Malate Literary Folio tomo XXX bilang 2

MALATE LITERARY FOLIO

TOMO XXX BILANG 2 MARSO 2014

MALATE LITERARY FOLIO Tomo XXX Bilang 2 Karapatang-ariŠ 2014

A

ng Malate Literary Folio ang opisyal na publikasyon ng sinig at panitikan ng Pamantasang De La Salle - Manila, sa ilalim ng awtoridad ng Student Media Office (SMO).

Ang mga kumento at mungkahi ay maaaring ipahatid sa:

Rm. 503-A, Bro. Gabriel Connon Hall, De La Salle University-Manila, 2401 Taft Avenue, Malate, Manila.

Landline no. 524-4611 local 701 E-mail address: mlf@dlsu.edu.ph

Nananatili sa indibidwal na may-akda o may-dibuho ang karapatangari ng bawat piyesang ipinalimbag dito. Hindi maaaring ipalathala muli o gamitin sa anumang paraan ang alin man sa mga nilalaman nang walang karampatang pahintulot ng may-akda o may-dibuho Ang tomong ito ay hindi ipinagbibili.

Ang pabalat ay likha ni Miguel Antonio Luistro

INTRODUKSYON

We develop an awareness of the space in which we exist. But

where do we situate ourselves in the place and time in which we occur? How?

We spend years of our lives finding ourselves, who we are, not knowing what we are actually looking for, sifting through memories—the authentic, the fabricated—in the dark, feeling through shapes and textures, making sense of them.

We look at ourselves and we look at the Others: those who walk in front of us, beside us, behind us, toward us, away from us; those who stand by; those we notice, those we unnotice.

We look at ourselves through ourselves and through the Others. Do they see me? Do they see me the way I see myself ?

Who are they to me, and who am I to them?

We think about relationships. The first ever we form, what comes with birth: the family. That family, and then the family we find and finds us. The friends, the more-than-friends, and the less-than-friends. The teachers and the students. The ordinates, the coordinates, and the subordinates.

We scale up, scrutinize governments, cultures, institutions, histories, wars. Caring or uncaring about the news. Being displaced, being disquieted, being disinterested.

i

All this. All of this to fit ourselves into cavities, the rooms we afford, sometimes forcing ourselves in, sometimes trying out different chambers. Into our own lives and into the lives of the Others, and others. Think about what we have done, what we are doing, what we are about to do. Think about how. Think about why. Think, is it worth it? Think, is this what I want?

Perhaps the questions will never rest. Perhaps we will want to keep asking. Perhaps there are no answers. Perhaps, we will settle for answers.

CHRISTEL KIMBERLY T. CANTILLAS Punong Patnugot

ii

NILALAMAN Introduksyon

i

Prosa

Mimosa

Alec Joshua Paradeza

3

14

Telepono Christa Dela Cruz

Pratrisida 22 Alec Joshua Paradeza

Lagas Joyce Crystel Manrique

31

The Archipelago Rises Jose Renato Evangelista

47

Parang Pelikula 60 Christa Dela Cruz

Pagkabuhay

Vyanka Xandra Velasquez

71

iii

Sining

Hiram 12 Sabrina Anne Gloria

Hanged Julio Diego Ibarra

30

Kuwit Bea Katrina Tanhueco

40

Kayod Aaron Jan Baldomar

46

Missed Conception Pamela Justine Lite

58

Bukas Mae Anne Rabino

77

Unsettle Joseph Malabanan

79

Tula

Takipmata 1 Christel Kimberly Cantillas

Nocturne

Carlomar Arcangel Daoana

At the Station

Jeremy Yumul

iv

13 38

True Story 44 Carlomar Arcangel Daoana

Vocabularies Christel Kimberly Cantillas

59

Returning Patricia Marie Bernasor

78

Retrato

Durungawan 2 Eunice Eileen Marie Sanchez

Pilas 11 Adriel Paul Tangoan

Projection 21 Miguel Antonio Luistro

Husga John Vianney Ventura

29

Remains Julian Russel Noche

37

Habang Habag 42 Jessica Pauline Lopez Pananaw Miguel Antonio Luistro

43

Stacatto Jessica Pauline Lopez

70

v

Errata

xi

Pasasalamat

xiv

vi

PATNUGUTAN Christel Kimberly Cantillas Punong Patnugot Patnugot ng Tula Sabrina Anne Gloria Pangalawang Patnugot Patnugot ng Sining Daniel John Leonardo Tagapamahalang Patnugot Tagapamahala ng Marketing at mga Magaganap Miguel Antonio Luistro Patnugot ng Retrato Vyanka Xandra Velasquez Patnugot ng Prosa Patricia Marie Bernasor Tagapamahala ng Pagmamay-ari

MGA SENYOR NA PATNUGOT Challen Keith Ng Chua Alessandra Nicole Dandan Julio Diego Ibarra Francis Ray Quintana Eunice Eileen Marie Sanchez Marie Elizabeth Savillo Czharisse Ventanilla

TAGAPAYO Dr. Lakangiting Garcia

viii

MGA KASAPI Samantha Abalos Aaron Jan Baldomar Janssen Dale Cunanan Lavilla Dauag Cybele Delgado Pedro Rodrigo Dimaano Luke Perry Embate Mashan Bernice Espiritu Jose Renato Evangelista Lady Joyce Noele Jarvi単a Monica Kaluag Pamela Justine Lite Jessica Pauline Lopez

Joyce Crystel Manrique Joseph Malabanan Jonah Marie Mendoza Julian Russel Noche Francisco Gabriel Nu単ez Katrice Obrero Juan Carlo Ona Alec Joshua Paradeza Mae Anne Rabino Adriel Paul Tangoan Bea Katrina Tanhueco John Vianney Ventura Jeremy Yumul

STUDENT MEDIA OFFICE Randy Torrecampo Director Joanna Paula Queddeng Coordinator Ma. Manuela Agdeppa Secretary ix

Malate Literary Folio

CHRISTEL KIMBERLY CANTILLAS

Takipmata Pilit kong sinisilip ang humihipan sa alikabok ng siyudad.

Natutuyo ang mata; napapapikit.

1

Tomo XXX Bilang 2

EUNICE EILEEN MARIE SANCHEZ

Durungawan 2

Malate Literary Folio

ALEC JOSHUA PARADEZA

Mimosa

Mahigpit ang pagkakakapit ko sa tangkay ng puno, hindi tumitingin

sa maaari kong bagsakan sa oras na bumitiw ako. Hindi ko inasahang mangyayari ang lahat ng ito, dahil lang sa nagsagutan kami ni ate kanina. Sino ba naman kasi ang matutuwa sa biglaang paglipat sa probinsiya? Mabuti sana kung ganoon lang, pero hindi pa ako pinagraduate man lang, kahit na isa’t kalahating buwan na lang ang natitira bago magtapos ang school year. At kung makaasta si ate, akala mo nanay. Nagdesisyon akong magliwaliw, magpakalayo sa bahay na alam kong magsisilbing kulungan ko ng ilang taon, at sa maling apak sa marupok na lupa, bumigay ito. Dumausdos ako sa isang matarik na libis at kamuntik nang malaglag sa bangin, kung hindi lang ako nakahanap ng kakapitan.

“Tulong! Tulungan niyo ako!” Napakatahimik ng lugar, maliban sa pagkaluskos ng mga dahon at tangkay ng puno sa isa’tisa, kaya naman dinig na dinig ko ang boses ko. Tinatago ako ng napakaraming puno, kaya hindi ako sigurado kung may makakakita sa

3

Tomo XXX Bilang 2

akin kahit malakas ang mga sigaw ko. Kailangan ko lang magpatuloy hanggang sa may dumating na tao.

Dumulas ang kaliwang kamay ko sa pagkakakapit at naiwang nakahawak sa manipis na tangkay ang isa ko pang kamay. Sinubukan kong abutin ang kinakapitan, pero hindi ko na ‘to ulit maabot. Untiunti kong naramdaman ang pangangawit ng braso sa pagsuporta ng bigat ng buong katawan kaya naman mas nilakasan ko ang mga hiyaw.

Wala pa ring dumating. Sumasakit na ang lalamunan ko at pakiramdam ko’y lahat ng isinigaw ko ay tinangay lang ng hangin.

Alam kong ilang sandali na lang bago ako bumitiw. Naramdaman ko ang mainit na mga luha mula sa mga matang hindi pa nakita ang lahat ng maiaalok ng mundo. Bumalik lahat ng alaala ko at lahat ng pinagsisisihan ko. Humingi ako ng tawad sa mundo, at sa Diyos na matagal ko nang hindi dinadasalan.

Pumikit ako at hinayaang hilahin ng lupa, habang napuno ng luntian ng mga dahon, bughaw ng langit, dilaw ng araw, kahel ng dapit-hapon, at pula ng rosas ang paligid.

“Basta may sumalo sa akin,” ang sinabi ko kay ate. “‘Yun lang ang naaalala ko.” Natagpuan akong walang malay ng dalawang bata sa labas ng kakahuyan. Nagtamo ako ng ilang sugat, na sa tingin ko’y unang peklat sa aking balat, ngunit walang nabaling buto, sa awa ng Diyos. Pinaalalahanan ko ang sariling magdasal bago matulog mamayang gabi.

“Ikaw naman kasing babae ka,” at pinalo ako ng ate sa hita “kung saan-saan ka lumulusot!” Namumula ang mga mata niya, mukhang umiyak kanina lang. Niyakap niya rin ako at gumanti ako ng mas mahigpit na yakap. Nagpasalamat kami sa mga taong tumulong sa amin, lalo na sa mga batang nakakita sa akin, at inanyayahan sila ng ate na maghapunan sa bahay. Masayang pumayag ang mag-amang si Mang Romel at si Jen, ang kalaro niyang nakalimutan ko na ang pangalan, kasama ang tiyuhin niyang si Jojo at ang asawa nitong si Marie.

4

Mimosa

Gabi na nang makauwi kami sa bahay. Pinaupo muna ni ate ang mga bisita sa sala at hinanda ang hapag-kainan. Nanatili akong kasama nila.

“Ano bang ginagawa mo roon, hija?” Bakas sa mukha ni Marie ang pag-aalala.

“Naglalakad-lakad lang ho.”

Hinawakan ni Jen ang braso ko. “’Wag kang gagala sa mga ganoong parte ng kakahuyan, ate. Maraming nakakatakot na hayop dun, ‘yung kumakain ng tao. Diba, Bon?” Siniko niya ang katabing lalake.

Tumango naman ito. “Mamaya, makita mo pa ‘yung halimaw,” dagdag pa nito.

“Ano?”

“Ay, ‘wag kang maniwala diyan sa batang ‘yan,” sagot ni Mang Romel. “Kung anu-anong kwento ang naririnig at iniimbento. Wala namang mababangis na hayop sa gubat. O halimaw,” at tinignan niya si Jen. “‘Di lang kasi madalas pumupunta ang mga tao diyan at mabilis makawala ng tao.”

“Buti na lang at ligtas ka,” pagtatapos ni Marie at hinawakan niya ang kamay ni Jojo. Napansin ko siyang nakatingin sa akin.

Ngumiti ako at gumanti siya.

Puno ang hapunan ng kwentuhan tungkol sa buhay dito sa probinsiya, na ikinatuwa ko, dahil baka hindi ko na kayanin kung magpapatuloy pa rin sila sa pag-uusap tungkol sa nangyari sa akin.

Nang matapos ay umakyat ako kaagad, hinayaan ni ate na hindi na tumulong sa pagliligpit ng pinagkainan. Paghiga sa kama ay inalala ko kaagad ang mga detalyeng ‘di ko sinabi sa kanila. Alam kong may sumalo sa akin, dalawang malaking braso. Alam kong lalake, sa timbre ng boses at sa matigas na dibdib na umalalay sa bigat ng katawan ko— wala siyang damit pang-itaas. Kaagad niya akong ibinaba sa gilid ng isang malaking puno sa labas ng kakahuyan at naaninag ko ang mukha niya.

Nagpaalam ako kay ate kinaumagahan para lumabas, gagala

5

Tomo XXX Bilang 2

muli. Halos hindi na niya ako payagan. Ilang pagrarason pa ay pinayagan na rin niya ako pero kinailangan pang mangakong babalik bago mag-alas singko ng hapon. Nagmadali akong tumungo sa kakahuyan. Pagdating doon ay binalikan ko kung saan ako nilapag, sumunod sa kung saan ako nalaglag. Umupo ako sa tabi ng isang puno at nag-abang.

“Bakit ka bumalik dito?”

Tumingala ako, hinanap ang pinanggalingan ng boses. Wala akong makita maliban sa mga dahon at kahoy na pumapalibot sa akin.

“Dahil gusto kitang makita. Gusto kitang pasalamatan,” sagot ko sa kawalan.

“Ayaw mo akong makita. Sapat na ang pagbalik mo rito bilang pasasalamat. Umalis ka na.”

Naging tahimik ang paligid. Wala na akong marinig na huni ng ibon. Pati ang pag-ihip ng hangin ay nawala.

“Hindi ako aalis dito.”

Wala pa ring sumagot.

“Ako si Aya,” sabi kong muli, ngayo’y mas mahina na ang boses.

Lumabas siya mula sa likod ng puno sa aking harapan. “Ako si Kundal.”

Binalikan ako ni Kundal kinabukasan. Nauna akong dumating sa pwesto kung saan kami unang nagkatagpo, sa ilalim ng mga punong parang yumuyuko sa tuwing dadaan ako sa pagitan. Pakiramdam ko, para akong reyna na sinasamba ng mga alagad niya. Humiga ako sa damuhan, natatakpan ng lilim ng mahahabang punong-kahoy, malapit sa mga sangang pumupulupot sa kabuuan ng puno at mga karatig nito, kaunting pagitan malayo sa mga tangkay na tumutuklaw sa kung sino mang didikit. Naramdaman ko ang aliwalas ng lugar, ang preskong nangingibabaw sa kapaligiran, kahit na hapit ang masikip kong damit sa aking dibdib. Ilang saglit pa ay narinig ko, kasabay ng ihip ng hangin, ang sagitsit sa likod ng halamanan. Umupo ako at

6

Mimosa

lumingon sa pinanggagalingan ng tunog.

“Halika rito,” at pinagpag ko ang pwesto sa aking tabi.

Unang lumabas ang mga kamay niya, mas malaki nang kaunti sa akin, sumunod ang malalakas na braso, ang sumalo sa akin nang mahulog sa tiyak na kamatayan. Nasulyapan ko rin ang mukha niya, ang ‘di mapaniwalaang kagandahang makikita sa isang lalaki, at ang buhok na kasing itim ng mga matang nakatitig sa akin. Nang lumabas siya sa palumpong ay hindi ko pa rin maiwasang mapasingap. Dumulas siya papalapit sa akin, ang mga berdeng kaliskis ng kanyang buntot ay kumikinang sa liwanag, lumilikha ng iba’t-ibang kulay na kumakalat sa kapaligiran.

