Malate Literary Folio tomo XXXIV bilang 1

MALATE LITERARY FOLIO

TOMO XXXIV BILANG 1

Ang mga nagwagi sa ika-31 at ika-32 na dlsu annual awards for literature

at ika-6 at ika-7 na dlsu annual awards for visual arts

MALATE LITERARY FOLIO Tomo XXXIIV Bilang 1 Karapatang-ari Š 2018

A

ng Malate Literary Folio ang opisyal na publikasyon ng sining at panitikan ng Pamantasang De La Salle - Manila, sa ilalim ng awtoridad ng Student Media Office (SMO).

Ang mga komento at mungkahi ay maaaring ipahatid sa:

503-Media House, Bro. Connon Hall, De La Salle University-Manila, 2401 Taft Avenue, Malate, Manila.

E-mail address: mlf@dlsu.edu.ph Facebook: fb.com/malateliteraryfolio Twitter: @malatelitfolio

Nananatili sa indibidwal na may-akda o may-dibuho ang karapatangari ng bawat piyesang ipinalimbag dito. Hindi maaaring ipalathala muli o gamitin sa anumang paraan ang alin man sa mga nilalaman nang walang karampatang pahintulot ng may-akda o may-dibuho Ang tomong ito ay hindi ipinagbibili.

Ang pabalat ay likha ni Philippe Bernard Cabal

INTRODUKSYON

Marami ang nagaganap sa kasalukuyang panahon. Ma-

bilis na nagbabago ang ating mundo sa pagdaloy ng oras.

Ibinabago nito ang kalagayan ng ating paligid. Mas lalo na, ibinabago nito ang kondisyon ng mga indibidwal – ng mga mahihirap, mga manggagawa, mga kababaihan, at iba pa.

Idinedemanda ng oras na bigyan nating pansin ang mga pagbabagong ito. Idinedemanda ng mga pagbabagong ito na, bilang mga indibidwal na saksi sa mga pagbabago, na tayo’y may gawin. Idinedemanda ng pagsaksi na isipin natin ang ating papel sa nagbabagong naratibo ng ating bansa.

Mapapansin nating hinihila na tayo ng oras at pagbabago palabas sa espasyo na ating nakasanayan. Itinatapat ng mga ito ang kahalagahan ng ating pagkilos bilang mga indibidwal at mga mamamayan ng bansa. Paano ba natin iprinoproseso ang mga nagaganap sa ating paligid? Paano ba tayo nagdedesisyon kung ano ang ating ikikilos ayon sa mga kasalukuyang pangyayari? Sumasagi ang mga katanungang ito sa ating isip upang maintindihan natin ang ating kapangyarihan bilang indibidwal sa gitna ng pagbabago. Ipinapakita ng panahon na ang ating desisyon na yumapak sa labas o manatili sa loob ng nakasanayan ay may epekto sa susunod na mga kabanata ng ating bansa.

i

Sa isyung ito ng Malate Literary Folio ay binibigyan pansin ng mga piyesa ang estado ng bawat indibidwal sa gitna ng iba’t ibang sitwasyon. Makikita kung paano tinitingnan ng tao ang mundo, at kung paano siya nagdedesisyon ayon sa nakikita niyang mga pagbabago. Ibinabahagi rin namin ang mga nagwagi sa 31st at 32nd DLSU Annual Awards for Literature, at ang mga nagtagumpay sa 6th at 7th DLSU Annual Awards for Visual Arts. Ang kanilang mga piyesa ay binibigyang pansin din ang naratibo ng iba’t ibang indibidwal. Sa pagbuklat ng librong ito, iniimbitahan namin ang mga mambabasa na makita kung paano nagtatagpi ang iba’t ibang naratibo ng mga tao at kung paano sila kumikilos ayon sa mga pangyayari sa kanilang kapaligiran.

IRA KATRINA MENDEZ Punong Patnugot

ii

NILALAMAN Introduksyon

i

Prosa

This is Home

Patricia Louise Remoquillo

Libertad

Leann Bernadette Padilla

55

82

Ang Tagapagligtas Dustin Celestino

66

Sining

Sensual Dissonance 52 Luis Antonio Pastoriza

The Eventual Documentation of Freud’s Psychosexual Hotdog, Party Favor and Bouquet Philippe Bernard Cabal

62

iii

Tula The Jog Ninian Patrick Sayoc

53

Bantayan

Ira Katrina Mendez

64

Pintuho

Fernando Belloza

79

Retrato

Hakone, Japan Maria Margarita Uy

Ballet Girl in the Party Dai Ann Li

63

Macapagal Boulevard Beatrice Julia TriĂąanes

65

Isang Kahig, Isang Tokhang Gabriel Frances Timog

81

Dibuho

Kira Madeline Sancianco

97

54

Errata Pasasalamat

iv

xii xiii

mga nagwagi sa ika-31 na

DLSU Annual Awards for Literature at ika-6 na DLSU Annual Awards for Visual Arts Birds, No More Than Birds RJ Nichole Ledesma Poetry: 2nd Place

Motility Alec Joshua Paradeza Poetry: Honorable Mention Ang Bag Ko sa MONSAY Christipher Bryan Concha Sanaysay: 1st Place Dalampasigan Louie De Guzman Sanaysay: 2nd Place

2

16

8

22

Beh, Ang Sakit sa Bangs ni Juan April Rose Magpantay Sanaysay: 2nd Place Bear’s Teddy Kris Bernadine Samonte Painting: 2nd Place

30

v

Banyuhay Hannah Grace Villafuerte Painting: 2nd Place

31

Aphonia Luigi Yousuf Shirvani Painting: 3rd Place Blossoms Maria Margarita Uy Photography: 2nd Place

32

Constraints and Proportions Maria Margarita Uy Photography: 2nd Place

33

Epiphany Maria Margarita Uy Photography: 2nd Place Gahum Claudine Grace De Jesus Photography: 3rd Place

Borderline Elysha Marie Macatangay Photography: 3rd Place Clifford, the big red dog Elysha Marie Macatangay Photography: 3rd Place Shades of Gray Elysha Marie Macatangay Photography: Honorable Mention

vii

mga hurado sa ika-31 na

DLSU Annual Awards for Literature at ika-6 na DLSU Annual Awards for Visual Arts

Poetry Mr. Camilo Villanueva Jr. Mr. Martin Villanueva Sanaysay Mr. Vijae Alquisola Mr. David San Juan Painting Mr. Mariano Batocabe Ms. Sabrina Gloria Photography Mr. A.G. De Mesa Mr. Kenji Mercado

Paalala: Ang mga kategoryang Short Story, Maikling Kuwento, Tula, Essay at Drawing ay napawalang-bisa dahil sa kakulangan ng mga kalahok.

mga nagwagi sa ika-32 na

DLSU Annual Awards for Literature at ika-7 na DLSU Annual Awards for Visual Arts Phoenix

Sang Ah Kim Poetry: Honorable Mention Noe and the Bee Jared Rivera Short Story: 2nd Place

36

5th Commandment

April Rose Magpantay Short Story: Honorable Mention Beat

Luigi Yousuf Shirvani Painting: 2nd Place Leaving Monuments Christopher Sum Painting: 2nd Place

46

Deposing of Beliefs Precious Japheth Benablo Painting: 3rd Place

47

ix

Prima Donna Maria Margarita Uy Photography: 3rd Place Alternate Realities Albert Don Lee Atienza Photography: 3rd Place

48

The Devouring Maria Margarita Uy Photography: 3rd Place Ang Mga Binaliwala Maria Margarita Uy Photography: 3rd Place Education and poverty Albert Don Lee Atienza Photography: 3rd Place Kanlungan Arabella Belleza Photography: Honorable Mention Degenerated Daisies Juan Pio Moralde Photography: Honorable Mention

49

mga hurado sa ika-32 na

DLSU Annual Awards for Literature at ika-7 na DLSU Annual Awards for Visual Arts

Poetry Ms. Dinah Roma Mr. Raymund Magno Garlitos Short Story Mr. Dean Alfar Ms. Luna Sicat Painting Mr. Daniel Tayoma Mr. Jaime Jesus Pacena Photography Mr. Miguel Antonio Luistro Mr. Jay Javier

Paalala: Ang mga kategoryang Maikling Kuwento, Tula, Essay, Sanaysay at Drawing ay napawalang-bisa dahil sa kakulangan ng mga kalahok.

xi

PATNUGUTAN Ira Katrina Mendez Punong Patnugot Patnugot ng Tula Maria Gabrielle Galang Pangalawang Patnugot Patnugot ng Prosa Philippe Bernard Cabal Patnugot ng Sining Jose Paulo Atienza Patnugot ng Retrato (oic) Stephen Amiel Argente Tagapamahala ng Pagmamay-ari (oic)

MGA SENYOR NA PATNUGOT Maria Katrina Gindap Francisco Gabriel NuĂąez Hannah Grace Villafuerte Maria Margarita Uy

TAGAPAYO Ms. Erika Carreon

xii

MGA KASAPI Fernando Belloza Jan Chester Chua Katreena Dela Cruz Trisha May Duncan Angela Mitzi Nazareno Nikky Necessario Alecsandra Denise Ongcal Leann Bernadette Padilla Frederick Ezekiel Pasco

Luis Antonio Pastoriza Jared Rivera Ninian Patrick Sayoc Alyson Toni Sibayan Juan Paolo Terrado Gabriel Frances Timog Beatrice Julia Triñanes Cessmarie Villones

MGA KONTRIBYUTOR Dustin Edward Celestino Dai Ann Li Patricia Louise Remoquillo Kira Madeline Sancianco

STUDENT MEDIA OFFICE David Leaño Director Jeanne Marie Tan Coordinator Ma. Manuela Agdeppa SECRETARY

xiii

Malate Literary Folio

31st DLSU Annual Awards for Literature

1

Tomo XXXIV Bilang 1

Birds, No More Than Birds RJ NICHOLE LEDESMA paglalarawan ni Alyson Toni Sibayan

2

Malate Literary Folio

Birds, No More Than Birds “When the bird and the book disagree, believe the bird.� - James Audubon In the book there are pictures of birds. To name is to make them alive, you say. Your hands press against the bird and say its name. But a word is just a word is just word. Is not a bird is not a bird. I curse under my breath for the lie that kept me still beating the paper to its pulp: a bird! a bird! And you saying, careful, careful. But my hands, naming all the objects in the room, become the book, the birds, and everything in it all at once.

3

Tomo XXXIV Bilang 1

Window (excerpt) 1.

I return its stare which spoke of an arrival.

A sparrow rambling on about the absence of loss, as if someone knocking on the front door

does more than to prolong

departure. The room is heavy again with light as I guard my eyes with my right arm.

But to know light through its lack is a virtue you cannot afford just yet, it says.

2.

The bird continue to sing, but I too become mistrustful of them. What is it trying to tell me that the sun

can’t already tell in seasons? What is it

about the weather that’s harsh? It’s raining, I guess and the coffee won’t drink itself. No need to hide now.

Take a quick, warm bath. Breakfast’s ready.

Shh, Shh—

4

Birds, No More Than Birds

Between The Sparrow and The Boy If I could hide In the back Of your palms I would. Just To please you.

And I would Hide my palms In the back Just to please You. I would.

5

Tomo XXXIV Bilang 1

A Prayer We empty our pockets.

We empty the water bottles.

We empty the shelves of our books.

We lift the bed frame through the door.

We make sure nothing remains.

The room: a hollow body.

We open the windows.

We open our clenched fists.

We close our eyes.

We wait for blinding light.

We wait for clarity.

We wait for wings to unfurl.

We wait till we become one.

6

Birds, No More Than Birds

A Departure A lamp light hovers over an emptiness where a book once was in a nondescript hotel room. Then a gunshot.

No one flinched and the ending credits rolled on. Then static.

Then daybreak. Then years of snow. Then wild geese flocking a doorway holding mail, declaring summer. Then a door opens.

Someone grabs a taxi and leaves this town.

Someone must have left a note on the desk. It was a prayer in the guise of a grocery shopping list. A whole kilo of grace.

A bucket of forgiveness.

A crossed-out closure. A year’s supply of guilt.

Tonight you speak of cities yet unknown to you. I am not there while you sink right through the sewers like rain.

It wasn’t you on the other side of the room but the book could have been yours, I forget.

But it was I who pulled the trigger. It was I who left the list. It was I who summoned the birds to your door.

I just want you to be happy.

7

Tomo XXXIV Bilang 1

Ang Bag Ko Sa MONSAY CHRISTOPHER BRYAN CONCHA paglalarawan ni Precious Japheth Benablo 8

Malate Literary Folio

N

aghahanap ako ng lumang art paper sa aming imbakan na aking kakailanganin para sa klase kinabukasan nang makita ko ang pekeng Jansport bag na ginamit ko noong hayskul. Tanda ko pa, inggit na inggit ako sa mga kaeskwela ko na may Jansport bag na usong-uso noon bago pa dumating ang mga patok na bag ngayon tulad ng Herschel.

Sa pampublikong paaralan kasi ng Ramon Magsaysay High School – Manila ako nagmula na kung saan, big deal ang pagkakaroon ng isang Jansport bag. Kumbaga, isang simbolismo ng social status ang tatak ng bag na sukbit mo sa iyong likuran. Kapag mayroon kang magandang bag tulad ng Jansport, asahan mo na ang mataas na pagtingin sa iyo ng mga tao rito. At dahil ambisyoso ang koya mo, naghangad din akong mapabilang sa organisasyon ng mga may Jansport bag sa aming paaralan. Pero dahil kapos kami sa pera noon, wala akong choice kundi magtiis sa tig-150 pesos na replicang Jansport bag na nabibili sa mga bangketa malapit sa Simbahan ng Quiapo. Siyempre hindi na ako nagpa-bebe pa. Ang mahalaga sa akin noon, may tatak na Jansport ang bag na dala-dala ko sa likuran, at makapasok sa tinatawag nilang sirkulo ng mga mayayaman sa aming paaralan. Nang buksan ko ang bag, nakita ko muli ang ilan sa mga mahahalagang gamit na nagpapaalala sa akin ng buhay hayskul ko. Shet. Instant throwback lang ang peg.

Tsinelas na Rambo

Hindi maaaring mawala sa starting pack ng isang true-blooded na mag-aaral ng Monsay (pinaikling katawagan para sa Ramon Magsaysay) ang mga pananggala o armas kagaya ng tsinelas. Kung ang Eat Bulaga ay may SOS o Sandata on Sakuna, kaming mga taga-Monsay ay mayroon namang tinatawag na SORA o Sandata on Rumaragasang Alon. Hindi naman na siguro lingid sa kaalaman ng karamihan na ang kahabaan ng España ang maituturing na isa sa ‘bahain capital’ ng Maynila kung mayroon mang ganoon. Paano ba naman, sa ilang minutong buhos pa lamang ng ulan lalo na kapag may malalakas na bagyo, katakot-takot na baha na ang sasalubong sa amin pati na rin sa mga kapit-bahay namin mula sa Unibersidad ng Santo Tomas (UST). Kaya para sa 9

Tomo XXXIV Bilang 1

isang seguristang mag-aaral na katulad ko, kahit dagdag sa bigat at sikip ng aking bag ang baong tsinelas na Rambo, tinatiyaga ko pa rin itong dalhin lalo na pagkatapos kong maranasan ang tinatawag nilang “Lawa ng Espana” sa unang pagkakataon. Dahil kalilipat lamang namin noon sa Don Quijote, katabi ng Magsaysay mula sa kwartong inupahan namin sa Lungsod ng Quezon, mangmang ako sa beachlike party na kultura na mayroon ang mga taga-España kapag may malalakas na ulan. Maghahapon na noon at malapit na rin ang oras ng aming uwian nang biglang bumuhos ang malakas na ulan. Rinig ko mula sa aming kwarto ang hiyawan ng mga mag-aaral sabay sigaw ng, “cut na yan!” Marahil nahalata ng aking katabi ang pagtataka ko sa mga nangyayari kaya kinausap niya ako at ikwinento ang naging karanasan ng kaniyang kuya noong nag-aaral pa ito sa Magsaysay.

Karaniwan na raw ang kanselasyon ng klase sa aming paaralan tuwing bumubuhos ang malalakas na ulan upang hindi mahirapang umuwi ang mga mag-aaral. Mabilis daw kasing namumuo ang baha sa España kahit sa sandaling oras lamang ng pag-ulan. Hindi pa tapos ang aming kwentuhan nang marinig namin ang anunsyo mula sa principal na kanselado na ang klase. Agad kaming pinababa mula sa kwarto at sinabihang umuwi kaagad. Kaniya-kaniyang labas ng payong at palit ng tsinelas ang mga estudyanteng nakakasabay ko na tila ba sasabak sa isang giyera. Habang ako, malumanay na inihubad at inilgay sa isang plastic ang aking medyas at sapatos pang-eskwela at maingat na isinilid ang mga ito sa aking bag. Inilabas ko ang aking payong at ipwinesto sa harapan ang bag at nag-umpisang maglakad patungo sa lobby kung saan natanaw kong nakaabang ang ilan sa aking mga kaklase. Inalok nila akong hintayin munang tumila ang ulan bago sabay-sabay na lumarga.

