"Magic Hands" book by Magic Hands

MAGIC HANDS

Novi Sad, 2015

This p roject is implemented by VCV SCI Serbia, GAIA SCI Kosovo and SCI Switzerland and supported byNational Youth Council of Switzerland SAJV - CSAJ - FSAG / Swiss Foreign Ministry within the „East project” fund.

Project partners/ Партнери на пројекту/ Projektni partneri/ Partnerët e projektit/ Projektiske partnerja: Hrvatsko kulturno prosvjetno društvo Matija Gubec and Roma Road

Project Coordinators/ Координатори пројекта/ Koordinatori projekta / Koordinatori i projektit / Projektisko kordinatori Milica Milović Kinolli & Helena Poučki Edited by/ Уредила/ Uredila/ Redaktoi/ Uredime katro: Beata Bosiacka Design and layout/ Дизајн и прелом / Dizajn i prijelom/ Përpunimi grafik dhe thyerja/ O dizajni hem o formati: Agata Bosiacka Translation/ Превод / Prijevod/ Përkthimi/ Prevodi katro: Dardana Perteshoni - Albanian Denis Mustafa - Romanes Jovana Škrijel - Serbian Nikolina Dodig - Croatian Acknowledgements/ Признања/ Priznanja/ Mirënjohje/ Priznanjes: Adela Kula, Aleksandra Plakalović, Almir Beriša, Bajram Kafu Kinolli, Charlie Carroll, Driton Beriša, Helen Simpson, Nenad Andrić, Nenad Vojnić, Senad Ibishi, Sonja Bratić, Ramiz Emini, Rand Engel, … and all the people from Plemetina and Tavankut Publisher/ Издавач/ Izdavač/ Shtëpia botuese/ Izdavači: GAIA SCI Kosovo, Volonterski Centar Vojvodine SCI Srbija and SCI Switzerland © Copyright by VCV SCI Serbia, GAIA SCI Kosovo, Novi Sad 2015

Authors/ Аутори/ Autori/ Autorët/ Autori: Agata Bosiacka - Poland Aleksandra Hiltmann - Switzerland Barbara Niewiadomska - Poland Barbora Bajtošová - Slovakia Beata Bosiacka - Poland Dubravko Bilinović - Serbia Emma Levy - Scotland Gemma Ponsa Vilamajó - Catalunya Maddalen Gil Aguinaga - Spain Marie König - Germany Marta Siemieniec - Poland Martina Lizáková - Slovakia Nora Henning - Germany Pei Wen Wu - Taiwan Viivi Maki - Vaurio - Finland Violeta Taseva - Bulgaria

Straw artists from Tavankut/ Уметнице у техници сламе из Таванкута/ Umjetnice slame iz Tavankuta/ Artistët e kashtës nga Tavankuta/ Artistja ki tehnika e phuseski karo Tavankut: Jozefina Skenderović Kata Kujundžić Marija Vojnić Beads artists from Plemetina/ Уметнице рукотворина од перли из Племетине/ Umjetnice perli iz Plemetinne/ Artistët e rruazave nga Plementina/ Artistja e perlicenge katri Plemetina: Mamudija Mustafa Mira Emini

ENGLISH SERBIAN CROATIAN ALBANIAN ROMANES

CONTENTS 007

FOREWORD Предговор/ Predgovor/ Parathënie/ Anglovakeribe

010

MAGIC HANDS OF TAVANKUT Магичне руке Таванкута/ Magične ruke Tavankuta/ Duart e arta të Tavankut/ Magicna vasta e Tavankutiske

062

MAGIC HANDS OF PLEMETINA Магичне руке Племетине/ Magične ruke Plemetine/ Duart magjike të Plementinës/ Magicna vasta e Plemetinakre

116

GLOSSARY Речник/ Rječnik/ Fjalor/ Recnikos

FOREWORD Dear friends,

If you came to read this book that means that our adventure of Living Together has once again had its magical turns and found its way to you for the 5th time. Since 2011, with this particular project that has taken a place throughout the years up to today, we’ve been searching for new and different ways to introduce you the world experienced through the common work of SCI volunteers & activists, realised through the life together, cooperation, voluntarism and non-violent actions. Moreover, while following our vision towards a more just and inclusive global society, we aimed to take you as close as possible to the very hearts of the local communities we have been working with, wishing to share our stories, stories that bring us closer together, everyday yet exemplar stories that matter and do make a difference. We’ve

been using all our skills and talents to make sure that these stories get verbalised, pictured, documented and shared. This publication is dedicated to women and their magical and inspiring endeavours. It’s dedicated to the women, who have all along believed in life together and paved the roads to it in countless creative ways. More importantly, it is dedicated to all the women who make wonders with their magical hands, minds, hearts and endless hope in a peaceful world. Their stories are woven between the beads and intertwined with the straw-art and their strength and heroic acts are to be found in everyday life, perseverance, persistence and dedication. Milica Milović Kinolli, Helena Poučki, Jovana Škrijel

ПРЕДГОВОР Драги пријатељи, Уколико читате ову књигу, то значи да је наша авантура звана Живети заједно још једном, уз своје магичне преокрете, пронашла пут до вас, и то по пети пут. Почевши 2011, управо кроз овај пројекат који се из годину у годину одвијајао све до сада, покушавали смо да пронађемо нове и различите начине како бисмо вам представили свет доживљен током заједничког рада СЦИ волонтера и активиста - рада који смо реализовали уз заједнички живот, сарадњу, волонтаризам и ненасилне акције. Штавише, следећи своју визију ка праведнијем и инклузивнијем друштву, покушавали смо да вас доведемо, што је ближе могуће, до самог срца локалних заједница са којима смо радили… желећи да поделимо своје приче... приче које су нас приближиле једне другима... свакодневне приче које

служе за пример, које јесу битне и које чине разлику. Користили смо све своје вештине и таленте како бисмо били сигурни да ће свака од тих прича бити вербализована, осликана, документована и подељена. Ова публикација је посвећена женама и њиховим магичним и инспиративним подухватима. Посвећена је женама које су током свих ових година веровале у суживот и крчиле пут до њега на безброј креативних начина. Што је још важније, посвећена је свим женама које праве чуда својим магичним рукама, умом, срцем и бескрајном надом у свет мира. Њихове приче уткане су међу перлама и испреплетене кроз уметност у техници сламе, а њихова снага и херојска дела налазе се у свакодневном животу, истрајности, упорности и преданости.

PREDGOVOR Dragi prijatelji, Ako čitate ovu knjigu, to znači da je naša avantura “Živjeti zajedno” još jednom čarobno putovala i pronašla put do vas po peti put. Od 2011. godine, s točno ovim projektom koji se odvija već godinama, tražimo nove i različite načine da vam predstavimo svijet koji smo iskusili kroz zajednički rad SCI volontera i aktivista, svijet koji smo shvatili kroz zajednički život, suradnju, volontiranje i nenasilne akcije. Štoviše, slijedeći našu viziju prema pravednijem i inkluzivnijem društvu, ciljali smo dovesti vas, što je bliže moguće, srcu lokalnih zajednica s kojima smo radila, želeći podijeliti naše priče, priče koje nas povezuju, svakodnevne priče koje nam su nam za primjer, koje su bitne i koje čine

razliku. Koristili smo naše vještine i talente da omogućimo ovim pričama da se verbaliziraju, oslikaju, dokumentiraju i podijele. Ova publikacija je posvećena ženama i njihovim magičnim i inspirativnim naporima. Posvećena je ženama, koje su vjerovale u suživot i utrle put do njega na bezbroj kreativnih načina. Što je još važnije, ona je posvećena svim ženama koje čine čuda sa svojim čarobnim rukama, umovima, srcima i beskrajno nadom u mirni svijet. Njihove priče su tkane između kuglica i isprepletene s umjetnošću slame i njihova snaga i herojska djela nalaze se u svakodnevnom životu, ustrajnosti, upornosti i predanosti.

PARATHËNIE Të dashur miqë, Nëse ju do t’a lexoni këtë libër atëherë do të thotë që aventura jonë e Të Jetuarit së Bashku ka marrë përsëri rrugën magjike dhe ju ka gjetur juve për të pestën herë. Që nga viti 2011, me këtë projekt të veçantë që ka zënë vend gjatë këtyre viteve deri më sot, ne kemi qenë në kërkim të mënyrave të reja dhe të ndryshme për t’ju prezantuar përvojën botërore përmes punës së përbashkët të vullnetarëve dhe aktivistëve të SCI, të realizuar përmes të të jetuarit bashkë, bashkëpunimit, vullnetarizimit dhe veprave paqësore. Për më tepër, duke ndjekur vizionin tonë drejt një shoqërie më të drejtë dhe globalisht gjithëpërfshirëse, ne kemi për qëllim për të afruar juve sa më afër komuniteteve lokale me të cilët kemi punuar, me ngjarjet që kanë ata ndarë me neve, ngjarjet të cilat na kanë bashkuar, tregime të

përditshme që janë shembuj të rëndsishëm dhe që bëjnë diferencën. Ne kemi përdorur gjithë talentin dhe aftësitë tona për të siguruar që këto ngjarje të fotografohen, dokumentohen dhe të shprendahen. Ky publikim i’u dedikohet grave dhe përpjekjeve tyre magjike dhe frymëzuese. I’u dedikohet grave, te cilat besuan në të jetuarit bashkë dhe shtruan këtë rrugë në shumë mënyra kreative. Më e rëndësishmja, i’u dedikohet të gjitha grave te cilat bëjnë mrekulli me duart, mendjet, zemrat magjike të tyre dhe shpresën e pafund në një botë paqësore. Soriet e tyre thurren mes rruazave dhe ndërthurren me artin e kashtës,ndërsa fuqia dhe aktet e tyre herioke gjinden në jetën e përditshme përmes këmbenguljes dhe përkushtimit.

ANGLOVAKERIBE Drago amalalen, Ako citizna kakja knjiga, kada znacizla so amari avantura chingadzi „Zivizasa Zajedno” adji jekhar, here magicno pogretjenca, nakhini baro drom dji tumende, hem kada po pandjto drom. Katro 2011 bers, katro kaka projekti, svako bersh nikerlaspes pa hem kaka best, amen pokusizam te arakhas neve em razlicita nacinja sar bi shajas te predstavizas tmenge o svetos dozivime tokom zajednicko budasa e SCIske volonterjenca hem aktrivistjencar. Buci savi realizujzam zajednicko djivdipasa, saradjnasa, volunterizmisa hem nenasilna akcijes. Tuj sledijas amari vizija ko pravedno hem inlkuzivno drushtvos, amen pokusizam te deljizas sa, so po pashe moguce, dji ko ilo e lokanlo zajednicake savenca keram... zivizam te deljizas amare prices... prices save andle amen jekh averes pash amende...

svakodnevna prices save sluzizna sar primeri, save si vazna hem save kerna razlika. Amen koristizam sa amare veshtines hem amare talentja sar bi ovasas sigurna so svako katri kadja prica ovlas verbalizovano, olikujme , dokumentovano hem deljime. Kakja publikacija si posvetime e romnjenge hem lenge magicno hem inspirativna poduhvatjenge. Posvetime si e romnjenge save katro kret kakala bersha verujzdle ko sudjivdipe ko bezbroj kreativna nacinja. So si najvazno, posvetime si sa e romnjenge save kerna cudoja pere magicna vastencar, umosa, ilesa hem beskrajno nadasa ko svetos e rahacisko. Lengre prices si maskar o perlices hem isprepletena ko arti hem i tehnika e phuseski, a lengri snaga hem lengro herojsko delos nalazizla pes ko svakodnevno djivdipe, ko istrajnosti, upornosti hem predanosti.

I F T O R PA NDS A H T U C I K G N A A M V A T

INTRODUCTION - Martina Lizáková -

n your hands you are holding the first book dedicated to the traditional art of Tavankut’s women – the straw art. On the following pages you will find the basic techniques of the straw art with photos and easyto-follow explanations, so you can make the handicrafts yourself. There are also several thematic articles to help you understand better the context of this traditional art and our workcamp experience.

stories we tell within these pages. It’s also a good feeling to have our experiences captured on paper, in words and through images. With this publication, we want to show our appreciation for this tradition and preserve it in this book for the next generations.

We hope you will enjoy reading it and we encourage you to make something with your own magic hands. We hope to make others believe that no matter how different people are, they can Our motivation for making this always find something in common book is to spread Tavankut’s unique traditions and show their potential to that helps them to live together. be an example of how the arts can be Something that encourages them to initiate activities in their society and used to bring together communities to grow together in mutual respect composed of different social and and acceptance. cultural backgrounds. Another reason for publishing this book is to ensure that all people will have It is not all about the art. access to it, including those whose

УВОД Управо читате прву књигу посвећену традиционалној уметности жена из Таванкута - уметности у техници сламе. Током страница које следе упознаћете се са основама ове технике, објашњене уз помоћ слика и једноставних примера, како бисте научили да и сами направите неке од ручних радова. Овде се такође налази неколико тематских чланака који ће вам помоћи да боље разумете контекст у оквиру ког се ова традиционална уметност развијала, као и наше искуство са радног кампа. Наша мотивација за израду ове књиге је жеља да се ова јединствена традиција из Таванкута прошири и послужи као пример како се уметност може користити у сврху окупљања различитих заједница, сачињених од особа из разноврсних друштвених и културних средина. Ову књигу такође објављујемо како бисмо се постарали да буде доступна свим

људима, укључујући и оне чије приче ће бити испричане у њој. Наша искуства су забележена на папиру, у облику речи и слика. Овом публикацијом желимо да искажемо своје поштовање према уметничкој традицији у техници сламе, као и да сачувамо поменуту традицију за наредне генерације. Надамо се да ћете уживати у читању и добити потребно охрабрење да и сами направите нешто својим магичним рукама. Такође се надамо да ће сви људи почети да верују да, без обзира на то колико су различити, увек могу пронаћи нешто заједничко што им може олакшати и улепшати суживот. Нешто што ће их охрабрити да унутар свог друштва иницирају активности уз које би расли и развијали се заједно, уз међусобно поштовање и прихватање. Није све у уметности.

UVOD Upravo čitate prvu knjigu posvećenu tradicionalnoj umjetnosti žena iz Tavankuta - umjetnosti u tehnici slame. Tokom stranica koje slijede upoznat ćete se s osnovama ove tehnike, objašnjene uz pomoć slika i jednostavnih primjera, kako biste naučili i sami napraviti neke od ručnih radova. Ovdje se također nalazi nekoliko tematskih članaka koji će vam pomoći da bolje razumijete kontekst u okviru kojeg se ova tradicionalna umjetnost razvijala, kao i naše iskustvo s radnog kampa. Naša motivacija za izradu ove knjige je želja da se ova jedinstvena tradicija iz Tavankuta proširi i posluži kao primjer kako se umjetnost može koristiti u svrhu okupljanja različitih zajednica, sačinjenih od osoba iz raznovrsnih društvenih i kulturnih sredina. Ovu knjigu također objavljujemo kako bismo se pobrinuli da bude dostupna svim ljudima,

uključujući i one čije priče će biti ispričane u njoj. Naša iskustva su zabilježena na papiru, u obliku riječi i slika. Ovom publikacijom želimo iskazati svoje poštovanje prema umjetničkoj tradiciji u tehnici slame, kao i da sačuvamo spomenutu tradiciju za naredne generacije. Nadamo se da ćete uživati u čitanju i dobiti potrebno ohrabrenje da i sami napravite nešto svojim magičnim rukama. Također se nadamo da će svi ljudi početi vjerovati da, bez obzira na to koliko su različiti, uvijek mogu pronaći nešto zajedničko što im može olakšati i uljepšati suživot, nešto što će ih ohrabriti da unutar svog društva iniciraju aktivnosti uz koje bi rasli i razvijali se zajedno, uz međusobno poštovanje i prihvaćanje. Nije sve u umjetnosti.

HYRJE Ne duart tuaja po mbani librin e pare kushtuar artit tradicional te grave te Tavankut -straw art.Ne faqet ne vijim do te gjeni teknikat bazike te straw art me shpjegime dhe foto te qarta, keshtu ju mund te beni vete punime punedore. Poashtu aty jane disa atikuj temaktik te cilet ju ndihmojne te kuptoni me mire kontekstin e ketij arti tradicional dhe pervojes tone te workcamp. Motivimi yne per berjen e ketij libri eshte te perhapim traditen unike te Tavankut dhe te tregojme potencialin e tyre per te qene nje shembull se si arti mund te bashkoj komunitete me prejardhje te nryshme shoqerore dhe kulturore. Nje arsye tjeter e publikimit te ketij libri eshte qe te siguroj qe te gjithe njerezit tekene qasje ne te, perfshire edhe ata, historite e te cileve jane te treguara

ne keto faqe.Eshte po ashtu ndjenje e mire qe ekperiencat tona tâ&#x20AC;&#x2122;i kemi te dokumentuara ne leter, fjale dhe imazhe. Permes ketij publikimi ne duam te tregojme vleresimin tone per kete tradite dhe tâ&#x20AC;&#x2122;a ruajme ate ne kete liber per gjeneratat e ardhshme . Shpresojme qe do te kenaqeni me leximin dhe ju inkurajojme qe te punoni dicka me duart tuaja magjike . Ne shpresojme tâ&#x20AC;&#x2122;i bejme te tjeret te besojneqe nuk ka rendesi sa te ndryshem jane njerezit, ata mund te gjejne gjithmone dicka te perbashket qe i ndihmon te jetojne se bashku. Dicka qe i inkurajon ata per te filluar aktivitete ne shoqerite e tyre,rritjen e pranimit dhe respektit te ndersjelle. Nuk eshte e gjitha vetem per artin.

UVODI Tumen upravo citizna prvo knjiga posvetime e artiske vash o phusuni teknika romnjengi katro Tavankut. An kakja pustik ka siklon o baza vash akala teknike, o pherde djandipja e azutipyencar kotar o pitkure thay e lokhe egzamplya, ajekha kay sahj korkore te keren vastenge bukya. Akate sito ini, nesave tematikune artiklja kola ka azhutinem Tumen ani maj lachi chamd te len kan o konteksti akale tradicionalune aretske thaj amare ehpririjence kotar e bukjako kampi. Amari motivacija te kerel pes kakja knjiga si te prosirizel pes kakja jedinstveno tradicija katro Tavankut, te pokazizel pes lengo potencijali, te ovel primeri sar o arti saj anel zajedno. Adji jek razlogi soske kerasa kakja knjiga si te osigurijas kaj o manusha saj ovel len pristupi

lake, hem isto o prices save si an kakja prica. Amare iskustva si k oil, ko oblikos lafjenge hem slikes. Kakalesa mangasa te pokazizas amaro zahvalnost kakale tradicijake hem te garavas la avere generacijenge. Nadijasa amen so ka uzivizen tuj citizen kakja knjiga, hem te ohrabrizen tumen te keren hajcik tumare magicno vastenca. Nadijasamen so saj ubedizas e manusen, so nane vazno kibor si o manusa avera, on uvek saj arakhen hajcik so si zajednicko so pomozizla lenge te zivizen pobut, hajcik so ohrabrizla lent e keren haj aktivnostja kaj lenge thana, hem zajedno te napredujzen ko jekh averesko postovanjes hem prihvatanjes. Kada nane sa achal I tehnika.

VOJVODINA, THE AUTONOMOUS PROVINCE OF SERBIA, IS BORDERED BY CROATIA, HUNGARY AND ROMANIA. THE NAME VOJVODINA HAS ITS ORIGINS IN THE TIME OF THE AUSTRIAN HABSBURG EMPIRE. THEN, THE IMMIGRANT POPULATION WAS GIVEN LAND AND SOME PRIVILEGES THAT INCLUDED THE RIGHT TO ELECT THEIR OWN LEADER - VOJVOD. SINCE THEN, THE NAME VOJVODINA IS BEING USED AND SIMPLY MEANS DUCHY/ VOIVODSHIP. Војводина је аутономна покрајина Србије и граничи се са Хрватском, Мађарском и Румунијом. Име Војводина потиче још из времена Хабзбуршке монархије. У то доба имигранти су добили земљу и одређене привилегије које су укључивале право на избор сопственог вође - војводе. Од тада се користи име Војводина и значи војводство. Vojvodina je autonomna pokrajina Srbije i graniči se s Hrvatskom, Mađarskom i Rumunjskom. Ime Vojvodina potječe još iz vremena Habsburške monarhije. U to doba imigranti su dobili zemlju i određene privilegije koje su uključivale pravo na izbor vlastitog vođe - vojvode. Od tada se koristi ime Vojvodina i znači vojvodstvo. Vojvodina, provinca autonome e Serbise, kufizohet nga Kroacia, Hungaria dhe Rumania. Emri Vojvodine ka origjinen nga koha e perandorise Austriake Habsburg. Pastaj, popullsise emigrante i eshte dhene toke dhe disa privilegje qe perfishinin te drejten per te zgjedhur udheheqesin e tyre– vojvodin. Qe nga atehere, eshte pedorur emri Vojvodina qe thjeshte do te thote toke e dukeve/vojvodeve. I Vojvodina si Autonomsko pokrajina e Srbijakri savi granicizla pes e Hrvatckasa, Madarskasa hem e Rumunijasa. O aval Vojvodina siles poro poreklos katro Habursko carstvos. O imigrantja dobizde piri phuv hem pere privilegijes an save sine ukljucime prvo te birizel pes o vodjas – Vojvod. Dji akana o alav Vojvodina panda koristizla pes hem zjacizla Vojvodstvo.

THE PROVINCE’S POPULATION IS MORE THAN HALF SERBIAN. THEN THERE IS A LARGE HUNGARIAN MINORITY AND ROMANIAN, CROATIAN, RUTHENIAN AND SLOVAK MINORITIES, SO PEOPLE SPEAK AND STUDY IN FIVE LANGUAGES. WE CAN FIND MORE THAN 25 ETHNIC GROUPS AND NATIONALITIES, AS WELL AS DIVERSE RELIGIONS BEING PRACTICED HERE. Више од пола становништва Војводине чине Срби. Веће националне мањине чине Мађари, Румуни, Русини и Словаци, тако да људи овде говоре и уче на пет различитих језика. У Војводини живи више од 25 етничких група и националности, које практикују различите религије. Više od pola stanovništva Vojvodine čine Srbi. Veće nacionalne manjine čine Mađari, Rumunji, Rusini i Slovaci, tako da ljudi ovdje govore i uče na pet različitih jezika. U Vojvodini živi više od 25 etničkih grupa i nacionalnosti, koje prakticiraju različite religije. Gjysma e popullsise se provinces eshte serbe. Pastaj eshte minoriteti i madh hungarez dhe rumun, korate, minoriteti rus dhe sllovak, keshtu njerezit flasin dhe studjojne ne pese gjuhe. Ketu mund te gjejme me shume se 25 grupe etnike dhe nacionalitete, si dhe fe te ndryshme praktikohen. Vise katro epash o manusa ki Vojvodina si gadje hem o nacionalna manjines otkha si o Madjarja, Rumunja, Rusinja hem Slavonca. Ki Vojvodina o manusa sicona hem lafizna pandj razlicita chiba. Ki Vojvodina saj arakhas vise katro 25 etnicka grupes, nacionalnostja hem razlicita religijes.

BUNJEVCI, THE CROATIAN FOLK FROM HERZEGOVINA, LIKA AND DALMATIA, MOVED TO THE AREA OF BACKA IN VOJVODINA MORE THAN 400 YEARS AGO. THEIR RICH TRADITIONAL CULTURE DISTINGUISHES THEM FROM THEIR NEIGHBORS, THE CROATIAN SOKCI AND OTHER ETHNIC COMMUNITIES Буњевци, хрватски народ пореклом из Херцеговине, Лике и Далмације, настанили су област Бачке у Војводини пре више од 400 година. Њихова богата културна традиција разликује их од остатка суседа, као што су хрватски Шокци и друге етничке заједнице. Bunjevci, hrvatski narod porijeklom iz Hercegovine, Like i Dalmacije, nastanili su oblast Bačke u Vojvodini prije više od 400 godina. Njihova bogata kulturna tradicija razlikuje ih od ostatka susjeda, kao što su hrvatski Šokci i druge etničke zajednice. 400 vite me pare,Bunjevci, popullata kroate nga Herzegovina, Lika dhe Dalmacia, u shprengulen ne zonen e Backes ne Vojvodine. Kultura tyre e pasur tradicionale dallon prej fqinjeve , Sokci kroat dhe komunitetet tjera etnike. Bunjavca, hrvatsko narodos poreklosa katri Hercegovina, Lika hem Dalmacija, nicine katro krajos katri Backa ki Vojvodina pre vishe katro 400 bersha. Lengi barvaji kultura tradicija razlikujzla pes katro avera, sar kaj si o hrvatcka Socki hem avera etnicka zajednices.