“Aya, umamin ka nga sa akin.”

Hinugasan ko ang bibig at hinayaang dalhin ng tubig ang mga isinuka ko sa lababo, hindi pinapatay ang gripo. Nakatayo siya sa pintuan ng banyo, sa likod ay ang hapag kainan, at ang pagkaing iniwan ko sa pagmamadaling makapunta sa banyo. Si Jojo ang nagbigay ng ulam sa amin, ‘di na kinailangan ni ate na magluto pa. Napapadalas na ang pagdalaw niya sa amin. Pinagtataka ko nga kung bakit halos arawaraw kung mangamusta si Jojo, kahit ‘di kasama ang asawang si Marie.

“Buntis ka ba?” Biglang tanong ni ate.

“Hindi,” at lumabas ako ng banyo.

“May namamagitan ba sa inyo ni Jojo?”

“Ate! May asawa ‘yung tao. Tsaka, hindi ko gusto ‘yun.”

Tinapos ko ang pagkain at sumunod si ate sa akin. Hindi na ako nagpaalam at lumabas na ulit ng bahay, si Kundal ang pupuntahan.

Hindi na siya masyadong mahigpit sa akin, lalo na’t ilang buwan na rin ang nakalipas simula nang maaksidente ako. Nang isinara ko ang gate ay sumalubong sa akin si Jojo, nakangiti, ang kupas na t-shirt ay hapit sa kanyang malaking bisig, bitbit ang isang basket ng mangga.

“Aya, kamusta? Para sa inyo nga pala ng ate mo,” at inabot niya sa akin ang basket.

“Okay naman. Salamat,” inabot ko ang mga prutas at inilagay

7

Tomo XXX Bilang 2

sa likod ng gate bago ito isinara. Pinili kong mas kaunti ang sabihin para kaagad matapos ang usapan. Sinubukan kong magpaalam ngunit nagsalita na naman siya, nagtatanong kung anong pinagkakaabalahan ko. Sumagot akong tinatapos lang ang mga librong nasa akin sa ngayon at inaabangan ang pasukan sa state university. Lumayo na ako ngunit ang magaspang niyang kamay ay nakakapit na sa aking braso.

Mahigpit ang pagkakahawak niya.

“Nilalayuan mo ba ako?”

Sinubukan kong tanggalin ang kanyang kamay ngunit mas hinigpitan pa niya ang kapit dito. “Jojo, masakit,” ngunit ‘di pa rin niya ako pinakawalan.

“Ano, may iba ka bang gusto?” tanong pa niya.

Inapakan ko ang paa niya at tumakbo pabalik ng bahay, isinara ang gate at iniwan ang mga prutas. Napagdesisyonan kong bukas na lang pupuntahan si Kundal.

Nagising na lang ako nang nakapatong ang asawa ni Marie sa akin.

Nakatali ang mga kamay at paa ko sa apat na poste ng kama at nakabara sa bibig ko ang isang malaking piraso ng tela. Wala akong magawa sa napakabilis na pangyayari. Mabigat ang katawang nakapaibabaw sa akin, kaya naman hindi ko rin maikilos ang mga hita ko. Sinubukan kong sumigaw ngunit tanging ungol lang ang lumalabas sa aking bibig.

Isang malakas na sampal ang dumapo sa aking mukha. Tinignan akong maigi ni Jojo, mata sa mata, nanlilisik.

“’Pag maingay ka,” at nakita kong may hawak siyang patalim “isasaksak ko sa’yo ‘to tsaka sa ate mo.”

Bumilis ang tibok ng puso ko. Nandiri ako sa ginagawa niya sa akin ngunit hindi nanlaban. Pinunit niya ang sando na suot ko, kasabay ng paghablot ng bra ko. Pumikit ako para hindi makita ang kababuyang ginagawa sa akin, ngunit hindi ko matakpan ang tenga ko para hindi marinig ang mga ungol niya. Naramdaman ko ang mga kamay niyang ginagalugad ang bawat sulok, ang bawat singit ng katawan ko, hanggang sa bumaba ito sa aking shorts. Pinwersa

8

Mimosa

niyang tanggalin ang butones at pinunit ang manipis na tela sa aking katawan. Hinubad niya ang kanyang t-shirt at ibinaba ang pantalon at brief, hinawakan ang ari at akmang ipapasok sa akin. Hindi ako makapaniwalang sa lakas ng tibok ng puso ko, at ang sigaw ng isipan kong nagmamakaawa, at ang maingay niyang paghingal ay narinig ko pa ang boses ni Kundal. Hindi ako makapaniwalang sa malakas na amoy ng alak mula sa kanyang damit, na hinaluan ng pawis at suka, at ang mabahong hininga na nagmumula sa kanyang nakangangang mga bibig, ay naamoy ko pa rin si Kundal, ang kakahuyan, ang mga amoy ng prutas at bulaklak na dala ng hangin sa bawat salitang kanyang sinasabi.

Hindi ako makapaniwalang sa likod ng kadilimang pinili kong harapin, imbes na ang demonyong nasa harapan ko, ay nakita ko si Kundal at ang panahong nagsama kami sa ilalim ng mga punong nagsisilbing lilim sa mainit na araw at mapanghusgang mata ng mga tao. Sa likod ng kabang nararamdaman ko, at init sa loob ng kwarto ay naalala ko ang nakakatakot na pagbuklat ng balat sa ilalim ng kanyang pusod, ang paglabas ng isa pang ahas at ang pagtanggap ko sa kamandag nito, ang kirot ng alaala, kasunod ang matamis na pagkalat nito sa aking katawan, pagdaloy sa aking mga ugat at paghalo sa aking dugo.

Biglang tumigil ang mundo.

Minulat ko ang mga mata ko at nakita si Jojo, halos lumuluwa na ang mga mata, nakahubad pa rin. Tumulo sa balat ko ang malamig na pawis mula sa kanyang noo. Tumingin ako sa kung saan siya nakatingin at nakitang ang aring tutuklaw sana sa akin ay tinuklaw ng ahas na naninirahan sa loob ko. Isang makapal na sawa ang lumabas mula sa pagitan ng aking mga hita. Naaninag ko ang kaliskis na gaya ng kay Kundal. Ang kanyang mga pangil ay tumagos sa manipis na balat at malambot na laman ng katawan ni Jojo, ngayo’y ‘di ko na naririnig na humihinga, o namamalayang kumikilos pa.

Nang makawala sa akin ay dahan-dahang nilamon ng sawa ang lalake. Nakaumbok sa balat ng ahas ang mga binti at bisig at

9

Tomo XXX Bilang 2

ang ulo nito, unti-unti hanggang tuluyan ring nawala. Tumagos ang liwanag sa bintana at tumama sa balat ng ahas na nakatitig sa aking mga mata. Napuno ng kulay ang buong kwarto. Lumapit ang ahas at pumulupot sa akin. Lumabas ako ng bahay, ‘di na nagpaalam kay ate.

Para kay Francis.

10

Malate Literary Folio

ADRIEL PAUL TANGOAN

Pilas 11

Tomo XXX Bilang 2

SABRINA ANNE GLORIA

Hiram oil on canvas

* Ang likhang-sining na ito ay nailathala sa Malate Literary Folio tomo XXVI blg. 1 bilang paglalarawan sa koleksyon ni Kevin Navea na pinamagatang “Moonbather & Other Poems�. Sumailalim ito sa rebisyon ng pintor bago muling mailimbag.

12

Malate Literary Folio

CARLOMAR ARCANGEL DAOANA

Nocturne In the far country, stars put out A show like synchronized swimmers, Spinning and swirling across the sky Intent on losing their centers.

Exhilarated by her nakedness, A woman washes herself in the river, The moon filling her eyes and mouth, The dark braiding through her spine.

In the city, the night makes space For the invisible among us, clothing Them with neon. Skyscrapers allow The horizon a higher dip. Cars stream.

In the deep forest, flowers tip over Their perfumes, profuse and extraVagant. Some shut their labial folds, The loaded stamen safe inside them.

13

Tomo XXX Bilang 2

CHRISTA DELA CRUZ

Telepono

Paulit-ulit at magkaibang tunog ng cellphone ang kanina pa naririnig

sa kuwarto. Sa panlimang message alert, naalimpungatan na si Nicole.

Umikot siya sa kama, inabot ang cel sa mesa sa kanyang kaliwa habang kinukusot ang mga mata.

“Sis, emergency, dinner?” Text sa kanya ni Clarice.

Hindi na kailangang sabihin ng kaibigan kung bakit, saan, at kung anong oras ang “dinner.” Mula pa noong pareho silang nasa UP, ang “emergency” ay kalimitang problema sa lovelife na kailangang lunurin sa alak ng Sarah’s sa Krus na Ligas sa paglubog ng araw. Kahit pareho na silang nakapagtapos at sa Ayala pa nagtatrabaho si Clarice, sa Sarah’s pa rin sila nagkikita. Hindi na rin naman umalis sa dati nilang apartment sa Maginhawa si Nicole. Alam din ni Clarice kung anong oras dapat mag-text—sa umaga, pagkasikat ng araw para ma-set ng kaibigang matutulog pa lang ang alarm. Pero hindi ngayon.

Binura ni Nicole ang mensahe at tiningnan ang oras sa telepono. 3:00 PM. Meron pa siyang tatlong oras para umuwi, maligo,

14

Malate Literary Folio

magbihis, at umasang wala na ang hangover niya pagdating ng ala-sais.

Ibinalot niya ang kumot sa katawan bago tumayo. Kinuha ang panti at bra na nasa paanan ng kama, ang maong sa tabi ng lamesa, at ang sleeveless na pantaas sa may pintuan. Pagbukas niya ng pinto ng banyo, bahagyang gumalaw ang babaeng nakayakap sa kanya kanina pero bumalik na ulit sa pagkaidlip. Pagkatapos magbihis, sinipat niya ang buong kuwarto kung may naiwan pang gamit, at nang makasigurado’y lumabas na siya. Rinig hanggang sa kabila ng pinto ang nagriring pa rin na cellphone.

“Okay, sis. Nasa apartment lang naman ako. Idlip lang muna. Kulang sa tulog. May mga deadline kagabi e,” text ni Nicole kay Clarice habang nakatigil sa trapik.

Alas-kuwatro na ng hapon pero nasa SLEX pa lang si Nicole.

Hindi naman Lunes o Biyernes at lalong hindi rush hour pero parang ganon na rin dahil sa ginagawang mga kalsada. Hindi rin naman niya alam kung saang mga kalye siya pwede sumuot at mag-shortcut dahil hindi siya madalas sa Alabang. Nakausad na siya nang kaunti pero nahinto na naman dahil sa stoplight na permanente na ata sa pula.

“Alright, see you then. Thanks, sis. I owe you,” sagot ni Clarice na may kasama pang smiley sa dulo.

Naging kulay berde na ang stoplight pero pagtawid ng sasakyan ni Nicole, napahinto na naman siya sa trapik. Napatungo na lang siya sa manibela habang binabayo pa rin sa sakit ang kanyang ulo.

Nakahawak ang kaliwang kamay ni Nicole sa ulo at may hawak namang bote ng Red Horse ang kanyang kanan. Umabot ng dalawang oras ang biyahe niya pauwi, sapat lang para maligo at magbihis. Hindi na nakapagpahinga kahit kaunti pero ayaw naman niyang kanselahin at biguin ang kaibigan, lalo na ngayon. Alam niyang tungkol ito sa girlfriend ni Clarice na si Kim. “She’s not answering my messages since this morning. Ring lang nang ring ‘yung cel, she’s not picking up. Hindi ko na rin alam

15

Tomo XXX Bilang 2

kung anong oras siya umuwi kagabi. All I know is that she went out last night with her college friends. But I don’t know who exactly,” kuwento ni Clarice.

Tinapik-tapik ni Nicole ang hawak niyang bote. Lumikha ito ng kaunting ingay pero hindi napansin ni Clarice dahil paulit-ulit siya sa kanyang pagngitngit. Nag-iiba-iba lang nang kaunti ang bersiyon pero pare-pareho ang laman: hindi sumasagot sa cel, hindi alam kung saang bar pumunta kagabi, at hindi alam kung sinong kasama.

Hindi naman ganito ka-paranoid si Clarice noon. Sa kanilang dalawa, mas malimit na si Nicole ang magyaya sa Sarah’s dahil laging may problema sa mga dine-date niya. Sa katunayan, pangalawang beses pa lang ito na ginamit ni Clarice ang “emergency hotline.” Ang unang beses ay noong nag-break sila ng ex niyang taga-Ateneo na si Mishka.

Tatlong taong naging sila. Buong araw silang abala sa kanya-kanyang unibersidad pero nagkikita’t kumakain sila gabi-gabi sa Katipunan. Minsan nagte-text sa pagitan ng mga klase pero mas madalas na hindi dahil full load lagi ang dalawa. Katulad ng text ni Clarice nung umaga, gano’n din ang text niya noong araw na kailangang-kailangan niya si Nicole.

“Sis, emergency, dinner?” Sa pagkakuwento noon ni Clarice, isang kaklase ni Mishka ang third party. Isang taon ang itinagal bago nakapag-move on ang kaibigan at nag-date ng iba. Nag-iba na rin ang disposisyon niya sa relasyon.

“Why isn’t she texting? Grabe, siguro naman gising na ‘yun by now.

It’s not like wala siyang load dahil naka-line siya. My god, sis, what if this is college all over again? Saan ba kasi siya pumunta kagabi? Hindi ko pa naman kilala lahat ng friends niya,” paulit-ulit pa rin si Clarice.

“Baka naman sobrang nagkasiyahan lang. Sabi mo mga kaibigan sa college? Alam mo naman pag nagkita-kita ang matagal nang magkakaibigan. Tayo nga umaga na inaabot kahit nasa coffee shop lang,” sabay lagok si Nicole mula sa bote ng Red Horse.

16

Telepono

Nagkakilala sa Starbucks Katipunan ang magkaibigan noong freshman year pa lang. Creative Writing si Clarice samantalang Malikhaing Pagsulat naman si Nicole kaya’t madalas na nakatambay sa tapat ng kanya-kanyang laptop kasama ang ilang baso ng kape kapag malapit na ang finals.

Isang hapon, matapos ang ilang oras sa tapat ng blangkong papel ng Microsoft Word, nagkasabay silang lumabas para magyosi.

Pamilyar naman ang mukha kaya’t hindi nahiyang humiram ng lighter si Nicole. Habang nasa smoking area, napansin ni Clarice ang hawak na libro ng isa. Nagsimula ang kanilang kuwentuhan sa “Written on the Body” ni Jeanette Winterson, partikular na sa walang kasariang tagapagsalaysay.

Palitan ng libro, palitan ng CDs, at palitan ng mga pelikulang na-torrent. Pagdating ng second year, magkasama nilang nirentahan ang isang two-bedroom apartment malapit sa unibersidad kaya’t meron na ring palitan ng t-shirt, jacket, at pabáong pagkain ng kanilang mga nanay tuwing Lunes ng umaga.

