on off
Verenigingsblad van S.G. Daedalus Nr. 24 - September 2010
wingdings Wie is de Industrieel Ontwerper? De ontwerper als opvoeder WIE
DIT
LEEST
IS
GEK
Het Nederlands Verpakkingscentrum is de enige ketenvereniging in Nederland op het gebied van verpakken. Met haar kennisnetwerk van dertienduizend relaties en ruim vijfhonderd lidbedrijven is de vereniging voortrekker in opleiden, informeren en belangenbehartiging.
geen herkenning zonder verpakking
Nederlands Verpakkingscentrum Postbus 164 2800 AD Gouda Stationsplein 9k 2801 AK Gouda tel 0182-51 24 11 fax 0182-51 27 69 e-mail info@nvc.nl
www.nvc.nl
en ng
der ng
tekst
Sefrijn Langen
Heel veel dingen in ons leven zijn er al. Een brood, een raket, een BH, een democratisch systeem. Allemaal bedenksels van ons brein. Hersenspinsels, ooit door iemand voorgesteld, bijgeschaafd door de tijd, totdat het uit de oven kwam, met een bruine knapperige korst en vers op jouw bordje belandde. Ze zijn er, al die producten, in allerlei soorten en maten. Producten worden echter niet zomaar uitgepoept. Het brood komt wel in zijn geheel uit de oven, maar voordat het er was moest precies de juiste hoeveelheid ingrediënten door elkaar worden geklutst. Een baby komt als één geheel krijsend uit de moeder floepen, maar daarvoor heeft er een hele hoop celdeling plaatsgevonden achter gesloten deuren. Met behulp van chemische processen in de veilige warmte van de baarmoeder. Dingen moeten groeien en evolueren alvorens ze er zijn, net als in het laboratorium van de professor,
het schuurtje van de uitvinder, op het papier van de designer of in de bakkerij van de bakker. Maar hoe vindt deze groei plaats? Wat maakt deze groei mogelijk? Het zijn niet dezelfde standaardregels die altijd kunnen worden toegepast. Het is geen natuurkundige formule. Anders konden we nu een hele slimme computer aanzetten, en deze zo programmeren dat die gewoon meteen de hele toekomst uitdenkt. Hebben we meteen allemaal ons eigen spaceship, een spacehouse en een spacechick erbij. Het klimaatprobleem wordt opgelost, dichten we dat olielek even, en klaar zijn we. Helaas, een handboek met regels om een ding te laten groeien is er niet. Ik wil een ding maken. Een ding waarmee ik mijn vriendin in Japan kan zeggen dat het hier lekker weer is. Com-
municatie dus. Ik ga me afvragen op wat voor manieren ik die boodschap kan gaan doorgeven. Hoe ziet de context eruit? Wat voor situatie heb ik hier mee te maken? Er moet een lange afstand worden overbrugd, we spreken misschien een andere taal, wat is de drager van de boodschap, op welke manier wordt de boodschap ontvangen? Een groot scala aan vragen ontstaat. Vragen die in beeld brengen naar welke wereld het product toe moet groeien. Het communicatie ding is zomaar een voorbeeld. De inhoud van het voorbeeld is echter niet waar het om gaat. Het gaat mij om de vragen. Die vragen zijn essentieel! De vragen maken de groei mogelijk van het ding, en zorgen dat het valide wordt. Zo maar een lijn zetten op je papier is niks meer dan alleen een lijn op papier. De lijn representeert niks. Er zijn geen vragen
gesteld, de lijn stelt niks voor. Een ding dat valide is past binnen zijn context. Het zit op een plek waar het behoort te zijn, juist omdat de vragen zijn gesteld. De lijn stelt een internetkabel voor, of een telefoonpaal, of een weg waarover de koerier de boodschap brengt naar die meid in Japan. Alle vragen die je je tijdens het ontwerpproces stelt vormen een netwerk. Ze zijn met elkaar verbonden. Uit de ene vraag volgt de volgende. Vervolgens ga je op zoek naar mogelijke antwoorden, opties, richtingen, of je pakt je kompas. Je kijkt naar opties die logisch voelen, die als een puzzel op die plek vallen. Op een gegeven moment zijn vragen te beantwoorden. Er kan een lijn tussen punten worden getrokken, en de cirkel is compleet. Goede vragen stellen (?) en goede oplossingen bedenken (!), dat is ontwerpen voor mij.
Wingdings OnOff 24
3
4
Redactioneel De laatste On/Off van dit studiejaar betekent
een presenteerblaadje aangereikt krijgen. Helemaal
de laatste voor een aantal redactieleden, onder
niks mis mee, maar hoe combineer je dat met
andere voor mijzelf. Sefrijn en Leon stoppen er
artistieke vrijheid? De oplossing ligt in een gebied
ook mee en geven het vormgeversstokje door
waar wij als IO’ende redactieleden wel van houden:
aan nieuwe gegadigden. We gaan niet allemaal;
typografie! En dan wel het alfabet waar je als kind
Willem-Sander, Annelies en Rozemarijn staan te
uren zoet mee kon zijn...Wingdings. 1, 2 en 3 zijn
trappelen om de scepter te zwaaien. Hierbij kunnen
allemaal vertegenwoordigd in deze On/Off, iedere
ze natuurlijk wel wat hulp gebruiken, hierbij dan
schrijver heeft er een gekozen danwel toegewezen
ook een schaamteloze oproep aan alle schrijvers,
gekregen.
nakijkers en vormgevers in spe. Wil jij een keer wat
Zo weet Rozemarijn wel raad met de platenspeler,
maken voor in de On/Off of wil je in de redactie?
schrijft Marijn over het teken & en wist Wendrich
Spreek iemand aan van de redactie (lid, of oud-lid,
ons te melden dat het iets werd met ‘wendingen
kan allemaal) of stuur een mailtje naar onoff@
met z’n wingding’. Verder een boekrecensie van
daedalus.utwente.nl.
Laurens en een inspirerend artikel van Willem-
Vanwege het naderende ‘afscheid’ wilden we
Sander.
graag een On/Off met volledige artistieke vrijheid.
Rest mij jullie zoals altijd, maar wel voor de laatste
‘Doe je ding’, een vreselijke uitdrukking, maar
keer, heel veel leesplezier te wensen. Ach, er zal
wel een beetje het motto van deze editie. Iedereen
vast nog wel eens een artikel van mij in de On/Off
mag schrijven over een onderwerp wat hij of zij
staan!
leuk vindt. Columnist/goeroe Wendrich doet dat
4
OnOff 24 Wingdings
eigenlijk altijd wel, sommigen hebben wat richting
Read on!
nodig, en weer anderen willen een onderwerp op
Judith Boonstra
STATISCH
Fotoruriek Redactioneel Bestuur Onderwijs Krabbelbox ON TOPIC
&?! Recensie Emotional Design Surrealistische Ontwerpen Huh? Ja! Wie is de Industrieel Ontwerper Ongelukkige Printer Echte vogels kom uit de boom! Waarom vinyl nog in de winkel ligt Op zoek naar de doelgroep De ontwerper als opvoeder
3 4 6 7 8 10 12 14 15 16 18 20 22 23 26
In ho ud sop gave Wingdings OnOff 24
5
bestuur Wingdings. Tja. Wat moet je daar nu over
zijn we alweer van de information age over-
schrijven.
gegaan naar de communications age, hoewel
Ik heb het in ieder geval altijd een raar
die twee fenomenen natuurlijk met elkaar te
fenomeen gevonden. Een schijnbaar totaal
maken hebben. Het kunnen omgaan met de
onbruikbaar font, wel met de leuke eigen-
enorme stroom informatie die op ons af komt
schap dat als je een naam of woord typte, je
is steeds belangrijker.
dat vertaald zag in een rij van vaak vreemde
Producten spelen een belangrijke rol in dit
figuurtjes in een veelal vermakelijke volgorde.
geheel. Je hoeft geen genie te zijn om te zien
Maar wat nou het nut was van die schijnbaar
hoe sterk computers, tekstverwerkers als
willekeurige serie simplistisch gestyleerde
Word, internet en smartphones ons leven
symbooltjes, ontging mij vroeger.
gevormd hebben. Het scala aan dingen die
Wingdings was voor mij pure chaos.
we kunnen lezen, aan dingen die we kunnen
Willekeur. Toevalligheden onder de knopjes
doen wordt steeds groter.
