Apostolou Malvina- 'Narratives of Virtual Transparency,Three Projects of Victor Horta', thesis by Malvina Apostolou

UNIVERSITE DE PATRAS, GRECE ECOLE POLYTECHNIQUE FACULTE D’ARCHITECTURE 2012-2013

MEMOIRE

TRANSPARENCE VIRTUELLE : TROIS OEUVRES DE VICTOR HORTA

APOSTOLOU MALVINA

Professeur surveillant Georgios Panetsos

Patras, juin 2013

Σηους γονείς και ζηους δαζκάλους μου A mes parents et mes professeurs

ΠΔΡΙΛΗΦΗ

Σμ ηίκδια ηδξ ‘ art nouveau’ εηδδθχεδηε ζημ Βέθβζμ ζηα ηέθδ ημο 19μο αζχκα ηαζ δζήνηδζε έςξ ηδκ αοβή ημο Α’ Παβημζιίμο Πμθέιμο. Έκαξ απυ ημοξ ηονζυηενμοξ εηπνμζχπμοξ ημο φθμοξ αοημφ ζηδκ ανπζηεηημκζηή, είκαζ μ Victor Horta ( 1861 – 1947). Ζ πνςημηοπία ηαζ δ εηθναζηζηυηδηα πμο ακαδφμοκ ηα ένβα ημο ζοκδοάγμοκ ηδκ θμβζηή αθθά ηαζ ημ ζοκαίζεδια. Σν αληηθείκελν ηεο παξνύζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο είλαη ε εύξεζε ησλ κέζσλ πινπνίεζεο ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο ζε ηξία έξγα ηνπ Victor Horta ζηηο Βξπμέιιεο. Σα θηήξηα πνπ κειεηώληαη είλαη ην Hôtel Tassel (1893-1894), ην Hôtel van Eetvelde (1895), θαη ε πξνζσπηθή θαηνηθία ηνπ Horta (1898-1901). Ο ηνυπμξ δμοθεζάξ ααζίγεηαζ ζηδκ επηηόπηα έξεπλα, ιεθέηδ, θαηαγξαθή θαη απνηύπσζε πμο πναβιαημπμζήεδηε έπεζηα απυ επίζηερδ ζηα ηνία αοηά ένβα ζηδκ πυθδ ηςκ Βνολεθθχκ. Πανάθθδθα, ζδιακηζηά ζημζπεία ζοθθέπεδηακ απυ ηδ ιεθέηδ αξρεηαθνύ πιηθνύ απυ ηα Ανπεία Μμκηένκαξ Ανπζηεηημκζηήξ πμο πενζθάιαακακ ηα πξσηόηππα ζρέδηα, ζδιεζχζεζξ, θςημβναθίεξ, άνενα ηδξ επμπήξ. Πθδνμθμνίεξ επίζδξ, ζοθθέπεδηακ έπεζηα απυ ηδκ ειαάεοκζδ ζε αζαθζμβναθζηέξ πδβέξ Πακεπζζηδιζαηχκ Βζαθζμεδηχκ ηςκ Βνολεθθχκ. ΢φιθςκα ιε ημοξ μνζζιμφξ πμο έπμοκ απμδμεεί ζηδκ έκκμζα ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ ( ανπζηά απυ ημοξ Colin Rowe ηαζ Robert Slutzky ) επζπεζνείηαζ δ ηαηακυδζδ ημο υνμο ηαζ δ ζφκδεζή ημο ιε ηδκ ανπζηεηημκζηή ηςκ ηνζχκ ένβςκ ημο Victor Horta, έπεζηα απυ ηδκ ιεθέηδ ηαεεκυξ απυ αοηχκ. Σέθμξ έπεηαζ ημ ζοιπέναζια : ε αλαδίπισζε ή ν πνιιαπιαζηαζκόο ηνπ αληηιεπηνύ κεγέζνπο ηνπ ρώξνπ, θαη ηειηθά ε δεκηνπξγία εηδώινπ. Απηό απεηθνλίδεηαη κε ηε ζύληαμε λέσλ ζρεδίσλ βάζεη ηεο απνηύπσζεο ζηνηρείσλ πνπ ζεσξώ πσο εληείλνπλ ηελ ύπαξμε ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο. Σα λέα απηά ζρέδηα, ηα εηθνληθά, παξάρζεθαλ ύζηεξα από ηελ απνηύπσζε ησλ ζεάζεσλ ησλ αιιεινδηεηζδύζεσλ θαη ησλ επαιιειηώλ πνπ θαηαγξάθεθαλ.

ABSTRACT The art nouveau movement appeared in Belgium in the late 19th century and lasted until the dawn of the Second World War. One of the main representatives of this style in architecture is Victor Horta (1861 - 1947). The originality and expressiveness that his works manifest combine logic and emotion as well. The object of this research is to find the means of implementation of virtual transparency in three works of Victor Horta in Brussels. The buildings studied are the H么tel Tassel (1893-1894), the H么tel van Eetvelde (1895), and the personal residence of Horta (1898-1901). The elaboration of work is based on field research, study, recording and mapping held after visiting these three projects in the city of Brussels. Furthermore, important data was collected by the study of archival material from the Archives of Modern Architecture, which included the original drawings, notes, photographs, articles of the time. Information also was collected after bibliographic research in university libraries of the city of Brussels. According to the definitions that have been attributed to the concept of virtual transparency (originally by Colin Rowe and Robert Slutzky) I seek to understand the term and its connection with the architecture of the three works of Victor Horta, after the study of each of them. After having studied the notion of this metaphorical transparency I draw the following conclusion: the folding or the multiplication of the perceived size of the space, and finally the creation of the image. This is illustrated by the creation of new plans on the basis of the collected data that, to my point of view, intensify the existence of virtual transparency. These new virtual plans are produced after the capture of multiple viewings, interpenetrations and perspectives that were recorded.

ABSTRAIT Le mouvement de l’Art Nouveau a eu lieu à Belgique à la fin du 19e siècle et a duré jusqu'à l'aube de la Seconde Guerre mondiale. L'un des principaux représentants de ce style dans l'architecture est Victor Horta (1861 - 1947). L'originalité et l'expressivité qui manifeste ses œuvres combinent la logique mais aussi l'émotion. L'objet de ce mémoire est de trouver les moyens de mise en œuvre de la transparence virtuelle en trois œuvres de Victor Horta à Bruxelles. Les bâtiments étudiés sont l'Hôtel Tassel (1893-1894), l'Hôtel van Eetvelde (1895), et la maison personnelle de Horta (1898-1901). La façon du travail est basé sur le travail sur le terrain, la recherche, l’étude, l'enregistrement et la cartographie tenues après la visite aux ces trois œuvres dans la ville de Bruxelles. En outre, des éléments importants ont été recueillis par l'étude de documents d'archives provenant des Archives d’Architecture Moderne, qui comprenaient des dessins originaux, des notes, des photos, des articles de l'époque. Information ont été aussi recueilli après l’approfondissement aux sources bibliographiques des Bibliothèques des universités de Bruxelles. Selon les définitions qui ont été attribués au concept de la transparence virtuelle (d’abord par Colin Rowe et Robert Slutzky) je vise à la compréhension de ce terme et sa relation avec l'architecture des trois œuvres de Victor Horta, après l'étude de chacun d'eux. Enfin, la conclusion suive: le pliage ou la multiplication de la taille perçue de l'espace, et, enfin, la création de licône. Ceci est illustré par la création de nouveaux plans sur la base des éléments enregistrés qui, à mon avis intensifient l'existence de la transparence virtuelle. Ces nouveaux plans, virtuels, ont été produits après avoir étudié les perspectives, les visions et les interpénétrations des espaces.

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Έπεζηα απυ ηδκ παναιμκή ιμο ζηδκ πυθδ ηςκ Βνολεθθχκ ζηα πθαίζζα ημο πνμβνάιιαημξ Erasmus ήνεα ζε άιεζδ επαθή ιε ένβα, ανπζηεηηυκςκ ηαζ ηαθθζηεπκχκ, ημο ηζκήιαημξ ηαζ ηδξ ζδεμθμβίαξ ηδξ art nouveau ζημ Βέθβζμ. Μέζα απυ ηδκ ηαεδιενζκή πενζπθάκδζδ ζηδκ πυθδ, ηδκ ιεθέηδ ηδξ ζζημνίαξ ηαζ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ηδξ, βεκκήεδηε δ επζεοιία βζα ιεθέηδ ηδξ επμπήξ ηδξ εηδήθςζδξ αοημφ ημο ηζκήιαημξ. Γζαααίκμκηαξ ημοξ δνυιμοξ ηςκ Βνολεθθχκ, ηακείξ ακηζθαιαάκεηαζ ηηήνζα πμο λεπςνίγμοκ απυ ημ φθμξ ηςκ βφνς ημοξ, πενζμπέξ υπςξ μζ Ixelles ή ημ Saint Gilles πμο ακαδφμοκ ιζα ζδζαίηενδ αηιυζθαζνα, πάνδ ζηδκ ανπζηεηημκζηή ηςκ ηηδνίςκ πμο ηζξ ζοκεέημοκ. Η εθθξαζηηθόηεηα ζηε κνξθή θαη ε πξσηνηππία ηεο ζύλζεζήο ηνπο, ε ξήμε κε ηελ παξάδνζε ηνπ θιαζηθηζκνύ ησλ Βξπμειιώλ, απνηέιεζαλ έλα εξέζηζκα γηα ηελ πεξαηηέξσ θαηαλόεζε ηνπ ύθνπο απηνύ. Ζ ένεοκα ιε μδήβδζε ζημκ Victor Horta, πμο ιε ηδκ ανπζηεηημκζηή ημο παναηηδνίγεζ υπζ ιυκμ ηδκ επμπή ηςκ ηεθχκ ημο 19μο αζχκα ζηζξ Βνολέθθεξ, αθθά ηαζ ηδκ ίδζα ηδκ πυθδ. Ζ ανπζηεηημκζηή ημο, εοαίζεδηδ, θονζηή, ανίεεζ ακαγδηήζεςκ ηαζ δζενεοκήζεςκ ; απμηθίκμκηαξ απυ ηδκ παναδεδμιέκδ ανπζηεηημκζηή έηθναζδ, ηα επζηεφβιαηά ημο ανίζημοκ ακηαπυηνζζδ ζηδκ ημζκςκία ηδξ επμπήξ ημο, ιζαξ επμπήξ πμο ζδιαημδμηήεδηε απυ αθθαβέξ, ζηδκ πμθζηζηή, ηδκ μζημκμιία, ηδκ ημζκςκία. Μζα ανπζηεηημκζηή μνεμθμβζζηζηή, ιε ηαεανή έηθναζδ ηδξ ηαηαζηεοήξ, ηςκ οθζηχκ, ηςκ ζημζπείςκ ηδξ ζφκεεζδξ, θμβζηή, εηθναζιέκδ ιε ζοιιεηνία, ανπέξ ηαζ άλμκεξ, υζμ ηαζ βμδηεοηζηή, πμζδηζηή, πμο βεκκά ζοκαζζεδζζαηέξ ειπεζνίεξ. Καηά ηδκ επίζηερή ιμο έπεζηα, ζηδκ ηάεε ηαημζηία πμο δζενεοκάηαζ, βεκκήεδηε ηαζ εκδοκαιχεδηε δ αίζεδζδ ιζαξ δζεονοιέκδξ ακηίθδρδξ ημο πχνμο, ζε ακηίεεζδ ιε ηδκ πναβιαηζηυηδηα ημο ιαηνυζηεκμο μζημπέδμο. Σμ πακηαπμφ πανχκ θςξ, δ νεοζηυηδηα ημο εζςηενζημφ, δ αίζεδζδ ιζαξ επ’αυνζζημκ ζοκέπεζαξ ηςκ επζιένμοξ ζημζπείςκ ημο πχνμο ζε αοηά πμο έπμκηακ ή ζε αοηά πμο πνμδβμφκηακ, πνμζέδζδακ ιζα έκημκα αζςιαηζηά αίζεδζδ.

