Kapisanang Diwa at Panitik Ang Opisyal na Samahang Pang-akademiko ng mga Nagpapakadalubhasa sa Filipino SANGAY PILANTIK
KALAHAY
GARA, AIRALYN II-5 Batsilyer sa Edukasyong Filipino
“Sa gitna ng labis na pagnanais, kailangan nating huminga.”
PASALUBONG
Isang tanda o simbolo ng pag-alala ng tao sa
“Hindi lang pagngawa ang iyong magagawa.�
kanyang mga kapamilya at mga kaibigan. Maaaring maging simpleng bagay galing sa ibang lugar. Ibinibigay ng isang tao sa pag-uwi niya mula sa isang matagal na trabaho sa ibang bansa, o isang maiksing bakasyon, o kahit isang simpleng biyahe.
Ika-14 ng Setyembre, limang araw matapos ang
Pasalubong
kaarawan ni papa ay tuluyan na niya kaming iniwan. Hindi ‘yon gaya ng mga napapanuod sa palabas na sasama sa ibang kinakasama o may ibang pamilya na ang haligi ng tahanan. Masyadong mabait si papa para gawin
Sa katahimikan ng gabi, tanging ang mga hikbi
iyon. Masyadong mabilis ang naging mga pangyayari.
lang ni mama ang naririnig ko no’ng panahong iyon. Hindi
Bigla na lang hindi nagising si papa. Masyadong
ko man naaalala ang lahat, malinaw sa aking gunita ang
napasarap ang pagtulog niya kaya noong ginigising na
mga gabing laging alak ang kaulayaw ng aking ina dahil sa
siya ni mama, hindi na niya kinayang makaalis sa
sobrang pangungulila sa aking ama. Naaalala ko pa ang
patibong ni Hypnos.
mga oras na bibisitahin kami ng tiyahin ko sa bahay para
Gabi noon. Gaya ng mga normal na araw, uuwi si
kumustahin ang aming kalagayan. Sa mga panahong iyon
papa mula sa trabahong may dalang mga pasalubong.
ay tiyempo pa na nag-iiyakan ang dalawang maliliit ko
Sasalubungin namin siya at yayakapin niya kami nang
pang kapatid na sina Ariel at Adrian dahil walang nag-
napakahigpit. Naaalala ko pa na sa tuwing uuwi siya at
aasikaso sa amin. Ano nga bang magagawa ng isang apat na
nasa bahay ang mga kalaro ko, bibilhan niya pa ang mga
taong gulang na bata para sa kanyang mga nakababatang
ito ng makakain dahil kaming tatlong magkakapatid
kapatid habang nakikisimpatya sa kalungkutan ng ina?
lang ang nabilhan niya ng pasalubong. Nagseselos pa ako
Naiiyak ako noon dahil hindi ko alam ang gagawin ko. Iyak
no’n kapag niyayakap ng mga kalaro ko si papa at sa
nang iyak si mama. Kumakalam ang sikmura ng mga
tuwing matutuwa si papa kapag sinasabi ng mga
kapatid ko. Nag-iisa lang akong sumusuyo sa kanila.
kaibigan ko na napakabait niya. No’ng gabi ay napasarap
Dalawang taon pa lang si Ariel no’n at sampung buwan pa
ang kain ni papa dahil sa sobrang pagod. Ang sarap
lang si Adrian. Pigil na pigil ang pagtulo ng mga luha ko
niyang tingnan habang kumakain. Tinimplahan pa niya
noon dahil kung iiyak din ako, walang mangyayari sa amin.
kami ng gatas bago matulog, iyon kasi ang ginagawa niya bago kami patulugin. Naaalala ko rin no’ng
masayang-masaya niyang tinitigan ang mala-anghel na mukha
ng bahay. Pagkaalis nilang lahat ay nag-uunahang tumulo
ni Adrian. Nainis ako nang sandaling ‘yon dahil nasa kapatid ko
ang mga luha ko. Parang sa oras na ‘yon ko lang tuluyang
ang atensyon ni papa. Nasanay kasi akong laging nasa akin o
naintindihan ang lahat at saka lang nakaramdam ng takot,
nasa aming dalawa lang ni Ariel ang atensyon niya.
kaba at lungkot.