van je toetsenbord. Ter illustratie:
Over de rol van wingdings in dit alles durf ik
geen uitspraak te doen. Wat ik wel merk is dat
er steeds meer behoefte lijkt te zijn aan infor-
matievoorziening die kort en to-the-point is. Twitter is hier een mooi voorbeeld van (als
6
OnOff 24 Wingdings
Chaos. Orde.
er geen onzin wordt gemeld). Als bestuurder
De mens is altijd bezig om te proberen orde
merk je dat aan een mailbox die uitpuilt van
te scheppen in de chaos die welhaast op elk
uitnodigingen, verzoeken en andere infor-
denkbaar gebied een natuurwet lijkt te zijn.
matie. Je wilt in enkele woorden weten: wat
De mens vormt daartoe de omgeving om hem
is er te melden?
heen en vult deze aan. Het is wat ons onder-
Het is wel een beetje ironisch dat alle tech-
scheidt van andere zoogdieren. Als student én
nieken die we hebben ontwikkeld om ons
IO’er is het scheppen van orde in chaos één
leven gemakkelijker te maken, soms ons le-
van je dagelijkse taken. Je bent dagelijks op
ven bijna overnemen en zorgen voor een waar
hoog niveau bezig met de dingen die onze sa-
bombardement aan informatie en keuzes,
menleving vormgeven. Hoe chaotisch het ook
ondersteund door kleurrijke illustraties én
op mij overkomt, Wingdings is uiteindelijk
symbooltjes.
ook voor dat doel gemaakt. De kleine sym-
Het mooie aan ons vakgebied blijft toch de al-
booltjes en frutseltjes dienen ter ondersteu-
tijd aanwezige uitdaging om creatieve oplos-
ning van woordelijke communicatie, digitaal
singen te verzinnen voor al deze dingen!
danwel op papier.
Namens het 9e bestuur van S.G. Daedalus,
Communicatie is een steeds belangrijker as-
Auke te Winkel
pect van die samenleving. Volgens sommigen
Voorzitter
zijn lelijk, je kunt er niets mee, behalve een
onderwijs
tekst soort van te encrypten. Heb ik al gezegd
in het eerste jaar en de laatste in je derde jaar.
wetenschappelijke basis onder. Maar met
dat ze lelijk zijn?
Je gebruikt het bij verslagen, presentaties,
steeds meer en meer van deze toegepaste vak-
markten, noem maar op.
ken kun je je afvragen of het niveau nog wel
Daar kan ik me enorm over opwinden. Waarom worden ze gebruikt? Wat is daar het praktisch nut van, om maar zo te zeggen? Ze
Waar wingdings me wel aan doen denken, is
gewaarborgd blijft.
het vak grafisch vormgeven. Het vak waar-
Daarnaast is er dit jaar Productweergave bij-
in Chris Vermaas enthousiast de do’s en de
gekomen in het tweede jaar. Dit vak vervangt
Ik moet eerlijk toegeven dat ik er zelf ook nog
don’ts van de grafische wereld ten gehore
het oude ‘Ontwerpen met Virtual Reality’.
niet over uit ben. Het is een lastige keuze.
brengt. Hij heeft het niet benoemd, maar als
Dat is nu nog wel een deel van het nieuwe vak.
Op zich zelf staand vind ik deze vakken er
de wingdings in zijn vak waren voorgeko-
Daarbij is er productfotografie gekomen. Ook
niet bij passen. Maar als je ze beschouwd als
men had hij ze waarschijnlijk finaal de grond
dit wordt door veel studenten ervaren als een
ondersteuning van het overige werk dat we
in geboord. Net als Comic Sans. Misschien
leuk vak. Waar je eerst maar wat aanmod-
doen, is het wel een toegevoegde waarde.
nog wel meer. Over Comic Sans gesproken,
derde met je foto’s, kun je nu daadwerkelijk
Soms heb je wel gewoon bepaalde praktische
wisten jullie dat het 3 juli ‘Comic Sans dag’ is?
doordachte keuzes maken over hard licht en
vaardigheden nodig om het niveau op andere
De nationale rouwdag van alle grafisch vorm-
zacht licht, zijlicht of tegenlicht, gemengd
onderdelen van de studie op peil te houden.
gevers in Nederland.
licht, studiolicht en ga zo maar door.
Onze opleiding wordt wel steeds grafischer
Allemaal leuk en aardig, deze nieuwe vak-
als de rest van de studie een brede basis is, dit
ingesteld. Hadden we eerst alleen nog gra-
ken, maar de vraag rijst nu wel: horen ze bij
te beschouwen is als een onderdeel van die
fisch vormgeven, nu hebben we de vakken
een wetenschappelijke opleiding? Is dit niet
basis. Je krijgt een handvat. Wat je er mee doet
één en twee. Veel studenten vinden dit wel
té toegepast? Meer iets voor het HBO? Hier
is verder aan jou. Je kunt zelf de keuze maken
goed. Het is een leuk vak, dat ook nog eens
blijven de meningen nog over verdeeld. Want
of je je er verder in gaat verdiepen of niet. En
nuttig is. Je komt het ook overal tegen. Er is
laten we wel wezen, ondanks het knip en plak
dus ook of het uiteindelijk voor jou een toege-
toch een groot verschil tussen je eerste poster
imago van onze studie, zit er wel degelijk een
voegde waarde heeft, of niet.
Het is belangrijkste denk ik blijft dat, net zo-
Jarne Slot Commissaris Onderwijs
Wingdings OnOff 24
7
kosmos.tumblr.com ths.nu processing noam chomsky michel foucault filip salindrija
overige bestemmingen
museum of modern fiction michael fleming
testbeeld design
Stop jouw ideeĂŤn in de krabbelbox in de studIO en het wordt hier geplaatst 24 Wingdings 8 OnOff
Google de tekst in de tekstballonnen om je dosis digitale inspiratie binnen te hengelen
krabbelbox
theehuis enschede steve harrington
stereo mood ducroz
the door post information is beautiful
broeikas
datavisualization
bis publishers
damn magazine
Wingdings OnOff 24
9
&& 10
OnOff 24 Wingdings
&?!
figuur 2
figuur 1
tekst Marijn Molenaar
Elke gek heeft zijn gebrek. Ik heb er zelfs meerdere. Hoewel gebreken over het algemeen behoorlijke irritaties kunnen opwekken, kan ik er gelukkig vaak om lachen. Ik heb dan ook wel grappige gebreken moet ik zeggen, zoals vergeetachtigheid en een totale onkunde als het gaat om op tijd komen. Neem nou die ene keer dat ik terug kwam van sporten. Gooi thuis m’n sporttas op de grond. Bleek dat ik de ge-he-le inhoud van m’n sporttas in de kleedkamer had laten liggen! Lachen natuurlijk. Of die ene keer dat ik voor mijn luisterexamen Engels op de middelbare school tot twee keer toe te laat kwam, en als troostprijs een 1 kreeg. Ook dat was lachen; als een boer met kiespijn. Ik werd weer vrolijk aan mijn gebreken herinnerd toen ik laatst de Daedalus kamer binnenliep. Terwijl ik koffie pakte hoorde ik Chris praten over ‘Wingdicks’. Ik verstond het natuurlijk verkeerd; hij zei Wingdings. Haha! Maar waarom had Chris het dan over Wingdings? Wel, dat verhaal is jullie lezers ondertussen wel bekend; de On/Off wijdt deze editie de volle aandacht aan allerlei typografische symbolen. Het was even de vraag welk symbool onderwerp van deze bloemlezing zou worden. Direct ging de gedachte uit naar de punt, die in al zijn eenvoud toch een krachtig symbool is. Haast een motto op zichzelf! Maar laten we wel zijn, aan de punt is onderhand voldoende aandacht besteed. Nee, het is tijd voor een meer verfijnd symbool. Elegant, universeel en hoogst efficiënt in zijn gebruik. Het is tijd voor de ampersand!