Ngunit tinanggihan ko sila at nagmatapang na suungin ang lawa ng España nang mag-isa. Sa isip-isip ko, bakit ako mangangamba gayong ilang kembot lamang naman ang aming bahay mula sa Magsaysay. Sa paglabas ko ng lobby, sumalubong sa akin ang nakasusulasok na amoy ng maitim na tubig-baha na may kasama pang mga lumulutang na kalat tulad ng mga balat ng titserya at mga tetra pack. Hindi ko na lamang ininda ang dumi at baho ng sinusuong na tubig at paulit-ulit sinasabi na lamang sa sarili na makapaglilinis din ako ng paa at katawan

10

Ang Bag Ko Sa MONSAY

pagkauwi. Nang marating ko ang gate, halos hindi ko na masilayan ang kahabaan ng EspaĂąa. Sinakop na ng hanggang tuhod na baha ang mga kalye ng M. Dela Fuente hanggang A.H. Lacson. Hindi na rin halos makadaan ang ilang mga sasakyan at itinutulak na lamang para makatawid. Nagpatuloy lamang ako sa paglalakad habang maingat na inihahakbang ang aking mga paa. Nang patawid na ako papunta sa aming bahay, natyempuhan kong may parating na SUV. Hinayaan ko munang makadaan ito bago magsimulang maglakad muli. Nang ihakbang ko ang aking kaliwang talampakan, nakaramdam ako ng kirot matapos kong itapak ito. Inakala kong may kung anong matulis na bagay lamang akong natapakan kung kaya tiniis ko lang ang kirot at nagpatuloy sa paglakad hanggang marating ko ang aming bahay.

Nang iangat ko ang aking kaliwang talampakan, tumambad sa akin ang nakatusok ditong kapiraso ng bubog na marahil ay nagmula sa nabasag na bote. Maingat kong tinanggal ito at agad na nilapatan ng paunang lunas. Nang dumating ang aking ina, nagtungo kami sa kakilalang doktor upang ipagamot ang nasugatang talampakan. Salamat sa Diyos at hindi na kinailangan pang tahiin ang sugat. Pagkauwi na pagkauwi, nag-request agad ako sa aking ina na bilhan ako ng tsielnas na Rambo na isusuot ko kinabukasan habang pinaghihilom pa ang aking sugat.

Pinapayagan ng paaralan na magsuot ng tsinelas ang mga estudyante kung sakaling mayroong sugat sa paa ang mga ito. At simula nga ng araw na iyon, ipinangako ko sa aking sarili na hindi na ako muling susuong sa lawa ng EspaĂąa nang hindi kargado at protektado ng aking SORA. Loperamide Diatabs

For a typical high school student like me, talagang weird isipin kung bakit mayroong isang banig ng Loperamide Diatabs sa aking bag. Well, let me share my story. Patapos na noon ang klase namin sa matematika, nang unti-unti kong maramdaman ang pagsama ng aking tiyan. Kahit nakatapat sa akin ang electric fan, patuloy pa rin sa pagtagaktak ang pawis sa aking mukha at buong katawan. Pinipilit kong idaan sa daldal ang kakaiba kong nararamdaman, ngunit sadyang

11

Tomo XXXIV Bilang 1

na-Star Wars: The Force Awakens na ata talaga ang aking sikmura. At naganap na nga ang kinatatakutan ko. Sunod-sunod na nagpakawala ng bomba atomika ang aking puwetan. Salamat na lamang sa Diyos at naipit ko nang husto ang aking pwetan sa upuan kung kaya wala itong nalikhang tunog. Sinubukan kong magdeklara ng ceasefire at ituloy ang taktika ng pag-ipit ng puwet sa upuan ngunit sadyang palaban ang kalaban. CONFIRMED! Tama ang kutob kong pasira na ang baong tahong ni Banhag, ang pinakamayan sa klase na ibinida kaninang recess time ng mga natirang handa sa ikapitong kaarawan ng kaniyang kapatid noong isang gabi. At sa lahat ng dala niya, ang nakapanlalaway na tahong ang pinagdiskitahan ko na hindi ko inaasahang aakay sa akin sa delubyong sitwasyon na kinalalagyan ko ng mga panahong iyon. Siyempre noong una, katulad ng mga tipikal na may sala ng pagpapasabog sa loob ng silid-aralan, nakikitakip ng ilong at nakikitanong din ako sa mga kaklase ko kung sino ba ang walang habas na nagpasabog ng ipinagbabawal na bomba. Ilang minuto na ang lumipas ngunit hindi pa rin dumarating ang guro namin sa Filipino na si Gng. Garcia. Gustong-gusto ko nang pumunta sa CR at ilabas ang sama ng loob ng aking tiyan pero iniisip ko ang mababahirang perfect attendance kay Gng. Garcia. Pinilit kong tiisin ang sungit ng tiyan ko para hintayin si Gng. Garcia at pormal na makapagpaalam lalo na at masungit siya pagdating sa attendance. Pero maya-maya, naramdaman kong ang mga sumunod na pag-utot ko ay may kasama nang likido. Iginalaw ko nang bahagya ang aking puwet at nadama ko ang mamasa-masang pakiramdam sa aking brief. Shemay! Tuluyan nang sumabog ang bulkan! Makalipas pa ang ilang segundo, nagsimula nang magwala ang buong klase dahil sa nakasusulasok na amoy. Hindi ko malilimutan ang mangiyak-ngiyak na mukha ng pinakamaarte sa aming klase na si Perlyn na kulang na lamang ay magsuka sa kalapit niyang basurahan dahil sa sobrang sama ng hangin na itinambad ko.

May ilan pang tumayo sa kanilang mga upuan upang lumabas ng kwarto at mayroon ding nag-spray ng pabango upang mabawasan ang baho.

Pero katulad nga ng sinasabi nila, ano mang gawin mong pagtakbo o pagtago mula sa krimen, ituturo’t ituturo ka pa rin ng ebidensiya.

Minalas-malas pa ako dahil ang panatiko pa ng Detective Conan na si Joel ang katabi ko. Isinabuhay niya ang foreignsic experties ni Conan 12

Ang Bag Ko Sa MONSAY

at nabatid na ako ang may sala na agad ninyang ipinamalita sa tsismosa ng bayan na si Jessie. At sa isang iglap, parang isang nagngangalit na apoy na kumalat ang ginawa kong krimen. Unti-unting nalipat sa akin ang tingin ng mga nagbubulungan kong mga kaklase na wari ay may bahid ng pandidiri. Wala akong ibang hiling ng mga oras na iyon kundi ang matunaw na lamang dahil sa sinapit na kahihiyan. Walang anoano’y isinukbit ko ang aking bag, dali-daling tumayo at kumaripas ng takbo palabas ng kwarto at hindi na ako muling lumingon pa. Mabuti na lamang at hindi gaanong malayo ang CR sa kwarto namin kaya agad akong nakarating dito. Pagdating sa CR, natyempuhan ko pa ang mga lalaking nagpapaligsahan ng pataasan ng ihi. Jusme! Kaya naman pala nanlilimahid ang palikuran namin dahil sa kababuyan ng mga damuhong ito. Hinintay ko munang makaalis sila bago pumasok sa isang cubicle. Nang naroon na ako, agad kong ipwinesto ang pwetan sa inidoro at inalabas ang kanina pang gustong kumawalang kargado.

At dahil walang tabo o timba sa loob ng cubicle at nasa labas pa ang drum ng tubig, naghanap na lamang ako ng papel sa bag at nahugot ko ang kabibigay pa lamang na test paper sa Matematika kanina kung saan nakakuha ako ng 2/20. Iyon ang ginamit kong pampunas ng dumi sa aking pwetan. Isinilid ko sa isang plastic ang nangangamoy kong salawal (sayang, bench pa naman) maging ang test paper na ginamit kong pampunas at patagong itinapon sa trash bin na malapit sa CR. Hindi na ako muling bumalik sa klase kahit alam kong ang nakataas na kilay ni Gng. Garcia ang sasalubong sa akin kinabukasan.

Hindi ko na rin inisip ang epekto ng hindi ko pagdalo sa kaniyang klase sa magiging grado para sa attendance o kung mayroon mang seatwork siyang ipagagawa sa klase. Ang nasa isip ko lamang noon, hinding-hindi na ako muling manghihingi ng tahong kay Banhag at isinumpa ko sa aking sarili na simula nang araw na iyon hanggang sa pag-gradweyt ko, hindi maaaring wala akong dalang isang banig ng Loperamide Diatabs. Oo, banig. Para in case na magkaroon ng state of emergency, maraming reserba.

Dalawang Bus Ticket Nang halukayin ko ang laman ng aking lumang pitaka, nakita 13

Tomo XXXIV Bilang 1

ko ang katago-tagong dalawang tiket ng bus papuntang SM Fairview na bakas ng kalokohan namin sa hayskul ng matalik kong kaibigan na si Adrian. Kapwa kami iskolar ng Department of Science and Technology (DOST) at nasa ilalim ng kurikulum na STEM (Science, Technology, Engineering and Mathematics). Kasagsagan noon ng gawaan ng investigatory project na isa sa kahingian sa amin bilang iskolar para sa parating na Science Month. At bilang isang DOST scholar, mayroon kaming perks na makapag-off-campus at ma-excuse sa klase kung may kinakailangan kaming puntahang laboratoryo. Ito ang ginamit namin ni Adrian upang matakasan ang nakaambang deadline sa proyekto namin sa Ingles sa araw na iyon na pareho naming hindi pa tapos. Inilagay namin ang UP Biology Research Center sa waiver bilang kunwaring lugar ng aming pananaliksik. Sumakay kami ng bus papuntang UP at itinago ko ang tiket bilang pruweba na nagtungo talaga kami sa UP. Pagdating sa Research Center, nag-selfie lamang kaming kaunti at dumiretso na sa Trinoma. Natapos lamang ang buong maghapon sa kaiikot namin sa buong mall. Pero kahit sa sandaling panahon lamang na iyon ng aming cutting classes escapade, masasabi kong naging masaya ako. Hindi dahil nakagawa kami ng kasalanan kundi nadama ko ang pakiramdam ng pagiging malaya. Tsarot! Akala kasi ng marami, porke nasa pinakamataas na seksyon kami, mababait at wala kaming taglay na kapilyuhan. Iyon ang akala ninyo! Minsan kung sino pa ang nasa mataas na seksyon, sila pa ang may tinatagong kulo sa katawan. At isa kami sa buhay na patotoo rito. Ispesyal na bati nga po pala kay Ginoong Sinson, tagapamatnubay namin sa riserts na hanggang ngayon ay hindi pa rin alam na ginamit namin ang offcampus pass para lang makapag-cutting class. Patawad sir! At pagbati rin po sa promotion ninyo bilang principal. Taray, asensado na sir!

Pa-cheese burger ka naman po! At sa mga kabataang makababasa nito, huwag ninyo na kaming tularan. Kung gusto talaga natin ng tunay na pagbabago, simulan natin ito sa ating mga sarili. #ChangeisComing #CuttingNoMore Marami pang nakatagong istorya sa aking pekeng Jansport bag na kung iisa-isahin ko ay aabutin na ako ng madaling-araw at baka mahuli pa sa klase ko kinabukasan. Pero sa lahat ng mga naging karanasan 14

Ang Bag Ko Sa MONSAY

ko, masasabi ko ngang iba ang uri ng eksperyensya ang maibibigay ng hayskul sa isang mag-aaral. At kahit pa isa ako sa mga huling produkto ng apat na taong Basic Education Curriculum (BEC), buong loob kong masasabing naging malaking papel ang aking hayskul sa paghubog sa karakter at pundasyon na mayroon ako ngayon sa kasalukuyan.

Naniniwala ako na hindi nababatay sa haba ng edukasyon ang antas ng pagkatuto ng isang bata kundi sa kung papaano natin sila gagabayan sa mundo ng karunungan - ang isang bagay na pinasasalamatan ko sa aking alma mater, ang Mataas na Paaralang Ramon Magsaysay, at naibigay nila ito sa akin.

15

Tomo XXXIV Bilang 1

Motility ALEC JOSHUA PARADEZA iniretrato ni Danish Fernandez

16

Malate Literary Folio

Free Fall There is beauty in bodies falling from sky to sea, luminous to somber blue, grace in the violence of unstoppable descent and suspense in the economy of air inside bursting lungs The plunge measures courage, fathoms foreign depths, a moment, peace before flesh pierces the body of turbulent waters like arrows piercing through flesh, and chestful of air escapes Beneath crashing waves exists infinity and only two choices to make: spring to surface and dive again, or drown.

17

Tomo XXXIV Bilang 1

Waterbearer A girl carries water within clay pots storing stillness sprung in echoing silence and stone along gravel contents spill on missteps under salty flesh life streams flow to one direction inward core-bound where storms form by shaking hips in one step lost in thought body and jar tips a girl trips and spit floods the world

18

Motility

Meandering to see fisherfolk fished from open sea is outlandish sea-gypsies in city contained in concrete cages steel towers reaching deep blue skies and white foams gradually forgetting the line separating sand from sea after years of crossing asphalt borders and intersections chlorine streams and esteros stripping burned streaks off of coastal skins despite bottled water and schools of fish displayed on ebbing tides mermen fight death inland waiting for drifts to carry them home.

19

Tomo XXXIV Bilang 1

Merfolk From seeds of our fathers until our mothers’ waters break, we are swimmers. By circumstance we lose our tails, shed our fins and scales.

There are attempts of return in streams delivery in currents— we thirst still for milk, the bosom of tropic trees land mother.

Few retain the gift breathe without air dance in constant grace among cascading waves.

The rest relive through taste of white meat milkfish and oysters.

Some dive heavy in gas tanks and rise before supply ends.

Others remain underwater.

20

Motility

Archipelagic We met through currents: the will of the world pushing isolated islands together before inevitable summers pass and our own wills destroy bridges and wash us apart We are of the oceans: sun-kissed skin soaked in sweat light bouncing off grains of salt and sand from the shore where bones fine and white lie.

We are lost in sea our collective memories are fragments floating in frenzy willing white strangers and their maps to limit us in unseen borders

21

Tomo XXXIV Bilang 1

Dalampasigan LOUIE DE GUZMAN paglalarawan ni Philippe Bernard Cabal 22

Malate Literary Folio

Nang magsimulang maging dalawa ang numero ng aking edad, naramdaman kong nagbago ako. Alam ko, hindi ito dahil sa tumuntong na ako sa pagbibinata. Kung titignan ako parin naman ako, mataba, kayumanggi, pawisin, pero cute. Minsan akong nilarawan ng kaklase ko bilang B.I.B.A.I.K.A.I.S. o Baklang Itim Batok At Itim Kili-kili At Itim Singit. Syempre nagalit ako, umiyak at hinampas ng bag ang kaklase kong ‘yun. Sinungaling siya, paano niya nasabing maitim ang singit ko eh hindi pa naman niya nakikita ‘yun? Feelingero. Ako pa rin ang batang mahilig makipag-sayawan sa mga patak ng ulan kahit naka-uniporme kung kaya’t sa tuwing uuwi ako sa aming bahay ay napapalo ako ng aking nanay dahil basang-basa ako, pati mga libro ko. Palaging sinasabi sa’kin ng nanay ko na hindi nagtra-trabaho ang tatay ko para ibili ako ng payong at kapote upang itago ko lamang sa bag ko. Matapos akong tuyuin ng aking nanay, mga mata ko naman ang magpapa-ulan. Signal no. 3 na may kasamang katakot-takot na kulog at kidlat. At higit sa lahat, ako pa rin ang batang matayog kung mangarap. Bakit hindi? Hindi ba’t mura lang naman mangarap? Ayon kay Angeline Quinto, Sais ang pangarap. Napaka-affordable.

Sa tuwing ako’y nag-iisa at nalulumbay, ginagawa kong pampalipas ng oras ang pangangarap. Hindi ko na nga matandaan kung ano ang aking mga pangarap noong ako ay bata pa. Marahil pinangarap kong maging isang manlalakbay sa kalawakan, artista, pangulo ng Pilipinas, sang’gre, o ‘di kaya naman ay isang doktor. Pero hindi ko pinangarap na maging isang bakla. Ang pagbabagong ito ay kusang nangyari, hindi ko hinigi o pinagdasal sa Panginoon na gawin akong babaeng nakakulong sa katawan ng isang lalaki. Minsan iniisip ko kung ako ay isang gadyet, ako ay may factory defect at maari akong ibalik ng aking mga magulang gumawa sa’kin upang ayusin. Pero ako ay isang tao, katulad ni Eva at Adan, Kathryn at Daniel, Pia at Dr. Mike. Wala akong magagawa sa aking pagkatao kundi ang tanggapin ito at maging the best bakla in the whole wide world.

Minsan iniisip ko kung ano ang mga faktors kung bakit ako naging ganito. Una, minsang naikwento sa akin ng aking tatay na wala raw ako sa plano o aksidente ang pagkakabuo sa’kin. Nai-kwento rin sa’kin na 23

Tomo XXXIV Bilang 1

kung mag-aanak man daw sila noong mga panahong iyon, ang gusto ng aking nanay ay babae dahil ang aking panganay na kapatid ay lalaki pero ang gutso ni tatay ay lalaki pa rin. Inisip ko tuloy na baka nalito ang Panginoon at pinagsama na lang ang lalaki at babae sa akin. Ngunit alam ng lahat na imposibleng mangyari ‘yun. Hindi nagkakamali ang Diyos dahil lahat ng ito ay plano Niya. Ikalawa, baka naman nahawa ako ng mga pinsan kong babae dahil tuwing bakasyon ng summer sila ang kasama ko. Hindi mo maasahang mag-alaga ng batang mataba at maligalig ang mga pinsang kong lalaki dahil mas pipiliin nilang maglaro ng basketball at maligo sa irigasyon. Ikatlo, baka God’s will talaga na magkaroon na ng beauty queen sa pamilya. Paulit-ulit kong iniisip kung bakit ako naging ganito, walang tigil ang pagtakbo ng tanong na ito sa aking isipan, naghahanap ng finish line. At sa tuwing mararating ito, muling puputok ang baril para sa panibagong karera. Ni hindi pa man lang nakakapahinga ang aking mga paa at baga, susugal na naman.