Η παξαηήξεζε από θνληά ησλ θαηνηθηώλ θαη ε είζνδνο ζην εζσηεξηθό κε νδήγεζε ζηελ αλαδήηεζε ησλ ζπλζεηηθώλ επηινγώλ θαη ρεηξηζκώλ ηνπ Horta πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζε απηό ην απνηέιεζκα πνπ κε εληππσζίαζε. Έηζζ, δ ένεοκα πνμζακαημθίζδηε ζηδκ δζενεφκδζδ ηδξ δμιήξ πμο ζοβηνμηεί ηδκ ανπζηεηημκζηή ημο Horta ηαζ ηδξ πνμζδίδεζ ηα παναηηδνζζηζηά ηδξ ελαΰθςζδξ ηςκ μνίςκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ ηςκ πχνςκ ηαζ ηςκ επαθθδθζχκ, έςξ ηδκ αφλδζδ ημο ειααδμφ ηςκ ηαημζηζχκ, ιέζς ημο εζημκζημφ ημοξ ζοιπθδνςιαηζημφ. Μεηά απυ ηδκ ακάβκςζδ δε ημο άνενμο ηςκ Colin Rowe ηαζ Robert Slutzky πμο ακαθενυηακ ζημκ υνμ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ, ιζαξ δζαθάκεζαξ δζαθμνεηζηήξ ηδξ ηονζμθεηηζηήξ, ηαζ ηδκ ζφκδεζή ηδξ ιε ένβα ηέπκδξ ηαζ ηοαζζηζημφξ πίκαηεξ ιέζς ακαθμνχκ ζημ αάεμξ ηαζ ηζξ δζαδμπέξ, απμπεζνάεδηα κα ιεθεηήζς οπυ ημ πνίζια αοηήξ ηδξ έκκμζαξ ηα ηνία ηηήνζα ημο Victor Horta. Δδχ κα ζδιεζςεεί, πςξ ηαηέθδλα ζηδκ επζθμβή ηςκ ηηδνίςκ αοηχκ, έπεζηα απυ ηδκ ακάβκςζδ υθςκ ηςκ ένβςκ ημο Horta ζηζξ Βνολέθθεξ, ηαεχξ εεςνχ πςξ αοηά ζοιποηκχκμοκ ηζξ ααζζηέξ ανπέξ ημο, απεζημκίγμκηαξ ηαεανά ηζξ ζοκεεηζηέξ επζθμβέξ ηαζ ηδ δμιή ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ημο. ΢ημπεφμκηαξ ζηδκ ηαηακυδζδ ηςκ παναηηδνζζηζηχκ πμο δδιζμονβμφκ ηδκ αίζεδζδ πςξ δ ηαημζηία είκαζ ιεβαθφηενμο ειααδμφ ηαζ εονφηδηαξ ζε ζπέζδ ιε ηδκ πναβιαηζηυηδηα, μδδβήεδηα ζηδκ ηαηδβμνζμπμίδζδ ζημζπείςκ πμο εεςνχ πςξ εκηείκμοκ αοηή ηδ ζπέζδ. Έπεζηα απυ ηδκ επζηυπζα ένεοκα ηαζ ζοθθμβή πνςημβεκμφξ ανπεζαημφ οθζημφ, αθθά ηονίςξ ιεηά ηδκ ηαηαβναθή ηαζ ηδκ απμηφπςζδ ηαηά ηδκ επίζηερή ιμο ζηζξ ηνεζξ ηαημζηίεξ, απμπεζνχιαζ κα ακαδδιζμονβήζς ηζξ ηαηυρεζξ ημοξ, μζ μπμίεξ ζοκηάπεδηακ αάζεζ ηδξ απμηφπςζδξ ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, οπενεέζεςκ επαθθδθζχκ πμο ηαηέβναρα. ΢ην ζεκείν απηό ζεσξώ πσο είλαη ζεκαληηθό λα επραξηζηήζσ όινπο όζνπο ζπλέβαιαλ ζηελ έξεπλα θαη ηελ εθπόλεζε ηεο παξνύζαο εξγαζίαο. Καη’αξράο, επραξηζηώ ηε κεηέξα κνπ γηα ηελ ππνζηήξημε, κε ηνλ δηθό ηεο ηξόπν, πνπ κνπ παξείρε θαζ’όιε ηε δηάξθεηα ηεο έξεπλαο. Δπραξηζηώ ζεξκά ηελ θ. Sophie Dick, ηζηνξηθό ηέρλεο ζηα Αξρεία Μνληέξλαο Αξρηηεθηνληθήο ησλ Βξπμειιώλ ( Archives d’Architecture Moderne Ŕ AAM) , γηα ηελ

πνιύηηκε βνήζεηά ηεο ζηελ εύξεζε ησλ αξρείσλ θαη ησλ πξσηόηππσλ ζρεδίσλ ησλ θαηνηθηώλ, θαη ηελ απνδνρή ηεο επίζθεςεο θαη παξακνλήο κνπ ζηνλ ρώξν θύιαμεο ησλ αξρείσλ γηα ηελ έξεπλα θαη αλάγλσζή ηνπο ; ην πξνζσπηθό ηεο Βηβιηνζήθεο ηεο ΑΑΜ γηα ηελ εύξεζε επίζεο αξρεηαθνύ πιηθνύ θαη θαηαγξαθώλ ; ηελ θ. Αnne Kennes από ην Μνπζείν Horta, θαζώο θαη ηνπο ππαιιήινπο, γηα ηελ πνιύ επγεληθή απνδνρή πνπ έδεημαλ θαηά ηελ πεξηήγεζή κνπ ζηνλ ρώξν, ηελ πνιύηηκε παξαρώξεζε ηνπ δηθαηώκαηνο λα βγάισ θσηνγξαθίεο από ην εζσηεξηθό πνπ ππό θαλνληθέο ζπλζήθεο απαγνξεύεηαη ; ηνλ θ. Paul Hansen από ηελ εηαηξεία Synergrid πνπ ζηεγάδεηαη ζηελ νηθία van Eetvelde, γηα ηελ ζεξκόηαηε ππνδνρή ηνπ, ηηο αθνύξαζηεο πξνθνξηθέο ηνπ αθεγήζεηο θαη πιεξνθνξίεο , ηελ πνιύηηκε μελάγεζε ζην εζσηεξηθό ηνπ θηεξίνπ ; ηελ θ. Florence Boivin από ην European Food Information Council πνπ ζηεγάδεηαη ζηελ νηθία Tassel γηα ηελ ζεξκή ππνδνρή πνπ κνπ επηθύιαζζε , ηελ μελάγεζε, ηελ απνδνρή ηεο παξακνλήο κνπ ζηνλ ρώξν γηα ηελ απνηύπσζε θαη θαηαγξαθή, ηόζν από κέξνπο ηεο ίδηαο όζν θαη από ηνπο ππόινηπνπο εξγαδνκέλνπο ; ηνλ μελαγό ηεο ΑRAU ( Atelier de Recherche et d’action Urbaines) γηα ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηελ νηθία van Eetvelde. Η ζπκβνιή ηνπο θαζίζηαηαη πνιύ ζεκαληηθή γηα ηελ έξεπλα απηή θαη ηνπο επραξηζηώ ζεξκά γηα ην πξνζσπηθό ηνπο ελδηαθέξνλ θαη ηελ βνήζεηά ηνπο, θαζώο θαη γηα ην γεγνλόο πσο δέρζεθαλ ηελ είζνδό κνπ ζηηο θαηνηθίεο Tassel θαη van Eetvelde, νη νπνίεο είλαη ηδησηηθέο θαη θιεηζηέο ζην θνηλό. Κπξίσο, ηέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηδηαηηέξσο ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ. Γεώξγην Παλέηζν, γηα ηε ζηήξημε πνπ κνπ πξνζέθεξε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο, ηηο ζηνρεπκέλεο παξαηεξήζεηο θαη ηα εύζηνρα ζρόιηα πνπ αλακθίβνια ζπλέβαιαλ ζεκαληηθά ζηελ νινθιήξσζή ηεο.

PREAMBULE Pendant mon séjour à la ville de Bruxelles dans le cadre du programme Erasmus j’étais au contact direct avec des projets, des architectes et des artistes du mouvement et de l'idéologie de l'art nouveau en Belgique. Grâce à l'errance quotidienne dans la ville, l'étude de son histoire et son architecture, le désir d'étudier l’époque de la manifestation de ce mouvement a été né. En marchant dans les rues de Bruxelles, quelqu’un peut voir des bâtiments qui se démarquent du style de ceux qui les entourent, des quartiers tels qu’Ixelles ou Saint Gilles qui manifeste une atmosphère particulière grâce à l'architecture des bâtiments qui les composent. L'expressivité de la forme et l'originalité de leur composition, la rupture avec la tradition du classicisme à Bruxelles, était une incitation pour mieux comprendre ce style architecturale. La recherche m’a mené à Victor Horta, dont l'architecture caractérise non seulement l'époque de la fin du 19e siècle à Bruxelles, mais aussi la ville elle-même. Son architecture, sensible, lyrique, est pleine des recherches et des explorations, se différencie de l’architecture classique. Ses réalisations trouvent l’acceptation dans la société de son temps, une époque marquée par des changements à la politique, l'économie, la société. Une architecture rationnelle, qui expresse clairement la construction, les matériaux, les éléments de composition, la logique et la symétrie, mais au même temps charmant, poétique, plein d’expériences émotionnelles. Lors de ma visite dans chaque œuvre qui a été étudié, le sens d’une perception de l'espace élargi a été né et renforcé, par opposition à la réalité du terrain allongée. La lumière omniprésente, la liquidité de l'intérieur et la sensation d'une continuité de l'espace, donnent un sens fort expérientiel. La visite, l'observation, l’étude des œuvres, l'entrée à l'intérieur m’ont conduit à la recherche des choix synthétiques de Victor Horta qui ont contribué à ce résultat impressionnant. Ainsi, la recherche a été orientée à l’étude de la structure constituant

l'architecture de Horta, qui a les caractéristiques de la dématérialisation des limites, l'interpénétration des espaces, jusque l’agrandissement de la surface de la maison par sa complémentaire virtuelle. Après avoir lu l'article de Colin Rowe et Robert Slutzky concernant la transparence virtuelle, une transparence autre que le littéral, et sa connexion avec des œuvres d’art et des tableaux cubistes par référence à la profondeur et la succession, je tente d'étudier dans se concept les trois œuvres de Victor Horta. Ici il faut noter que j’ai sélectionné ces trois bâtiments de Victor Horta après avoir lu pour toutes ces œuvres à Bruxelles. Je pense qu'ils incarnent les principes fondamentaux de Horta, ceux qui reflètent clairement ses options synthétiques et la structure de son architecture. Visant à comprendre les caractéristiques qui créent l'impression que la maison est de plus grande largeur qu’à la réalité, j'ai fait une catégorisation des éléments qu’à mon avis intensifie cette relation. Après le travail sur le terrain et la collection d'archives, mais surtout après l'enregistrement et de la cartographie pendant ma visite dans les trois maisons, je recrée leurs plans, qui sont produits après la cartographie des interpénétrations et superpositions que j'ai aperçues et enregistrées. A ce moment, je pense qu'il est important de remercier tous ceux qui ont contribué à la recherche et à la préparation de ce travail. Tout d'abord je remercie particulièrement ma mère pour le soutien pendant le travail. Je remercie Mme Sophie Dick, historienne de l'art aux Archives d'Architecture Moderne à Bruxelles (Archives d'Architecture Moderne - AAM), pour l’aide précieuse concernant la recherche et la collection de fichiers et de dessins originaux de maisons, et l'acceptation de ma visite et de mon séjour à l’espace du stockage de fichiers pendant la recherche et la lecture˙ le personnel de la Bibliothèque de l'AAM aussi, pour trouver des archives et des dossiers. Leur contribution a été essentielle pour la préparation de ce travail.

Je remercie Mme Anne Kennes du Musée Horta , et le personnel , pour l’ acceptation très généreux qui ont montré pendant ma visite, le droit précieux de prendre des photos de l'intérieur qui est normalement interdit ˙ M. Paul Hansen, de la société Synergrid, logé dans l’ hôtel van Eetvelde , pour l'accueil chaleureuse, le récit oral infatigable et les information précieux pendant ma visite à l'intérieur du bâtiment ˙ Mme Florence Boivin, et le personnel du European Food Information Council (EUFIC), logé dans l’hôtel Tassel, pour l'accueil chaleureuse, la visite, l'acceptation de mon séjour a l’intérieur pour prendre des notes ˙ le guide de ARAU ( Atelier de Recherche et d'Action Urbaines ) pour les information sur l’hotel van Eetvelde . Leur contribution est très importante pour cette recherche et je leur remercie sincèrement pour leur intérêt personnel et l'aide, et le fait qu’ils ont permis ma visite aux maisons Tassel et van Eetvelde, qui sont privés et fermés au public. Enfin, je voudrais remercier mon professeur, M. Georgios Panetsos pour le soutien qu’il m’a fourni pendant le travail, les observations et les commentaires qui sans aucun doute ont contribué significativement à la réalisation de ce projet.

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΛΖΦΖ

ΠΡΟΟΗΜΗΟ

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΡΧΣΟ : ΣΟ Ι΢ΣΟΡΙΚΟ, ΚΟΙΝΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΠΛΑΙ΢ΙΟ

ΣΗ΢ ΔΠΟΥΗ΢ ΣΟΤ VICTOR HORTA Α.1.

Σν Βέιγην

Α.2. Η πόιε ησλ Βξπμειιώλ Α.2.1. Κνηλσλία - Πνιηηηθή Α.3.

O Victor Horta

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΣΑ ΣΡΙΑ ΔΡΓΑ ΣΟΤ VICTOR HORTA Β.1.

Hôtel Tassel (1893-1894)

31 37 44 53 54

Β.1.1. Γεκζηά

Β.1.2. Όρδ

Β.1.3. Ονβάκςζδ ημο πχνμο

Β.1.4. Γζαδνμιή

Β.1.5. Γζαθάκεζα – άλμκεξ

Β.1.6. Φςξ Β.2.

Hôtel van Eetvelde (1895) Β.2.1. Γεκζηά

79 81

Β.2.2. Όρδ

Β.2.3. Ονβάκςζδ ημο πχνμο

Β.2.4. Γζαδνμιή

Β.2.5. Γζαθάκεζα – άλμκεξ

104

Β.2.6. Φςξ

107

Β.3. Η πξνζσπηθή θαηνηθία ηνπ Victor Horta (1898-1901). Β.3.1. Γεκζηά

109 112 114

Β.3.2. Όρδ

119

Β.3.3. Ονβάκςζδ ημο πχνμο

126

Β.3.4. Γζαδνμιή

131

Β.3.5. Γζαθάκεζα – άλμκεξ

135

Β.3.6. Φςξ ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ: Η ΔΙΚΟΝΙΚΗ ΓΙΑΦΑΝΔΙΑ Γ.1. Πενζβναθή ηδξ έκκμζαξ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ Γ.2. Η εηθνληθή δηαθάλεηα ζην Hôtel Tassel

136

137

146

Γ.2.1. Δπαθθδθίεξ/Τπενεέζεζξ/’Αλμκεξ

149

Γ.2.2. Καενέθηεξ

159

Γ.2.3. Μμνθή ζε θυκημ

160

Γ.2.4. Φςξ

168

Γ.3. Η εηθνληθή δηαθάλεηα ζην Hôtel van Eetvelde

169

Γ.3.1. Δπαθθδθίεξ / οπενεέζεζξ

172

Γ.3.2. Άλμκεξ

176

Γ.3.3. Καενέθηεξ

179

Γ.3.4. Μμνθή ζε θυκημ

180

Γ.4. Η εηθνληθή δηαθάλεηα ζηελ πξνζσπηθή θαηνηθία ηνπ Victor Horta

181

Γ.4.1. Δπαθθδθίεξ / Τπενεέζεζξ

184

Γ.4.2. Άλμκεξ

185

Γ.4.3. Καενέθηεξ Γ.4.4. Ακαηθάζεζξ Γ.4.5. Μμνθή ζε θυκημ

190 193 194 196

Γ.4.6. Φςξ ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΔΣΑΡΣΟ : Η ΟΤ΢ΙΑ ΣΟΤ ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΟΤ ΔΡΓΟΤ ΣΟΤ VICTOR

201

HORTA Γ.1. ΢πκπεξάζκαηα

202

Γ.2. ΢ύληαμε λέσλ, εηθνληθώλ θαηόςεσλ Γ.2.1. Ζ κέα ηάημρδ ημο Hotel Tassel

205

Γ.2.2. Ζ κέα ηάημρδ ημο Hotel van Eetvelde Γ.2.3. Ζ κέα ηάημρδ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta Πανάνηδια.