Het ontstaan van het symbool Hoewel het oogt als een moderne toevoeging aan ons alfabet, is de ampersand ouder dan veel van de letters die we heden ten dage gebruiken. Tegen de tijd dat bijvoorbeeld de letter W toegevoegd werd aan het Latijnse alfabet in de 7e eeuw, werden ampersands al zeshonderd jaar toegepast in de typografie. De eerste tekenen van de ampersand zijn zelfs terug te vinden in Pompeiaanse graffiti uit het jaar 79 na Christus. Zoals zowel de vorm als de functie van de ampersand suggereert, is het een ligatuur bestaande uit de letters e en t van het Latijnse et, wat ‘en’ betekent. In den
beginne waren deze letters duidelijk in het teken te herkennen, maar het is in de loop van de tijd geëvolueerd tot een symbool waarin vaak nog nauwelijks de samengevoegde letters te onderscheiden zijn (figuur 1). Het eerste teken in het figuur is de manier hoe we de ampersand terug vinden in het oud Romeins cursief. In het latere nieuw Romeins cursief waren ligaturen als de ampersand zeer populair; het tweede en derde teken vinden we hierin terug. In de eeuwen die hierop volgden nam de populariteit van ligaturen sterk af. De ampersand was echter een blijvertje. Het teken werd meer gestyleerd en raakte meer vervreemd van zijn originele vorm. Teken 4 tot en met 6 in figuur 1 tonen deze ontwikkeling. Tegenwoordig is de ampersand terug te vinden in bijna alle lettertypen die op dit moment in gebruik zijn, zo’n 30 tot 40 duizend. De vorm van een ampersand wordt vaak ingegeven door zijn historische context, de persoonlijke voorkeuren van de designer en de typografische familie waartoe het teken behoort. Vanzelfsprekend kent het teken een schijnbaar eindeloze hoeveelheid variaties, wat misschien wel de charme is van het teken. Misschien een ideetje voor de On/Off: een ‘ontwerp je eigen ampersand’ wedstrijd?
Van & naar ampersand In het begin van de 19e eeuw vindt men de ampersand vaak terug in alfabetreeksen in Engeland en de Verenigde Staten (figuur 2). Om aan te geven dat het &-teken werd bedoeld en niet de betekenis van de ligatuur, werd het aan de achterkant van de alfabetrijmpjes toegevoegd in de vorm “and per se, and”. De kinderen, waarschijnlijk verveeld van het opnoemen van de haast eindeloze alfabetreeksen, verbasterden dit al snel tot ‘ampersand’. De Schotten zijn iets eigenwijzer; zij verwijzen naar de Latijnse vorm en noemen het &-teken ‘epershand’. Dit is de meest geaccepteerde versie van het ontstaan van de naam ampersand voor het &-teken. Volgens de overlevering bestaan er echter meer ontstaansverhalen; de een hardnekkiger dan de ander. Een interessante versie is het verhaal van meneer Ampère. André-
Marie Ampère zou het &-teken veelvuldig toepassen in zijn populaire publicaties, wat in de volksmond al snel ‘Ampère’s and’ werd genoemd. Wat dit verhaal tekort komt in realisme, maakt het goed in romantisch opzicht. Welke typografisch ontwerper zou niet zo’n prachtig teken naar zich vernoemd willen hebben?
Wist je dat... • ...de afkorting voor etcetera voorheen werd geschreven als &c, in plaats van het tegenwoordig meest gebruikte etc.? • ...een programmeertaal zonder ampersand haast ondenkbaar is? Het wordt onder andere gebruikt als binaire operator en om variabelen zoals strings en hexidecimale getallen aan te geven. • ...het &-teken vaak voorkomt in bedrijfsnamen? Dit wordt zelfs genoemd als de belangrijkste functie voor het overleven van het &-teken. Indien een bedrijfsnaam met een &-teken is geregistreerd, mag dit niet vervangen worden door ‘en’. De & wordt vaak als ‘krachtiger’ gezien dan het woord ‘en’. • ...de eerste role playing games meestal een ampersand in de titel hadden? De titel bestond uit twee allitererende woorden met een &-teken ertussen: Tunnels & Trolls, Bunnies & Burrows en de meer bekende Dungeons & Dragons zijn voorbeelden daarvan.
Lees meer §112: Ampersand door Artemy Lebedev http://www.artlebedev.com/mandership/112/ Russische kijk op de ontstaansgeschiedenis van de Ampersand The ampersand door Upstart Blogger http://ampersand.gosedesign.net/ Blog van een liefhebber Our middle name door Hoefler & Frere-Jones http://www.typography.com/ask/showBlog. php?blogID=98 Voor mooie voorbeelden van vorm en functie van diverse ampersands door te tijd heen
Wingdings OnOff 24
11
EMOTIONAL DESIGN EEN BOEKRECENSIE DOOR LAURENS VAN DEN BROEK
Sehnsucht. Een Duits woord dat bijna onmogelijk te vertalen valt. De Portugezen noemen het ook wel saudade. Het beschrijft een begeerte naar iets onbekends. Het zou zelfs beschreven kunnen worden als een intens gemis. Het is een diepe emotie die zich niet laat vangen in woorden, laat staan in vorm. Dat geldt overigens voor vele gevoelens. “Hoe kun je als industrieel ontwerper dan ooit houvast creëren op gelijksoortige begrippen?” is wat je waarschijnlijk denkt. Dat is een uitdaging die Donald Norman maar al te graag aan lijkt te willen gaan: het vastleggen van emoties in het productontwerpen. Stel: je hebt een fles rode wijn gekregen voor een reden die er verder niet toe doet. Je gaat jezelf eens lekker verwennen en schenkt een mooie hoeveelheid in, in één van die prachtige kristallen glazen die al tijden ongebruikt in de kast staan. En wat blijkt: het is best een goed wijntje, heerlijk zelfs! Een week later koop je eenzelfde soort fles. Wat een mazzel: het is een van de goedkoopste die in de schappen staat! ’s Avonds pak je een simpel wijnglas wat nog op het aanrecht staat, je spoelt hem om en schenkt een glas in. Maar na een paar slokken merk je dat de wijn je niet aanstaat. Het is eigenlijk niet te drinken, gadverdamme! En toch is het dezelfde wijn als van een week eerder… Klinkt ongeloofwaardig hè? Toch is het niet zo vreemd. Het is zelfs wetenschappelijk aangetoond dat goedkope wijn (vandaar het bovenstaande voorbeeld) lekkerder smaakt wanneer deze uit dure, mooie wijnglazen gedronken wordt!
Dat is slechts één van de vreemde maar treffende situaties die Norman terugvond in de vele onderzoeken die hij raadpleegde bij het schrijven van dit boek. Nog een voorbeeld: wat onder andere uit deze onderzoeken blijkt is dat de esthetiek van een product invloed uitoefent op de usability van een product. Come again? Een product dat mooier wordt gevonden vindt men in het algemeen gemakkelijker te gebruiken. Op zijn minst een vreemde en onverwachte correlatie, niet? Emotional Design biedt nog veel meer van deze merkwaardige maar zeer interessante conclusies. Norman benadert de relaties van mensen met producten op een wetenschappelijke manier die zijn oorsprong vindt in zijn welhaast iconische The Design of Everyday Things uit 1986, waarmee hij internationaal veel aanzien vergaarde. Dit boek kun je dan ook zien als een indirect vervolg hierop. Sterker nog, in zijn boek zegt Norman Emotional Design te zien als een soort aanvulling op dat boek. Hij geeft aan dat hij in The Design of Everyday Things belangrijke elementen van het ontwerpproces vergeten is te behandelen. Met vele amusante anekdotes maakt hij duidelijk dat de huidige wetenschappelijke benadering van het industrieel ontwerpen (waar hij zelf een behoorlijke bijdrage heeft geleverd aan het vormgeven hiervan) vaak één aspect van het menselijk bewustzijnsspectrum verwaarloosd heeft: emoties. Paola Antonelli, curator van de afdeling Architec-
EEN PRODUCT DAT MOOIER WORDT GEVONDEN VINDT MEN IN HET ALGEMEEN GEMAKKELIJKER TE GEBRUIKEN. OP ZIJN MINST EEN VREEMDE EN ONVERWACHTE CORRELATIE, NIET?