Alas-tres ng madaling araw, nagising ako dahil sa lakas ng
Ilang araw kong hindi nakita si mama dahil na-confine sa
paggising ni mama kay papa. Ramdam ko ang pag-aalala at
dalawang magkaibang ospital si papa. Inilipat siya sa St.
takot ni mama habang ginigising niya si papa. Umiiyak siya.
Luke’s hospital sa may E. Rodriguez, yung madaraanan kapag
Maraming beses niyang sinambit ang pangalan ni papa habang
papuntang Cubao. Nurse kasi roon dati ang kapatid ni papa,
niyuyugyog ito. Inutusan niya akong pumunta sa bahay ng tito
ang tito ko. Umasa kami sa magiging diskunto sa pagpapa-
ko para humingi ng tulong.
admit kay papa. Nang mga panahong ding iyon ay nagkasakit
Takot na takot ako sa dilim dahil pakiramdam ko’y may mga nanlilisik na matang nakatingin sa akin pero pinilit ko pa ring makarating sa bahay ni tito. Makailang beses akong kumatok at tuumawag mula sa labas ng bahay nila pero walang taong lumabas. Bumalik ako sa bahay at nadatnan ko ang eksenang kagaya pa rin ng iniwan ko kanina pero mas malala, mas nakakatindig-balahibo. Mas lumakas ang boses ni mama at
si Adrian. Hindi na nakapagpahinga si mama dahil pabalikbalik siya sa magkakaibang ospital. Gabi na kung umuwi si mama para kumuha ng mga gamit nila ni papa at maagangmaagang aalis. Minsan pa nga’y hindi siya umuuwi tapos tulog pa kami kaya hindi na kami nakakapagkita. Halos isang buwan ding ganoon ang sistema naming kaya ang tito at tita ko ang nag-alaga sa amin.
nag-iiyakan na ang mga kapatid ko. Pinipilit pa ring gisingin ni
Isang hapon, sobrang saya ko nang umuwi si mama.
mama si papa pero hindi pa rin ito gumising. Lumabas si mama
Lubog na ang magkabilaang pisngi niya, maluwag na ang
ng bahay at siya na ang humingi ng tulong. Pagbalik niya,
damit na suot at naglalakihan ang eye bags. Pagod na pagod
kasama na niya ang tito ko at ilang kapitbahay. Binuhat nila si
ang mga mata ni mama. Habang nagkukwento siya, naiiyak
papa palabas
ako dahil miss na miss ko na sila ni papa.
Ibang-iba na ang hitsura ni mama. Namayat siya nang sobra at
Tanda ko pa ang sinagot ni lola nang tanungin ko kung
halatang walang tulog. Napag-alaman ko sa pag-uusap nila na
nasaan si papa. Hinding-hindi ko malilimutan ang mga
bangungot ang pinakapangunahing dahilan ng nangyari kay
katagang
papa. Dulot daw ito ng pagtulog kaagad sa gabi matapos kumain nang marami. Hindi pa man siya nagtatagal ay tumawag na ang tito ko at sinabing nagising na si papa. Agad na umalis si mama at ‘yon na ang huling naging pag-uusap namin tungkol sa nangyari kay papa. Hindi na kumpleto ang mga piraso ng alaalang natatandaan ko kaya ang ilang maliliit na detalye na lang na tumatak sa isip ko ang nagpapaalala sa akin kung paano naging malungkot ang huling pagkikita namin ni papa. Dinala kaming magkakapatid ni mama sa Taguig. Sinalubong kami ng mga hindi pamilyar na mukha sa akin. Nalaman ko lang na sila ang malalayo naming kamag-anak nang ipakilala kami ni mama sa kanila. Sa dinami-rami ng mga tao, isa lang ang hinanap ko—ang papa ko. Hindi ako nakaramdam ng tuwa nang Makita ko sina lolo at lolang nawalay sa amin nang matagal dahil mahiyain akong bata noon. Ano ba naman ang aasahan sa batang laki sa loob ng bahay at nasanay na magulang lang ang kasama kundi ang magtago sa mga mata ng mga bagong kilalang kamag-anak.