209

Βζαθζμβναθία, Πδβέξ Δζηυκςκ

212

TABLE DES MATIERES

ABSTRAIT 6

PREAMBULE

10 19

INTRODUCTION PREMIER CHAPITRE : LE CONTEXTE HISTORIQUE, SOCIALE ET POLITIQUE

DE L’EPOQUE DE VICTOR HORTA Α.1.

La Belgique

Α.2.

La ville de Bruxelles

Α.2.1. Société - Politique

Α.3.

Victor Horta

SECOND CHAPITRE: LES TROIS ŒUVRES DE VICTOR HORTA Β.1.

Hôtel Tassel (1893-1894) Β.1.1. Introduction Β.1.2. Façade

44 53 54 56 60 63

Β.1.3. Organisation de l’espace

Β.1.4. Parcours

Β.1.5. Transparence - axes

Β.1.6. Lumière Β.2.

Hôtel van Eetvelde (1895) Β.2.1.

Introduction

Β.2.2. Façade

79 81 83 86

Β.2.3. Organisation de l’espace

Β.2.4. Parcours

104

Β.2.5. Transparence - axes

107

Β.2.6. Lumière

109

Β.3. La maison personnelle de Victor Horta (1898-1901). Β.3.1. Introduction

112

Β.3.2. Façade

114

Β.3.3. Organisation de l’espace Β.3.4. Parcours Β.3.5. Transparence - axes

119 126 131 135

Β.3.6. Lumière

TROISIEME CHAPITRE: LA TRANSPARENCE VIRTUELLE

136

Γ.1. Description du concept de la transparence virtuelle

137

Γ.2. La transparence virtuelle à l’Hôtel Tassel Γ.2.1. Superpositions/Interpénétrations/Axes Γ.2.2. Miroirs Γ.2.3. Figure au fond Γ.2.4. Lumière

146 149 159 160 168

Γ.3. La transparence virtuelle à l’Hôtel van Eetvelde

169

Γ.3.1. Superpositions/Interpénétrations

172

Γ.3.2. Axes

176

Γ.3.3. Miroirs

179

Γ.3.4. Figure au fond

180

Γ.4. La transparence virtuelle à la maison personnelle de Victor Horta

181

Γ.4.1. Superpositions/Interpénétrations

184

Γ.4.2. Axes

185

Γ.4.3. Miroirs Γ.4.4. Réflexions Γ.4.5. Figure au fond

190 193 194 196

Γ.4.6. Lumière

QUATRIEME CHAPITRE : L'ESSENCE DE L'ŒUVRE ARCHITECTURALE DE

201

VICTOR HORTA Γ.1. Conclusions Γ.2. Rédaction de nouveaux plans, virtuels Γ.2.1. Le nouveau plan de l’Hôtel Tassel

202

205

Γ.2.2. Le nouveau plan de l’Hôtel van Eetvelde Γ.2.3. Le nouveau plan de la maison personnelle de Victor Horta Annexe

209

Bibliographie, sources des images

212

ΔΙ΢ΑΓΧΓΗ Σν αληηθείκελν ηεο παξνύζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο είλαη ε εύξεζε ησλ κέζσλ πινπνίεζεο ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο ζε ηξία έξγα ηνπ Victor Horta ζηηο Βξπμέιιεο. Σα θηήξηα πνπ κειεηώληαη είλαη ην Hôtel Tassel (1893-1894), ην Hôtel van Eetvelde (1895), θαη ε πξνζσπηθή θαηνηθία ηνπ Horta (1898-1901). Ο ηξόπνο δνπιεηάο βαζίδεηαη ζηελ επηηόπηα έξεπλα, κειέηε, θαηαγξαθή θαη απνηύπσζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε έπεηηα από επίζθεςε ζηα ηξία απηά έξγα ζηελ πόιε ησλ Βξπμειιώλ. Παξάιιεια, ζεκαληηθά ζηνηρεία ζπιιέρζεθαλ από ηε κειέηε αξρεηαθνύ πιηθνύ από ηα Αξρεία Μνληέξλαο Αξρηηεθηνληθήο πνπ πεξηιάκβαλαλ ηα πξσηόηππα ζρέδηα, ζεκεηώζεηο, θσηνγξαθίεο, άξζξα ηεο επνρήο. Πιεξνθνξίεο επίζεο, ζπιιέρζεθαλ έπεηηα από ηελ εκβάζπλζε ζε βηβιηνγξαθηθέο πεγέο Παλεπηζηεκηαθώλ Βηβιηνζεθώλ ησλ Βξπμειιώλ. ΢ύκθσλα κε ηνπο νξηζκνύο πνπ έρνπλ απνδνζεί ζηελ έλλνηα ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο ( αξρηθά από ηνπο Colin Rowe θαη Robert Slutzky ) επηρεηξείηαη ε θαηαλόεζε ηνπ όξνπ θαη ε ζύλδεζή ηνπ κε ηελ αξρηηεθηνληθή ησλ ηξηώλ έξγσλ ηνπ Victor Horta, έπεηηα από ηελ κειέηε θαζελόο από απηώλ. Σέινο έπεηαη ην ζπκπέξαζκα : ε αλαδίπισζε ή ν πνιιαπιαζηαζκόο ηνπ αληηιεπηνύ κεγέζνπο ηνπ ρώξνπ, θαη ηειηθά ε δεκηνπξγία εηδώινπ. Απηό απεηθνλίδεηαη κε ηε ζύληαμε λέσλ ζρεδίσλ βάζεη ηεο απνηύπσζεο ζηνηρείσλ πνπ ζεσξώ πσο εληείλνπλ ηελ ύπαξμε ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο. Σα λέα απηά ζρέδηα, ηα εηθνληθά, παξάρζεθαλ ύζηεξα από ηελ απνηύπσζε ησλ ζεάζεσλ ησλ αιιεινδηεηζδύζεσλ θαη ησλ επαιιειηώλ πνπ θαηαγξάθεθαλ. ΢ην Πξώην Κεθάιαην ηεο εξγαζίαο παξνπζηάδεηαη αξρηθά ην πιαίζην ησλ ζπλζεθώλ ηεο επνρήο κειέηεο. ΢πγθεθξηκέλα, αξρηθά παξαηίζεληαη ζπλνπηηθά ηα ζεκεία ζηαζκνί ζην ρξνλνιόγην ηνπ Βειγίνπ από ηα κέζα ηνπ 19νπ αηώλα έσο ηηο αξρέο ηνπ 20νπ. ΢ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη ε θαηάζηαζε ηεο πόιεο ησλ Βξπμειιώλ όζνλ αθνξά ηελ πνιενδνκία θαη ηελ αξρηηεθηνληθή, ελώ γίλεηαη αλαθνξά ζηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνύζαλ ζηηο Βξπμέιιεο ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αηώλα. Έπεηηα γίλεηαη κηα αλαθνξά ζηα βηνγξαθηθά ζηνηρεία ηνπ αξρηηέθηνλα Victor Horta.

΢ην Γεύηεξν Κεθάιαην παξαζέηνληαη ηα ηξία έξγα ηνπ Victor Horta πνπ επηιέρζεθαλ γηα ηελ έξεπλα : ην Hôtel Tassel (1893-1894), ην Hôtel van Eetvelde (1895), θαη ε πξνζσπηθή θαηνηθία ηνπ Horta (1898-1901) ζηηο Βξπμέιιεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, αλαιύνληαη θαη κειεηώληαη ππό ηηο εμήο ελόηεηεο : έπεηηα από ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο πεξηγξάθεηαη ε όςε, ε νξγάλσζε ηνπ ρώξνπ κε ηελ ηαπηόρξνλε παξάζεζε πξσηόηππσλ ζρεδίσλ, ε αθεγεκαηηθή δηαδξνκή ζην εζσηεξηθό ηνπο, ζπλνδεπόκελε από θσηνγξαθηθό πιηθό πνπ ε έλλνηα ηεο δηαθάλεηαο θαη ησλ αμόλσλ πνπ δηέπνπλ ηηο ζπλζέζεηο, σο πξννίκην γηα ηελ εηθνληθή δηαθάλεηα πνπ αθνινπζεί ζην επόκελν θεθάιαην, θαη ηέινο ην θσο. ΢ην Σξίην Κεθάιαην, δηεξεπλάηαη ε έλλνηα ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο όπσο έρεη νξηζηεί θαη πεξηγξαθεί από ζεσξεηηθνύο αξρηηεθηνληθήο, θαιιηηέρλεο, αξρηηέθηνλεο. Έπεηηα από ηελ πεξηγξαθή θαη ηελ θαηαλόεζε ηεο νξγάλσζεο ησλ ηξηώλ έξγσλ ηνπ Victor Horta, απνπεηξώκαη λα απνδώζσ ζε απηά λνήκαηα πνπ ελέρεη ε εηθνληθή δηαθάλεηα, όπσο απηή πεξηγξάθεθε. Δπηρεηξώ ηελ εμεύξεζε ζηνηρείσλ πνπ λα ζπλδένληαη κε ηελ έλλνηα ηεο επαιιειίαο, ηεο αιιεινδηείζδπζεο νπηηθώλ πεδίσλ, ηεο ππέξζεζεο επηπέδσλ βαζώλ θαη δηαδνρηθώλ ζηξσκαηώζεσλ. Η πξνζέγγηζε απηή πινπνηείηαη έπεηηα από ηελ απνηύπσζε, ηελ πξνζεθηηθή παξαηήξεζε θαη πεξηήγεζε ζηνλ ρώξν. ΢ηνρεύνληαο ζηελ θαηαλόεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ πνπ δεκηνπξγνύλ ηελ αίζζεζε πσο ε θαηνηθία είλαη κεγαιύηεξνπ εκβαδνύ θαη επξύηεηαο ζε ζρέζε κε ηελ πξαγκαηηθόηεηα, νδεγνύκαη ηέινο ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε ζηνηρείσλ πνπ ζεσξώ πσο εληείλνπλ απηή ηε ζρέζε. Απηέο νη θαηεγνξίεο πεξηιακβάλνπλ ηηο επαιιειίεο/ ππεξζέζεηο επηπέδσλ θαη βάζνπο / δηαζηξσκαηώζεηο / αιιεινδηεηζδύζεηο, ηα εκηεπίπεδα (νπηηθνί άμνλεο), ηνπο θαζξέθηεο, ηηο γπάιηλεο επηθάλεηεο πνπ αλαθινύλ, ηε κνξθή ζε θόλην θαη ην θσο. Οη πξνηάζεηο απηέο ηεθκεξηώλνληαη κέζσ ηεο εθπόλεζεο δηαγξακκάησλ θαζώο θαη ηε παξάζεζε θσηνγξαθηώλ πνπ επεμεγνύλ ηηο πξνηάζεηο κνπ.

Σέινο, ζην Σέηαξην Κεθάιαην, ζπλνςίδεηαη ε νπζία ηνπ αξρηηεθηνληθνύ έξγνπ ηνπ Victor Horta, ηα ζηνηρεία ηεο ζύλζεζεο πνπ ην ραξαθηεξίδνπλ. Έπεηαη ζαλ ζπκπέξαζκα : ε αλαδίπισζε ή ν πνιιαπιαζηαζκόο ηνπ αληηιεπηνύ κεγέζνπο ηνπ ρώξνπ, θαη ηειηθά ε δεκηνπξγία εηδώινπ. Απηό απεηθνλίδεηαη κε ηε ζύληαμε λέσλ ζρεδίσλ βάζεη ηεο απνηύπσζεο ζηνηρείσλ πνπ ζεσξώ πσο εληείλνπλ ηελ ύπαξμε ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο. Σα λέα απηά ζρέδηα, ηα εηθνληθά, παξάρζεθαλ ύζηεξα από ηελ απνηύπσζε ησλ ζεάζεσλ ησλ αιιεινδηεηζδύζεσλ θαη ησλ επαιιειηώλ πνπ θαηαγξάθεθαλ.