FOUNDED IN 1946 IN TAVANKUT, THE CROATIAN CULTURAL AND PERFORMING SOCIETY "MATIJA GUBEC”, ACTIVELY WORKS ON PROMOTION OF THE BUNJEVCI CULTURE AND ARTS. Основано 1946. године у Таванкуту, Хрватско културно просветно друштво „Матија Губец“, активно ради на промоцији буњевачке културе и уметности. Osnovano 1946. godine u Tavankutu, Hrvatsko kulturnoobrazovno društvo „Matija Gubec“, aktivno radi na promociji bunjevačke kulture i umjetnosti. E themeluar në vitin 1946 në Tavankut,Shoqeria Kulturore dhe Performuese Kroate „Matija Gubec”, ne menyre aktive punon ne promovimin e artit dhe kultures se Bunjevci. Odnosno ko 1946to bersh ko Tavankut, o kulturno obrazovno drushtvos “Matija Gubec”, aktivno kerla ki promocija e bunjevackake kulturno artiske.

У СВЕТУ СЛАМЕ

U SVIJETU SLAME

Пре него што зађемо у саму галерију како бисмо се дивили уметности у техници сламе, морамо се вратити самим почецима – тачније њиви. То је место где све почиње.

Prije nego što zađemo u samu galeriju kako bismo se divili umjetnosti u tehnici slame, moramo se vratiti samim počecima – točnije njivi. To je mjesto gdje sve počinje.

Чује се бат коња. Свуда около налазе се украшене кочије и људи у традиционалним ношњама. Са друге стране њиве пристиже мирис разноврсне хране. Стигли смо на годишње такмичење косаца!

Čuje se bat konja. Svuda okolo nalaze se ukrašene kočije i ljudi u tradicionalnim nošnjama. Sa druge strane njive pristiže miris raznovrsne hrane. Stigli smo na godišnje natjecanje kosaca!

Али пре него што смо уопште стигли да видимо рисаре и рисаруше на делу, пре него што смо окусили ратарев доручак на сноповима сена, пре него што смо стигли и да приметимо, већ смо на себи имали понеку декорацију од сламе. Мали сламнати цветни брош на блузи, шналице од сламе у коси и прстење од сламе на прстима. Касније ћемо сазнати да овај једноставан накит представља прве уметничке радове од сламе које су израђивале жене ратара како би искористиле отпад преостао од усева и корисно утрошиле време на њиви. Њихове вештине су убрзо унапређене, када је 1911. године Дужијанца – у почетку породична прослава краја жетве – постала празник читаве етничке заједнице. За ту прилику, веште жене су почеле припремати декорације од сламе: правиле би венце за шешире бандаша (највреднијих мушкараца), као и накит од сламе за друге учеснике прославе. Златна перла сваке Дужијанце је била круна, слична краљевским. Стога је током социјализма креативност сламарки стављена на велики испит, јер су дотадашњи краљевски симболи морали бити замењени новим формама. Одатле потичу литургијски мотиви. Камен темељац за развој уметности у техници сламе, представља управо то креирање јединствене форме, која је до данашњег дана остала регионални бренд. 1962. године Ана Миловановић прави прву слику од сламе, рељеф звани „Мочвара“, уводећи тако апсолутно нову технику коју су убрзо усвојиле и остале сламарке из заједнице. Почевши са 1986-ом, уметнице у техници сламе сусрећу се сваке године током уметничке колоније у Таванкуту, како би између себе делиле вештине и развијале нове. Њихова уметност тема је више од 250 чланака и публикација, неколико филмова и радијских емисија, али и разлог поноса читаве заједнице и регије. У међувремену, такмичење косаца се завршило, а ми морамо натраг на посао. Очекује нас спремање и припрема сламе за наше радионице. Време је за стварање.

Ali prije nego što smo uopće stigli da vidimo risare i risaruše na dijelu, prije nego što smo okusili ratarev doručak na snopovima sijena, prije nego što smo stigli primijetiti, već smo na sebi imali poneku dekoraciju od slame. Mali slamnati cvjetni broš na bluzi, špangice od slame u kosi i prstenje od slame na prstima. Kasnije ćemo saznati da ovaj jednostavan nakit predstavlja prve umjetničke radove od slame koje su izrađivale žene ratara kako bi iskoristile otpad preostao od usjeva i korisno utrošile vrijeme na njivi. Njihove vještine su ubrzo unaprijeđene, kada je 1911. godine Dužijanca – u početku obiteljska proslava kraja žetve – postala praznik čitave etničke zajednice. Za tu priliku, vješte žene su počele pripremati dekoracije od slame: pravile bi vijence za šešire bandaša (najvrjednijih muškaraca), kao i nakit od slame za druge sudionike proslave. Zlatna perla svake Dužijance je bila kruna, slična kraljevskim. Tijekom socijalizma kreativnost slamarica stavljena je na veliki ispit. Dotadašnji kraljevski simboli su morali biti zamijenjeni novim formama. Odatle potječu liturgijski motivi. Kamen temeljac za razvoj umjetnosti u tehnici slame, predstavlja upravo to kreiranje jedinstvene forme, koja je do današnjeg dana ostala regionalni brend. 1962. godine Ana Milovanović pravi prvu sliku od slame, reljef zvani „Močvara“, uvodeći tako apsolutno novu tehniku, koju su ubrzo usvojile i ostale slamarice iz zajednice. Počevši od 1986. godine, umjetnice u tehnici slame susreću se svake godine tijekom umjetničke kolonije u Tavankutu, kako bi između sebe dijelile vještine i razvijale nove. Njihova umjetnost tema je više od 250 članaka i publikacija, nekoliko filmova i radijskih emisija, ali i razlog ponosa čitave zajednice i regije. U međuvremenu, natjecanje kosaca se završilo, a mi moramo natrag na posao. Očekuje nas spremanje i priprema slame za naše radionice. Vrijeme je za stvaranje umjetnosti!

IN THE WORLD OF STRAW Bea Bosiacka & Dubravko Bilinović

efore we enter the gallery to admire unique straw art, we need to go back to the roots – actually to the field. This is where it all started.

(the most hard-working man) and straw jewelry for other participants. The golden pearl of each Dužijanca was a crown, similar to the royal ones. In socialist time creativity of slamarke We hear the clatter of horses . (the straw women) was tested, as royal Everywhere around decorated carriages symbols needed to be replaced with and people in traditional clothes. And new forms. And this is how liturgical that smell of food coming from the motives were introduced. other side of the field. We arrived for the annual competition of cutting the The milestone for the development of straw! straw art, was creating an unique form, which is until nowadays a brand of But before we got to observe risari the region. In 1962 Ana Milovanović and risaruše at work; before we tried made the first picture out of straw, farmer’s breakfast sitting on the sheaves relief „The Swamp”, introducing the of hay; before we even noticed, we absolutely new technique which soon already had some decorations of straw spread among other slamarke in the on us: little flower brooch made out of community. Since 1986, straw artists straw on a blouse, straw pin on hair, meet each year at the art colony in straw rings on our fingers. Later we will Tavankut to develop and share their find out that these simple ornaments skills. Their art was a subject of more were first straw works done by than 250 articles and publications, shepherds women, who made a use of several films and radio shows. It a crop waste and killed the time in the brought pride to the entire community field. Their skills were soon about to and region. be upgraded when in 1911 Dužijanca – originally a family celebration of the In the meantime, back at the end of the harvest – became a holiday competition, cutting the straw is over of an entire ethnic community. For that and we need to get to work on cleaning occasion skilled women would prepare and preparing the straw for our decorations out of straw: they would workshops. Time to make some art! make wreaths for the hat of the bandaš

NE BOTEN E KASHTES Para se të hyjnë në galeri dhe të admirojmë artin unik te kashtës, ne duhet të kthehemi tek rrënjët e saj- në fakt ne fushë. Vendi ku ka filluar e gjitha. Degjohet kalerimi i kuajve . Kudo qerre te dekoruara dhe njerez me veshje tradicionale. Dhe aroma e ushqimit qe vie nga ana tjeter e fushes. Ne mberritem ne garen vjetore te prerjes se kashtes! Por para se te observojme risari dhe risarushe gjate punes; me pare provuam mengjesin e fermereve te ulur ne duaj te sanes; hiq pa i verejtur,ne tashme patem ca dekorime te kashtes vet: lule e vogel karfice nga kashta ne bluze, kapese kashte ne floke, unaza kashte ne gishterinjet tane. Me vone do ta kuptojme qe keto ornamente te thjeshta ishin pumimet e par ate kashtes te bera nga bareshat , qe perdoren mbeturinat e nje kulture (korrave) dhe keshtu kaluan kohen ne fushe. Aftesite e tyre me te shpejte u permiresuan kur ne 1911 Dužijanca – fillimisht nje feste familjare ne fundin e korrjes – u bë një festë e një komunitet të tërë etnik. Per kete grate e aftesuara do te pergatitnin dekore nga kashta: pergatitjen e kapeles se bandaš (puntorit me te madh) dhe aksesore kashte per pjesmarresit

tjere. Perla e arte e cdo Dužijanca ishte nje kurore, e ngjajshme me ato mbreterore.Ne kohen socialiste kreatviteti i slamarke (gruase se kashtes) ishte testuar qe simbolet mbreterore duhej te zevenesoheshin me forma te rej. Keshtu u prezantuan motivet liturgjike. Arritja per zhvillimin e artit te kashtes, ishte krijimi i forms unike, e cila ne ditet e sotme eshte marke e rajonit. Ne 1962 Ana Milovanović beri pikturen e pare nga kashta, reliev „ Moçali”, duke futur teknika absolutisht të reja të cilat së shpejti u përhapen ndër slamarke tjera ne komunitet. Që nga viti 1986, artistët e kashtës takohen çdo vit në koloninë e artit në Tavankut për të ndare dhe zhvilluar aftësitë e tyre. Arti i tyre ishte teme e më shumë se 250 artikujve dhe publikimeve, filmave dhe radio show-ve. Ajo solli krenari per te gjithe komunitetin dhe rajonin. Ne nderkohe, per tu kthyer te gara, prerja e kashtes ka mbaruar dhe ne duhet te punojme ne pastrimin dhe pergatitjen e kashtes per puntorine tone. Koha per te bere art!

KO SVETOS E PHUSESKO

Sunasa sar prastana o Grasta. Svugde amende manusa ukrasime hem ki tradicionalno nosnja. Hem kada khandipe e habesko savo avla katri aver strana. Stignisajam ki konkurencija sar te chinel pes o phus! Pre nego so gjam te dikhas o Risari hem Risaruse ki buci, amen probizam jekhe farmerisko doruckos tuj beshas upral o phus: cikori ljulja broshi kerdzi katro phus an leski bluza, hari phus an leske bala hem o phus an amare vasta. Poslem ka dikhas kaj kakala jednostavna ukrasja kerde katro phus, sinesas prvo buci katro Shepards romnja, save lenas o ostatka katri otpadja e phusenge hem kernas arti phusesko sar bi djalas lenge o vreme ko andja.

dekoracijes phusesa: sar na primer kerna vencos sheshiriske e Bandashiske (najvredno manush) hem panda avera nakitja avere manushenge. O zlatno biseri katro svako Duzijanca si kruna, slicno kodja sar e kraljojengiri. Ko socijalisticko vreme e phusesko arti sinesas testirime, kraljevska simbolja valjasajne te menjizen pes avere oblikenca. A kaka si sar o bogosluzbena motivja predstavime. I prekretnica ke phusesko arti, sit e stvorizel pes jek jedinsveno oblikos, savo si avdzis but baro brendi ko regioni. Ko 1962 bersh I Ana Milovanović keras prvo slika katri phus, savi chingadlas pes “Mocvara” oj predstavizla katka jek potpuno nevi tehnika savi sigate sirisajni ko avera romnja. Katro 1986 bersh phuseske artistja dikna pes svako bersh ki likovno kolonija ko Tavankut te rezvijzen hem te deljizen pere veshtines. Lengo arti si predmeti vise katro 250 clankoja hem publikacijes, nekoliko filmja hem radio emisijes. Kaka andzas ponosi celone zajednicake hem kakale regioniske.

Lengro talenti bi valazlas te ovel nagradime, kana ko 1911 bers. Duzijanca si etnicko slava hem otkha slavizna kana si o krajos e zetvako. Kakale prilikake o talentovana romnja ka keren razna

Te irizas amen ko takmicenjes, te chinel pes o phus si akana gotovo hem amen moram te djas te cistizas hem te pripremizas phus amare workshopiske. Vreme si te keras haj arti!

Pre nego so cham amen ki galerija te dikhas o arti e phusesko, mora te irizas amen kaj amare korenja – ustvari ko tereni. Kaka than si kaj kret posnisajno.

HOW TO PREPARE THE STRAW? start u o y before golden

HEAD

JOINT

STEM JOINT

silver

thin

CLEANING THE STRAW

1. Take a piece of straw and find the first joint from the bottom 2. Cut just above the joint and remove the leaf 3. Cut 5 mm under the second joint and 5 mm above it so that you get the clean piece. 4. Continue until you reach the head. Cut the last piece 1 cm under the head.

SORTING OUT THE COLLECTED PIECES OF STRAW

1. Divide the gathered pieces into 3 groups: the golden ones, the silver ones (less yellow), and the thin ones (the top parts of the original straw)

BLEACHING (ONLY THE SILVER GROUP)

1. Wash the silver pieces and put them in a plastic bag 2. Add bleach and shake. 3. Put the bag in the sun and shake it again every 20 min in one hour 4. After one hour wash it from the bleach properly and put it back in the sun to dry

IRONING (THE SILVER AND GOLDEN GROUP OF STRAW)

1. Make a precise lengthwise cut 2. Open the straw, press with knife and slide until it becomes flat

CREATING A CANVAS

1. Twist the sellotape so that sticky part is on the outer side 2. Tape pieces of ironed straw and cut on the edge of the tape 3. Each piece of straw starts with matt part and goes into shiny part in the end, tape another piece of straw matching shiny part to shiny part and matt to matt 4. In this way you create a canvas which you will cut different shapes from, the wider the tape, the bigger the canvas will be

КАКО ПРИПРЕМИТИ СЛАМКУ?

KAKO PRIPREMITI SLAMKU?

ЧИШЋЕЊЕ СЛАМКЕ 1. Узмите сламку и нађите први спој одоздо 2. Уклоните листове са стабљике, сечући их изнад споја 3. Затим одсеците 5мм испод другог споја и 5мм изнад, тако да добијете чист комад 4. Наставите док не стигнете до врха. Последњи комад одсеците 1цм испод врха

ČIŠĆENJE SLAMKE 1. Uzmite slamku i nađite prvi spoj odozdo 2. Maknite listove sa stabljike dok ih režete iznad spoja. 3. Zatim odrežite 5 mm ispod drugog spoja i 5 mm iznad, tako da možete dobiti čisti komad 4. Nastavite dok ne stigne do vrha. Zadnji komad odrežite 1 cm ispod vrha

СОРТИРАЊЕ ПРИКУПЉЕНИХ КОМАДА СЛАМЕ 1. Поделите прикупљене комаде у три групе: златне, сребрне (мање златне) и танке

SORTIRAJTE PRIKUPLJENE KOMADE SLAME 1. Podijelite priupljene komade u tri grupe: zlatne, srebrene (manje zlatne) i tanke

ИЗБЕЉИВАЊЕ (сребрна група) 1. Исперите сребрне сламке и ставите их у пластичну кесу. 2. Додајте избељивач и протресите кесу. 3. Ставите кесу на сунце и протресите је на сваких 20 минута током једног сата 4. Након сат времена исперите избељивач и вратите сламке натраг на сунце да се осуше

IZBJELJIVANJE ( srebrena grupa ) 1. Isperite srebrene slamke i stavite ih u plastičnu vrećicu. 2. Dodajte izbjeljivač i protresite. S3. tavite vrećicu na sunce i protresite svakih 20 minuta na jedan sat 4. Nakon sat vremena isperite izbjeljivač i vratite slamke natrag na sunce da se osušе

ИЗРАВЊАВАЊЕ (сребрна и златна група) 1. Пресеците прецизно сламку целом дужином 2. Растворите сламку, притисните је ножем и повлачите нож дуж сламке док не постане равна

GLAČANJE (srebrena i zlatna grupa) 1. Prerežite po dužini, 2. Rastvorite slamku, pritisnite nožem i klizite dok ne postane ravna.

КРЕИРАЊЕ ПЛАТНА 1. изврните селотејп тако да лепљиви део буде на спољњој страни 2. залепите изравнане сламке и исеците шта остане на ивицама селотејпа 3. свака сламка почиње са матираним делом и постаје сјајна при крају; залепите још једну сламку тако да се сјајни делови слажу са сјајним а матирани са матираним 4. на овај начин стварате платно из ког можете исећи различите облике; што је селотејп шири, то ће платно бити веће

KREIRANJE PLATNA 1. Izvrnite selotejp tako da je ljepljivi dio na vanjskoj strani 2. Zalijepite izglačane slamke i izrežite na kraju trake 3. Svaka slamka počinje s matiranim dijelom i prelazi u sjajni dio na kraju. zalijepite još jednu slamku da se slažu sjajni dio sa sjajnim i matirani s matiranim 4. Na ovaj način stvarate platno koje možete izrezati na razne načine. Što šira traka, to veće platno

SI TE PERGATISIM KASHTËN?

SAR TE PRIPREMIZEN O PHUS?

PASTRIMI I KASHTËS 1.Merr një pjesë kashte dhe gjej fijen nga fundi. 2.Prej dhe hiq fletët 3. Prej 5mm nen nyjen e dytë dhe kështu ke një pjesë të pastër 4. Vazhdo deri sa te arrish ne majë. Këput pjesën e fundit 1cm nën maje

SAR TE CHISTOZEN O PHUS 1. Lenen o phus hem arakhen o prvo spoji upral 2. Nikalen o listoja katro phus, tuj chinen len talo spoj 3. Pal kada chinen 5mm talo dujto spoj hem 5mm telal, kidjal so ka dobizen cisto delos 4. Nastavizen dok na stignizen dji ko vrhos. Zadjo delos chinen 1cm talo vrhos

KLASIFIKIMI I PJESËVE TE MBLEDHURA TË KASHTËS 1. Ndaj pjesët e mbledhura në 3 grupe: të artat, të argjendat (më pak të verdha) dhe të hollat (pjesët lart të kashtës origjinale) ZBARDHIMI( vetëm grupi i argjendë) 1. Laj pjesët e argjenda dhe futi në një qese plastike 2. Shto zbardhues dhe tundi 3.Vendos qesen në diell dhe tunde përsëri çdo 20 min në një orë 4. Pas një ore pastro zbardhuesin plotësisht dhe vendose përsëri te thahet HEKUROSJA (grupi i artë dhe i argjendë i kashtës) 1. Bëj një prerje të saktë për së gjati 2. Hap trungun e kashtës, shtyp me thikë dhe përshko deri sa të bëhet e sheshtë KRIJIMI NJË PIKTURE 1. Rrotullo ngjitësin ashtu që pjesa ngjitëse është e jashtme 2. Merr një shirit kashte të hekurosur dhe preje në majë 3. Secila pjesë e kashtës fillon me pjesën mat dhe vazhdon me pjesën e shkëlqyeshme, merrni një shirit tjetër kashte duke përputhur pjesën e shndritshme me pjesën e shndritshme dhe pjesën mat me atë mat 4. Në këtë mënyrë krijoni një pikturë, nga e cila do të prisni forma të ndryshme, sa më i madh shiriti aq më e madhe do të jetë piktura

SORTIRIZEN O PHUSA KAJ KIDJEL 1. Podeljizen o phusa kaj kidjen ko trin grupes, zlatna, srebrna (manje zlatna) hem sane TE PARNJAREN LEN ( I srebrno grupa) 1. Thoven o srebrna phusa hem chiven len ki plasticno kesa. 2. Chiven izbeljivaci hem tresizen 3. Chiven i kesa ko kham hem tresizen la ko svako 20-to minuci ko jekh sahaci. 4. Palo jekh sahaci thoven o izbeljivaci hem irizen o phusa ko kham te shucon TE RAVNOJZEN LEN (o srebrna hem i zlatno grupa) 1. Chinen precizno o phus ki celo duzina 2. Puteren o phus, hem patozen les churjasa hem ciden o phus sa dok na oval ravno TE KREIRIZEN O PLATNOS 1. Irizen o ljepakos kidjal so ka o ljeplivo delos ka ovel ki spoljno strana 2. Zaljepizen o ravna phusa hem chinen o viska so ka achon ko ivices ko ljepaskos 3. Svako phus poshnizla sa matirano delos hem ovla sjajno ko krajos: ljepizen adji jekh phus kidjal so o sjajna deloja slazizna pes e sjanjonecar a o matirana e matiranenca 4. An kaka nacini stvorizna o platnos katro savo saj te chinen razlicita oblika: so si o ljepakos baro kidjal o palntos ka ovel baro

T D A E H W NE U YO

creativity patience practice persistence

calm working space time appreciations of the result positive attitude

wet ys use * alwa r braiding fo straw

** we d mayb idn’t man e you ag can? e,

ШТА ВАМ ЈЕ ПОТРЕБНО креативност стрпљење вежбање упорност смиреност радни простор време уважавање резултата позитиван став

ŠTO TREBATE kreativnost strpljenje praksu upornost mir radni prostor vrijeme cijenjenje rezultata pozitivan stav

MATERIALET QË JU DUHEN kreativitet durim praktikë këmbëngulje qetësi hapsirë për të punuar kohë vlerësim të rezultateve qëndrim pozitiv

SO SI TUMENGE POTREBNO kreativnost stpljenjes vezbes upornosti te oven smirena than kaj ka keren vreme te uvazizen o rezultati pozitivno stavisa

THE POSTCARD

1. stick pieces of ironed straw to the tape

2. match shiny part+shiny part and matt+matt

5. cut thinner pieces of straw

6. stick endings to the paper

РАЗГЛЕДНИЦА 1. залепите сламке изравнане сламе на траку 2. спојите сјајне делове са сјајнима и матиране са матиранима 3. исеците цвеће и лишће 4. будите креативни 5. исеците тање сламке 6. залепите крајеве на папир 7. уткајте образац 8. подрежите ивице 9. направите и залепите своју слику

RAZGLEDNICA 1. zalijepite slamke izglačane slame na traku 2. spojite sjajne dijelove sa sjajnima i matirane s matiranima. 3. izrežite cvijeće i lišće 4. budite kreativni 5.izrežite tanje slamke 6. zalijepite krajeve na papir 7. utkajte uzorak 8. podrežite rubove 9. kreirajte i zalijepite svoju sliku

4. b ec rea tive 3. cut the flowers and leaves be creative 8. trim the edges

7. weave the pattern

9. create and glue your picture

NJË KARTOLINË 1. ngjit pjesët e drejta të kashtës në shiritin ngjitës 2. bashko pjesën me shkëlqim + pjesën me shkëlqim dhe pjesët mat +mat 3. prej lulet dhe fletët 4. bëhu kreativ 5. prej pjesët e holla të kashtës 6. ngjit fundet në letër 7. ende modelin 8. shkurto pjesët e tepërta 9. krijo dhe ngjit foton tënde

RAZGLEDNICA 1. ljepizen o phus hem ravnojzen o slamkes ki traka. 2. spojzen o sjajna deloja e sjajnenca hem o matirana, matiranirenca 3. chin o ljuljes hem o listoja 4. oven kreativna 5. chinen o cikore phusa 6. zaljepizen o kjajoja ko il 7. nikalen o vishkos 8. chinen o ruboja 9. keren hem ljepizen tumari slika otkha.

