek.be en www.grooteoorloginpuurs.be

EVENEMENT Wiedergutmachung tijdens Open Monumentendag Honderd jaar na de start van de oorlog brengt onze streek de nabestaanden van de oorlog terug samen. Voor een wiedergutmachung. Plaats van afspraak: Fort Liezele tijdens Open Monumentendag 2014. Op het appel: de nazaten van de Duitse soldaat Paul Paruschke, die in oktober 1914 stierf tijdens de beschieting van Schans Letterheide. En aan Belgische zijde de familieleden van de gesneuvelde luitenant Maurice Dardenne, en de garnizoenssoldaten Wuyts en Van Wijnendale. Zij ontmoeten elkaar op 14 september – een eeuw na WOI – voor het eerst. Lees meer over Paul Paruschke op pagina 15.

EVENEMENT Fortendag en ‘Levende geschiedenis 1914’ Paarden, soldaten en kanonnen. Fort Liezele dompelt zich tijdens het laatste weekend van augustus onder in de geschiedenis. Het wordt weer een echt oorlogsfort. Tientallen Franse, Britse, Duitse en Belgische re-enactors hullen zich in hun soldatenplunje en gaan opnieuw de historische gevechten met elkaar aan. Een unieke blik op het verleden. Fort Liezele is dit weekend niet alleen het schouwtoneel van een internationaal re-enactment-optreden. Het opent op zondag ook zijn vestigingspoorten voor Fortendag: een toerismebeurs over forten, vestigingssteden en versterkingen. Zelf voet zetten op een slagveld? Jouw vlag planten op een versterkte burcht? Tijdens de beurs ontdek je waar ons oorlogsverleden zich afspeelde, en wat er nog van over blijft. Exposanten uit België, Nederland, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland en Polen stellen hun ‘versterkte erfgoed’ voor. En niet alleen je geschiedkundige honger wordt gestild. We serveren ook aangepaste hapjes en dranken, zoals het exclusieve fortbier Commandant. Schol! Waar? Fort Liezele Wanneer? Zaterdag 27 en zondag 28 september 2014 Prijs? Gratis Contact? Simon Stevin Vlaams Vestingbouwkundig Centrum, Luc.olyslager@simonstevin.org, 0476 48 59 63 Meer weten? www.grooteoorloginpuurs.be en www.simonstevin.org

Contact? CC de Kollebloem, Werkgroep Erfgoed en Fort Liezele vzw, vrijetijdsbalie@puurs.be, 03 890 76 20 Meer weten? www.ccdekollebloem.be en www.grooteoorloginpuurs.be

Waar? Fort Liezele Wanneer? Zondag 14 september 2014, 10.00u tot 18.00u Prijs? Gratis

Puur magazine - extra editie

Activiteiten

LEZING Overleven in het Belgische leger ’14 – ’18

TENTOONSTELLING De forten in 1914

Een fortengordel waarop we konden vertrouwen. Hij zou België beschermen tegen invasies. Maar in 1914 blijkt al snel het tegendeel. Onze soldaten moeten zich terugtrekken. Of waren zij te zwak? Hun moedige acties aan het IJzerfront bewijzen alvast van niet. Daar houden de Belgen wél stand. Wat was hun geheim? Hoe hielden ze voet bij stuk, tot in 1918? En wat gebeurde er daarna: toen de uitgeputte soldaat en de verarmde burger elkaar weer ontmoetten? Historicus Luc Vandeweyer, verbonden aan het Rijksarchief te Brussel en de Western Front Association België, onthult wat nog nooit eerder werd verteld.

Deze beklijvende expo brengt de rol van de Antwerpse versterkingen, stellingen en forten in 1914 in beeld. Foto’s, filmfragmenten, infopanelen en historische objecten vertellen het verhaal van de Eerste Wereldoorlog. Ze focussen vooral op Antwerpen, de bombardementen, de capitulatie van de forten, en de terugtrekking tot aan de IJzer.