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΡΧΣΟ ΣΟ Ι΢ΣΟΡΙΚΟ, ΚΟΙΝΧΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΟ ΠΛΑΙ΢ΙΟ ΣΗ΢ ΔΠΟΥΗ΢ ΣΟΤ VICTOR HORTA

Α.1. Σν Βέιγην O Οβδμκηαημκηαεηήξ Πυθειμξ (1568-1648) ηαηέθδλε ζηδ δζαίνεζδ ηςκ Κάης Υςνχκ ζηζξ αυνεζεξ Ζκςιέκεξ Δπανπίεξ (Belgica Foederata ζηα θαηζκζηά) ηαζ ζηδ Νυηζα Οθθακδία (Belgica Regia). Καηά ηδκ επμπή ηδξ Γαθθζηήξ Δπακάζηαζδξ ηαζ ηςκ Ναπμθευκηεζςκ Πμθέιςκ (1789 – 1815) μζ Κάης Υχνεξ πνμζανηήεδηακ ζηδ Γαθθία, εκχ δ Αοζηνζαηή ηονζανπία ζηδκ πενζμπή θήβεζ. Μεηά ηδκ ήηηα ημο Ναπμθέμκηα ημ 1815 ζημ Waterloo, ζοβηαθείηαζ ημ ΢οκέδνζμ Δζνήκδξ ηδξ Βζέκκδξ υπμο απμθαζίγεηαζ δ δδιζμονβία εκυξ ζζπονμφ μοδέηενμο ηνάημοξ ζηα αυνεζα ηδξ Γαθθίαξ, ημ Ζκςιέκμ Βαζίθεζμ ηςκ Κάης Υςνχκ. Έηζζ ημ Βέθβζμ εκχκεηαζ ιε ηζξ Ζκςιέκεξ Οθθακδζηέξ Δπανπίεξ. Ζ κέα αοηή ιμκανπία δζεβείνεζ ακηζδνάζεζξ, ηαεχξ εεςνείηαζ πςξ ελοπδνεηεί ηα μθθακδζηά ζοιθένμκηα ζηζξ δζμζηδηζηέξ ηαζ ζηναηζςηζηέξ θεζημονβίεξ, εκχ επζαάθθεζ ηδκ μθθακδζηή βθχζζα ζηδκ επζηνάηεζα ημο ααζζθείμο. Έηζζ δεκ ανβεί κα λεζπάζεζ δ Βεθβζηή Δπακάζηαζδ, ζηζξ 25 Αοβμφζημο 1830, πμο ζδιαημδμηεί ηδκ Ακελανηδζία ημο Βεθβίμο, ιε ηδκ εβηαεζδνοιέκδ Πνμζςνζκή Κοαένκδζδ ζηζξ Βνολέθθεξ κα δζαηδνφζζεζ ηδ δδιζμονβία εκυξ ακελάνηδημο ηνάημοξ επακαζηαηχκηαξ εκάκηζα ζηδκ ηοαένκδζδ ημο Ζκςιέκμο Βαζζθείμο ηςκ Κάης Υςνχκ. Σδκ επμπή εηείκδ μ πθδεοζιυξ ηςκ Βνολεθθχκ ακένπεηαζ ζε 100.000 ηαημίημοξ. Χζηυζμ, δ επίζδιδ ακαβκχνζζδ ημο ηνάημοξ απυ ηζξ Δονςπασηέξ δοκάιεζξ, ζοιπενζθαιαακμιέκδξ ηδξ Οθθακδίαξ, οπμβνάθεηαζ ημ 1839, ζηδ ΢οκεήηδ ημο Λμκδίκμο. Σμ Βέθβζμ ιεηαηνέπεηαζ ζε έκα ακελάνηδημ ηνάημξ ιε ζοκηαβιαηζηή ιμκανπία ηαζ ημζκμαμοθεοηζηή δδιμηναηία, ιε ααζζθζά ημκ Λεμπυθδμ Α’ ηαζ πνςηεφμοζα ηζξ Βνολέθθεξ. Σμ μθζβανπζηυ πμθζηζηυ ζφζηδια εα ιεηαηναπεί ανβυηενα ζε ηαεμθζηήξ ρδθμθμνίαξ, ιε ηδκ εκενβυ δνάζδ εηηυξ απυ ηα πνμβεκέζηενα ηυιιαηα ηςκ Καεμθζηχκ ηαζ ηςκ Φζθεθεοεένςκ, ημο κεμζφζηαημο Βεθβζημφ Δνβαηζημφ Κυιιαημξ.

1648

1713

1798

Ο θζθεθεοεενζζιυξ, θμζπυκ, ηονζανπεί ζηαδζαηά απυ ημ 1830 ηαζ ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο 19 μο αζχκα ζηζξ Βνολέθθεξ. Σμ βεβμκυξ αοηυ εοκμείηαζ ηαζ απυ ηδκ φπανλδ ιζαξ Δζηυκα 1 : Ζ ελέθζλδ ημο Βεθβίμο ζε ηνάημξ, 1648 - 1798

δζακμμφιεκδξ αζηζηήξ ηάλδξ ιε ζζπονυ ακηζ-ηθδνζηυ πκεφια, ιε ηζξ ιαζμκζηέξ ζημέξ ηαζ ημ Δθεφεενμ Πακεπζζηήιζμ ηςκ Βνολεθθχκ κα ζοιιεηέπμοκ εκενβά ζηδκ ημζκςκία, ηαζ ημ πκεφια ημο ζμζζαθζζιμφ κα εκδοκαιχκεηαζ.Ο θζθεθεοεενζζιυξ εοκμεί ημ εθεφεενμ ειπυνζμ, εκχ δ εηπαίδεοζδ απμηεθεί ημκ ημιέα πανέιααζδξ εκάκηζα ζηδκ ηονζανπία ηςκ ζδνοιάηςκ ημο Καεμθζηζζιμφ. Πθήεμξ ένβςκ ακαδεζηκφμοκ ηζξ Βνολέθθεξ ςξ ηδ κέα πνςηεφμοζα : δ ηαηαζηεοή ηςκ Galeries Royales Saint-Hubert (1846), δ ηαηαζηεοή ηδξ ημλςηήξ ζηέβαζδξ ημο πμηαιμφ Senne (1867-1871), δ ηαηαζηεοή ημο Γζηαζηζημφ Μεβάνμο (Palais de Justice (1866-1883)) ηαζ ημο Πάνημο ηδξ Δηαημκηαεηίαξ (Parc Cinquantenaire) (1880). Νέα μζημδμιζηά ηεηνάβςκα ακεβείνμκηαζ ςξ ιένμξ εκυξ πμθεμδμιζημφ ζπεδίμο ακάπηολδξ ηαζ επέηηαζδξ ηδξ πυθδξ πμο απμηεθείηαζ απυ ιεβάθεξ θεςθυνμοξ ηαζ πάνηα. Ζ δδιζμονβία ζοθθμβζηήξ ικήιδξ ιέζς ηδξ ακάδεζλδξ ημο πκεφιαημξ απυ δζακμμφιεκμοξ ηδξ αζηζηήξ ηάλδξ, ζοκηεθεί ζε ζοκδοαζιυ ιε ηδκ μζηζζηζηή ακάπηολδ ηδξ πυθδξ ζε ιζα πμθζηζζηζηή άκμζλδ.

1810

1815

1830

Δζηυκα 2 : Ζ ελέθζλδ ημο Βεθβίμο ζε ηνάημξ, 1810 - 1830

΢διεία – ζηαειμί ζημ πνμκμθυβζμ ημο Βεθβίμο ηαηά ηα ιέζα ημο 19μο αζχκα ηαζ ηζξ ανπέξ ημο 20μο : 4 Οηηςανίμο 1830 Βεθβζηή Δπακάζηαζδ (εζη.3) 20 Γεηειανίμο 1830 μζ Δονςπασηέξ Γοκάιεζξ ακαβκςνίγμοκ ηδκ de facto ακελανηδζία ημο Βεθβίμο 19 Απνζθίμο 1839 ΢οκεήηδ ημο Λμκδίκμο, ηαζ δ Οθθακδία ακαβκςνίγεζ ημ Βέθβζμ ςξ ακελάνηδηδ ηαζ μοδέηενδ πχνα Μεηά απυ δφμ πνυκζα, ημ 1832, μθμηθδνχκεηαζ δ δδιζμονβία ημο ηακαθζμφ πμο ζοκέδεε ηζξ Βνολέθθεξ ιε ημ Charleroi, δ δζάκμζλδ ηδξ μπμίαξ είπε λεηζκήζεζ ημ 1827. ΢ηζξ 20 Νμειανίμο 1834 ζδνφεηαζ ημ Δθεφεενμ Πακεπζζηήιζμ Βεθβίμο (Université libre de Belgique), ιεηέπεζηα Université libre de Bruxelles To 1840, οθμπμζείηαζ ημ Quartier Léopold , πνχημ ένβμ αζηζηήξ ηθίιαηαξ, ζηα υνζα ημο ζζημνζημφ ηέκηνμο ηςκ Βνολεθθχκ. Απμηεθεί ηδκ πνχηδ επέηηαζδ ηδξ πυθδξ, έςξ ημ 1864 υπμο έπεηαζ δ θεςθυνμξ Louise ηαζ ημ Γάζμξ Cambre (Βois de la Cambre).(εζη.5-8) 1846 δ ηαηαζηεοή ηςκ Galeries Royales Saint-Hubert (εζη.4) Απυ ημ 1850 έςξ ημ 1900 μ πθδεοζιυξ ηδξ πυθδξ ηςκ Βνολεθθχκ ηνζπθαζζάγεηαζ απυ ημοξ 260.000 ηαημίημοξ ζημοξ 760.000 1860 ηαηάνβδζδ ημο εζδζημφ θυνμο ηαηακάθςζδξ, μ μπμίμξ δοζπέναζκε ηδκ μζημκμιζηή, αζμιδπακζηή ηαζ πμθεμδμιζηή ακάπηολδ ηδξ πυθδξ 1866 Έκανλδ ηδξ ηαηαζηεοήξ ημο Γζηαζηζημφ Μεβάνμο (Palais de Justice) (18661883) (εζη.9) Απυ ημ 1867 έςξ ημ 1871 oθμηθδνχκεηαζ δ ηαηαζηεοή ηδξ ημλςηήξ ζηέβαζδξ ημο πμηαιμφ Senne, πμο δζέζπζγε ηζξ πενζθενεζαηέξ θεςθυνμοξ ηδξ πυθδξ (εζη.10) 1880 δδιζμονβία πάνημο ηδξ Δηαημκηαεηίαξ (Cinquantenaire) βζα ηδκ Δεκζηή Έηεεζδ ημο 1880 πμο βζυνηαγε ηα 50 πνυκζα ηδξ ακελανηδζίαξ ηδξ πχναξ. Ζ ενζαιαεοηζηή αρίδα εβηαζκζάζηδηε ημ 1905 ηαζ έπεζ πηζζηεί απυ ζίδδνμ, βοαθί ηαζ πέηνα, ςξ ζφιαμθμ ηδξ εζζυδμο ημο Βεθβίμο ζηδκ αζμιδπακζηή επμπή. (εζη.11) Σμ 1885 ζηδκ Γζάζηερδ ημο Βενμθίκμο, ημ Κμκβηυ, απμηαθμφιεκμ πθέμκ Δθεφεενμ Κνάημξ ημο Κμκβηυ, παναδίδεηαζ ςξ ηηήζδ ζημκ ααζζθζά Λεμπυθδμ Β’ ΢ηζξ 10 Μαΐμο 1897 δ Πνχηδ Παβηυζιζα Έηεεζδ (Exposition internationale de Bruxelles) ιε ηδ ζοιιεημπή 27 πςνχκ θαιαάκεζ πχνα ζηζξ Βνολέθθεξ, ζε δφμ ημπμεεζίεξ

Δζηυκα 3 : ‘Ζ Βεθβζηή Δπακάζηαζδ ημο 1830’, Gustaf Wappers, 1834, Μμοζείμ Καθχκ Σεπκχκ, Βνολέθθεξ

Δζηυκα 4 : Ζ βηαθενί Saint-Hubert ζηζξ Βνολέθθεξ, Jean-Pierre Cluysenaar , θζεμβναθία, πεν.1850 Ανπεία Μμκηένκαξ Ανπζηεηημκζηήξ ΑΑΜ (Archives d’Architecture Moderne), Βνολέθθεξ

Δζηυκα 7 : Parc Léopold, , 1900, Βνολέθθεξ

Δζηυκα 8 : Ζ θεςθυνμξ Louise, 1900, Bνολέθθεξ

Δζηυκα 6 : Υάνηδξ ηςκ Βνολεθθχκ, 1850, υπμο θαίκεηαζ δ επέηηαζδ ηδξ πυθδξ πνμξ ημ Quartier Leopold ηαζ ημ Quartier Louise ζηα ακαημθζηά ηδξ πυθδξ ηςκ Βνολεθθχκ.

Δζηυκα 5 : Σμ Γάζμξ ημο Cambre, 1900, Βνολέθθεξ

Δζηυκα 9 α : Σμ Γζηαζηζηυ Μέβανμ, 1883, Βνολέθθεξ Δζηυκα 9α : Σμ Γζηαζηζηυ Μέβανμ, παθζά ηανη πμζηάθ , Stéphane Lejeune, 1903, απυ ημ ανπείμ ημο ΢ζδδνμδνυιμο Βεθβίμο Δζηυκα 9β : εέζδ ημο Μεβάνμο ζημ ημπμβναθζηυ ηςκ Βνολεθθχκ

Δζηυκα 10 α, α : ένβα ζημκ πμηαιυ Senne, 1867, Βνολέθθεξ Δζηυκα 10 β : Ένβα ζημκ πμηαιυ Senne, ακάιεζα ζηζξ μδμφξ Teinturiers ηαζ Pierres, 1870, Βνολέθθεξ Δζηυκα 10δ : μ πμηαιυξ Senne ζημ ημπμβναθζηυ ηςκ Βνολεθθχκ

Δζηυκα 11α : Σμ Πάνημ ηδξ Δηαημκηαεηίαξ (Parc du Cinquantenaire), ηα ηηήνζα ημο μπμίμο ηαηαζηεοάζηδηακ ζηα πθαίζζα ηδξ Γζεεκμφξ Έηεεζδξ ημο 1880 ζημ Βέθβζμ, βζα ηα 5μ πνυκζα ακελανηδζίαξ ηδξ πχναξ, επί ημο ααζζθζά Λεμπυθδμο Β’, θςη.1900, Βνολέθθεξ Δζηυκα 11α :άπμρδ ημο Πάνημο ηδξ Δηαημκηαεηίαξ ηαηά ηδκ Παβηυζιζα Έηεεζδ ημο 1897

, (Bruxelles Exposition 1897, Rossel, Bruxelles, 1897, p. 385, ζοθθμβή AAM).