THE EASTERN EGG 1. use car or wood paint to color empty egg

5. if you want to hang the egg, attach the thread under the straw

2. prepare the straw for decorations (page: 30 )

3. glue the shapes you cut before

4, glue the thin strips of the straw

1. користите боју за аутомобил или дрво, како бисте обојили неукрашено јаје 2. припремите сламке за декорације (стр 30) 3. залепите облике које сте раније исекли 4. залепите танке сламке 5. ако желите окачити јаје, причврстите конац испод сламке

1. koristite boju za automobil ili drvo za bojanje praznog jajeta 2. pripremite slamku za dekoracije (str. 30) 3. zalijepite oblike koje ste ranije izrezali 4. zalijepite tanke slamke 5. ako želite objesiti jaje, pričvrstite konac ispod slamke

1. përdor ngjyrë të drurit ose të makinave të ngjyrosësh një vezë 2. përgatit kashtën per dekorime (faqe 30) 3. ngjit format e prera më parë 4. ngjit trungun e hollë të kashtës 5. nëse do të varësh vezën, bashko fijen nën kashtë

1. lenen i farba katri dramaki ili kashteski. Sar bi farbiznas o prazno aro. 2. spremizen o phusa te dekorishizen (strana: 30) 3. ljepizen o oblika save ranije chindzen 4. ljepizen o cikore phusa 5. ako mangna te okacizen hajgode o aro, stegizen o thav katro phus.

MARIJA 1. How long have you been doing the straw art? 38 years 2. Why did you start doing this? The Croatian culture community asked me to be a part of them to make it stronger. Before I used to watch the women working with the straw, but I didn’t do it myself. 3. What do you like besides the straw art? I love to paint and to take care of my vegetables in the garden. 4. Interesting facts I organize the meetings of all the women every Monday. I used to teach children and my family members the straw art. 1. Колико дуго се бавите уметношћу у техници сламе? Бавим се уметношћу у техници сламе 38 година. 2. Зашто се почели да се бавите тиме? Хрватско културно просветно друштво (ХКПД) ме је позвало да им се придружим како би заједно постали јачи. Пре тога сам гледала жене како раде са сламом, али се нисам сама тиме бавила. 3. Чиме волите да се бавите изузев уметношћу у техници сламе? Волим да сликам и бринем о свом поврћу у башти. 4. Занимљивости Организујем састанке свих сламарки сваког понедељка. Учила сам децу и чланове своје породице како да раде са сламом.

1. Koliko dugo se bavite umjetnošću u tehnici slame? Bavim se umjetnošću u tehnici slame 38 godina. 2. Zašto ste se počeli baviti time? Hrvatsko kulturno prosvjetno društvo (HKPD) me je pozvalo da im se pridružim kako bismo zajedno postali jači. Prije toga sam gledala žene kako rade sa slamom, ali se nisam sama time bavila. 3. Čime se volite baviti osim umjetnošću u tehnici slame? Volim slikati i brinuti se o svom povrću u vrtu. 4. Zanimljivosti Organiziram sastanke svih slamarica svakog ponedjeljka. Učila sam djecu i članove svoje porodice kako raditi sa slamom.

1. Sa gjate merreni me artin e kashtes? 38 vjece. 2. Pse filluat ta beni kete? Komuniteti kulturor kroat me ftoi per t’u bere pjese dhe per t’a forcuar ate. Me pare kam pare gra te cilat punonin me kashte , por unë nuk e ka bërë atë 3. Cfare ju pelqen tjeter pervec artit te kashtes? Me pelqen te pikturoj dhe te kujdesem per perimet ne kopsht. 4. Fakte interesante Une organizoj takimet e te gjitha grave cdo te Hene. Kam mesuar femijet dhe anetaret e familjes per artin e kashtes.

1. Kibor si sar bavizna tumen phusesa? Ake 38 bersa bavizava man phusesa. 2. Soske posnizen te bavizen tumen phusesa? Hrvatsko kulturno prosvetno drustvo” chingadjas man te pridruzizav man lenge sar bi zajedno ovasas po zorale. Anglal kada dikhavas e romnjen sar kerna phusesa, ali na probizom korkori. 3. So kerna kana na kerna buci phusesa? Siman cefi te crtizav hem te pazizav mo bakcas. 4. Haj zanimljiva faktja? Organizujzava satanka, achal o razna phusa svako ponedeljak. Sikavom e chaven hem mere familjija te keren buci phusesa.

THE BRACELET

*you ca n make a also ring

1. tie three straws together

2. make a braid

3. wist with the pencil and leave to dry

4. glue the ends together, you can add decorations

1. увежите три сламке 2. направите плетеницу 3. увијте с оловком и оставите да се осуши 4. залепите крајеве, можете додати декорације *можете такође направити прстен

1. povežite tri slamke 2. napravite pletenicu 3. uvijte s olovkom i ostavite da se osuši 4. zalijepite krajeve, možete dodati dekoracije *možete također napraviti prsten

1. lidh tre fije kashte bashkë 2. bëje një kurorë 3. gërsheto me një laps dhe lëre të thahet 4. ngjit fundet së bashku , mund të vendosim dekorime

1. phanden trin phusa 2. keren pletenica 3. phanden kada olovkasa hem mukhen te shucol 4. ljepizen o krajoja, saj te dodajzen tumare dekoracijes *isto da saj te keren angruci

KATA 1. How long have you been doing the straw art? 15 years 2. Why did you start doing this? I lost my job and my friend asked me if I would like to do the straw art. Another reason was that before, I was doing other hand works such as crocheting and knitting. 3. What do you like besides the straw art? I like to go to church, to cook, bake and sew. 4. Interesting facts As I’m retired, I have enough time to do the straw art throughout the whole year. I have 2 daughters and 3 grandchildren and I can always find enough time for them. 1. Колико дуго се бавите уметношћу у техници сламе? Бавим се уметношћу у техници сламе 15 година. 2. Зашто се почели да се бавите тиме? Изгубила сам посао и моја пријатељица ме је питала да ли желим да пробам да радим са сламом, и тако је све почело. Други разлог је био то што сам се и раније бавила ручним радом и разним техникама попут хеклања и плетења. 3. Чиме волите да се бавите изузев уметношћу у техници сламе? Волим да идем у цркву, да кувам, печем и шијем. 4. Занимљивости Откада сам у пензији имам довољно времена да се бавим уметношћу у техници сламе током целе године. Имам две ћерке и троје унучади и увек могу наћи довољно времена за све њих.

1. Koliko dugo se bavite umjetnošću u tehnici slame? Bavim se umjetnošću u tehnici slame 15 godina. 2. Zašto ste se počeli baviti time? Izgubila sam posao i moja prijateljica me je pitala želim li probati raditi sa slamom, i tako je sve počelo. Drugi razlog je bio to što sam se i ranije bavila ručnim radom i raznim tehnikama poput heklanja i pletenja. 3. Čime se volite baviti osim umjetnošću u tehnici slame? Volim ići u crkvu, kuhati, peći i šiti. 4. Zanimljivosti Otkada sam u mirovini imam dovoljno vremena za bavljenje umjetnošću u tehnici slame tijekom cijele godine. Imam dvije kćeri i troje unučadi i uvijek mogu naći dovoljno vremena za sve njih.

1. Sa gjate merreni me artin e kashtes? 15 vite 2. Pse filluat ta beni kete? Mbeta pa pune dhe shoqet me pyeten nese me pelqen te beje punime nga kashta . Arsye tjeter ishte qe me pare kisha bere punedore sikur thurja me grep. 3. Cfare ju pelqen tjeter pervec artit te kashtes? Me pelqen te shkoj ne kishe, te gatuaj dhe te qep. 4. Fakte interesante Pasi jam pensionuar,une kam kohe te mjaftueshme per te bere punime kashte gjate tere viti. Kam dy vajza dhe tre niper e mbesa dhe gjithmone gjej kohe edhe per ata.

1. Kibor si sar bavizna tumen phusesa? Kakale tehnikasa bavizava man vec 15 bersh. 2. Soske posnizen te bavizen tumen phusesa? Nasaldzom mi buci, mi amaj pucas man dali mangava te probizav te kerav phusesa, hem kada kidja poshnisalo. Dujto razlogi sinesas so djandzom te kerav razna tehnikes, djandzom te heklizav hem te sijav. 3. So kerna kana na kerna buci phusesa? Siman cefi te djav ki khangeri, siman cefi te keravav, te pekav hem te sijav. 4. Haj zanimljiva faktja? Sar sjom ki penzija akana, siman dosta vreme te posvetizav e phuseske tokom celone berseske.

THE EARRINGS

*use you r own design

1. cross up and down

2. follow the pattern

3. tie up the ball with thread

4. when it’s dry, cut and glue the endings

1. прећите преко горњег и доњег дела сламке 2. савијте једну сламку преко две 3. повежите куглице с концем 4. кад се осуши, исеците и залепите крајеве * следите образац, ** користите свој образац

1. prekrižite slamku gore i dolje 2. savijte jednu slamku preko dvije 3. povežite kuglice s koncem 4. kad se osuši, izrežite i zalijepite krajeve * slijedite uzorak, ** koristite svoj uzorak

1. kryqëzo kashtën poshtë-lart 2. ende një fije në tjetrën. 3.lidh një top me një fije 4. kur të thahet, prej dhe ngjit fundet * ndiq modelin, ** dizajno sipas dëshirës

1. nakhen preko uraluno hem teluno delos e phusesko 2. bandzaren jekh phus preko aver 3. povezizen o kuglices e thavesa 4. kana ka shucol, chinen hem ljepizen o krajoja * sledizen o obdazcos, ** koristizen tumaro obrazcos

JOZEFINA 1. How long have you been doing the straw art? 36 years 2. Why did you start doing this? I was a teacher and saw kids doing the straw art and decided to try it. 3. What do you like besides the straw art? I’m looking after my flowers in the garden. 4. Interesting facts In 2006, I attended the world scout meeting in London, where I could teach people from all around the world the straw art.

1. Колико дуго се бавите уметношћу у техници сламе? Бавим се овом техником 36 година. 2. Зашто се почели да се бавите тиме? Била сам наставница у школи и када сам видела децу како уче да праве разне ствари од сламе, одлучила сам да пробам и ја. 3. Чиме волите да се бавите изузев уметношћу у техници сламе? Бринем о својој башти и цвећу. 4. Занимљивости Била сам на светском окупљању извиђача у Лондону 2006. године, и тамо сам добила прилику да подучавам овој техници људе из целог света.

1. Koliko dugo se bavite umjetnošću u tehnici slame? Bavim se ovom tehnikom 36 godina. 2. Zašto ste se počeli baviti time? Bila sam nastavnica u školi i kada sam vidjela djecu kako uče izrađivati razne stvari od slame, i ja sam odlučila probati 3. Čime se volite baviti osim umjetnošću u tehnici slame? Brinem o svom vrtu i cvijeću. 4. Zanimljivosti Bila sam na svjetskom okupljanju izviđača u Londonu 2006. godine, i tamo sam dobila priliku da podučavam ovoj tehnici ljude iz cijelog svijeta.

1. Sa gjate merreni me artin e kashtes? 36 vjece. 2. Pse filluat ta beni kete? Une isha mesuese,shihja femijet duke bere punime kashte dhe vendosa te provoj edhe une ate. 3. Cfare ju pelqen tjeter pervec artit te kashtes? Kujdesem per lulet ne kopsht. 4. Fakte interesante Ne 2006, kam marre pjese ne takimin boteror informues ne Londer, ku mund t’i mesoja njerzit nga e gjithe bota per artin e kashtes.

1. Kibor si sar bavizna tumen phusesa? Phusesa bavizava man vec 36 bersa. 2. Soske posnizen te bavizen tumen phusesa? Sjomas uciteljica ki skola, otkha dichom sar o chave sicona te keren razna stvarja katro phusa, pa onlucizom hem me da te probojzav. 3. So kerna kana na kerna buci phusesa? Voljizava ljuljes. 4. Haj zanimljiva faktja? Sjomas ko svedsko okupljanje e izvidjacjengo ko London 2006. Otkha sinesas man prilika te sikavav e manusen katro cello svetos kakja tehnika.

THE ORNAMENT

1. tie up six straws together

2. fold down one straw over the next two

3. follow the pattern until you make a circle

4. then fold down one straw over the one next to it

1. повежите шест сламки 2. пресавијте једну сламку преко следеће две 3. следите образац док не направите круг 4. пресавијте једну сламку преко следеће 5. славите сламку поред следеће како бисте је проширили 6. након неколико кругова почните ићи у висину, стављајући једну сламку на наредну 7. завршите као што је објашњено у трећем кораку (преко две сламке) 8. можете додати машну на врх * придржавајте средину прстом како се ваш украс не би распао, ** о величини сами одлучите

1. povežite šest slamki 2. presavijte jednu slamku preko sljedeće dvije 3. slijedite uzorak dok ne napravite krug 4. presavijte jednu slamku preko naredne 5. stavite slamku pokraj iduće da je proširite 6. nakon nekoliko krugova, počnite ići u visinu stavljajući jednu slamku na iduću 7. završite kao pod 3. (preko dvije slamke) 8. možete dodati mašnu na vrh * držite sredinu da se ne raspada, ** veličinu odlučujete vi

*hold the break with your finger

**th

e siz e

is up to y ou

5. put the straw beside the next one to make it wider

6. after a few circles start making it taller by putting the straw on the next one

7. finish as in the step 3 (over two straws)

8. you can add the ribbon on the top

1. lidh gjashtë fije kashte 2. ende një fije në dy të tjera 3. ndiq modelin derisa formon një rreth 4. pastaj ende një fije në tjetrën 5. vendos kashtën pranë fijes tjetër, që të bëhet më e gjerë 6. pas disa rrathëve fillo zgjate duke vënë kashtën një mbi një 7. përfundoje si në hapin 3 (mbi dy fijet e kashtës) 8. mund të vendosësh një fjongo ne majë * mbaj me gisht rrethin ** masa sipas dëshirës

1. Phanden shov phusa 2. Bandzaren jekh phus preko avera duj 3. Keren kidjal sa dok na keren krugos 4. Pandzaren o phus ko aver phus 5. Bandzaren jekh phus preko aver sar bi proshiriznas 6. Palo nekoliko krugoja, posnizen te djan upre tute chin jekh phus ko aver. 7.Zavrsizen kada so sinesas objasnime u ko trito korakos (upral o duj phusa) 8. Shaj dodajzen i mashna ko vrhos *Nikaren o maskar vastesa sar bi o ukrasi nabi raspadizlas pes, ** I velicina odlucizna tumen

THE ANGEL

1. tie up ten straws

2. fold straws down, tie to form the head

3. cut ten straws, pin in the middle

4. tie in the middle, remove the pin

1. увежите десет сламки 2. пресавијте сламке на доле и увежите их тако да формирате главу 3. исеците десет сламки, забодите иглу у средину 4. увежите средину, уклоните иглу када се осуши 5. повежите две дебље сламке за руке и две дебље за ореол 6. пресавијте једну сламку преко друге 7. поновите образац 8. направите ореол и руке 9. спојите све делове *залепите, ** завежите

1. zavežite deset slamki 2. savijte slamke prema dolje, zavežite da formirate glavu. 3. izrežite deset slamki, igla u sredini 4. zavežite sredinu, maknite iglu kad se osuši. 5. povežite dvije debele slamke za ruke, dvije debele za aureolu. 6. presavijte jednu slamku preko druge 7. ponovite uzorak 8. napravite aureolu i ruke 9. spojite sve dijelove *zalijepite, ** zavežite

5. tie two thick straws for hands, two thick for halo

7. continue the pattern

6. fold one straw over another

*glu

e ** tie

8, make halo and hands

it up

9. put all the elements together

1. lidh dhjetë kashta 2. mbushe me kashtë,mbështille që të formohet koka 3.prej dhjetë kashta,ngjiti në mes 4. lidhi në mes, dhe hiq kapësen 5.lidh dy kashta të dendura për duar,dy për rrethin 6.ende një kashtë në tjetrën 7. vazhdo modelin 8.formo aureolën dhe duart 9.bashko gjitha elementet *ngjiti, **bashko

1. Phanden desh phusa 2. Phanden o phusa tel, phanden len kidjal so ka dobizen shero 3. Chinen desh phusa hem chingeren suvjasa ko maskar. 4. Phanden o maskar, hem nikalen i suv te shucol. 5. Phanden duj thule phusa ko vasta, duj thule e aureolake. 6. Bandzaren jekh phus ko aver 7. Keren kada palem 8. Keren aureola hem o vasta 9. Spojzen o duj deloja *ljepizen, ** phanden

Are you ready for advanced level??

„Roma nuk u ndërtua në një ditë” 42

„ Што је брзо, то је и кусо. ”

"Niko se nije rodio ucen”

"Nikho na bijandzino djandlo” 43

УЧЕЊЕ НИЈЕ ЗАВРШЕНО Увек сам се питала да ли постоји нешто што може да учини да сви будемо срећни и радосни? Након првих пар дана проведених у Таванкуту мислим да то нешто постоји, а то је процес учења нових ствари и развијање нових вештина, процес стварања. Али, када учењу долази крај? Судећи према свему што сам сазнала од сламарки – учењу нема краја. “Са овом техником се бавим 15 година.” – рекла је Ката. “Постоји ли нешто о слами што још увек не знате?” – упитала сам је. Одговор на моје питање је стигао неколико минута касније, када смо изашле на кафу. Друга сламарка јој је показала како да направи равну плетеницу са две сламке. Она се упознала са том техником у Мађарској и одмах је поделила своје знање са осталима, тако да, и након 15 година рада, каже Ката, увек постоји нешто ново што можете да научите. Шта мотивише ове жене да раде са сламом? Шта

их мотивише да наставе са својом уметношћу након толико много година? За неке од њих, то је традиција коју морају да очувају, као и задовољство стварања нечег лепог. За друге, то је могућност упознавања нових људи и путовања. Неке сламарке продају своје радове, а неке то искуство стварања једноствано опушта. Међутим, оно што их све уједињује је то што уче једне од других. Без обзира на временске услове, посао, личне проблеме, ове жене се састају једном недељно и деле своје знање, деле све оно ново што су урадиле, осмислиле. На тај начин оне инспиришу једна другу за неку следећу слику од сламе. „Научила сам веома брзо како да стварам уметност од сламе зато што волим то да радим и радим то из свег срца”, рекла је Ката. Рад са сламом се учи са љубављу. И једном касније ће се свакако исплатити, али не заборавите: то је процес доживотног учења.

UČENJE NIJE ZAVRŠENO Uvijek sam se pitala: postoji li nešto što može sve učiniti sretnim i radosnim? Nakon prvih par dana provedenih u Tavankutu mislim da to nešto postoji, a to je proces učenja novih stvari i razvijanje novih vještina, proces stvaranja. Ali, kada učenju dolazi kraj? Sudeći prema svemu što sam saznala od slamarica – učenju nema kraja. “S ovom tehnikom se bavim 15 godina.” – rekla je Kata. “Postoji li nešto o slami što još uvijek ne znate?” – upitala sam je. Odgovor na moje pitanje je stigao nekoliko minuta kasnije, kada smo izašle na kavu. Druga slamarica joj je pokazala kako da napravi ravnu pletenicu s dvije slamke. Ona se upoznala s tom tehnikom u Mađarskoj i odmah je podijelila svoje znanje s ostalima, tako da, i nakon 15 godina rada, kaže Kata, uvijek postoji nešto novo što možete naučiti.

Što motivira ove žene da rade sa slamom? Što ih motivira da nastave sa svojom umjetnošću nakon toliko mnogo godina? Za neke od njih, to je tradicija koju moraju očuvati, kao i zadovoljstvo stvaranja nečeg lijepog. Za druge, to je mogućnost upoznavanja novih ljudi i putovanja. Neke slamarice prodaju svoje radove, a neke to iskustvo stvaranja jednostavno opušta. Međutim, ono što ih sve ujedinjuje je to što uče jedne od drugih. Bez obzira na vremenske uvjete, posao, osobne probleme, ove žene se sastaju jednom tjedno i dijele svoje znanje, dijele sve ono novo što su uradile, osmislile. Tako one inspiriraju jedna drugu za neku sljedeću sliku od slame. „Naučila sam veoma brzo kako da stvaram umjetnost od slame zato što to volim raditi i radim to iz sveg srca”, rekla je Kata. Rad sa slamom se uči s ljubavlju. I jednom kasnije će se svakako isplatiti, ali ne zaboravite: to je proces doživotnog učenja.

LEARNING NOT FINISHED - Violeta Taseva -

was always wondering: is there something that makes us all joyful and happy? After my first days in Tavankut I think there is – the process of learning new things and developing new skills, the process of creating. But when does learning end? From what I have heard from slamarki – it never ends. “I started making straw art 15 years ago” – Kata says. “Is there something about slama you don’t know?” – I asked. My question was answered few minutes later, when we went out for a coffee. Another slamarka explained to Kata how to make a straight pletenica (braid) from 2 straws. She saw this in Hungary and she shared it immediately with the others. So, yes, even after 15 years in the business, there is always something new you can learn. What motivates women to do this art? What keeps them going after so many years? For some of them, this is a

tradition they have to preserve, then, it is the satisfaction of creating something beautiful, for others again, it is the chance to meet new people or to travel. Some are selling their art works, and some just find the experience relaxing. But what unites them all is learning from each other. Regardless of the weather, of the work, of their personal concerns, these women meet once a week to share their knowledge – what they did, what they invented – and to inspire one another for the next slama picture. “I learned how to make slama art very fast, because I love to do this, I do it from my heart”. – this is how Kata once started to work with straw, this is how you learn – with love and patience. And it will work out, it will pay back. But don’t forget: it’s a process – lifelong learning.

MESIMI NUK KA PERFUNDUAR Gjithmone kam pyetur veten: a eshte dicka qe na bene te gjithve te gezuar dhe te lumtur? Pas ditëve të mia të para në Tavankut, unë mendoj se eshte kjo – procesi i te krijuarit, te mesuarit gjera te reja dhe zhvillimi i aftesive te reja. Por kur mesimi mbaron? Nga cfare kam mesuar nga slamarki – nuk mbaron kurre . “Kam filluar te beje punime kashte para 15 vjeteve” – thote Kata. “Eshte ndonje gje qe nuk din per slama?” – e pyeta. Pergjigjja e pyetjes sime erdhi disa minuta me vone,kur shkuam per nje kafe. Nje tjeter slamarka i shpjegoi Katasse si te bente pletenica (kordona)te drejta nga 2 kashta. Ajo e mesoi kete ne Hungari dhe e ndau menjehere me te tjeter. Po, pra, edhe pas 15 vitesh ne biznes,eshte gjithmoone dicka e re qe mund te mesosh. Cfare i motivon keto gra ta bejne kete art? Cfare i shtyn ato te shkojne perpara edhe

pas kaq shume vitesh? Per disa nga ato, kjo eshte nje tradite qe duhet ta ruajne, eshte kenaqsia kur krijon dicka te bukur, per te tjerat,eshte rast per te udhetuar dhe njohur njerez te ri.Disa jane duke shitur punen e tyre artisitike, dhe disa tjere e gjejne si pervoje relaksi. Por ajo cfare i bashkon te gjithe eshte te mesuarit nga njeri tjeri. Pa marr parasysh motit, puneve, obligimeve personale, keto gra takohen nje here ne jave per te ndare njohurite–cfare kane bere, cfare kane zbuluar – dhe te inspirojne te tjerat per slaman e rradhes . “Une kam mesuar shume shpejt si te bej slama art, sepse me pelqen ta beje kete, e bej me zemer”. –keshtu ka filluar Kata per here te pare te punoj me kashte, keshtu njeriu meson – me dashuri dhe durim. Do te funksionoje dhe do te shperblehet. Por mos harro: eshte nje proces i te mesuarit gjate gjithe jetes.