12
OnOff 24 Wingdings
L tuur & Design van het Museum of Modern Art (bepaald geen lichtgewicht in de wereld van design), noemt emoties zelfs “the final frontier of design”. De vraag is natuurlijk waarom emoties “the final frontier” zijn terwijl deze aan de basis van het industrieel ontwerpen staan? Zijn wij niet begonnen met het ontwerpen van producten omdat de huidige situatie ons niet aanstond en we daar verandering in wilden brengen? Robert Pirsig behandelde in 1974 al de probleemstelling die centraal staat in het boek van Norman. In zijn boek, de cultklassieker Zen en de kunst van het motoronderhoud: Een onderzoek naar waarden, zet Pirsig op een schitterende wijze zijn visie op de kloof tussen de romantiek en de rede uiteen. Veel filosofen claimen dat de rede (de klassieke wetenschappelijke benadering) onverenigbaar is met de romantiek (het instinct, de passie, de emoties, kortom gevoelens) omdat deze simpelweg niet rationeel te benaderen zijn. Pirsig heeft daar een andere kijk op. Volgens hem hebben rede en romantiek een gedeelde noemer: kwaliteit. Hij laat deze term verder ongedefinieerd omdat kwaliteit in definitie niet definieerbaar doch overal aanwezig is. Iedereen weet wat het is, maar niemand kan er volgens hem
een alomvattende en kloppende verwoording voor geven. Maar buiten kijf staat dat kwaliteit de drijvende kracht is achter alles wat wij doen, aldus Pirsig. Wij streven kwaliteit na. Nu vraag je je misschien af wat Pirsigs relaas over kwaliteit met dat van Norman te maken heeft. Norman legt uit dat de huidige vorm van het ontwerpproces vaak te rationeel van aanpak is. Dat een product voldoet aan een lijst van eisen wil nog niet zeggen dat het een goed product is. Dat een product alles doet wat het zegt te zullen doen maakt het nog niet automatisch tot een geliefd product. Daar komen emoties bij kijken. Want waarom hechten zoveel mensen meer waarde aan een oud en versleten product dat zijn houdbaarheidsdatum al lang en breed gepasseerd is terwijl de nieuwste hightech snufjes voor een appel en een ei in de rekken liggen? Waarom geven mensen de voorkeur om in een afgetrapte Opel Kadett uit 1978 te rijden en niet in een spiksplinternieuwe auto?
breken. Want is dat niet dé reden waarom wij dit prachtige vak willen beoefenen? Om producten te ontwerpen waarvan mensen die terugkijken op hun gebruikservaringen zeggen “Dat is nog eens een product dat mijn leven (op een positieve manier) veranderd heeft.”? Om producten te ontwerpen die mensenlevens verrijken en het genot in mensen naar boven brengen? Dit is dan ook de onderliggende boodschap die Norman met dit boek aan de man probeert te brengen en dat doet hij met behulp van uiterst behapbare voorbeelden. Emotional Design is zeer leesbaar dankzij de verhalende wijze waarop hij zijn betoog brengt. Het is een boek waar men lering uit kan trekken en een boek dat tevens zorgvuldig genoten dient te worden. Kopen dus!
Het is een fenomeen dat zich nog niet eenduidig heeft laten verklaren. En juist dáarom is het zo een interessant onderwerp voor de kersverse generatie jonge ontwerpers die op het punt staan om door te
Wingdings OnOff 24
13
Surrealistische Ontwerpen De surrealistische beweging kent geen logica, ook niet in producten. Dat zet aan het denken hoe producten eruit komen te zien als logica minder belangrijk is.
Op een dag kwam hij bijvoorbeeld bij de Parijse
Dali ergert zich aan deze fantasieloosheid van de
aristocratie aan met allemaal krukken om de aris-
mens. “Ik begrijp niet waarom alle badkuipen
tocratie ‘omhoog’ te houden, zo schrijft hij in Tus-
dezelfde vorm hebben, waarom men geen taxi’s
sen beide wereldoorlogen: “Krukken krukken overal
uitvindt die duurder zijn dan de andere, maar die
n het begin van de twintigste eeuw werden er veel
krukken. Ik vond zelfs een uiterst kleine gezichts-
binnenin een kunstmatige regeninstallatie heb-
uitvindingen gedaan die bruikbaar waren voor
kruk uit, van goud en robijnen, die op de lip paste
ben, waardoor de reiziger zich verplicht ziet om
I
oorlogsvoering. In die tijd verheugden som-
en de neus ondersteunde. Dat was een ergelijk
een regenjas aan te trekken terwijl het buiten mooi
mige leiders zich op een mogelijkheid deze nieuwe
nutteloos voorwerp, bestemd voor bepaalde vrou-
weer is.” Dit onbegrip komt tot hem wanneer hij een
uitvindingen te gebruiken. Ook de aanhangers van
wen, wier charme anders een ronduit misdadig
cheque wil verzilveren en de man achter het loket
de kunsstroming futurisme hoopten op een oorlog.
karakter zou hebben.” Een tijd later heeft hij een
tegen zijn verwachting in zijn cheque niet opeet.
We will glorify war, schreven ze in hun manifest.
nieuwe obsessie: het oprichten van een geheim broederschap om een 15 meter lang brood te bakken.
geeft is het surrealistische object: “Het surrealistische
De Eerste Wereld Oorlog bleek echter een oorlog
14
De oplossing die Dalí voor deze fantasieloosheid
vol gruwelen. De kunstenaarswereld richtte zich
Iedereen zal inzien dat dit totaal nutteloze en on-
object moet absoluut zinloos zijn, zowel uit prak-
tegen de oorlog en tegen het rationalisme, waar
logische voorwerpen zijn. Maar zijn er dan ook to-
tisch als rationeel oogpunt.” Nou is het natuurlijk
de oorlog volgens hun uit voort was gekomen. In
taal logische voorwerpen? Dat zet aan tot denken,
nog de vraag of de wereld hierbij gebaat is (zoals
eerste instantie deden ze dit in de vorm van de
want als een voorwerp totaal logisch is, dan is het
bij de door hem beschreven ontploffende wc’s),
Dada beweging, die later, door de ontwikkeling
als het ware te berekenen met een formule. In de
maar het maakt de ontwerper wel vrij van de logica.
van de psychoanalyse, overging in het surealisme.
formule worden de variabelen ingevuld, als ‘tech-
De surrealisten probeerden een wereld te schep-
nische vooruitgang’, ‘waarden van het moment’,
pen zonder logica, doormiddel van de kunst.
‘bestaande producten’, ‘menselijke beperkingen’ etc.
Eén van de bekenste surrealisten is Salvador Dalí. Dalí
De uitkomst van de formule is altijd hetzelfde,
probeerde zelf geheel onlogisch voor te komen. Zo be-
ongeacht van wie deze invult. Wanneer dat
dacht hij ook producten die pasten in zijn wereldbeeld.
het geval is, is de rol van de ontwerper nihil.
OnOff 24 Wingdings
Tekst Willem Sander Markerink
fotorubriek
Wil jij net als deze sprankelende massa een ster worden, zorg dan dat er in de volgende OnOff een mooie/grappige/hete/spuuglelijke foto van JOU komt te staan. Mail naar onoff@daedalus.utwente.nl Deze foto is genomen door de Hubble telescoop. Wingdings OnOff 24
15
Wie is de Industrieel Ontwerper? ........................................................................................................................................... 16
Bij de redactie
willen we de nieuwe
Nowadays the term ‘interaction design’ mainly refers to software or the screen, intangible compo-
eerstejaars graag wegwijs maken in de wereld van de
nents. But the way I think about it, designing hardware, things that we can touch, solid objects, is all
industrieel ontwerper. Dit hebben we bijvoorbeeld
interaction design. People tend to think of interaction design for mobile phones as talking and push-
gedaan in de OnOff met het thema zo groen als gras.
ing buttons, but I think of having the phone in your pocket, or having it in your hands while talking, as
Dat is ondertussen al weer een tijd geleden en nu is
interaction design, since it’s a part of the communication. Touching an object without thinking means
er weer een nieuwe lichting eerstejaars bijgekomen.
that your fingers are interacting with something. Naoto Fukasawa, Oprichter Naoto Fukasawa Design
Maar nu ik dit stuk zo type bedenk ik me dat wij ook
alleen nog maar kijken door het sleutelgat naar de wereld van de industrieel ontwerper en zeer waarschijnlijk komen wij uiteindelijk ook tot de conclusie dat de wereld achter het sleutelgat niet bestaat, of er in
We have to replace beauty, which is a cultural concept, with goodness, which is a humanist concept. Phillipe Starck, controversiële ontwerper
ieder geval heel anders uitziet dan wij hebben gedacht.