Δζηυκα 11β : ημ ιεθθμκηζηυ ‘Παθάηζ ηδξ Έηεεζδξ’ ζημ Πάνημ ηδξ Δηαημκηαεηίαξ, ζπεδζαζιέκμ απυ ημκ Βέθβμ ανπζηέηημκα Gédéon Bordiau (1832 – 1904) , 1875 Δζηυκα 11 δ: ημ Πάνημ ηδξ Δηαημκηαεηίαξ ζημ ημπμβναθζηυ ηςκ Βνολεθθχκ

: ζημ Πάνημ Cinquantenaire ηαζ ζημ Tervueren, δφμ πενζμπέξ μζ μπμίεξ βζα αοηυ ημ ζημπυ ζοκεκχεδηακ ιέζς εκυξ κέμο δνμιμθμβίμο ημο ηναι. ΢ημ Tervueren δ Έηεεζδ ήηακ αθζενςιέκδ ζηδκ απμζηία ημο Δθεφεενμο Κνάημοξ ημο Κμκβηυ ηδκ μπμία ηαηείπε μ ααζζθζάξ Λεμπυθδμξ μ Β’. (εζη. 12) ΢ημ Μέβανμ ηςκ Απμζηζχκ (Palais des Colonies) ζημ μπμίμ πανμοζζάγμκηακ εηεέζεζξ ηαζ πνμσυκηα απυ ημκ Κμβηυ, ιζα λφθζκδ ηαηαζηεοή art nouveau φθμοξ ζηδκ αίεμοζα ημο ηφνζμο πςθ πανέπειπε ζημ δάζμξ. Πανάθθδθα, πμθθμί ανπζηέηημκεξ ηαζ ηαθθζηέπκεξ πμο ζπεηίγμκηακ ιε ημ ηίκδια ηδξ art nouveau (υπςξ μζ Henry van de Velde, Paul Hankar, Gustave Serrurier-Bovy, Gabriel Van Dievoet) ζοιιεηείπακ ζηδκ έηεεζδ. Όζμκ αθμνά ημκ Victor Horta, ημ ένβμ Ναυξ ηςκ Ακενςπίκςκ Παεχκ(Temple des Passions humaines) πμο ζπεδίαγε βζα ηδκ ζηέβαζδ ημο βθοπημφ ημο Jef Lambeaux δεκ ηαηάθενε πανά κα μθμηθδνςεεί δφμ πνυκζα ανβυηενα. 1899 δδιζμονβία ημο Foyer Schaerbeekois, ιζα διζ- δδιυζζα ηαηαζηεοαζηζηή μνβάκςζδ ημζκςκζηήξ ηαημζηίαξ. ΢ηαδζαηά δδιζμονβμφκηαζ ηαζ ζηζξ οπυθμζπεξ ημζκυηδηεξ. -

To 1908 Κμκβηυ εηπςνείηαζ ζηδ πχνα ςξ απμζηία.

Σμ 1910 θαιαάκεζ πχνα ζηζξ Βνολέθθεξ δ Universelle de Bruxelles) (εζη.13,14) -

Παβηυζιζα Έηεεζδ ( Exposition

1914 εζζαμθή ηδξ Γενιακίαξ ζημ Βέθβζμ

Δζηυκα 12 : Αθίζα ηδξ Παβηυζιζαξ Έηεεζδξ ημο 1897, απυ ημκ Henri Privat-Livemont, Βνολέθθεξ

Δζηυκα 13 : Αθίζα βζα ημ Μμοζείμ ηδξ Κεκηνζηήξ Αθνζηήξ (Musée royal de l'Afrique centrale), ζηα πθαίζζα ηδξ Παβηυζιζαξ ‘Έηεεζδξ ημο 1910, (Exposition Universelle de Bruxelles), ημιέαξ αθζενςιέκμξ ζηδκ απμζηία ημο Κμβηυ, Tervueren, Βνολέθθεξ

Δζηυκα 14 : Αθίζα ηδξ Παβηυζιζαξ Έηεεζδξ ημο 1910 ζηζξ Βνολέθθεξ

Α.2. Η πόιε ησλ Βξπμειιώλ Σμ 1870 υηακ μζ ιεβάθεξ θεςθυνμζ είπακ δδιζμονβδεεί βφνς απυ ημ ηέκηνμ ηςκ Βνολεθθχκ ηαηά ηδ δδιανπία ημο Jules Victor Anspach (1829–1879), μ πθδεοζιυξ ηδξ πυθδξ ακενπυηακ ζε 250.000 ηαημίημοξ. Σμ 1910, έκα πνυκμ ιεηά ημ εάκαημ ημο Λεμπυθδμο Β’ μ πθδεοζιυξ άββζλε ημοξ 800.000 ηαημίημοξ. Μέζα ζε ιίγεο δεθαεηίεο εθαηνληάδεο ζηξέκκαηα αγξνηηθήο γεο, δάζε θαη ρσξάθηα, κεηαηξάπεθαλ ζε νηθνδνκηθά ηεηξάγσλα θαηνηθηώλ. Απηόλνκα ρσξηά ελώζεθαλ κε άιια θαη ελ ζπλερεία ελζσκαηώζεθαλ ζηελ αζηηθή πεξηνρή ησλ Βξπμειιώλ. Τν θπξίαξρν κνηίβν πνπ επηθξαηνύζε εδώ ήηαλ ε θαηάηκεζε ησλ ηεηξαγώλσλ ζε κηθξέο ηδηνθηεζίεο. Ζ ξαγδαία αύμεζε ηνπ πιεζπζκνύ είρε σο ζπλέπεηα ηελ αλάπηπμε ηεο θεξδνζθνπίαο επί ηεο γεο. Φαξαθηεξηζηηθά ην 1909 ζηελ rue du Lombard ε αμία ηεο γεο ήηαλ πεξί ηα 3.000 θξάγθα, έλαληη 40 θξάγθσλ ζηα πην καθξηά πξνάζηηα. 1 Γεκ ήηακ υιςξ ιυκμ δ αλία ηδξ βδξ ζηζξ ηεκηνζηέξ ζοκμζηίεξ πμο ζοκδβυνδζε οπέν ηδξ ζοκέκςζδξ ιζηνχκ ζδζμηηδζζχκ. Οζ ιεβάθεξ πμθοηαημζηίεξ δεκ πνμηζιχκηακ πθέμκ απυ ηδ ιζηνμαζηζηή ηάλδ , έηζζ πμο μζ ηαηαζηεοαζηζηέξ εηαζνείεξ μζ μπμίεξ είπακ λεηζκήζεζ κα πηίγμοκ ζηα ηεκηνζηά αμοθεαάνηα ημ 1870, βνήβμνα πνεμηυπδζακ, ακαβηάγμκηαξ ηδκ πυθδ ηςκ Βνολεθθχκ ζηδκ ακάθδρή ημοξ.

Δζηυκα 15 : Υάνηδξ ηςκ Βνολεθθχκ, 1839, εηδ. H. Gerard , απυ ηδκ Βζαθζμεήηδ ημο Ζarvard University

‘ Δίλαη κόλν ηα ηειεπηαία ηξηάληα ρξόληα πνπ νη Βξπμέιιεο αμίδνπλ λα έρνπλ ηνλ ηίηιν ηεο πξσηεύνπζαο θαη ζηακάηεζαλ λα κνηάδνπλ ζε άιιεο επαξρηαθέο πόιεηο. Δθείλε ηελ πεξίνδν δελ ππήξραλ πξνκελύκαηα ηνπ ηξέρνληνο θηλήκαηνο : νη αξρηηέθηνλεο εμαθνινπζνύζαλ λα δνπιεύνπλ κε πηζηέο κηκήζεηο ηνπ 18νπ αηώλα θαη ηεο Απηνθξαηνξίαο. Δξγνιάβνη πνπ πξνζπάζεζαλ λα ‘νζκαλνπνηήζνπλ’ ηελ πόιε δεκηνπξγώληαο ηξεηο κεγάιεο ιεσθόξνπο πνπ δηαζρίδνπλ ηηο πην γξαθηθέο ζπλνηθίεο, έρηηζαλ θαηνηθίεο πνπ κνηάδνπλ ζε απηέο ηνπ

Maurice Culot, άξζξν ζην βηβιίν Art nouveau architecture / edited by Frank Russell. Publication: London, Academy Editions, 1979, ζ.79

Δζηυκα 16 : Υάνηδξ ηςκ Βνολεθθχκ, 1858, επέηηαζδ πνμξ Saint Gilles, απ. ‘Carte topographique et hypsometrique de Bruxelles et de ses environs’, J.Huvenne

Παξηζηνύ, πξννξηζκέλεο λα ρξεζηκνπνηεζνύλ σο δηακεξίζκαηα εμππεξεηνύκελα από αλειθπζηήξεο. Απηή ε θαηλνηνκία δελ είρε επηηπρία, ηέηνηνπ είδνπο θηήξηα εγθαηαιείθζεθαλ – κέρξη θαη ζήκεξα θαηνηθνύληαη από αιινδαπνύο- θαη ν ζεζκόο ηεο κηθξήο ηδηνθηεζίαο, επηθξάηεζε γηα πάληα ζην Βέιγην.’ 2 Έηζζ, κέεξ βεζημκζέξ δδιζμονβήεδηακ πθέμκ επί ηδ αάζεζ ηδξ ζδζςηζηήξ πνςημαμοθίαξ. Ζ ηαηαζηεοή ηςκ κέςκ δνυιςκ, ηςκ θεςθυνςκ ηαζ ηςκ μζημδμιζηχκ ηεηναβχκςκ πναβιαημπμζήεδηακ ιέζα ζηα πθαίζζα δομ εειεθζςδχκ αζηζηχκ δμιχκ : απυ ηδ ιζα , ηδκ ακάπηολδ ζε ζηεκά , ααεζά μζηυπεδα, ηαζ απυ ηδκ άθθδ, ημοξ πενζμνζζιμφξ ηςκ ημζκμηζηχκ μζημδμιζηχκ ηακμκζζιχκ. Πμζηίθμζ απυ ημζκυηδηα ζε ημζκυηδηα, μζ ηακμκζζιμί αοημί ηαευνζγακ ημ ιέβζζημ φρμξ ηςκ μζημδμιδιάηςκ ζε ζπέζδ ιε ημ πθάημξ ημο δνυιμο, ηαεχξ ηαζ ημ εθάπζζημ φρμξ μνυθμο; έεεηακ επίζδξ πενζμνζζιμφξ ζημοξ πνμαυθμοξ, ηα βείζα, ηα ιπαθηυκζα. 3 Οζ ηακμκζζιμί επμιέκςξ έεεηακ υνζα ηαζ επδνέαγακ ηδ ιμνθή ηςκ ηηδνίςκ . Σμ φθμξ Art Nouveau ελαπθχεδηε επμιέκςξ ηαζ πάνδ ηδξ αζηζηήξ δμιήξ ηςκ Βνολεθθχκ. Ζ πυθδ, ιε ηζξ ημζκμηζηέξ οπμδζαζνέζεζξ ηδξ , ηαεζζημφζε αδφκαηδ ηδκ επίηεολδ μιμζμιμνθίαξ υπςξ ζηδκ πενίπηςζδ ημο Πανζζζμφ. Αοηυ πμο εοκυδζε ηδκ ελάπθςζδ ηδξ Art Nouveau εδχ, ήηακ ημ ζηεκυ μζηυπεδμ ιε πενίπμο 20 ιέηνα πθάημξ ηαηά ιήημξ ημο δνυιμο. Αοηυξ μ πενζμνζζιυξ, πνμηάθεζε ηδκ θακηαζία ; δ πνςημηοπία ηςκ ηαηυρεςκ ηςκ Hotel Tassel ηαζ Hotel Van Eetvelde ημο Victor Horta ιπμνεί κα εεςνδεεί εκ ιένεζ απμηέθεζια ηδξ δζαίνεζδξ ηδξ βδξ ζε ζηεκά επζιήηδ ηειάπζα. Σμ 1880 εκ ηέθεζ μζ Βνολέθθεξ ανπίγμοκ κα απμδεζιεφμκηαζ απυ ηδκ κεμηθαζζηή ημοξ εζηυκα. Αθθά εάκ δ ηαηάζηαζδ ηδξ ζφβπνμκδξ Βεθβζηήξ ημζκςκίαξ ζηα πθαίζζα ηδξ ημπμβναθίαξ, ημο ηηδιαημθμβίμο, ηδξ αζμηεπκίαξ ηαζ ηδξ αζμιδπακίαξ, έεεζε ηδκ απανπή βζα ηδκ ακάπηολδ ηδξ αζηζηήξ υρδξ ζε ααειυ πμο επδνέαζε ηδ θοζζμβκςιία ηδξ πυθδξ, ήηακ Δζηυκα 17 : πάνηδξ ηςκ Βνολεθθχκ, πμθεμδμιζηή ελέθζλδ , V.Besme , 1866, Cité du Midi 2

Sander Pierron, Henri Nizet, ‘Architecture domestique en Belgique’, Le Monde Moderne, vol. X , ζο. 757-8, Παξίζη 1899 3 Gustave Maukels, αξρηηέθηνλαο, θαζεγεηήο ζηελ Academie Royale des Beaux Arts in Brussels, ‘Comparison of the building regulations of several towns and communes’

απαναίηδηδ ηαζ δ φπανλδ δοκαιζηχκ πνςημπυνςκ πμο εκείπακ οπμθήρεςξ απυ ηα ιέθδ ηδξ ημζκςκζηήξ εθίη. Ζ Art Nouveau ελέθααε ηδκ οπμζηήνζλδ ηςκ πζμ πνμμδεοηζηχκ ηδξ επμπήξ ηδξ ; ακαδείπεδηε υπζ ιυκμ ιέζς ηδξ ημζκήξ ζοκένβεζαξ ηςκ δδιζμονβχκ ηαζ ηςκ δζακμμφιεκςκ πεθαηχκ ημοξ, αθθά ηαζ ιέζς ηςκ ζζπονχκ δεζιχκ θζθίαξ ηςκ δδιζμονβχκ, ακενχπςκ κεανήξ δθζηίαξ πμο ιμζνάγμκηακ ημ ίδζμ πάεμξ βζα αθθαβή ηδξ επακαζηαηζηήξ βεκζάξ, απυ ηδκ μπμία πνμένπμκηακ. ΢ηζξ ανπέξ ημο αζχκα, ζδιαημδμημφζε ηδκ ηαηαβςβή απυ ιζα πνμμδεοηζηή πμθζηζηά μζημβέκεζα.