SIKLIPE NANE AGORIMO Uvekh pucjom man: Dali postojzla hajcik so savoren amen kerla amen te ovas bahtale thaj loshame? Palo neko zisa ko Tavankut mislizava so o procesi te sicol pes neve stvarnja hem te razvizen pes amare veshtines hem o procesi hajcik te stvorizel pes. Ali kana ovla e sicobnaske krajos? Katro koda so sundzom katro romnja e phusesko arti naneles krajos. “Kakale tehnikasa bavizava man 15 bersha.” – Vakeras I Kata Me pucjom la :“ Si li hajcik achal o phus so na djana tumen ?” O odgovori kaj mo pitanjes stignisajno tano palo neko minuca kasnije, kana nicjam ko kafes. Aver romni savi kerla phusenca pokazizas e Katake sar te kerel ravno pletenica dune phusenca. Oj dichas kadja tehnika ki Madjarska hem odma deljizas la averencar. Palo 15 bersh ko phus te keren buci, uvek si hajcik nevo te sicol pes. So motivishizla kakale romnjen te keren

kakja buci phusesa? So nikerlalen kikibor but zajedno? Hajekhendar lenda, kaka si tradicija savi mora te sacuvizen, pal kada, zadovoljstvo silenge te stviruzeb hajcik laches, a katri aver rig palem, kada si shanca te upoznajzen avere manushen hem te putojzen. Haj romnja isto bikena pere buca save kerde, a hajek smatrizla o iskustvo so opustizla len, ali kada so spojzla len savoren si so sicona savoren jekh katro avera. Bez obzira savo vreme te ove, buci, lengre licna obavezes, kakala romnja sastajzna pes jekhar ano kurko hem deljizna pumaro djandipe, koda so kerde, izmislizdle. Inspirishizna jekhe avera avere slikake katro phus. “Sicjom sar te kerav stvarja katro phus but sigo, soske kaj voljizava kaka te kerav hem kana kerava kakja buci kerava la katro mo ilo”, vakeras I Kata.O arti phusesko sichola pes ilesa. Kada kasnije ka isplatizel pes, ali ma bisteren : kada si procesi – dozivotno te sicol pes.

УМЕТНИЦА СА ПОРОДИЦОМ

UMJETNICA S OBITELJI

Након једне од радионица са сламаркама, Марија нас је позвала својој кући. Седели смо за баштенским столом, служили се дивним колачем од грожђица који је испекла за нас и домаћим соком од зове. То је била добра прилика за један инспиративан разговор.

Nakon jedne od radionica sa slamaricama, Marija nas je pozvala svojoj kući. Sjedili smo za vrtnim stolom, služili se divnim kolačem od grožđica kojeg je ispekla za nas i domaćim sokom od bazge. To je bila dobra prilika za jedan inspirativan razgovor.

Марија Војнић има 66 година и из Таванкута је. Када је била тинејџерка ујак ју је одвео у Нови Сад како би студирала уметност. Сви су веровали да има посебан таленат који тек треба да развије. Ипак, Марији је било ужасно тешко да остане сама и далеко од своје породице. Све што је желела је да се врати кући, али то није могла из једног једноставног разлога - није знала где се налази железничка станица. „Срећа је што је нисам могла наћи, иначе не бих завршила школу“, каже она.

Marija Vojnić ima 66 godina i iz Tavankuta je. Kada je bila tinejdžerka ujak ju je odveo u Novi Sad kako bi studirala umjetnost. Svi su vjerovali da ima poseban talent koji tek treba razviti. Ipak, Mariji je bilo užasno teško ostati sama i daleko od svoje porodice. Sve što je željela je vratiti se kući, ali to nije mogla iz jednog jednostavnog razloga - nije znala gdje se nalazi željeznički kolodvor. „Sreća je što je nisam mogla naći, inače ne bih završila školu“, kaže ona.

Њен унук Ненад преводио је на енглески Маријин разговор са нама и том приликом нам је рекао како је Марија одличан доказ за то да је чувено веровање „ако желиш бити уметник, не можеш имати породицу“ само обичан мит – и да је управо он доказ за то. Она воли да слика и прави слике од сламе. ХКПД је позвао Марију 1978. године да им се придружи како би постали јачи а она је томе заиста и допринела. Са истом одлучношћу као када је донела у село први фотоапарат, што је данас већ уобичајени уређај у Таванкуту. Марија такође вози мотоцикл и жели да има један још већи. Но, то није њена једина жеља; она се такође нада да ће уметност у техници сламе постати симбол овог региона.

Njen unuk Nenad prevodio je na engleski Marijin razgovor s nama i tom prilikom nam je rekao kako je Marija odličan dokaz za to da je čuveno vjerovanje „ako želiš biti umjetnik, ne možeš imati obitelj“ samo običan mit – i da je upravo ona dokaz za to. Ona voli slikati i praviti slike od slame. HKPD je pozvao Mariju 1978. godine da im se pridruži kako bi postali jači i tome je zaista i doprinijela, s istom odlučnošću kao kada je donijela u selo prvi fotoaparat, što je danas već uobičajeni uređaj u Tavankutu. Marija također vozi motocikl i želi imati jedan još veći. No, to nije njena jedina želja; ona se također nada da će umjetnost u tehnici slame postati simbol ove regije.

ARTIST WITH A FAMILY - Gemma Ponsa Vilamajó -

fter one of the workshop sessions with the “slamarke“, Marija invited us to her house. We sat at her garden table with a delicious raisin cake that she baked for us and a homemade elderflower juice. This was a good chance to have an inspiring conversation. Marija Vojnić is 66 years old. She is from Tavankut. When she was a teenage girl, her uncle left her in Novi Sad to study art. Everybody believed she has special talent which she had to develop. It was terryifing to stay alone far away from family. All Marija wanted was to return home. But she could not for one simple reason - she did not know where the train station was.“Luckily“ she says now. Her grandson Nenad translates our conversation to English and tells us

that Marija is an excellent evidence that the common belief “if you want to be an artist, you cannot have a family“ is just a myth – her grandson is the proof for that. She loves to paint and create straw art. In 1968 the Croatian Community in Tavankut asked Marija to join them to make it stronger. She did it, indeed. With the same determination with which she brought the first photographic camera in the village and nowadays they are usual devices in Tavankut. She rides a motorbike too, and she wishes she had a bigger one. This is not her only wish, though: she hopes that the straw art becomes a symbol of this region.

ARTIST ME NJE FAMILJE

ARTISTJA PE FAMILJIJASA

Pas nje nga sesioneve te puntorise me “slamarke“, Marija na ftoi ne shtepine e saj. Ne u ulem ne tavolinen e kopeshtit te saj, ku kishte servuar torte me rrush te thate qe kishte bere per ne dhe leng portokalli homemade. Ky ishte nje rast i mire per nje bisede frymezuese.

Pali jekh radionica phusesa, I Marija chingadjas amen kaj po kher. Besjam otka paso bakcasko astali hem hajam jekh kolaci katri visnja savi pecas samo amenge savo sine postavime jekhe domaco sokosa katri zova. Kakja sine lachi prilika za jekh inpirativno lafibe.

Marija Vojnić eshte 66 vjec. Ajo eshte nga Tavankut. Kur ishte adoleshente, xhahxhai i saj e dergoi ne Novi Sad te studioj art. Cdokush besoi qe ajo kishte talent te vecante qe duhej ta zhvillonte. Per te ishte e tmerrshme te qendronte vetem larg familjes. Githcka cka donte Maria ishte te kthehej ne shtepi . Por nuk mundi per nje arsye te thjeshte – ajo nuk e dinte se ku gjindej stacioni i trenit.”Fatmiresisht“ thote tash ajo. Nipi saj Nenad,perkthen biseden tone ne anglisht dhe na tregon se Marija eshte nje deshmi e shkelqyer qe ai besimi i zakonshem se“nese doni te jeni artist, ju nuk mund te keni nje familje“ eshte vecse nje mit– nipi i saj eshte deshmi per kete. Asaj i pelqen te pikturoj dhe te bej punime kashte. Me 1968 Komuniteti kroat ne Tavankut e ftoi Marijan te behet pjese e tij, per ta forcuar komunitetin. Ne fakt, ajo e beri. Me te njejten vendosmeri kur solli kameren e pare fotografike ne fshat dhe tashme ato jane paisje te zakonshme ne Tavankut. Ajo poashtu nget motocikleten dhe deshiron te kishte nje me te madhe. Kjo nuk eshte deshira saj e vetme, ndonese: shpreson qe arti i kashtes te behet simbol i ketij rajoni.

I Marija Vojnic sila 66 bersh hem oj si katro Tavankut. Kana cinesas tinejdjerka, lakro dajos ningalas la ko Novi Sad te studirizel arti. Savoren verujzdle so la sila posebno talenti savo valjazla te razvijzel. Lake sinesas bilaches ten a ovel dur bi pere familjijako. Mandjas te avel peske khere, ali naci keras kada achal jekhe razlogiske – na djandzas kaj si I zeleznicko stanica. “ Bari bah si so naci arachom I zeleznicko stanica, inace bi zavrsizavas mi skola”, vakeras oj. Lako unuki o Nenadi, prevodizas amenge lakro razgovori ano Engleski hem vakeras amenge so I Marija si lacho dokazi an lako verovanjes savo si : “ Ako mangca te oves umetnikos, naci ovel tut porodica” kada si samo miti – lakro unukos si dokazi kadleske. Oj voljizla te crtizel hem te kerel slikes katro phus. XKPD chingadjas e Marija ko 1978 bersh, te pridruzizel pes lenge sar bi ovnas po zorale, hem oj keras kada. Oj sinesas prvo manushni savi adnzas o fotoaparati kaj po gav hem avdzis kada si obicno uredjaji ko Tavankut. Oj isto da hem vozizla motori hem mangla te ovel ja jekh pobaro, ali kada nane lakri jekh zelja : oj nadizla pes so ka o arti ko phus ka ovel simboli katro regioni.

ТРЕБА ДА УПОЗНАШ МОГ СИНА! Понекад можете стећи утисак да „снајка“ заправо значи конобарица... или особа која кува добру кафу, или је изванредана куварица („Не знаш испећи куглоф? Каква ћеш ти то снајка бити?“). Чућете да сте добра „снајка“ уколико добро играте коло или певате традиционалне песме. Покушајте рећи неколико речи на буњевачком дијалекту - то је загарантован начин за добијање позитивне реакције. Изненађујуће је то што и ако ударите шаком о сто, заступајући свој став, биће вам указано поштовање уз реченицу: „Ууу, права снајка!“. Оно што је сигурно, јесте да се та „титула” дефинитивно мора заслужити. Не може баш свака лепа девојка која улази у кућу неожењеног младића постати „снајка“. Бити у кампу са седам неудатих девојака, радити читав дан са три жене и кувати са још пет других жена, учини да брзо

схватиш како је снајка „институција“! Нарочито у прилично матријархалној заједници чији смо део биле ових дана у Таванкуту. Иако смо привукле неколико заинтересованих погледа младића из угла кафане, њихове мајке су нам ипак посветиле много више пажње, причајући нам о својим вредним и озбиљним синовима. Све сам добар материјал за женидбу, нема незрелих момака који траже авантуру у Таванкуту. Једини проблем је то што – што је више мајки, то је више савета како се постаје буњевачка снајка. Ако си проактивна, снажна и одговорна девојка, која вредно ради, а притом изгледа као принцеза, држи кућу чистом и уредном и људе око себе чини срећним – и више си него добродошла у Таванкут. Жене ће ти сигурно наћи мужа овде... а муж ће ти једног дана сазнати да има жену.

TREBAŠ UPOZNATI MOG SINA! Ponekad možete steći dojam da „snajka” zapravo znači konobarica... ili osoba koja kuha dobru kavu, ili je izvanredna kuharica („Ne znaš ispeći kuglof? Kakva ćeš ti to snajka biti?“). Čut ćete da ste dobra „snajka” ako dobro igrate kolo ili pjevate tradicionalne pjesme. Pokušajte reći nekoliko riječi na bunjevačkom dijalektu - to je zagarantiran način za dobivanje pozitivne reakcije. Iznenađujuće je to što i ako udarite šakom o stol, zastupajući svoj stav, bit će vam ukazano poštovanje uz rečenicu: „Uuu, prava snajka!“. Ono što je sigurno, jeste da se ta „titula” definitivno mora zaslužiti. Ne može baš svaka lijepa djevojka koja ulazi u kuću neoženjenog mladića postati „snajka”. Biti u kampu sa sedam neudatih djevojaka, raditi čitav dan s tri žene i kuhati s još pet

drugih žena, učini da brzo shvatiš da je snajka „institucija”! Naročito u prilično matrijarhalnoj zajednici čiji smo dio bile ovih dana u Tavankutu. Iako smo privukle nekoliko zainteresiranih pogleda mladića iz kvartovske kavane, njihove majke su nam ipak posvetile mnogo više pažnje, pričajući nam o svojim vrijednim i ozbiljnim sinovima. Samo dobar materijal za ženidbu, nema nezrelih momaka koji traže avanturu u Tavankutu. Jedini problem je to što – što je više majki, to je više savjeta kako se postaje bunjevačka snajka. Ako si proaktivna, snažna i odgovorna djevojka, koja vrijedno radi, a pritom izgleda kao princeza, drži kuću čistom i urednom i ljude oko sebe čini sretnima – i više si nego dobrodošla u Tavankut. Žene će ti sigurno naći muža ovdje... a muž će vam jednog dana saznati da ima ženu.

YOU SHOULD MEET MY SON! - Bea Bosiacka -

ometimes you might get the impression that Snajka means a waiter...or a person who makes good coffee, or an excellent cook (“you don’t know how to bake kuglov? what kind of snajka will you be?”). You will hear that you are a snajka if you dance kolo well, or sing traditional songs. Try to say a few words in bunjevački dialect – guaranteed way to get a positive reaction. Surprisingly, if you hit your fist on the table while presenting your argument, you also get some respectful: “uuu real snajka”. What is sure is that you definitely have to deserve that title. Not every pretty girl who steps into the house of single young man becomes snajka–daughter-in-law. Having seven single girls on the camp, working all day with three women and cooking with another five, we quickly realize that snajka

is an institution! Especially in quite a matriarchal community which we were part of in Tavankut for these few days. Although, we surely attracted a few interested looks from the boys in the other corner of the kafana, their mothers gave us much more attention, telling us about their hard-working and serious sons. Only good material for a husband, no immature boys just looking for adventure in Tavankut. The only problem is, with more mothers, the more various advice for becoming bunjevačka snajka gets. If you are a proactive, strong and responsible, you work hard, while looking like a princess; you keep the house clean and people around you happy – you are more than welcome in Tavankut. Women here will surely find you a husband… and he will find out about that one day.

DUHET T’A TAKONI DJALIN TIM! Nganjehere mund te krijoni pershtypjen se Snajka do te thote kamarier...ose personi qe pergatite kafe te mire, ose nje kuzhinier i mrekullueshem (“nuk di se si te pjekesh kuglov? Cfare Snajka je ti?”). Do ta kuptoni qe jeni nje snajka nese vallezoni mire kolo, ose kendoni kenge tradicionale.Provoni te thuani disa djale ne dialektin bunjevacki – menyre e garantuar per te marre nje reagim pozitiv. Cuditerisht ,nese qelloni tavolinen me grusht perderisa paraqitni nje argument , ju do te respektoheni: “uuu snajka i vertet”.Cfare eshte e sgurt eshte definitivisht ajo qe duhet ta meritoni kete titull. Jo cdo vajze e bukur qe shkel ne shtepine e nje beqari behet nje nuse snajka. Kam pare shtate vajza beqare ne kamp, duke punuar tere diten me tri gra dhe duke gatuar me pese te tjera, ne shpejte e kuptuam qe

snajka eshte nje institucion!Vecanerisht ne nje komunitet bukur matriarkal ku morrem pjese ne Tavankut keto dite. Megjithese , ne sigurisht terhoqem vemendjen e disa djemve te interesuar nga qoshja kafanas, nenat e tyre na terhoqen vemendje me shume duke na treguar per punet e tyre te veshtira dhe djemte serioz. Thjesht material i mire per nje burre , nuk ka djeme te papjekur te cilet kerkojne aventura ne Tavankut. Problemi i vetem eshte, se sa me shume nena, aq me shume keshilla te ndryshme do te merr nusja bunjevačka snajka. INese jeni proactive, e qendrueshme dhe e pergjegjshme , punoni shume, perderisa dukeni si nje princeshe ; e mbani shtepine e paster dhe njerezit rreth teje jane te lumtur – jeni me se e mireseardhur neTavankut. Grate ketu te gjejne burre…dhe ai do te gjej po ate dite

VALJAZLA TE UPOZNAJZES MERE CHAVES Hajdrom mozda saj dobizen haj utisakos so I “bori” znacizla konobarica… ili romni savi keravla lacho kafes, ili pa si but lachi kuvarica (“ Na djanca te pekes o kuglov? Savi bori sjan tu?”). Ka sunen ako sjen lachi “bori” ako khelna laches ili pa zjabna laches o tradicionalna zija. Ka pokusizen te vakeren hajcik ano Bunjevacki – kaka si garancija te dobizen pozitivno reakcija. Ako pekhna vastesa ano astali, ka oven podrzime hem ohrabrime hem o manusha ka vakeren: “UU… Lachi bori!”. So si sigurno si so definitivno mora te zasluzizen kadja “titula”. Na kamel svako lachi chaj savi chilapes ano kher e bi prandome chavesko ka ovel “bori” Te oven ko kampi avere 7-ne bi prandome chajenca, te keren celo zis trine romnjenca hem ke keraven avere pandje romnjenca, kerla

tut sigo te shvatizes so I bori si “institucija”! Narocito ki matrijarhalno zajednica, sar kaj si o Tavankut, an savo sjamas deos kakala zisa. Iako cidjam neko pogledja katro mursa katro coskos e kafanako, lenge daja pruzizdle amenge but vise paznja tuj lafizen amenge achal lengre vredna hem ozbiljna chave. Samo lacho matrijali bijaveske, nane nezrela chave save rodna avantura ko Tavankut. Jedino probljemi si so, so pobut daja, sa so pobut savetja sar te ovel pes Bunjevacko bori. Ako sjen aktivno, zoraj hem odgovorno chaj, savi kerla vredno buci, dishona sar princeza, nikerna tumaro kher cisto hem o manusha si bahtale. – Tumen sjen vise nego dobrodosla ko Tavankut. O romnja akaringa sigurno ka arakhen tumenge romes… a o rom jek zis ka saznajzel so siles romni.

VOLUNTEER’S STORY - Barbara Niewiadomska -

was really glad that I could come to Serbia again. Inspired by a good experience from 2 years ago I entered Serbia with a lot of positive energy. At first sight Tavankut looks like any other village in Vojvodina, but when you look closer, it’s art and love for tradition is what makes Tavankut so special. Even if local people do not speak English, their cheerful attitude always helped us communicate and understand each other. Learning from women

about how to make straw art was a magical experience. We could “touch“ the tradition and find out more about the modest yet creative life of straw artists. I will definitely use one of the techniques of straw art to create my own pictures and decorations and share them with others. And I will never forget about the women from Tavankut who helped their community in getting the recognition it deserves.

ПРИЧА ЈЕДНЕ ВОЛОНТЕРКЕ

PRIČA JEDNE VOLONTERKE

Заиста ми је драго што сам успела да дођем поново у Србију. Инспирисана добрим искуством од пре две године, дошла сам у Србију са пуно позитивне енергије. На први поглед Таванкут изгледа као и свако друго село у Војводини, али када погледате мало пажљивије, уметност и љубав према традицији заиста чине Таванкут јако посебним. Иако већина људи овде не говори енглески, њихова пажња и весело расположење нам помажу у комуникацији и разумевању. Учити од жена како се ради са сламом је било магично искуство. Могле смо готово „додирнути“ традицију и сазнати више о скромном а опет креативном животу сламарки. Ја ћу сигурно искористити једну од техника како бих направила сопствене слике и декорације и поделила их са другима. Никада нећу заборавити жене из Таванкута, које су помогле својој заједници у добијању признања које заслужује.

Zaista mi je drago što sam uspjela ponovo doći u Srbiju. Inspirirana dobrim iskustvom od prije dvije godine, došla sam u Srbiju s puno pozitivne energije. Na prvi pogled Tavankut izgleda kao i svako drugo selo u Vojvodini, ali kada pogledate malo pažljivije, umjetnost i ljubav prema tradiciji zaista čine Tavankut jako posebnim. Iako većina ljudi ovdje ne govori engleski, njihova pažnja i veselo raspoloženje nam pomažu u komunikaciji i razumijevanju. Učiti od žena kako se radi sa slamom je bilo magično iskustvo. Mogle smo gotovo „dodirnuti“ tradiciju i saznati više o skromnom, a opet kreativnom životu slamarica. Ja ću sigurno iskoristiti jednu od tehnika kako bih napravila vlastite slike i dekoracije i podijelila ih s drugima. Nikada neću zaboraviti žene iz Tavankuta, koje su pomogle svojoj zajednici u dobivanju priznanja koje zaslužuje.

STORIA E VULLNETARIT

PRICA KATRI JEKH VOLUNTERKA

Isha vertet e lumtur qe mund te vija perseri ne Serbi.E inspiruar nga nje pervoje shume mire para 2 vitesh, hyra ne Serbi me shume energji pozitive. Ne shikim te pare Tavankut duket si te gjithe fshatrat tjere ne Vojvodine,por kur shikon nga afer, eshte arti dhe dashuria per traditen qe e ben Tavankut kaq special. Edhe pse vendasit nuk flasin anglisht, zakonet e tyre gazmore gjithmona na ndihmojne te komunikojme dhe ta kuptojme njeri tjetrin . Te mesuarit nga grate sesi te krijojme art nga kashta ishte nje pervoje magjike. Ne mund te“prekim“ traditen dhe te mesojme me shume per jeten modeste creative te artisteve te kashtes.Perfundimisht do ta perdori njeren nga teknikat e artit te kashtes per te bere nje foto time dhe dekorime per t’i ndare me te tjeret. Dhe nuk do t’i harroj kurre grate e Tavankut te cilat ndihmuan qe komuniteti i tyre te njihet per ate cka e meritojne.

But si mange drago so saj ajom palem ki Srbija. Inspirishime katro iskustvos anglo 2 bersh, ajom ki Srbija bute pozitivno energijasa. Ko prvo dikhibe, o Tavankut dishola sar svako aver gav ki Vojvodina, ali kana dikhna pashe, kada si o arti, o mangipe prema I tradicija savi o Tavankut kerla but posebno. Iako bud manusha akaringa na djana te lafizen Englesko, lengo bahtalo stavi pomozizas amenge te lafizas lenca hem te lasamen kan lenca. Te sicas katro romnja sar te keras buci phusesa sinesas mange jek magicno iskustvos. Otkha sajasas te osetizas I tradicija hem te djanas vishe achal o kreativno djivdipe e phusesko. Me sigurno ka iskoristizav jekh katri tehnika sar bi saj keravas neko mere slikes hem dekoracijes hem te podeljizav len averenca. Nikad na bisterav e romnjen katro Tavankut save pomozizdle pere drustvose te dobizen nagrades save zasluzizna.

