Focus
op de geestelijke gezondheid
Dit is een uitgave van het Trimbos-instituut, Netherlands Institute of Mental Health and Addiction, Utrecht. tekst Marjan Heuving redactie Peter Stark, Anke Wammes, Laila Zaghdoudi (Communicatie en Marketing) ontwerp Jessica Ottersberg O&D B.V. Baarn fotografie iStock, Jodokus Driessen O&D B.V. Baarn (foto Trimbos-instituut) druk Advadi Westervoort oplage 1000 bestelnummer AF0909
Trimbos-instituut Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht T F E I
030 – 297 11 00 030 – 297 11 11 info@trimbos.nl www.trimbos.nl
©Trimbos-instituut, Utrecht 2009
Kennis is onderzoeken en vooruitzien
Trimbos-instituut
3
Monitoring
4
Preventie
5
Behandeling
7
Re誰ntegratie
9
Kwaliteit en organisatie van de zorg
10
Internationalisering
12
Het Trimbos-instituut zet zich met kennis en innovatie actief in voor het verbeteren van de geestelijke gezondheid in Nederland en daarbuiten.
Trimbos-instituut voor u Bent u professional in de geestelijke gezondheidszorg of verslavingszorg? U kunt bij het Trimbos-instituut terecht voor ondersteuning en het vergroten van uw expertise. Daarnaast bieden wij cliĂŤnten en andere geĂŻnteresseerden graag alle mogelijke informatie over psychische stoornissen, verslaving, drugs en alcohol.
2
Trimbos-instituut Wetenschappelijke kennis- en beleidsontwikkeling op het terrein van geestelijke gezondheidszorg, alcohol en drugs Het Trimbos-instituut is een kennisinstituut dat onderzoek doet naar geestelijke gezondheid, mentale veerkracht en verslaving. Onze verworven kennis passen we toe in de praktijk van professionals in de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg. Het Trimbos-instituut loopt voorop in de digitalisering van kennisontwikkeling, kennisoverdracht en de uitbreiding van hulpverlening via internet. In deze brochure schetsen we een beeld van onze activiteiten, projecten en producten.
Onze taken • • •
•
•
• •
Ontwikkelen van nieuwe behandelmethoden, opstellen van richtlijnen en preventieprogramma’s. Signaleren en monitoren van psychische problemen en verslavingsproblemen. Onderzoek en evaluatie van de GGz- en verslavingszorg: organisatie, toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit. Informeren van beleidsmakers, politici en professionals over de geestelijke gezondheid van de Nederlandse bevolking. Ontwikkelen en opzetten van cursussen en trainingen voor professionals in de GGz en verslavingszorg. Voorlichting geven over psychische problematiek, middelengebruik en verslaving. Organiseren van landelijke preventiecampagnes.
Van monitoring tot organisatie Het Trimbos-instituut werkt volgens het Disease Management Model. Dit betekent dat wij op alle terreinen en in de hele zorgketen actief zijn. Van monitoring, preventie, behandeling en reïntegratie tot kwaliteit en organisatie van de zorg. Ook internationaal zijn wij betrokken bij verschillende activiteiten en projecten.
Onderzoek Samenwerking met o.a.:
GGZ Nederland GGz instellingen Europese Commissie Zorgverzekeraars Ministerie van VWS Gemeenten Universiteiten Cliëntorganisaties WHO ZonMw
Monitoring (Kosten)effectiviteitstudies
Continuïteit van zorg
Preventie Behandeling Reïntegratie
Richtlijnontwikkeling
Opstellen behandelprotocollen
Kwaliteit en organisatie van de zorg
Beleidsevaluatie
3
Evaluatie drugsbeleid In de zomer van 2009 is de ‘Evaluatie van het Nederlandse drugsbeleid’ van het Trimbos-instituut en het WODC (Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatie Centrum van het Ministerie van Justitie) gepresenteerd. De evaluatie van dertig jaar Nederlands drugsbeleid is uitgevoerd in opdracht van de ministers van VWS, Justitie en Binnenlandse Zaken. Er is gebruik gemaakt van bestaande informatiebronnen, zoals de sinds 1999 jaarlijks uitgegeven Nationale Drug Monitor.
Monitoring Basis voor beleid
Door monitoring leveren we feitelijke en actuele beleidsondersteunende informatie op het gebied van geestelijke gezondheid, mentale veerkracht en verslaving. Wij doen dat voor de politiek, landelijke en lokale beleidsmakers en professionals in de GGz. Onze kennis is ook beschikbaar voor het algemene publiek.