Wat ik wel zeker weet is dat er in de
prehistorie nog geen industrieel ontwerpers be-
Probably the thing that irks me the most [in car design] is when I see this repetition of the known,
stonden. Iedereen bezat de kennis om voorwer-
because it shows people have comfort zones that are too tight to themselves and they’re really afraid
pen als vuurbijlen te maken en deze kennis werd
to walk out of those. And then somebody comes up with a new idea, and then everybody follows that
waarschijnlijk overgegeven van vader op zoon. Met
because their comfort zone has been expanded. The work that we’ve done in the last ten years has been
deze kennis kon iedereen zijn eigen vuurbijl maken.
OnOff 23 24 Evolutie Wingdings Revolutie
about expanding those comfort zones. Chris Bangle, ex-chef design bij BMW
..............................................................................................................................................
Met het komen van de beschaving
kwam er steeds meer kennis. Niet iedereen kon alles meer weten en mensen gingen zich specialiseren in een bepaald product. Zo bezat de timmerman alle
I think in many ways design is about looking at a diverse range of problems and solving them. But the designs we make aren’t solving anything; they’re meant to ask questions. There’s a lot that’s unknown about these new technologies, so we’re very interested in using design to explore what we don’t know. Fiona Raby, O.a. werkzaam mede oprichter van Dunne & Raby
kennis en vaardigheden over houtwerk en wist de smid alles over het maken van ijzeren voorwerpen.
Tijdens de industriële revolutie wordt
de kennis van de productie losgekoppeld van het pro-
“Bad design is where the customer thinks it’s their fault that something doesn’t work. So if you can’t
duceren. Eén persoon bedenkt een product, dat door
make your GPS device work in your car — I mean, there should be a riot because they’re so poorly
anderen in elkaar gezet wordt. Omdat er steeds meer
designed! Instead, the user thinks, ‘Oh, I’m not very smart, I can’t make this GPS thing work.’ People
kennis nodig is voor het bedenken van een
should demand more from the things they own, they need to demand that things work”
product, was er iemand nodig die veel ken-
David Kelley, Oprichter van IDEO
nis over producten en productie had, of mensen met
deze
kennis
bij
elkaar
kon
brengen.
Hieruit is de industrieel ontwerper voort gekomen.
Het industrieel ontwerpen is dus
heel breed, waardoor veel ontwerpers het vakgebied anders waarnemen. De qoutes geven een idee hoe verschillende ontwerpers over het vak denken.
But I think of having the phone in your pocket, or having it in your hands while talking, as interaction design, since it’s a part of the communication. Touching an object without thinking means that your fingers are interacting with something. Naoto Fukasawa, Oprichter Naoto Fukasawa Design Tekst Willem-Sander Markerink Wingdings OnOff 24
17
H
oe ongelukkig kan een apparaat zijn? Neem deze printer nou, zo’n ongelukkig gelaat zie je maar zelden, laat staan bij een printer. De mondhoeken naar beneden, geopend, de onderlip omhoog geduwd en met enige fantasie zie je een printer die op het punt staat in een heftige huilbui uit te barsten. Dat het arme ding daarnaast geen afzonderlijke ogen heeft, maar slechts een doorgetrokken streep met daarboven een unibrauw maakt het ongetwijfeld treurige lot van dit product helemaal af.
7 H
et lot van de printer is op dit moment onduidelijk, maar misschien is de melancholische grimas van dit iconische exemplaar niet zonder reden. Minder printjes betekent minder werk voor deze machine. Een printpapier is slechts een rechthoekig stuk output, vrij dun op zichzelf, massief als het wordt gegroepeerd. Het bevat de resultaten van het enige talent wat een printer heeft: het nauwkeurig bevlekken van hagelwitte of vrolijk gekleurde vellen papier. Zou de printer een geweten hebben, bewust zijn van zichzelf, dan weet het dat het nooit verder zal komen dan het schamele niveau van het leegspuiten van inktpatronen op eindeloze hoeveelheden papier. Niet bepaald een prettig leven dus, voor dit apparaat.
18
OnOff 24 Wingdings
G
elukkig dan maar, dat de printer niet het enige apparaat is dat een volgeramde kast met moederbord, processor, geheugenreepjes, opslagmedia en een lading ventilatoren, moet vergezellen om de mens te dienen. Het beeldscherm is ook maar weinig veelzijdig, geeft dan wel een veel dynamischer beeld dan welke printer dan ook voor mogelijk kan houden, maar toont slechts voor fracties van seconden het beeld dat de computer in pulsjes voor hem genereert. Bovendien is de monitor nauwelijks zo mobiel en permanent als een papiertje dat door de printer bewerkt is met inkt en haast geruisloos in de lade ervan belandt.
D
erhalve zitten we nu midden in een strijd tussen papier en scherm, tussen loodsen vol gearchiveerde documenten en loodsen vol brommende servers, terwijl er op kleine maar essentiĂŤle schaal een hetze tegen papier plaatsvindt, georganiseerd door de fabrikanten van tablet-computers en e-ink readers. Ook scharen zich daarbij milieuorganisaties die bossen zien verdwijnen ten gunste van de ultraplatte inktdragers. Tenslotte sluit de consument zich hierbij aan, voor wie het ongemak van de ouderwetse archieven en geprinte documenten nauwelijks nog opweegt tegen de weinige voordelen die printjes ten opzichte van hun digitale concurrenten bezitten. En ook daar lijkt een verschuiving plaats te gaan vinden, als e-ink readers betaalbaarder, compacter en beter leesbaar worden. De grootschalige drukwerken op posters zien we - nu nog exclusief rond plekken als Times Square - op termijn vast verdwijnen ten gunste van goedkope megaschermen die slideshows van posters en reclame weergeven, zoals dat in de gemiddelde science fiction-film in de toekomstige Aardse metropolen al gebeurt. Wellicht trekt dat concept zich
zelfs door naar uiterst betaalbare dunne, papierachtige e-ink-verpakkingen.
D
e vraag voor ons ontwerpers is dan natuurlijk hoe we hier op in moeten spelen, hoe de toekomst van statisch grafisch design zich gaat verhouden ten opzichte van geanimeerde, dynamische beelden die de toekomst ons belooft. De technologie hiervoor landt in golven op de consumentenmarkt, waarbij Apple het voortouw lijkt te nemen door opeenvolgend succes te boeken in de vernieuwde smartphone-markt en recentelijk de tablet-markt. Hoewel het bedrijf op technologisch gebied niet als erg sterke innovator wordt gezien, bereikt het wel de handen en dromen van vele consumenten door gebruiksgemak en -ervaring voorop te stellen en deze af te stellen op wat de technologie erachter kan bieden. Geen overmoedige stappen zetten door reclamefilmpjes vol flitsende interfaces en ogenschijnlijk perfecte gebruikservaringen te tonen, om het product een teleurstellende lading mee te geven wanneer het na enkele dagen gebruik al ernstig vertraagd en minder gebruiksvriendelijk blijkt. Hoe cynisch je ook naar het inmiddels behoorlijk monopolistische merk mag kijken, er valt niet te ontkennen dat Apple op eigen wijze sterk innoveert in de high-tech consumentenmarkt.
D
ie strategie lijkt niet op te gaan voor de technologie van printers. Papier is papier en het veranderen van deze specifieke output, zorgt ervoor dat de printer zijn karakter verliest. Een papier is en blijft een statisch geheel en is vermoedelijk binnen enkele decennia sterk achterhaald, ingehaald door dunne en goedkope, uiterst mobiele ‘vellen scherm’, zo dun dat het oprolbaar is en in alles op papier lijkt, maar het niet is. Een korte zoektocht op internet leert dat deze technologie volop in ontwikkeling is, er zijn al prototypes en vroege versies van deze oprolbare e-inkschermpjes. Of moet ik vellen zeggen? Hoe dan ook wordt de technologie van elektronische inkt op zo’n manier ontwikkeld, dat het vreemd genoeg steeds meer op onze ‘ouderwetse’ oplossing moet gaan lijken: papier. Dan verwacht ik voor de toekomst in ieder geval geen lelijke zilverachtige kunststof frames met in het midden een papierachtig scherm, zoals de e-reader er nu uitziet.