II T R F O PA S D N A H C I G MA EMETINA PL

Plemetina, 22.08.2015

Dear Pierre Ceresole, My stay in Plemetina is slowly approaching its end. I came here together with ten other international volunteers to participate in a workcamp where two local Roma women are teaching us how to use beads to make handicrafts. We are all sharing a house in the local Roma community with the aim of learning about their lives and customs. Our goal is to publish everything we learn in this book. Being here, we realized that although 94 years passed since the first Service Civil International workcamp you organized in post-conflict France, the peacebuilding is still needed in different parts of Europe. Following the values of your organization, we aim to deconstruct negative stereotypes and share positive aspects about Plemetina and Kosovo. Have you heard of Plemetina? It is a small village, not far from the capital city Prishtina. It is a diverse village, with most of the village’s inhabitants belonging to the Roma and Serbian minorities. The public amenities consist of only a few paved roads and a small number of shops, alongside a few hundred houses. The living conditions are challenging - it was the first time in my life that I used a well to get us water for washing. Emitting its toxic fumes day and night, the sinister yet fascinating image of the huge coal power plant dominates the skyline of the village. Plemetina is situated imbetween two of Kosovo’s largest coal power plants. Ironically, it fails to provide a stable supply of energy to the village and power cuts are frequent. The downsides of the dirty “black gold“ are highly polluted air and water, a low life expectancy, a rising cancer rate and a high number of serious health problems. However, there is more to life in Plemetina. I must say that I admire people who live under such difficult circumstances and yet seem not to need much to lead a happy life. I wish you could see how strong the family bond is here; how proudly the people cherish their old traditions and language. I will soon leave this place and I already know that I will miss all the joyful people we have met here, and who have showed us parts of their culture and let us participate in their lives. I can’t wait to share the book and all the stories of Plemetina with my friends upon my return. Many greetings from Kosovo, Nora Hennig

Драги Пјер Сересол,

Plemetina, 22.08.2015

Мој боравак у Племетини се полако приближава крају. Стигла сам овде заједно са десет других интернационалних волонтера како бих учествовала на радном кампу током којег би нас две Ромкиње из локалне заједнице училе како да израђујемо рукотворине од перлица. Станујемо сви у кући унутар махале у којој живи овдашња ромска заједница, како бисмо научили више о њиховом животу и обичајима. Циљ нам је да у овој књизи објавимо све сшо смо научили. Током свог боравка овом месту схватили смо да је, упркос томе што су 94 године прошле од првог Сервисе Цивил Интернатионал (СЦИ) радног кампа који си организовао у постконфликтној Француској, изградња мира и даље прекопотребна у различитим деловима Европе. Следећи вредности твоје организације, желимо да деконструишемо негативне стереотипе и поделимо позитивне аспекте приче о Племетини и Косову. Јеси ли чуо за Племетину? То је једно мало село, не толико удаљено од главног града Косова – Приштине. Племетина је село различитости, чија већина мештана припада српској и ромској мањинској заједници. Јавна инфрастуктура се састоји од само неколико асфалтираних путева и малог броја продавница, које се налезе међу неколико стотина кућа. Услови за живот су заиста тешки – по први пут у животу сам за прање и купање користила воду из бунара. Испуштајући даноноћно отровне гасове, злокобна а опет фасцинирајућа слика огромне термоелектране доминира панорамом овог села. Племетина се налази измећу две највеће косовске термоелектране. Да иронија буде већа, само село није стабилно снабдевано енергијом и искључења струје су честа. Лоше стране прљавог „црног злата“ (угља) су висока загађеност ваздуха и воде , кратак животни век, растућа стопа канцера, као и висок број озбиљних здравствених проблема међу мештанима. Ипак, много тога се још може рећи о животу у Племетини. Морам признати да се дивим људима који живе у тако тешким околностима, а којима је, чини ми се, врло мало потребно да буду срећни. Волела бих да можеш видети колико је снажна приврженост породици овде; колико поносно људи негују своје старе традиције и језик. Ускоро ћу напустити ово место и већ ми је јасно колико ће ми недостајати сви весели људи које смо срели током свог боравка овде, који су нам дочарали део своје културе и пустили нас да учествујемо у њиховом животу. Једва чекам да поделим ову књигу са пријатељима и дочарам им све приче о Племетини након свог повратка кући. Пуно поздрава са Косова, Hора

Dragi Pierre Ceresole,

Plemetina, 22.08.2015

Moj boravak u Plemetini se polako približava kraju. Stigla sam ovdje zajedno s deset drugih međunarodnih volontera kako bih sudjelovala na radnom kampu tijekom kojeg bi nas dvije Romkinje iz lokalne zajednice učile kako da izrađujemo rukotvorine od perlica. Stanujemo svi u kući unutar mahale u kojoj živi ovdašnja romska zajednica, kako bismo naučili više o njihovom životu i običajima. Cilj nam je da u ovoj knjizi objavimo sve što smo naučili. Tijekom svog boravka ovom mjestu shvatili smo da je, usprkos tome što su 94 godine prošle od prvog Servise Civil International (SCI) radnog kampa koji se organizirao u postkonfliktnoj Francuskoj, izgradnja mira i dalje prijeko potrebna u različitim dijelovima Europe. Slijedeći vrijednosti svoje organizacije, želimo dekonstruirati negativne stereotipe i podijeliti pozitivne aspekte priče o Plemetini i Kosovu.

Ispuštajući danonoćno otrovne plinove, zlokobna, a opet fascinirajuća slika ogromne termoelektrane dominira panoramom ovog sela. Plemetina se nalazi izmeću dvije najveće kosovske termoelektrane. Da ironija bude veća, samo selo nije stabilno opskrbljeno energijom i isključenja struje su česta. Loše strane prljavog „crnog zlata“ (uglja) su visoka zagađenost zraka i vode, kratak životni vijek, rastuća stopa raka, kao i visok broj ozbiljnih zdravstvenih problema među mještanima.

Jesi li čuo za Plemetinu? To je jedno malo selo, ne toliko udaljeno od glavnog grada Kosova – Prištine. Plemetina je selo različitosti, čija većina mještana pripada srpskoj i romskoj manjinskoj zajednici. Javna infrastruktura se sastoji od samo nekoliko asfaltiranih puteva i malog broja prodavnica, koje se nalaze među nekoliko stotina kuća. Uvjeti za život su zaista teški – po prvi put u životu sam za pranje i kupanje koristila vodu iz bunara.

Uskoro ću napustiti ovo mjesto i već mi je jasno koliko će mi nedostajati svi veseli ljudi koje smo sreli tijekom svog boravka ovdje, koji su nam dočarali dio svoje kulture i pustili nas da sudjelujemo u njihovom životu. Jedva čekam da podijelim ovu knjigu sa prijateljima i dočaram im sve priče o Plemetini nakon svog povratka kući.

Ipak, mnogo toga se još može reći o životu u Plemetini. Moram priznati da se divim ljudima koji žive u tako teškim okolnostima, a kojima je, čini mi se, vrlo malo potrebno da budu sretni. Voljela bih da možeš vidjeti koliko je snažna privrženost obitelji ovdje; koliko ponosno ljudi njeguju svoje stare tradicije i jezik.

Puno pozdrava sa Kosova, Nora

I dashur Pierre Ceresole,

Plemetina, 22.08.2015

Qëndrimit tim në Plementinë ngadalë po I vije fundi. Unë erdha këtu së bashku me dhjetë vullnetarë tjerë ndërkombëtar për të marrë pjesë në një workcamp, ku dy gra rome po na mësojnë se si t’i përdorim rruazat për punime punëdore. Të gjithë ne po qëndrojmë në një shtëpi të komunitetit romë me qëllimin që të mësojmë për jetën dhe zakonet e tyre. Synimi ynë është të publikojmë në këtë libër gjithçka çka mësojmë këtu. Të qenurit këtu, ne bëri të kuptojmë që edhe pse kanë kaluar 94 vjet që nga workcamp I parë i Service Civil International që ju organizuat në Francën e paluftës, ndërtimi I paqes është ende I nevojshëm në pjesë të ndryshme të Evropës. Duke përcjellur vlerat e organizatës tuaj, ne dëshirojmë që të largojmë stereotipet negative dhe të ndajmë aspektet positive për Plementinën dhe Kosovën.

Tymi toksik emitohet natë e ditë, për më tepër figura ogurzezë e termocentralit të madh të thëngjillit dominon horizontin e fshatit. Plemetina gjendet mes dy termocentraleve më të mëdha të thëngjillit në Kosovë. Ironikisht, dështon të siguroj furnizim stabil të energjisë në fshat dhe reduktimet janë të shpeshta. Dobësitë e pisllëkut të “arit të zi” janë ajri dhe uji tejet I ndotur, niveli I ultë I jetëgjatësisë, rritja e shkallës së kancerit dhe numri I madh I problemeve serioze të shëndetit. Sidoqoftë, në Plemetinë ka shumë jetë. Më duhet të them se I admiroj njerëzit të cilët jetojnë në të tilla kushte të vështira dhe prapë nuk kërkojnë shumë për një jetë të lumtur. Uroj të kishit mundësinë të shihni se sa e fortë është lidhja familjare këtu,sa krenar njerëzit ushqejnë tradita e tyre të vjetra dhe gjuhën.

A keni dëgjuar për Plementinën? Është një fshat i vogël, jo shumë larg nga kryeqyteti Prishtina. Një fshat me diversitet , ku shumica e banuesve të fshatit I takojnë minoritetit Romë dhe Serb. Shërbimet publike përbëjnë disa rrugë të shtruara dhe një numër të vogël të dyqaneve , përgjatë disa qindra shtëpive. Kushtet jetësore janë sfiduese – ishte hera e parë në jetën time që përdora një pus për të marrë ujë për larje.

Së shpejti do të largohem nga ky vend dhe tashmë e di që do të më mungojnë të gjithë këta njerëz të gëzuar që kemi takuar këtu, të cilët na kanë treguar pjesë të kulturës tyre dhe na kanë lejuar të marrim pjesë në përditshmërinë e tyre. Mezi po pres të ndaj këtë libër dhe të gjitha storiet e Plementinës me shoqërinë time.

Përshendetje të shumta nga Kosova , Nora

Drago Pierre Ceresole,

Plemetina, 22.08.2015

Moro beshibe ki Plemetina poharica avla leske o krajos. Me ajom akaringa zajedno avere dese intenacionalna volonterkencar, te ucestvujzav ko workkampi, kaj duj lokalna romnja sikavna amen sar te keras buci perlicenca sar bi sajas te keras haj rucno radi. Amen savoren akaringa deljizasa o kher ki kakja lokalno Romani zajednica ciljisa te sichas achal lenge zivotja hem achal lengre obicaja. Amaro cilji si te sa so sicjam te objavizas an kakja knjiga. Tuj ovas katkar, amen shvatizam so iako nakhine 94 bersa katro prvo Service Civil International workkampi so tu organizujzan ki Francuska, o rahaci si panda potrebno ko razlicita thana ki Evropa. Tuj pratizas o vrednostja tumare organizacijakre, amaro cilji si te dekonstuishijzaso negativna sterotipja hem te deljizas o pozitivna aspektja e Plemetinakre hem e Kosovoskre. A sundzan achal I Plemetina? Kada si cikoro gav, na but dur katro glavno gradi Pristina. Kada si multietnicko gav, a pobari vecina e manusengi si o Roma hem o Gadje. Kaka javno sadrzaji sastojzla pes katro asvaltirana droma hem cikoro brojos radnjenge, hem nekoliko stotines khera. Akaringa o uslovja djivdipnaske si izazovi â&#x20AC;&#x201C; kada sinesas moro prvo drom ko mo djivdipe so koristizom I koljica te anav amenge pani te nanjas. Kada otrovno vazduhos celo rat hem celo zis, I tretnja si ipak fascinantno slika katri ogromno termo elektrana savi dominirizla I slika e gaveski. I plemetina nalazizla pes maskar o duj najbare termno elektranes ko Kosovo. So si ironicno, naci te obezbedizel te snabdevizel stujasa celone gaves hem achavna lenge I struja. I plemetina nalazizla pes maskar o duj najbare termno elektranes ko Kosovo. So si ironicno, naci te obezbedizel te snabdevizel stujasa celone gaves hem achavna lenge I struja. O slaba stranes katro melajpe e â&#x20AC;&#x153; kale zlatoskeâ&#x20AC;? si but zagadjizna o vazduhi hem o pani, silen cikoro djivdipnasko vekos, hem bajarla o brojos e kancerisko. Bilo sar te ovel, uvek si hajcik vise achal o djivdipe ki Plemetina. Moram te vakerav so divizava man e manusenca save zivizna ko kikibor teskha djivdipnaskere uslovja, ali disola so na valazla lenge but te zivizen bahtalo djivdipe. Voljizavas bi kana bi sajas te dikhen kibor zoraji veza o familjijes silen akaringa: sar ponosno o manusa negujzna pere purane tradicijes hem I chib. Me sigo ka djav katar kaka than, ali vec djanava so ka mukhav sa kakale bahtale manusen save upoznajzam akaringa, hem save pokazizdle amenge o deloja katar lengri kultura hem muktle amen te ovel amen jek parti katro lengo djivdipe. Nachi te adjarav te deljizav I knjiga hem sa o prices achal I Plemetina mere amalenca kana ka irizav man. But seljamja katro Kosovo. Nora

TIME FOR BEADS

- Viivi Maki-Vaurio & Aleksandra Hiltmann -

iny, bright, colorful beads roll over the table and across the floor. Scissors and lighters to cut and burn threads switch hands. Laughter, chatting and the sudden occasional song fills the room where we meet for our daily workshops in bead handicraft. Amazed, we examine the beautifully decorated and intricate table overlays made by Roma women in Plemetina. We learn that stark, contrasting colours are an important visual characteristic of the overlays. They remind us of stars, roses and spiderwebs – our curiosity for making them ourselves was awakened quickly in our first session. How many perlica – pearls- shall I put next? Can you teach me how to make the bracelet?” Our questions and eagerness to learn patterns and shapes made of beads seemed infinite. Yet, they were met with a lot of patience, humour and warmth by our precious teachers, Mira and Mamudija. It wasn’t the first time the two ladies taught beadwork. They had already led and participated in workshops with people from all over the world and from different communities within Plemetina. Working with beads means to have time for themselves, to relax, Mira and Mamudija explain. Furthermore, joint workshops are a valuable opportunity to exchange

knowledge about the handicrafts and to socialize, but also to break down stereotypes about Roma women – “They can do more than cooking and cleaning”, one of the ladies’ husbands says, “Coming together means showing and sharing their talent and connecting different cultures through working with beads”. In Plemetina and its surroundings, Roma women have been doing crafts and beadwork for many years. Thanks to increased joint working sessions and the internet, the making of handicrafts has become more and more popular over the past decade. Also young people, including our two teachers’ daughters Enisa and Samira, are interested in learning and passing on traditional bead work. “So far, I used to keep the finished table overlays for myself. I liked them too much to give them away and preferred to decorate my own house with them”, Mira tells us. It was only recently she started thinking of ways to sell her art. Both ladies are not short in business ideas for the future – they are thinking of reaching potential customers, also outside of Kosovo and using the internet as a platform to promote their beadwork. So, now go and find some scissors, threads and perlica and let your magic hands create what Mamudija and Mira taught us!

ВРЕМЕ ЈЕ ЗА ПЕРЛЕ

Мале, сјајне, шарене перле котрљају се преко стола и пода. Маказе за сечење и упаљачи за спаљивање конца прелазе из једних руку у друге. Смех, чаврљање и повремене изненадне песме испуњавају собу у којој се свакодневно налазимо како бисмо учествовали у радионицама израда рукотворина од перли. Задивљени, изучавамо предивно декорисане, и компликоване за израду, столњаке, које су направиле Ромкиње из Племетине. Сазнајемо да су јаке, контрастне боје најбитнија визуелна карактеристика столњака. Подсећају нас на звезде, руже и паукове мреже – убрзо, већ током прве радионице, у нама се пробудила радозналост и жеља да научимо да и сами израђујемо свакојаке рукотворине. „Колико перлица би требало сада да ставим? Можете ли ме научити како да направим наруквицу?” Чинило се да нашим питањима и жељама за учењем образаца и облика оформљених од перли нема краја. Ипак, наше дивне учитељице, Мира и Мамудија, настављале су да нас подучавају о свему са много стрпљења, хумора и топлине. Није први пут да ове две даме подучавају израду рукотворина од перли. Већ су водиле радионице, али и учествовале у радионицама како са људима из целог света, тако и са онима из различитих заједница унутар Племетине. Рад с перлама је уједно и време за посвећивање самом себи, време за опуштање, објашњавају нам Мира и Мамудија. Штавише, заједничке радионице

представљају вредну прилику за размену знања о изради рукотворина, али и за дружење и превазилажење стереотипних слика о ромским женама – „оне су способне су за много више од кувања и чишћења”, рекао нам је муж једне од дама и додао да „током ових заједничких окупљања оне показују и деле свој таленат, али рад са перлама уједно и повезује различите културе”. Ромкиње из Племетине и околних места се годинама баве израдом рукотворина од перли. Захваљујући све већем броју заједничик радионица, али и интернету, израда ових рукотворина постала је све популарнија током последњих десет година. Млади људи, као што су ћерке наших учитељица, Ениса и Самира, су заинтересовани да и сами науче и даље подучавају традиционалну израду рукотворина од перла. „До сада сам задржавала готове столњаке само за себе. Сувише су ми се свићали да бих их поклањала и било ми је драже да украсим сопствену кућу ”, говори нам Мира. Тек недавно је почела да размишља о начинима уз које би могла да прода своје уметничке рукотворине. Ниједна од две даме не мањка пословне идеје за будућност – размишљају како да дођу до потенцијалних купаца и ван Косова, користећи интернет као платформу за промоцију својих уметничких рукотворина од перли. А сада, пронаћите маказе, конце и перлице и допустите својим магичним рукама да и саме направе све што су нас Мамудија и Мира научиле!

VRIJEME JE ZA PERLE

Male, sjajne, šarene perle kotrljaju se preko stola i poda. Škare za sječenje i upaljači za spaljivanje konca prelaze iz jednih ruku u druge. Smijeh, čavrljanje i povremene iznenadne pjesme ispunjavaju sobu u kojoj se svakodnevno nalazimo kako bismo sudjelovali u radionicama izrada rukotvorina od perli. Zadivljeni, izučavamo predivno dekorirane, i komplicirane za izradu, stolnjake, koje su napravile Romkinje iz Plemetine. Saznajemo da su jake, kontrastne boje najbitnija vizualna karakteristika stolnjaka. Podsjećaju nas na zvijezde, ruže i paukove mreže – ubrzo, već tijekom prve radionice, u nama se probudila radoznalost i želja da naučimo da i sami izrađujemo svakojake rukotvorine. „Koliko perlica bih trebala sada staviti? Možete li me naučiti kako da napravim narukvicu?” Činilo se da našim pitanjima i željama za učenjem obrazaca i oblika oformljenih od perli nema kraja. Ipak, naše divne učiteljice, Mira i Mamudija, nastavljale su da nas podučavaju o svemu sa mnogo strpljenja, humora i topline. Nije prvi put da ove dvije dame podučavaju izradu rukotvorina od perli. Već su vodile radionice, ali i sudjelovale u radionicama kako s ljudima iz cijelog svijeta, tako i sa onima iz različitih zajednica unutar Plemetine. Rad s perlama je ujedno i vrijeme za posvećivanje samom sebi, vrijeme za opuštanje, objašnjavaju nam Mira i Mamudija. Štoviše, zajedničke radionice

predstavljaju vrijednu priliku za razmjenu znanja o izradi rukotvorina, ali i za druženje i nadvladavanje stereotipnih slika o romskim ženama – „one su sposobne su za mnogo više od kuhanja i čišćenja”, rekao nam je muž jedne od dama i dodao da „tijekom ovih zajedničkih okupljanja one pokazuju i dijele svoj talent, ali rad sa perlama ujedno i povezuje različite kulture”. Romkinje iz Plemetine i okolnih mjesta se godinama bave izradom rukotvorina od perli. Zahvaljujući sve većem broju zajedničkih radionica, ali i internetu, izrada ovih rukotvorina postala je sve popularnija tijekom posljednjih deset godina. Mladi ljudi, kao što su kćeri naših učiteljica, Enisa i Samira, su zainteresirani da i sami nauče i dalje podučavaju tradicionalnu izradu rukotvorina od perla. „Do sada sam zadržavala gotove stolnjake samo za sebe. Suviše su mi se sviđali da bih ih poklanjala i bilo mi je draže da ukrasim vlastitu kuću”, govori nam Mira. Tek nedavno je počela razmišljati o načinima na koje bi mogla prodati svoje umjetničke rukotvorine. Nijednoj od dvije dame ne manjkaju poslovne ideje za budućnost – razmišljaju kako da dođu do potencijalnih kupaca i van Kosova, koristeći internet kao platformu za promociju svojih umjetničkih rukotvorina od perli. A sada, pronađite škare, konce i perlice i dopustite svojim magičnim rukama da i same naprave sve što su nas Mamudija i Mira naučile!

KOHA E RRUAZAVE

Rruaza shumëngjyrëshe , të vogla , të shëndritshme përshkojnë gjithë tavolinën dhe dyshemenë. Gërshërët dhe çakmakët për të ndarë fijet ngatërrojnë duart. Qeshje, biseda dhe këngë rasti mbushin dhomën ku ne takohemi për puntoritë e përditshme në artizantin e rruazave. Të habitur, ne shohim mbulesat e tavolinës të dekoruara bukur me detaje të ndërlikuara të bëra nga gratë rome të Plementinës .Ne mësojmë zymtësi, ndërkohë qe kontrastet e ngjyrave këtu janë një karakteristikë e rëndësishme vizuale e mbulesave. Ato të kujtojnë yjet,trëndafilat dhe rrjetat e merimangës – kurioziteti ynë për ti bërë ato , u zgjua shpejt që në sesionin e parë. Sa perlica – perla- më duhet t’i vë pastaj? A mund të më mësosh se si të punoj një byzylyk?” Pyetjet dhe padurimi ynë për të mësuar modele dhe forma për punimet me rruaza dukej i pafund. Por, takuam durimin, humorin dhe ngrohtësinë nga dy mësueset tona të çmuara Mira dhe Mamudija. Nuk ishte hera e parë që këto dy zonja po jepnin mësime për punimin e rruazave. Ato tashmë kishin udhëhequr dhe kishin marrë pjesë në puntori me njerëz nga e gjithë bota dhe komunitete të ndryshme në Plementinë. Të punosh me rruaza do të thotë të kesh kohë për veten, të relaksohesh,shpjegojnë Mira dhe Mamudija. Për më tepër, puntoritë e përbashkëta janë një mundësi e vlefshme

për të shkëmbyer njohuri për artizanate dhe për t’u socializuar, poashtu për të thyer stereotipet për gratë rome – “Ato munden më tepër se sa vetëm pastrimi dhe gatimi “ thotë burri i njërës nga gratë, “Të qenurit bashkë do të thotë të ndajmë me të tjerët talentin dhe të krijojmë lidhje mes kulturave të ndryshme përmes punës me rruaza”. Në Plementinë dhe për rreth, gratë rome kanë punuar artizanatet me rruaza për shumë vite me rradhë. Duke ju falenderuar rritjes së numrit të puntorive të përbashkëta dhe internetit, bërja e punimeve punëdore është popullarizuar përgjatë dekades së fundit . Po ashtu të rinjët , duke përfshirë këtu edhe dy vajzat e mësueseve tona Enisa dhe Samira, të cilat janë të interesuara për të mësuar dhe për të përcjellur traditën e punës me rruaza. “Deri tash, dua t’i mbaj për vete mbulesat të cilat janë të përfunduara. Më pëlqejnë aq shumë për t’ia Iënë dikujt tjetër, kështu që preferoj t’a dekoroj shtëpinë time me to ”, na tregon Mira. Së fundmi ajo filloi të mendoj për t’a shitur artin e saj . Të dy zonjat nuk janë rishtas në idetë e tyre të biznesit– ato po mendojnë të arrijnë blerësitë e tyre potencial edhe jashtë Kosovës si dhe e shohin internetin si platformë për të promovuar punën e tyre me rruaza. Pra, shko tash gjej disa fije dhe perlica, gërshërë dhe lejo që duart tuaja magjike të krijojnë atë çfarë neve na mësuan Mamudija dhe Mira !