“Gusto mo ng set-up? Tapos set-up mo ‘ko. Palitan tayo.”

Madalas na biro ni Nicole noon sa tuwing gusto niyang magpalit ng girlfriend na para bang nagpapalit lang ng damit. “Nah, I’m fine being single. Walang kailangan isipin. Besides, weird ang choice of women mo e,” ang madalas na inihihirit naman ni Clarice na may kasama pang malakas na tawa.

“Maybe I should have trusted you. Sabi mo nga she has a weird playgirl aura,” naalala ni Clarice habang patuloy namang nadadagdagan ang mga bakanteng lamesa sa Sarah’s.

“Pero ang tagal niyo na. Nag-iisip ka na naman ng kung anuano. Baka may maayos naman siyang paliwanag. Hayaan mo muna,” ulit ni Nicole.

“Well, she could have at least texted me when she got home last night. Para naman hindi ako nag-aalala nang ganito. What if she

17

Tomo XXX Bilang 2

went home with a college friend na ex pala niya? I wish she would just answer her phone,” paulit-ulit pa rin si Clarice.

“Hindi naman siguro. Sinabi naman niya sa iyong hindi na siya katulad ng dati, di ba?” Paalala ni Nicole sa kaibigan.

Isang taon na ang nakalilipas nang unang ipinakilala ni Clarice si Kim kay Nicole. Nagkita-kita ang tatlo sa isang paboritong kainan ng magkaibigan malapit sa apartment nila.

“Ang tagal naman ng girlfriend mo,” pagtataka ni Nicole.

“She’s stuck in traffic. Alam mo naman kung gaano kahaba ang EDSA. Wag ka na mainis. Treat ko na nga itong pizza eh,” pabirong sumbat ni Clarice.

“Sige na nga. Basta lagot sa akin ‘yan pag dating niya. Tagalan mo sa banyo ha.”

“Fine. Grill her about her exes if you can. Tuwing pinaguusapan kasi namin, she’d always say the ‘Past is past’ cliché.”

“Linya ko ‘yan a. Naku, mukhang mahabang usapan talaga ang kailangan namin.”

Dahil naka-silent, nagulat si Clarice nang nag-vibrate sa ibabaw ng lamesa ang telepono ni Nicole. “Hay, I thought she finally texted,” sinabi ni Clarice na may pagkadismaya. Tumigil muna siya sa kuwento at uminom mula sa boteng ngayon lang niya nabawasan.

Binasa ni Nicole ang mensahe at agad ibinulsa ang telepono.

Nagbukas siya ng panibagong kaha ng yosi at nagsindi ng isa.

Tuwing lumalabas ang tatlo, madalas na sabay nagyoyosi si Nicole at Kim. Tumigil na kasi sa pagyoyosi si Clarice pagkatapos nila ng kolehiyo.

Sa ilang mga pagtambay nila sa mga smoking area, mas nakita ni Nicole kung bakit madaling napamahal sa kanya ang kaibigan.

Halos pareho ng hilig sa musika, libro, at pelikula sina Clarice at Kim. Nauungkat din niya paunti-unti ang nakaraan ng ka-yosi na siya

18

Telepono

namang ikinukuwento niya kay Clarice kapag sila na lang dalawa.

Ayon sa girlfriend ng kaibigan, marami na siyang naging relasyon noong mas bata pa siya. Papalit-palit din katulad ni Nicole.

Pero sinasabi naman niyang hindi na siya gano’n ngayon at na mahal na mahal niya si Clarice. Napanatag naman si Nicole para sa kaibigan dahil mukha namang totoo ang sinasabi ni Kim. “Sabihin na natin,” patagong nagtext si Nicole habang natatakpan ng lamesa ang kanyang cel. Hindi ito napansin ni Clarice dahil nagsimula na naman siyang magpaulit-ulit sa monologo. Tinanggal ni Nicole sa silent mode ang kanyang telepono. Habang naghihintay siya ng sagot, ipinaikot-ikot niya ito sa kanyang kamay.

Bago ang pagdiriwang nila ng unang anibersaryo, kumunsulta si Kim kay Nicole kung anong singsing ang puwede niyang bilhin. Isinama pa niya si Nicole sa mall dahil hindi siya sigurado sa kung anong magugustuhan ng kanyang girlfriend. Pagkatapos ng buong araw na pamimili ng singsing, pagplano ng gagawing proposal, at kung anuano pang paghahanda, nagyaya si Kim ng inuman.

“Sige, saan natin kikitain si Clarice?” Sagot ni Nicole sa paanyaya ni Kim. “Ah, hindi, tayo lang. Nag-overtime siya ngayon eh.”

Madalas nang mag-overtime si Clarice mula nang na-promote siya sa opisina. Hindi naman ito nakaapekto sa relasyon niya kay Kim dahil pareho silang nagkasundo na para naman ito sa kinabukasan nilang dalawa. Freelancer si Kim kaya’t makatutulong kung ang isa sa kanila ay merong mas tiyak na trabaho.

“What if she got tired of not having enough time with me? Or what if nakahanap siya ng iba na mas maraming oras? This is all my fault,” nadagdagan na nang kaunti ang sinasabi ni Clarice habang nag-iinuman sila ni Nicole. Pero halos pare-pareho pa rin ang laman:

19

Tomo XXX Bilang 2

hindi sumasagot sa cel, hindi alam kung saang bar, at hindi alam kung sinong kasama.

Ipinaikot-ikot pa rin ni Nicole sa kamay ang kanyang telepono.

Nagkuyakoy siya sa ilalim ng lamesa habang naghihintay sa dagdag na order ng beer.

“Sana tumawag na siya so we can sort things out,” pagod nang sinabi ni Clarice.

Isang cel ang tumunog sa gitna ng katahimikan ng dalawa.

Tiningnan ni Nicole ang telepono sa kanyang kamay.

“Finally! Mine, it’s Kim,” itinaas ni Clarice ang kanyang telepono at nginitian ang kaibigan.

20

Malate Literary Folio

MIGUEL ANTONIO LUISTRO

Projection 21

Tomo XXX Bilang 2

ALEC JOSHUA PARADEZA

Pratrisida

Ilang minuto na akong nakatayo sa tapat ng matingkad na dilaw na

gate ng Eve’s Home for the Aged. Wala itong katabing gusali o kahit bahay man lang. Huminga ako nang malalim, pinapabagal ang mabilis na pagtibok ng puso ko. Nakakarinig ako ng mga ingay sa loob na nangingibabaw sa napakatahimik na kalsada. Dapat siguro’y may mga bata na naglalaro ngayon, o mga teenager na pagala-gala, lalo na at summer na naman. Pinindot ko ang doorbell at ilang saglit lang ay binuksan ang gate ng isang matabang lalake. Sinalubong niya ako ng ngiti. “Ano pong kailangan nila?” Lumunok ako, umaasang kasama rin ang takot ko. “Ako po si Clare dela Vega, journalist,” ipinakita ko sa kanya ang malaking ID na nakasabit sa leeg ko. “Gusto ko po sanang magtanong kung pwede kong mainterview si Clara Santos?”

Unti-unting nawala ang ngiti sa mukha niya nang dinala ako sa isang kwarto. Pinaupo niya ako sa isang lumang sofa katabi ng lamesang may tambak ng papel, at naglakad papalayo sa akin. Dumaan ang ilan pang sandali at lumabas sa kwarto ang isang babae. Inabot

22

Malate Literary Folio

niya ang kanyang kamay at nagpakilala siya bilang tagapamahala ng bahay. Umupo siya sa tabi ko.

“Nandito kayo para gawan ng kwento si Lola Clara?” tanong niya sa akin. Malumanay ang boses niya. Kailangan sigurong ganto dapat ang boses mo sa bahay na puno ng mga mainiping matatanda.

“Opo. Nabalitaan ko po kasing napakaganda ng kwento ni Ms. Santos– Lola Clara. Journalist po kasi ako at gusto ko sanang i-feature ang kaso niya noong 1968,” at nakita ko ang hindi siguradong tingin ng babae sa akin. Napalunok akong muli at nagpunas ng kamay sa maong ko. “Malaking tulong din po ang panayam na ‘to sa ilang social researches,” dagdag ko pa, kahit wala naman akong kakilalang sociologist na magco-conduct ng research tungkol dito.

Natagalan bago sumagot ang babae sa harapan ko, nadagdagan ng linya ang kunot sa kanyang noo. “Miss, madalas kaming nakakatanggap ng mga reporter, journalist, at manunulat na kagaya mo. Lahat sila sumubok na kausapin siya, pero ni ‘a’ o ‘e’ walang nakuha.”

Hindi ko napansing inaantay na pala niya ang sagot ko.

Hinawakan ko ang kamay niya. “Susubukan ko pa rin ho. Baka po kasi masisante ako kung hindi ko ‘to gagawin. Hayaan niyo po, sisiguraduhin kong hindi masasayang ang oras niyo. Ife-feature ko rin po kung gaano kaganda ‘tong Eve’s Home for the Aged,” pagsisinungaling ko sa kanya. Nawala naman ang kunot sa nuo niya at ipinatong ang isa pang kamay sa ibabaw ng akin. Tumayo siya at tumalikod sa akin. “Dito tayo.”

Naglakad kami sa isang mahabang pasilyo. Sa dulo nito ay may isang kwartong puti ang pinto, naiiba kumpara sa nagkalat na dilaw na mga pinto. Kumatok ang kasama ko at binuksan ito. “Lola Clara, meron po kayong bisita,” sabi niya. Ang matanda ay nakaupo sa gilid ng kanyang kama, nagbabasa ng isang libro. Tumingin ito sa aming direksyon ngunit nagpatuloy pa rin sa pagbabasa. Tiningnan ko ang kasama at tinuro ko si Lola Clara. Tumango ang babae at lumapit ako kay Lola. Umupo ako sa monoblock katabi ng kama niya. Umalis

23

Tomo XXX Bilang 2

ang naghatid sa akin at naiwan kami pareho sa loob ng maliit pero maliwanag na kwarto.

Hindi masangsang ang amoy dito kumpara sa madalas na sinasabing amoy lupa ang matatanda. “Ako nga po pala si Clare,” sabi ko. Hindi ako pinansin ng matanda. Hindi na rin ako nagsalita.

Binaba ko ang gamit ko sa lapag. “Lola Clara, hindi po ako nandito para i-feature kayo.” Natigilan siya sa sinabi ko. “Kailangan ko lang po talaga nito,” at hinawakan ko ang kamay niya.

“Lahat naman sila, ganyan ang sinasabi. Pero sa dulo, gagamitin niyo lang ‘tong kwento ko para gawing katuwa-tuwa.” Hindi pa rin niya ako nililingon.

“Hindi po, hindi ko gagawin ‘yun.”

Hindi na siya nagsalita.

“Kailangan namin ng kapatid ko.”

Natigilan siya sa pagbuklat. Huminga siya at itinabi ang libro.

Tumingin siya sa mga mata ko at alam kong alam niya ang pakay ko, ang rason ng pagbisita ko. “Bilisan na lang natin,” sabi niya. Ngumiti ako. Binuksan ko ang bulsa ng aking bag at kinuha ang voice recorder.

Pinindot ko ang pulang button at nilapag sa lamesang nasa tabi ni Lola Clara. “Start na po tayo.”

Galing ako sa isang mayamang pamilya. Ang ama ko ay isang inhinyero habang ang ina ko ay nakapagtapos ng pagtuturo. Maliban dito ay meron kaming maliit na babuyan. Tatlo kaming magkakapatid: si Carlos ang panganay, sumunod si Avelino, at huli naman ako. Isang taon lamang ang agwat ng bawat isa sa amin kaya naman madaling malaman ang edad ng dalawa kung alam mo na ang sa isa. Dahil din sa hindi nagkakalayong agwat naming magkakapatid, naging malapit kami sa isa’t-isa. Palagi kaming magkakasama. Noong mga bata kami, kapag matutulog ang isa, dapat matulog na ang lahat. Hindi rin naman papapigil ang isa sa paglalaro kung ang isa’y pwede pa. Para kaming mga kambal-tuko. Nagkahiwalay lang kami nang maunang magkolehiyo si Carlos. Ganoon din nang sumunod si Ave. Kaya naman tuwang-

24

Pratrisida

tuwa ako nang gumradweyt ako sa sekondarya; magkakasama na ulit kaming tatlo.

Labing-walong taon ako noon. Magkakasama kaming magkakapatid sa isang malaking apartment na binili ng aming mga magulang bago pa magkolehiyo si Carlos. Mayroong apat na kwarto sa apartment na iyon. Ang pinakamalaki ay para sa mga magulang namin, sa tuwing bumibisita sila roon. Tuwing may birthday, Pasko at bagong taon nga lang sila dumadalaw dahil abala pa rin sila sa pagpapatakbo ng kanilang negosyo. Magkaharap ang kwarto ng dalawa kong kuya, ang pinagkaiba lang ay malaking poster ng isang sikat na combo sa pintuan ni Carlos. Katabi lang ng kusina ang kwarto ko, kung kaya’t madalas akong magising sa gabi sa maingay na pagbubukas ng ref at paghuhugas ng kamay sa lababo.

Dahil madalas na gabi ang klase ni Ave ay naging mas malapit kami ni Carlos sa isa’t-isa. Siya ang naging sumbungan ko ng mga problema, tagapagtanggol sa mga hindi ko nakakasundo sa unibersidad, at minsan ay taga-gawa ng mga assignment na hindi ko kayang tapusin. Siya rin ang kumausap sa isang kaibigang lalake na madalas dumalaw sa bahay, nagdadala ng mga tsokolate at bulaklak.

‘Di na siya bumalik matapos kausapin ni Carlos.

Sa panahong ito’y madalas na akong tanungin ni Carlos kung meron na ba akong nobyo. Siyempre, palaging wala ang sagot ko.

Hindi ko naman talaga balak na magkaroon ng kasintahan sa kolehiyo.

Balak kong makapagtapos bago ang lahat ng iyon. Alam ko rin namang kung magkaroon ako ng manliligaw, magiging bantay-sarado sa akin ang mga kapatid ko. Baka hindi pa ako makapamasyal kasama ng mga kaibigan ko.

Minsa’y pagod na pagod ako galing sa unibersidad nang makauwi sa bahay. Nagising na lamang akong nakahiga sa kama, suot-suot pa rin ang uniporme. Tinignan ko ang orasan at nagulat na madaling araw na pala. Patayo na ako nang makarinig ako ng kaluskos sa labas ng kwarto. Lumapit ako rito at nilapat ang tenga sa pintuan ko.

