FRĂ SAĂ? Set phrases and figures of speech are a central component of any language. In this section focus is placed on common phrases as Gaeilge that are frequently used and heard.
93
If you want your Gaeilge to sound natural, a good way to start is to work with authentic sentences. Set phrases and figures of speech are a central component of any language. In this section focus is placed on common phrases as Gaeilge that are frequently used and heard. Most set phrases, and especially figures of speech are unique to Gaeilge and cannot be translated literally. They are varied, some can be quite rude and can be a source of fun and amusement, as you make progress with your language learning. One highly recommended approach is to learn the new words as part of an entire phrase. If you want your Gaeilge to sound natural, a good way to start is to work with authentic sentences. This ensures that the Gaeilge you are learning is really used and not something just out of a textbook.
94
Leaganacha Cainte (gan íomhánna) 1 AbairLeat! places great emphasis on the importance of figures of speech. A number of lessons each containing 18 themed collections of phrases are presented. All of these lessons have accompanying tasks with the view of thoroughly acquainting you with the content.
i ndeireadh na feide i ndeireadh na dála faoi dheireadh thiar
to be at the end of your tether in conclusion /at the end of the day at long last
droim ar ais bunoscionn bun ná barr
back to front upside down disorganized - pointless
aniar aduaidh unexpected / coming from the north west know how ciall cheannaithe tásc ná tuairisc without trace / sight nor light lá bog braonach gearr gonta gíog ná míog
a soft rainy day short and sweet without sound /as quiet as a mouse
de réir a chéile bit by bit de réir dealraimh seemingly de réir mar a chuala / tharla / dúirt according to what ....... idir mhagadh agus dáirire idir óg agus aosta idir dhá cheann na meá
to be serious for a moment everybody / both young and old it’s in the balance / touch and go
95
Nathanna Cainte le pictiúir 1
Ag déanamh an diabhail
Ag déanamh aithrise
Ag déanamh gaisce
Tá sé ag déanamh an diabhail ar an rothaí.
Tá na páistí ag déanamh aithrise ar shiúl an fhir.
Tá sé ag déanamh gaisce ar chomh láidir is atá sé.
Ar nós na gaoithe
Dallamullóg
Tá an marcach agus an capall ag imeacht ar nós na gaoithe.
Tá sí ag cur an dallamullóg ar an mbeirt acu.
Téigh i dtigh diabhail
I bhfostú
Idir óg agus aosta
In ainm a bheith
Tá an carr i bhfostú idir an dá bhus
Bhí idir óg agus aosta ag an gcóisir
Íomhá d’éadan Chríost atá in ainm a bheith sa Turin Shroud.
96
Sin é a chiallaíonn an gheaitse seo.
Nathanna Cainte le pictiúir 1
Is annamh
An bhfuil tú i ndáiríre?
Ag snámh in aghaidh easa
An bhfuil tú ag magadh fúm nó an bhfuil tú i ndáiríre faoi?
Níl sé éasca ag an mbradán snámh in aghaidh easa.
Go tobann
Ar tí
Gabh i Leith
Las an spéir go tobann le lasair tintrí.
Tá an liathróid ar tí titim isteach sa bpoll.
Gabh i leith anseo nóiméad- tá me ag iarraidh focal leat.
D’aon turas
Thar mholadh beirte
Fág an bealach
Is annamh a bhíonn cat agus luch cairdiúil
Is d’aon turas a chaith sé an t-uisce ar an bhfear
Níl obair na beirte seo thar mholadh beirte.
97
Fágaigí an bealach tá muid ag teacht.
Nathanna Cainte le pictiúir 2
Ar fhaitíos na bhfaitíos
Go deo na ndeor
I ndáiríre píre.
.... agus mairfidh siad go sona sásta lena chéile go deo na ndeor
Thug mo mhamaí cead dom - tá mé i ndáiríre píre faoi
Sáimhín só
Te teolaí
Fite fuaite
Tá an chuma ar an mbéirín beag go bhfuil sé ar a sháimhín só.
Tá cuma te teolaí ar an mbeirt saighdiúirí
Bhí an fear fite fuaite sa suíochán mar gur theastaigh uaidh a bheith i bhfolach.
Mór millteach
Beag bídeach
Docht daingean
Tá an t-iasc seo mór millteach
Is ainmhí beag bídeach é an luch.
Tá an rópa ceangailte go docht daingean timpeall a riostaí.
Chlúdaigh an póilín baill phríobháideacha an fhir ar fhaitíos na bhfaitíos go bhfeicfí iad.
98
Nathanna Cainte le pictiúir 2
Rí rá agus ruaille buaille Bhí rí rá agus ruaille buaille ar na sráideanna le linn na hagóide
Ceannann céanna Tá an gúna ceannann céanna á gcaitheamh acu.
Beo bocht
Clú agus cáil
Tá na céadta milliún duine san triú domhan beo bocht
Tá clú agus cáil ar Einstein ar fud an domhain
Ar mhuin muice
Rogha agus togha
na
Ní ar chapall atá an marcach seo ach ar mhuin na muice.
Anois ‘s arís
Fial flaithiúil
Bíonn an bhanríon í féin ag piocadh a sróine anois is arís
Caitheann scoláirí a gcuid airgid go fial flaithiúil i Siopa GOAL.
99
Bhí rogha agus togha an bheatha ar fáil ag an bhféasta
Ní mar a síltear a bítear
Nathanna Cainte le pictiúir 3
Go bhfóire Dia orainn!
Ag cur as (dom)
Ar bís
Bhí an fear ag cur as don chailín.