Projecten en andere activiteiten: • •
•
•
•
NEMESIS-1 en NEMESIS-2 De studie NEMESIS (Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study) is het eerste landelijke onderzoek naar de geestelijke gezondheid van de algemene bevolking in Nederland. Het is uitgevoerd door het programma Epidemiologie van het Trimbos-instituut tussen 1996 en 1999. Op basis van NEMESISdata zijn ruim 170 publicaties, 20 rapporten en nog eens 20 proefschriften verschenen. In 2007 is het veldwerk voor de tweede NEMESIS-studie begonnen, in 2009 worden de eerste resultaten verwacht.
4
•
NDM - Nationale Drug Monitor. Jaarlijks overzicht van actuele feiten en cijfers over het gebruik van drugs, alcohol en tabak in Nederland. DIMS - Drugs Informatie en Monitoring Systeem. Houdt zicht op de markt van uitgaansdrugs in Nederland, analyseert drugs op samenstelling, signaleert trends en waarschuwt bij gevaar voor de volksgezondheid. Peilstationsonderzoek scholieren. Vierjaarlijks onderzoek met gegevens over roken, drinken, drugsgebruik en gokken onder Nederlandse scholieren van 10-18 jaar. HBSC-studie. Vierjaarlijks onderzoek onder scholieren van 11 tot en met 16 jaar naar gezondheidsbeleving, psychische gezondheid, sociale integratie en risicogedrag. Maakt deel uit van internationaal onderzoek. MEMO – Monitor Geestelijke Gezondheidszorg Ouderen. Jaarlijks overzicht van kwaliteit en effectiviteit van psychische hulpverlening aan ouderen. NEMESIS-1 en NEMESIS-2. Lange termijn studies naar gezondheid en welzijn van de Nederlandse bevolking.
Preventie Voorkomen is beter dan genezen
Met preventie binnen de geestelijke gezondheidszorg doelen we op onze activiteiten vanuit de gezondheidszorg om ernstige psychische problemen te voorkomen of in een zo vroeg mogelijk stadium te herkennen. Op het gebied van verslaving nemen we maatregelen om middelengebruik te voorkomen, het eerste gebruik van genotmiddelen uit te stellen, de consumptie van genotmiddelen te verminderen, problematisch gebruik te voorkomen.
Mentaal Vitaal Jaarlijks worden slechts 4.000 mensen bereikt met de verschillende depressiepreventieprojecten. Terwijl maar liefst 737.000 mensen last hebben van somberheidsklachten en risico lopen op het ontwikkelen van een depressie. Om meer mensen te bereiken is het Trimbos-instituut met subsidie van het Ministerie van VWS gestart met het programma Mentaal Vitaal: Innovatieprogramma Depressiepreventie. Met overzichtelijke portals over psychische gezondheid, toegankelijke websites en een online fitness module willen we meer mensen bereiken.
Projecten en andere activiteiten: •
• •
•
•
•
• •
Alcoholinfolijn www.alcoholinfo.nl of 0900 – 500 20 21. Drugsinfolijn www.drugsinfo.nl of 0900-1995. Belangrijke kanalen voor publieksinformatie en bundeling van actuele kennis over alcohol en drugs. De gezonde school en genotmiddelen. Preventieprogramma over alcohol, roken en drugs voor basis- en voortgezet onderwijs. KOPP/KVO - Kinderen van Ouders met Psychische Problemen/Kinderen van Verslaafde Ouders. Breed aanbod van cursussen en interventies via GGz instellingen, zowel op locatie als via internet, voor kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen. Ook voor de ouders is er een gericht hulpaanbod. I.COM - Innovation Centre of Mental Health & Technology. Dankzij internet kunnen veel meer mensen met psychische problemen met goed gevolg geholpen worden. Vooral mensen met lichte klachten. I.COM wil kwaliteit, toegankelijkheid en kosteneffectiviteit van zorg verbeteren door inzet van e-mental health. Publieke Geestelijke Gezondheid. Biedt een overzicht van bewezen effectieve interventies, ontwikkelt standaarden voor nieuwe manieren van behandelen, onderzoekt wat goed werkt en zorgt dat deze programma’s worden gebruikt. Uitgaan, alcohol en drugs. Bundelt en verspreidt kennis over gezondheid en veiligheid in het uitgaanscircuit in de vorm van factsheets voor gemeenten, cursussen voor horecapersoneel, kleinschalig onderzoek, beleidsadvisering aan lokale en landelijke partners. Mantelzorg. Ontwikkeling van en onderzoek naar interventies ter ondersteuning van mantelzorgers van mensen met dementie. Life-review. Breed aanbod van cursussen en interventies gericht op ouderen met depressieve klachten, met chronische psychiatrische aandoeningen en ouderen die in verpleeg- of verzorgingshuizen wonen.