N
ee, voor een deel brengt nostalgie ons dan naar de oplossing, maar ook deels de ó zo goede ervaringen die we hebben met het informatiedragende medium genaamd papier. De flexibiliteit, omvang, en vooral uitstekende draagbaarheid maken het tot een prima uitvinding. Dat zijn precies de aspecten die e-readers in de toekomst ook na gaan streven, de toekomstige ik haalt uit de binnenkant van zijn jas een klein soort boekje, opent deze en vouwt een prachtig stuk papier open, compleet met gekleurde vloeiende animaties en met een
eenvoudige beweging, scrollt de tekst omhoog en omlaag. Een scherm dat zo dun en opvouwbaar is en buitengewoon flexibel informatie kan tonen, zodat het papier volledig wegconcurreert is er voorlopig nog niet, maar zal in een niet al te verre toekomst vrij normaal zijn. Het produceren van zo’n vel e-paper, misschien wel het meest ironisch, zal heel waarschijnlijk via een printer gaan. Een printer die niet de dan vreselijk achterhaalde zwarte en gekleurde inkt print, maar op superfijne schaal, laagje voor laagje, elektronische verbindingen zoals in chipjes print.
D
e printer kortom, zal in geëvolueerde vorm datgene gaan printen wat indirect de doodsteek heeft betekend voor zijn voorganger. Een printer desalniettemin, een futuristisch exemplaar en misschien op termijn voor de consumentenmarkt, niet voor drukwerk, maar persoonlijke elektronica. Misschien dus toch een reden voor de huidige printer om blij te worden.
Chris ten Dam
Wingdings OnOff 24
19
echte vogels echte echtevogels vogels kom kom kom uit de uit uitde de boom boom boom 20
OnOff 24 Wingdings
tekst Annelies Tielenburg Twitteren, tweeten, twitter, tweets, vogels die fluiten, wie kent het niet? Mocht je al deze woorden echt niet herkennen, dan heb je waarschijnlijk ergens diep in een grot gezeten. Voor de echte holbewoners onder ons: twitteren is een internetdienst waarbij de gebruikers korte berichtjes kunnen publiceren. Een weg om al je cybervrienden te laten weten wat jij aan het doen bent, of gaat doen, wilt doen, of überhaupt denkt. In mijn opinie is twitteren toch een beetje achter de feiten aanlopen. Ik zou zelf de meest sneue twitteraar ooit worden. Ik zou dan twitteren dat ik twitter. Zodra ik op de knop verzenden klik is dat in mijn ogen al achterhaald, dus al niet meer waar. Dan ben ik niet meer aan het tweeten. Ik zit dan gewoon weer niets te doen. Ja, misschien wachten tot mijn followers iets tweeten, waar ik dan weer op kan retweeten. Alternatief is dat ik dan zou tweeten: ik ga zo tweeten @ Twitter. Maar dat lijkt me ook wazig en gaat tegen mijn levensgewoontes in. Op het moment dat ik ga zeggen dat ik ga tweeten doe ik dat op dat moment. Conclusie: je zit gewoon een beetje achterhaalde dingen op het net te verspreiden, met de arrogantie dat je denkt dat men dat leuk vindt om te weten. Want het is toch ergens arrogant om te denken dat iedereen wel geïnteresseerd is in wat jij de hele dag doet en denkt? De charme gaat van het onvoorspelbare af. Alles is voorspelbaar met Twitter. De charme van het leven gaat verloren. Alles ligt vast. Als ik een dagje weg wil moet ik dus in mijn tweet zetten: dagje naar
Amsterdam vandaag, hoop een walrus te zien. Wat dus automatisch zou betekenen dat ik wel echt naar Amsterdam moet gaan en niet meer last-minute kan beslissen dat Utrecht of Groningen me toch beter lijkt. Dan zou ik weer opnieuw dat moeten twitteren, wat dus onmogelijk is aangezien ik beschik over een telefoon met de capaciteit bellen en smsen (jawel, ze bestaan nog). Ik wil graag een leven vol verrassingen. Niet ‘s ochtends al weten dat ik een walrus ga zoeken in Amsterdam en ik hoef al helemaal niet te weten dat mijn worst nightmare toevallig ook Amsterdam gaat bezoeken. Ik wil graag een leven vol verrassingen, dat ik op kan staan op een dag, geen idee heb wat mijn medeburgers aan het doen zijn en geen idee heb wat er om me heen gebeurt. Het is onmogelijk om nog om Twitter heen te kunnen. Twitter is een virus en ik ben bang dat het niet uit te roeien is, dat ik er straks zelf ook mee geïnfecteerd word. Zo zal ik ook ooit wel een telefoon krijgen met internet, omdat andere telefoons nou eenmaal niet meer gemaakt worden. Zo wordt de stap om ook te tweeten steeds kleiner. Twitter beperkt mijn vrijheid. Het is toch niet normaal dat er tijdens de uitslag van de verkiezingen constant dat Twitter erbij gehaald moest worden. Alsof ik graag wil weten wat Annie uit Hertme te vertellen had over het debat in 140 tekens. Dat je bij Muse staat. Daar helemaal uit je dak gaat omdat het zo amazing is. Dat je daar alles vergeet om je heen, maar alleen maar enorm opgaat in de muziek. Het hele mobiele netwerk ligt lam (ongelooflijk, het
kan). Krijgt er toch één een sms: lekker in de regen dansen daar, lees ik op Twitter? Mijn nekharen staan dan echt recht overeind. Het idee dat er iemand in het publiek van Muse, die daar dus live staat, in vlees en bloed aanwezig is en dan bedenkt: oeh het regent hier, laat ik even twitteren. Om dan maar niet te beginnen over de ander aan de andere kant van de lijn. Die dus op zaterdagavond tweets gaat lezen van de mensen die hij volgt, om dan tot de conclusie te komen dat het regent bij Muse, die tweets weer doorbrieft aan iemand zonder Twitter. Ook zonder Twitter zit je ongevraagd in het Twittervirus. Heb je dan werkelijk waar niets beters te doen? Zou je misschien zelf ook niet je huis uit moeten? Je telefoon/laptop van je afschudden en gewoon gaan doen wat kan? Wordt dit de nieuwe wereld? De wereld waarin men elkaar via Twitter en Facebook bijpraat? De wereld waarin men elkaar op een verjaardagsfeest of een andere bijeenkomst niets meer te vertellen heeft? De verjaardagen waar men plaats neemt op een stoel uit grootmoederstijd en niets meer te zeggen heeft, alles is al gezegd en gedaan. Het is al getweet, de retweets zijn gelezen. Er is niets meer, geen verrassingen, alleen maar suffigheid. Vanaf nu kan ik mijn hele dag al invullen via Twitter. Lekker flexibel. Voor mij geen tweets, twitter en retweet. Ik verlang naar de tijd dat je nog gebroken van de vorige avond in je bed lag, de scherpe zon in je gezicht en dat gekwetter en gefluit van vogels. Toen vond ik het vreselijk, maar nu wil ik niets liever meer. Helaas is de realiteit dat ik nu meer cybervogels hoor dan echte.
Wingdings OnOff 24
21
Waarom vinyl nog in de winkel ligt
en cassettebandjes niet�
door Rozemarijn Klein Heerenbrink
Je loopt een goede platenzaak binnen en je ziet: cd’s, dvd’s, poster van optredens, blaadjes over muziek, special editions voor veel geld én vinyl. Oude tweedehands vinylplaten, maar minstens zoveel gloednieuwe platen. Geremasterde oude platen en de laatst uitgebrachte albums van Muse tot Caro Emerald en van Kraftwerk tot de Eels.
//Laatst zei iemand tegen mij dat er jaren geleden
//De naald heeft de laatste groef bereikt en
op elke technoplaat stond dat vinyl bijna niet
glijdt nu over een stuk zonder reliëf. Hij springt
meer gedrukt werd en dat het snel afgelopen zou
omhoog en glijdt weer terug naar het haakje aan
zijn. Gelukkig hebben genoeg mensen hun liefde
de zijkant waar hij wacht op de volgende plaat.
voor vinyl uitgesproken en zijn platenmaatschap-
Je pakt voorzichtig met je hand de plaat op en
pijen weer lp’s gaan uitbrengen.
laat hem in de hoes glijden. De hoes, die is net zo mooi zo niet nog mooier dan de plaat zelf. Meer
//Voor het afspelen van een plaat ga je even zitten,
dan een A3tje aan mooie grafische vormen, foto’s
lekker op de bank. Stel het je even voor, eventueel
en alle informatie die je wilt weten over de artiest
met een kopje thee of een boekje erbij. Je kiest de
en de plaat.
plaat voor dat moment en legt hem voorzichtig op de platenspeler. Na ongeveer een kwartiertje stopt
//Met vinyl ben je voorzichtig. Een mp3tje kun je
de plaat, draai je hem om, je zet de naald weer
zo weer opnieuw downloaden, maar vinyl koop
voorzichtig op de goede plek en drukt op start. Je
je niet zomaar. Je vindt de muziek mooi, de hoes
blijft even kijken naar de naald die galant door de
mooi en je hebt er best wat geld voor over. Je wilt
groeven in de plaat glijdt en op elke kleine hobbel
de plaat mooi houden, hij is kwetsbaar net zoals
in de plaat reageert. Je ziet precies hoe die kleine
dat wat erop staat.
beweging wordt omgezet in geluid. Het is kunst
22
OnOff 24 Wingdings
en techniek samen. Je voelt hoe de artiest hard
//Een plaat beleef je, je voelt hem in je handen en
zijn best heeft gedaan om iets moois te maken,
ziet de muziek verschijnen. Kortom vinyl is mooi.
je verwondert je hoe er zulk mooi geluid van zo’n
Het overleefde de cassette, de cd, de mp3 en wie
stukje vinyl af komt.
weet wat er nog meer gaat komen.