O VREME SI PERLENGE

o djandipe achal o zanaci hem te druzizas amen, ali hem te rimozen pes o stereotipja achal o Romane Romnja – “On saj te keren vishe katro kerajbe hem te cistizen”, vakeras jekh rom katri jekh romni, vakerla: “ Te ovas zajedno znacizla so pokazizla pes hem deljizla pes lengo talenti hem konektujzla razlicita Odushevime hem inspirishime,amen pucjam kultures tuj kerel pes perlenca” Ki plemetina hem ki okolina, o Romnja o but lache, dekorishime hem komplikovana kernas kakja buci perlicenca but bersha. tabeles pokrivacja kerde katro Romane Zahvaljujuci e internetiske hem kakala romnja katri Plemetina.Saznajzasa so si romnja kana dikhna pes, te kerel pes kakja konstantno vazno o bojes hem vizuelno slika te kerel pes kaka. On posetinamen ko zvezdes, buci perlicenca si sa pobut hem pobut kaj kakja decenija. Isto da, terne manusha, hem o ljuljes ke paukoske mrezes – amari razonoda chaja amare duj sikavne i Enisa hem i Samira odma barini odma ko prvo kurko. si interesovana te sicon hem te deljizen poro djandipe achal o perles. Kibor perlices – perles te chav akana? Saj “Dji akana, mere gotova buca perlenca te sikaves man sar te kerav jek narunvica? muchom len mange. Svidjizna pes mange “Amaro puchibe hem amaro spremnost te but te davlen hajdeneske avereske hem siman sichas sar kerlapes kadja buci hem sar si o chefi te ukrasizav mo kher”, I mira vakeras oblika katro perles sinesas beskrajno. Ali amenge. Nedavno poshnizas te mislizel on (o perles) sastajsane bare strpljenjesa, achal o nacinja te bikenen pes kakala lakre humorisa hem lachipnasa amare dragone nastavnikencar, e Mirasa hem e Mamudijasa. artisticka buca. Kakala duj romnja silen bucake planja hem idejes ko buducnosti – on mislizna te akarkhen potencijalna Kaka nasinesas prvo drom kaj kakala duj romnja sikavde. On vodizde hem ucestvujzde kupcojen, isto da hem avrjal o Kosovo hem on koristizna o Interneti sar platform te ko avera workshopja manushenca katro promovishizen piri buci perlenca. celo svetos, hem manushenca katro razlicita Akana, dja arakh kaj kaca, ideja hem perlices zajednices ki Plemetina. I buci perlicenca hem neka i magija katar te vasta stvorizel znacizla so situmen vreme tumenge, te koda so i Mamudija hem i Mira sikavde muchon, te opustizen tumen, vakeras i Mira amen! hem i Mamudija. O zajednicka radionices si but dragoceno prilika te razmenizel pes Cikore, svetla, sharena perles vrcizna pes katro astali hem perna tele. Kaca hem paljacja te chinen o pocetkoja hem te prebacizen kaj aver vas. Asajbe, lafibe hem iznenadno zija pherna I prostorija an savi arakhasa amen, amare radionicenge ko perles e zanaciske.

T D A E H W NE U O Y beads/ perlica a. how many beads you have to skip

(1)

+5 b. how many beads you have to add

c. make a knot

e. try to finish the tread by going to the center of the pattern

d. always go through the middle bead

f. make a knot

ШТА ВАМ ЈЕ ПОТРЕБНО

ŠTO TREBATE

MATERIALET QË JU DUHEN

SO SI TUMENGE POTREBNO

а. колико перли морате да прескочите б. колико перли треба да додате ц. направите чвор д. увек идите кроз средњу перлу е. када сте при крају конца, прођите иглом кроз средиште обрасца

a. koliko perli morate preskočiti b. koliko perli trebate dodate c. napravite čvor d. uvijek idite kroz srednju perlu e. kad ste pri kraju konca, prođite s iglom kroz središte uzorka f. napravite čvor

a. sa rruaza duhet të kaloni b. sa rruaza duhet të shtoni c. bëni një nyje d. gjithmonë do kaloni rruazën e mesit e. kur të jeni afër përfundimit të fijes, kaloni gjilpërën në mes te formës f. bëni një nyje

a. kibor perles mora te nakhen b. kibor perlices valjazna te dodajzen c. keren cvoros b. uvek djanen katri maskaruni perla e. kana sjen ko krajos e thavesko, nakhen suvjasa katro centari e obrazcoske f. keren cvoros

(12)

(1)

+12

+7 76

+11

+13

+17

+1 77

(1)

+12

+7 78

(1)

R E D PI

+24

+3 (3)

+5 80

+13

G N I R

+3 (1)

(1)

E C A

(1)

(2)

L K EC

(1)

+1 (1)

+1 86

(1)

+1 (1)

(4)

+11

T E L

E C A

+9 (1)

(1)

+3 (1)

+3 88

MIRA

MAMUDIJA

MIRA

ira has participated in all of SCIâ&#x20AC;&#x2122;s projects in Plemetina. She has a passion for cooking and revealed her best recipes in the Roma Cook Book. She first introduced the practice of beaded crafts to her family, and subsequently taught many women across the roma communities within the region. If asked which is the most important thing in her life, she would answer, as most roma women, with family.

She sees these crafts as a way to empower roma women and make them more conscious of their talents and skills outside their daily routine. Mira welcomes the international volunteers who are keen to learn handcrafts, but also wishes that a group of Roma women could also go abroad to meet and exchange knowledge or skills with other women.

MAMUDIJA

amudija has collaborated alongside NGOs in Kosovo for a few years, coordinating workshops with women. She especially enjoys interacting with them, using these activities as a way to build an image that challenges prevailing stereotypes about Roma women. The happiest moments in her life are connected with her family and her three children, however she has the opportunity to spend time

developing her skills designing beaded crafts and loves to make handicrafts. For Mamudija, the workshops with beads represent a possibility to socialise and allow her creativity to grow. She finds the international workcamps very important to the progress of her community, especially for the youngest who have the chance to extend their views and knowledge.

МИРА & МАМУДИЈА

MIRA & MAMUDIJA

МАМУДИЈА сарађује са косовским невладиним организацијама већ неколико година, руководећи радионицама са женама. Посебно ужива у самој интеракцији током радионица, користећи ове активности као сретство уз које би креирала једну другачију слику о ромским женама, која наводи на преиспитавање преовлађујућих стереотипа. Најсрећније тренутке у свом животу повезује са својом породицом и своје троје деце. Ипак, преостаје јој довољно времена да развија своје вештине, осмишљавајући тако радове од перли. Воли да израђује уметничке рукотворине. За Мамудију радионице са перлама представљају могућност за дружење и развијање креативности. Сматра да су интернационални радни кампови веома важни за напредак њене заједнице, поготово за младе људе који на тај начин добијају прилику да прошире своја виђења и знања.

MAMUDIJA sarađuje sa kosovskim nevladinim organizacijama već nekoliko godina, rukovodeći radionice sa ženama. Posebno uživa u samoj interakciji tokom radionica, koristeći ove aktivnosti kao sredstvo uz koje bi kreirala jednu drugačiju sliku o romskim ženama, koja navodi na preispitivanje prevlađujućih stereotipa. Najsretnije trenutke u svom životu povezuje sa svojom obitelji i svoje troje djece. Ipak, preostaje joj dovoljno vremena da razvija svoje vještine, osmišljavajući tako radove od perli. Voli izrađivati umjetničke rukotvorine. Za Mamudiju radionice sa perlama predstavljaju mogućnost za druženje i razvijanje kreativnosti. Smatra da su međunarodni radni kampovi veoma važni za napredak njene zajednice, pogotovo za mlade ljude koji na taj način dobivaju priliku da prošire svoje vidike i znanja.

МИРА је учествовала у свим СЦИ пројектима у Племетини. Много воли да кува и поделила је своје најбоље рецепте у Ромском кувару. Уметношћу рукотворина од перли најпре је подучила своју породицу, а касније и многе жене из ромских заједница широм регије. Уколико бисте је упитали шта јој је најважније у животу, одговорила би, као и већина Ромкиња: „Моја породица“. Она види израду ових рукотворина као начин за оснаживање жена из ромске заједнице, активност која их чини свеснијим о талентима и вештинама које поседују, а које превазилазе дневну рутину. Мира је срећна што може да угости интернационалне волонтере који желе да науче више о изради рукотворина, али такође би желела да група Ромкиња може да отпутује у иностранство, како би сусреле друге жене и размениле своје знање и вештине са њима.

MIRA je sudjelovala u svim SCI projektima u Plemetini. Jako voli kuhati i podijelila je svoje najbolje recepte u Romskoj kuharici. Umetnosti rukotvorina od perli najprije je podučila svoju obitelj, a kasnije i mnoge žene iz romskih zajednica širom regije. Ukoliko biste je upitali što joj je najvažnije u životu, odgovorila bi, kao i većina Romkinja: „Moja obitelj“. Ona vidi izradu ovih rukotvorina kao način za osnaživanje žena iz romske zajednice, aktivnost koja ih osvještava o talentima i vještinama koje posjeduju, a koje nadilaze dnevnu rutinu. Mira je sretna što može ugostiti međunarodne volontere koji žele naučiti više o izradi rukotvorina, ali također bi željela da grupa Romkinja može da otputuje u inozemstvo, kako bi susrele druge žene i razmijenile svoja znanja i vještine sa njima.

MIRA & MAMUDIJA

MAMUDIJA ka bashkëpunuar me disa OJQ për disa vite, ka bërë kordinimin e puntorive me gratë . Ajo veçanërisht është kënaqur duke bashkëvepruar me ato, duke përdorur këto aktivitete si një mënyrë për të ndërtuar një imazh që sfidon stereotipet që ekzistojne për gratë rome.Momentet më të lumtura të jetës së saj janë të lidhura me familjen dhe tre fëmijët e saj.Sidoqoftë ajo e ka mundësinë për të kaluar kohën duke zhvilluar aftësitë e saj në dizajnimin e artizanateve me rruaza si dhe i pëlqen ta bëjë këtë punë. Për Mamudijen, puntoritë me rruaza pasqyrojnë mundësinë për t’u socializuar dhe për të rritur kreativitetin. Ajo mendon se workcamp-t ndërkombëtare janë shumë të rëndësishëm për përparimin e komunitetit të saj, sidomos për të rinjët të cilët e kanë mundësinë për të zgjeruar njohuritë dhe pikëpamjet.

I MAMUDIJA saradjujzas zajedno jekhe NGO-sa ko Kosovo si vec nekoliko bersha, oj kordinishizla o radionices e romnjencar. Oj uzivizla ki interakcija lenca, oj koristizla as o aktivnostja sar nacini te kerel pes jekh slika zavi izazivizla o stereotipja e Romnjenge. Naj bahtale trenutka kaj lakro djivdipa si povezime lakre familjijasa hem lakre trine chavenca. La sila mogucnostja te provodizel o vreme kaj pere vestines te dizajnirizel o arti perlicengo hem poro zanaci hem oj voljizla te kerel kakala rukotvorines. E Mamudijake kakala radionices predstavizna o mogucnosti te druzizel pes hem omogucizla lakre kreativnostja te barjon. Oj smatrizla so o kakala medjunarodna kampja si but vazna napredkoske kaj kakja zajednica, a posebno e ternenge save silen prilika te shirizen pere stavoja hem poro djandipe.

MIRA ka marrë pjesë në të gjitha projektet e SCI në Plemetinë. Ajo e ka pasion gatimin dhe e ka zbuluar recetën e saj më të mirë në Roma Cook Book. Ajo ishte e para në familjen e saj që paraqiti praktikën e artizanatve të rruazave, dhe më pas mësoi shumë gra të komunitetit rom brenda rajonit. Nëse do ta pyesja se cila është gjëja e saj më e shtrenjtë në jetë ajo do të më përgjigjej me” Familja ime” ashtu si shumica e grave rome. Ajo i sheh këto punime dore si një mënyrë për të fuqizuar gratë rome dhe për t’i vetëdijësuar ato për talentin dhe aftësitë tyre jashtë rutinës së përditshme .Mira mirëpret vullnetar ndërkombëtar të cilët janë të etur për të mësuar artizanate por dëshiron që edhe gratë rome të shkojnë jashtë vendit për të shkëmbyer njohuritë dhe aftësitë e tyre me gratë tjera.

I MIRA ucestvujzas ko sa o SCI projektja ki Plemetina. Laktro strasti ko kerajbe oj otkrizla amenge pere najlache receptja ki Roma Cook Book. Oj prvo andzas kakja buci perlicenca ki praksa kaj piri familjija, a pal kada sikavas bute romnjen ko cello regioni. Ako bi pucasas la sosi najvaznjino stvari kaj toro djivdipe, sar hem I vecina e romnjengi oj bi vakerlas “Mi Familjija”. Oj dikla kaka zanaci sar nacini te osnazizen pes o Romnja hem te oven svesna katar pere talentja hem i vestina katar lengre svakodnevna rutines. I Mira podrzizla e medjunarodna volonterjen save mangna te sichon kakala rukotvorines , ali hem isto mangla so te ovel jekh grupa e romnjeng,i te djan ko inostranstvo te upoznajzen pes avere romnjenca hem te razmenizen poro djandipe hem o vestines avere romnjenca.

РОМСКО ВЕНЧАЊЕ

ROMSKO VJENČANJE

Током пута ка месту венчања били смо јако узбућени при помисли на сусрет са непознатим и очекивали да ћемо научити много и бити део нечег величанственог. Славље је почело пре него што смо стигли, у касно поподне једног топлог дана. Локални мештани, чија су нам лица била већ увелико позната, приредили су нам топлу добродошлицу. Венчању су се придружили породица и пријатељи. Гости су плесали у колу крај звучника који су разглашавали живу ромску музику, у изведби пријатеља. Остали гости су се кретали широм препуне баште старе сиве куће, која припада младожењиним баки и деки.

Tijekom puta prema mjestu vjenčanja bili smo jako uzbuđeni pri pomisli na susret sa nepoznatim i očekivali da ćemo naučiti mnogo i biti dijelom nečeg veličanstvenog. Slavlje je počelo prije nego što smo stigli, u kasno popodne jednog toplog dana. Mještani, čija su nam lica bila već uveliko poznata, spremili su nam toplu dobrodošlicu. Vjenčanju su se pridružili porodica i prijatelji. Gosti su plesali u kolu kraj zvučnika koji su razglašavali živu romsku muziku, u izvedbi prijatelja. Ostali gosti su se kretali širom prepunog vrta stare sive kuće, koja pripada mladoženjinim baki i djedu.

Уз такву пријатељску атмосферу, осећали смо се од првог тренутка пријатно, и убрзо почели да учимо плесне покрете, прикључујући се како млађим, тако и старијим гостима. Венчање је било сачињено од разноразних традиционалних ритуала, укључујући и појављивање младе на прослави тек неколико сати након доласка свих гостију. Млада, обучена у предивну белу хаљину и прекривена црвеним велом, углавном стиже колима која су праћена другим аутомобилима препуним веселих људи, што је био случај и са нашом младом младом. Њене емоције су, у поређењу са остатком атмосфере, биле неочекивано суздржане. Рани бракови су једно од обележја ромске културе. Научили смо да је идеално време за брак од осамнаесте до двадесете године старости. Венчање је, дакле, укључивало више ромских ритуала, попут тренутка у ком млада добија корпу пуну слаткиша, које потом постепено треба да разбацује изнад људи који су је окруживали током њеног доласка. Ова традиција симболизује веровање да ће пар достићи огромно богатство. Оног тренутка када је корпа испражњена млада затвара своје очи, заврти корпу неколико пута изнад своје главе и забаци је уназад. Уколико корпа слети на кров куће то значи да ће младенци остати у свом родном селу, што се и догодило током нашег венчања. Млада је потом отишла да подигне у вис три пута једно најмлађих чланова своје породице. То је чин који ће тек венчаним младенцима у будућности осигурати много деце. Елегантне беле хаљине које су носиле жене из породица младенаца су нам биле посебно интересанте. Оне их носе као подсетник на сопствено венчање. Ово венчање представља одличан портрет културолошких догађаја у Племетини и веома сам захвална што сам добила прилику да учествујем у самој прослави.

Uz takvu prijateljsku atmosferu, osjećali smo se od prvog trenutka ugodno, i ubrzo smo počeli učiti plesne pokrete, priključujući se kako mlađim, tako i starijim gostima. Vjenčanje je bilo sačinjeno od raznoraznih tradicionalnih rituala, uključujući i pojavljivanje mlade na proslavi tek nekoliko sati nakon dolaska svih gostiju. Mlada, obučena u predivnu bijelu haljinu i prekrivena crvenim velom, uglavnom stiže kolima koja su praćena drugim automobilima prepunim veselih ljudi, što je bio slučaj i s našom mladom mladom. Njene emocije su, u usporedbi s ostatkom atmosfere, bile neočekivano suzdržane. Rani brakovi su jedno od obilježja romske kulture. Naučili smo da je idealno vrijeme za brak od osamnaeste do dvadesete godine starosti. Vjenčanje je, dakle, uključivalo više romskih rituala, poput trenutka u kom mlada dobiva korpu punu slatkiša, koje potom postepeno treba razbacivati iznad ljudi koji su je okruživali tijekom njenog dolaska. Ova tradicija simbolizira vjerovanje da će par dostići ogromno bogatstvo. Onog trenutka kada je korpa ispražnjena mlada zatvara svoje oči, zavrti korpu nekoliko puta iznad svoje glave i zabaci je unazad. Ukoliko korpa sleti na krov kuće to znači da će mladenci ostati u svom rodnom selu, što se i dogodilo tijekom našeg vjenčanja. Mlada je potom otišla podići u vis tri puta jednog od najmlađih članova svoje obitelji. To je čin koji će tek vjenčanim mladencima u budućnosti osigurati mnogo djece. Elegantne bijele haljine koje su nosile žene iz porodica mladenaca su nam bile posebno zanimljive. One ih nose kao podsjetnik na vlastito vjenčanje. Ovo vjenčanje predstavlja odličan portret kulturoloških događaja u Plemetini i veoma sam zahvalna što sam dobila priliku da sudjelujem u samoj proslavi.

THAT ONE TIME WE GOT INVITED TO A ROMA WEDDING... - Marie Konig -

n the way to the wedding, our minds were filled with excitement for the unknown and the expectation to learn and to be part of something magnificent. The festivities started before we got there, on a warm day in the late afternoon. We were welcomed warmly by locals, whose faces had become familiar to us. The wedding was joined by family and friends. The guests were dancing in a circle near the speakers that blasted live Roma music, performed by friends. Other guests were spread across the packed garden of a grey old house, owned by the grandparents of the groom.

marriages are common in the Roma culture. As we have learned, the ideal age for marriage is between 18 to 20 years of age. The wedding involved more Roma rituals, including the bride receiving a basket filled with candy, which she then steadily threw across the pool of people that surrounded her after her arrival. This tradition is a symbol that means the couple will achieve great wealth. Once the basket was empty she closed her eyes, spun the basket over her head and threw it. If the basket lands on the roof of the house it means the married couple will stay in their With such a friendly atmosphere, our home village, which was the case at group immediately felt comfortable our wedding. She then went on to lift and started learning the dances, joining up a young member of her family into in with old and young guests alike. the air three times, an act that ensures The wedding consisted of various many children for the new couple. A traditional rituals, including the bride special eyecatcher were the fancy white appearing at the party hours after dresses of the women in the couple's the guests have already arrived. The families, worn as a reminder of their bride, dressed in a beautiful white own weddings. dress and red veil, often arrives in a car that is followed by other cars filled This Roma wedding was a great with cheerful people, as did our young portrait of cultural events in bride. Her emotions, in comparison, Plementina and I am thankful for were unexpectatly reserved. Early having been able to take part in it.

DASËM ROME

ROMANO BIJAV

Rrugës për në dasëm,mendjet tona u ngacmuan nga e panjohura , nga pritja për të mësuar dhe për të qenë pjesë e diçkaje madhështore.Në një ditë të ngrohtë në pasditen e vonë, festimet filluan atje para se ne të mbërrinim. Ne u mirëpritem ngrohtësisht nga vendasit, me ftyrat e të cilëve ne veqse ishim familjarizuar. Dasma kishte bërë bashkë familjen dhe miqtë. Të ftuarit vallëzonin në një rreth afër muzikës shpërthyese rome, që performohej nga miqtë. Të ftuarit tjerë u përhapen në të gjithë kopshtin e mbushur të një shtëpie të vjetër gri, në pronësi nga gjyshërit e dhëndërit. Me një atmosferë të tillë miqësore, grupi ynë menjëherë u ndje rehat dhe filloi të mësuarit e valles, duke u bashkuar me të ftuarit e vjetër dhe të rinj njësoj.

Ko drom dji ko bijav, amen sjamas pherde katro uzbudjenjes te djas ko nepoznato hem ocekujzasas te hajcik hem te ovas jekh deos katro hajcik velicanstveno. O bijav posnisajno panda bitena djas amen otkha , ko tato zis ko aksami. Amen sjamas pozdravime katro lokalna manusha otkha, save vec lenge muja sinesas poznata amenge. O bijav sinesas pherdo celone familijasa hem lenge amalenca. O gosta beshine ko krugos paho zvuckina save sinesas glasna uzivo Romane giljenca, izvodime katar lenge amala. Avera gosta ko pherdo bakcas manusenca ko sivo kher, savo sinesas o vlashnistvos katro papus e mladozenjaske. Kidise amaline atmosferasa, amari grupa odma osetizas pes laches hem posnizas te khelen phure hem terne gostojencar.

Dasma përbëhet nga rituale të ndryshme tradicionale, duke përfshirë paraqitjen e nuses në orët e ahengut pasi që të ftuarit tashmë kanë mbërritur. Nusja ,ashtu sikur nusja jonë e re , e veshur në një fustan të bardhë të bukur dhe një vello të kuqe arrin në një makinë, e cila përcjellet nga makina tjera të mbushura me njerëz të gëzuar. Çuditërisht, emocionet e saj ishin të rezervuara. Martesat e hershme janë të zakonshme në kulturën rome. Ashtu siç kemi mësuar, mosha ideale për martesë është mes 18 dhe 20 vjet.

Kaka bijav sinesas les but razlicita tradicijes, jekh lender sinesas so I bori nicolas avri kana avnas haj gotja. I bori urjavdzi ki prekrasno parni haljina hem ko lolo velos, aj tani ki kolona dramengi save sinesas pratime avere dramenca, o drames pherde bahtale manushencar, ai bori da sinesas but bahtaji. Lakre emocijes, si neocekivano zasluzime. Te prandos tut terno, kada si uobicano ki romani kultura. Sar kaj sicjam, najlache bersha te prandozen tumen si maskar o 18 dji ko 20 bersha.

Dasma përfshinë shumë ritual rome, duke përfishirë shporten me karamele të nuses, të cilën ajo e hedh mes pellgut të njerëzve që e rrethonte atë pas ardhjes së saj. Kjo traditë është një simbol që do të thotë se çifti do të arrijë pasuri të madhe. Pasi që shporta zbrazet ajo mbylli sytë e saj, afron shportën mbi kokën e saj dhe e hedh. Nëse shporta bie në çatinë e shtëpisë do të thotë çifti i martuar do të qëndrojë në fshatin e tyre në shtëpi (i cili ishte edhe rasti në dasmën tone). Ajo pastaj vazhdoi të ngre në ajër tri herë një fëmijë të vogël të familjes, një akt që uron shumë fëmijë për çiftin e ri. Një tjetër detaj interesant që më kapi syrin ishte fustani i bardhë i një gruaje që ishte e ftuar nga familja e çiftit, të cilin e kishte veshur në kujtim të dasmës së tyre. Kjo dasmë rome ishte një portret i mrekullueshëm i ngjarjeve kulturore në Plementinë dhe jam mirënjohëse që kisha mundësinë të jem pjesë e saj.