5
6
Behandeling Wetenschappelijk bewezen wat werkt
Het Trimbos-instituut ontwikkelt nieuwe richtlijnen, protocollen en interventies op het gebied van de diagnostiek en behandeling van psychische stoornissen. Wij doen daarnaast onderzoek naar de (kosten)effectiviteit van de diagnostiek en behandeling van psychische stoornissen.
Projecten en andere activiteiten: •
• •
•
GGz-richtlijnen. Richtlijnen voor verschillende psychische stoornissen. Belangrijk handvat voor het stellen van de juiste diagnose en het kiezen van de beste behandeling. Doorbraakprojecten. Methode om professionele zorgverleners te laten werken met de Richtlijnen, nieuwe werkwijzen in te voeren en de zorg te verbeteren. Depressie Initiatief. Landelijk programma waarin 30 GGZ-instellingen, 80 huisartspraktijken, het VUmc, het EMGO instituut en het iMTA zich onder leiding van het Trimbos-instituut inzetten voor een betere behandeling van depressies. Global Diabetes and Depression Dialogue. Wereldwijd project met de World Psychiatric Association gericht op onderzoek van mensen die kampen met diabetes en depressie.
Tien jaar GGz-richtlijnen Sinds het jaar 2000 zijn multidisciplinaire GGz-richtlijnen verschenen voor: • angststoornissen • depressie • schizofrenie • ADHD bij kinderen en jeugdigen • eetstoornissen • somatoforme klachten en stoornissen • persoonlijkheidsstoornissen • problematisch alcoholgebruik. Er zijn aanvullende richtlijnen voor jeugd en ouderen verschenen en er is een richtlijn voor vroegtijdig psychosociale interventies na rampen, terrorisme en andere schokkende gebeurtenissen.
7
Voor een betere kwaliteit van leven 8
Reïntegratie Cliënt is in de eerste plaats mens
Het Trimbos-instituut vindt dat mensen met psychische en/of verslavingsproblemen zo goed en ‘normaal’ mogelijk in de maatschappij moeten (blijven) functioneren. Mensen met psychische en verslavingsproblemen hebben vaak te kampen met vooroordelen en stigmatisering van hun ziekte. Door onderzoek, ontwikkelings- en rehabilitatieprojecten en kennisoverdracht dragen wij bij aan een betere beeldvorming en positie van mensen die hiermee te maken hebben.
Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid Herstel, Empowerment en Ervaringsdeskundigheid (HEE) biedt effectieve werkwijzen en strategieën van en voor mensen met psychische kwetsbaarheden om zichzelf te helpen. Het HEE-team bestaat uit circa 50 ervaringsdeskundige docenten die hun kennis overdragen aan anderen met het doel marginalisering van mensen met psychische beperkingen tegen te gaan en hun empowerment te bevorderen.
Projecten en andere activiteiten: • •
•
•
MMO - Monitor Maatschappelijke Opvang. Jaarlijks cijfermatig overzicht over vraag en aanbod in de maatschappelijke opvang, inclusief vrouwenopvang. Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang. Project in Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag met als doel de situatie van daklozen, verkommerden en verloederden te verbeteren en de overlast die deze groep veroorzaakt terug te dringen. Onderzoek naar opvang (dak- en thuislozenopvang, vrouwenopvang en algemene crisisopvang), naar de (sociale) verslavingszorg (o.a. laagdrempelige opvangvoorzieningen, gebruiksruimten) en naar de openbare geestelijke gezondheidszorg (o.a. bemoeizorg en case management, meldpunten). SCION - effectonderzoek naar de arbeidsrehabilitatiemethode Individual Placement and Support (IPS). De Amerikaanse arbeidsrehabilitatiemethode IPS is een paar jaar geleden in Nederland ingevoerd. Deze methode bevordert de reïntegratie van mensen door onder andere intensieve ondersteuning en de mogelijkheid tot het volgen van trainingen. Dit onderzoek wordt samen gedaan met de Rijksuniversiteit Groningen.