Sinarado ko ang ano mang posibilidad na magpapa-alala sa’kin na isa akong bakla. Kung tutuusin, baka naman talaga hindi ako isang bakla.

Nabasa ko ang sanaysay ni Jaime Ruiz na pinamagatang At Nakialam Siya Sa Akin sa librong Ladlad 2: An Anthology of Philippine Gay Wrting nina J. Neil C. Garcia at Danton Remoto. Ibinahagi niya rito ang natutunan niya mula sa pagko-kolehiyo sa isang seminaryo, lahat tayo ay may tinatawag na animus at anima. Ang animus ay ang masculine energy in women at ang anima naman ay ang feminine energy in men.

Iniisip ko tuloy na baka malakas at mas nabigyan pansin ko lamang ang aking anima kaya ako nagkaganito. Pero sino ang niloloko ko? Kahit na ako na mismo ang nakabasa nito, ayaw itong tanggapin ng aking utak. Hindi rin naman kasi ito ang sagot na tatanggapin ng mga taong nakapaligid sa akin na sarado ang utak at ang kamalayan ay tumigil nang sila’y lumabas sa apat sa sulok ng silid aralan. Pero kinakailangan bang sagutin ang pagiging isang bakla? Ang salitang bakla ba ay isang tanong na nagde-demand ng agarang sagot? At kung masagot ba ang katanungang ito, matatanggap na ba ako ng lahat ng taong nakapaligid sa akin?

Lumipas ang panahon at patuloy pa rin akong nilulunod ng sarili kong 24

Dalampasigan

pagiisip, tila ayaw padaungin ang bangkang aking sinasakyan sa pampang ng kapayapaan at pagtanggap. Ilang beses man akong sumagwan patungo roon, ganoon din naman kasigasig ang alon ng pagdududa at lungkot sa pagbayo. Hindi ko magawang iligtas ang sarili ko sa sigwang ako mismo ang nagbibigay lakas. Hindi ko magawang itulak ang sarili ko upang languyin na lamang ang patungo sa dalampasigan dahil alam kong lulubog agad ako. Hindi rin nakatulong ang mga mata at bibig na parating nakamasid at nakatutok sa akin, handang itarak ang matutulis at matatalim nilang panghuhusga. Hinayaan ko na lamang sila at nagpatuloy sa pagtakbo at pagsagwan. Takbo, sagwan, takbo, sagwan, takbo, sagwan. Paulit-ulit lamang hanggang sa mamanhid ang aking mga bisig at masanay sa walang katapusang landas na ito.

Hindi ba nakakatawang isipin na kung titignan mo ang isang tao maaring napakasaya niya at normal lamang ang kanyang estado pero kung tititigan at pipilitin mong pasukin ang mga bitak at pilat sa kanyang mga balat, makikita mo ang daluyong na sa kanaya’y unti-unting wumawasak, ang sa kanya’y unti-unting kumakain. Kung ang bawat pagluha natin ay nagiiwan ng sugat o palantandaan ng dahilan kung bakit tayo lumuha sa ating mga balat, hindi ba’t isa ang mga bakla sa mangungunang tumakbo sa tindahan upang bumili ng petroleum jelly upang itago ang mga sugat nilang dulot ng mapanghusgang lipunan na mismong nagsabi sa kanila na huwag magtago at magpakatotoo.

Ngunit nang sila’y bugbog at duguan na, wala manlang tumulong upang langgasin ang kanilang mga sugat. Wala manlang nag-sabing muling bumangon, tumakbo at lumipad!

Ininda ko ang sakit na nag-iwan ng permanenteng sugat sa loob at ang mga matang parating basa. Humantong ako sa puntong sinabi ko na lamang sa sarili ko na ganito: kakayanin ko. Kakayanin ko. Sarili ko ang aking kasangga, ako ang aking tagapagligtas. Hanggang sa may narinig akong tinig mula sa aking likuran, kakayanin mo ‘yan. Sa aking kaliwa, kakayanin mo ‘yan. Sa aking kanan, kakayanin mo’yan. Sa aking harapan, itaas, at ibaba, kakayanin mo ‘yan. Mula sa lahat ng direksyon, kakayanin mo ‘yan! Sabay-sabay, kakayanin mo’yan! Kakayanin ko ito!

Ay! Ang mga kaibigan ko lang pala.

25

Tomo XXXIV Bilang 1

Kung tatanungin mo ako kung anu-ano ang mga pinakaipinagpapasalamat ko sa Panginoon, isusunod ko kaagad sa aking pamilya ang aking mga kaibigan. Sobra-sobra ang pasasalamat ko dahil nakahanap ako ng mga taong tanggap ako at alam kong masaya dahil nakilala nila ako. Kabilang sila sa mga naging kasama ko sa walang katapusang landas na aking sinasagwan. Mahal na mahal ko ang aking mga kaibigan. Kung minsan, nag-aaway kami ng aking nanay dahil lagi raw akong nasa galaan at kasama ang aking mga kaibigan at hindi na raw ako nakakasama kapag nagtitipon sila kasama ng iba ko pang mga kamag-anak, tinawag pa niyang bastos at walang modo ang ilan sa kanila. Nasaktan ako para sa kanila. Tinuturing kong bahagi ng aming pamilya ang aking mga kaibigan, ang aking mga kapatid. Gusto ko mang ipagtanggol ang aking mga kapatid, nanaig ang mga turo at pangaral sa akin ng taong nagpapahayag sa aking harapan. Napipi ako at tumulo na lamang ang luha pero sa totoo lamang gusto kong sabihin ang katotohanan sa aking mga magulang.

Ang totoo niyan, kaya kung bakit minsan mas pinipili kong makasama ang aking mga kaibigan ay dahil alam kong mas ako ako kapag kasama ko sila. Hindi ko kailangang magtago o manahimik at isipin ang bawat galaw ko. Mas nakakapag-bahagi rin ako ng mga bagay-gagay tungkol sa aking sarili sa aking mga kaibigan kaysa sa mga magulang ko. Sa tuwing kasama ko ang aking mga magulang para akong isang tutubing hawak-hawak ang mga pakpak ng isang bata, gaano ko man piliting magpumiglas upang maging malaya at makalipad ay lalo namang hinihigpitan ng bata ang kapit sa mga pakpak ko. Mabuti na lamang at hindi naiisipan ng aking mga magulang na putulin ang aking pakpak, iyon na yata ang pinakamasakit na magagawa nila sa akin kung nagkataon.

Pero ito ang alam ko tungkol sa aking mga magulang: mahal nila ako. Hindi expressive ang aking mga magulang, hindi kami palaging nagsasabihan na mahal namin ang isa’t-isa at hindi rin kami ang tipo ng pamilya na sa isang ngiti lang o kaya naman ay sa simpleng tinginan pa lamang ay nagkakaintindihan na. Mahal namin ang isa’t-isa at sa mga pagitan at katahimikan na ito, sumisigaw at nagpupumiglas ang 26

Dalampasigan

mga salitang “mahal kita at hindi kita pababayaan�. At sa mga pagitan ng mga salitang ito, anduon ang aming tahanan, andun ang isa’t-isa.

Hinanap ko ang lakas ng loob para tanggapin at mahalin ang aking sarili dahil sa oras na lumubog ang araw at sumilay ang buwan kasama ang kislap ng mga bituin, ang aking sarili lamang ang aking magiging kayakap upang ibsan ang lamig. Hinanap ko ito sa aking mga kaibigan, sa aking magulang, sa kapwa lalaki, sa ilalim ng mga unan at kumot, sa pagitan ng mga pahina, sa pagitan ng mga pagitan, sa katahimikan.

Gulong-gulo ang aking isipan, mas lalong lumakas ang hampas ng mga alon, galit na galit. Hanggang sa hindi ko na nakayanan, lumabas at bumuhos ang tubig mula sa aking mga mata.

Matapos ang malakas na buhos na ito, bahagyang nagliwanag ang kalangitan, kumalma ang mga alon at bahagya kong natanaw ang dalampasigan. Malayo parin pero iba na na alam mong nasa tamang dereksiyon ka at may patutunguhan. Natutunan kong ang bawat hampas ng alon ay isang aral, isang pagsubok kung saan kapag aking nasagwan panibagong lakas ang aking matatamo, lakas para harapin ang aking tunay na sarili na nag-aantay sa dalampasigan. Hinayaan ko ang aking sarili na mapagod at magpahinga, masaktan at maghilom, umiyak at tumahan. Napagtanto kong hindi ko pala kailangan antayin pang marating ang dalampasigan para matutunang mahalin at tanggapin ang aking sarili, mas maigi kung matutunan ko ‘yun sa prosesong ito upang pagdating ko roon, buo na ako at handang harapin ang panibagong bugso ng pagsubok.

Ang mga mata ko’y naka-tanaw pa rin sa dalampasigan, malayo pa aking sasagwanin ngunit alam ko na kapag narating ko ang lugar na iyon, hindi na muli ako sasagwan o tatakbo dahil malaya ko nang maibubuka ang aking mga pakpak upang lumipad.

27

Tomo XXXIV Bilang 1

28

Malate Literary Folio

6th DLSU Annual Awards for Visual Arts

29

Tomo XXXIV Bilang 1

KRIS BERNADINE SAMONTE

Bear’s Teddy acrylic on canvas

30

Malate Literary Folio

HANNAH GRACE VILLAFUERTE

Banyuhay acrylic on canvas

31

Tomo XXXIV Bilang 1

MARIA MARGARITA UY

Blossoms 32

Malate Literary Folio

MARIA MARGARITA UY

Constraints and Proportions 33

Tomo XXXIV Bilang 1

34

Malate Literary Folio

32nd DLSU Annual Awards for Literature

35

Tomo XXXIV Bilang 1

Noe and The Bee JARED RIVERA paglalarawan ni Armando Miguel Ascalon

36

Malate Literary Folio

I

t was best for the sun to remain reasonable, to be neither ominous nor pleasant on the bee’s Funeral. It was best for it to watch and remain, for it would be a game of favorites at the church today. On the left wing of the church’s grounds the sun dimmed itself, while on the right it bared its benevolent smile. The clouds made this their game, to be the intermediates of light on a sunny day.

Then there was Dan, a being unlike the sun, who sloshed the contents of his paper cup and held it due west. Light hearted and headed, he left the wedding of his sister and was lured away by his compass, the scent of wine. He was a being of arbitrary notions. His reason, of a fool’s.

The church’s courtyard served as the border between the marriage and the funeral. It cut across both wings with a general symmetry in an assortment of weeds, mango trees, pillars and a large koi pond. An idle place of dull serene taste, where an odor of leafy pesticide filled the air. Here, Noe held the wake of the bee. She prepared candles and colorful fabric rugs, a handpicked collection of garden flowers and a yellow water jug. All her items splayed along the grassy floor, except for a folded handkerchief she had laid on top of the tiles of the koi pond.

“Christ, okay,” Noe muttered. “I didn’t kill it. I found it on the road, already… gone.”

Her voice broke at the words coming out of her mouth. She was sure the name of God would justify them as a prayer, but they felt more like a defense. God expected a confession, not a bleary stutter.

Even at these odds, Noe’s tears dripped along. The life of a bee, so sullen, so innocent, deserved more than a pitiful death.

She cleaned her face with a rag, and listened to the music of the funeral on the left. The humble guitar strokes and the grieving sighs of elderly women massaged the chill in her heart. ‘Should one be happy or sad when a bee dies?’ Noe thought. She unwrapped the embroidered handkerchief, and there the bee lay. Its wings so mangled, to fly meant to twitch. Its tongue sputtered pollen of the flower Noe’s shoe would never miss. The guilt in her mind made her look away at 37

Tomo XXXIV Bilang 1

the writhing creature. A series of laughter and karaoke tunes blasted from the right. ‘Is it right to be happy when the bee is so close to death?’ Noe’s thoughts perked up again; ‘Is it rude to be sad when life is next door?’

‘To be neither and either–’ A throbbing headache sent Noe back.

She was lying on a bed in a room full of white square surfaces and metal equipment. With every constant blink, the people in the room swapped. White gowned men and women, then more wearing cyan, then a group of balloons leashed by casual familiars, then empty rooms and a light that wasn’t fluorescent or incandescent. They all gave her words that she needed to mix and match. Noe tried.

“Noe, can you hear us? I’m afraid her heart stopped, get the defibrillator. We cannot allow visitors at this moment, Mrs. Casarez.

Ate, I brought you a gumamela, Daddy said you loved gumamelas. The Fortuner was missing this morning, the Fortuner. Such a hardworking man, and now his daughter. It’s all my fault my sweet, all my fault.

She’s awake. Noe you’ve been in a coma.”

Noe’s remote controlled eyes sprang back to life. It became apparent to be possessed. Memories change synonyms, as well as the time and the place. A faint becomes a coma and a choice, a wake of an insect.

“You’re welcome,” Dan’s voice echoed across the koi pond.

He sat cross-legged at the opposite of the pond, swirling his paper cup, taking tiny sips and plucking ants to feed the koi fish.

Noe felt her back against a mango tree, and stared at Dan who remained unconcerned.

“What?” Noe asked.

“You fell, I caught you. You’re welcome.”

“I was fine.”

“Fine? No such thing when you isolate yourself from the world,” Dan snickered. “Over a little picnic? Alone with your thoughts?”

Noe was deadpan. Dan continued.

38

Noe and the Bee

“Your life can seem as little as a bee’s in the absence of the world.”

Noe’s eyes widened at the mention of a bee, and they darted frantically for the handkerchief. The embroidered fabric lay under the shadow of a paper cup on the side of the koi pond, but there was no dying insect. Then she looked at Dan and shrieked, then screamed.

“NO!”

But the bee was no longer squirming between his fingers; it had fallen into the pool of fish.

It was the kind of fall he could no longer recover from. Stage three.

From morning until morning, the diagnosis echoed in her skull. The days became shorter and more hurried with him that she couldn’t bear the strain on her fragile mind. Neither could he.

Noe was no longer the girl who her father loved. She was another casualty in the war in his chest. The disease created a husk of a man. Love was not enough a drug to cure cancer. Nor was the chemical therapy. The balding hair. The quiet talks. The vitamin fluids he could no longer hold in. Nothing worked but the placebo, the drug fluid, the alcohol.

“As of ten PM this Sunday, Pagasa has declared signal no. 3 in the various regions of Luzon. The —”

“Turn the fucking radio on,” Mr. Casarez’s voice raised under the torrent of rain on the car’s windshield. The horrid stench of dried beer clung to his face, clothes and the whole car. Noe sat shotgun, and tried her best to read between the lines of her father’s slurred speech.

“You mean…” Noe stopped herself and turned the radio off.

“Never mind.”

“Dad, where are we going?”

“Home.”

“Home?” They were on the wrong lane. “Dad p-please—”

“I’m fine.”

“You’re not fine, Dad. Let’s stop somewhere and rest. It’s raining.”

“I’M—” Mr. Casarez turned to face Noe and shout at her,

39

Tomo XXXIV Bilang 1

shout at the world. But he only managed to break down on the wheel.

“I just want to be alone. You have to understand Noe.” “Dad?”

“We have to do this. I have to take care of us.”

“Dad!”

Mr. Casarez’s foot glued itself on the gas pedal, inching slowly to the car floor. Droplets of rain flew away from the windshield and the lights flashed by. The headlights and street lamps blended in to the scenery. The sound of wheels slipping and grabbing hold again onto the asphalt. The Fortuner raced along NLEX south bound. Mr. Casarez looked away from the road into his daughter’s eyes.

“You remember when you were a girl, and we looked for the prettiest flowers,” he spoke entranced.

“Slow down!” Noe pleaded. Her voice cracking with subdued fear.

“You kept insisting, you were a gumamela,” he laughed. “The prettiest flower of all.”

Mr. Casarez’s voice hushed down to a soft whisper, “I’ll show you the flowers, my sweet. We can go back.”

Noe couldn’t see her father anymore in those bloodshot eyes.

He was the husk. He was dead. And she didn’t want to die by his side.

Noe kicked his father’s shin from the pedals and punched the brakes. The car swerved right then left as the two passengers fought for the wheel. When it finally gave and the car sparked against the road, the world reintroduced itself through the cracked windshield.

First the rain, then a street lamp and a car or two, until finally the asphalt sent the shards of glass back inside. The world could not be destroyed, for the world destroyed things. And it controlled whoever tried, and reminded them that they failed.

“What’s wrong with you?” Dan yelped as Noe tossed him off from his seat. She grabbed her handkerchief and caught the floating bee before any of the koi could come and check it out.

Noe didn’t reply until the water drained away from the bee through the fabric. It was no longer writhing, which meant it was

40

Noe and the Bee

no longer alive. Noe’s face contorted between sadness and rage. The handkerchief fluttered to the ground. It was dead. Noe threw her fist at Dan: A quick jab placed against his jaw. Surprised, Dan crumpled to the ground, surprised at the sudden blow.

“You call that saving? Really? It’s the fucking opposite. So no welcome asshole,” Noe screamed. All the music in the world disappeared and there was just noise. The sound of Dan’s breathing was noise. She threw her hands up to her ears and cried horrendously.