Narinig ko ang mga mahinang ungol. Kasunod nito ang paulit-ulit na

25

Tomo XXX Bilang 2

pagsambit ng pangalan ko. Naramdaman ko ang mabilis na pagtibok ng aking puso, kinakabahan. Inabot ko ang doorknob at pinihit ito, dahan-dahan, sinisiguradong ‘di ako makakagawa ng ingay. Sumulyap ako sa maliit na bukana at nakita ko si Carlos, nakasandal sa pader, nakababa ang salawal, ang isang kamay ay nakahawak sa dibdib habang ang isa’y humahagod sa pinakamaselang parte ng kanyang katawan.

Nagulat ako sa nakita, ngunit ‘di ako gumawa ng ingay. Sa totoo lang, hindi ako kumilos o umalis sa kinalalagyan ko. Nanatili akong nanunuod sa kapatid kong pinapaligaya ang sarili. Hindi ko namalayang unti-unti na ring gumagapang ang mga kamay ko sa aking katawan. Itinaas ko ang palda at sumabay sa ginagawa ng aking kapatid. Nang matapos ay sinuot niya kaagad ang kanyang salawal at hinugasan ang kamay niya sa lababo. Tumayo ako at dahan-dahang sinara ang pinto. Hinubad ko ang basang panty at itinapon sa lalagyan ng maruming damit.

Sumunod ang mga gabing paulit-ulit na pagpapaligaya sa sarili si Carlos sa tapat ng aking pintuan. Gabi-gabi rin akong nanunuod, pinagmamasdan ang kagandahan ng kanyang katawan, ang indayog ng kanyang mga laman. Naging ritwal ang panunuod ko tuwing hating gabi at ang pagsuko ng katawan ko sa kating nararamdaman sa aking kalooban. Nagtaka ako sa umpisa, natakot sa totoo lang, dahil alam kong mali ang nararamdaman ko. Pero sa tuwing makikita ko si Carlos, at ang matigas niyang braso, at ang matamis niyang ngiti, at ang umbok sa kanyang harapan, at ang alaala ng ginagawa niya tuwing gabi ay nauuwi ang lahat sa mas malakas na pagnanasa.

Tatlong linggo akong ganoon. Isang gabing wala pa si Ave ay nagsimula na naman ako sa panunuod. Pagkatapos kumain ay nagpaalam akong matutulog nang maaga at sinabi ni Carlos na siya na lamang ang magliligpit ng pinagkainan namin. Pagsara ko ng pintuan ay nagpalit ako, tinanggal ang t-shirt at shorts at natira lamang ang bra at panty, binilisan ang paggawa ng ilang takdang-aralin. Nang matapos ay nag-abang ako sa mga gagawin ni Carlos. Ngunit imbes na ungol ay katok ang narinig ko. Ibinalot ko sa katawan ang kumot. Binuksan ko ang pinto, dumungaw sa siwang, at tumambad sa akin ang kapatid ko.

26

Pratrisida

“Bakit kuya?”

“Alam ko,”

“Anong alam mo?” Bumibilis na naman ang pagtibok ng puso ko. Naramdaman kong tumulo ang pawis sa aking batok. Hindi na siya sumagot. Hinawakan niya ang aking mukha at hinalikan niya ako nang mariin.

Pumasok kami sa loob ng aking kwarto. Nakayakap ako sa kanya at siya sa akin. Ang tanging gumagana lang ay ang aking mga kamay na tinatanggal ang saplot ng kanyang katawan. Humiga kami, ang mga braso’y nakapulupot sa isa’t-isa, wala nang suot. Gumalaw ang kanyang mga hita. Kumapit ako sa kanyang leeg at nagpaubaya.

Sa isang iglap ay tumigil ang pagsayaw ng mga katawan namin ni Carlos. Ang katawan kong nag-iinit ay nanlamig. Napalitan ng hiya ang libog na nararamdaman ko. Sa pintuan, nakatayo si Ave, nakauniporme, namumula sa galit at pagkamuhi. Tumayo si Carlos at bumitiw sa pagkakayakap sa akin. Nasulyapan kong muli ang kahubaran niya at namula ako. Nakita kong wala ring nakatakip sa aking katawan. Hinila ko ang nakatuping kumot sa ulunan ng kama at sinubukang takpan ang sarili. Isinuot ni Carlos ang kanyang brief at nilapitan si Ave, sumisigaw ng “Let me explain, let me explain,” umaalingawngaw sa apartment ang nanginginig niyang boses.

Sinuntok ni Ave si Carlos. Sinunggaban ni Ave ang panganay sa aming magkakapatid at nagsapakan silang dalawa. Sumisigaw sila pareho, pero ‘di ko na maintindihan kung ano ang sinasabi nila. Tumama ang dalawa sa aparador, sa lababo, sa pintuan, sa hapag kainan. Tumigil na lang ang si Ave nang napansing ‘di na gumagalaw si Carlos. Mula sa ulo nito ay tumulo ang dugo sa sahig. Naghugas si Ave ng kamay at lumabas ng apartment.

Pinatay ko ang tape recorder. Hindi na siya nagsasalita at hindi ko rin alam ang sasabihin ko. Nilakasan ko na lang ang loob ko at nagtanong.

“Ano pong nangyari? Sa inyo? Kay Avelino?” Hindi siya sumagot.

Hindi na ako nagsalita pang muli. Nagpasalamat ako at lumabas sa

27

Tomo XXX Bilang 2

kwarto. Nagpasalamat din ako sa tagapamahala sa pagtanggap sa akin sa kabila ng biglaang pagbisita. Hinatid ako ng matabang lalake sa gate at pinagsarhan ako. Sa labas ng Eve’s Home for the Aged ay pumara ako ng taxi. “Sa’n ho tayo miss?” tanong ng driver. Sa panahong ‘yon ay sigurado akong hindi muna ako uuwi sa bahay. Kuntento ako sa narinig ko. Binunot ko ang cellphone ko sa aking bulsa at tumawag.

Sumagot si kuya makalipas ang isang ring.

28

Malate Literary Folio

JOHN VIANNEY VENTURA

Husga 29

Tomo XXX Bilang 2

JULIO DIEGO IBARRA

Hanged graphite on paper

30

Malate Literary Folio

JOYCE CRYSTEL MANRIQUE

Lagas

Araw-araw nilang binabalik-balikan ang upuang iyon. Nasa ilalim ito

ng puno ng ilang-ilang. Bahagi na ng kanilang kwentuhan tuwing hapon ang matapang na amoy ng puno—sa una’y nakakasunok sa ilong pero habang tumatagal ay bumabango din. Mainit pa rin ang panahon. Tuyo ang mga dahon at bulaklak. Kahit na marami na ang nalagas na mga dahon, hindi pa rin nawawala ang lilom na ibinibigay ng puno. Maliit lang ang espasyo ng parkeng iyon sa kanilang subdibisyon at kung minsan pa nga ay napupuno ito ng mga bata kasama ang kanilang mga yaya o magulang para maglaro at magpalipas ng oras. Dati, hindi nakakatiis si Miggy sa amoy ng ilang-ilang, pero sa apat na buwan ay nakasanayan na niya. Mas mahalaga ang mga kwento ni Mang Juan. Sa upuang ito ang diretso ni Miggy pagkalabas niya sa eskwela.

May ilang pagkakataon na hindi naaabutan ni Miggy si Mang Juan. Hindi rin naman nababanggit ng matanda kung saan siya pumupunta sa tuwing wala siya sa upuang iyon sa ilalim ng puno.

Ngayong hapon, naroon si Mang Juan, nagbabasa ng libro.

31

Tomo XXX Bilang 2

Nakaupo, paminsa’y kumukunot ang noo, at may sariling mundo.

Naglakad si Miggy papalapit sa kanya, umupo sa tabi ng matanda at yumuko nang kaunti. Lumaylay ang buhok niya sa may mata kaya naman hinipan niya ito.

Narinig ni Mang Juan ang pag-ihip ni Miggy. Sandali siyang tumigil sa pagbabasa at tumingin sa kanya. Hindi na sana niya papansinin si Miggy pero nakita niya na may band-aid ito sa pisngi.

“O, ano’ng nangyari diyan?”

“Po?”

Tinuro niya ang pisngi ni Miggy.

Napangiti siya. “Medyo napaaway lang po.”

Hindi sumagot si Mang Juan. Sinundan ni Miggy ang tingin ng matanda—may ilang mga batang naglalaro pero mukhang hindi naman siya sa mga ito nakatingin. Pinaltik ni Miggy ang daliri niya sa harap ng mga mata ni Mang Juan.

Ibinalik ni Mang Juan ang tingin sa kanya, sandaling kumunot ang noo na parang may inaaninag at muli siyang tinanong, “Ano’ng nangyari diyan?”

“Saan po?”

“Sa pisngi mo?”

Napakamot ng ulo si Miggy, “Napaaway lang po.”

“Napaaway?”

Natawa si Miggy at sumandal pa sa upuan. “E, kita mo naman po, wala akong kabangas-bangas! Astig ‘to!”

“Anong astig? Bakit may sugat ka?”

“Ha! Kesa naman sa mukha nung mokong na ‘yon. ‘Di na makilala kasi bugbog-sarado na.”

“Natamaan mo ba iyong pinakamasakit?”

Nag-isip saglit si Miggy at natawa muli. “Next time. Bawi ako next time.”

“Mahina ka pala e.” Umiling si Mang Juan.

“Hindi po a! Pinagbigyan ko lang ‘yon. Naawa ako kaya pinalayas ko na.”

32

Lagas

Nag-dekuwatro si Mang Juan. Muling inayos ni Miggy ang buhok niya para hindi na lumaylay pa sa kanyang kanang mata.

“Noong araw, hindi kami papapasukin ng bahay ng Tatay ko ‘pag umuwi kaming talunan sa isang away.”

“Hindi naman po ako talunan, a.”

“May sinasabi ba akong talunan ka?” tila naghahamon na sagot ni Mang Juan. “Napapagkwentuhan lang naman, kung baga.”

Tumango si Miggy. Ipinagpatuloy ni Mang Juan ang kanyang kwento.

“Ika nga niya, kung makikipagsuntukan ka, siguraduhin mong nasaktan nang mahusay ‘yang kalaban mo. ‘Di bale nang umuwi ka na may bangas, basta’t nalamatan mo iyong isa. Minsan, umuwi ako na may sugat sa mukha ko. Madaling araw na akong umuwi para hindi ako matanong ng Tatay ko. Malas ko lang na hinihintay pala niya ako.

E nabalitaan pala niya na nakipagsuntukan ako sa anak ng kapitbahay namin. Ang lakas pa ng loob na magsumbong sa Tatay ko, ako naman itong bugbog sarado.”

“O, ano pong nangyari sa inyo?”

“Nakapasok naman ako ng bahay pero pinaluhod ako sa bilao ng munggo.”

“Ang labo naman po niyang Tatay niyo,” natatawang sagot ni Miggy. “E, ‘di sana sinali ka na lang niya sa boxing kung gusto niyang lagi kang nakikipagrambulan.”

“Kaya nga ako nagsundalo e,” sagot ni Mang Juan. “Aminado naman ako na paraan ko na rin ‘yon noon na takasan ang Tatay ko. Pagkabagsik kaya noon! Walang laban ang Nanay pagdating sa pagdidisiplina sa’min.”

“Ibig sabihin niyo po ba, ‘pag makikipag-away ako, bubugbugin ko talaga?”

Umiling si Mang Juan. “Naibahagi ko lang naman para maintindihan mo na hindi sa lahat ng pagkakataon, may magsasabi sa’yo ng tama. ‘Yong pagsusundalo ko ang pinakatamang ginawa ko sa buhay ko. Kung nagpatalo ba ako sa Tatay ko, may mararating ako

33

Tomo XXX Bilang 2

ngayon? ‘Wag kang mag-aksaya ng oras mo sa mga paaway-away na ‘yan.”

“Ako pa ang sinabihan niyong ‘wag mag-aksaya ng oras, e kayo nga itong palaging namamahinga lang dito. ‘Di po ba dapat, nagwo-walking palagi ang mga matatanda kapag mga sixty plus na?”

Tumingala si Miggy nang bahagya upang sipatin ang puno ng ilangilang. “Hindi ba kayo nasusunok sa amoy niyang ilang-ilang?”

Tumingin sa kanya si Mang Juan nang may pagtataka.

Kumunot ang noo nito at napakamot sa kanyang ulo. “Anong sinasabi mo?”

“’Yong ilang-ilang po. ‘Di po ba kayo nasususnok kasi lagi kayong nakaupo dito ‘pag hapon?”

“Ha? E ngayon lang ako napunta dito.”

“Ho? A, e—”

Hindi na natapos ni Miggy ang sasabihin. Tumayo na si Mang Juan at nagsimulang maglakad kapit-kapit ang librong binabasa niya kanina. Sinundan naman siya ni Miggy. “Sabay na po tayong maglakad.” Pinipilit niyang sabayan ang mabagal nang paglakad nito.

“Anong page ka na po diyan sa binabasa mo?”

“Page 57.” Tumingin si Mang Juan kay Miggy nang may pagtataka. “Taga-saan ka ba?”

“Diyan lang po sa may Acacia Street.”

Tumango si Mang Juan at lumiko sa isang kalye sa kaliwa niya. Tumigil siya sa pangatlong bahay mula sa kanto. Makikita sa labas ang isang matandang babaeng may hawak na walis tingting habang naglilinis ng bakuran nilang napuno na ng dahon.

“Saan ka na naman nanggaling, Juan?”

“Diyan lang.”

Napatingin ang matandang babae kay Miggy. Ngumiti si Miggy sa kanya. Papasok na sana si Mang Juan pero napatigil siya.

“Ano nga ulit ang pangalan mo?”

“Miguel po,” sagot niya. “Pero Miggy na lang po for short.”

Muling kumunot ang noo ni Mang Juan. “Sige. Dito na ako sa

34

Lagas

loob.”

Kumaway si Miggy sa kanya. “Sige po.”

Naglakad si Miggy patungo sa kanto ng kalyeng tinitirhan ni Mang Juan. Pagdating sa kanto ay lumiko siya sa kalye sa kanan at dumiretso ng paglalakad hanggang sa makarating siya sa isa pang kanto. Tumigil siya sa tindahan doon. Bumili ng soda si Miggy. Inubos muna niya ang inumin bago nagpatuloy sa paglalakad pabalik sa kalye kung saan niya hinatid si Mang Juan.

Napatingin siya sa mga punong nadadaanan, ang ilan sa kanila ay halos wala na ang mga dahon, bali na ang mga sanga, nakatayo lang doon sa ilalim ng init, tigang at nakakalasap lang ng tubig tuwing tagulan. Inaalala ni Miggy kung paano namamatay ang mga puno.

Natawa siya. “Kung anu-ano na naman itong iniisip ko.”

Nagwawalis pa rin ang matandang babae sa bakuran. Habang tumatagal, lalong dumadami ang dahon na nalalagas mula sa puno sa kanilang harapan. Natanaw ng matandang babae si Miggy. Naglakad na papalapit si Miggy sa kanya.