Waar? Middenzaal CC de Kollebloem, Kloosterhof 1, 2870 Puurs Wanneer? Donderdag 16 oktober 2014, 20.00u Prijs? 7 euro (6 euro voor leden van het Davidsfonds of van de bibliotheek)

Waar? KBC-toren, Schoenmarkt 35, 2000 Antwerpen Wanneer? Nog tot 25 juni 2014 In het najaar ook in Puurs! Prijs? Gratis Contact? Simon Stevin Vlaams Vestingbouwkundig Centrum en CC de Kollebloem, vrijetijdsbalie@puurs.be, 03 890 76 20 Meer weten? www.ccdekollebloem.be en www.grooteoorloginpuurs.be

Contact? Bibliotheek Puurs en Davidsfonds Puurs, lode.muyldermans@telenet.be, 03 889 23 33 Meer weten? www.puurs.bibliotheek.be, www.dfpuurs.be en www.grooteoorloginpuurs.be

FILM De hel van Passchendaele CC de Kollebloem katapulteert je met de film Passchendaele terug naar 31 juli 1917. De kogels en granaten zoeven rond tijdens de slag om Passchendaele. De geallieerden starten een enorm bombardement. Gevechtseenheden vanuit het hele Britse Rijk marcheren over het front. Meer dan een miljoen soldaten laten het leven tijdens deze strijd. De film zoomt in op de Canadezen die in deze hel terechtkomen. Waar? Theaterzaal CC de Kollebloem, Kloosterhof 1, 2870 Puurs Wanneer? 21 oktober 2014 Prijs? 6 euro Contact? CC de Kollebloem en Werkgroep Erfgoed, vrijetijdsbalie@puurs.be, 03 890 76 20, tickets via www.puurs.be/webshop Meer weten? www.ccdekollebloem.be Puur magazine - extra editie

WOI in Puurs

Dit is foto met zicht op het vernielde Liezeledorp na de gevechten van 1914. Het enige dat nog rechtop stond is de schouw van de brouwerij Van Milders. Je ziet ook de Duitse militairen op de gekuiste en opgestapelde stenen zitten. Foto anno 1915. (c) Fort Liezele vzw

Duits bestuur in België Nu de Duitsers België bezetten, nemen ze ook het bestuur van ons land in handen. België wordt opgedeeld in vier gebieden: het Operationsgebiet, waar de militaire acties plaatsvinden. Het Etappengebiet onmiddellijk achter de frontlinie, namelijk de provincies West- en Oost-Vlaanderen, Henegouwen en het zuiden van Luxemburg. Het Marinegebiet tussen Oostende en Brugge. En het Okkupationsgebiet waartoe de rest van België behoort. Aan het hoofd van al deze gebieden staat de gouverneur-generaal. De eerste maanden van de bezetting is dit veldmaarschalk Colmar von der Goltz. Deze plaatsvervangende Kaiser in België heeft onbeperkte macht en is aan niemand – ook niet aan het parlement in Berlijn – verantwoording verschuldigd.

Laatste Duitsers over de vloer Zo begeeft Puurs zich naar het einde van de oorlog. Tijdens de winter van 1917 creëert de Duitse bezetter een kolentekort, waardoor de scholen opnieuw dicht moeten. Ondertussen krijgen de Puurse gezinnen weer soldaten over de vloer: deze keer moeten ze onderdak verlenen aan de militairen overgekomen uit Rusland. Die blijven tot 17 maart 1917.

Het Duitse leger bouwt ook de bunkers tussen forten schansen, een verdedigingslinie die ze –gelukkig- nooit zullen gebruiken. Meer dan een jaar later ‘ontvangt’ Puurs de Duitse troepen een laatste keer: de soldaten die eind oktober, begin november 1918 op terugtocht zijn van het front, vinden een slaapplaats in de schoolgebouwen. De lokalen zullen zo smerig worden achtergelaten dat schoonmaken niet volstaat. Na de oorlog wordt alles van boven tot onderen ontsmet. Daarna lonkt stilaan weer het ‘gewone’ leven voor onze burgers.

Oorlog eist miljoenen slachtoffers De oorlog waarvan iedereen in 1914 nog hoopte dat hij maar een paar maanden zou duren, werd een mensonterende strijd. Hij kostte vier jaar en zeker dertig miljoen slachtoffers.