There were no tears anymore. The bee was dead, and it didn’t die peacefully. Noe fell on her knees and lay in a fetal position on the cold ground.

“I-I’m sorry,” Dan said as he got up. His apathy completely obliterated by the deafening sobs coming from Noe Casarez. “I…”

Dan’s face searched the courtyard in a panic. Mango trees, weeds, water, fabric. Anything that could redeem him in the eyes of this girl. He caught the gleam of the sunlight against a red liquid scattered across the grass, and lit up. Wine. If there was something he knew, it was science. He carefully ripped a blade of grass holding a drop of wine and carried it over to the handkerchief.

Dan scooched over to the bee, and with medical accuracy fed it the wine. After a few seconds, it sputtered back to life. It waved it’s tiny feet in the air and walked in a circle. Dan proud again, uttered a sigh of relief.

“It’s aliv—” The feat of ingenuity exiting Dan’s lips was cut short at the sound of a crunch. Noe’s shoe lifted itself off the handkerchief. Her eyes letting go one more tear. One final goodbye.

“The… mayor of… worst typhoon in the history of...”

Aside from the dying radio, the passengers of the Fortuner were closer to the end. Mr. Casarez out of his seat, flung directly out onto the front, while Noe was still trapped under her seatbelt, hanging upside down. It was calm in the eye of the storm. The sun had given its undivided attention to the wreckage. There was no wind in this part of the highway. No

Noe’s eyes flashed and blurred at the sound of her father’s voice. “Noe… Noe…”

He was crawling across the bumper. There was a heavy gash 41

Tomo XXXIV Bilang 1

against his forehead and a trail of blood dripping from his lower lip.

“Noe… I lost it again. The buzz, that’s… that’s what it feels like.”

Noe watched with weak eyes how her father inched through the hole in the windshield. “I lost it somewhere when they told me I was going to die. But…but I still needed it. It was all I had. It was my beating heart. I need that buzz now Noe. I need you.”

There was an uneasiness to the tune of his voice, like a double-edged sword. The words meant kindness, but Noe could only decipher remorse. And Mr. Casarez didn’t correct her suspicions.

“Noe could you reach the bottle behind you.”

She did as she was told and spent her life grasping the neck of the bottle.

“Good… good. Now hand it over darling.”

Noe stared at the bubbles escaping the already popped cap.

She felt the weight in her arm and the gravity that pulled it down.

But she was patient, she was careful. She motioned the bottle up and down, balancing it in her hand. Then she swung it at her father’s head.

An audible crack echoed across the highway, and Mr. Casarez was put back to rest with the last bit of energy from her loving daughter, Noe Casarez. “You already died,” She whispered.

“So then, are you going to bury it? It seemed like you were going to.”

Dan asked after a lengthy amount of silence.

Noe waved the question off. “It’s become an afterthought, another insignificance in the world.”

Dan bowed his head at the return of his own words. They stayed there quietly. Isolated from the world, summed up by their sins, mentally justifying the bad things they’ve done. Both of them craved for time. The ability to go back in it and fix themselves and, in turn, fix the others.

“Life and death aren’t reasonable things.” Dan tried. “And the man who tries to reason with them becomes the fool. So we trudge the thin line and hope to appease both sides. If we live arbitrarily and in the spur of the moment, it must make us significant.”

Noe’s face grew a seed of silver lining. “And maybe even the ones beside us.”

42

Noe and the Bee

“Probably.”

“Hopefully.”

43

Tomo XXXIV Bilang 1

44

Malate Literary Folio

7th DLSU Annual Awards for Visual Arts

45

Tomo XXXIV Bilang 1

CHRISTOPER SUM

Leaving Monuments acrylic on canvas

46

Malate Literary Folio

PRECIOUS JAPHETH BENABLO

Desposing of Beliefs oil on canvas

47

Tomo XXXIV Bilang 1

ALBERT DON LEE ATIENZA

Alternate Realities 48

Malate Literary Folio

MARIA MARGARITA UY

Ang Mga Binaliwala 49

Tomo XXXIV Bilang 1

50

Malate Literary Folio

51

Tomo XXXIV Bilang 1

LUIS ANTONIO PASTORIZA

Sensual Dissonance acrylic on canvas

52

Malate Literary Folio

NINIAN PATRICK SAYOC

The Jog Barely inside the shoe, I place my foot.

Fits as a mold that cradles.

The means to both leave and bear the hot asphalt.

I should open the door, take a step outside on the road, I could —Breathe the air or see the trees or hear the birds, the music of laughter and cars and my thoughts (become consumed by ideas)

of roaming (since I am free, but my laces)

come undone (always must be tied)

in a loop, (and the knots tighten. Unknowingly)

there is no escape (squeezing, realizing I am stuck)

and I suffocate—

But I stay and remove the shoe.

53

Tomo XXXIV Bilang 1

MARIA MARGARITA UY

Hakone, Japan 54

Malate Literary Folio

PATRICIA LOUISE REMOQUILLO

This Is Home

Today, I decided to run away.

Nobody was here, so running away would be easier. I went to my bedroom and grabbed my favorite pink pajamas with little flowers on them and folded it before putting it inside my backpack. Fold the right side of the sleeve. Fold the left side of the sleeve. Take the bottom. And fold it, one, two, three. Then I got my pink sweater in case I got cold in the middle of the night. Fold the right side of the sleeve.

Fold the left side of the sleeve. Take the bottom. And fold it, one, two, three. Teddy went inside the bag too, and so did my coloring book and some crayons so that we could play. But the bag was starting to look smaller inside, so I had to make enough space for him so that he could breathe. Teddy was my only friend.

I also knew I was going to get hungry, so I decided to go down to the kitchen. I didn’t know how to cook, so I grabbed a stool I could step on, and looked through the cupboard to see if there was any food I could take with me. In there, I found cereals. Cheerios, Cocoa Puffs, Apple Jacks, Trix. But I knew I couldn’t take them because their boxes were too big, so I went through the box of Twinkies, and

55

Tomo XXXIV Bilang 1

got three. Then I found Confetti Cupcake flavored Pop Tarts, and got five, because those were my favorites. Then I went down from the stool and put it back. I set my food down on the kitchen table and put them inside the bag as neatly as possible.

There were four chairs that were around our kitchen table, but a lot of the time, two of them were empty. Only me and my big sister, Savannah, ate here. I liked her. She always made me mac and cheese.

“How was your first day in second grade, Effie?” she asked me one night. “Did you make new friends?”

I looked up at her, then from her to Mum and Daddy, who were both on their phones, and back at her again. “Thank you for packing me an extra Twinkie, Savannah.”

“You’re welcome. Now hurry up and finish your dinner, so we can start with your homework.” she smiled and tucked my hair behind my ear. I smiled back. Mum and Daddy still didn’t talk to us much. They didn’t look at us either. But at least they weren’t shouting today.

Some days, I would see them after dinner as I was walking towards my room. Daddy would be drinking yellow juice from a bottle with a black label that he called Jack, while another sat on his study’s table. Mum would be sitting on the bed, taking green and white candies that she said was named Prozac from a bottle. I didn’t understand it, but when they caught me looking, they would always shut the door on me. Then I would continue walking to my room at the end of the hall before Savannah went to tuck me in.

Then after I got my food, and I was sure I wouldn’t need anything anymore, I walked from the kitchen to the backyard. I liked the backyard. I remember coloring there and playing on the slide and on the swings until Savannah called me back to have dinner with her. Savannah used to come out and play with me, but I don’t think she liked staying in the backyard very much anymore. The last time she went there, she went up our treehouse and came back the house crying.

When she used to come out and play, she asked different boys to come 56

Thus Is Home

with her up the treehouse so they could play there, while I played on the slide with Teddy. Zach, Alex, Noah, and other boys whose names I can’t remember anymore. Every time they went up the treehouse, the boys always hurried up to play, and I always wondered why they were always rushing to play a game. I even asked Savannah if I could come and play with them, but she said no. She told me they weren’t nice, so I played by myself until they left, and until Savannah was ready to color or to play princesses with me.

But out of all her friends, it was Nick that I liked the most.

He never rushed up the treehouse with Savannah. He even played and had tea time with me and Teddy in the backyard sometimes, while Savannah was busy cooking dinner. He was my friend. He was really nice to me too, and to Savannah. I even saw him kiss her forehead and squeeze her hand twice when he held it. She seemed happier when he was around. She smiled more.

One afternoon though, he went to the house earlier than he usually did, and like before, he played with me before he checked up on Savannah. Then he went into the house and joined her in the kitchen. From the window, I could see him kiss her on the forehead like he usually did. Then I saw him squeeze her hand twice again, like I saw him do before, as if it was their secret handshake, when I snuck into the kitchen to get a treat. He even looked at her and smiled like Savannah was his favorite person. And like them, I smiled too.

Then I took Teddy’s hand as I went back outside, so we could play at the slide. After a while, I heard Savannah raise her voice, “Stop!”

Confused, I ran closer to the door and hid. But I peeked now and then, because I’ve never seen them fight before and that started to scare me.

“Savannah, please.” he said sternly, and I could see Savannah’s eyes narrow.

“It doesn’t matter, Nick. Okay?” she said, looking down. “It already happened.”

“No, it does matter. I hate what they’ve done to you. You don’t deserve that.”

“How certain are you that I don’t?” she challenged him, look57

Tomo XXXIV Bilang 1

ing at him now. “God! Why do you keep insisting we even talk about this? What do you want to hear, Nick? That some guy brought me to his car and touched me—no, forced me—when I went to some party a few years ago? That I didn’t say anything about it, because I couldn’t accept the fact that it happened? Then yes! It did happen! And I let it happen over and over again. Are you happy now?”

“Savannah, you need to ask for help. You’re obviously traumatized. I have to tell them.” he begged, and he started to frown.

I couldn’t understand. Traumatized? What does traumatized even mean? Why are they fighting? Is Savannah in trouble?

“No, Nick. Okay? Just drop it.”

“No.”

“Nick, you know that nobody in that godforsaken hellhole listens. I thought you understood that!” she yelled back at him.

“I do understand. That’s why we need to tell them what happened. They need to understand the implications of their actions, and how that can affect both you and Effie. They need to know that something’s not right with you. They need to help their daughter.”

“No. Forget it, Nick. I can’t do this. I can’t keep dragging you into my mess,” Savannah said, looking down. “Besides, once you realize that this isn’t what you want, you’re going to disappear too.” Then she walked away from him. When she found me watching by the door, she didn’t say another word. She didn’t even look at him one last time, but I did. Then she took my hand and brought me outside again so that we could play, while Nick found his way out the door.

Since then, he never came back to visit, and I would see Savannah secretly ride a car with a different boy every night after that when she thought that me and our parents were asleep. But she never talked about where she went or what she did.

I had asked her why she had purple marks on her arm once. Then she told me that she hit the corner of the kitchen counter while cleaning up. But I saw one of her friends pull her from the same arm, where it had turned purple, the night before, when she snuck out. I even saw him push her inside the car from my bedroom window.

“Savannah, did your friend hurt you?” I asked.

58

Thus Is Home

“What friend?” she said.

“The one who pushed you into the car last night. He hurt you, didn’t he?” I asked her, but she didn’t answer right away. She looked away first.

“No,” she finally said. But I knew she was lying.

I knew, because I looked away and said I didn’t push Madeline in the playground when I did, and when my teacher asked me if I did, and I didn’t answer her right away, she told me that I couldn’t possibly be telling the truth if I couldn’t even look her in the eyes. But I only did it because she hurt me first when she threw things at me because she didn’t want to be my friend.

Savannah’s friend was hurting her too, just like Madeline was hurting me. But I think she didn’t want to tell anybody because she’s scared that she would get in trouble if she did. So I nodded instead and pretended that I didn’t notice that she was lying. It was going to be our little secret.

Some days, I would even find her quietly looking out of her bedroom window, while her fingernails made red branches up and down her arms. Savannah was getting hurt, and there was nothing I could do to protect her.

Since then, Savannah stopped smiling. She no longer sang when she made me mac and cheese. We still ate breakfast, and lunch, and dinner together, but she didn’t talk as much as she used to. One day, when I was playing outside, I even saw her pout. Then she looked down at the sink while her cheeks were starting to get flushed and her nose, pink. But once I went in to look at her, she hid her face then wiped it before looking at me. She always tried to smile when she was in front of me, but I knew that she was sad. She still had a tear on one of her eyes when she looked at me. So I hugged her, even when she didn’t hug me back.

That was why I took her phone when she wasn’t looking last night.

Because maybe Nick could help me. Maybe he could come here and 59

Tomo XXXIV Bilang 1

say sorry. Then after they’ll be friends again, and maybe then, Savannah would start smiling more, just like before. So I put down the four numbers that I had seen her press to open her phone, and I called Nick.

Ring. One. Two. Three. Four. Why is he taking so long? Ring.

Five. Six. Seven.

“Savannah?” I heard him say from the other line. He sounded confused.

“No, it’s me. Effie.”

“Oh hi, Effie. How are you? Why are you calling?”

“I’m okay. I was drinking tea with Teddy a while ago, and I asked Savannah to come and play with us, but Savannah said she didn’t feel like playing today. I think she’s been lonely. Can you help me? I know she’s happy when you’re here.”

“Sweetheart, I’m sorry. I really want to, but I don’t think your sister wants to talk to me right now,” he paused. “Is she okay?”

“She was crying yesterday, and the day before that. I think it’s because her friends are mean to her. They hurt her, and they give her purple marks on her arms. They’re not nice, Nick. Maybe if you apologize, you can be friends again. Please, Nick. You have to help me keep the bad people away.”

“Effie!” I heard Savannah yell from behind me. “What are you doing?!”

I looked at her, and she looked angry with me. She grabbed the phone from my hand, and she switched the call off.

“I called Nick, because—” Slap. She hit me across the cheek.

She’s never done that before. I could feel my cheek tingle and get warmer, and I could feel my eyes start to water like I was about to cry. But I didn’t say anything, because I was afraid that if I did, she might just get angrier with me. I just looked at her, surprised. And she looked back at me like she was surprised with what she had done too.

“I just want you to be happy again.”

I loved Savannah, but lately Savannah didn’t seem like Savannah anymore. It was like somebody who looked exactly like her, but wasn’t her, took her place while I was asleep, and replaced her with this broken one. And I don’t think I like this one very much.

60

Thus Is Home

The old Savannah would never hurt me. She would never be mean to me, because she was my only friend aside from Teddy and Nick. The old Savannah would have happily played with me and would have brushed my hair every night before she tucked me in. But now all she does is to stay by herself, and I don’t know why. Was it something that I did? Was I bad? Did she not like me anymore?

I wanted my big sister, Savannah, back. Why wasn’t she smiling anymore?

That was when she dropped on her knees and hugged me.

“I’m sorry,” she repeated again and again as I felt her teardrops fall on my shoulder. And I hugged her back.

Last night, after she apologized, she made me mac and cheese for dinner again. She even made me a milkshake, and she smiled at me as she gave me a bottle of sprinkles to put on top of it. Last night, she also braided and brushed my hair before bed, and she even fell asleep next to me. Last night, Savannah loved me again.

But what if she didn’t love me today, just like she didn’t love me before she started crying?

Maybe if I disappeared, she wouldn’t be so angry with me anymore. Maybe she’d love me just like before, and things would be okay again. Maybe if she stopped taking care of me, she wouldn’t be so sad all the time.

So I left.

I went up the treehouse. Then I took Teddy out of my backpack, because I knew he was scared of darkness too, and we ran away from “home”. Savannah doesn’t come up here anymore anyway. She won’t find us. I don’t think anybody will. And maybe, just maybe, like in the books I read, the fairies in the trees would help take care of me and Teddy instead.

61

Tomo XXXIV Bilang 1

PHILIPPE BERNARD CABAL

The Eventual Documentation of Freud’s Psychosexual Hotdog, Party Favor and Bouquet digital collage 62

Malate Literary Folio

DAI ANN LI

Ballet Girl in the Party 63

Tomo XXXIV Bilang 1

IRA KATRINA MENDEZ

Bantayan Walang umuurong sa paligsahan.

Inaaral ng bata ang mga mata ng nakatatandang tumititig pababa sa kanyang maliit na katawan – hinihintay ang kahit isang segundo kung kailan bibitiw ang tingin nito.

Binabantayan ng matanda ang musmos na nakatingala sa kanya – ang kaliwa’t kanang kamay ay handang humuli ng paslit at pigilan ang paglagpas nito.

Walang umuurong sa paligsahan.

Nananatili sila sa harap ng isa’t isa: bukas ang mga mata na nagbabanta sa bawat galaw nang hindi pumipiglas.

Walang gustong umurong sa paligsahan.

Mananatili silang nagbabantay hangga’t walang dumulas at mahulog sa kanilang kinatatayuan.

64

Malate Literary Folio

BEATRICE JULIA TRIÑANES

Macapagal Boulevard 65

Tomo XXXIV Bilang 1

LEANN BERNADETTE PADILLA

Libertad

Sa likod ng mga gusali, sinisikatan ng araw ang tatlong binatang

naglalakad sa kalye ng Libertad. Matangkad na moreno si Romer.