Kaj kaka bijav sinesas but Romane ritualja, aver lender sinesas o I bori sinesla I sita savi sinesas pherdzi bombonenca, savi oj djujzas ko manusha save sinesas okruzime okolo late kana aj tani oj. Kakja tradicija si simboli savo znacizla so o mangle ka ovelen baro barvaljipe. Kana i sita sinesas prazo oj phandjas pe jakha, okrenizas i sita hem djujzas la palal. Aji i sita achini ko krovos kada znacizla so o kaka pari ka achon kaj po gav, so sinesas o slucaji kaj kaka bijav. Pal kada i bori vajzas najcikore chaves katri lengi familija ko vazduhos trin droma, kada rituali osigurizla bute chaven kakale pariske. A posebno rituali savo amenge privlacizas i paznja si o fensi parne dimijes ko romnja, save phiravnas sar podsetnikos sar sinesas kaj lengro bijav.

Kaka Romano bijv sinesas lacho portreti katro kulturna dogadjaja ki Plemetina hem me sjom bahtaji so sjomas ko mogucnosti te ucestvujzav na leste.

ПОДСЕТНИК

PODSJETNIK

Данас људи живе веома брзо. Толико брзо да понекад не стижу да промисле што је то што је заиста најбитније у животу.

Danas ljudi žive veoma brzo. Toliko brzo da ponekad ne stižu promisliti što je to što je zaista najbitnije u životu.

„Породица“ – рекла је без размишљања. „Зашто породица?“ „Како мислиш зашто? А шта друго?“ Шта друго... Па ништа друго... само како другима ово објаснити. „Шта је то што је најважније у вези са породицом?“ „Да смо сви здрави и на окупу. Да деца напредују, уче, иду у школу... Да буду успешна. Моја деца морају бити срећна и успешна. Желим им да се заљубе, да буду са особама које воле и да оснују породицу кад одлуче да је дошло време за то. Не морају да журе... полако... И надам се да ће сви они једног дана постати у свему бољи од мене.“ Нисам имала више питања. Заћутала сам а ни она није ништа више изговарала. Размишљала сам колико је добро било доћи овде и подсетити се на то шта је најбитније у животу.

„Obitelj“ – rekla je bez razmišljanja. „Zašto obitelj?“ „Kako misliš zašto? A što drugo?“ Što drugo... Pa ništa drugo... samo kako drugima ovo objasniti. „Što je to što je najvažnije u vezi s obitelji?“ „Da smo svi zdravi i na okupu. Da djeca napreduju, uče, idu u školu... Da budu uspješna. Moja djeca moraju biti sretna i uspješna. Želim im da se zaljube, da budu sa osobama koje vole i da osnuju porodicu kad odluče da je došlo vrijeme za to. Ne moraju da žure... polako... I nadam se da će svi oni jednog dana postati u svemu bolji od mene.“ Nisam imala više pitanja. Ušutjela sam, a ni ona nije ništa više govorila. Razmišljala sam koliko je dobro bilo doći ovdje i podsjetiti se na to što je najbitnije u životu.

A REMINDER - Marta Siemieniec -

owadays, people live a fast life. So fast that sometimes they have no time to realise what the most important thing in life is. „Family,” she said without thinking. „Why family?” „What do you mean ‚why’? What else?” What else... Well, nothing else, but how to explain that to others. „What is the most important about family?” „That we are all healthy and together. That children develop themselves, go to school, study. That they are successful. My children have to be happy and successful. I would like them to fall in love and this with the people they really love, and that they found a family when they feel the time has come. There is no need to rush... slowly... And I hope that one day they will all be better than I am in everything.” I didn’t have any more questions. I was silent and she didn’t say anything else either. I was thinking how good it was to come here and remind myself of what’s most important in life.

NJË KUJTIM Në ditët e sotme , njerëzit jetojnë jetë të shpejt .Aq të shpejt sa që nganjëherë nuk kanë kohë të kuptojnë se cila është gjëja më e rëndësishme në jetë. „Familja,” tha ajo pa u menduar. „Pse familja?” „Çfarë do të thuash ‚pse’? Çfarë tjetër?” Çfarë tjetër... epo, asgjë tjetër, por si t’ua shpjegojmë këtë të tjerëve. „Çfarë është më e rëndësishmja për familjen?” „Që të gjithë jemi bashkë dhe të shëndetshëm. Që fëmijët të rriten, të shkojnë në shkollë, të studiojnë. Kur dhe të jenë të suksesshëm. Fëmijët e mi duhet të jenë të lumtur dhe të sukseshëm. Do të doja që ata të bien në dashuri me njerëzit që ata me të vërtet dashurojnë dhe kështu të krijojnë familje kur ata e ndjejnë se ka ardhur koha. Nuk ka nevojë për nxitim... ngadalë... dhe shpesoj që një ditë ata do të bëhen më të mirë se unë.” Unë nuk kisha më pyetje.Isha e heshtur dhe ajo poashtu nuk kishte asgjë për të thënë.Po mendoja se sa mirë ishte ardhja këtu dhe të kuptuarit e gjërave më të rëndësishme në jetën time.

PODSETNIKOS Avzis, o manusha djivdinena but sigo o djivdipa. Kidibor sigo kaj hajdrom na resna te mislizen achal o naj glavno stvari an po djivdipe. - „Familija” vakeras bi te na mislizel. - Soske familija? - „Sar mislisa soske? So aver?” - Va, so aver... Sar te objasnizav avere manusenge. „Sosi najvazno stvari achal i familija?” - Maj importantno stvari si sascipe hem savoren te oven kupate. O chave te razvizen pes, te djan ki sikavni, te sicon. Te oven sukesune chavore. Mere chave mora te oven bahtale hem uspesna. Kamavas bi len te peren pe mangipe, thay adava e jenencar kolen chache mangen, thay te shrden e familiya kana on ka shunenpe kay o vahti alo. Otkha nane so te sidzarel pes, pohary... Hem nadizava man kaj jek zis, on savoren ka oven po laches mandar” Man na sinesas man vise nisavo pucipe. Chutisajom, oj da isto na vakeras nisto. Me mislisajom kibor laches si so ajom katka, hem so posetisajom so si najvazno stvari ko jivdipe.

100

101

ЛЕТО У ПЛЕМЕТИНИ Мој сан је да постанем наставница. Увек ћу се смешити својим ученицима и носити дивну шарену одећу. Баш као и моја наставница енглеског језика. Она ми је омиљена. Млада је, висока и звучи тако лепо док прича на енглеском. Права је штета што нам држи само један час недељно. Моја сестра, мој брат и ја идемо у школу овде у Племетини. У школи се прича српски језик. Нама ромској деци на почетку буде веома тешко да научимо српски. Код куће причамо на свом језику. Наши родитељи разговарају са нама на ромском, певамо ромске песме, а у школи је све на српском. Школа за децу из албанске заједнице није толико далеко, тачније у истом је дворишту као и наша, али деле их раздвојена игралишта. Албански сам научила од својих комшија, они записују нове речи за мене. Корисно

ми је да знам албански уколико одемо до Приштине, али то се не дешава често. Ух, кад порастем имаћу своја кола. И онда ћу сваке године одлазити на море у Албанију. Овог лета нисмо могли отићи, тако да сам цео распуст провела овде. Већ сам урадила сав домаћи који нам је задат за летњи распуст и досадно ми је сад. Ми сви волимо да идемо у школу… добро, дечаци можда мало мање од девојчица. Они воле да играју фудбал. Ја сам срећна што моји родитељи разумеју колико је образовање важно. Једна девојчица из мог разреда је напустила школу зато што се удала, али ја то нећу урадити. Морам да идем на факултет ако желим да постанем наставница. И морам добро да научим енглески. Моја друга велика жеља је да одем у Париз. Тамо исто причају енглески, зар не?

LJETO U PLEMETINI Moj san je postati nastavnica. Uvijek ću se smiješiti svojim učenicima i nositi divnu šarenu odjeću. Baš kao i moja nastavnica engleskog jezika. Ona mi je omiljena. Mlada je, visoka i zvuči tako lijepo dok priča na engleskom. Prava je šteta što nam drži samo jedan sat tjedno. Moja sestra, moj brat i ja idemo u školu ovdje u Plemetini. U školi se priča srpski jezik. Nama romskoj deci na početku bude veoma teško da naučimo srpski. Kod kuće pričamo na svom jeziku. Naši roditelji razgovaraju sa nama na romskom, pjevamo romske pjesme, a u školi je sve na srpskom. Škola za djecu iz albanske zajednice nije toliko daleko, točnije u istom je dvorištu kao i naša, ali dijele ih razdvojena igrališta. Albanski sam naučila od svojih komšija, oni zapisuju nove riječi za mene. Korisno mi je da

102

znam albanski ukoliko odemo do Prištine, ali to se ne događa često. Uh, kad narastem imat ću svoja kola. I onda ću svake godine odlaziti na more u Albaniju. Ovog ljeta nismo mogli otići, tako da sam cijele praznike provela ovdje. Već sam uradila sav domaći koji nam je zadat za ljetne praznike i dosadno mi je sad. Mi svi volimo da idemo u školu… dobro, dječaci možda malo manje od djevojčica. Oni vole igrati nogomet. Ja sam sretna što moji roditelji razumiju koliko je obrazovanje važno. Jedna djevojčica iz mog razreda je napustila školu zato što se udala, ali ja to neću uraditi. Moram da idem na fakultet ako želim da postanem nastavnica. I moram dobro da naučim engleski. Moja druga velika želja je da odem u Pariz. Tamo isto pričaju engleski, zar ne?

SUMMER IN PLEMETINA - Violeta Taseva & Agata Bosiacka -

y dream is to become a teacher. I will always smile at my students and wear beautiful, colorful clothes. Exactly like my English teacher. She is my favorite. She is young, tall and she sounds so nice while speaking English. It’s such a pity we have just one class with her per week. My sister, brother and I go to a Serbian speaking school, here in Plemetina. It’s hard at the beginning for us Roma kids to learn in Serbian. We speak in our own language at home. Our parents speak to us in Romanes and we sing Roma songs , but at school everything is in Serbian. The Albanian school is not far away, actually we share a yard but we have separate playgrounds. I learned Albanian from my neighbors, they write down new words for me.

It’s useful if we go to Prishtina, but it doesn’t happen often. Ohh when I grow up I will have a car. And then I will go to Albania to the seaside every year. This summer we couldn’t go, so I spent the whole vacation here. I’ve already done my homework for summer and I’m bored. We all like school…well, boys maybe less than girls. They prefer football. I’m happy my parents understand how important education is. There was one girl in my class who left school because she got married but I will not do that. I need to go to university if I want to become a teacher. And I need to learn English very well. My other dream is to go to Paris. They speak English in Paris as well, right?

103

VERA NË PLEMENTINË Ëndrra ime është të bëhem mësuese. Unë gjithmonë do t’ju buzëqeshja nxënësve të mi dhe do të vishja rroba të bukura shumëngjyreshe . Pikërisht sikurse mësuesja ime e anglishtes. Ajo është e preferuara e ime. Është e re, e gjatë dhe tingëllon shumë mirë kur flet anglisht.Është mëkat që kemi vetëm një herë në javë mësime me të .Unë , motra dhe vëllai im shkojmë në një shkollë serbisht- folëse, këtu në Plementinë. Është e vështirë për neve fëmijëve romë të mësojmë serbisht. Ne flasim gjuhën tonë në shtëpi. Prindërit tanë flasin me ne në gjuhë rome dhe ne këndojmë në atë gjuhë, por në shkollë çdo gjë është në serbisht. Shkolla shqipe nuk është shumë larg, në fakt ne ndajmë të njejtin oborr por kemi terren sportive të ndara. Unë kam mësuar shqip nga

fqinjët, ata më mësojnë fjalë të reja. Është e dobishme kur ne shkojmë në Prishtinë, por nuk ndodh shpesh. Ohh kur të rritem do ta kem një makinë. Dhe pastaj do të shkoj në Shqipëri në bregdet çdo vit. Këtë vit ne nuk kemi mundur të shkojmë, gjithë veren e kemi kaluar këtu. Tashmë i kam përfunduar detyrat e verës dhe jam mërzitur. Të gjithëve na pëlqen shkolla…mirë, djemve ndoshta më pak se vajzave. Ata preferojnë futbollin. Unë jam e lumtur që prindërit e kuptojnë sa i rëndësishëm është shkollimi. Në klasë ishte një vajzë e cila e la shkollën sepse u martua, por unë nuk do ta bëjë atë. Më duhet të shkoj në fakultet nëse dua të bëhem mësuese. Dhe më duhet të mësoj anglisht shumë mirë. Ëndërr tjetër e imja është të shkoj në Paris. Ata flasin anglisht poashtu në Paris, apo?

NILAJ KI PLEMETINA Moro suno si te ovav ucitenljica. Me uvek ka asav na mere studentja hem uvek ka urjavav sareno odeca. Isto sar miri profesorica katro Engleski. Oj sinesas miri omiljeno. Oj si terni, bari hem oj sunjola but laches kana lafizla Englesko. Bilaches si so siamen samo jek casos lasa ko kurko. Miri phen, mo phral hem me djasa ki gadjikani skola, akaringa ki Plemetina. Phareste si ko po pocetkos amenge e Romenge te sichas Gadjikanes. Amen lafizasa Romanes khere amende. Amare dada hem daja lafizna amenca romanes hem amen zjabasa Romane zija, ali ki skola sa si ko Gadjikanes. I Horahani skola nane but dur amendar, ustvari amen deljizasa jek dvoristes ali siamen odvojena igraljistes. Me sichom horahanes katro mere horahane komsida, on pisiznas mange neve lafja ko il.

104

Horahanes si but korisno ako ka djas ki Pristina, ali kada na desizla pes cesto. Ohh kana ka barjav man ka ovel man miri drama. Hem ka djav ki Albania ko mores svako bersh. Kaka bers naci gejam, tako da cello moro raspusti provodizom akaringa. Me vec kerom mo nilajesko domaci hem akana simange dosadno. Amen savoren voljizasa i skola... mozda o mursha manje nego o djuvja. On bi vishe khelnas fudbali. Me sjom bahtaji so mo dad hem mi daj lena kan so i edukacija si but importantno. Sinesas jekh chaj kaj moro razredi savi muchas pi skola soske kaj prandojsani ali me kada na kerav. Me moram te djav ko fakulteti ako mangava te ovav uciteljica. Hem moram te sichav laches Engleski. Moro aver suno si te djav ko Paris. Ko Paris lafizna Englesko, a va?

105

ЕВРОПА ВИЂЕНА НОВИМ ОЧИМА 珮雯 (Епл) је двадесетдвогодишња девојка са Тајвана и ово Сви ме знатижељно гледају и поздрављају. Сви желе да постану моји фејсбук пријатељи. је њена прва посета Европи. Како се осећаш током рада са другим волонтерима? У почетку ми је било веома тешко јер је храна овде потпуно другачија! По први пут у животу сам јела кромпир као главно јело! Али захваљујући мојим сарадницима који заиста брину о мени, за ручак сам јела пиринач. Такоће сам успела да поделим неке занимљивости о својој земљи и покажем осталим учесницима како да масирају примењујући моје знање о Како се осећаш након десет дана проведених овде? Живот у Приштини и живот у Племетини су две различите кинеској медицини. ствари, иако се ова два места налазе на малој удаљености. Чим се мало осврнете по Племетини, можете увидети колико је Шта ћеш испричати својим пријатељима о Европи? живот овде тежак. Искључења струје су честа, понекад нестаје и Ми замишљамо Европу као један веома модеран и развијен вода, и цело подручје је загађено. Али овдашњи људи су веома континент, али сада увиђам да овде постоје земље и људи којима друштвени, страствени и уз њих се осећате тако добродошло! је још увек потребна помоћ. Објаснићу својим пријатељима да То је оно што ми се највише свиђа овде. Позвали су ме на кафу и Европу не чине само земље попут Француске и Немачке, да је покушавали да причају са мном без обзира што мало њих говори Европа много више од тога – шарено и разнолико место у којем енглески. Осећам се као звезда док ходам улицама Племетине. је свака земља јединствена на свој начин. Зашто си одлучила да доћеш на Косово? Балкан је непознат људима са Тајвана. Мало људи зна нешто више о овом подручју, тако да је посета Косову за мене престављала велики изазов и уједно невероватно искуство. Желела бих да истражим овај велики свет сопственим очима.

EUROPA VIĐENA NOVIM OČIMA 珮雯 (Apple) je dvadesetdvogodišnja djevojka sa Tajvana i ovo njih govori engleski. Osjećam se kao zvijezda dok hodam ulicama Plemetine. Svi me znatiželjno gledaju i pozdravljaju. Svi žele da je njen prvi posjet Europi. postanu moji fejsbuk prijatelji. Kako se osjećaš radeći sa drugim volonterima? Zašto si odlučila doći na Kosovo? Balkan je nepoznat ljudima sa Tajvana. Malo ljudi zna nešto više o U početku mi je bilo veoma teško jer je hrana ovdje potpuno ovom području, tako da je posjet Kosovu za mene predstavljao veliki drugačija! Po prvi put u životu sam jela krumpir kao glavno jelo! Ali izazov i ujedno nevjerojatno iskustvo. Željela bih istražiti ovaj veliki zahvaljujući mojim suradnicima koji zaista brinu o meni, za ručak sam jela rižu. Također sam uspjela podijeliti neke zanimljivosti svijet vlastitim očima. o svojoj zemlji i pokažem ostalim sudionicima kako masirati primjenjujući moje znanje o kineskoj medicini. Kako se osjećaš nakon deset dana provedenih ovdje? Život u Prištini i život u Plemetini su dvije različite stvari, iako se ova dva mjesta nalaze na maloj udaljenosti. Čim se malo osvrnete Što ćeš ispričati svojim prijateljima o Europi? po Plemetini, možete uvidjeti koliko je život ovdje težak. Isključenja Mi zamišljamo Europu kao jedan veoma moderan i razvijen struje su česta, ponekad nestaje i voda, i cijelo područje je zagađeno. kontinent, ali sada uviđam da ovdje postoje zemlje i ljudi kojima Ali ovdašnji ljudi su veoma društveni, strastveni i uz njih se osjećate je još uvijek potrebna pomoć. Objasnit ću svojim prijateljima da tako dobrodošlo! To je ono što mi se najviše sviđa ovdje. Pozvali Europu ne čine samo zemlje poput Francuske i Nemačke, da je su me na kavu i pokušavali pričati sa mnom bez obzira što malo Europa mnogo više od toga – šareno i raznoliko mjesto u kojem je svaka zemlja jedinstvena na svoj način.

106

“I feel like a star in Plemetina” EUROPE THROUGH NEW EYES - Violeta Taseva of Plemetina. Everyone is looking at me 珮雯 (Apple) is a 22 year old Taiwanese girl and this is her first time with curiosity and says Hi. Everybody wants to be my friend on Facebook. in Europe. Why did you decide to come to Kosovo? The Balkan area is unfamiliar to Taiwanese people. Not many people know it well, so going to Kosovo was a big challenge and incredible experience. I am eager to explore the big world with my own eyes.

How do you feel working with the other volunteers? In the beginning it was really difficult for me because the food is completely different! For the first time in my life I had potatoes for a main meal! But thanks to my partners who take care for me I had rice for lunch. I also introduced some knowledge for my country and I How do you feel after having lived here even taught the other participants how to make relaxing massages with my for 10 days? Life in Prishtina and in Plemetina are Chinese medicine knowledge. two different things even though they are so close. When you take a look What will you tell your friends about around Plemetina, you can imagine how Europe? hard life is here. There are electricity We picture Europe as a very modern cuts, sometimes there is no water and and developed continent, but now I see the area is polluted. But the people that there are countries, people, who here are so friendly and passionate and still need help. I will tell my friends always welcoming you! That’s the part I that they should also know that Europe like the most. They invited me for coffee is not only France and Germany, it is and they are trying to speak to me even much more - it is colorful, diverse, and though not everyone speaks English. I every country here is unique. feel like a star when I walk on the streets

107

EVROPA PËRMES SYVE TË RINJË 珮雯 (Apple) është një vajzë tajvaneze 22 vjeçare dhe është hera e pare e saj në Evropë.

më shikon me kuriozitet dhe më përshëndet. Secili dëshiron të jemi shokë në Facebook.

Pse ke vendosur të vish në Kosovë? Zona e Ballkanit është e panjohur për njerëzit nga Tajvani. Jo shumë njerëz dinë për të, kështu që shkuaraja në Kosovë ishte një sfidë e madhe dhe një eksperiencë e pabesueshme. Jam e etur ta zbuloj botën përmes syve të mi.

Si ndiheni përderisa punoni me vullnetarët tjerë? Në fillim ishte vërtet e vështirë për mua sepse ushqimi është komplet ndryshe! Për herë të parë në jetën time kam pasur patate për pjatën kryesore! Por duke ju falenderuar për kujdesin partnerëve të mi, unë pata oriz për drekë. I bëra një prezentim te shkurt vendit tim si dhe me njohurinë time nga mjekësia kineze i mësova pjesëmarrësit tjerë se si të bëjnë masazhe relaksusese.

Si ndihesh pasi të kesh jetuar 10 ditë këtu? Jeta në Prishtinë dhe në Plemetinë janë dy gjëra të ndryshme edhe pse janë shumë afër. Pasi të keni parë rrotull këtu , do të mund ta imagjinoni sa e vështirë është jeta këtu. Këtu ka reduktime të energjisë, ndonjëherë as ujë nuk ka dhe zona është e ndotur.Por njerëzit këtu janë aq miqësor dhe të ngazëllyer duke ju mikëpritur gjithmonë juve! Ajo është pjesa që më pëlqen më së shumti. Ata më ftuan për kafe dhe provuan të flisinin me mua edhe pse jo çdo njëri flet anglisht. Ndjehem si yll kur eci rrugëve të Plementinës. Çdonjëri

Çfarë do t’ju thuash miqëve të tu për Evropën? Ne e pikturojmë Evropën si kontinent të zhvilluar dhe shumë modern,por tani e shoh që ka vende, njerëz të cilët kanë nevojë për ndihmë. Më duhet t’ju them shokëve dhe shoqeve të mija që Evropë nuk janë veq Franca dhe Gjermania , është më shumë se aq,më e llojllojshme dhe se çdo vend këtu është unik.

EVROPA KATRO NEVE JAKHA 珮雯 (Apple) sila 22 bersha oj avla katro Taiwan hem kaka si Savoren mangna te oven mere amala ko Facebook. lakro prvo drom te avel ki Evropa. Sar osetisa tut te keres buci avere volunterjenca? Ko pocetkos sinesas mange phareste, soske o habe si completno aver! Soske odlucisajan te aves ko Kosovo? Kaka balkansko prostori si nemoznato e Taiwansko manushenge. Na Po prvo drom kaj mo djivdipe hajom kompirja sar glavno habe! Ali djana but djene achal kaka than, te avav ko Kosovo sinesas mange zahvaljujuci mere partnerjenge save pobrinisajne mange on dine baro izazovi hem neverovovatno iskustvos. Me sjom zeljno te man harica orizi ruckoske. Me isto djom haj djandipe achal miri phuv hem isto sikavom avere ucesnikojen sar te keren opustajuca istrazijav o baro svetos mere jakhenca. O zivotos ki Plemetina hem ani Plemetina si duj razlicita stvarja iako masazes mere Kineskone zanacisa. si but pashe. Kana dikhna okolo i Plemetina, saj te zamislizen kibor phareste si o zivotos akarina. Akaringa achavna i struja, hajdrom cak So ka vakeres tere amalenge achal I Evropa? da nane pani hem i okolina si zagadjeno. Ali o manusha akaringa si Amen zamislizasa I Evropa sar jek moderno hem razvijeno kontinenti, ali akana dikhava akana kaj si phuvja, manusha, save but bahtale hem strastvena hem uvek dobrodushna! panda valjazla lenge pomoci. Me ka vakerav mere amalenge so i on Kada si o delos savo mange svidjizla pes najvishe. On chingadle man mora te djanen so i Evropa nane samo Francuska hem Nemacka, ko kafes hem on pokusizde te lafizen manca iako na djana savoren si bobut – kada si zivopisno, raznoliko hem svako phuv akaringa si Englesko. Me osetizava man sar zvezda kana phirava ko droma e jedinstveno. Plemetinakre. Savoren dikhna man radoznalo hem vakerna Hi.