Puur magazine - extra editie

Herinneringen

Belgische uitval: Duitsers vertraagd, kerk vernield 24 augustus 1914: het Belgische veldleger lanceert vanuit Vesting Antwerpen zijn eerste uitval op het Duitse leger. De Duitsers hebben tot dan toe vooral gefocust op Brussel dat ze intussen ook hebben ingenomen. Maar nu beseffen ze plots hoe belangrijk die Antwerpse fortengordel wel is! Hun bevoorrading richting Frankrijk wordt aanzienlijk vertraagd â&#x20AC;&#x201C; met dank dus aan de uitval van de Belgen. Daarom richt het Duitse leger een eerste keer zijn pijlen op die Vesting Antwerpen. De Duitsers besluiten ze te omsingelen via Dendermonde en het Waasland. Zo willen ze Britse hulp vermijden. Op 4 september vallen ze Dendermonde binnen en drijven ze de Belgische troepen terug tot aan de fortenlijn. Zo blokkeren ze meteen ook de achterliggende divisie, zodat die niet ter hulp kan schieten. Tegen de middag bereiken de Duitsers Liezele en Breendonk. Na hun terugtocht wordt het dorp Liezele in brand gestoken door de Belgen om hen deze schuilplaats te ontzeggen.

De kerk van Breendonk krijgt zwaar te lijden onder de gevechten tussen de Duitse soldaten en de Belgische artillerie vanuit de forten Breendonk en Liezele. (c) C. Marnef

Daarna blijft het een paar weken rustig. Tot 28 september: dan zetten de pinhelmen de eindaanval in op Vesting Antwerpen. De Duitse soldaten verschansen zich in Breendonk en gebruiken de kerk als observatiepost. De toren wordt daarom hevig beschoten door de Belgische artillerie vanuit de Forten Breendonk en Liezele. Die vernietigt de kerk en haar pastorie zo goed als volledig. De gebouwen worden na de oorlog dan ook om veiligheidsredenen afgebroken. De strijd eindigt met de kapitulatie van de forten en schansen op 10 oktober 1914.

Straat voor zorgzame Caroline Sherman Story De Storystraat in Breendonk (de doodlopende zijstraat van de Schaafstraat) dankt zijn naam aan Caroline Sherman Story. Caroline werd geboren in de Verenigde Staten, op 10 november 1874. Haar grootvader William Sherman had deelgenomen aan de secessieoorlog en werd daarna opperbevelhebber van het Amerikaanse le-

De Storystraat in Breendonk dankt zijn naam aan de Amerikaanse Caroline Sherman Story. Zij was getrouwd met Conrad de Buisseret Steenbecque de Blarenghien en verbleef vaak in het kasteel Meerhof. (c) S. Willems Puur magazine - extra editie

ger. Hij gaf zijn naam aan de bekende Sherman-tank. Caroline droeg die familienaam dan ook trots als tweede voornaam. Caroline Sherman trouwde met Conrad de Buisseret Steenbecque de Blarenghien. Hij was diplomaat met posten in Wenen, Washington en Sint-Petersburg. Zijn vader en broer, Gaston en Robert, zijn beide burgemeester van Breendonk geweest. Ze bezaten het kasteel Meerhof, waar ook Caroline regelmatig verbleef. Toen Conrad in 1914 naar Rusland moest, focuste Caroline zich hier op de slachtoffers van de oorlog. Ze verzorgde de gekwetsten na de Duitse inval van september 1914. Drie maanden later zou ze zelf overlijden: bij een heelkundige ingreep in Etterbeek. De Storystraat in Breendonk herdenkt haar zorgzame daden.

Herinneringen

De noodhulp van pastoor Van Ginderdeuren In Liezele steunde de bevolking tijdens de Eerste Wereldoorlog op pastoor Van Ginderdeuren. Zijn geschriften vertellen historici en heemkundigen meer over het dagelijkse leven in onze streek tijdens de Grooten Oorlog. Ze schetsen de gruwelen die hij met zich meebracht. Maar vertellen ook over hoopgevende initiatieven: samen met zijn parochianen bouwde de pastoor een noodkerk, -pastorie en -school. Deze dynamische, ondernemende priester beschikte over een nooit aflatende overtuigingskracht en geloofsijver. Een fragment uit het dagboek van pastoor Van Ginderdeuren lees je op pagina 4.

Naar school tijdens de oorlog In mei 1916 volgden de kinderen van Liezele voor het eerst les in de noodschool. Er was zowel een jongens- als een meisjesschool.