Op zoek naar de doelgroep ‘Het ontwerpen van een product begint bij het kiezen van een doelgroep.’ Dit wordt je van het eerste college op het hart gedrukt. Doelgroepen worden vervolgens in alle richtingen gezocht. Een mobiele telefoon wordt ontworpen voor ‘bouwvakkers’ en een televisiemeubel voor ‘televisiekijkers’. Het gevoel zegt echter al dat beide doelgroepen niet erg bruikbaar zijn. Maar hoe ga je dan wel op zoek naar een doelgroep?
O
m te weten of je een goede doelgroep te pak-
is veel te breed, met gevolg dat de mensen verschillend
teit, beroep, inkomen, welstand etc. Maar mensen met
ken hebt, moet je weten waarom je een doel-
zullen reageren op producten en marketingcampagnes.
dezelfde leeftijd kopen niet dezelfde tuinstoelen en dat
groep kiest. De term doelgroep komt in eerste in-
De doelgroep hardrockers is te klein en voldoet daarom
geldt ook voor de andere elementen. Wanneer we de
stantie uit de marketing. De doelgroep is daar de
niet aan de laatste eis die gestelt is aan een marktsegment.
doelgroep vervolgens meer proberen dicht te timme-
groep waarop de marketingcampagne is gericht.
Hardrockers kan echter voor andere producten, met
ren, door meer elementen vast te leggen, lopen we weer
Aangezien het product meegenomen moet wor-
name mode, wel een doelgroep zijn die groot genoeg is.
het gevaar dat het marktsegment te klein wordt. Voor
den in de marketing (‘Product’ is één van de vier
Voor de tuinstoel kunnen we ook traditionele elementen
sommige producten zullen deze elementen wel toerij-
P’s), is het product ook op de doelgroep gericht.
gebruiken om een segment te beschrijven, zoals leeftijd,
kend zijn, bijvoorbeeld voor ergonomisch tuingereed-
Binnen de marketing wordt echter minder vaak over
geslacht, opleiding, regio, leefvorm, religie, nationali-
schap voor ouderen of telefooons voor zakenvrouwen.
een doelgroep gesproken. Eerder heeft men het over het
groepen met gemeenschappelijke kenmerken. Aan
product- een tuinstoel, dan kunnen we verschillende
milieus
doelgroepen kiezen. De doelgroep ‘mensen met tuinen’
Lage status
mentality
Traditioneel
Zelfgericht
Pos t m o derne Hedo niste n
Stel je voor, we ontwerpen -ik neem een willekeurig
ks Gema n de nteer
producten- en het segment moet groot genoeg zijn.
ialisten
reageren op marketingcampagnes -of in ons geval op
e ern Mod erij g r Bu
georië
behoort, deze mensen moeten enigszins hetzelfde
ij ele Burger
Tradition
segment moet onder andere duidelijk zijn wie ertoe
Cosmopolieten
Postmater
een goed marktsegment worden eisen gestelt. Bij een
Co Ni n e ti se uw ev rv en a -
segmenten worden de consumenten onderverdeeld in
ts ar wa en Op biel Mo
Hoge status
marktsegment. Bij het verdelen van de markt in markt-
Postmodern
Wingdings OnOff 24
23
Wanneer je verder denkt, kan je ook een collage maken
waarden van Schwartz en Bilsky, maar de waarden
en stellen dat de doelgroep de aanhangers van deze
van Rokeach, die in de jaren 70 al bezig was met
tuinstijl zijn. Cijfers over deze mensen zijn moeilijker
waardenonderzoek. Wat bij het onderzoek van
te vinden, en de doelgroep is minder streng afgeba-
TNS-NIPO opvalt is dat de Nederlanders zich
kent, maar de andere problemen heb je hiermee ontlo-
groeperen in het assenstelsel in de vorm van een
pen. De stijl heb je nu precies vast liggen, maar je weet
gesneden taart. Alleen de mondalen vormen geen
weinig over de levensstijl van deze doelgroep en dus
taartstuk, maar groeperen zich in het midden.
ook weinig van de eisen die ze aan het product stellen.
Wanneer je een groep uit dit model, het WIN-model genoemd, als doelgroep neemt, kan je de waarden
Waar we eigenlijk naar op zoek zijn, is een groep
gebruiken voor wensen en eisen aan het product.
mensen die een levensstlijl delen, dezelfde vorm-
De strebers zijn materialistisch, de traditionelen
geving waarderen en dezelfde problemen ervaren en
gaan voorzichtig om met het milieu en de conser-
toch een behoorlijk deel van de bevolking uitmaken.
vatieven houden vast aan dingen uit het verleden.
Schwartz en Bilsky waren hier in de jaren tachtig
24
OnOff 24 Wingdings
en negentig ook naar op zoek. Zij probeerden de
Opvallend is dat er meer aan af te lezen valt dan
samenleving in te delen op waarden die belangrijk
alleen de waarden. De traditionele elementen om een
werden gevonden en gebruikten hiervoor bijvoor-
segment te beschrijven zijn bijvoorbeeld ook in het
beeld gelijkheid, eerlijkheid en mate van creativiteit.
WIN-model te passen. De gemiddelde leeftijd loopt
Zij zetten de waarden in een assenstelsel waarbij de
van linksonder (jong) naar rechtsboven (oud). Het
ene as van zelfgericht naar andergericht loopt en de
niveau van opleiding loopt van rechtsonder (laag)
andere van conservatief naar progressief. Door de
naar linksboven (hoog). Aan de kant van de traditio-
waarden te rangschikken van belangrijk naar on-
nelen vind je meer vrouwen, meer niet werkenden
belangrijk wordt je zelf in dit assenstelsel geplaatst.
en de armen. Aan de kant van de strebers en de prof-
Het TNS-NIPO heeft bij 1500 Nederlanders gekeken
fesionals vindt je juist de werkzame rijkere mannen.
waar zij in het assenstelsel passen en door mid-
Politieke voorkeur is echter geen rechte lijn en loopt
del van een clusteranalyse de Nederlanders in acht
van linksboven (links) naar linksonder (rechts).
groepen verdeeld. Zij gebruikten echter niet de
Aan de groepen in het WIN-model kan je ook pro-
ductstijlen koppelen. De professionals houden van
bezig is met milieu, vrede e.d.) ons informatie geeft
dat er een koppeling zit tussen waarden, levens-
modern en design, de traditionelen hebben een
over vormgeving (klasiek), leeftijd (gemiddeld 52)
stijlen,
meer ouderwetse stijl, de geëngageerden hebben
opleiding (45.8 procent heeft havo of hoger) etc.