9
Jeugd De zorg voor jeugd is voortdurend in ontwikkeling en onderwerp van debat. Maatschappelijke ontwikkelingen genereren nieuwe vraagstukken op het gebied van opvoeding, zorgverlening en onderwijs. Het Trimbos-instituut wil als kennisinstituut op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg een relevante bijdrage leveren aan de ontwikkeling van kwalitatief hoogwaardige zorg voor jeugd. Een greep uit het aanbod voor deze groep: de e-mental health projecten stayinlove.nl, kopstoring.nl en gripopjedip.nl. Onderzoek naar de effectiviteit van het opvoedingsprogramma Triple P. De gezonde school en genotmiddelen. De monitoren HBSC en Peilstationsonderzoek.
Kwaliteit en organisatie van de zorg Zorg kan altijd beter
Het Trimbos-instituut wil de kwaliteit van de geestelijke gezondheidszorg en de verslavingszorg verbeteren door het vertalen van kennis naar de praktijk. Dat doen we door het ontwikkelen van programma’s en richtlijnen. Er is aandacht voor deelname van cliënten. We bieden ondersteuning bij implementatie en evaluatie.
Projecten en andere activiteiten: •
•
•
Ouderen Kennisontwikkeling ter verbetering van de geestelijke gezondheid van ouderen en de vertaling van kennis in beleid en praktijk van de ouderenzorg: dat zijn de doelen van het Programma Ouderen. Vijf thema's staan centraal: dementie, depressie en angst, chronische psychiatrie, monitoring en het ontwikkelen van meetinstrumenten. Voorbeelden van projecten zijn www.dementiedebaas.nl, de Monitor Woonvormen Dementie, de cursus Op zoek naar zin, palliatieve terminale zorg in de GGz en het gebruik van GPS door mensen met dementie en hun mantelzorgers.
10
Trendrapportages GGz. Jaarlijks overzicht van veranderingen in de organisatie, structuur en financiering van de GGz. Geeft ook informatie over toegang tot de zorg, het zorggebruik en ontwikkelingen op het terrein van kwaliteit en effectiviteit van de zorg. CQ-index. Meet de ervaringen van cliënten met de geestelijke gezondheidszorg, bijvoorbeeld met de kortdurende ambulante GGz. De CQ-index vervangt de Thermometers cliëntwaardering op termijn. Monitor Woonvormen dementie. Onderzoek in woonvormen voor mensen met dementie naar de kwaliteit van leven van bewoners, de arbeidstevredenheid van het personeel, kwaliteit van zorg en personele inzet.
11
Analyse wereldwijde drugsmarkt In opdracht van de Europese Commissie maakte het Trimbos-instituut in 2008 een analyse van de wijze waarop de illegale drugsmarkt zich de afgelopen tien jaar wereldwijd heeft ontwikkeld. In deze studie is ook gekeken naar de uiteenlopende effecten van het drugsbeleid in achttien landen. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Rand – een gerenommeerd Amerikaans instituut voor beleidsanalyse – en is in het voorjaar 2009 in Brussel en Wenen gepresenteerd. Mede dankzij de gehanteerde marktmodellen weten we nu meer over de productie, handel en verkoop van drugs. Daarnaast is er meer zicht ontstaan op de impact van overheidsbeleid.
Internationalisering Kennis delen doet grenzen vervagen
Kennis delen en uitwisselen. Dat is de gemene deler van de internationale projecten en samenwerkingsverbanden van het Trimbos-instituut. Als partner van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) dragen wij bij aan de internationale verspreiding van kennis over de geestelijke gezondheidszorg.
Internationale projecten en andere activiteiten: •
• • • • •
e •
12
In 2008 zijn nieuwe Europese kaders geformuleerd voor de geestelijke gezondheidszorg in het ‘European Pact for Mental Health and Well-being’. Het WHO-rapport ‘Policies and Practices for Mental Health in Europe’ biedt onder meer een overzicht van beleid en praktijk van de geestelijke gezondheidszorg in 42 Europese landen. Het Trimbos-instituut en het ministerie van VWS verzorgden voor dit rapport de data voor Nederland. Roemenië: opbouw van de geestelijke gezondheidszorg en de vermaatschappelijking van mensen met psychische stoornissen. Kosovo en Macedonië: projecten op het gebied van drugspreventie. Bulgarije: opzetten van een telefonische hulplijn voor drugs en een interactieve informatieve website. Finland: belangrijke partner in het verder ontwikkelen van het e-mental health aanbod. ICASA: International Collaboration on ADHD and Substance Abuse. Dit internationale netwerk van ADHD en verslavingsdeskundigen werkt aan verschillende onderzoeken om de combinatie ADHD-verslaving sneller te herkennen n te behandelen. The Healthy Nightlife Toolbox: selectie en disseminatie van kwalitatieve interventies voor een gezond en veilig uitgaansleven, ten behoeve van lokale en landelijke beleidsmakers en preventiewerkers in de EU.