Sa bawat tango ng ulo niya’y unti-unting nagsilaglagan ang hibla ng buhok niyang pinagbungkos ng maluwag na pusod. Matapos ubusin ang sigarilyong hawak, tinapon niya ito sa kanal. Tinapon rin ng isa pa niyang kasamang moreno ang upos ng sigarilyo sa dinaanang halamanan. Nakalawlaw sa maliit na balakang ni Lito ang kupas niyang pantalon. Sumasayad ang tastas na dulo ng pantalon niya sa konkretong daan, dinidikitan ng dumi at alikabok sa paglalakad. Nakahati sa gitna ang makapal niyang buhok, nagbibigay-daan sa malawak at makinang niyang noo. Si Jon, ang pangatlo sa magkakasama, naglalakad nang nakatago sa magkabilaang bulsa ng maong ang mga kamay.

Pinapakinang ng gel ang maikli niyang buhok.

Hindi sila nagpupunta sa lugar na ‘to. Madalas ay doon lang sila sa Luneta kung saan pwede silang humiga at maglibang nang walang gastos. Pero ngayo’y may inutos ang Nanay kay Jon, may pinapakuha mula sa tiyo niya. Inimbita na lang din niya ang mga kaibigan para makapasyal na rin at makapagliwaliw. Tutal ay minsan lang sila

66

Libertad

mapadpad sa Makati.

“Bakit mo nga uli pupuntahan tiyo mo, Jon?” Ipinusod muli ni Romer ang mahaba niyang buhok, mas mahigpit naman ngayon.

“May ibibigay raw para panghanda sa Sabado.” Nagpunaspunas ng pawis si Jon.

“O’ nga pala, bertdey din ni Jolens ‘yon, ‘di ba? Pwede ba kami makikain sa inyo?” Inayos ni Lito ang kuwelyo ng dilaw at halos mangupas-ngupas niyang polo.

“Oo, kaya nga ‘yun nakalagay sa karatulang ginawa nila ni Lara, ‘Congratulations and Happy Birthday, Jon and Joline!’” Tumawa ang dalawang kaibigan.

“’Di mo naman sinabi na bertdey mo rin pala, sana binilhan ka namin ng regalo.” Suntok sa braso ang inani ni Lito mula kay Jon.

“Pwede mo pa rin naman ako bigyan ng regalo, eh. Graduation gift, gano’n.”

“Kung gano’n edi dapat lahat tayo may ibibigay. ‘Di lang naman gagraduate, eh.”

“Wow, may naiisip ka rin palang matino, ano, Romer?”

“Gago, ako kaya pinakamatalino sa’tin.”

“Baka! Wala ka ngang pinasa maski isang quiz sa English, eh.”

“Pero tingnan mo naman siya, magkakadiploma pa rin.”

“Kaya nga ako pinakamatalino, eh. Wala akong ginawa sa apat na taon pero aakyat pa rin ako ng stage. Ha!” Malaking ngiti ang nakapaskil sa mukha niya.

Napa-iling na lang ng ulo ang dalawa.

“Hay, grabe. Akalain n’yo ‘yun, magtatapos na tayo ng hayskul. ‘Di ko inasahang makakalagpas ako ng first year no’n, eh.”

“Himala nga na nakapasa tayo ng Algebra.”

“’Di ‘yon himala. Nahimasmasan lang si ser kasi dinalaw siya nila Eman sa CR noon. Nakalimutan niyo na ba?”

“Sabi nga nila, napaihi raw uli si ser kahit kakaihi niya lang.”

“Ibang klase talaga ‘yong si Eman. Buti na lang tropa ‘yun.”

Binalikan ng tatlo ang mga naganap sa silid-aralan nila sa loob ng apat na taon. Sa bawat gusaling dinaraanan nila’y may panibagong alaala na namang kinukuwento si Romer. Naalala daw ba nila ‘yung panahon na pumasok si Jon sa eskuwela bilang pang-anim na miyem67

Tomo XXXIV Bilang 1

bro ng Menudo, suot-suot ang polo na silk at lilang pantalong spandex na pinasadya pa ng nanay niya. Umuwi rin siya para magpalit dahil di siya pinapasok ng titser nila. Umuwi siya pero kinabukasan na bumalik, at naka-uniporme na siya. Normal na ang itsura, pwera na lang sa dilaw na garter sa noo nito. Nagtawanan lang sila Lito at Romer, habang napailing-iling ng ulo si Jon.

Napadpad ang kuwentuhan sa Voltes V na hindi nila natapos panoorin sa TV nila Estelle dahil tinanggal na ito, at mga teks na nakaimbak na lang ngayon sa kanilang mga kuwarto. Binalikan nila ang mga tsismis ni Ms. Values Education tungkol sa ibang mga teacher, lalo na kay Ms. Biology. Namumula ang mga tighiyawat nito sa ilong tuwing ibubunyag na nahuli na naman niyang naglalampungan ito at saka si Mr. Filipino. Inalala din nila noong minsang naghawakan ng kamay sila Lito at Lorena sa likod ng CR, at nahuli sila ng guidance counselor. Isang kasalanan daw ang kanilang ginawa. Baka raw sa makalawa ay malaman na lang nila na buntis na ang dalaga. Kaya sa huling minuto’y nawalan ng kasama si Lito sa JS Prom.

Ilang mga kuwento pa’y humupa rin ang tawanan at kantiyawan. Ilang segundo silang nanahimik, nagbabadya ang tanong na pilit nilang iniiwasan: ano na’ng gagawin nila pagkatapos ng hayskul?

“’Di ko nga alam, eh. Gusto ni Erpats samahan ko na lang s’ya sa pamamasada. Ipapamana na raw niya sa ’kin ‘yung dyip.” Habang nagsasalita’y binagalan ni Romer ang paglalakad bago pa maiwan si Lito na mabagal maglakad buhat ng maikli niyang mga binti.

“O, ayaw mo ba n’on? Buti nga may sigurado ka nang trabaho,” banggit ni Jon. Binunot niya ang kanang kamay sa bulsa at binasa ang nakasulat sa pilas ng papel. “Teka, baka makita niyo ‘yung building, ah.

Liberty ang pangalan.”

“Oo, kami bahala.”

“Eh, ‘yun na nga. Ayoko maging tsuper. Kay Jun-jun na lang ‘yung dyip.” Napabuntung-hininga si Romer. Tinakpan ng ulap ang araw. Naging kulay abo ang paligid, nawala ang init panandalian. Sa gilid nila’y may dumaan na bakanteng dyip.

“Pre, kapapanganak mo pa lang ata ‘tinakda na ng tatay mo na mamanahin mo ‘yung dyip tapos biglang ayaw mo pala? Problema ‘yan, pards.” Sumubo ng chewing gum si Lito at nagbato ng isa kay 68

Libertad

Romer. Inalok niya si Jon na siya namang tumanggi.

“Ano nang balak mo ngayon? Magko-kolehiyo ka ba?” tanong ni Jon.

Napangiwi si Romer. “Asa. Pwede naman ako mamasukan.

‘Yung tiyo ko sa Tondo nagtatrabaho sa pier. Baka makuhanan niya ‘ko ng posisyon.” Kinindatan ni Romer ang mga babaeng dumaan sa kanila. Irap ang binalik sa kaniya ng mga ito.

“Ayos ‘yun. Ligtas ka d’on kasama mo naman tiyo mo.” Luminga ng direksiyon si Jon at humarap sa kanang katabi. “Ikaw Lito, anong gagawin mo pagka-gradweyt?”

Natawa si Lito at nagsabi, “Pards, tinatanong pa ba ‘yan?

Doon ako sa palengke, tutulungan ko si Nanay. Matatapos na ‘ko kaya si Enteng naman mag-aaral.”

“Oo nga pala, no. Akala ko tatambay ka lang sa bilyaran eh,” kantiyaw ni Jon.

“Gago, tapos na mga araw na ‘yon. Nahuli na ‘ko, eh.” Natawa silang tatlo. Malinaw pa sa kanilang memorya ang imahe ni Aling Selya habol-habol ang anak palabas ng bilyaran hawak ang isang walis tambo. “Basta mga suki ah, inaasahan ko mga nanay niyo sa bakasyon.

Don’t bring us down!”

“Don’t let us down ‘yon, tanga.” Pinitik ni Romer ang pinakamaliit sa kanila sa noo.

Lumaki ang ngiti ni Lito, hindi ininda ang paandar ng kaibigan. “’Yun nga sabi ko.”

Muntik na siyang batukan ni Romer. “Ikaw Jon, magtatrabaho ka rin ba?”

“’Di ko pa nga sigurado, eh. Sabi nila Tatay magkolehiyo daw ako. Eh, gipit kami ngayon kasi inatake na naman si Lara ng asthma.”

“Balita ko si Mang Jasper naghahanap daw ng helper sa talyer, ah. Pwede ka don,” Tinanggal ni Romer ang tali ng buhok bago ito pinusod muli ng mas mahigpit.

“Pwede ka rin naman sumunod sa tatay mo. Ba’t hindi, ‘di ba?

May suporta ka na, oh!”

“Eh, yung pera nga, pards. Dagdag gastos pa!”

“May mga school naman na mura o walang bayad, eh. Sa PUP subukan mo kaya,” inudyok ni Romer ang kasama sa balikat gamit ang 69

Tomo XXXIV Bilang 1

sarili niyang balikat.

“Oo, ‘wag mo na subukan sa UP siguradong bagsak ka d’on,” biro ni Lito.

“Gago, salamat sa suporta, ah.” Paulit-uli na sinuntok ni Jon si Lito sa braso. Tumigil lang siya nang tingnan siya ng isang lalaking naka-Amerikana.

“Pero seryoso nga, pards. Pwede ka naman mag-working student. Pag-isipan mo, sayang oportunidad.” Hindi inaasahan ni Jon ang suporta na pinakita ni Romer. Akala niya’y papayuhan siya nitong magtrabaho na lang din.

“Tama, tama. Teka, ikaw Romer bakit di ka mag-working student? Parang gusto mo pa mag-aral eh.”

“’Di ko nga akalaing makakatapos ako ng high school, college pa kaya? Sawa na ko sa libro, pre.” Nagkibit-balikat si Romer.

“Maganda sana kung kahit isa man lang sa ‘tin makapagtapos, ‘di ba?”

“Parang ang ganda nga isipin na makakapagtapos tayo ng kolehiyo, no. Kung libre lang sana.” Tiningnan muli ni Jon ang papel na hawak.

Luminga-linga ito sa paligid habang nakakunot ang noo. “Asan na ba ‘yung building na ‘yon?”

Binasa nila Lito at Romer ang mga nakapaskil na pangalan ng mga gusali. Wala pa ring Liberty. “Magtanong na lang tayo, ‘di ko rin kabisado to, eh,” paanyaya ni Lito.

Nilapitan ng tatlo ang isang guwardiya na nakatayo sa kaniyang poste at nagtanong ng direksyon. Diretso lang daw, sabi nito.

Nagpatuloy ang mga binatilyo sa paglalakad. Pinagmasdan nila ang malinis at magarang parteng ito ng siyudad. Napakaraming magagarang sasakyang sunod-sunod na nagsisiharurot sa maluwag na kalsada.

Tumingala sila sa matataas na gusali, iniisip kung ilang palapag ang mayroon doon sa pinakamataas sa kanilang lahat. Baka sampu raw, sabi ni Lito. Sabi naman ni Romer ay baka kinse raw.

Sabay-sabay silang namangha sa ganda ng Makati. Para bang inuudyok sila ng mga gusali at ng mga mamahaling tindahan na pasukin sila at purihin, tangkilikin ang kanilang ipinapakita’t ibinibenta.

Matiwasay at magarang pamumuhay ang nalasap nila sa hangin. Ang mga taong nakikita at nadaraanan nila’y mga tipong hindi mo makikita sa Quiapo o Ermita. May mga babaeng nakasuot ng magagarang 70

Libertad

bistida at saka sapatos na may takong. Naglalakihan ang kanilang mga buhok dahil sa dami ng hairspray na ginamit. Ang iba nama’y nakapaloob ang maluluwag na blusa sa mga pantalong hanggang baywang ang taas. Ganoon rin ang karamihan sa mga lalaki. Ang iba nama’y tinernuhan ito ng maong na dyaket kahit hindi naman ganoon kalamig.

Ang iba pa sa kanila’y nakasuot ng naglalakihang mga salamin. May mga pager na nakakabit sa bulsa ng iilan. Sa paghanga sa postura ng iba’y napatingin sila sa kanilang mga sarili at pinlantsa ng bahagya ang kanilang mga polong minsang lang gamitin para maging mas presentable. Inayos nila ang kanilang tindig at naglakad ng nakadiretso ang likod.

Mataas na ang araw sa silangan, lalong umiinit ang paligid.

Nang marating nila ang Liberty building, basang-basa na ang kanilang mga kili-kili, tagos sa tela ng damit nila. Pagpasok nila sa gusali, sinalubong sila ng marmol na sahig at ng nagkikintabang tansong mga dingding. Dumapo ang kanilang tingin sa bawat dekorasyong nakapalibot sa lugar.

Dinukot muli ni Jon ang papel sa kanang bulsa. Lumapit siya sa information desk. Pinahanap niya si Rommel Macalintang na nasa ika-limang palapag sa ilalim ng Toyota Motor Philippines. Pinaupo muna sila ng attendant habang nag-aantay. Pero sa halip na umupo, nilibot nila ang lobby at nilapitan ang mga nakasabit na larawan.

“Grabe, parang kumikinang lahat,” ani ni Lito.

“Sarap ng lamig, pre.”

“Amoy Harrison, no?”

Naglakad patalikod si Jon papunta sa mga sopa. Habang nakatingala’y pinagmamasdan niya ang nakasabit na aranya. Nakadikit pa rin ang kaniyang tingin sa itaas nang umikot siya para maglakad ng maayos. Pagkaharap niya’y ‘di inaasahang nagkabanggaan sila ng isang babaeng may hawak na kape.

“Ay, sorry po!” Namantsahan ang pulang polo ni Jon, habang natapunan rin ang blusang puti ng babae pati ang dyaket nitong asul.

“Nako naman!” May katandaan ito at nakita ni Jon ang pagkunot at pagdami lalo ng mga linya sa kaniyang noo. “Nadumihan na nga ‘ko, nawalan pa ng kape.” Inirapan niya ang batang lalaki at kumuha ng panyo sa loob ng bag.

71

Tomo XXXIV Bilang 1

“Naku, ako na po!” Natatarantang binunot ni Jon ang sariling panyo at dali-daling pinunasan ang basong blusa ng babae.

“Excuse me!” Sinampal niya ang kamay ng binata at lumayo rito. “Ano sa tingin mo ang ginagawa mo, iho?” Tinakpan niya ang kaniyang dibdib gamit ang panyo at tiningnan ng masama si Jon. Halos magdikit ang mga kilay ng babae sag alit. Bumakat ang pumipintig nitong ugat sa leeg. Ang ibang mga tao’y tumigil para panoorin ang kaganapan, nag-aabang ng tsismis para sa araw na iyon. Naramdaman ni Jon ang pag-init ng kaniyang mga pisngi dahil sa atensyon. Ramdam niya na pulang-pula na rin ang kaniyang mukha. “Bayaran mo na lang ‘yung kape ko. Kinse din ‘yon.”

Binuksan ng babae ang palad nito kay Jon, nag-aabang ng kaniyang bayad. Pero hayskul lamang sila at wala pang mga trabaho.

Nagtinginan ang tatlo, nababahiran ng takot, kaba, at hiya ang mga mukha. Hinarap ni Jon ang babae at nagsalita, “Pasensya na po, Ma’am.

Wala po akong pera. Estudyante lang po ako.”

Inirapan uli sila nito at binawi ang nakabukas na palad. “Edi sana tumitingin ka sa dinadaanan mo.” Binutones niya ang kaniyang dyaket, tinatago ang namantsahang damit. “Sa susunod nga, ha, magingat-ingat ka, lalo na kung wala ka namang pambayad sa naperhuwisyo mo. Pasalamat ka at nagmamadali ako.” Umalis rin ito matapos silang pagtaasan uli ng kilay. Tumahimik ang paligid. Ang tanging ingay lang na naririnig ay ang pagsalpak ng takong sa sahig na marmol.

“Sorry po uli!” Pinalo-palo ni Jon ang kaniyang pisngi, pinipilit pawalain ang kulay nito.

Dinantay ni Lito ang kamay niya sa likod ng napahiyang kaibigan. “Muntik na tayo mapasubo d’un, pards.”

Napaupo si Romer. “Baka maglakad tayo pauwi kung ‘di tayo pinalagpas nung ale.”

Nilayo ni Jon ang tingin sa nabangga at pinunasan na lang ang sariling damit na namantsahan din. Si Lito naman ay tiningnan pa ang babae ng masama dahil kanina’y di niya magawa, nakasimangot at nakakunot ang noo. “Taray-taray naman n’on, kala mo perpektong tao. Malasin sana siya lalo.” Bago ilipat ang atensyon, napansin niya na huminto ito sa paglalakad, hinalukay ang bag na tila ba may hinahanap, bago umikot at naglakad sa direksyon nila. Nagsasalubong muli ang 72

Libertad

mga kilay nito.

“Hala, pre. Pabalik siya.”

Tumayo si Romer at tinabihan ang mga kaibigan. “Wala po talaga kaming—”

Hindi na siya pinatapos ng babae. “Asan na?” Kalmado ang mukha nito pero parang nagpipigil lang ng inis.

“Pasensya na po talaga, pero wala po akong sapat na pera.”