‘Parating na siya, may dalang pasalubong.’ Umasa ako nang oras na ‘yon. Akala ko kasi makikita ko na ulit ang malawak na ngiti ni papa habang papalapit sa akin at mararamdaman kong muli ang mahihigpit niyang yakap. Higit sa inaabangan kong pasalubong ang pagkasabik na muli siyang makita matapos ang halos isang buwan ng pangungulila sa kanya. May dumating na isang sasakyan at lumabas mula roon ang mga lalaking nakaputi. Akala ko pa noon, mga katrabaho ni papa. Hanggang sa may kinuha ilang malaking bagay mula sa likod ng sasakyan at dahan-dahang ipinasok sa loob ng bahay. Nag-iiyakan ang mga tao, lalo sina lola, mama at mga tita ko. Maya-maya pa’y binuksan ang inakala kong ‘malaking box na naglalaman ng pasalubong ni papa’. Binuhat ako ni lola at bumungad sa akin ang isang pamilyar pero ibang mukha. Si papa. Nagtanong ako kay lola kung sino ‘yon pero lalo lang siyang umiyak. Tinanong ko ang isang tita ko ang parehong tanong at sinabing si papa ‘yon. Nang una ay
hindi ako makapaniwala hanggang sa kinarga ako ni mama at
magpakatatag dahil ayokong makita ni mama na umiiyak ako.
dinala sa ataul at sinabing iniwan na kami ni papa habang
Tiyak na itatanong niya kung anong dahilan ng pag-iyak ko at
umiiyak.
kapag sinabi kong naaalala ko si papa, paniguradong maiiyak
Kasabay ng paglipas ng panahon ang unti-unting
na rin siya.
pagkawala rin ng aking alaala, kasama ng alaala namin ni
Parang kahapon lang nangyari ang lahat. Muling
papa. Ang pinakahuling pangyayaring naalala ko ay ang
nagbubukas ang mga sugat na naiwan sa aking pagkatao sa
mismong araw ng libing ni papa. Bumuhos ang luha nang araw
tuwing may makikita akong kumpletong pamilya. Naaalala ko
na ‘yon. Akala ko ay doon matatapos ang pighati. Hindi ko
pa rin si papa lalo kapag naririnig ko ang mga paborito niyang
inasahang iyon lang pala ang simula ng pangungulila ni mama
musika na pinapatugtog sa radyo. Nakikita ko pa rin siya sa
sa kanya.
mukha ng mga security guard sa Mall na madaraanan.
Dumating si mama sa puntong tuwing gabi ay naglalasing at sa araw naman ay tulog. ‘Yon ang mga pagkakataong hindi
Nararamdaman ko pa rin ang presensya niya sa mga gabing halos lamunin na ako ng kalungkutan.
ko siya maiwan-iwan dahil sa takot na totohanin niya ang mga
Labing-tatlong taon nang patay si papa pero
sinasabi niyang susunod siya kay papa. Nilalakasan ko ang
noong nakaraang buwan ko lang nalaman ang kabuoang
loob ko kapag umiiyak siya pero ako naman ang umiiyak kapag
detalye bago siya mamatay. Nitong nakaraang buwan lang din
natutulog na siya. Ang mga sumunod na nangyari sa pamilya
kasi ako nagkaroon ng lakas ng loob na tanungin si mama.