Pastoor Van Ginderdeuren bouwde samen met zijn parochianen een noodkerk, -pastorie en -school in Liezele. (c) Willy Meersman

De kinderen van Liezele kregen les in de noodschool. Links een foto van de meisjesschool en onder een van de jongensschool. (c) Willy Meersman

En ook de kleuters kregen hun eigen plekje. Hun klasje werd ondergebracht in de meisjesschool, waar de zusters ursulinen uit Puurs lesgaven. Elke school had één lokaal voor de lagere en één lokaal voor de hogere graad. De scholen en trouwens ook de noodkerk en -pastorie bevonden zich in wat nu de Theo Andriesstraat is. De gebouwen lagen tegenover de plek waar vandaag de Alfons Piessensstraat uitkomt. Ze werden gebouwd en gratis ter beschikking gesteld door Jozef Dierckxens, magistraat in Antwerpen en eigenaar van Hof Ter Bollen (dat tijdens de oorlog volledig afbrandde).

Puur magazine - extra editie

Herinneringen

Noodwoningen in De Marollen Wist je dat niet alleen Brussel, maar ook Breendonk zijn eigen ‘Marollenwijk’ heeft? Zij ligt aan het einde van de Beenhouwerstraat. Daar begint een weg die naar de Jan Hammeneckerstraat loopt, en die sinds mensenheugenis ‘de Marollen’ wordt genoemd. Sinds 27 januari 2011 draagt de straat ook officieel die naam. De weg kreeg de verwijzing naar die ietwat arme Brusselse volkswijk door zijn oorlogsgeschiedenis. Na de Eerste Wereldoorlog bouwde het Koning Albertfonds hier noodwoningen. Dat móést wel, want bij de gevechten in 1914 waren in Breendonk liefst 170 huizen vernield en 200 beschadigd.

Het Koning Albertfonds werd op 23 september 1916 opgericht. Het doel: de woningnood bestrijden met de bouw van barakken. Toch moest het fonds tot 1919 wachten op de nodige subsidies voor de bouw van die noodwoningen … Om de grootste noden al op te vangen, kocht het fonds barakken op van het Engelse en Belgische leger. Meestal veel te groot om als eengezinswoning te dienen, maar geschikt als kerk of school. Toen het fonds uiteindelijk begon te bouwen, kampte het met een tekort aan materiaal. Daarom werden de standaardwoningen in hout opgetrokken. Die konden ook redelijk gemakkelijk verplaatst worden. Maar het comfort was minimaal. De vraag naar noodwoningen was immens, zodat het fonds amper kon bijbenen. Het begon dan maar geld uit te keren aan gezinnen die zélf een woning wilden bouwen. In 1925 was de grootste woningnood beantwoord en werd het Koning Albertfonds opgedoekt.

In Breendonk herinnert de Marollenwijk nog aan de noodwoningen die gebouwd werden tijdens de Eerste Wereldoorlog. (c) François Crabbé

Groeten uit België Op 21 januari 1915 krabbelt soldaat Otto Höller, gekazerneerd in het fort van Liezele, zijn gedachten neer op een postkaart, gericht aan het thuisfront: “Lieber Paul. Die besten Grüsse aus Belgien, deine Karte habe ich dankend empfangen. Wäre dieser schreckliche Krieg nur erst zu Ende.”* * “Liefste Paul. De beste groeten uit België. Jouw kaart heb ik dankbaar ontvangen. Was die verschrikkelijke oorlog al maar voorbij.” (c) Louis Callaert

Puur magazine - extra editie

Herinneringen De dood van Parushke Op 8 oktober 1914 in de late namiddag wappert de witte vlag boven Fort Breendonk. Het capituleert na een dagenlang bombardement. Het symbool van overgave wordt opgemerkt door het vervangingsgarnizoen in Schans Letterheide. Daar zitten zestig soldaten die een dag eerder door de Forten Liezele en Breendonk naar de Schans werden gestuurd. De mannen slaan meteen op de vlucht. Een compagnie van het Duitse 76 Landwehr Regiment, die in de buurt van de Schans aanwezig is, merkt dit op en nadert. Een drietal Duitse soldaten klimmen naar het dak en hijsen er de oorlogsvlag. In Fort Liezele reageren de Belgische soldaten meteen: ze openen het vuur op Schans Letterheide. Hun granaten doden de Duitse gefreiter Paul Parushke en verwonden twee van zijn strijdmakkers. De waarnemers zien hoe de lichamen worden weggesleept.