Pagkamano, “Ano, tulog na po ba?”

“Ano pa ba’t nandoon sa tumba-tumba niya.”

Nailing na lang silang pareho. “Habang tumatagal, lalong lumalalala.”

“Ano na naman ang kinuwento sa’yo?”

Napahawak si Miggy sa band-aid sa kanyang pisngi. “Tungkol ulit sa pakikipag-away niya sa kapit-bahay niya noong bata pa siya.”

Umiling ang matandang babae at mukhang may sasabihin pa pero biglang may tumawag sa kanya mula sa loob ng bahay. “Nida!

Pahinging kape!”

Nagkatinginan sina Miggy at ang matandang babae. Iniabot niya kay Miggy ang walis tingting at dustpan. “O, tapusin mo na iyan.

Maya-maya, pumasok ka na sa loob. Mukhang mahaba na naman ‘tong gabing ‘to.”

Tumango si Miggy at magsisimula na sanang walisin ang mga dahon nang hinawakan siya sa balikat ng matandang babae.

35

Tomo XXX Bilang 2

“Kaunting tiyaga lang muna sa lolo mo, Miguel. Alam mo naman na panghabambuhay na ‘yang sitwasyon niya.”

Ngumiti si Miggy para mapanatag ang loob ng matandang babae. “Syempre naman po, Lola Nida. Bawi ko na din po ito sa kanya.”

Pumasok na ang matandang babae sa loob ng bahay. Habang iniipon ni Miggy ang mga tuyong dahon sa dust pan upang itapon sa basurahan, napansin niyang bahagyang natamaan ng liwanag ng araw ang mga ito.

36

Malate Literary Folio

JULIAN RUSSEL NOCHE

Remains 37

Tomo XXX Bilang 2

JEREMY YUMUL

At the Station They have become part of my mornings.

I like how they take the time to turn the knob as if they were about to enter a shrine.

Their hands would be filled with rosaries, amulets, sometimes a bible.

I have even taken a liking to their clothes, shrouded with scents of mothballs and candles that blend nicely with my coffee’s.

They used to begin crying the name of their son, of their patrons and the lord, like prayers, which would drown eventually in their sobs and curses. By now they have learned to only ask.

A question or two. Sometimes three if it looks like they have time. About the last sighting of him, maybe. Someone mentioned his name in the marketplace.

I smile: their cue to smile back. Don’t

38

Malate Literary Folio

worry; we are trying our best.

We’re getting quite good at this.

We even found a way to end this ritual well, for all of us: I dig up his file, now buried under stacks of new reports.

39

Tomo XXX Bilang 2

BEA KATRINA TANHUECO

Kuwit pen on paper

40

Tomo XXX Bilang 2

JESSICA PAULINE LOPEZ

Habang Habag 42

Malate Literary Folio

MIGUEL ANTONIO LUISTRO

Pananaw 43

Tomo XXX Bilang 2

CARLOMAR ARCANGEL DAOANA

True Story Seated by a long table, feasting on dumplings and ducks For the Chinese New Year are five or six of us journalists Invited by a hotel to interview a geomancer for soundbites.

We know the protocol of procuring insights on luck: Query the feng shui expert on businesses that would reap Neat profit as brandished by the element of the coming year, The auspicious signs that will skirt lawsuit and illness, The direction of the lucky star towards which we should turn Buddhas and pagodas to dispel the hungry ghost Banging on our door, let good fortune flood our homes.

Not for a moment do we call it superstition: all of us Play along, amusing each other with our own rituals, Of how we tease luck in the arrangement of furniture, In the tempting bloom of grapes and oranges in bowls, In the haircut we would sport before a new calendar begins.

Wining and dining and spending our time like coins, We realize that the geomancer isn’t around yet Until after a couple of hours when a hotel staff— A bundle of worry—minces her way towards us as though Her feet were bound and announces in no uncertain terms: “The geomancer just died in a fire early this morning.”

44

Malate Literary Folio

Imagine the small terror that rudely awakes and tongues The underside of our ears, the incendiary shock of the fact, The irony revealed to us like the slapstick that it is.

By laughing, we recover—the nervous laugh, the laugh That smacks our backs and reminds us of a horror all too real.

An editor, who buys into these things of serendipities and charms, Offers a prayer and I begin to think of the casualty Who, before sleeping, might have forgotten to blow out The flames of his altar candles that he had lit for good luck, Might have forgotten to consult his astrological chart For the last time. Perhaps, he was fully aware of his end: The joke’s on us then. Pressed to our seats by our disbelief, We linger, divining what kind of life he lived, swirling Our teacups for patterns, cradling a take-home buddha Unblessed by his whispery chant. Once human-lit, now ash.

45

Tomo XXX Bilang 2

AARON JAN BALDOMAR

Kayod digital art

46

Malate Literary Folio

JOSE RENATO EVANGELISTA

The Archipelago Rises

Zulin’s papa was a magic man and that’s why he didn’t come home

at night. Not to their rat-paper bungalow in the Lower Chin and not to his other family in Ygriega. Every morning before school Zulin woke up and found her papa staring at television static with the dinner she had cooked for him still sitting untouched on the laminated countertop.

“It’s cold,” he always says. Not to her but to the television.

Then they would wordlessly walk to her school, a squat white building surrounded by walls topped with broken glass. The walk was about two hour’s travel and by the time they arrived, Zulin smelled like wet cardboard. There was another school, closer to Zulin’s house, with big windows and lots of trees, and sometimes Zulin asked her papa why she didn’t go there and Zulin’s papa said to her shh and shhh and shhhhh. Of course, what Zulin really wanted to ask her papa is why couldn’t she go with him and learn to be a magic man and not stay all day every day in a class full of girls who spent all their time

47

Tomo XXX Bilang 2

making fun of Zulin for how unkempt her long black braid was or for her near complete lack of spiritual enlightenment. If Zulin said that though, well then, her papa wouldn’t say anything to her at all.

In Meditations class, Zulin’s teacher tells her “Xen is not just a word on our passports and medical records. It is our history, our culture, our way of life!” The teacher begins to float up in the air with her legs crossed and her face enjoying a white-eyed look of ecstasy. Zulin’s classmates rise one after the other too, some of them bumping their big foreheads on the ceiling. On the teacher’s desk in front of the class is a globe of the Xen Country, the land of the Xen where everyone floats all the time and where some are so enlightened they become bright spinning circles in the sky. Zulin looks at her classmates from down low, their eyes wide but blind, turned inward into their own souls and she wonders what it feels like, and also, what a passport is.

Her eyes wander to the other girl who isn’t enlightened, a half-Xen whose name Zulin has never learned, despite having known her for as long as she can remember. She looks dreamily out of the classroom’s tiny window, and Zulin notices that she has an open book in her lap.

The half-Xen girl doesn’t wear her hair in a ponytail braid the way all the other girls do, so her black tresses fan out like a fog of mosquitoes.

What is she looking at? Zulin thinks to herself. For Zulin, all that was worth looking for in the sky was the arrival of the Xen country. She feels a chill. Zulin turns her head forward and sees that the teacher’s left iris has spun around to the front again and is leering at the halfZen girl, right before it shifts focus and looks Zulin right in the eye.

Zulin’s papa fetches her from the principal’s office that day.

He doesn’t ask her what happened. On their way out they pass by the half-Xen girl in the waiting room. She is sitting calmly and reading her book. As Zulin walks past her the girl turns her eyes up from the book and matches Zulin’s stare. Zulin notices that the girl does not have Xen eyes, which are small and hard like pebbles in the sand.

When they get home, Zulin’s papa goes into his room without

48

The Archipelago Rises

saying anything and takes a nap. Zulin cooks rice vermicelli and beef with lemon grass that night. She scoops it into a bowl and places it on a tray with a cup of white tea and knocks three times on her papa’s rat-paper door. The door opens, because it is a magic man’s door, but there is no magic man behind it. Only a rice field swaying in the breeze. Zulin closes the door and puts the food tray on the countertop and covers it to protect it from rats, especially the small ones. Then she goes to bed and dreams of floating and of the rice field.

One night Zulin’s papa was home and on the phone, with Zulin sitting across from him picking at a piece of tofu. Every few seconds he would say uhuh, yes. The other person on the phone was crying with the voice of an unhappy woman. Uhuh, yes. After the phone call, there was a blackout, and Zulin’s papa told Zulin that he had to go and stay in Ygriega for a long time.

“How long?” asked Zulin.

“Until the Xen Country is in the sky,” said Zulin’s papa.

“Are you going to stop being a magic man because of your other family?” asked Zulin.

“Of course not,” said Zulin’s papa.

“Okay,” said Zulin.

The Xen Country would be in the sky after a month or so.

Zulin helped him pack his business cards and his cell phones, his television and his condoms. She was about to pack the electricity he had just stolen in a little brown paper bag when he said wait, give me that. He took the bag and casually dropped it into the pot full of uneaten rice noodles. The pot began to gurgle and spew hot water, a single drop falling onto Zulin’s arm causing her to recoil and fall over onto the rat-paper floor. When she stood up she could see that there was a noodle head emerging from the pot and one—no, two noodle arms and then a pair of noodle breasts and Zulin knew then that her papa, the magic man, had made a noodle woman. All the lights had gone back on.

49

Tomo XXX Bilang 2

“Noodle woman, honor my child,” said Zulin’s papa.

And the noodle woman coughed and spat and pushed back the bangs of her noodle hair which had become the black of millennial eggs. She looked at Zulin’s papa with a smile on her face like she was having a good dream.

“Yes, my husband,” she said in a voice like television static.

When Zulin woke up the morning after she came downstairs to find the noodle woman with her hand underneath Zulin’s papa’s armchair. Her skin had become more like Xen skin and her face more like a Xen face, but her eyes were still soft like they were made of wet rice, not at all small and hard like the eyes of the Xen. Zulin asked her what she was doing and she said she was looking, she was looking for her husband, your father, my little Zulin. Have you any idea where he’s gone?

Slowly, the noodle woman began to learn the names of things. This was called an ironing board. This, a calligraphy brush. That, an aeroplane.

Ginger, apple, sesame seed, doorway, wind chime, lotus blossom, train, dog shit, music, sunset, ancestor. One day the noodle woman asks Zulin why their bungalow was named rat-paper. Zulin recalls the summer before her mother had gone, when the house had still shone like laminated plastic. She was kneading wheat noodles then, Zulin’s mother, while Zulin sat at the table staring at a photograph of the Xen Country that Zulin’s papa had cut out of a newspaper. Zulin’s mother shrieked then, because her hands were covered in rats.

There were rats in the noodles and rats bubbling up to the surface of the stew. There were rats in the rice barrel and rats in the television. Rats in the furniture, the ceiling, the floors, and the walls.

All at once they were all crying as Zulin’s mother began scraping the rats off her hands with a kitchen knife. She turned to the walls and the floors, then stuck her knife in the rice barrel where the fattest ones were sleeping. Zulin’s papa, who was not yet a magic man, had been awoken by all the rats’ shrill squealing, came out of his and his wife’s

50

The Archipelago Rises

room and began stomping with his fine leather shoes on all the rats that skittered on the floor. They called for Zulin to help them too. And that’s what they did all day long, Zulin and Zulin’s mother and Zulin’s papa, they stepped on rats and stabbed rats and squished rats under their thumbs. The very last ones had been inside a block of tofu, and they were so small Zulin could hold the breadth of their tiny bodies between her thumb and her index finger. So many of them squirming around, leaving centimeter wide bloodstains on the countertop. Her papa let her keep the smallest one in a jar in her room. At night she whispered to it, telling it that it could have her Xen name, because she never used it anyway. A week afterward, it died of sorrow.

Every unhappy family has a recurring theme. The theme of Zulin’s family has always been substitution. The noodle woman uses substitute pork and cheap store-bought noodles when she cooks. Zulin tells her to buy the real thing, to make the noodles out of good wheat flour and salt, to use the jasmine rice. Else, to just let Zulin do the cooking.

“We can’t go spending so much every week, think about how much we save.”

“It doesn’t matter,” says Zulin.

“Imagine if we save enough for a new house,” says the noodle woman “where you and I and your father can live for all time.

Somewhere with more than two bedrooms and no walls full of rats.

Somewhere else.”

Zulin refuses to eat dinner that night. Later, when it is dark and Zulin can hear the distant whirring of bright enlightenments on the surface of the Xen Country, there come three knocks on her door. Zulin yawns and goes out into the unlit bungalow. Her stomach groans.

“Zulin, darling?” says the voice of the noodle woman “I’ve prepared you something.”

Zulin sighs and stumbles over to the table. The noodle woman sits at the other side and two bowls have been set between them both.

51

Tomo XXX Bilang 2

“Enjoy.”

Zulin’s eyes have adjusted to the dark well enough that they can tell that it is a bowl of noodles in front of her, but the strange odorlessness of the dish makes her question whether she is truly even awake.

“Turn the lights on, noodle woman.”

The lights come on and Zulin sees that the noodles before her are a gelatinous black. A trail of strands overflows from her bowl and runs over the table top to the other side, connecting her bowl to the noodle woman’s bowl, and then upwards, ending in the smiling head of the soft-eyed noodle woman. She, the noodle woman, picks a sheet of wet black noodles with her chopsticks and puts them in her mouth. The broken strands fall back down into her bowl.

“See, we don’t need to struggle. We can compromise,” says the noodle woman “we’ll be so happy when your father comes home.

Oh, I miss him so much. Don’t you, Zulin?”

Zulin stands up from the table.

“Zulin—”

“I am going to bed, noodle woman,” says Zulin.

Zulin stares at the pale noodle face that quivers with sorrow.

“Alright, Zulin. But please, from now on call me mother,” says the noodle woman.

“No.”

That night and all the nights after, Zulin hears the noodle woman in her father’s room walking in circles, her feet sloshing on the thin floor. Right before falling asleep, Zulin considers in the back of her mind that the wet noises in the background may not be footsteps, but sobs. By the time Zulin wakes up the next morning, she has forgotten she ever thought such a thing.

History class this time. The history which is taught to Zulin is the history of the Xen. “You must never forget, children,” says Zulin’s history teacher “that we Xen are a noble people, descended from great

52

The Archipelago Rises

men whom we must honor in all our actions.” He talks about the early Xen’s aptitude for technologies: gunpowder, nail polish, discount coupon. He talks about the feudal wars and the great Xen emperors and their lifelong quests for true enlightenment. Every time he turns around and draws circles on the chalkboard, the girl behind Zulin pulls on her braid. Zulin clamps her teeth into her lips and does not say anything. While the teacher is facing the class, Zulin looks at the halfXen girl who always asks to sit in the front despite often clearly having no interest in what any of the teachers say to her. Zulin wonders, what is she seeing with her almond eyes? That her and my own eyes do not even resemble one another, does that mean that the ways we view the world are also so dissimilar?

“From our race directly descends the Nings and the Hannan, whose cultures, as you know, are derivative of our own,” says the teacher “but that is hardly the end of Xen influence in the world.