namin ang naging daan para maging malapit kami ni mama sa
Ilang beses kong tinangkang tanungin siya mula pa noon pero
isa’t isa dahil kay papa ako sobrang malapit noon. Tinulungan
hindi ko natutuloy dahil nangangamba akong maiiyak na
ko siya sa pag-aalaga sa mga kapatid ko at nagpakatatag ako
naman siya. Nang nalaman ko ang lahat, bumalik ang lahat
para sa kanya. Sa tuwing makikita ko mga retrato ni papa sa
ng sakit ng pangungulila. Pero hindi gaya noon, nakakaya ko
luma kong album, bagaman naiiyak ako ay pinipilit ko na lang
nang pigilin ang mga luhang
NAWAWALA “Sapagkat pinili mong magbingi-bingihan Sa mga sigaw, Walang tigil na hiyaw Ng mga taong Tinanggalan ng karapatan.
�
Huling namataan: Pamantasang Normal ng Pilipinas Pabuya: Panghabambuhay na kaligayahan
noon habang naiisip ang aking sarili bilang isang nars. Sabi ni mama ay magbabago pa iyon pero wala akong pakialam.
Nawawalang Bahagi
Sabi ko noon, “Ito ang gusto ko.” Bumisita sa aming paaralan ang Bearbrand—isang
Sa paghahanap sa aking sarili, natagpuan ko itong
produkto ng gatas na sabi’y lulusog daw kami kapag bumili
nangungulila sa mga panahong kapiling ang mga pangarap na
at uminom. Dali-dali kong tinungga ang gatas na binigay sa
nakasama sa mahabang panahon. Hinahanap-hanap ang
akin. Umasa kasi akong magkakatotoo ang tinuran ng mga
pakiramdam na gaya noong nag-iisa pa ang determinasyon at
istap doon at para matupad ko ang pangarap kong maging
tibay ng loob, ng pagiging positibo at may malawak pang
nars.
nakikinita sa kinabukasan.
Bago umalis, nag-iwan sila sa amin ng mga tumbler.
Nagbalik sa akin ang alaala ng pagkabata. Bagama’t hindi
May nakalagay na isang pangungusap na hindi naman
lubusang dumarating ang bawat bahagi nito, natatandaan ko
kumpleto. Pangarap kong maging isang ____________. Dahil
pa ang panahong sinabi ko kay mama na gusto kong maging
pangarap ko ang maging nars, siyempre iyon ang nilagay ko.
guro.
Dumaan ang mga araw, ilang lingo pa ang lumipas. Noong nag-aaral pa lang ako sa kindergarten, ninais
Biglang naghalong parang bula sa aking isipan ang lahat ng
kong maging nars na ayon sa aking tito ay walang nag-aabang
magagandang imahe ng isang nars. Sa kabilang banda, unti-
na magandang kinabukasan. Bilang bata, hindi ko pinakinggan
unting naglabasan ang chalk, banghay aralin at manila paper
ang sinabi ni tito. Pangarap ko ‘yon, e. Parang nananalantay na
sa aking isipan. May isang binibining ngumiti sa akin.
sa ugat ko ang pagnanais na maging nars dahil marami sa mga
Kamukha ko siya.
kamag-anak namin, partikular sa pamilya nina papa ay nars o ‘di kaya ay doktor. Masaya ako
Patakbo akong umuwi sa bahay at dali-daling kinuha ang tumbler na may nakasulat na Pangarap
magkasama. Gusto kong maging guro samantalang ayaw kong maging isang nurse. Kinuha ko sa bag ang pambura at dahan-dahang binura ang huling salita at pinalitan ng ‘Teacher.’ Gumaan ang aking pakiramdam. Nakakatuwa. Parang ito na nga. Naging kultura na sa mga paaralan lalo sa elementarya ang magpakilala sa unang araw ng klase. Unang babanggitin ang pangalan, edad, petsa ng kaarawan, tirahan, pangalan ng
niya. Ang tanging naging daan na lang para magkasundo ang aming mga gusto ay ang pinangarap naming pasukan na unibersidad—Polytechnic University of the Philippines. Magkasama
kaming
nangarap na
magdo-dorm
malapit sa PUP at sabay na gagradweyt. Maraming mga oras ang nagugol namin sa paghabi ng bawat detalye sa mga pangarap na tanging kaming dalawa lang ang nakakaalam.