Lumalabas muli ang ugat sa leeg nito. “Hindi ‘yung pera ang tinutukoy ko, tonto. Asan na ang wallet ko?” Binuklat niya muli ang palad sa harap ng tatlo. “Ibigay niyo na at hindi ko kayo ipapahuli sa mga guwardiya.”

Nagtinginan ang magkakasama, walang ideya sa sinasabi ng babae. “Wala ho kaming kinukuha sa inyo.”

“Nagkabanggaan lang po kayo ng kaibigan namin.”

“Hindi po kami magnanakaw, Miss. ‘Di naman po kami masasamang tao.” ‘Di tulad ng kanina ay walang bahid ng kaba sa mukha ni Jon. Tuwiran niyang sinagot ang mas matanda.

Pero hindi tumigil ang babae. Pulang-pula ang kaniyang mukha, halos lahat ng ugat sa ulo’y nagsilabasan. Ang mga kamay niya’y nakasara na parang manununtok. Tila ba manginginig siya sa galit. Ilang segundo pa’y tinawag niya ang mga guwardiya ng pasigaw.

Nanahimik muli. Ang tingin ng mga tao’y nakatuon na naman sa kanila. Tumulo ang pawis sa gilid ng noo ni Jon at napasmado ang kaniyang mga palad. Ayaw niya ng nagiging sentro ng atensyon, lalo na sa lugar na to kung sa’n hindi sila nabibilang.

Sabay-sabay nakiusap, nagpaliwanag, at nagparatang ang tatlo.

“Miss, ‘di na po kailangan ng mga guwardiya. Wala po talaga kaming kinuha—”

“Kahit tingnan niyo pa’ng mga bulsa namin, walang laman—”

“Di naman po tamang magbintang kayo—”

Dumating ang guwardiya sa tabi ng matanda. “May problema po ba, Madam?”

Tinuro ng babae si Jon, na inakusahan niyang nagnakaw ng kaniyang pitaka. Kinuwento niya na huling kita niya rito’y bago pumasok ng gusali nang bumili siya ng kape, at nalaman lang niya na nawala ito matapos sila magbanggaan ng binata. “Kinuha niya o ng 73

Tomo XXXIV Bilang 1

mga kasama niya n’ung nagkabungguan kami! O habang nagpupunas ako ng damit!” Tinuro-turo niya ang tatlo. “Sigurado akong nasa kanila ang pitaka ko.”

Nagpaliwanag ang mga binata sa guwardiya, kinuwento kung ano talaga ang nangyari: Pinagmamasdan lang nila ang lugar at aksidente ang pagkakabunggo ng dalawa, hindi planado. Pero hindi sila pinakinggan nito. Pilit silang kinukuhanan ng impormasyon: ang kanilang pangalan, edad, at lugar na tinitirhan. Sinagot naman nila siya ng maayos, baka sakaling pakinggan sila ‘pag binigay ang hinahanap.

Nang malaman ng babae na taga-Binondo ang mga binate, nagulat siya at nagsabing, “Na-holdap na ako do’n dati! Naku, sinasabi ko na, kuya. Ang layo-layo ng Binondo pa’no sila napunta dito, ha?

Anong ginagawa nila dito?”

“Bakit, wala ba kaming karapatang pumunta kahit saan naming gustuhin, ha? Pagmamay-ari niyo ba ‘to?” Napaatras ang babae nang tumaas ang boses ni Lito. Pinigilan siya nila Romer at Jon bago pa niya gamitin ang mga kamay sa pakikipag-usap at lumala pa ang sitwasyon.

Hindi na lamang nanahimik ang mga tao. Ngayo’y nagbubulung-bulungan na sila, nagbibigay ng kaniya-kaniyang opinyon. Pinanood nila ang pagtatalo na halatang dehado ang mga bata. May dalawang nakatayo pa malapit sa eksena, kaya ‘di marahil ay narinig nila ang sinabi ng isa na, “Damit pa lang kasuspe-suspetya na, eh. Ba’t naman kasi ‘di pa ibalik ‘yung wallet?”

“Ayusin mo nga ‘yang pananalita mo, boy. Sumama na kayo sa’kin sa opisina, doon tayo mag-usap,” Hinawakan ng guwardiya ang braso ni Jon, hinihila ito.

“Teka lang, ser! Wala talaga kaming kinukuha pinakita na namin sa inyo—”

“Hindi tama ‘tong ginagawa niyo! ‘Di pwede ‘to—”

“Hahanapin na lang po namin ‘yung pitaka—”

Bago pa sila tuluyang mahila, may dumating na isa pang guwardiya. Tinawag nito ang babae. “Ma’am, ito po ba ‘yung pitaka niyo?” Hawak niya’y isang parisukat na pitakang kayumanggi ang kulay.

“Ay, Salamat sa Diyos!” Dali-dali niyang kinuha ang dala ng 74

Libertad

guwardiya. “Akin nga ‘yan, maraming salamat manong. Sa’n niyo nakita?”

“Nahulog po doon sa may halaman sa entrance.” Nagpasalamat uli ang matandang babae sa guwardiya, tumingin sa kaniyang relos bago umalis nang wala man lang isang salita o tingin sa mga binata.

“’Tang inang ‘yan. ’Di man lang nag-sorry sa ‘tin! Tayo na nga pinagbintangan niya!” Pinatong ni Lito ang isang kamay sa baywang at isa naman sa malapad niyang noo.

Kumawala si Jon mula sa hawak ng unang guwardiya, matalas ang tingin dito. “Edi sana pinakinggan niyo muna kami, ‘di ba, kuya.

Napahiya pa kami kahit wala kaming ginawang masama.”

“’Sensya na.” Umalis din ito kaagad.

“Oo, pasensya sa abala, ha! Nakakahiya naman sa inyo!” Napasigaw pa si Romer na kalimitan ay kalmado lang at naghahanap ng mapayapang solusyon.

Habang naglalabas sila ng sama ng loob, biglang may nangibabaw na malalim na boses. “Anong nangyare dito? Ba’t pinagtitinginan kayo ng mga tao?”

Nakilala ni Jon ang boses ng kaniyang Tiyo Rommel. Tumalikod ito at nagmano.

“Pinagbintangan ba naman kaming mga magnanakaw, Tiyo.

Sobrang nakakainis.” Kinuwento ng pamangkin ang mga nangyari na may kasamang mga reaksyon at dagdag na detalye mula kina Romer at Lito.

“Aba, loko ‘yung mga ‘yon, ah. Pwede natin i-report ‘yang guard na ‘yan! Pati ‘yung babae, kung sino man siya. Dali, ano?” Natuwa sila sa reaksyon ni Rommel, pero sapat na ang kaguluhang naranasan nila sa araw na ito.

“’Di na po. Hayaan na natin.”

Pinaupo muna ni Rommel ang mga kaibigan ng pamangkin bago siya kausapin. “Kamusta na si Lara, magaling na ba?”

“Maayos na po siya, naglalaro na po uli sa labas.” Nabaling ang isipan ni Jon sa nakababatang kapatid, at lumuwag ng kaunti ang kaniyang dibdib.

“Mabuti naman. Nakakatakot naman talaga ‘yang asthma.

Onting alikabok lang, ‘di natin alam kung ano pwede mangyari.”

75

Tomo XXXIV Bilang 1

Umiling-iling si Rommel bago nagpatuloy, “O, ito yung hinihingi ng nanay mo. Panghanda sa graduation mo ‘yan diba?” Dinukot niya ang isang nakatuping puting sobre at inabot ito sa binata.

“Maraming salamat po, Tiyo.” Kinuha niya ang sobre nang nakayuko. “Pang-birthday na rin po ‘to ni Joline. Isasabay na po sa Sabado.”

“Aba, sa Sabado ka na ba ga-graduate? Akala ako sa susunod na buwan pa. Ang bilis talaga ng panahon. Parang kelan lang noong sumasayaw ka sa Menudo, ah.” Ginulo-gulo nito ang naka-gel na buhok ni Jon.

“Tiyo naman, kalimutan na natin ‘yon.” Pero natawa pa rin siya.

“Nga pala, ano nang balak mo pagka-graduate? Balita ko gusto ng tatay mo na mag-kolehiyo ka, ah.”

Napakamot ng batok si Jon, ‘di inaasahang haharapin niya uli kaagad ang tanong na ito. “Pwede rin naman po ako magtrabaho na agad para makatulong din kila Nanay. Dagdag gastusin rin po kasi pag nag-aral pa ‘ko.”

Nagulat ang binata nang ipatong ng kaniyang tiyuhin ang isang kamay sa balikat niya. Walang bahid ng biro ang mukha nito. “’Nak, mag-aral ka. Makikita mo halaga n’yan ‘pag nakapagtapos ka na at nakahanap ka ng magandang trabaho.”

Tumitig lang si Jon, ‘di alam ang sasabihin.

“Parang tiket papunta sa mas magandang buhay ‘yang diploma, Jonathan. Dati namumulot lang ako ng mga nalaglag na barya sa daan para may makain pagkauwi. Tapos ngayon nagtatrabaho na sa Makati? ‘Di ko akalain, Jon. ‘Di ko mararating to kung hindi ako nakapagtapos ng kolehiyo. Iaangat ka niyan sa kahirapan. Sila Lara at Joline, matutulungan mo rin ‘pag sila naman ang mag-aaral. Pauntiunti, kaya mong tulungan ang pamilya mo.” Binaba niya ang kamay.

“Pag-isipan mo, Jonathan. Malaking bagay nakasalalay diyan.”

Bumalik ang mga naganap kanina sa isip ni Jon. Naalala niya ang dalawang beses na pamamahiya ng babae, ang hindi pagtiwala sa kanila ng guwardiya, at ang hindi man lang paghingi ng paumanhin ng babae. Tinrato sila na parang mga langaw kanina, na parang mas mababang uri na dinuduraan na lang. Bumalik pati ang galit at inis, 76

Libertad

ang pagkarindi sa ganitong kawalan ng hiya, galang at respeto. Hindi mabait ang mundo sa kanila, alam iyon ni Jon. Pero may mga tao rin palang tingin ay sila ang mundo. Hindi. Hindi pwedeng sila lang ang nandoon.

“Pag nagtapos ba ‘ko, Tiyo, makakapagtrabaho rin ako sa ganitong building?”

“Oo naman. Kahit saan mo pa gusto. May naisip ka na bang kurso?”

Nahihiyang ngumiti si Jon. Hindi pa niya nasasabi kahit kanino na nagbasa-basa siya tungkol sa mga kurso sa kolehiyo, at Mechanical Engineering ang nakakuha ng atensyon niya. “Mech Eng po siguro.

May alam na rin po kasi ako sa mga makina kaya ‘yon naisip ko.”

Bahagyang nagulat si Rommel. ‘Di niya inaasahang may mababanggit na ispesipikong kurso ang pamangkin pero masaya siya sa desisyon nito. “Maganda ‘yang kurso mo ah. Maraming kumukuha ng Engineering ngayon. Mukhang di na pala kita kailangang kumbinsihin pang mag-aral eh.”

“Nakatulong po ‘yung mga sinabi niyo, Tiyo. Salamat.”

“O siya, ano. Kumain na ba kayo ng mga kaibigan mo?”

“Hindi pa po, eh.”

“Eto,” nag-abot ng singkwenta si Rommel. “Regalo ko na sa inyong tatlo.”

“Naku, nag-abala pa po kayo. Salamat, Tiyo.”

Bumalik rin kaagad si Rommel sa trabaho matapos magpaalam sa mga binata. Tinabihan naman ni Jon sila Lito at niyayang umalis na.

Bago tumapak palabas ng gusali, lumingon muna si Jon, pinagmasdan muli ang makinang na aranya at tansong mga dingding.

Tinabi niya ito sa kaniyang memorya. Balang araw.

Sa itaas ng mga gusali ng Makati, sinisikatan ng araw ang tatlong binatang nagbalik muli sa kalye ng Libertad. Sa harap ni Jon ay humihithit ng sigarilyo sina Lito at Romer. Pinag-uusapan ng dalawa kung saan kakain at tatambay. “Ano, Jon, sa may ilog uli?”

Tumigil sa paglalakad si Jon, napatigil rin ang dalawa. Untiunting ngumiti ang kaniyang mga labi bago umiling-iling. “’Wag, sa iba naman. Nasa Makati tayo, oh! Maraming ibang kainan.” Nagpatuloy 77

Tomo XXXIV Bilang 1

siya sa paglalakad, iniwan ang dalawang nag-iisip at nagtataka.

“Wala tayong pera, uy!”

“Sagot mo ba, ha?”

Hindi natanggal ang ngiti sa mga labi ni Jonathan. Lumingon siya sa mga kaibigan niya. “Gusto niyo mag-kape?”

78

Malate Literary Folio

FERNANDO BELLOZA

Pintuho Nagpapakasanto na naman ako.

Siya?

Siya ang tanging taga-paniwala ko.

Luluhod, dadapa siya sa harap ko; sasambahin ako nang buo.

Ang santwaryo ay babalutan ng mga boses na puno ng saya; ng sarap.

Aawitin ang kantang inilaan sa mga mag-asawa.

Naglalaro ang kanyang dila.

Pilit hinahanap ang mga nagtatagong kiliti sa nag-iinit kong katawan.

Naglalaro ang kanyang mga kamay, naglilikot ang mga daliri.

Linalamas ang aking dibdib; hinahaplos Na parang poon ang aking katawan.

Ginawa niyang saksi ang kuwartong pinilit gawing banal.

79

Tomo XXXIV Bilang 1

Inihiga niya ako sa ibabaw ng altar.

Para siyang paring yumuko upang halikan ang grasya, “Hallelujah, hallelujah!�

Narinig ko ang himig ng koro.

80

Malate Literary Folio

GABRIEL FRANCES TIMOG

Isang Kahig, Isang Tokhang 81

Tomo XXXIV Bilang 1

DUSTIN EDWARD CELESTINO

Ang Tagapagligtas

I. ANG DALAWANG SUNGAY NI SATANAS Nang mahuli si Lito, dinala siya sa Station 14 kung saan ang mga Hudas na sina Martinez at Santiago ay naka-assign. Ang tawag sa kanila ng mga holdaper at dealer sa distrito ay, “Dalawang Sungay ni Satanas.” Bakit kamo?

Ibang klase kasi ang libangan ng dalawang ‘yan. Kapag wala silang magawa, pinagti-tripan nila ang mga nahuhuli.

Gabi noon. Karamihan ng staff nag-hapunan, at kahit nandoon naman sila, wala rin naman silang gagawin, sa palagay ko. Naindian yata si Santiago ng ka-date niya. Hawak niya ang cellphone, mukhang mainit ang ulo, at hindi mapakali.

Tumayo si Ben “Buboy” Santiago at dumiretso sa selda, kung nasaan si Lito.

“Bakit po, sir?” Tanong ng tanong si Lito. “Ano po ‘yun, sir?”

Sabi naman ni Santiago, “Wala, mag-uusap lang tayo.” “Tungkol po saan, sir?” Sabi ni Lito.

Dinala si Lito sa may banyo. Ipinosas siya sa isang tubo sa

82

Ang Tagapagligtas

ilalim ng lababo.

“May narinig akong tsismis,” nagsimulang magkwento si Santiago. “May style daw mga snatcher. Para wala daw ebidensya, minsan, ang ginagawa nila, nilulunok nila ‘yung nanakaw na kwintas, o bracelet.

Totoo kaya ‘yun?”

Siyempre, nagtaka naman itong si Lito. ‘Di naman kasi siya snatcher ng hikaw. Sabi niya, “Sir, ‘di ko po alam, cellphone lang po kinukuha ko. Hindi naman po nasusubo ‘yun.”

“Oo nga eh,” sabi ni Santiago. “’Di na uso ngayon ‘yun eh.

‘Di ko pa nga nakita mangayari ‘yun. Balita ko rin, kapag pina-aamin ang mga snatcher, ang ginagawa, pinapatae. Tapos dun nila hahanapin ‘yung ebidensya.”

Nagsimulang dumukot ng barya si Santiago mula sa bulsa niya. Kumuha siya ng limang 25 sentimos. Inabot niya ito kay Lito at sinabing, “Kainin mo nga. Tignan natin kung ano mangyayari.”

“Sir?” Labong-labo si Lito. Kasi, bakit naman siya pakakainin ng barya nang walang dahilan, ‘diba ? “Kainin mo,” ulit ni Santiago.

Heto namang si Lito, gago rin eh, ang sabi ba naman, “Sir, busog pa po ako.”

Ayun. Pinatikim ni Santiago ng isa sa sikmura. Luhod si Lito.

Malaking tao itong si Santiago e. Halos six-footer yun. Sabi-sabi nga sa may amin, madalas ‘yan mag-gym. Kaya solid talaga kaha niyan. Kaya lang ang lakas din yata sa extra rice, kaya mukhang mataba. Ang laki ng mga kamay ni Santiago, at napakalapad ng kamao noon. ‘Pag sinapak ka siguro noon, para kang humalik sa maso.

“Ano po ba ginawa ko, sir?” Tanong ni Lito. Tanong siya nang tanong. Bago kasi si Lito. ‘Di niya pa kabisado sistema sa may amin.

Kapag napag-tripan ka, tahimik ka na lang. Kapag umiyak ka, o umangal, mas lalo kang pangti-tripan.

Bumunot lang si Santiago ng ilan pang barya sa bulsa at sinabing, “’Di ba mahilig ka sa pera? Eto o, pera.” Napahiga si Lito sa sahig ng lababo. Nakaposas pa rin siya sa tubo. Nakalupasay, habang nakataas ang isang kamay, parang manika na kinakaladkad ng bata.