Even here—”

He turns and the girl behind Zulin pulls down harder. Zulin grits her teeth.

“And you must remember girls, that by growing up and marrying Xen men, you do your part in ennobling our ancestry by keeping our bloodline pure. All for the greatness of the Xen race.”

Something shifts in the air as he says those lines. Zulin sees something strange in the half-Xen girl. She squints hard at the teacher, the braidless girl, and as she does so Zulin feels that she begins to look more and more like a pure-blooded Xen.

“Sir,” the half-Xen girl has raised her hand “I’d like to protest.”

“Huh?” asked the teacher.

“Year in, year out, sir,” the girl stands and continues “you teachers tell us about the greatness of the Xen.” All of the class is staring at her now. “I just have to wonder, if the Xen are so cultured and important, if the Xen Country is so magnificent and divine, then what are all of us doing in this foreign land then? Why would we ever have left to begin with? And why do so few of us go back?”

53

Tomo XXX Bilang 2

The silence that follows her comment is so thick and infinite that the half-Xen girl picks up her things and sends herself to the principal’s office. As soon as she exits the room, the girl behind Zulin pulls on her braid one more time and Zulin yelps. The teacher turns his head at her, his face red as a rotten apple.

It is cold in the waiting room of the principal’s office. A television flickers a weather channel reporting on the upcoming arrival of the Xen Country. The half-Xen girl doesn’t look at Zulin and Zulin doesn’t look at the half-Xen girl; their mutual disregard for one another’s existence seems to be the only friendship that the two are capable of committing to one another. Other relationships have themes too.

Even the smallest. Between one stranger and another. Between people who share no blood and no history. Zulin wonders about the theme of her relation to this girl. She is still thinking about this when halfXen girl’s mother arrives.

How strange she looks, with baked clay lips and almond eyes like her daughter’s. Zulin watches the back of her head, her hair fanned out behind her, bobbing up and down through the crack between the door and the doorway. She talks politely to the principal with one hand gesturing and the other hand around her daughter’s shoulders.

The principal gives a hearty genuine laugh. The mother and daughter stand up and bow and take their leave.

As they exit, in walks the noodle woman, her skin glistening in the fluorescent light. The half-Xen girl’s mother gives her a smile as they walk past one another. Noodle woman stares for a moment and then furrows her brow, opens her mouth, and displays her teeth. The family of two walks past, into the long corridor at the end of which is the principal’s office, while noodle woman stops before Zulin and holds out her hand. Zulin gets up from the bench and walks behind the noodle woman into the principal’s office. She turns her head back one last time to catch a glimpse of the mother and daughter, and a thought comes to her about her papa’s other family. His other wife.

54

The Archipelago Rises

His other children. Zulin has never seen them, but she wonders, in the cold pit of her stomach, if they look anything like the half-Xen girl’s family. She even considers the possibility that the half-Xen girl’s family might even be the same family. What a sense of humor my magic man papa has then, she thinks to herself.

“Good morning, Mister Principal,” says the noodle woman.

“Erm. Hello. And you are?”

“I’m Zulin’s mother.”

The principal looks to Zulin with a surprised gape. Zulin shrugs.

“Is there a problem, Mister Principal?”

“Erm. So you are Miss Zulin’s stepmother—” “Mother. I said I was her mother.”

“Erm. Madame, I don’t know who you are—” “Zulin’s mother,” says the noodle woman, her voice returning to a calm white noise tone.

“Madame, that simply isn’t possible.”

Zulin shakes her head from side to side as subtly as she could manage, hoping the principal would catch on. He does so almost immediately after the noodle woman flies into a rage. Her hair uncoils into thick black whips of wheat and flour that cover the principal and Zulin.

“Why! What makes me so unfit to be a mother?”

The principal flails back in surprise. Zulin gets up from her chair and pulls the black noodles off her chest, then walks over to the noodle woman and pushes her to the ground.

“Mothers don’t have expiration dates.”

But even as she proclaims this lie, Zulin can hear the bitter laughter of the rats.

Zulin no longer dreams of floating. Zulin no longer dreams. Zulin no longer sleeps. Between the constant buzz of the Xen Country, which arrives in a matter of days, and the sorrowful pacing of the noodle

55

Tomo XXX Bilang 2

woman in the room next door, she has mastered the ancient Xen art of insomnia. She stays in her bed, curled to one side, then the other.

Then she sits up. Then she lays back down. Then up again. She gets up from the bed. Some nights she cooks and some nights she eats.

Some nights she goes out into the street and stares at the featureless sky. Some nights she lights incense for the ancestors but most of the time she doesn’t. She does not see the noodle woman all this time, but the damp noises from her father’s room become infinite in their constancy.

One night the telephone rings and Zulin knows it is her papa.

“I’ll be home the day after tomorrow,” he says, “deal with the golem for me, would you?”

Zulin says nothing at all. What she wants is to ask her papa to remind her how mother looked like. She had asked him this before and all he said to her was to go and stare at a mirror.

The next night, Zulin hears three knocks on the door. She opens the door and sees the silhouette of the noodle woman hunched over the table.

“Zulin…” says the noodle woman.

“Yes?” “I’m very hungry. Could you make me something to eat?”

The enlightenment-sound now fills up all silences in the ratpaper bungalow.

“Alright,” says Zulin, “let me turn on the lights.”

Zulin goes and switches the lights on. She looks back to the noodle woman. Rats, atom-shaped and scrimmaging. There are rats in the noodle woman’s hair, rats running up and down her stooped back, rats hanging from the ends of noodles that peel away from her face and her arms and her breasts, rats clawing on her glistening legs, rats shrieking and squirming and eating, eating, eating. Zulin is quiet.

“You know, Zulin,” says the noodle woman, her crackling voice now sounding like the warps in an old record, “I love your

56

The Archipelago Rises

father so much. And that strikes me now as strange because I truly only know him from the things in this house. His room. His clothing.

Those ancestors by the incense. That’s his father and your mother, yes? And well, I know him by you. I don’t know if you could ever know what it feels like to love something that is so distant and so ever present, but only in fragments. In scratches in the floor and vague, dreamy memories of an imagined history.”

Zulin closes her eyes. When she opens them, nothing has changed. She goes to the faucet and fills a pot with water. She lifts it onto the stovetop and leaves it to boil. The humming of the Xen country seems to frighten the rats, which gnaw mercilessly on the loose strands of the noodle woman. When the water has boiled, Zulin asks the noodle woman to come over to her. The noodle woman rises slowly, heavy with black bulbous rats, and walks over to Zulin with a calm smile on her face.

Zulin cups her hands around the noodle woman’s shoulders as she melts away into Zulin’s arms. The mass of white left behind is light and warm, though it writhes with hunger. Zulin deposits the noodles into the boiling water, and watches as one by one, the rats rise up to the surface, dead. She scoops them out with a soup ladle.

It is nearing dawn by the time Zulin feels that she has scooped out all the rats. She struggles to lift the pot off the flame and drag it over to her papa’s bedroom. She does not bother knocking, just pulling open the door and walking into the rice field, her hands gripping tightly at the pot. Outside, the sky is bright and round and full of the Xen Country.

Zulin’s papa comes home that night. He looks out into the rice field and thinks to himself, well look at that, well look at that. We’ll make a magic man out of her yet.

57

Tomo XXX Bilang 2

PAMELA JUSTINE LITE

Missed Conception graphite on paper

58

Malate Literary Folio

CHRISTEL KIMBERLY CANTILLAS

Vocabularies The man who forgot father is both noun and verb sits in front of his TV. His calendar is out of date; (Daughter is lost in his vocabulary) his orphan has kept count of the days since home meant v. occupy; n. hollow rooms.

Her first word was Papa.

She scans the photo albums left in the living room for meaning. She finds faded pictures, some melted by moisture.

One day it will be clear to her: language is not defined.

59

Tomo XXX Bilang 2

CHRISTA DELA CRUZ

Parang Pelikula* May inspirasyon ng tulang “The Quiet World” ni Jeffrey McDaniel

“I’m just a girl standing in front of a boy asking him to love her,”

nakayukong bulong ni ni Sarah kay Bianca habang pareho silang nakatayo sa pambabaeng bahagi ng MRT. Napatigil ang kausap. Isang istasyon na lang, North Avenue na. Naisip niyang tumahimik na lang hanggang makababa, hindi dahil baduy, hindi dahil hindi naman siya “boy,” at lalong hindi dahil wala siyang alam na linyang isasagot.

Ang totoo’y naging madali kay Bianca Castillo ang pagsunod sa batas mula nang ipinag-utos ng pamahalaan na maaari na lamang magpahayag ng mahahalagang saloobin o magsabi ng mahahabang pangungusap gamit ang linya sa mga pelikula. Mahilig siya sa panonood ng sine at kumuha ng kursong Communication Arts sa La Salle. ID 103 siya pero umabot ng anim na taon sa kolehiyo. Para sa kanya, okay lang na tumagal ang pag-aaral dahil marami naman siyang natutuhan sa loob at labas ng klasrum. Kayang-kaya niya ang mga tirada mula umaga hanggang gabi kung kinakailangan: “You know what they put on French Fries in Holland instead of ketchup?” kung

60

Malate Literary Folio

agahan at “In dreams, emotions are overwhelming” bago matulog.

Katulad ng mga kasabayan, umaapaw ang portable HD niya ng mga luma at banyagang pelikula—salamat sa mga diyos ng BitTorrent. Sa pagkahilig na ito’y pinangarap niyang bumuo ng sariling pelikulang katutuwaan ng mga tao at gumawa ng mga linyang gustong i-quote ng lahat na siyempre dati’y naka-MLA format pa. Ngunit mula noong maipatupad ang bagong batas, hinuhúli na ang mga direktor, manunulat, makata, at iba pang alagad ng sining kapag maglalabas sila ng mga bagong likha na lumalabag sa restriksyon. Isa pa, mula noong ipinawalang bisa ang Intellectual Property Code of the Philippines, kanya-kanya na lang sa panggagaya ang mga tao. Kaysa gumawa ng chopsuey o halo-halo na umaapaw sa mga gasgas na linya, marami ang namasukan sa mga opisinang may 9-5 na oras at hanay-hanay na mga lamesang magkakamukha. Ikinatuwa naman ito ng Presidente dahil hindi na niya kailangang magdagdag ng tao sa MTRCB at pwede na ring tanggalan ng budget ang NCCA, CCP, at iba pang ahensiyang pangkultura. Mas maraming pera ang maitutuon sa ibang proyekto ng gobyerno (hashtag AlamNa). Ikinatuwa rin ito ng simbahan dahil natigil na ang kung anu-anong art-art daw na hindi naaayon sa turo ng diyos nila.

Ganyan na ganyan ang nangyari sa ating mga bida. Pareho sila ngayong nakaharap buong araw sa kanya-kanyang computer at nagsusulat para sa isang outsourcing company sa Makati. Nakakapagusap na lang sila kung gabi habang bumibiyahe hanggang dulo ng MRT. “Girl meets boy, that’s a safe beginning.”

Sa pagkakataong ito, girl meets girl, problema lang ay wala naman masyadong gano’ng mga pelikula, lalo sa lokal na sinehan. Kung meron man, halos isang linggo lang ipalalabas sa iilan lang na lugar.

Isang beses sa isang taon lang naman ang Cinemalaya, CineFilipino, Cinema One Originals, at iba pang ka-art-an na sine. Siguro kung may gano’n sa Metro Manila Film Festival (at, sa wakas, ay naka-move on

61

Tomo XXX Bilang 2

na ang lahat sa Enteng Kabisote/Panday/Shake, Rattle, and Roll 1, 2, 3, 4,…1 Million), malamang na-censor na agad kahit noon pang hindi lumalabas ang bagong batas. Kaya kahit ang mga relasyong same-sex ay ginagamit ang mga linya ng mga nakagisnan na nating mga palabas.

Pareho lang naman siguro ang epekto ng “mahal na mahal kita at ang sakit sakit na” kung Popoy-Basha, Basha-Basha, o Popoy-Popoy.

Pareho lang na masakit (hashtag laslas), este, umiikot sa pag-ibig.

Unang nagkausap ang ating mga bida nang magkasabay sila papuntang istasyon ng MRT sa Buendia. Taga-Quezon City si Bianca at taga-Las Piñas naman si Sarah. Pero sa gabing iyon, nagdahilan si Sarah na pupunta rin naman siyang Trinoma kaya mabuting sabay na silang mag-tren.

“You had me at ‘hello’,” paunang sabi ni Sarah.

Namula si Bianca, nag-blush kumbaga. Kahihiwalay lang niya sa kasintahang photographer nang mahuli niya itong may kasamang iba. Ang girlfriend naman niya bago iyon ay nakipagbreak dahil ayaw ng commitment. Para siyang si Ramona Flowers na may “League of Evil Exes.” Kaya ngayon, mag-isa na naman siya at ayaw muna ng relasyon.

Sa kabila nito’y naisip niyang wala namang masama kung magdate-date muna sila ni Sarah lalo’t papalapit na ang Araw ng mga Puso.

Sabi nga ni Forrest Gump o ng nanay ni Forrest Gump kay Forrest Gump, “Life is like a box of chocolates, you never know what you’re gonna get.” Iba siguro ang pinapatungkulan ng linyang iyon, pero para kay Bianca, gusto lang naman niya ng isang kahon ng tsokolate.

Bago pa ituloy ni Sarah ang sasabihin, pinangunahan na siya ni Bianca ng “Listen, I appreciate this whole seduction scene you’ve got going, but let me give you a tip: I’m a sure thing. OK?” “I love that you get a little crinkle in your nose when you’re looking at me like I’m nuts.”

Mula noon ay araw-araw nang inihahatid ni Sarah si Bianca sa Quezon City. Pagpatak ng ala-singko, sabay nilang papatayin ang

62

Parang Pelikula

computer. Naging madali ang lahat noong simula para sa dalawa.

Pareho nilang hilig ang panonood ng sine kahit paulit-ulit na ang mga ito dahil nga wala nang bagong mga kuwentong lumalabas. Kapag Linggo, nagkikita sila sa istasyon ng Shaw na nasa tapat ng Shangri-La na madalas ay may libreng pagpapalabas ng mga lumang pelikula. Si Sarah galing Taft Avenue, si Bianca galing North Avenue.

Isa pa’y napukaw ng talino ni Sarah si Bianca. Lasalista si Sarah Aguilar. Magkabatch sila ni Bianca pero natapos niya ang kursong Literature sa loob lang ng tatlong taon. Tinuloy-tuloy pa niya ang pagaaral hanggang makatapos ng Master of Fine Arts sa Creative Writing.

Panay din ang pagtanggap sa kanya sa mga palihan sa loob at labas ng bansa. Natigil lang ang lahat ng ito nang naipasá ang bagong batas.