Parushke wordt vlak bij de ingang van Schans Letterheide begraven. Na de oorlog verhuist hij naar het Duitse militair kerkhof ‘Praetsbos’ van Vladslo. Daar ligt hij ook vandaag nog. Parushke liet een vrouw en twee jonge zoontjes na. Honderd jaar na de start van de oorlog brengt onze streek de nabestaanden van de oorlog terug samen: de nazaten van de Duitse soldaat Paul Paruschke en aan Belgische zijde de familieleden van de gesneuvelde luitenant Maurice Dardenne, en de garnizoenssoldaten Wuyts en Van Wijnendale. Zij ontmoeten elkaar op 14 september – een eeuw na WOI – voor het eerst. Meer informatie over deze wiedergutmachung lees je op pagina 9.

Herinnering aan de gesneuvelde

Gesneuveld voor het vaderland

De Schaafstraat lag – en ligt nog altijd – vlak bij Fort Breendonk. Dat maakte haar een hoofdrolspeelster in de Eerste Wereldoorlog. Het noordelijke deel van de straat werd in 1914 afgebrand om schootsveld te creëren. En op 4 september liep een Duitse aanval er vast, toen de soldaten verstrikt raakten in de prikkeldraad van het fort. Hauptman Arthur Engel sneuvelde daarbij. Aan het einde van de Schaafstraat, ter hoogte van de Rijweg, herinnert een monument hem. Het werd er nog tijdens de oorlog op verzoek van zijn weduwe geplaatst.

Loop je rond in Liezele? Dan merk je maar al te goed welke tol de oorlog eiste. Heel wat straten werden genoemd naar gesneuvelde soldaten: Alfons Piessens, Theo Andries, Karel van Campenhout en Alfons De Saegher zijn er maar een paar van. De herinnering aan deze strijders blijft leven: we kennen hun geboortedatum en -plaats, weten waar ze stierven, en welke rang ze bekleedden. Zo werd Alfons De Saegher op 27 maart 1890 geboren in Liezele. En sneuvelde hij op 20 oktober 1914 in Nieuwpoort.

Ook vandaag herinneren heel wat monumenten en gedenkstenen ons aan de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog. (c) Brecht Cloetens Puur magazine - extra editie

In het kader van de herdenking van 100 jaar Groote Oorlog stippelde de gemeente Puurs samen met Toerisme Klein-Brabant - Scheldeland een thematische wandelen fietsroute uit. Deze bewegwijzerde routes laten je kennismaken met het oorlogsverleden van onze gemeente en regio. Het vertrekpunt van beide routes is het Fort Liezele. De wandelroute (6km) neemt je mee door de oorlogsjaren in Liezele. Het dorp werd een verlaten spookdorp nadat het Belgische leger beslist had om het plat te branden, om vanuit het fort een open schootsveld te hebben en naderende Duitsers te kunnen opmerken. De fietsroute voert je van Puurs over Bornem naar Sint-Amands (51km) met als hoofdrolspeler de fortengordel rond Antwerpen.

Je mag je verwachten aan een unieke combinatie van historisch erfgoed met prachtige Scheldezichten, dorpjes en kerkjes en heel veel groen tussendoor. Wil je door het oorlogsverleden van onze gemeente en regio wandelen of fietsen? Bij de routes horen ook handige brochures. Deze vertellen je tot in de kleinste details waarheen de tocht je brengt. De brochures kan je vanaf 5 april gratis afhalen aan de vrijetijdsbalie en in het toeristisch kantoor â&#x20AC;&#x2DC;Het Landhuisâ&#x20AC;&#x2122; in Bornem. Bovendien vind je op je wandel- of fietsroute heel wat nieuwe infoborden met boeiende en interessante verhalen over de locatie maar ook over het leven in onze gemeente tijdens de Eerste Wereldoorlog.

V.U. Koen Van den Heuvel, gemeente Puurs, Hoogstraat 29, 2870 Puurs, D/2014/8512/12

Nieuwe thematische, bewegwijzerde fietsen wandelroutes

Meer weten? Wil je meer informatie over de Puurse activiteiten rond de Groote Oorlog?

Surf naar www.grooteoorloginpuurs.be