Δζηυκα 18 : Υάνηδξ ηςκ Βνολεθθχκ, 1910 Απυ ημ 1850 έςξ ημ 1900 μ πθδεοζιυξ ηδξ πυθδξ ηςκ Βνολεθθχκ ηνζπθαζζάγεηαζ απυ ημοξ 260.000 ηαημίημοξ ζημοξ 760.000 ηαζ δ πυθδ επεηηείκεηαζ πένα απυ ηα ηείπδ πμο υνζγε ημ ‘Πεκηάβςκμ’

Δζηυκα 19 : Καημζηίεξ ηςκ ηεθχκ ημο 190ο αζχκα, ζηδ θεςθυνμ Louise, ζημ κυηζμ ηιήια ηςκ Βνολεθθχκ, απυ ηδκ irismonument.be Απυ ανζζηενά: ηαημζηία κεηθαζζημφ νοειμφ, ανπζηέηηςκ Henri Beyaert, 1872, θεςθυνμξ Louise 79, Βνολέθθεξ

Απμβναθή Ανπζηεηημκζηήξ

Κθδνμκμιζάξ ηςκ Βνολεθθχκ

ηαημζηία εηθεηηζηζζηζημφ νοειμφ, Eugène Flanneau, 1871, θεςθυνμξ Louise 206, Βνολέθθεξ,( L’Emulation, 1876, ζ.27) ηαημζηία ζηαθζημφ κέμ-ακαβεκκδζζαημφ νοειμφ, Wynand Janssens, 1884, θεςθυνμξ Louise 65, Βνολέθθεξ, ζήιενα ηαηεδαθζζιέκμ (L’Emulation, 1892, ζ.3) ηαημζηία ζηαθζημφ κέμ-ακαβεκκδζζαημφ νοειμφ, J. Van Mansfeld, 1893. Λεςθυνμξ Louise 277, Βνολέθθεξ, ζήιενα ηαηεδαθζζιέκμ ( L’Emulation, 1897, ζ.59)

Δζηυκα 20 : δφμ ηαημζηίεξ θθαιακδζημφ κέμ-ακαβεκκδζζαημφ νοειμφ, Ernest Delune, 1893, Λεςθυνμξ Louise 219 ηαζ 221 (ζήιενα ηαηεδαθ.), απυ ηδκ Απμβναθή Ανπζηεηημκζηήξ Κθδνμκμιζάξ ηςκ Βνολεθθχκ, irismonument.be

Δζηυκα 21 : Καημζηία, Edouard Parys, Βνολέθθεξ, 1891 (L'Émulation, 1893, ζ.13 )

Δζηυκα 22 : ηαημζηία ζηδκ μδυ Bienfaiteurs 6 ζηζξ Βνολέθθεξ, υρεζξ ηαζ ημιή, 1908, απυ ηδκ Απμβναθή Ανπζηεηημκζηήξ Κθδνμκμιζάξ ηςκ Βνολεθθχκ, Direction des Monuments et des Sites de la Région de Bruxelles-Capitale / irismonument.be

Α.2.1. Η θνηλσλία- πνιηηηθή Σμ πμθζηζηυ ηθίια ζημ Βέθβζμ ζοκεηέθεζε ζημ κα βίκμοκ μζ Βέθβμζ ηαθθζηέπκεξ ζδζαίηενα εοαίζεδημζ ζηδ νζγμζπαζηζηή πμθζηζηή ζηδκή. Απυ ηδ δεηαεηία ημο 1840 ζηδ αεθβζηή πμθζηζηή ζηδκή είπακ ηονζανπήζεζ πνχηα μζ θζθεθεφεενμζ ηαζ ζηδ ζοκέπεζα μζ ηαεμθζημί ζοκηδνδηζημί. Ζ πμθζηζηή δοζθμνία ήηακ πάκημηε πανμφζα ηαζ ηνμθμδμηείημ απυ ημ ελαζνεηζηά πενζμνζζιέκμ δζηαίςια ρήθμο. Μζα δεηαεηία πνζκ ηδκ πθέμκ ‘επίζδιδ’ εηδήθςζδ ηδξ Art Nouveau ζηζξ Βνολέθθεξ ημ 1890-1892, ζοκέαδζακ ημζκςκζηέξ αθθαβέξ, ζδιακηζημί ζηαειμί ζηδκ ζζημνία ημο Βεθβίμο. Ζ μζημκμιζηή ηνίζδ πμο έπθδλε ηδκ Δονχπδ ημ 1884 εηδδθχεδηε ιε δνζιφ ηνυπμ ζημ Βέθβζμ, ηαεχξ μζ ζοκεήηεξ ηδξ ενβαηζηήξ ηάλδξ ήηακ πεζνυηενεξ ηαζ δ ποηκυηδηα ημο πθδεοζιμφ ιεβαθφηενδ απυ ηάεε άθθδ πχνα. Απυ ημ 1850 ιέπνζ ημ 1900 μ πθδεοζιυξ αολήεδηε απυ ημοξ 150 ζημοξ 230 ηαημίημοξ ακά ηεην.πθι.4 Ζ θζθεθεφεενδ ηοαένκδζδ έπεζε ημ 1884, ηαζ ιε αοηήκ ελαθακίζηδηακ ηαζ μζ ζοκεήηεξ ιέζα ζηζξ μπμίεξ θεζημονβμφζε δ πχνα απυ ηδκ απεθεοεένςζδ απυ ημοξ Οθθακδμφξ ημ 1830. Ο Καεμθζηζζιυξ αφλδζε ηδκ επζννμή ημο, ηαζ μζ ζμζζαθζζηέξ άνπζζακ κα απμηημφκ δφκαιδ. Σμ Βεθβζηυ Δνβαηζηυ Κυιια (Parti Ouvrier Belge) ζδνφεδηε ημ 1885 ηαζ απμηεθμφκηακ απυ ιέθδ ηςκ ζοκηεπκζχκ. Ζ ηαλζηή ζοκείδδζδ , επδνεαζιέκδ απυ ηζξ εέζεζξ ηδξ Πνχηδξ Γζεεκμφξ ήηακ ιεκ ειθακήξ ημ 1867, αθθά εκδοκαιχκεηαζ ιε ηδκ ακαεεχνδζδ ημο πμζκζημφ ηχδζηα ηδκ ίδζα πνμκζά ηαζ ηδκ ηαημπφνςζδ ημο δζηαζχιαημξ ζηδκ απενβία. Ζ δζαθμνά ημο Κυιιαημξ αοημφ απυ ηα άθθα ιεβάθα εονςπασηά ζμζζαθζζηζηά ηυιιαηα ήηακ πςξ εκεάννοκε εκενβά ηζξ δζαζοκδέζεζξ ιε ηδκ ηαθθζηεπκζηή πνςημπμνία. ΢ηζξ 25 Μανηίμο 1886, λεζπμφκ ηαναπέξ ζηδκ πενζμπή ημο ακεναηςνοπείμο ημο Charleroi ζημκ κυημ ημο Βεθβίμο, μζ μπμίεξ εκ ηέθεζ ηαηαπκίβμκηαζ απυ ηζξ ζηναηζςηζηέξ δοκάιεζξ.

Maurice Culot, άξζξν ζην βηβιίν Art nouveau architecture / edited by Frank Russell. Publication: London, Academy Editions, 1979, ζ 85

Δζηυκα 23 : εθδιενίδα Le Peuple, Δζδζηή Έηδμζδ ηδξ 1δξ ηαζ 2αξ Απνζθίμο, 1899, Βνολέθθεξ

Ζ αζαζυηδηα ημο βεβμκυημξ αοημφ έζηνερε ηάπμζμοξ κέμοξ ηυηε δζακμμφιεκμοξ ζηδκ εβηαηάθεζρδ ημο ημζκςκζημφ ημοξ πενζαάθθμκημξ ηαζ ηδκ έκηαλδ ζημ κέμ Δνβαηζηυ Κυιια. Ακάιεζα ζε αοημφξ ήηακ ηνεζξ δζηδβυνμζ, μζ Jules Destrée, Emile Vandervelde , Max Hallet. Καζ μζ ηνεζξ ημοξ έβζκακ ανβυηενα επζζηήεζμζ θίθμζ ημο Henry van de Velde , εκχ πνυηεζκακ ζηδκ επζηνμπή ημο Κυιιαημξ ηδκ ακάεεζδ ημο ΢πζηζμφ ημο Λαμφ (Maison du Peuple) ζημκ Victor Horta. O Max Hallet έπεζηα ακέεεζε ζημκ Horta ημ ζπεδζαζιυ ηδξ ηαημζηίαξ ημο ζηδκ θεςθυνμ Louise ηαζ ιαγί ιε ημκ Camille Huysmans δζαδναιάηζζακ ζπμοδαίμ νυθμ ζηδ δδιζμονβία ημ 1926 ημο Institut des Arts Decoratifs ζηζξ Βνολέθθεξ.

Δζηυκα 24 : αθίζα ημο Βεθβζημφ Δνβαηζημφ Κυιιαημξ ηαηά ηδκ εβηαζκίαζδ ημο ΢πζηζμφ ημο Λαμφ (Maison du Peuple), 1899, Βνολέθθεξ

Με ηδκ ελέβενζδ ηαζ ηζξ ηαναπέξ ημο 1886 δ ζμζζαθζζηζηή δνάζδ ελαπθχεδηε ζημ Βέθβζμ αημθμοεμφιεκδ απυ δζαδδθχζεζξ. Σμκ Αφβμοζημ ημο 1887, 13.000 ακεναηςνφπμζ, ηαζ ημ 1890 80.000 δζαδδθςηέξ ανίζημκηακ ζημοξ δνυιμοξ ηςκ Βνολεθθχκ. 5 Ζ έηααζδ ηδξ μζημκμιζηήξ ηνίζδξ ημο 1884 ηαζ ηδξ μνβάκςζδξ ηςκ ενβαηζηχκ δοκάιεςκ ήηακ ιζα επζηάποκζδ ηδξ αζμιδπακζηήξ ηαζ μζημκμιζηήξ ζοβηέκηνςζδξ, δ μπμία εηηυπζγε ηδκ έκκμζα ηδξ μζημβεκεζαηήξ ή αημιζηήξ δζαπείνζζδξ ηαζ ζδζμηηδζίαξ. Ζ δζαπείνζζδ ηςκ επζπεζνήζεςκ πέναζε ζηα πένζα κέςκ ακενχπςκ: επνυηεζκημ ηονίςξ βζα ιδπακζημφξ ηαζ πνχδκ απμίημοξ μζ μπμίμζ είπακ ζοιιεηάζπεζ ζηδ δδιζμονβία ημο Δθεφεενμο Κνάημοξ ημο Κμκβηυ , ζηδ δδιζμονβία παθοαμονβείςκ ζηδ Ρςζία, ηαζ ζηδκ ηαηαζηεοή ημο ζζδδνμδνυιμο Pecking-Hankow . Αοημί απμηέθεζακ ηαζ ιενζημφξ απυ ημοξ πνμμδεοηζημφξ πεθάηεξ ημο Victor Horta, ειπκέμκηάξ ημο ηδ απυθοηδ ειπζζημζφκδ ημοξ. (Οζ Van Eetvelde, Solvay, Aubecq, Tassel. ) Όηακ έπεζηα απυ ηδκ ελέβενζδ ημο 1886 μζ ζεφκμκηεξ ημο Βεθβζημφ Δνβαηζημφ Κυιιαημξ δζεφνοκακ ηδκ εζζνμή κέςκ δζακμμοιέκςκ, πμο εβηαηέθεζρακ ηδ θζθεθεφεενδ ιεζαία ηάλδ, ακαβκχνζζακ ζηδκ πανμοζία αοηχκ ηςκ κεμζφθθεηηςκ, ιζα κέα ακαπάκηεπδ ηνμπή βζα ημ ιέθθμκ ημο ζμζζαθζζηζημφ ηζκήιαημξ.

Maurice Culot, άξζξν ζην βηβιίν Art nouveau architecture / edited by Frank Russell. Publication: London, Academy Editions, 1979, ζ 86

Δζηυκα 25 : ενβαηζηέξ ελεβένζεζξ, 26-28 Μανηίμο 1886, Charleroi , Βέθβζμ

Έηζζ, δεκ έδεζλακ ηακέκα δζζηαβιυ ζηδκ ημπμεέηδζδ ζε εέζδξ ιείγμκμξ ζδιαζίαξ ζε πνυζςπα υπςξ μ Jules Destrée, μ Léon Furnémont, μ Emile Vandervelde. Οζ βκχζεζξ, μ βναπηυξ θυβμξ ηαζ δ εοβθςηηία ημοξ ζοκεζζέθενε ζηδκ απμθφηςξ ακαβηαία βζα ηδκ πανάηαλδ θμβζηή. Σμ αήια πνμξ ηδκ ημζκςκία ημο αφνζμ έπνεπε κα ζοκμδεφεηαζ εηηυξ απυ ημ πκεοιαηζηυ επίπεδμ ηςκ δζακμμφιεκχκ ημοξ ηαζ απυ ηζξ ιεηαιμνθχζεζξ πμο πνμζέθενακ ηα κέα οθζηά. Όηακ ακαθενυκημοζακ ζηδκ ηέπκδ, μζ Destrée, Hallet, Vandervelde δεκ ιζθμφζακ βζα ιζα απθή αθδνδιέκδ έκκμζα μφηε βζα ηα ένβα ημο πανεθευκημξ ; ζοζπέηζγακ ηδκ πνμμδεοηζηή ηέπκδ ιε ηζξ ακηζθήρεζξ ηςκ ηαθθζηεπκχκ θίθςκ ημοξ - van de Velde, Horta, Meunier, Verhaeren, Maeterlinck , ζε ιζα πνμζπάεεζα κα απμδεζιεφζμοκ ηδκ ζφβπνμκή ημοξ ηέπκδ απυ ημκ αηαδδιασζιυ. Ζ εηδήθςζδ εκδζαθένμκημξ ηςκ κέςκ δζακμμφιεκςκ απυ ημ 1885 ηαζ ελήξ πνμξ ημκ ζμζζαθζζιυ ηαζ ηδκ πμθζηζηή, ή άθθςκ πνμξ έκακ αβχκα βζα ηδκ ακακέςζδ ηςκ ηεπκχκ, ήηακ θακενχξ ειπθεηυιεκεξ ιεηαλφ ημοξ. ΢ηδκ αοβή ημο 20μο αζχκα ζοκεπχξ, μζ αζζεδηζηή ζδεμθμβία ημο Βεθβζημφ Δνβαηζημφ Κυιιαημξ (Parti Ouvrier Belge) ζοζπεηίγμκηακ ηονίςξ ιε αοηέξ ηςκ μιμσδεαηχκ κεανχκ δζακμμφιεκςκ ανπδβχκ ημοξ, ηαζ ηαηά ζοκέπεζα ιε ημοξ θίθμοξ ημοξ , ημοξ avant garde ηαθθζηέπκεξ ηδξ επμπήξ. Μδπακζημί, δζηδβυνμζ, ηαθθζηέπκεξ, ήηακ μζ απμδέηηεξ ηςκ κέςκ ζδεχκ. Σμ ηηήνζμ ιεηαηνάπδηε ζε έκα ιέζμ έηθναζδξ ηδξ ζδεμθμβίαξ. Οζ ζμζζαθζζηέξ, μζ θζθεθεφεενμζ έιεκακ ζε ηαημζηίεξ φθμοξ Art Nouveau ; μζ Καεμθζημί πνμηζιμφζακ ημοξ νοειμφξ ηδξ Γμηεζηήξ Ακααίςζδξ ή ηδξ Φθαιακδζηήξ Ακαβέκκδζδξ απμννίπημκηαξ ηδκ Art Nouveau ηαζ ηζξ ηαιπφθεξ ηδξ ςξ παβακζζηζηή ηαζ αιανηάκμοζα, απαβμνεφμκηαξ ηδ δζδαζηαθία ηδξ ζηδ ΢πμθή ημο Saint-Luc 6 Ζ ακαγςπφνςζδ ηδξ ηαθθζηεπκζηήξ ηαζ πμθζηζηήξ πνςημπμνίαξ ζηα ηέθδ ημο 19μο αζχκα άκηθδζε ηδ δφκαιή ηδξ απυ ημ πκεοιαηζηυ ηθίια ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1880. 6