Etong si Santiago, hilig lang talaga mang-gulpi, lalo na pag may itsura ang preso. May mga tsismis na silahis daw ‘yan. Siguro, kapag nakakaramdam ng pagnanasa sa lalake, nagagalit sa sarili, at 83

Tomo XXXIV Bilang 1

inuupakan kung sino man nagpakilig sa kanya. Mahilig magbiro ‘yan, nagbabakla-baklaan, pero minsan, ‘yung mga biro niya parang may laman.

Nang mga oras na iyon dumating si Tim “Tito” Martinez.

Alam mo na dumating na si Martinez kapag may narinig kang nagdadabog at umuubo. Payat lang ito si Martinez. Mukha nga itong adik eh.

Pero mas kilabot pa ito kay Santiago.

Si Santiago kinatatakutan sa distrito kasi malaking tao, maskulado, at kung tumingin, para kang gustong damputin at gahasain sa banyo. Parang, kapag nandyan si Santiago, bigla kang, ano, parang babae. Minsan tititigan, minsan hihipuan, at hindi ka masyado makapalag, kasi kayang kaya ka niyang bitbitin at hubaran kung saan.

Pero si Martinez? Iba topak nun. Galit sa mundo. Ang balita kasi, anak ng rapist yun. ‘Yung nanay niya, bagong kasal. Ang napangasawa, OFW. Nakitira sila sa kapatid ng OFW, kasi lagi naman daw wala ang OFW at sayang naman bumukod pa. Pero ‘di alam ng OFW na asawa na tuwing sumasakay pala siya ng barko, ginagahasa ‘yung asawa niya ng kapatid niya.

Kaya ayun, isang gabi, ‘di na kinaya ng nanay niya, napatay ang kapatid na nanggagahasa. Problema lang, walang ebidensya. Pinatay kasi ang kapatid habang natutulog. Kulong ngayon ang nanay.

Wasak na wasak yung OFW. Siyempre ‘di ba? ‘Yung kapatid niya, ginahasa asawa niya, tapos yung asawa niya, pinatay ‘yung kapatid niya. Kaya, ayun, nakulong yung nanay ni Martinez. Nakulong, pero buntis. ‘Di ngayon alam ni OFW kung kanya ‘yung bata o sa kapatid niya. ‘Di niya inako.

Kaya, heto si Martinez, “prison baby.” Pinalaki iyan ng nanay niya sa presinto. Wala e. Walang mag-aalaga sa kanya e. Na-feature nga siya dun sa article sa Internet, ‘yung “Mom’s Behind Bars.” Sabi sa article “inspirational” daw si Martinez, kasi naging pulis. Tangena kung alam lang nila kung gaano ka-”inspirational” si Martinez.

Marami nga ang nagsasabi na si Martinez daw nagpulis, hindi para ipatupad ang batas, kung hindi para gumawa ng sariling sistema ng pagpaparusa. Madami ang nagsasabi, nagpulis ‘yan para ayusin mag-isa ang sistemang hindi niya masikmura.

Para sa kanya, hindi dapat mangyari sa iba ang nangyari sa 84

Ang Tagapagligtas

nanay niya, at gagawin niya ang kaya niya, para ayusin ang mali. Madalas nasa city jail si Martinez. Tumutulong yan sa mga batang lumalaki rin sa preso. Balita nga na may ilang pinapaaral ‘yang mga menor de edad, mga bata, mga anak ng mga babaeng nakulong. Kaya “Tito” ang palayaw niya, kasi tito ang tawag sa kaniya ng mga batang laki sa selda.

Pero iba ang saltik ni Martinez sa rapist. Sa distrito, may bali-balita tungkol dun sa isang rape suspek na natagpuan sa may gilid ng estero.

Hindi na umabot sa presinto eh. Nahanap na lang na lasog-lasog ang lalamunan.

Ayon daw sa autopsy, pinutulan ng ari ‘yung lalaki. Tapos, ‘yung ari niya, sinaksak sa bibig niya, tapos isinaksak at ibinaon gamit ang isang matigas na bagay. Ang ikinamatay niya? Nabulunan. Hindi nakahinga. ‘Yung matigas na bagay na yun, paniwala ng mga tao, dulo ng baril ni Martinez.

Nahanap na lang ang katawan nito na nakabalot ng plastic bag. May tape sa bibig at placard na nagsasabing, “Rapist, wag tularan.” Ang kulit, ano? Nilagyan pa talaga ng tape yung bibig niya, para ‘wag mawala ‘yung putol na ari niya.

Pero siyempre, kung merong nakakita, wala namang magsasalita. Mas nakakatakot si Martinez kesa sa kung anumang bilangguan.

Ganoon si Martinez. Walang kompromiso. Para sa kanya, ang mundo, dalawa lang ang partido - ang mga alagad ng liwanag, at ang kampon ng kadiliman. Literal ‘yun sa utak niya. Kapag kalaban ka niya, hindi ka tao, demonyo ka, at ang demonyo, para kay Martinez, pinahihirapan, sinasaktan, at pinarurusahan.

II. ANG PAGKADUROG NG PAGKATAO NI LITO Nang gabing ‘yun, nahatulan na si Lito, hindi na siya tao. Nang abutan ni Martinez si Santiago at Lito sa banyo, hindi niya nakitang may taong pinapakain ng barya. Ang nakita niya lang, demonyong pinagtitripan ng alagad ng batas, katotohanan, at kabutihan.

“Tang ina, Santiago, wala ka na naman magawa,” sabi ni Martinez sa may pinto ng banyo. “Wala ka bang trabaho?” Tanong niya.

Sabi naman ni Santiago, “Sir, sandali lang ‘to. May gusto lang akong 85

Tomo XXXIV Bilang 1

malaman.”

Tuloy pa rin ang pangungulit ni Martinez, “Tang ina natatae na ‘ko eh. Matagal pa ba ‘yan?” Naiinip na si Martinez. “Sir, pinakain ko kasi siya ng barya, tapos inaantay ko matae, ipapahanap ko sa kanya,” sabi ni Santiago.

“Puta, Santiago, nag-iisip ka ba? Paano matatae yan eh hindi mo naman pinapakain,” sabi ni Martinez. “Hawakan mo ‘yung bata.”

Tapos, dinampot ni Martinez ang hose at ipinasok sa bibig ni Lito.

“Sir, sorry sir. Ibabalik ko na po lahat ng ninakaw ko. Aamin naman po ako e,” pangako ni Lito. Iyak na nang iyak si Lito. Nagsimula ng mag-protesta ang iba pang preso sa selda.

Binitbit ni Martinez yung hose, tapos binasa ang mga ibang preso. Sabi niya, “Kayo? Naligo na ba kayo? Tang ina ang babaho niyo!”

Paulit ulit na pinainom ng tubig si Lito, hanggang sa nawalan ng malay. Pag-gising niya, nsasa loob na naman siya ng selda. Ginigising siya ng ilan pang preso. Sa labas, patawa-tawa si Santiago. “Ano, gising na ba?”

Pero hindi pa tapos si Santiago. Pumasok siya sa selda, nagsitabi naman ang mga preso, at nagsumiksik sa mga sulok ng masikip na kulungan. Lumapit si Santiago sa isang binatilyo at hinaplos ang pisngi nito.

“Miss mo na ‘ko?” Tanong niya. Napayuko lang ang binatilyo. “’Wag ka magselos ah? Babalikan kita,” sabi niya, sabay batok nang malakas sa binata. May ilang preso ang napangiti, pero hindi nagawang matawa.

Kinaladkad muli ni Santiago si Lito papunta sa banyo. Kumatok siya sa pinto. “Martinez! Martinez! Tapos ka na ba?” Lumabas sa banyo si Martinez. “Barado, pards. ‘Wag mo paggamit yung toilet.

Tinakpan ko na lang. Sira ‘yung flush eh.”

Ipinosas muli si Lito sa lababo at inutusang tumae sa sahig ng banyo, “O, bata, dali. Diyan na lang sa sahig. Mahirap maghanap ng barya, kapag doon ka sa toilet tumae. Baka humalo pa ‘to sa tae ni Martinez.”

“Sir, hindi na po ako uulit. Parang awa niyo na sir,” sabi ni Lito. Sinuntok sa katawan si Lito muli, at nadulas ito, muling bumag86

Ang Tagapagligtas

sak sa sahig. Hinatak ni Santiago ang salawal ni Lito, at hinubuan ito.

“Dali na, bata, para matapos na,” sabi ni Santiago. Dumating si Martinez sa may pinto at sabing, “Nahihirapan yata, pards. Baka kailangan niya ng tubig.”

Umire nang umire si Lito hanggang mamula ang mukha.

Tawa nang tawa si Martinez at Santiago. “Tang ina mo, Santiago, ang baboy mo. Hayop ka!” Biro nito, habang ubo nang ubo at tawa nang tawa.

Napa-utot si Lito sa kaka-ire. “”Ang baho!” Sigaw ni Santiago. Tawa sila nang tawa. Sinipa ni Santiago si Lito at sinabing, “Tang ina mo! Ang baho ng utot mo!”

“Bigyan mo kasi ng tubig,” sabi ni Martinez. “Bata, kailangan mo ng tubig?” Tanong ni Santiago. “’Wag po, sir. Okay lang po. Kaya ko po ito,” sabi ni Lito. Bumangon si Lito mula pagkakahilata at tumalungko. Umire siya nang umire, umire hanggang lumabas ang tubig na pinainom kanina. Umire siya nang umire, hanggang lumabas ang mga baryang ipinakain sa kanya.

Tawa nang tawa si Santiago at Martinez.

“Pwede pala ‘yun!” sabi ni Santiago. “Totoo ang tsismis.”

Matapos tumawa, lumapit muli si Santiago kay Lito. “Hindi ko na po uulitin, sir. Sorry po talaga. Hindi na po ako uulit,” sabi ni Lito.

Itinuro ni Santiago ang barya sa sahig. “Kainin mo, bata,” sabi niya. “Sir, maawa po kayo,” sabi ni Lito. Sinipa ni Santiago sa sikmura si Lito. “Kainin mo!” Sigaw niya.

“Sumunod ka na, bata,” para matapos na. Dinampot ni Lito isa- isa ang ilang baryang may halong dumi. Napansin niya pa nga na may ilang butil ng dumi na nakadikit sa ilan dito. Sinubukan niya itong hipan. Sinubukan niyang pitikin patalsik ang ilang butil, para hindi masyadong marumi ang baryang maisubo, at dito sa eksaktong segundo na ito, habang hinahawi gamit ang nanginginig na mga daliri ang dumi mula sa baryang ipinasubo, sumuko ang pagkatao ni Lito.

Simula noon, si Santiago na ang may pag-aari ng puso at isipan ni Lito. Siya na ang diyos, siya na ang amo. Mariing naintindihan ni Lito kung sino ang alipin, at sino ang pinuno. Wala siyang magagawa.

Kapag sinabing lumundag, siya ay lulundag. Kapag sinabing lumunok 87

Tomo XXXIV Bilang 1

ng barya, gagawin niya.

Ang pagsuko ng pagkatao, parang kabaliktaran ng paglitaw ng katotohanan. ‘Yung dating alam mo, biglang hindi mo na alam.

‘Yung dating totoo, hindi na totoo. Pero hindi ito tulad ng tinatawag na “Paradigm Shift.”

Ang “Paradigm Shift” kasi, napapalitan ang dating ideya ng mas katanggap-tanggap na kaalaman. Hindi ito nangyari kay Lito.

Nawala lang basta ang kaalaman.

Akala dati ni Lito na madadaan sa dasal, sa makaawa, o sa pakiusap ang si Santiago. Hindi pala. Titigil lang ang dusa, kapag sumuko na siya. Ang puso at isipan ni Lito, parang bumbilyang muntik nang mapundi: namatay, suminding muli, pero hindi na kasing liwanag ng dati.

Habang itinataboy ang maliliit na butil ng dumi sa barya, pinitik niya ang isang butil, tumalsik ito at dumikit sa sapatos ni Santiago.

“Ito ako,” sabi ni Lito sa sarili. “Ako ang maliit na butil ng tae. Ang sapatos ang makapangyarihan. At sa araw na ito, napag-tripan ng sapatos na durugin ang pagkatao ko.”

Wala pa ako noon. Nabalitaan ko lang. Na-assign ako sa presinto kinabukasan pa. Doon din kami nagkita ni Lita.

III. ANG BIDA Bata pa ako, mahilig na talaga ako sa mga pelikula. Hindi ko naman talaga pinangarap maging pulis. Ang pangarap ko maging artista. Marami nga nagsasabi dapat nag modelo daw ako. Matangos ang ilong, matangkad, maputi... Parang hindi naman ako bagay maging pulis.

Pero pwede na rin. Nagagamit ko naman ang galing sa pagarte kapag may kriminal kaming pinapaamin. Paborito ko nang nagaaral pa ng criminology eh kapag may operation drill. Ako, leader ako palagi. Kasi kabisado ko mga linya ko. Tapos, ang kilos ko, pang action-star talaga. Mabilis ako kumilos eh, at malakas ang katawan.

Si Lita, dati ko pa ‘yan kilala. Hindi “kilala” na tipong lumalabas kami. Ang ibig kong sabihin, dati ko pa siya nakikita. Nagbebenta kasi siya ng mga pirated DVD malapit sa palengke. Unang beses ko pa lang siya nakita, naisip ko na kamukha niya talaga si Heart Evangelista.

88

Ang Tagapagligtas

Kaya ayun, napabili ako ng DVD.

Mahilig ako sa pelikula, pero madalas sa sine ako nanonood.

Wala naman kasi akong DVD player. Hindi na kasi uso ‘yun. ‘Yung laptop ko nga walang saksakan niyang DVD na ‘yan.

Madalas, kapag dumadaan ako sa tindahan ni Lita, nakakapagusap kami sandali. Naikwento niya nga na ang paborito niya si Diether Ocampo. Sabi niya sa akin, “Kuya, kamukha mo si Diet. Paborito ko yun eh.” Ang nasabi ko lang, “Ah ganon ba, miss?” Kaya lang panira yung aleng nagtitinda ng yosi, sabi ba naman, “Wala na. Laos na yun.”

Dapat kinuha ko phone number ni Lita. Hindi ko alam kung nailang siya o natuwa nang masabi ko kung ano trabaho ko. Ganito yung pangyayari, sabi niya kasi, “Sir, ano po trabaho niyo?” Sabi ko naman, “Ma’am, pulis po.” Tapos sabi niya, “Ay... Sir, huhulihin niyo po ba kami?” Sabi ko, “Hindi naman po, ma’am. Hindi naman piracy ang assignment ko. Sa narcotics po ako assigned. Okay lang po ang DVD, ‘wag lang po drugs.” Tapos sabi niya, “Natakot ako eh. Baka kasi bigla mo na lang ako ikulong.” Sabi ko, “Hindi naman, ma’am.”

Tapos dagdag niya, “Hindi ko pa nasubukang ma-posas. Masakit ba?”

Sabi ko, “Medyo masakit... Lalo na pag masikip.” Tapos natawa lang siya. Hindi ko na-gets agad na medyo naglalandian na pala kami. Sayang.

Umaga nang dumating ako sa Station 14. Pagdating ko pa lang pinag-talunan na kaagad ni Martinez at ni Santiago kung ano ang palayaw ko. Sabi ni Santiago dapat daw “Bulak” kasi maputi ako, tapos nahuli niya ‘ko sa banyo na naglalagay ng Master sa mukha ko.

Sabi naman ni Martinez, “Tupa” daw dapat. Mukha daw kasi akong “religious.” Tinanong niya nga kung anak daw ako ng pari. Sabi ko, “Hindi.” Tapos, tinanong niya kung naniniwala daw ako sa diyos. Sabi ko, “Minsan.” Tapos sabi niya, “Kailangan maniwala ka sa diyos, para may dadasalan ka kapag nakapatay ka.” Hindi ko alam kung nagbibiro siya, pero natawa siya mag-isa.

IV. ANG HALAGA NG PIYANSA Palabas kami ng presinto nang masalubong namin si Lita. Nagulat talaga ako. Buti na lang nakapag-Master na ako, kaya hindi na masyado 89

Tomo XXXIV Bilang 1

madungis ang mukha ko.

Alam ko nakita niya ako kasi napangiti siya. Lumapit nga ako at binati siya, naitanong ko pa kung bakit siya nandoon. Sabi niya susunduin niya daw ang kapatid niya.

Kasabay kong pumasok si Lita. Sinabihan siya ni Santiago na kailangan daw siyang kapkapan. Nang itanong niya kung bakit, sabi ni Santiago na standard procedure lang daw ang gagawin dahil baka daw may dala siyang granada.

Tumingin sa akin si Lita. Sabi ko kay Santiago, “Sir, kailangan niyo po ba ng tulong? Mag-assist ako sir.” Natawa lang si Santiago, at sinabing, “Next time ka na, Bulak, ako na muna dito.”

Ganun pa man, sumunod ako sa opisina, kung saan nakita kong pinataas ni Santiago ang mga kamay ni Lita habang hinahawakhawakan niya ang katawan nito.

Parang hindi naman sobrang bastos ang ginawa ni Santiago, pero parang hindi rin naman sobrang kailangan. Ginagawa naman talaga iyon para makasigurado na walang dalang kontrabando ang bisita.

Pero, hindi ko alam kung bakit pagkatapos noon, hindi ako makatingin nang diretso kay Lita.