108

109

110

Poem for Plemetina - Aleksandra Hiltmann -

Temptatively, our toes touched your ground, one foot after the other we wanted to start our journey. But then we met you. You who swallowed us, who drowned us, who sweapt us away. You, Plemetina, who immediately embraced us. You embraced us with your smiles, your music, your generousity, your stories. Stories that made our thoughts race. Race as fast as the white smoke rising into the sky above you, the one that suffocates you. You, that you rest on a soil made of black gold that should brighten up your homes. But, while the coal’s dust keeps falling, you often remain in darkness. The sound of kettles hitting the surface of deep down water hurts us, Plemetina. We don’t want you to be thirsty, we don’t want you to miss anything, we don’t want you to have any more sorrows. We wanted to escape you, then, to give our minds a rest, think about you, try to understand you. But you hardly let us. Soon, you would take us by our hands again to take us to see and live your beauties and joys, your songs and dances, your laughs and hospitality. We want to thank you, Plemetina. Thank you for taking us by our hands and making us drown in your soul, thank you for teaching us, for making us understand more. Thank you for your warm embrace.

111

Песма Племетини Уз оклевање, наша стопала додирнула су твоју земљу, и корак по корак пожелели смо да започнемо свој пут. А онда смо те упознали. Ти која си нас прогутала, преплавила, збрисала. Ти, Племетино, што си нас истог тренутка пригрлила. Пригрлила си нас својим осмесима, својом музиком, својом дарежљивошћу, својим причама. Причама што покрећу буру мисли. Буру брзу попут белог дима што се надвија над твојим небом, небом што те гуши. Ти што почиваш на земљи сачињеној од црног злата које би требало да осветли твоје домове. Па иако угљена прашина непрестано пада, ти често остајеш у мраку. Звук казана што удара по површини воде на дну нас боли, Племетино. Не желимо да будеш жедна, не желимо да ти било шта недостаје, не желимо ти нове патње. Желимо да побегнемо од тебе, па потом да успоримо своје мисли, да размислимо о теби и покушамо да те схватимо. Али ти нам то готово не дозвољаваш. Убрзо ћеш нас изнова узети својим рукама, и повести нас да видимо и проживимо твоје лепоте и радости, твоје песме и плес, твоје осмехе и гостопримство. Желимо да ти се захвалимо Племетино. Хвала ти што си нас пригрлила својим рукама и преплавила нас својим духом, хвала ти што си нас научила, што си учинила да схватимо више. Хвала ти на твом топлом загрљају.

112

Pjesma Plemetini Uz oklijevanje, naša stopala dodirnula su tvoju zemlju, i korak po korak poželjeli smo započeti svoj put. A onda smo te upoznali. Ti koja si nas progutala, preplavila, izbrisala. Ti, Plemetino, što si nas istog trenutka prigrlila. Prigrlila si nas svojim osmijesima, svojom glazbom, svojom darežljivošću, svojim pričama, pričama što pokreću buru misli. Buru brzu poput bijelog dima što se nadvija nad tvojim nebom, nebom što te guši. Ti što počivaš na zemlji sačinjenoj od crnog zlata koje bi trebalo osvijetliti tvoje domove. Pa iako ugljena prašina neprestano pada, ti često ostaješ u mraku. Zvuk kotla što udara po površini vode na dnu nas boli, Plemetino. Ne želimo da budeš žedna, ne želimo da ti bilo što nedostaje, ne želimo ti nove patnje. Želimo pobjeći od tebe, pa potom usporiti svoje misli, razmisliti o tebi i pokušati shvatiti te. Ali ti nam to gotovo ne dopuštaš. Ubrzo ćeš nas iznova uzeti svojim rukama, i povesti nas da vidimo i proživimo tvoje ljepote i radosti, tvoje pjesme i ples, tvoje osmijehe i gostoprimstvo. Želimo da ti se zahvalimo Plemetino. Hvala ti što si nas prigrlila svojim rukama i preplavila nas svojim duhom, hvala ti što si nas naučila, što si učinila da shvatimo više. Hvala ti na tvom toplom zagrljaju.

113

Poemë për Plemetinën Këmbët tona preken tokën tuaj, këmbë mbas këmbe ne deshëm të fillojmë udhëtimin tonë. Pastaj të takuam ty. Ti që na gëlltite neve, na fundose, na largove. Ti, Plementina, që menjëherë na pranove. Ti na përqafove me buzëqeshjet tua, muzikën tënde, bujarinë tënde,tregimet tua. Tregime qe na vë mendimet tona në levizje. Garë e shpejtë e lëvizjes së tymit të bardhë që ngritet qiellin mbi ty, Atë që të merr frymën ty. Ti, që pushon mbi një tokë të bërë nga ari i zi Që duhet të shëndrisë shtëpitë tuaja. Ndërsa pluhuri i qymyrit vazhdon të bie, ti shpesh mbetesh në errësirë. Tingujt e kazanëve duke e goditur sipërfaqen e ujit te thellë na lëndojnë, Plementinë. Ne nuk duam që ti të jesh e etur, ne nuk duam që ty të mungojë gjë, ne nuk duam që ti të kesh më dhimbje. Ne deshëm që të largoheshim nga ti, atëherë, t’i freskove mendjet tona, Të mendonim për ty, të tentonim te kuptonim. Por ti vështire se na lejove. Shpejt, përseri ti na morre në duar për të na treguar dhe për të jetuar bukuritë tua, gëzimet, këngët dhe vallëzimet tua, të qeshurat dhe mikëpritjen tënde. Ne të falenderojmë, Plementinë. Faleminderit që na more me duart tua dhe na zhyte në shpirtin tënd.

114

Poezija e Plemetinake Uslovno, amare vasta dolde I phuv, jekh pal aver piro mandjam te poshnizas amaro putovanjes. Ali onda upoznajzam tumen . Tumen save hajen amen, save tasavdzen amen, hem save ljen amen. Tumen katri Plemetina save odma prihvatizen amen. Tumen save prihvatizen amen tumare asajbasa, tumare muzikasa, tumare bare ilesa, tumare pricencar. Prices save kerde amare mislja trka. I trka kidibor sigo kaj o parno thuv vazla upre ko del, kodja savi gushizla tumen. Tumen save beshna `ko than kaj si kerdo katro kalo zlatos savo lacharla tumare khera. Iako I prashina katro angar stanlo perla, cesto achola o thuv. O zvukos katro kazani savi pekla i povrsina hor andre ko pani, dukhala amen, Plemetina. Amen na mangasa te oves trushale, amen na mangasa te propustizes nishta, amen na mangasa te ovel tut panda tuga. Amen mandjam te nashas tutar, onda, sar bi sajaste odmorijzas amare umoja harica, probizam te las tut kan. Ali tu jedva dozvoljizan amenge. Uskoro, tu ka les amen katro vasta palem hem ka ningales amen te dikhas hem te zivizas kaj tere lachipja hem bahtalipja, tere zija hem tere khelajba, toro asajba hem toro gostoprimstvo. Amen mangasa te zahvaljizas amen tuke Plemetina. Ov sasci so ljan amen katro vasta hem so ljan amen kaj tiro ilo, ov sasci so sikavan amen, so keran amen te las kan pobut. Ov sasci kaj toro tato gushibe.

115

РЕЧНИК БАБА ЦУРА – жена која се никада није удала, може да посвети све своје време уметности у техници сламе БАНДАШ И БАНДАШИЦА – највреднији пар током жетве, доносе поклоне како би се захвалили Богу током Дужијанце ДУЖИЈАНЦА – прослава завршетка жетве ЏЕЗВА – специјална посуда за припрему локалне кафе ЕДЕРЛЕЗИ – ромски празник који је одржава 6. маја да би се прославио повратак пролећа; такође познат под именом Ђурђевдан; славе га Роми широм земаља бивше Југославије невезано за вероисповест. КАФАНА – више него обичан бар; након цркве, најважније место у селу КОЛО – традиционални плес у кругу, који делује лако све док се не убрза КОЛОНИЈА – годишње окупљање сламарки које резултира изложбом, разлог због ког сламарке напуштају своје шок собе КУГЛОФ – једноставан, брз за припрему и укусан колач; уколико не поједете све до последњег парчета обрукаћете домаћицу КУМ И КУМА – најближи рођаци, јер их бирате по сопственом избору: пријатељ, брат, сестра, мајка, отац, партнер – све у једном; сведок или сведокиња на венчању ПОХАРИ, ПОХАРИ (ромски): полако, полако (српски); израз које су наше учитељице често користиле, када бисмо желели да научимо све одједном

116

RJEČNIK РАКИЈА – најбољи начин да започнете дан, посао, вечеру, прославу... долази у разноразним укусима (шљива, кајсија, јабука, дуња...) РИСАР И РИСАРУША – он сече сламу, а она је сакупља након њега и саставља у крстине (гомиле сламе) САЛАШ – ратарева кућа, некада је служио као дом и уточиште за земљораднике, данас може функционисати као ресторан или хостел, као овде у Таванкуту СНАЈКА – синовљева жена, која је заслужила ову титулу због добрих кулинарских способности и посвећености породици СЛАМА – изненадили бисте се колико вредних уметничких дела може настати од овог природног материјала СЛАМАРКА – уметница у техници сламе, углавног неудата, или удата за човека који има пуно разумевања; ШОК СОБА – радне собе сламарки, које шокирају сваког ко уђе СВЕКРВА – мајка вашег мужа, тачније господарица у вашој кухињи и жена која увек најбоље зна о родитељству ТАЛАВА – музички жанр који би се могао окарактерисати као поп-фолк; пореклом са Косова и у начелу настао у изведби Ашкалија; данас такође популаран у другим земљама региона ТАМБУРАШИ – неизбежан део сваке прославе; способни да одсвирају све могуће варијанте песама на хармоници, тамбури и контрабасу; наручивање песама је увек добродошло

BABA CURA – žena koja se nikada nije udala, može posvetiti sve svoje vrijeme umjetnosti u tehnici slame BANDAŠ I BANDAŠICA – najvrjedniji par tokom žetve, donose poklone kako bi se zahvalili Bogu tokom Dužijance DUŽIJANCA – proslava završetka žetve DŽEZVA – specijalna posuda za pripremu lokalne kave EDERLEZI – romski praznik koji je održava 6. svibnja da bi se proslavio povratak proljeća; također poznat pod imenom Đurđevdan; slave ga Romi širom zemalja bivše Jugoslavije nevezano za vjeroispovijest. KAVANA – više nego običan bar; nakon crkve, najvažnije mjesto u selu Kolo – tradicionalni ples u krugu, koji djeluje lako sve dok se ne ubrza KOLONIJA – godišnje okupljanje slamarica koje rezultira izložbom, razlog zbog kog slamarice napuštaju svoje šok sobe KUGLOF – jednostavan, brz za pripremu i ukusan kolač; ukoliko ne pojedete sve do posljednjeg komada osramotit ćete domaćicu KUM I KUMA – najbliži rođaci, jer ih birate po vlastitom izboru: prijatelj, brat, sestra, majka, otac, partner – sve u jednom; svjedok ili svjedokinja na vjenčanju POHARI, POHARI (romski): polako, polako (srpski); izraz koje su naše učiteljice često koristile, kada bismo željeli da naučimo sve odjednom

RAKIJA – najbolji način da započnete dan, posao, večeru, proslavu... dolazi u raznoraznim ukusima (šljiva, marelica, jabuka, dunja...) RISAR I RISARUŠA – on siječe slamu, a ona je sakuplja nakon njega i sastavlja u krstine (gomile slame) SALAŠ – ratareva kuća, nekada je služio kao dom i utočište za zemljoradnike, danas može funkcionirati kao restoran ili hostel, kao ovdje u Tavankutu SNAJKA – sinovljeva žena, koja je zaslužila ovu titulu zbog dobrih kulinarskih sposobnosti i posvećenosti obitelji SLAMA – iznenadili biste se koliko vrijednih umjetničkih djela može nastati od ovog prirodnog materijala SLAMARICA – umjetnica u tehnici slame, uglavnom neudata, ili udata za čovjeka koji ima puno razumijevanja; također postelja od slame, koristila se prije upotrebe naših modernih, pamučnih posteljina ŠOK SOBA – radne sobe slamarica, koje šokiraju svakog tko uđe TALAVA – muzički žanr koji bi se mogao okarakterizirati kao pop-folk; porijeklom sa Kosova i u načelu nastao u izvedbi Aškalija; danas također popularan u drugim zemljama regije TAMBURAŠI – neizbježan dio svake proslave; sposobni su odsvirati sve moguće varijante pjesama na harmonici, tamburi i kontrabasu; naručivanje pjesama je uvijek dobrodošlo

GLOSSARY

KAFA/ ДОМАЋА КАФА/ KAVA/ DOMAĆA KAFA/TURSKA KAFA (ENGLISH) It’s more than just a coffee, it’s a ritual: from preparing it in a traditional way to drinking it with neighbours (SERBIAN) То је нешто више од саме кафе, то је ритуал: од припреме на традиционални начин до испијања кафе са комшијама (CROATIAN) To je nešto više od same kave, to je ritual: od pripreme na tradicionalni način do ispijanja kave sa susjedima (ALBANIAN) Është më shumë se kafe, është një ritual,që nga përgatitja në mënyrë tradicionale deri tek pirja e saj bashkë me fqinjët. (ROMANES) Kada si pobut nego samo kafes, kada si rituali: katro tradicialno kerajbe te pijel pes e komshidenca.

BABA CURA – woman who never got married, she can commit all her time to straw art BANDAŠ AND BANDAŠICA– the most hard-working couple during the harvest, brings the gift to thank the God during Dužijanca DUŽIJANCA – celebration of the end of the harvest DŽEZVA - special pot to prepare local coffee EDERLEZI - Roma holiday on 6th of May to celebrate the return of springtime; also known as Đurđevdan; celebrated by Roma in all former Yugoslav countries, independent of religious affiliation. KAFANA – more than a bar, the second most important place in a village after a church KOLO – traditional dance in a circle, which looks easy, until it speeds up KOLONIJA – annual gathering of slamarke which results in exhibition, reason to leave their šok sobas KUGLOF – simple, fast and delicious cake. If you don’t finish till the last piece, you will embarrass the host KUM I KUMA – the closest relative, because you choose him or her by yourself: friend, brother, sister, mother, father, partner – all in one; best man/ woman on the wedding POHARI, POHARI (Romani) - polako, polako (Serbian); slowly, slowly; usually used by our teachers , when we wanted to learn everything at the same

time. RAKIJA – the best way to start a day, work, dinner, party... comes in various tastes (plum, apricot, apples, quince...) RISAR AND RISARUŠA – he cuts the slama, she picks it up after him and put it in krstine (bunches of straw) SALAŠ – farm house, used to serve as a place to live and shelter for farmers working in a field, nowadays might function as restaurant or hostel as in Tavankut SNAJKA – daughter-in-law who deserved this title with good cooking skills and devotion to family SLAMA – straw; you would be surprised how precious art can be created out of this natural material SLAMARKA – female straw artist, usually either not married or having very understanding husband. ŠOK SOBA – the working room of slamarka which will shock everyone who enters TALLAVA - music genre which could be described as pop-folk; has its roots in Kosovo and was initially played foremost by Ashkali people. Today is also popular and played in other countries of the region. TAMBURAŠI –no party without them. They can play all possible variety of songs on accordion, tambura, and doublebass. Tips are welcome!

117

RECNIKOS

FJALOR BABA CURA – grua e pamartuar, që i kushton tërë kohën artit të kashtës. BANDAŠ AND BANDAŠICA– çfiti më punëtor gjatë korrjeve, sjellin dhurata për të falenderuar Zotin gjatë Dužijanca DUŽIJANCA – festë për fundin e korrjeve. DŽEZVA – enë special për përgatitjen e kafes lokale. EDERLEZI – Festë rome me 6 Maj për të shënuar ardhjen e Pranverës; e njohur ndryshe edhe si Shën Gjergji; festohet nga romët në të gjitha vendet e ish-Jugosllavisë. KAFANA – më shumë se një kafene, vendi i dytë më i rëndësishëm në fshat pas kishës. KOLO – vallëzim tradicional në rreth, që në dukje është i lehtë, deri sa të përshpejtohen hapat. KOLONIJA – Tubim vjetor i slamarke që rezulton në ekspozitë, një arsye më shumë për të dalë nga shtëpitë. KUGLOF – tortë e shpejtë , e thjeshtë dhe e shijshme.Nëse nuk e përfundon ngrënjen e tortës deri në pjesën e fundit, nikoqirët do të vihen në siklet. KUM I KUMA – një i afërm i dashur, që ti e zgjedh: shokë/ shoqe, vëllau, motra, nëna, babi, partneri – të gjithë në një; burri / gruaja më e mirë në dasëm. POHARI, POHARI (Romani): polako, polako (Serbian); ngadalë, ngadalë; zakonisht përdoret nga mësuesit , kur duam të mësojmë shumë gjëra në të njejtën kohë.

118

RAKIJA – mënyra më e mirë për të filluar ditën, punën, darkën, festën... vjen në shije të ndryshme (kumbull, kajsi, mollë, ftua...) RISAR AND RISARUŠA – ai pret kashtën, ajo më pastaj e merr dhe e vendos në krstine (grumbuj kashte) SALAŠ – shtëpi ferme, përdoret si vend për të jetuar dhe strehuar farmerët qe punojnë në fushë, ditëve të sotme funksionojnë si restaurante ose motele si në Tavankut. SNAJKA – kunata,e cila e meriton këtë titull me aftësitë e mira të gatimit dhe përkushtimit në familje. SLAMA – kashta; do të surprizoheni nëse e shihni çfarë arti i çmuar mund të krijohet nga përdorimi i këtij materiali natyral. SLAMARKA – artiste femër e artit me kashtë, zakonisht nuk është e martuar. ŠOK SOBA – dhoma e punës e slamarka, që do të shokoj secilin që do hyjë aty. TALLAVA -zhanër muzikor që mund të përshkruhet si popfolk; rrënjët i ka në Kosovë dhe fillimisht ishte luajtur nga ashkalinjët. Sot është e popullarizuar edhe në vende tjera të rajonit. TAMBURAŠI –nuk ka festë pa to. Ata mund të luajnë të gjitha llojet e këngëve në fizarmonikë,tambura dhe basin e dyfishtë. Bakshishet janë të mirseardhura

BABA CURA – Romni savi panda na prandojsani, oj saj te posvetizel kret poro vreme ko arti phusesko. BANDAŠ AND BANDAŠICA– Naj vredno pari kana si i zetva, anla o dari te zahvaljizel pes e devleske tokom DOMAĆA KAFA/TURSKA DUŽIJANCA - Proslava ko krajos e zetvako. DŽEZVA - Posebno dzezva te kerel pes tradicionalno kafes. Džezva - Posebno dzezva te kerel pes tradicionalno kafes. EDERLEZI - Romani slava ko 6-to Mayji te slavizel pes so avla o nilaj. Isto kilaj o Ederlezi si isto poznato sar Đurđevdan isto slavime katro Roma ko sa o phuvja katri bivsho Jugoslavija, nezavisno katri vera. KAFANA – Vishe katro bari, kada si dujto najvaznijo than ko gav pali crkva KOLO (Horos)– tradicionalno kheljipe ko grugos, savo dishola lokheste sa dok na posnizla te sidzarel pes. KOLONIJA – Bershesko kidipe katro slamarke savo zavrsizla pes egzibicijasa, razlogi te voljizen poro šok sobas KUGLOF – Jednostavno, sigo hem ukusno kolaci. Ako na hajan les dji ko zadnjo parches, onda o domachini ka osetizel pes bilaches. KUM I KUMA – Najpasho amal, soske kaj ov ili oj birizna les: amal, phral, daj, dad, partneri - kret an jekh: najlacho amal/amaj ko bijav. POHARI, POHARI (Romani): Slowly, slowly: Obicno koristizlas pes katri strana amare uciteljjengri, kana mangasas te

sichas sa o stvarja ko isto vreme. RAKIJA – Najlacho nacini te poshizen tumaro zis, buci, vecera, zurka... avla ko razlicita ukusja (shljiva, kajsija, phabaj, dunja...) RISAR AND RISARUŠA – Ov chinla o phus, oj lela o phus pal leste hem chivla les ko krstine (gomila phuseski) SALAŠ – Farma kher, koristizla pes te sluzizel sar than kaj te zivizel pes hem salteri e farmerjenge kaj kerna ko andja, kakala zisa funkcionishizla sar restorani ili hosteli sar ko Tavankut. SNAJKA – Bori savi zasluzhizas i titula pere lache kerajbnasa hem posvecenosti ki familjija SLAMA – Phus, Iznenadiznas bi tumen kibor kaka dragoceno arti saj ovel stvorime katro kaka prirodno matrijali. SLAMARKA – Romni savi kerla phusesko arti, obicno nane prandome ili pa sila but razumno rom ŠOK SOBA – Bucaki soba katri slamarka savi ka shokirizel savoren ko chilapes andre. TALLAVA - Muzichko zanri savo bi shajas te opishizel pes sar Pop-Folk: siles pere korenja ko Kosovo a naj pre sinesas kheldo katro Askalida. Avdzis si popularno hem kheldo ko avera phuvja hem ko regioni. TAMBURAŠI – Nane zurka bi lengo. On shaj bashalen sa o zija ki harmonika, tambura hem ko kontra bass. Bakhsisi si dobrodoshlo!

PITA / ПИТА (ENGLISH) Traditional food in Balkans; a kind of a round, covered pie; can be made with cheese, spinach, meat (CROATIAN) Tradicionalno balkansko jelo; vrsta okrugle, preklopljene pite; može da se napravi sa sirom, špinatom ili mesom (SERBIAN) Традиционално балканско јело; врста округле, преклопљене пите; може да се направи са сиром, спанаћем, или месом (ALBANIAN) Ushqim tradicional i Ballkanit; pite në formë rrethi; mund të përgatitet me spinaq, djathë ose mish. (ROMANES) Tradicionalno hrana ko Balkan: neko vrsta okruglo, vrcime pita: saj kerel pes ciralesa, spanacisa hem masesa.

119

Everything is in your hands

Свако је ковач своје среће Svatko je kovač svoje sreće Çdo gjë varet nga ty Sa si kaj tere vasta

ENGLISH SERBIAN CROATIAN ALBANIAN ROMANES

MAGIC HANDS „This publication is dedicated to women and their magical and inspiring endeavours. It’s dedicated to the women, who have all along believed in life together and paved the roads to it in countless creative ways. More importantly, it is dedicated to all the women who make wonders with their magical hands, minds, hearts and endless hope in a peaceful world.„ „Ова публикација је посвећена женама и њиховим магичним и инспиративним подухватима. Посвећена је женама које су током свих ових година веровале у суживот и крчиле пут до њега на безброј креативних начина. Што је још важније, посвећена је свим женама које праве чуда својим магичним рукама, умом, срцем и бескрајном надом у свет мира.” „Ova publikacija je posvećena ženama i njihovim magičnim i inspirativnim naporima. Posvećena je ženama, koje su vjerovale u suživot i utrle put do njega na bezbroj kreativnih načina. Što je još važnije, ona je posvećena svim ženama koje čine čuda sa svojim čarobnim rukama, umovima, srcima i beskrajno nadom u mirni svijet.” „Ky publikim i’u dedikohet grave dhe përpjekjeve tyre magjike dhe frymëzuese. I’u dedikohet grave, te cilat besuan në të jetuarit bashkë dhe shtruan këtë rrugë në shumë mënyra kreative. Më e rëndësishmja, i’u dedikohet të gjitha grave te cilat bëjnë mrekulli me duart, mendjet, zemrat magjike të tyre dhe shpresën e pafund në një botë paqësore.” „Kakja publikacija si posvetime e romnjenge hem lenge magicno hem inspirativna poduhvatjenge. Posvetime si e romnjenge save katro kret kakala bersha verujzdle ko sudjivdipe ko bezbroj kreativna nacinja. So si najvazno, posvetime si sa e romnjenge save kerna cudoja pere magicna vastencar, umosa, ilesa hem beskrajno nadasa ko svetos e rahacisko. „