Over het Trimbos-instituut Werken bij het Trimbos-instituut Werken bij het Trimbos-instituut betekent kennis over geestelijke gezondheid creëren en toepassen in de praktijk van de geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg. Het Trimbos-instituut is georganiseerd in 13 programma’s, verdeeld over 4 centra. Daarnaast zijn er ondersteunende diensten en d e afdeling Communicatie en Marketing. Bij het instituut werken circa 250 enthousiaste en bevlogen mensen vanuit diverse disciplines samen in wisselende projectteams. Zij zetten zich in voor het verbeteren van de gezondheid en de kwaliteit van leven van mensen met psychische klachten of verslavingsproblemen. Het gemeenschappelijke kenmerk van alle projecten is de samenwerking met andere kennisinstituten, universiteiten, professionals in het veld, cliëntenorganisaties en andere belanghebbenden. Met deze multidisciplinaire aanpak bevorderen wij innovatief en vraaggericht denken en brede inzetbaarheid. Wij werken in een informele cultuur, waarin veel ruimte is voor eigen initiatief. Het instituut biedt medewerkers uitstekende arbeidsvoorwaarden inclusief een vitaliteitprogramma en opleidingsfaciliteiten. Hebt u interesse in werken bij het Trimbos-instituut, kijk dan voor actuele vacatures op www.trimbos.nl/vacatures.
Opdrachtgevers en financiering Het Ministerie van VWS en ZonMW zijn belangrijke opdrachtgevers. Maar ook GGzinstellingen, zorgverzekeraars, cliëntenorganisaties, GGZ Nederland, gemeentelijke overheden, Ministerie van Buitenlandse Zaken (MATRA), Ministerie van Jeugd en Gezin, Senter, UNAIDS, Europese instanties en vele andere organisaties weten het Trimbos-instituut te vinden.
Kees Trimbos Het Trimbos-instituut ontleent zijn naam aan professor Dr. Kees Trimbos (1920 – 1988), psychiater, hoogleraar in de preventieve en sociale psychiatrie, als zenuwarts 20 jaar actief in de praktijk van de hulpverlening en betrokken bij verslavingszorg en ambulante GGz.
Regelmatig op de hoogte blijven? Wilt u op de hoogte blijven van nieuws over het Trimbos-instituut? Abonneer u dan gratis op Trimbos Nieuwsflitsen, een driewekelijkse e-zine met het laatste nieuws en wetenswaardigheden over projecten, onderzoeken, congressen en studiedagen. Daarnaast geeft het Trimbos-instituut thematische e-zines uit op het gebied van depressie, verslaving, preventie, e-mental health, jeugd, ouderen, empowerment en psychose. En Trimbos Quarterly, een internationale e-zine. Aanmelden? www.trimbos.nl/nieuwsbrieven
Overzicht websites Trimbos-instituut www.trimbos.nl www.dgsg.nl www.drugsenuitgaan.nl www.drugsinfo.nl www.drugs-test.nl www.sickofit.nl www.infectieziekten.net www.zelfhulpverslaving.nl www.drugsincidenten.nl www.uwkindenalcohol.nl www.alcoholinfo.nl www.drinktest.nl www.watdrinkjij.nl www.goedvoorbereid.nl www.vroegsignaleringalcohol.nl www.drankjewelpro.nl www.minderdrinken.nl www.drankjewel.nl www.rokendrinkendrugs.nl www.trimbospreventie.nl www.gripopjedip.nl www.kopopouders.nl www.kopstoring.nl www.Stayinlove.nl www.mijnverhaalalsmantelzorger.nl www.icom.trimbos.nl www.kleurjeleven.nl www.cursusgeenpaniek.nl www.depressie-initiatief.nl www.collaborativecare.nl www.nemesis.gfk.nl
Samenwerkingsverbanden www.heeldemensheeldezorg.nl www.kennisbeterdelen.nl www.quidatabank.nl www.kiesbeter.nl www.dementiedebaas.nl www.ggzrichtlijnen.nl www.chatmetbzz.nl www.needforweed.nl
www.trimbos.nl
Bekijk het online jaarverslag op www.trimbos.nl/jaarverslag
Trimbos-instituut Da Costakade 45 3521 VS Utrecht Postbus 725 3500 AS Utrecht T F E I
030 - 297 11 00 030 - 297 11 11 info@trimbos.nl www.trimbos.nl