Dahil na rin isang romantiko, madalas na nagpapadala ng Instant Message si Sarah kay Bianca: “You should be kissed and often, and by someone who knows how” o kaya “I would rather have had one breath of her hair, one kiss from her mouth, one touch of her hand, than eternity without it” o kaya “Your eyes are the sweetest stars I’ve ever seen.” Napapangiti na lang si Bianca sa tuwing maririnig ang beep ng kanyang Messenger, parang beeper lang.

Minsan naman, nag-iiwan si Sarah ng paboritong inuming Starbucks ni Bianca sa kanyang mesa. Syempre, lalagyan niya ito ng Post-it: “Hey, how about, oh, how about some coffee or, you know, drinks or dinner or a movie for as long as we both shall live?”

Nagpapadala rin si Sarah ng mga bulaklak sa cubicle ni Bianca.

Karaniwan na ang mga bagay na ito pero hindi baduy, hindi rin keso. Ano pa nga ba ang puwedeng gawin ng isang taong umiibig?

Di ba nga ang sabi sa Beauty and the Beast, “Well, there’s the usual things: flowers, chocolates, promises you don’t intend to keep.” Hindi kasali ‘yung huling bahagi siyempre, yata, sana.

“Why so serious?”

Tuluyan na ngang naging malapít ang dalawa sa isa’t isa at nag-aalala na si Bianca. Hindi naman niya ito binalak. Ayaw muna

63

Tomo XXX Bilang 2

niya ng relasyon, ayaw niyang masaktan na naman. Hindi ba’t gusto lang nga niya ng “box of chocolates” ni Forrest Gump? Matagal nang tapos ang Araw ng mga Puso at nakaiwas na rin siya sa Samahan ng Malamig ang Pasko pero araw-araw pa rin silang nagpapalitan ng mga matatamis na linya ni Sarah.

Isang araw na sabay dapat silang uuwi, nagpasya muna si Bianca na lumayo. Wala munang kape, bulaklak o tsokolate. Wala munang pelikula.

Basang-basa si Sarah habang nag-aantay sa lobby. Bumili muna kasi siya ng tsokolate para kay Bianca nang biglang umulan paglabas niya ng opisina.

“Bian, nasa taas ka pa?” Send.

“Ay, nasa Cubao ako.”

“Ah, akala ko sabay tayo uuwi.” Send.

“Undertime. Hindi ko ba nasabi?”

“Hindi eh.” Send.

“Nakipagkita kasi ako sa kaibigan ko.”

“Gano’n ba?” Send.

“Text na lang kita pag pauwi na ako.”

“Sige.” Send.

“Bukas hindi ko rin sigurado kung sabay tayo.”

“Sige.” Send.

“Ingat ka pauwi.”

“Sige.” Send.

“Galit ka ba?”

“It’s because I like you I don’t want to be with you.”

Pang-Friendster ang status ni Bianca “It’s Complicated,” gusto na ayaw. Siguro nga’y diyan nagsimula ang panlalabo sa mga relasyon ng mga tao. Sa paiba-iba ng panahon at paiba-iba ng social networks mula Friendster, Facebook, at Google+, nagkakaroon na ng maraming depinisyon ang status, este, pag-ibig. Nandiyan ang ka-ONS (One Night Stand), ka-MU (Mutual Understanding), FuBu (Fuck

64

Parang Pelikula

Buddy), exclusively dating, open relationship, sila na hindi sila (hashtag G2B), at kung anu-ano pang termino na sa huli ay iisa lang naman ang pinaghuhugutan—puso.

“We’ve been like Sid and Nancy for months now.”

Araw-araw pa rin namang nagkikita sina Bianca at Sarah sa opisina pero hindi sila nagpapansinan. Minsan, nagkasalubong sila sa pantry, nagkatitigan ng ilang segundo pero hindi pa rin nag-imikan.

Parang eksena sa isang pelikula: slow-mo lahat ng ka-opisinang naglalakad sa paligid, tumugtog ang isang piyesa ni Regina Spektor, tapos salitan ang close up ng camera sa mga bida. Si Bianca na ang umiwas ng tingin at naglakad palayo, sabay fade out sa linyang “You are my sweetest downfall.”

“I don’t want to lie. I can’t tell the truth. So it’s over.”

May isang hapong nakita ni Sarah si Bianca na may kasamang iba. Hindi muna ito pinansin ni Sarah. Ano nga ba ang karapatan niya? Matagal na silang lumalabas pero ni hindi naman nila sinabing exclusive sila.

Kinagabihan, sunod-sunod ang Wall Posts ng isang babae sa Facebook ni Bianca. Puro Youtube trailers ng mga biopic tulad ng Howl, Wilde, at Frida. Napabuntong-hininga na lang si Sarah at inilagay niyang status ang linyang “You fall in love with people’s minds. I’m going to lose you.” Hindi pa naman siguro siya naka-hide sa Facebook Feeds ni Bianca, yata, sana. Basta hindi pa siya nakaunfriend o naka-block.

“Tell her that you love her. You’ve got nothin’ to lose, and you’ll always regret it if you don’t.”

Katulad ng mga eksena sa pelikula na may sawing bidang lalaki na kasamang umiinom ang mga kabarkada o kaya may sawing bidang babae na kasamang kumakain ng ice cream ang mga kaibigan, nagpakalango sa Red Horse si Sarah kasama ang mga orgmates

65

Tomo XXX Bilang 2

niya nung kolehiyo. Sa gitna ng pagkampay, iisa lang ang sinasabi ng kanyang mga kaibigan: kailangan na niyang magtapat.

Hindi magaling sa harapang pag-uusap si Sarah lalo pa kung seryosong bagay katulad nito. Hindi naman dahil walang laman ang kanyang utak at lalong hindi dahil may kakulangan siya sa wika.

Basta lang nauutal siya lalo pag marami siyang gustong sabihin. Ito ang idinadahilan ni Sarah sa pagkuha niya ng kurso sa panitikan. Sa pagsusulat ay may namamagitang papel na nagiging daan para sa kaayusan ng kanyang mga iniisip.

“Love is the hardest thing in the world to write about. It’s so simple. You’ve got to catch it through details. Like the early morning sunlight hitting the grey tin of the rainspout in front of her house.

The ring of the telephone that sounds like Beethoven’s Pastorale. A letter scribbled on her office stationary that you carry around in your pocket because it smells like all the lilacs in Ohio,” mahabang payo ng isang kaibigan na malamang lasing na dahil kung anu-ano na ang sinasabi. “You must write your first draft with your heart. You rewrite with your head,” naman ang sabi ng isa na para bang susulat ng nobela si Sarah. Napainom ang ating bida ng serbesa, bottoms up.

“As far as I’m concerned, the Internet is just another way of being rejected by women.”

Gaya na rin ng payo ng mga kaibigan, nagpadala ng liham si Sarah kay Bianca sa pamamagitan ng email. Matagal nang walang kartero at matagal na ring sarado ang post office sa Lawton. Mahaba ang naisulat niya, umabot pa nga ng sampung pahina sa Microsoft Word. Ginawa niyang double-spaced na parang burador ng manuskrito sa palihan para madaling basahin. Para makasunod pa rin sa batas, sinimulan niya sa linyang: “There’s a lot I don’t understand about life.

You meet thousands of people, and then you meet one person, and your life is changed forever.” Para mapagaan nang onti, sa bandang gitna’y nilagyan niya ng “The best thing you can do is find a person who loves you for exactly what you are. Good mood, bad mood, ugly,

66

Parang Pelikula

pretty, handsome, what have you, the right person will still think the sun shines out of your ass. That’s the kind of person that’s worth sticking with” na mula sa palabas na madalas nilang panoorin sa laptop.

Sa huli’y sinabi niya ang “Sure is for people who don’t love enough.” Hindi siya sigurado kung anong kahihinatnan nila ni Bianca, hindi niya sigurado kung tatanggapin siya ni Bianca, hindi siya sigurado kung magtatagal sila ni Bianca. Mahal niya si Bianca.

Walang sagot si Bianca.

Gabi-gabi’y inaabangan niyang mag-online sa Skype, Facebook, o kahit YM. (Oo, ginagamit pa rin nila ang Yahoo!) Pero hindi niya nakikita ang kulay asul na letter S, ang berdeng bilog, o ang nakangiting dilaw na mukha sa tabi ng pangalan ni Bianca. Alam niyang naka-Invi lang dahil lumalabas naman sa Facebook na “Bianca Castillo is playing The Sims Social.” Bago pa iyon ay merong “Bianca Castillo is playing Farmville.” Sunod-sunod din ang mga RT at #hashtag ng account niyang @biancastillo sa Twitter. Panay din ang reblog niya sa mga kyut na kyut na larawan ng mga pusa, kuneho, aso, ibon, panda, at kung anu-ano pang Poncio Pilato sa Tumblr.

“Only unfulfilled love can be romantic.”

Nag-emo-emohan na nga ang ating bida at lumipat pa sa isang kumpanya sa Eastwood. Tuwing nasa biyahe siya sa MRT mula Taft hanggang Cubao, nakasalpak ang kanyang earphones na tumatangis sa tugtog ng Death Cab for Cutie, Bloc Party, at Snow Patrol. Kulang na lang ang hoodie sa kanyang band shirt at Chucks, kumpletongkumpleto na ang emo get-up. Hindi lang niya magawa dahil tag-init na, hassle na mag-jacket.

“I’ve always found that writing comes from a great inner pain” ang sinabi ni Barton Fink sa kanyang biopic. Kung hindi siguro hinuhuli ang mga makatang naghahabi ng mga bagong imahen, ilang koleksiyon na ang nagawa ni Sarah. Ilang palihan na rin siguro ang kumatay sa kanya dahil sa kawalan ng pagtitimpi ng kanyang mga salita.

Lalo pa siyang naglungkot-lungkutan nang paulit-ulit niyang

67

Tomo XXX Bilang 2

pinanonood ang Serendipity na paborito niya noong high school.

Maliban sa crush niya si Kate Beckinsale at gustong-gusto niyang titigan ang nakabibighani niyang mukha, umaasa si Sarah na maging katulad niya si Sara Thomas. Umaasa siyang magkukrus ulit ang landas nila ni Bianca—magkakasabay sa isang elevator, magkakapareho ng kukuning libro sa bookstore, o magkakasalubong sa MRT. “But there’s always a fork in the road at some point.”

Sabado ng gabi, binabagtas ni Sarah ang EDSA mula istasyon ng Taft hanggang istasyon ng North Avenue. Tulad ng mga nakaraang Sabado, magdamagang inuman ng mga kaibigan ang pupuntahan niya.

Emo-emo-han nga, hindi ba?

Sabado ng gabi, binabagtas ni Bianca ang EDSA mula istasyon ng Taft hanggang istasyon ng North Avenue. Mula nang naghiwalay sila ni Sarah, iba’t ibang babae na ang nakilala niya. Papalit-palit.

Katulad ngayong gabi, nagpalipas siya ng maghapon sa apartment ng isang na-i-date.

Dahil nga Sabado ng gabi, punong-puno ang loob ng tren, para silang mga sardinas sa loob. Siksik lang nang siksik bawat istasyon: mga commuter sa Magallanes, mga nag-shopping sa Ayala, mga nagovertime sa Buendia, mga nakiluksa sa Guadalupe, mga namalengke sa Boni, mga nagsine sa Shaw, mga nag-mall sa Ortigas, at mga pulis sa Santolan. Pagdating sa Cubao, parang basong umapaw ang tren nang naglabasan ang marami sa mga pasahero. Palibhasa’y nasa lugar na iyon ang iba’t ibang terminal ng bus, jeep, at FX papunta sa iba’t ibang dako ng siyudad hanggang sa mga probinsiya.

Kasabay rin ng paglabas ng mga tao, nagkaabot ng tingin mula sa magkabilang dulo sina Bianca at Sarah. Parang pelikula na naman: slow-mo lahat ng natirang pasahero, tumugtog ang isang piyesa ni Joshua Radin, hangang magsalitan ang close up ng camera sa mga bida. Sa pagkakataong ito, lumapit si Sarah kay Bianca pagdating sa linyang “You are the one I’ve been waiting for today.” Kasinglamig ng bakal na poste ang kanyang kamay sa paghawak niya dito, umabot

68

Parang Pelikula

na nga ata ang lamig sa kanyang batok.

GMA-Kamuning. Quezon Avenue. Pareho silang nakatayo sa pambabaeng bahagi ng MRT at kaharap niya si Bianca,”I’m…I’m… just a girl standing in front a boy asking him to love her.”

Hindi ito isang pelikula.

______________ * Pasintabi na lang sa mga direktor at manunulat ng Notting Hill, Pulp Fiction, Science of Sleep, Sunset Boulevard, One More Chance, Jerry Maguire, Scott Pilgrim vs. The World, Forrest Gump, Pretty Woman, When Harry Met Sally, Gone With the Wind, City of Angels, Moulin Rouge, You’ve Got Mail, Beauty and the Beast, Dark Knight, Finding Nemo, 500 Days of Summer, Closer, Henry & June, Love Actually, The Lost Weekend, Finding Forrester, Love & Other Drugs, Juno, Imagine Me & You, Vicky Christina Barcelona, Barton Fink, Serendipity, 28 Days, Markang Bungo, at Apollo 11. “Trabaho lang, walang personalan” dahil “Houston, we have a problem!” Ayoko pa kasing makulong.

69

Tomo XXX Bilang 2

JESSICA PAULINE LOPEZ

Staccato 70

Malate Literary Folio

VYANKA XANDRA VELASQUEZ

Pagkabuhay

Noong dumating ang mahiwagang bughaw at berdeng ilaw ay nasa

harap si Ruia ng kaniyang kabalyete. Ginagaya niya ang hitsura ng kalahatan ng siyudad na hindi pa niya naaapakan ang mga kalsada: ang himpapawid na hinahati ng mga gusali na tinutuldukan naman ng mga patay-buhay na ilaw ng alitaptap na ikinulong ng mga tao sa isang bote at ginawang bumbilya at inilagay sa kani-kanilang bahay. Dalawampu’t limang taon nang nakikita ni Ruia ang tanawing iyon sa kaniyang silid, kinakwadrohan ng kaniyang bintana. At sa tuwing nakikita ng dalaga ang tanawin ay napapapunta siya sa kaniyang kabalyete’t kambas.

At noong gabing iyon, ibang tanawin ang nakita ni Ruia.

Nagpista ang kaniyang mga mata nang makita ang siyudad na naliligo sa mahiwagang ilaw—lalo itong kuminang sa kaniyang paningin.

Tinignan niya ang pag-agos ng bughaw at berde sa mga gusali’t sa mga kalye ng siyudad, at ninais niyang makuha sa kaniyang kambas ang kagandahan ng piyesta ng mga ilaw.

At sa kalagitnaan ng pagguhit ni Ruia ay nakarinig siya ng

71

Tomo XXX Bilang 2

isang sigaw.

Ang sigaw ay nawala. Naging pagngawa.

Narindi ang mga tainga ni Ruia. Ito ang pinakamalakas na tunog na narinig niya.