Maurice Culot, άξζξν ζην βηβιίν Art nouveau architecture / edited by Frank Russell. Publication: London, Academy Editions, 1979, ζ.93

Δζηυκα 26 : ζθναβίδα ζε βνάιια ημο Κμζκςκζημφ Δνβαηζημφ ΢οκεηαζνζζιμφ (Société Coopérative Ouvrière) πμο ζδνφεδηε ημ 1882, Βνολέθθεξ ( ‘La Maison du Peuple de Victor Horta’, Jean Delaye, Francoise Dierkens – Aubry, εηδ. Atelier Vokaer, ζ.28 )

Έπεζηα απυ ηζξ αζιαηδνέξ ελεβένζεζξ ημο 1886 ηαζ ηζξ δζαδδθχζεζξ βζα ηαεμθζηυ δζηαίςια ρήθμο ηαζ ηζξ βεκζηέξ απενβίεξ πμο αημθμφεδζακ, μζ ζοβηεκηνχζεζξ ημζκςκζηχκ μιάδςκ άνπζζακ κα θαιαάκμοκ πχνα ζε ζδζςηζηέξ ηαημζηίεξ. Σμ ηαεμθζηυ δζηαίςια ρήθμο δυεδηε ζημ ζφκμθμ ημο ακδνζημφ πθδεοζιμφ ιυκμ ημ 1893, υηακ ακηζηαηέζηδζε έκα ζφζηδια πμο επέηνεπε ηδκ ρήθμ ιυκμ ζε 137.772 ακενχπμοξ ζε έκα πθδεοζιυ έλζ εηαημιιονίςκ. Οζ βοκαίηεξ έπνεπε κα πενζιέκμοκ ιέπνζ ημ 1948 βζα κα απμηηήζμοκ δζηαίςια ρήθμο, ιζα πμο ημ δζηαίςια αοηυ έανζζηε εκηεθχξ ακηίεεηδ ηδκ Δηηθδζία, ζε ιζα Καεμθζηή πχνα, υπςξ ημ Βέθβζμ. ΢ηζξ ανπέξ ηδξ δεηαεηίαξ ημο 1890 επμιέκςξ, δφμ ηζκήιαηα, έκα πμθζηζηυ ηαζ έκα πμθζηζζιζηυ δζαπέναζακ ηδκ μιίπθδ ημο οθζζιμφ πμο είπε ζηνέρεζ ημοξ δζακμμφιεκμοξ ζηδκ οζμεέηδζδ ιζαξ απαζζζυδμλδξ ζηάζδξ πνμξ ηδ γςή. (‘ ε παξαθκή ησλ αηόκσλ είλαη νηθηξή ; ε παξαθκή ηεο θνηλσλίαο είλαη ηόζν ζαπκάζηα όπσο ην ειηνβαζίιεκα.’ 7)Απυ ηδ ιζα οπήνπε δ ακάδοζδ ημο ζμζζαθζζιμφ ιε ηζξ πνμακαθενεείζεξ ζηναηδβζηέξ ημο , ηαζ απυ ηδκ άθθδ δ εηημθαπηυιεκδ Art Nouveau δ μπμία εκακηζχεδηε ζηζξ ακααζχζεζξ ηαζ ηζξ ζοκεέζεζξ ημο κεμηθαζζηζζιμφ. Ο 19μξ αζχκαξ ααίκεζ ζηα ηέθδ ημο, θένκμκηαξ δφμ ζπμοδαία επζηεφβιαηα : ηζξ ηαηαηηήζεζξ κέςκ εδαθχκ, ηαζ ηζξ ηαηαηηήζεζξ ηςκ επζζηδιχκ. Ο 19μξ αζχκαξ δζαπχνδζε ημκ νυθμ ημο ανπζηέηημκα ιε αοηυκ ημο ιδπακζημφ. Ο Jean-Baptiste-Ambroise-Marcellin Jobard (1792 – 1861), Βέθβμξ θζεμβνάθμξ ηαζ θςημβνάθμξ, δζεοεοκηήξ ημο Μμοζείμο Βζμιδπακίαξ ηςκ Βνολεθθχκ (Musée de l’Industrie de Bruxelles) έβναρε ημ 1847 πςξ ‘ εηζαγόκεζα ελ ηέιεη νινθιεξσηηθά ζηελ ηάμε πνπ επηβάιιεη ε κεηαιινπξγία’8 Απυ ημ 1870 ηαζ ελήξ ημ Βέθβζμ πανάβεζ βοαθί ορδθήξ πμζυηδηαξ, ημ μπμίμ ηαζ ελάβεζ, εέημκηαξ ηζξ απανπέξ βζα ηδκ πνήζδ ημο ζηδκ ανπζηεηημκζηή.( π.π. Alban Chambon, Théâtre de la Βourse, 1885, ηαζ Paul Hankar), υπςξ ηαζ δ ιεηαθθμονβζηή αζμιδπακία δ μπμία βκςνίγεζ ιεβάθδ άκεδζδ. 7

Richard Dupierreux, Jules Destrée , Bruxelles, Lahor, 1938, ζ.46 Journal de l’ Architecture, et des arts relatives a la construction, revue des travaux executes en Belgique, Bruxelles 1er avril 1848, no 4 8

Σμ Βέθβζμ δεκ εα ήηακ πμηέ ηυζμ πθμφζζμ υζμ πνζκ απυ ηδκ έκανλδ ημο Πνχημο Παβημζιίμο Πμθέιμο. Οζ ακαεέζεζξ ηαζ μζ παναββεθίεξ άκεζγακ, δ αζμιδπακζηή δναζηδνζυηδηα είπε ελαπθςεεί πένα απυ ηα εεκζηά ζφκμνα. Σμ ηέθμξ ημο 19μο αζχκα ανίζηεζ ηδκ πυθδ ηςκ Βνολεθθχκ κα είκαζ πνςηεφμοζα ζε έκα έεκμξ πμο δεζθζάγεζ ιπνμξ ζηδκ ηυθιδ ηαζ ηζξ πνμηθήζεζξ. Ήηακ βειάηδ ακηζθάζεζξ : ιζαξ πμθοηεθμφξ πυθδξ, εκυξ ηέκηνμο ημζκςκζηχκ πεζναθεηήζεςκ ; ιζαξ πυθδξ πμο πανέιεκε επίιμκα οπμζηδνζηηζηή ηδξ ζδζαίηενδξ πνμζςπζηυηδηαξ ηδξ αζηζηήξ ηάλδξ ηδξ , πμο οπμζηήνζγε ηδκ ζδέα ιζαξ μζημκμιζηήξ επακάζηαζδξ εκζςιαηςιέκδξ ζηδκ επακάζηαζδ ηδξ ηέπκδξ. Ζ μζημκμιζηή , ημζκςκζηή ηαζ πμθζηζζηζηή εοθμνία εηθνάγεηαζ απυ ηδκ ιεζαία ηάλδ, ημοξ ειπυνμοξ ιέζα ζε ιζα δοκαιζηά ακαπηοζζυιεκδ αζζεδηζηή. ‘ Πξέπεη λα πεξηκέλνπκε λα έξζεη έλα θνηλσληθό θαζεζηώο ην νπνίν κπνξνύκε κόλνη καο λα δεκηνπξγήζνπκε; Γελ είλαη, ζε βάζνο ρξόλνπ , πεξηζζόηεξν έλα εξώηεκα ησλ επαξθώλ πθηζηάκελσλ ζηνηρείσλ γηα ηε δεκηνπξγία θαη ηελ πξόβιεςε ηνπ κέιινληνο;’ (…) ‘ από ηελ πξώηε ζηηγκή αληηπξνζσπεύεη έλα θίλεκα πνπ πξνθαιείηαη από ηελ εζώηεξε δσή’ 9 Οζ δζαζοκδέζεζξ ιεθχκ ημο Δνβαηζημφ Κυιιαημξ ιε ημοξ ακενπυιεκμοξ εηπνμζχπμοξ ηδξ ηαθθζηεπκζηήξ πνςημπμνίαξ ηαεχξ ηαζ ηδξ ιεζαίαξ ηάλδξ, πμο είπε εηηυξ απυ ημ πκεφια ηδξ πνμυδμο, ηδκ μζημκμιζηή δοκαηυηδηα ( ιέζς ηδξ πνυζθαηδξ αζμιδπακζηήξ ακάπηολδξ ηδξ πχναξ ηαζ ηζξ ελεθίλεζξ ζηζξ απμζηίεξ) κα οπμζηδνίλεζ ηα ένβα ηδξ, ημοξ ηαεζζηά απμδέηηεξ ημο κέμο ηζκήιαημξ. Οζ ειπθεηυιεκμζ ζε αοηυ, ςξ δδιζμονβμί, ςξ δζαιεζμθααδηέξ ή ςξ πεθάηεξ ζοκδέμκηακ ιε δζακμμφιεκμοξ απυ ημοξ ηφηθμοξ αοημφξ.

Henry van de Velde, Les formules de la beauté architectonique moderne, Weimar 1916 ζ.81

Δζηυκα 27 : To ΢πίηζ ημο Λαμφ ( La Maison du Peuple), Victor Horta, 1899, Βνολέθθεξ

Δζηυκα 28 : : μ Victor Horta ζημ βναθείμ ημο

Α.3. Ο Victor Horta Ο Victor Horta βεκκήεδηε ζηδ Γάκδδ ημο Βεθβίμο ζηζξ 6 Ηακμοανίμο 1861. Απυ ημ 1874 έςξ ημ 1877 παναημθμοεμφζε ημ επαββεθιαηζηυ ηιήια ηδξ Athénée ηδξ Γάκδδξ ηαζ ηδκ Αηαδδιία Καθχκ Σεπκχκ (Académie des Beaux-Arts) ηδξ Γάκδδξ . Σμ 1878 ακαθαιαάκεζ κα ενβαζεεί πθάζ ζημκ Jules Debuysson, ανπζηέηημκα- δζαημζιδηή ζηδ Μμκιάνηδ ζημ Πανίζζ. Καηά ηδκ παναιμκή ημο εηεί, επδνεάζηδηε εηηυξ ηςκ άθθςκ απυ ημοξ Constatit Meuner (1831- 1905) ηαζ ημκ Louis Tiffany (1848-1933) μζ μπμίμζ ζοιιεηείπακ ζηδκ Exposition Universelle ημο1900 ηαζ έπεζηα ζοκεζζέθενακ ζηα ζπέδζά ημο, είηε άιεζα ιέζς ηδξ ζοκενβαζίαξ ημοξ είηε έιιεζα ιέζς ηδξ επζννμήξ ημοξ ζηζξ ειπκεφζεζξ ημο Horta. Με ημκ εάκαημ ημο παηένα ημο ημ 1880 επζζηνέθεζ ζηδ Γάκδδ υπμο πακηνεφεηαζ ιζα παζδζηή ημο θίθδ, ηδκ Pauline Heyse. Δηηζιά πςξ δ δζαιμκή ημο ζημ Πανίζζ ημο επέθενε ‘ ηνλ ελζνπζηαζκό ηεο ηέρλεο θαη ηελ επηζπκία ηεο γλώζεο.’ ‘ Ζ παξακνλή κνπ ζην Παξίζη, νη βόιηεο, νη επηζθέςεηο ζε κλεκεία θαη κνπζεία, όια άλνημαλ δηάπιαηα ηηο πόξηεο ηνπο ζηελ θαιιηηερληθή κνπ θαξδηά. Καλέλα ζρνιείν δελ ζα κπνξνύζε λα κνπ δηδάμεη θαιύηεξα ηνλ ελζνπζηαζκό γηα ηελ αξρηηεθηνληθή πνπ έκεηλε κέζα κνπ γηα πάληα ’

Δζηυκα 29 : Πμνηναίημ ημο Victor Horta ζημ ζαθυκζ ηδξ ιμοζζηήξ ζηδκ ηαημζηία ημο ζηδκ μδυ Américaine ζηζξ Βνολέθθεξ. (Archives du Musée Horta, Saint Gilles)

Σμ κέμ γεοβάνζ εβηαείζηαηαζ ζηζξ Βνολέθθεξ πμο ηυηε ήηακ ιζα αηιάγμοζα αζμιδπακζηή πυθδ εκυξ απμζηζαημφ ηνάημοξ ηαζ μ Horta εββνάθεηαζ ζηδκ Αηαδδιία ηςκ Καθχκ Σεπκχκ (Académie des Beaux-Arts) πμο δζδαζηυηακ ςξ επί ημ πθείζημκ μ Νεμηθαζζηζζιυξ. Δηεί παναημθμοεεί ηα ιαεήιαηα ηδξ ζφκεεζδξ ημο Felix Laureys (1820 – 1897) ηαζ ημο Jean Baes (1848-1914) (Théâtre flamand des Bruxelles 1884) . ΢ηα ηνία πνχηα πνυκζα ηςκ ζπμοδχκ ημο απμηηά δζάθμνα ανααεία, ιέπνζ ημ 1884 υπμο ημο απμκέιεηαζ ημ πνχημ ανααείμ ανπζηεηημκζηήξ ημο Fondation Godecharle βζα ημ ένβμ ημο ,