magulang, trabaho nila, at saka itatanong kung anong pangarap
Kasagsagan ng paggawa ng pinakahuling proyekto
mo. Nang tumapak ako sa elementarya ay palagi ko nang
namin sa klase nang makapagkuwento sa amin ang aming
isinasagot na gusto kong maging teacher sa lahat ng
guro. Naikuwento niya sa amin ang pinagdaanan niya noong
magtatanong sa akin, kaklase man o guro namin. May mga
nasa kolehiyo pa lamang siya at nabanggit niya ang
suportado sa akin at mayroon ding nagdududa. Minsan pa nga
Pamantasang Normal ng Pilipinas. Parang may kung anong
ay sinabi ng isang guro ko sa English class namin na hindi ako
mabigat na bagay ang naramdaman ko sa aking dibdib at
bagay maging guro dahil sa kayumian ko at mahinang boses.
parang may nagkakarerang kabayo. Nakaramdam ako ng
Dinibdib ko iyon pero nawala rin agad nang may nakapagsabi sa
kaba at hindi maipaliwanag na pakiramdam nang marinig
akin na natutuwa raw siya dahil iyon ang pangarap ko at
ang pangalan ng pamantasang humuhubog daw ng mga
susundan ng napakahabang litanya sa pagiging responsableng
mahuhusay na guro.
guro. Tumapak ako sa hayskul na pagiging guro ang nais na tahakin. Kasabay kong nangarap ang matalik kong kaibigan na si Grace. Magkaiba kami ng paniniwala pero hindi naging hadlang ‘yon sa pagbuo namin ng mga pangarap nang
Makailang beses kong tinangkang itanong sa aming guro kung paano pumunta at saan matatagpuan
ang PNU pero mas nanaig sa akin ang hiya at kaba. Habang palapit nang palapit ang araw ng aming pagtatapos, hindi ako makatulog dahil hindi ko pa rin nalalaman kung paano pumunta sa PNU. Buo na ang aking
nagpabalik-balik doon para makakuha ako ng admission test, makapag-medical exam nang pumasa hanggang sa makapasa sa interbyu.
loob na doon mag-aral dahil nararamdaman kong dapat
Lumipas ang panahon at mas lalo kong niyakap ang pagiging
mapunta ako roon.
guro sa loob ng pamantasan. Ang mga mag-aaral sa ilalim ng
Naghihintay ang klase namin noon sa susunod naming guro nang tanungin ako ng isang kaklase kung saan ako magkokolehiyo. Nabanggit ko sa kanya na gusto ko sa PNU pero hindi ko alam kung saan iyon. Hindi ako noon naniniwala sa mga tadhana pero bigla akong naniwala nang malaman kong nakarating na siya roon. Sinabi niya sa akin na sumakay lang ako ng UV o bus at sabihing ibaba ako roon. Parang napakadaling pumunta roon kaya nang mag-uwian ay inaya ko kaagad si mama na puntahan iyon. Noon una ay nagdalawang-isip si mama na samahan ako at pumunta kami roon. Aniya, baka mawala kami. Pero hindi ako nawalan ng pag-asa. Kinumbinsi ko sila ni papa at hindi naman ako nabigo.