Bhí sí ar bís tar éis di an rás a bhuachaint
Fiosrach
I sáinn / i bponc
Tá sí chomh fiosrach, agus tá sí sách dána chomh maith.
Tá an racoon seo i bponc / i sáinn. Níl in ndán dó ach titim san uisce.
Éirigh as sin Leag as sin
I bhfolach
In áireach a chéile
Go bhfóire Dia orainn ! - ní chreidim é.
Ní bealach an-chliste é seo dul i bhfolach.
Tá na himreoirí in áireach a chéile.
100
Éirigh as sin, níl cead lámh a leagan ar na deilbh.
Breathnaigh air sin – a’ bhfaca tú é sin Breathnaigh air sin a réiteoir! – a’ bhfaca tú é?
Nathanna Cainte le pictiúir 3
I ndán
In ann
Mór lena chéile
Creideann daoine gur féidir a bhfuil i ndán dóibh a léamh ó bhos na láimhe.
An bhfuil tú in ann é seo a dhéanamh le do theanga?
Tá siad an-mhór lena chéile.
Is mise an chéad duine eile
Bunoscionn
Seachain (tú féin) / fainic
Is mise an chead duine eile sa scuaine
Tá an fear bunoscionn.
Seachain tú féin ar an mada (leon) seo.
Tá scaill air
De ló is d’óiche
Ag caochadh súl
Tá scaill ar an bhfear seo.
Ceithre uaire fichead, seacht lá na seachtaine - bíonn gardaí i mbun oibre de ló is d’oíche.
Tá sé ag caochadh súl orm.
101
Nathanna Cainte le pictiúir 4
Faraor nach / nár
Is ar éigean
Faraor nach bhfaca an réiteoir an feall seo (Thierry Henry)
Is ar éigean a bhí sé in am don bhus
Fág seo / fágaigí seo
As lámha a chéile
Faoi chois
Gan aon stró
Is fearr oibriú as lámha a chéile.
Tá an fear seo faoi chois ar chuile bhealach.
D’éirigh leis é a dhéanamh gan aon stró.
Fágaí seo – a bhuachaillí tá cluiche le buachaint againn.
I bhfoisceacht
De réir a chéile
Ag tnúth
Chuaigh an tarbh i bhfoisceacht cúpla orlach den cheamara.
Imíonn an ghealach as radharc de réir a chéile agus ansin tagann sé ar ais arís. (Le linn urú gealaí)
Bhí siad ag tnúth go mór le roinnt milseán a cheannach.
102
Nathanna Cainte le pictiúir 4
Ag fáil faoi réir Tá na reathaithe ag fáil faoi réir don rás.
Sa todhchaí Cá bhfios dúinn, cén teorainn luais a bheas ann sa todhchaí
Tabhair dom (Toram*) Tabhair dom (Toram*) síob, nílim ag iarraidh a bheith fliuch.
Ina phraiseach / ina chiseach
Ceann i ndiaidh a chéile
Óinseach
Tá an áit ina praiseach ag an bpáiste.
Ná déan é, a óinseach!
Thit na boscaí fóin uilig, ceann i ndiaidh a chéile.
Éirí in airde
Go drogallach
San airdeall
Tá éirí in airde orthu.
Is go drogallach atá an madra ag dul leis an bhfear.
Tá an t-éan airdeallach faoi na huibheacha
103
Leaganacha Cainte (gan íomhánna) 3 Relating sayings to characters and people’s traits is common in Irish-language phrases. Here are some examples
Tadhg an dá thaobh. Tuigeann Tadhg Taidhgín. Gáire Sheáin dóite. Oisín i ndiaidh na Féinne Cothrom na Féinne Fáilte Uí Cheallaigh
Two faced Birds of a feather ironic laugh pining away the Fianna’s equality hearty welcome
Dúirt bean liom go ndúirt bean léi. hearsay Ná bac le mac an bhacaigh is ní bhacfaidh mac an bhacaigh leat. Ualach ghiolla na leisce. lazy man’s load Scéal chailleach an uafáis. doomsday scenario Roinnt na caillí mar is áil léi féin. Two for me - one for you Chomh sean leis an gcailleach Bhéara Old Woman (Hag) of Beare Lá Philib an Chleite. Beidh lá eile ag an bPaorach Mallacht Chromail.
The day of reckoning Live to fight another day Cromwell’s curse
Cuid Pháidín den mheacan. short end of the stick Bíodh an diabhal agat! damnation Níos Gaelaí ná na Gaeil gone native
104
Leaganacha Cainte (gan íomhánna) 2 Most Irish –language sayings and expressions are unique to the language and cannot be translated literally.
In uair an ghátair in time of need nuair a thagann an crú ar an tairne when it comes to the test nuair a théann tú sa mbearna bhaoil heading towards danger Tá sé ina chíor thuathail Ta sé ina phraiseach / chiseach Ta sé ina chac.
topsy turvey / upside down in a mess it’s shite
ceann scríbe a bhaint amach an sprioc a aimsiú tá a chúrsa rite
to arrive at final destination to achieve the target it has run it’s course
uisce faoi thalamh caimiléireacht mí-ionracas / mímhacántacht
conspiracy crookedness dishonesty
cur i gcéill dallamullóg a chur ort an dubh a chur ina gheal
mislead / pretend pull the wool over your eyes to convince that black is white
Tá ag éirí thar barr/ thar cionn leis Tá sé faoi lán seoil Tá sé ar mhuin na muice.
He is getting on very well. well under way / in full swing He’s on the pig’s back.
105