Sa buong buhay ni Ruia ay naisapuso niya ang turo ng mga magulang (na magkasabay namatay kamakailan lamang sa isang aksidente nang sinubukang bumaba ng bundok, kung saan sila’y natagpuan na may dugong tumutulo mula sa tainga pababa sa pisngi).

Ang sabi nila, huwag na huwag kang mag-iingay.

Katahimikan ang ninais ng mga magulang ni Ruia, ngunit gusto pa rin nilang makita ang nangyayari sa nayon. Kaya’t sila ay nagtayo ng bahay sa tuktok ng bundok, kung saan makikita nila ang nangyayari sa lahat ng sulok ng siyudad nang hindi naririnig ang ingay nito. Nasunod ang kagustuhan ng mga magulang ni Ruia.

Minsan ay nakikita ni Ruia ang mga magulang, kaharap ang isa’t isa, bumubuka ang kanilang bibig, ngumingiti, ngunit walang tunog na lumalabas sa kanilang mga labi. Hindi naiintindihan ni Ruia kung ano ang kanilang sinasabi. Kaniya lamang naririnig at naiintindihan ang mga magulang sa tuwing ang mga ito’y nakatingin sa kaniya habang nagsasalita. Saka niya nararamdaman ang ihip ng hangin sa kaniyang tainga, at naririnig ang boses ng kaniyang mga magulang.

Noon naintindihan ni Ruia ang paraan ng pamumuhay ng kaniyang mga magulang at ng hangin na dinadala ang mga salita sa dapat makarinig nito. Nakalakihan na niya ang turo. Kaya’t kailan man ay hindi nag-ingay si Ruia, maliban na lamang tuwing magsasalita, at siya’y nagsasalita lamang kapag siya’y kinakausap.

Namuhay sila nang silang tatlo lamang. Ang kaniyang tatay ay nagtatanim at nag-aani ng mga prutas at gulay sa kanilang paligid. Ang kanilang mga damit ay gawa sa sinulid na galing sa dahon na hinahabi ng kaniyang nanay.

Ang buhay nila ay tahimik lamang.

Kaya sa pagkakaistorbo ng ingay kay Ruia mula sa kaniyang pagmumuni-muni, mula sa kaniyang katahimikan, mula sa kaniyang

72

Pagkabuhay

kabalyete at kambas, ay ninais niyang lapitan ang mga ngumangawa at ipakita ang importansya ng katahimikan, at siya’y makabalik na sa kaniyang bahay, at sa kaniyang pagguhit. Kaya iniwan ni Ruia ang kaniyang kambas, suot lamang ang bistidang puti na isa sa mga huling hinabi ng kaniyang nanay.

Hindi nahirapan si Ruia malaman kung saan nanggagaling ang ngawaan. Palakas nang palakas ang mga mabababa’t matataas na boses sa bawat hakbang ni Ruia palabas ng kaniyang kwarto, ng kaniyang bahay, pababa ng bundok.

Kumirot na ang kaniyang tainga, pero pinagpatuloy pa rin ni Ruia ang pagbaba ng bundok. Hanggang sa naka-apak siya sa siyudad sa unang pagkakataon.

Nakarating siya sa unang kalye ng siyudad, kumanan sa pangalawa, sa panglima, kaliwa sa panglabing-lima. At sa pagtahak niya nito, nakarating siya sa pinagmumulan ng ingay ng ngawaan.

Isang maliit na bahay na bukas ang pinto na pinapakita ang mga likod ng mga taong nakaputi.

At dito unang nakita ng dalawampu’t limang taong si Ruia ang disiseis na si Yilbert Qo.

Sa kabila ng dami ng tao at ingay ng paligd ay lumapit si Ruia sa binata na nasa kahoy-kahon nitong bahay na habang buhay na niyang tirahan, napalilibutan ng mga puting bulaklak na nagsasabi ng mga dalamhati ng mga kamag-anak, kaibigan at kakilala na mga nakaputi’t nakapaligid sa katawan ng binata. At sa oras na iyon, nabighani si Ruia sa matulis na ilong, manipis na nakangiti na labi, mahabang mukha, at maputing balat ng binata. Ninais ni Ruia na iguhit sa kaniyang kambas ang kagandahan ng taong kaniyang tinititigan. Ninais niyang manatili sa mundong ibabaw ang kagandahan ng binata.

Nagsalita si Ruia nang hindi siya ‘di siya kinakausap.

“Anong pangalan niya?” tinangay ng hangin ang maliit na boses ni Ruia.

“Siya ang aming Yilbert Qo,” sagot ng nag-iisang babaeng nakarinig. Ang kaniyang pulang buhok ay kasing haba ng kaniyang

73

Tomo XXX Bilang 2

puting bestida na abot hanggang sa kaniyang talampakan. Ang mukha niya’y unti-unting kumukulubot sa pagbago ng liwanag.

“Anong nangyari sa kaniya?” sabi ni Ruia.

“Tinitigan niya ang mga bughaw at berdeng ilaw habang naglalakad sa kalye. Hindi niya nakita ang dumarating na sasakyan.

Kaya’t heto, ang aming Yilbert Qo, nakaburol. Disiseis lamang at wala nang hininga. At mamaya, sa pagsikat ng araw, siya’y nasa lupa na ng mga yumao.”

At sa sandaling iyon, kahit na malakas ang mga ngawa ng mga kamag-anak, kaibigan, at kakilala ni Yilbert Qo ay hindi na ito narinig ni Ruia. Ang kaniyang tainga, bibig, ilong, at pakiramdam— lahat ng kaniyang pangdama ay nagsara, at ang kaniyang mga mata lamang ang nanatiling nakabukas, nakatingin, pinagpi-piyestahan ang mukha ni Yilbert Qo: ang matulis na ilong, manipis na nakangiti na labi, mahabang mukha, at maputing balat ng disiseis na binata.

Ginustong bumalik ni Ruia sa kaniyang kwarto, sa kaniyang kambas at kabalyete, sa kaniyang obra, ngunit hindi kaya ng kaniyang paa na gumalaw, o ng kaniyang mga mata na ialis ang titig sa mukha ni Yilbert Qo.

“Isang matalinong bata siya. Sayang, maganda sana ang kinabukasan niya. Mahilig siya kumuha ng mga larawan. Hanggang sa huling sandali, ninais niyang makuha ang kagandahan ng langit at ng ilaw nito.

“Ninais pa namang niyang maging direktor ng mga pelikula, maging alagad ng sining, mapunta sa iba’t ibang bansa. Sayang, lahat ng iyon, hindi na matutupad.”

At sa bawat pag-uusap ng mga nakakakilala kay Yilbert Qo ay lalong nabibighani si Ruia sa kaniya. Nakatitig siya sa binata at naisip niya na sana ito’y biglang huminga — na para bang narinig ng hangin ang hiling ni Ruia, at nagkaroon ito ng kakayahan na pahingahin muli ang binata na nasa kahoy-kahon na nitong tirahan—at sa paghinga’y mawalan muli ng hininga sa pagkakita sa kaniya, suot ang puting bistida, at mabuhay muli para sa kaniya.

74

Pagkabuhay

“. . . laging nakikipag-laro sa mga pinsan. . .”

“. . . tahimik lang. . .”

“. . .magaling magluto. . .”

“. . .maginoo. . .”

Naisip ni Ruia ang maaring buhay kasama si Yilbert Qo. Si Ruia’y guguhit, hanggang sa dumaan si Yilbert Qo sa kaniyang bahay na nasa tuktok ng bundok. Dadalhin ni Yilbert Qo ang kaniyang kamera, kukunan siya ng mga larawan, ipagluluto siya, sila’y kakain, mag-uusap tungkol sa mga nangyari sa eskwela ni Yilbert, tatawa, tatahimik, mag-uusap, at tatawa muli. Sila’y uupo sa sopa, magkayakap, hanggang sa makatulog.

Isang kawalan na kasing lalim ng kalawakan ang naramdaman ni Ruia. “Yilbert Qo.” Sinabi niya. Tinawag niya. Sa taong nakahimlay.

Sa hangin. Sa mahiwagang bughaw at berdeng ilaw na kumuha sa binata. Sa kalangitan. Sa kalawakan. Umaasa siyang maririnig ng kaluluwa ni Yilbert Qo, at ang binata’y bumalik muli sa mundo, sa mga kamag-anak, kaibigan, at kakilala niya. “Yilbert Qo.” Bulong muli ni Ruia.

Ang narinig lamang ng dalaga ay ang mga ngawaan ng mga taong nakaputi. Hinayaan niyang marinig ng mundo ang pag-iyak sa pagkawala ni Yilbert Qo.

Si Ruia’y bumalik na lamang sa kaniyang bahay. Sa bawat yapak ng kaniyang talampakan sa sementong kalye ay inisip niya ang mukha ng binata, ang pagkawala nito, at paano kung sila’y nagkita nang mas maaga, kaninang umaga, habang siya’y gumuguhit sa labas, at si Yilbert Qo’y tumitingin sa mahiwagang ilaw na sinabog ng kalawakan.

Sa bawat baka-sakali ni Ruia ay katumbas ay isang patak ng luha.

Hindi nga kayang buhayin ng hangin si Yilbert Qo, ngunit dinadala pa rin ng hangin ang mga salita sa tainga ng dapat makarinig.

Ang pagtawag ni Ruia kay Yilbert Qo ay binitbit ng hangin pataas sa kalangitan, lagpas sa mga bughaw at berdeng ilaw, sa kalawakan, at sa kawalan, kung nasaan ang kaluluwa ni Yilbert Qo na lumulutang-

75

Tomo XXX Bilang 2

lutang sa gitna ng mga dilaw at puting ilaw ng mga bituin. Narinig niya ang tawag ng isang babae, “Yilbert. Yilbert Qo.” Matatapos na ang gabi. Nakahiga si Ruia, nakatingin sa huling liwanag ng mga bughaw at berdeng ilaw sa kalangitan. Ang kaniyang kamay ay dumapo sa kaniyang mga mata, pinunasan ang kaniyang mga luha at napadpad pababa sa kaniyang leeg, sa kaniyang dibdib, sa ilalim ng kaniyang puting bistida, at papunta sa kaniyang pagkababae, na untiunting nagdala sa kaniya sa kalawakan, lagpas sa bughaw at berdeng ilaw, hanggang sa nawala na ang hangin sa kaniyang baga, at nakita niya, sa dilaw at puting ilaw sa kawalan, ang kaluluwa ni Yilbert Qo.

“Ikaw ba ang tumatawag sakin?” tanong ni Yilbert.

“Oo. Oo, ako nga.”

“Bakit?”

“Gusto kitang makasama.”

“Hindi na maaari. Ako’y nasa kawalan na. Ako’y wala na.”

“Sasamahan kita dito.”

“Hindi maaari. Kailangan mong bumalik.”

“Hindi ko kailangan bumalik.”

“Lugar lamang ito ng mga nawala. Alam mong hindi ka pa nawawala,” lumipad papalapit ang binata kay Ruia. “Marami ka pang gustong makita sa mundo. Sana nga lang nagkita tayo bago ako napunta dito. Ano ang pangalan mo?”

“Ruia.”

“Masaya pa rin ako kahit na dito lamang tayo nagkita, Ruia.”

Ngumiti si Yilbert Qo kay Ruia, at ang ngiti ni Yilbert Qo ang nagbalik ng hininga sa dalaga.

Bumangon ang dalaga sa kama at binalikan ang kabalyete at kambas.

Sinimulan niyang iguhit ang mukha ng binata. Hindi niya maalala.

Para kay Rreuno Velasco 76

Malate Literary Folio

MAE ANNE RABINO

Bukas

graphite on paper

77

Tomo XXX Bilang 2

PATRICIA MARIE BERNASOR

Returning Memories are not ashes given out to sea.

The breeze will blow them back, making your eyes red.

Bury them at the beach; make sand castles over them— let the sand clump between your fingers and toes.

78

for my lolo

Malate Literary Folio

JOSEPH MALABANAN

Unsettle paper twine on wood

79

ERRATA

N

ais iwasto ng Malate Literary Folio ang sumusunod na pagkakamali sa Tomo XXX Bilang 1: Si Marie Elizabeth Savillo ay hindi naisali sa mga pangalan ng mga senyor na patnugot.

Ang likhang-sining ni Julio Diego Ibarra na pinamagatang “Torrent” ay nagkamaling nailathala. Ang wastong bersyon nito ay matatagpuan sa susunod na pahina.

Ang ginamit na medyum sa likhang-sining ni Pamela Justine Lite na pinamagatang “Sukab” ay mixed media on paper.

Ibig naming humingi ng paumanhin sa mga naapektuhan ng nasabing pagkakamali.

xi

Tomo XXX Bilang 2

JULIO DIEGO IBARRA

Torrent graphite on paper

xii

PASASALAMAT Nais pasalamatan ng Malate Literary Folio ang mga sumusunod—mga kaibigan, kapwa manunulat, at mga mangingibig ng sining.

Dr. Lakangiting Garcia; Dr. Josefina Mangahis at ang Departamento ng Filipino; Dr. Dinah Roma-Sianturi at ang Department of Literature; ang Bienvenido N. Santos Writing Center; Mr. Phillip Kimpo Jr., at ang Linangan ng Imahen, Retorika, at Anyo (LIRA); Mr. Nemesio Nemiranda, Mr. Dominador Jacolbe, Mr. Ateneo Sta. Ines, Ms. Ana Katrina Ocol, Pinto Art Museum, Blanco Family Museum, Balaw Balaw Restaurant and Gallery, at ang Nemiranda Arthouse; Dr. Marjorie Evasco, Mr. Jerry Gracio, Mr. Eros Atalia, Mr. John Torralba, at ang Bluroze Farm; Carlos Castaño, Extrapolation, Nights of Rizal, Merx and the Mafiados, Ms. Lorie Barrios, at Barries Resto Bar; Mr. Carlomar Arcangel Daoana, Mr. Joey Baquiran Jr., Mr. Paolo Marko Manalo, Mr. Jimmy Domingo, Mr. Leanne Jazul, Ms. Susan Lara, Mr. Angelo Lacuesta at Mookie Katigbak-Lacuesta; Ms. Ipat Luna, Mr. Howie Severino, at ang Sev’s Café; Ms. Christa de la Cruz; Ang Pahayagang Plaridel, The Lasallian, Green & White, Green Giant FM, at ang Student Media Council; Dean Fritzie Ian Paz-De Vera, at ang Office of Student Leadership Involvement, Formation and Empowerment; Mr. Randy C. Torrecampo, Ms. Joanna Paula Queddeng, Mrs. Ma. Manuela S. Agdeppa, at ang Student Media Office; Mr. Mon Mojica, Mrs. Myrna Mojica, at ang MJC Press Corporation.

At higit sa lahat, sa mga kasapi’t kaibigan ng Malate Literary Folio, noon at ngayon.

xiv