puno ng manga at mga kaibigang makakasalubong sa catwalk ay naging bahagi ng buhay ko. Nakilala ko ang mga kaibigang nakasama ko sa loob ng mahabang panahon. Nagkakaiba kami ng mga pinagdadalubhasaang asignatura pero hindi naming nalilimutan ang isa’t isa. Dama ko rin ang suporta sa akin ng pamilya sa tuwing tutulungan nila ako sa pagbuo ng mga proyekto. Hindi ako napigilan ng mabibigat na pagsubok na pinagdaanan ko para magtagal sa Normal. Akala ko ay mananatiling motibasyon ito sa paggising ko sa araw-araw ngunit ang lahat ng bagay ay nagwawakas. Unti-unti akong pinapatay ng sistema. Hindi ko na mahanap ang aking sarili. Hindi ko na matagpuan ang makukulay na alaalang nabuo dahil sa pagnanais na maging guro. Hinahanap-hanap ko ang pakiramdam na gaya noong
Makalipas ang dalawang oras ng biyahe ay nakarating
nag-iisa pa ang determinasyon at tibay ng loob, ng pagiging
kami sa isang lumang paaralan. Maniwala man ang iba o hindi,
positibo at may malawak pang nakikinita sa kinabukasan,
manghang-mangha ako nang makita ko ‘yon kahit sa malayuan
ngunit walang matagpuan.
pa lang. Makailang beses kaming
Nagbalik sa akin ang alaala ng pagkabata. Hindi na malinaw ang mga bahagi nito at dumating na sa puntong pinagsisihan kong pinangarap kong maging guro. Hindi. Mali. Hindi ko pinagsisisihang pinangarap kong maging guro. Pinagsisisihan ko lang na naniwala ako sa matinding dikta ng aking damdamin na dito ako nararapat. Wala ng nagawa ang gatas na bearbrand sa mga sakit ng ulo Hindi na makahanap ng motibasyon sa tumbler na
“Hayaan mong ipaglaban ko ang bayan
pinagsulatan ng pangarap na ninais matupad.
gaya ng kung paano sana kita
ko dahil sa hindi na mabilang na mga gabing walang tulog.
Hindi ko na alam kung paano ipagpapatuloy ang
ipaglalaban. Kung hindi ka lang naunang
naumpisahang pangarap. Hindi ko na makita ang sariling kaligayahan sa alapaap. Hindi ko na madugtungan ang mga salita. Pangarap kong _________________.
sumugod sa laban.
�
gustong pumatak. Hindi rin gaya noon, wala ng ngiting babati sa aking umaga at magbibigay ng umuusok pang gatas. Wala ng
Para sa iyo,
aalo kapag pakiramdam ko ay walang kakampi sa bahay. Wala ng mag-uuwi sa amin ng pasalubong niyang halik, maiinit na
Hindi kailangan ng mabubulaklak na salita upang ipahayag ang nilalaman ng isip. Ang mga danas ay mas madaling maipababatid kung ito’y isasatitik. Hayaan ang bawat letrang maglakbay patungo sa kung saan man at tumatak sa isip nino man.
Ang May-Akda
mga yakap at pagkaing pagsasaluhan ng buong pamilya sa paglalim ng gabi. Matapos ang dalawang taon, alam ko ring walang gaya niya ang sasalubong sa akin matapos magmartsa at tumanggap ng diploma.
Hindi Ko Ibig Ipaalam Sa Iyo
Hindi ko ibig ipaalam ngunit alam mo na Kaya hayaang muling banggitin
Hindi ko ibig ipaalam sa iyo
Ang matagal na itinagong mga kataga.
Na ikaw ang naaalala Sa tuwing magdaraan sa Luneta
Napupungaw ako sa iyo
Na ikaw ang nais makasama Sa paglalakbay patungong Mendiola. Kung bakit madalas nagngingitngit sa galit ay Ikaw ang dahilan, Na kaya kumakalma’y dahil din Sa iyong ngalan.
Hindi ko ibig ipaalam sa iyo Na ikaw ang dahilan Kung bakit Ayokong tumingin sa iba.
Sana’y alam mo.