Doordat deze modellen de koppeling bloot leggen,
een klassieke stijl en de hedonisten zijn trendy. De
Een gelijksoortig model is mentality-milieus
zijn ze in sommige gevallen goed bruikbaar om
hedonisten zijn daarnaast impulsieve kopers ter-
van motivaction. Hierin worden acht groepen
een doelgroep te kiezen. Op www.tns-nipo.
wijl de geëngageerden beheerste kopers zijn. De
geplaatst in een assenstelsel waarbij de de
com kan je het WIN-model vinden en kan je ook
Strebers kopen graag show-off hebbedingen en
waarden (van traditioneel naar postmodern) uit-
kijken waar je zelf in dit model staat. Per groep staat
zijn in voor gadgets, modalen zijn praktisch geri-
gezet zijn tegen de status (van laag naar hoog).
ook een beschrijvende tekst waarin de waarden
cht, progressieven zijn op zoek naar een eigen stijl,
Vergelijkbaar met het WIN-model zijn er per groep
en eigenschappen van de groep kort naar voren
terwijl conservatieven juist conformistisch zijn.
gegevens bekend als gezamelijke waarden, leeftijd,
komen. Bij het TNS-NIPO zijn ze echter niet zo
Wanneer we een groep uit het WIN-model als doel-
geslacht, opleiding en bezit. Ook staan er op de site
consequent met termologie en gebruiken ze voor
groep voor een tuinstoel nemen, hebben we dus
van motivaction foto’s van typische woonkamers
de groepen steeds verschillende benamingen.
meer informatie. Stel de opdracht is een duurzame
van de verschillende groepen en op deze manier
Informatie over de mentality-milieus vindt je op
tuinstoel te ontwerpen, dan schiet de doelgroep
worden ook verschillende. Over het ontstaan van de
www.motivaction.nl. Hier worden per groep de
‘milieubewuste consument’ te kort, terwijl de doel-
mentality-milieus wordt echter minder vrijgegeven.
eigenschappen puntsgewijs weergegeven. De foto’s
groep ‘geëngageerden’ (de groep die het meest
De mentality-milieus en het WIN-model bewijzen
van de typische huiskamers staan hierbij. Ook hier
eigenschappen
en
vormgevingsstijlen.
kan je kijken bij welke groep je zelf ingedeeld wordt.
Hoogopgeleid
Professionals s
va
St
re
r be
er
ti
ev
en
He d o nist en
Zelfgericht
ns
Jong
Co
Mannen Werkzaam
Conservatief
Modalen
op gepubliceerd. Zij fotograferen mensen met dezelfde levensstijl, die ondanks dat ze elkaar niet kennen, zich hetzelfde kleden. Dit geldt niet al-
Arm
n
Progresief
Nietwerkzaam Vrouwen ele ion dit
Rijk
www.exactitudes.com.
Hier staan de foto’s van Versluis en Uyttenbroek
Geëngageerden
a Tr
sre n g o ve Pr ie s
Kijk ten slotte eens op
Oud
Andergericht
leen voor gabbers en punkers, maar ook voor gepensioneerden
en
creatieve
ondernemers.
De foto’s kunnen je helpen wanneer je op zoek bent naar een kleiner doelgroep dan een men-
WIN
tality milieu of een groep uit het WIN-model.
Model Willem-Sander Markerink
Laagopgeleid
Wingdings OnOff 24
25
De ontwerper als opvoeder
E
r wordt vaak gezegd dat ontwer-
t een product zich ook kunnen afzettenvan de vorige
pers eigen creaties beschouwen
generatie producten om zich te onderscheiden.
als hun kind. Eigen ideeën wor-
De adolescent is bezig om op eigen benen te leren
den met zorg ontwikkeld en vaak bev-
staan. Hij ziet in dat hij hiervoor een plek moet kunnen
oordeeld ten opzichte van de inbreng
innemen in de maatschappij en zich niet kan blijven
van anderen. Er zit weinig verschil tussen een trotse ouder die zijn kind een
afzetten tegen de heersende orde. Om een product op de markt te krijgen moet de ontwerper rekening gaan houden met kosten, productiegemak, marktwerking
diploma ziet halen en de ontwerper die
en standaardisatie. Hij komt tot het inzicht dat ex-
zijn werk door anderen geaccepteerd ziet
treme ideeën bijgesteld moeten worden om een reali-
worden. Het is dan ook geen wonder dat deze vergelijking zo vaak wordt gemaakt
seerbaar ontwerp te maken. Futuristische prototypes worden hierdoor versoberd of zelfs terug gebracht tot kleine verbeteringen aan bestaande modellen. Wanneer het product los begint te raken van de
26
OnOff 24 Wingdings
De
ontwikkeling
uct
vertoont
van
sterke
idee
tot
prod-
overeenkomsten
warme ontwerperschoot en ontbloot wordt aan oor-
met
deel en kritiek van de buitenwereld zal blijken hoe
het opgroeien van een kind tot volwassene.
goed het is voorbereid op de markt. Zoals een goede
Een kind is een onbeschreven blad, het kan nog word-
opvoeding en opleiding belangrijk zijn voor iemands
en wat het wil. Dromen van brandweerman, piloot
kansen in de maatschappij, zo is goed ontwerp be-
of burgemeester, waarom ook niet. Voordat de ont-
langrijk voor de slagingskans van een product. Deze
werper zijn pen op het papier zet en ideeën concreet
laatste stap naar volwassenheid gaat natuurlijk met
maakt kan hij ook nog veel kanten op. Een kind is
horten en stoten. Je kunt een product niet zomaar
in zijn ontwikkeling natuurlijk afhankelijk van zijn
in de wereld droppen en een hoofdstuk afsluiten. Je
ouders, zoals een product daarbij afhankelijk is van
moet bereid zijn tot nazorg, evaluatie van je ontwer-
de stijl en mogelijkheden van zijn ontwerper(s).
pen het maken van aanpassingen. Hoewel ik al een
De meeste waardevolle producten zijn vernieuwend
paar jaar op kamers zit vind ik het ook fijn dat ik nog
en betreden ongebaande paden. Zoals eenpuber
op mijn ouders terug kan vallen. Wij mensen kun
een eigen identiteit zoekt door zich af te zetten te-
nen natuurlijk nog voor onszelf werken, terwijl een
gen het gezag en heersende overtuigingen, zo moe
product volledig afhankelijk is van zijn ontwerpers.
Na een hopelijk lang en succesvol leven zal ieder product uiteindelijk op zijn retour gaan. En net zoals het leven de mens tekent, zo zal het gebruik een product tekenen met krassen, deuken of koffiekringen. Jeugd is natuurlijk te verlengen met een vers likje verf of ander frontje, maar in essentie zal het product door deze ‘facelifts’ niet veranderen. Ook een oud mens kan weer jonger lijken, terwijl onder het oppervlak nog steeds het zelfde slijtende lichaam met de zelfde waardes en opvattingen over de wereld zit. Ouderdom is onvermijdelijk en uiteindelijk zal de maatschappij het product af danken, zoals het ook de mens (als werknemer) afdankt. De kunst is in beide gevallen een lang en vooral gelukkig leven te leiden, waarbij voor het product de maatstaf is in hoeverre hij zijn gebruiker geluk brengt. Net zoals de mens het product is van een flinke poos evolutie sinds de eencellige, zijn ook producten resultaat van evolutie. Z e worden opgebouwd uit de ‘genen’ van een vorige generatie die worden aangepast aan een veranderende omgeving (wensen van de doelgroep, stand
Al met al lijken ontwerpers net opvoeders. Wordt het
van de techniek en visie op vormgeving). Iedere nieuwe
daarom niet eens tijd voor een minor pedagogiek hier op
telefoon is weer een slag anders dan zijn voorganger
de UT? Of geeft veel ontwerpervaring gewoon een goede
en ook de moderne fiets is in een aantal generaties
basis voor het ouderschap? Hoe dan ook we moeten
flink anders geworden dan de ouderwetse Hoge Bi.
nietvergeten altijd een beetje kind te blijven, zodat we
Zoals het gaat met evolutie zal het sterkste product
een open geest houden en in onze speeltuin de volgende
overwinnen en bepalen in welke richting de product-
generatie baanbrekende ideeën gevonden kan worden.
groep zich verder ontwikkelt. Het is niet voor niets dat in onze ontwerpopleiding gebruik wordt gemaakt van de term ‘evolutionaire productontwikkeling’. Deze beeldspraak past gewoon erg goed bij de realiteit.
Jesse van der Scheer
Wingdings OnOff 24
27
colofon
Hoofdredactrice Judith Boonstra Eindredactie Willem-Sander Markerink Redactie Annelies Tielenburg Laurens van den Broek Vormgeving Sophie van Felius Rozemarijn Klein Heerenbrink Sefrijn Langen Drukwerkproductie Drukkerij van den Bosch & Fikkert, Almelo
Redactieadres S.G. Daedalus t.a.v. On Off Universiteit Twente Horst C.006 Postbus 217 7500 AE Enschede 053 4894439 onoff@daedalus.utwente.nl Suggesties of opmerkingen, wil je ook een stuk schrijven? Neem contact op met iemand van de redactie.