Matapos kapkapan ni Santiago si Lita, lumapit ito sa akin at tinanong kung gusto ko din daw kapkapan. Tumanggi ako, kasi maginoo ako.

Noon ko nalaman na kapatid pala ni Lita si Lito.

Sinabi kay Lita na ang piyansa ni Lito ay P20,000, dahil ang halaga ng ninakaw niya ay higit sa P12,000, ngunit hindi lampas sa P22,000.

Pero, kahit naman P12,000 lang ang piyansa, wala namang pambayad si Lita, kasi hindi na uso ang DVD.

“Sir, wala po akong ganoong halaga,” sabi ni Lita.

Lumapit si Santiago at sinabi sa kanya, “Pag-usapan na lang natin? Hindi kita pinipilit ha, pero baka may iba kang pwedeng i-offer?”

“Ano naman po ang pwede kong ibigay?” tanong niya.

“Merong ilang lugar diyan na malapit, sa tabi-tabi. Pwede tayo mag-usap doon,” sinabi niya. “Ikaw na bahala.”

“Pwede ko bang makita si Lito?” Tanong ni Lita.

90

Ang Tagapagligtas

Dinaanan ako ni Lita at ni Santiago nang magpunta sila sa selda. Nang makit ni Lito ang ate niya, nag-iiyak na parang naluging sanggol.

Si Lita, ang kapatid na babae, nagsimula na ring umiyak. Nagmamakaawa itong si Lito. “Ate, parang awa mo na, ilabas mo ako dito!

Ate! Ate!” Ipinaliwanag ni Lita na wala siyang pambayad sa piyansa.

Hinawakan ni Lito ang kamay ng ate at lumuhod sa harapan niya. “Ate, please. Gawan mo ng paraan, Ate.”

Si Lita, tahimik. Tumingin siya kay Santiago at tinanong kung pwede daw ba silang mag-usap. Ipinangako ni Lita sa kapatid na babalikan siya.

Sinabihan ako ni Santiago na bantayan ang pwesto niya. Sinabi niya may emergency daw. Tapos kumindat siya sa akin. Tinanong ko kung kailangan niya ng backup. Pinagtawanan niya ‘ko.

Nang gabing iyon, bumalik si Santiago.

Pumunta siya sa selda at kinaladkad si Lito palabas. Sinabi niya kay Lito habang naglalakad palabas, “Nilagay ko sa report, tumakas ka. ‘Pag nakita kang pakalat-kalat ni Martinez, baka barilin ka nun!”

Habang naglalakad palayo si Lito, sinigawan siya ulit ni Santiago, “Pahuli ka ulit, ha? Para matikman ko ulit ate mo.”

Hindi pa alam ni Santiago na ito ang naging mitsa ng buhay niya.

V. ANG LEADING LADY

Kinabukasan, dumaan ako sa DVD stall kung saan nandoon si Lita, kasi ito rin naman ang daanan ko papunta sa station. Sinubukan ko siyang kausapin. Dumampot ako ng isang pelikula at tinanong ko siya kung maganda ‘to. Sabi niya, “Okay lang.” Hindi siya tumitingin sa akin.

Tinanong ko kung kamusta siya, kasi parang ang sungit niya.

Tumingin siya sakin, mata sa mata, at sinabing, “Putang ina mo!” Lumakad siya nang mabilis papalayo. Hinabol ko siya at hinila sa isang eskinita.

“Ano? Ano? Titirahin mo rin ako? Tang ina niyo, pare-pareho 91

Tomo XXXIV Bilang 1

kayong mga hayop kayo!” Sigaw niya.

“Hindi, hindi,” sabi ko. “Wala akong kinalaman sa mga ginagawa nila.”

“Wala nga eh! Nandoon ka, hinihipuan ako sa harap mo, wala kang ginawa!” sabi ni Lita.

Wala akong maisip isagot, kaya’t nagsinungaling na lang ako.

“May sasabihin ako sayo, ha? Pero ‘wag kang maingay. Satinsatin lang ‘to.”

Nagbago ang mukha niya, at parang interesado siyang marinig ang sasabihin ko.

“Ano?” Tanong niya.

“Ang mga boss, mga nasa taas, hindi masaya sa pagpapalakad drito. Hindi ako pangkaraniwang pulis. Nilipat lang ako rito para imbestigahan si Matinez at Santiago,” sabi ko.

Nagulat si Lita. Mukha siyang na-impress.

“Kung gusto mo,” sabi ko, “Tulungan mo akong tibagin sila.

Sabihin mo sa ‘kin mga pangyayari sa paligid. Baka makatulong ka.

‘Pag sapat na ang ebidensiya ko laban sa kanila, baka tuluyan nang mapakulong and dalawa.”

Hindi ‘yun totoo.

Pero hindi naman ako papayag na ang mga sungay ni Satanas ang sisira ng kwento sa isip ko. Sa pelikula na nangyayari sa isip ko, si Lita ang leading lady. At ako, ako ang magliligtas sa kanya sa kapahamakan.

“Alam mo ba ‘yung ginawa nila sa kapatid ko?” Tanong ni Lita.

“Sandali,” sabi ko. “Hindi tayo pwedeng mag-usap dito. Baka may makarinig. Yung dalawang ‘yun, may mga mata at tenga yun kung saan-saan. Kailangan, kapag nag-usap tayo, sa lugar na walang makakakita sa atin.”

Pumayag siya. Ibinigay niya ang address nila sa akin, at sinabing dumalaw ako minsan, para ma-report niya ang mga naririnig niya sa paligid.

Nag-sorry siya sa reaksyon niya. Niyakap niya pa nga ako bago ako umalis.

Etong si Martinez at Santiago, hindi nila deserve ang mga 92

Ang Tagapagligtas

posisyong hawak nila. Ako dapat. Ako ang matinong pulis. Ako ang mabait na tao. Ako dapat ang may ranggo.

VI. ANG GANTIMPALA NG TAGAPAGLIGTAS Madalas kaming nagkikita ni Lita sa isang videokehan, ‘yung mga may private rooms. Magandang magkita doon kasi walang makaririnig sa usapan namin. Magpapatugtog kami habang nag-uusap.

Ang dami niyang ibinabalita sa akin. Kesyo pinatay daw ni Martinez si ganyan, tapos mga binatilyo daw pinag-tripan ni Santiago.

Tuwang-tuwa akong pinapanood ang mga labi niya habang nagsasalita.

Nagkaka-developan na talaga kami. Minsan, nagkita kami at pagpindot ko ng ilang numero, lumitaw ang paborito niyang kanta.

‘Yung “My Heart Will Go On,” ‘yung sa “Titanic.” ‘Di niya napigilan kumanta at dinampot ang mic nang tatawa-tawa.

“Every night in my dreams, I see you, I feel you…” kumanta siya.

Inakbayan ko siya at sinabing, “‘Wag kang mag-alala. Nandito lang ako.”

Hinalikan ko siya sa likod ng tenga. Patuloy lang siya sa pagkanta. Naka-focus talaga siya, paborito niya kasi yung kanta. Hinawakan ko ang mga hita niya.

Kahit nang ihiga ko siya sa sofa sa private room ng videokehan, nakatingin pa rin siya sa mga lyrics ng kanta, at kumakanta pa rin.

Tumigil lang siya sa pagkanta nang nakapatong na ‘ko sa kaniya.

Yumakap lang siya sa akin, pero tahimik siya. Okay lang naman sa ‘kin ‘yun. Ayoko rin naman kasi ng babaeng maingay. Parang pokpok kasi kapag ganun.

VII. ANG INSTRUMENTO NG PAGBABAGO Putang inang Lito yan, kalalaya lang, wala pang isang buwan, dampot na naman! Napakamalas ng batang yun! Rumoronda kami isang gabi ni Santiago sa may basketball court, na tambayan daw ng mga adik.

Saktong-sakto naman, may nakita kaming bumibili ng 93

Tomo XXXIV Bilang 1

chongke sa kilalang dealer— si Junjun. Nang makita kami ng dalawa, kumaripas ng takbo pareho. Hinabol ko ang dealer, at hinabol naman ni Santiago ang customer.

Nakatakbo ang dealer. Hindi ko inabutan, kasi hindi ko naman hinabol. Tarantadong ‘yun, tumakbo pa, e alam ko naman kung saan siya nakatira.

Sa isang iskinita narinig ko si Santiago, may ginugulpi na naman.

“Tang ina, bata! Nagpahuli ka na naman sa ‘kin? Na-miss mo ‘ko agad? Yari na naman ate mo niyan!”

Nakita ko si Lito na nakaposas at nasa sahig, tinatadyakan ni Santiago. Sinimulang hubarin ni Santiago ang salawal ni Lito.

“’Yan! ‘Yan ang gusto ko, yung pumapalag. Makinis ka pa sa ate mo, ha!” sabi niya kay Lito.

Alam ko na ang susunod na mangyayari. Kulong na naman si Lito, dadating na naman ang ate niya, at bababuyin na naman siya ni Santiago. Tumingin ako sa paligid. Walang tao. Bumunot ako ng hindi rehistradong baril, at pinaputukan sa ulo si Santiago.

Napasigaw si Lito sa takot. Tinanggal ko ang posas niya.

“Dalhin mo ‘ko sa bahay ni Jun-jun,.” sabi ko kay Lito.

Habang naglalakad, tinawagan ko si Martinez.

“Boss, rumoronda kami ni Santiago... Tinira siya ni Jun-jun.

Patay. Ano gagawin natin sir? Ire-report na ba natin? Kasi, sir, pwede ko pang tapusin yung trabaho. Alam ko kung nasaan si Jun-jun,” sabi ko kay Martinez.

Tahimik si Martinez.

“Sige. Itawag mo kung nasaan ‘yung katawan. Tapos sabihan mo ‘ko ‘pag nahuli na ‘yung tumira. Ako tatapos diyan,” sabi niya.

Naglakad kami papunta sa bahay ni Jun-jun, ang kilalang dealer.

Pagdating doon sinabi ko kay Lito na kumatok, habang nakapwesto naman ako sa gilid.

“Tawagin mo,” bulong ko kay Lito.

“Pre, pre! Jun-jun!” Tinawag ni Lito ang dealer, habang kumakatok.

Bubukas bigla ang pinto.

94

Ang Tagapagligtas

“Putang ina mo, Lito! Bakit ka dito dumiretso?” Babatukan bigla ni Jun-jun si Lito. Tututukan ko ng baril sa sentido si Jun-jun.

Itataas niya ang dalawang kamay.

“Sino kasama mo sa bahay?” Tanong ko.

“Wala, sir. Ako lang po,” sagot ni Jun-jun.

Ikinasa ko ang baril.

“Tatanungin kita ulit. Sino ang tao sa loob ng bahay?”

“Wala po talaga, sir. Ako lang po talaga.”

Inutusan ko si Lito na pumasok at siguraduhing walang tao sa loob. Sumunod naman. Masunurin talaga si Lito eh. Mabait naman ‘yun. Bobo lang talaga.

“Sir, wala pong tao,” sabi ni Lito.

Dinala ko sa loob ng bahay si Jun-jun. Ipinosas ko siya sa sofa. Nakatalikod siya sa akin.

“Lito, parating si Martinez. Magtago ka sa banyo. Kapag nakita ka nun, patay ka.” Sabi ko.

Nagtago sa loob ng banyo si Lito. Dumampot ako ng diyaryo mula sa lamesa at pinag-pupunit ito. Sinaksakan ko ng ilang piraso ng papel ang bibig ni Jun-jun. Mahirap na. Baka kung ano pa masabi niya kay Martinez.

Tinawagan ko si Martinez para sabihing nakaposas na ang namaril kay Santiago.

Maya-maya dumating na nga si Martinez.

Sumilip ako sa bintana, para tiyakin kung sino ang kasama ni Martinez. Malines. Mag-isa lang siya.

“Heto ba tumira kay Santiago?” Tanong ni Martinez.

Iiling si Jun-jun. Bumunot ng baril si Martinez.

Tinakpan ko ng unan ang bariles ng baril, para tahimik ang pagputok.

Habang abala si Martinez sa pagtutok ng baril sa sintido ni Jun-jun, pinaputukan ko siya sa ulo.

Dinampot ko ang baril ni Martinez.

Ginamit ko muli ang unan. Pinaharap ko si Jun-jun, at saka, pinaputukan ito sa ulo. Tinanggal ko ang posas. Isa-isa kong dinukot ang pira-pirasong diyaryo mula sa bibig niya. Ihiniga ko siya sa tabi ni

95

Tomo XXXIV Bilang 1

Martinez.

Ang baril na hindi rehistrado, na ginamit ko kay Santiago, pinunasan kong maigi at inilapat sa palad ni Jun-jun.

Ito ang kwento: pumasok si Martinez, pero inaabangan na pala siya ni Jun-jun. Sabay silang nagpaputok. Patay silang pareho.

Bubuksan ko ang banyo.

“Lito, tara. Umalis na tayo, bago dumating ang mga pulis,” sabi ko.

Tumigil ako sa may pinto ng bahay. Tumalikod ako. Nakasunod pa rin sa akin si Lito. Nasa likod niya ang sala kung saan nakahandusay ang dalawang “biktima ng pamamaril.”

“Lito, atras ka nga ng konti,” sabi ko.

Umatras si Lito at nagtanong.

“Bakit po?”

Gamit ang baril ni Martinez, pinaputukan ko siya sa ulo.

Bumgsak siya sa tabi ni Jun-jun.

Pinunasan kong maigi ang baril ni Martinez, bago ko ito ibinalik sa kanyang malamig na palad.

Naglagay ako ng ilang sachet ng shabu sa bulsa ni Lito at ni Jun-jun. Umalis ako sa eksena.

Malinis ang trabaho. Walang witness. Walang ebidensiya.

Kahit meron, wala rin namang mag-iimbestiga.

Idaragdag lang ‘yang mga bangkay na ‘yan sa bilang ng mga namatay sa giyera laban sa droga.

Ligtas na ang komunidad. Ligtas na rin si Lita.

Ako ang bida. Ako ang instrumento ng pagbabago.

Ako ang tagapagligtas.

96

Malate Literary Folio

KIRA MADELINE SANCIANCO

Dibuho 97

Tomo XXXIV Bilang 1

98

Malate Literary Folio

ERRATA

N

ais iwasto ng Malate Literary Folio ang sumusunod na pagkakamali sa Tomo XXXII Bilang 2: Ang nakaraang isyu ay maling nailimbag ang pangalan ni Kenji Mercado sa Pasasalamat.

Ibig naming humingi ng paumanhin sa mga naapektuhan ng mga nasabing pagkakamali.

xii99

Tomo XXXIV Bilang 1

PASASALAMAT Nais pasasalamatan ng Malate Literary Folio ang mga sumusunod-mga kaibigan, kapwa manunulat, at mga mangingibig ng sining.

Ms. Erika Carreon; Mr. David Leaño, Ms. Jeanne Marie Tan, Mrs. Ma. Manuela S. Agdeppa, Ms. Patricia Marie Baun, at ang Student Media Office; Ms. Dinah Roma at ang Department of Literature; Dr. Ernesto Carandang II at ang Departamento ng Filipino; ang Bienvenido Santos Creative Writing Center; College Editors Guild of the Philippines; Pineapple Lab; BennyBunnyBand; Mr. Carlos Valdes and Ms. Ysa Bondoc; The Benchwarmers; DIMS; Mr. Dean Alfar; Ms. Luna Sicat; Mr. Miguel Antonio Luistro; Mr. Jay Javier; Mr. Jesus Jaime Pacena; Mr. Daniel Palma Tayoma; Ms. Dinah Roma; Mr. Raymund Magno Garlitos; Ms. Vanessa Guinto; Mr. Ivan Mendez; Mr. Jericho Aguado; Mr. Joshua Lim So; Mr. Francis Ray Quintana; Ms. Natasha Mendoza at ang ASPACE, Inc.; Mr. Javy Luistro; Antonian; Ms. August Wahh; The Wants; Ms. Amparo Murielle Cadiz; Ms. Lorna Carandang at ang Cresta Monte Resort; Ms. Precious Japheth Benablo; Ms. Nikki Luna; Ms. Genevieve Asenjo; Ms. Sadhana Buxani; Ms. Ingrid Shannah Calapit; Writers’ Guild; Dalubhasaan ng mga Umuusbong na Mag-aaral ng Araling Filipino (DANUM); DLSU Pilosopo; Tanza Oasis Hotel and Resort; Ms. Gabriela Lee; Ms. Beverly Siy; Mr. Allan Popa; Mr. Mesandel Arguelles; Nemesio Miranda at ang Nemiranda Art Camp; Mr. Mariano Batocabe; Mr. Siefred Guilaran; Mr. Kenji Mercado; Ms. Nelca Leila Villarin at ang Office of Student Affairs; Dr. Lily Ann Cabuling at ang Health Services Office (Taft); DLSU Bookstore; DLSU Student CoOperative (SCOOP); Council of Student Organizations (CSO); Office of the Legal Counsel; Finance and Accounting Office; Security Office; Mr. Enrico Pascual at ang Support Services Office; La Casita; Perico’s; Mr. Michael Millanes at ang Student Discipline Formation Office; Ang Pahayagang Plaridel, Archers Network, Green Giant FM, Green & White, The LaSallian, at ang Student Media Council; Mr. Yves Kenneth Mallari Innovation Printing.

xiii 100

At higit sa lahat, sa mga kasapi’t kaibigan ng Malate Literary Folio, noon at ngayon.

Malate Literary Folio

101