Victor Horta, Mémoires, ζ.5

Δζηυκα 30 : μ Victor Horta ζηζξ αεθβζηέξ αηηέξ ( απυ άθιπμοι ημο Μμοζείμο Horta, Archives du Musée Horta , Saint Gilles)

έκα ηηίνζμ ημο ημζκμαμοθίμο, ζημ μπμίμ πνδζζιμπμίδζε ηζξ ααζζηέξ ζζημνζηέξ θυνιεξ ημο Νεμηθαζζηoφ Ροειμφ. Αλζμπμζεί ηδκ οπμηνμθία ημο ηαλζδεφμκηαξ ζηδ Γαθθία ηαζ ηδκ Γενιακία ; εηεί ακαηαθφπηεζ ηδκ ιμκηένκα ανπζηεηημκζηή. Καηά ηδ δζάνηεζα ηςκ ζπμοδχκ ημο ζηδκ Αηαδδιία ηαζ έςξ ημ 1891 μ Horta ενβαγυηακ ζημ βναθείμ ημο Alphonse Balat, (1819 – 1895)μ μπμίμξ ημο ειθοζά ‘ηε γλώζε ηνπ αιεζηλνύ θιαζηθνύ, απηνύ πνπ καο επηηξέπεη λα δνύκε ην πλεύκα, ηα κεγάια καζήκαηα ησλ άιισλ αξρηηεθηνληθώλ πθώλ θαη λα απνθνκίδνπκε λέα νθέιε.’ 11 O Balat ακήηεζ ζημοξ Νεμηθαζζηζζηέξ ανπζηέηημκεξ δζαηεθέζακηεξ ένβα επί ημο ααζζθζά Λεμπυθδμο Β’. Σμ 1881 o Horta , υκηαξ αηυιδ ζηδ ΢πμθή, ακέθααε έκα ένβμ ιε ημκ Balat ; ήηακ απυ αοηυκ πμο απέηηδζε ηδκ εηπαίδεοζδ ηαζ ημ υναια βζα κα ειπθαηεί ζηζξ ζδέεξ ηςκ ‘κέςκ οθζηχκ, οθζηχκ πμο έβζκακ ζοκχκοιμ ιε ημ υναια ημο ιμκηένκμο’ , κα πεζναιαηζζηεί ιε αοηά ηαζ κα ακαγδηήζεζ ηδκ έηθναζδ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ημο. Πθέμκ δεκ αημθμοεμφζε ζοβηεηνζιέκμοξ ηακυκεξ ή ηαηεοεφκζεζξ ημο Κθαζζζημφ, ηαεχξ ‘ε πξόζεζε ηνπ Horta ήηαλ ε δεκηνπξγία κηαο πξνζσπηθήο γξακκήο ε νπνία δελ ζα κπνξνύζε λα αλαθαηαζθεπαζζεί γεσκεηξηθά, νύηε λα αληηγξαθεί, κηα γξακκή πνπ ζα απνθάιππηε ηελ πξνζσπηθή ηνπ δεκηνπξγηθόηεηα’ Σα ένβα ημο Μμοζείμ Φοζζηήξ Ηζημνίαξ (Musée d’histoire naturelle) (1887) ηαζ μ θάνμξ Baudouin (1886) δδιμζζεφεδηακ ζηδκ πενζμδζηή έηδμζδ ηδξ Société Centrale d’Architecture ηδξ μπμίαξ δζαηεθμφζε ιέθμξ απυ ημ 1885. Ακαβκςνίγμκηαξ πςξ ημ ανπζηεηημκζηυ ημο ένβμ ανίζηεηαζ οπυ ηδκ πθήνδ επήνεζα ημο Balat, ηαζ επζεοιχκηαξ κα ηδκ απμθφβεζ , απυ ηζξ ανπέξ ημο 1890 ανπίγεζ κα ακαγδηά ηδ δδιζμονβία ‘ ελόο έξγνπ πξνζσπηθνύ κέζα ζην νπνίν ζα βξίζθεηαη ν θαηαζθεπαζηηθόο, αξρηηεθηνληθόο, θαη θνηλσληθόο ξαζηνλαιηζκόο.’ 12 Δζηυκα 31 : μ θάνμξ ‘Badouin’, Victor Horta, δζαβςκζζιυξ ηδξ Académie Royale de Belgique, 1888, εηδυεδηε ζημ L’ Emulation, 1889 )

11 12

Victor Horta, Mémoires, ζ.12 Victor Horta, Mémoires, ζ.13

Δζηυκα 32 : ΢πέδζα βζα ημ Μμοζείμ Φοζζηήξ Ηζημνίαξ, Victor Horta, πνχημ ανααείμ ζημκ δζαβςκζζιυ ηδξ Académie Royale de Belgique, 1887. ( εηδυεδηε ζημ L’ Emulation , 1888 )

Έπεζηα απυ ημ ζπεδζαζιυ ηνζχκ ηαημζηζχκ ζηδ Γάκδδ ( 1885, μδυξ Σwaalfkameren 43-47) o Horta ζοκενβάγεηαζ ιε βθφπηεξ, ζπεδζάγμκηαξ ηα αάενα ηςκ ένβςκ ημοξ ( Godefroid Devreese, Guillaume Charlier, Charles Van der Stappen, ηαζ ανβυηενα Thomas Vincotte, Pierre Braecke, Charles Samuel, Constantin Meunier). Σμ μίηδια Edicule Lambeaux ημο 1889 απμηεθεί ημ ένβμ ημο Horta πμο επζζδιαίκεζ ηδκ εζζαβςβή ημο ζηδκ Art Nouveau εκχ πανάθθδθα ζδιαημδμηεί ηαζ ηδκ ανπή ηδξ ηανζέναξ ημο. ΢ημ ηηίνζμ αοηυ μ Horta ζοβηεκηνχκεζ παναηηδνζζηζηά πμο μδδβμφκ ζηδκ Art Nouveau-υπςξ δ θεπημιένεζα ηςκ οθζηχκ ηαζ δ ακαγήηδζδ ελαημιζηεοιέκμο θελζθμβίμοαθθά ζηδ ζφκεεζδ ηαζ δζάνενςζή ημο ακήηεζ ζηα κεμηθαζζηά ένβα. Χξ ένβμ βεθονχκεζ ημκ Νεμηθαζζηζζιυ ιε ημ πζμ ζφκεεημ ηαζ θεπημιενή φθμξ ηδξ Art Nouveau. Σα ζπέδζα ημο pavilion πμο πνμμνίγμκηακ κα θζθμλεκήζμοκ ημ ιεβαθεζχδεξ βθοπηυ ημο Jef Lambeaux, ‘Σα Ακενχπζκα Πάεδ’ (Les Passions humaines) ζημ Parc Cinquantenaire ηαηαηίεεκηαζ ημ 1892. Σδκ ίδζα πνμκζά μ Horta βίκεηαζ αμδευξ ημο ηαεδβδηή Ernest-Jean Hendrickx ζηδκ Πμθοηεπκζηή ΢πμθή ημο Δθεφεενμο Πακεπζζηδιίμο ηςκ Βνολεθθχκ (Université Libre de Bruxelles) ηαζ υηακ ιεηά έκα πνυκμ αοηυξ απμαζχκεζ, μ Horta ημκ δζαδέπεηαζ. ΢ημ κέμ αηαδδιασηυ πενζαάθθμκ μ Horta ένπεηαζ ζε επαθή ιε αοημφξ πμο εα απμηεθέζμοκ ημοξ πνχημοξ ημο πεθάηεξ,(Eugene Autrique ηαζ Δmile Tassel) πμο εα ημκ ειπζζηεοημφκ ηαζ εα ημο δχζμοκ ηδκ εθεοεενία κα δδιζμονβήζεζ ηδκ ανπζηεηημκζηή ημο, παναηηδνζγυιεκδ απυ ‘ ηελ εγθαηάιεηςε ησλ παιαηώλ πθώλ θαη ηελ γεληθεπκέλε εθαξκνγή ησλ εκθαλώλ πιηθώλ.’ 13 ΢ηα ηνζακηαδφμ ημο πνυκζα ανίζηεηαζ ήδδ ζηδκ άκεδζδ ηδξ ηανζέναξ ημο, ιε ηζξ ακαεέζεζξ βζα ημ ζπεδζαζιυ ηαημζηζχκ ( απυ ημοξ Maurice Frison, Camille Winssinger, Armand Solvay, Edmond Van Eetvelde), ηηζνίςκ (απυ ημ Parti Ouvrier Belge), ζπμθείμ (απυ ημκ Charles Buls) κα επαημθμοεμφκ ηαζ κα δζαδέπμκηαζ δ ιζα ηδκ άθθδ. Σμ 1897 ζοιιεηέπεζ ζηδκ έηεεζδ ημο Salon de La Libre Esthétique, ιε ηα έπζπθα πμο δδιζμονβήεδηακ βζα ηα Hotel Solvay ηαζ Hotel Van Eetvelde.

Victor Horta, Mémoires, ζ.30

Δζηυκα 33 : ηνεζξ ηαημζηίεξ ζηδκ μδυ Σwaalfkameren ζηδ Γάκδδ, Victor Horta ζε ζοκενβαζία ιε ημκ βθφπηδ Hippolyte Le Roy ηαζ ημκ γςβνάθμ Jules Dewitte, 1885.

To 1898 ζπεδζάγεζ ηδ δζηή ημο ηαημζηία ζοκμδεουιεκδ ηαζ απυ ημ atelier ημο, ζηδκ μδυ Américaine 23 ζημ Saint-Gilles ηςκ Βνολεθθχκ. ΢ηδ ζοκέπεζα, έςξ ημ 1909 ημο ακαηίεεκηαζ μ ζπεδζαζιυξ ηαηαζηδιάηςκ, ιαβαγζχκ, ateliers. Ζ γςή ημο Horta ακαηανάζζεηαζ απυ ηδκ απμηοπία ημο βάιμο ημο; Λαιαάκεζ ηδκ επζιέθεζα ηδξ δεηαελάπνμκδξ ηυηε ηυνδξ ημο, μ πνυςνμξ εάκαημξ ηδξ μπμίαξ ημ 1939 ημκ ζοβηθμκίγεζ ααεφηαηα. Σδξ αθζενχκεζ ηα Απμικδιμκεφιαηά ημο, ζακ ιζα έκδεζλδ ιεηαιέθεζαξ βζα ‘ ηελ αλεπάξθεηα ησλ νηθνγελεηαθώλ εθδειώζεσλ … πνπ δελ κπόξεζε λα ηεο ηηο θαηαζέζεη όπσο εθείλε ζα επηζπκνύζε’ 14 Ζ δζδαζηαθία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ημκ απαζπμθεί απυ ηα πνχηα ηζυθαξ πνυκζα ηςκ ζπμοδχκ ημο. Έπμκηαξ παναζηδεεί απυ ηδκ εέζδ ημο ζημ Université Libre de Bruxelles ημ 1911, παναηζκείηαζ απυ ημκ Max Hallet, δδιμηζηυ ζφιαμοθμ ηυηε ηςκ Οζημκμιζηχκ ηδξ Πυθεςξ ηςκ Βνολεθθχκ κα οπμαάθθεζ ηζξ απυρεζξ ημο πενί ηδξ ιεηαννφειζζδξ ηδξ Αηαδδιίαξ. Ζ απάκηδζή ημο βίκεηαζ ιέζς ηδξ ηαηάεεζδξ εκυξ πθήνμοξ πνμβνάιιαημξ. 15Έηζζ μ Horta πνίγεηαζ οπεφεοκμξ βζα ηδ δζεφεοκζδ ηδξ ηαηεφεοκζδξ ηςκ ιαεδιάηςκ ανπζηεηημκζηήξ ηαζ ηδκ ακαδζμνβάκςζδ ημο πνμβνάιιαημξ. Γζα αοηυκ, ηδ αάζδ ηδξ εηπαίδεοζδξ απμηεθεί ημ ζπέδζμ , εεςνχκηαξ πςξ εάκ δ ιμνθή δεκ δδιζμονβδεεί εη ημο θοζζημφ (παναηήνδζδ ηαζ ζπεδίαζδ) δεκ εα οπάνλεζ ανπζηεηημκζηή. ‘Όζν ην πλεύκα ηεο παξαηήξεζεο δελ ζρεκαηίδεηαη ζηα ζρέδηα εθ ηνπ θπζηθνύ, δελ ζα ππάξρεη αξρηηεθηνληθή’ 16Καηά ημ πνυβναιια πμο εηπμκεί μ Horta, μ θμζηδηήξ εα παναημθμοεμφζε ιαεήιαηα πμο ζπεηίγμκηακ ιε υθμοξ ημοξ ηθάδμοξ, ζοιπενζθαιαακμιέκςκ ηδξ λοθμονβζηήξ αθθά ηαζ ηα οδναοθζηά, εκχ εα μθμηθήνςκε ηζξ ζπμοδέξ ιε ηδκ πναηηζηή άζηδζδ ζε έκα βναθείμ ανπζηεηημκζηήξ. 17 Σμ 1913, ιεηά απυ ηδκ παναίηδζδ ημο δζεοεοκηή ηδξ Académie des Beaux Arts Herman Richir (1866-1942), μ Horta ακαθαιαάκμκηαξ ηα δκία βζα ηνία πνυκζα 14 15

Victor Horta, Mémoires, ζ.3 Victor Horta, Mémoires, ζ.207

Α.Cools, R. Vandendaele, Les croisades de Victor Horta, ζ. 49

Horta, ζ.14

Δζηυκα 34 : δ ηυνδ ημο Victor Horta, Simone, 1914

ζοκηάζζεζ έκα πνυβναιια ζπμοδχκ ημ μπμίμ πνμςεεί ηδκ αημιζηή πνςημαμοθία, ημ πκεφια ηδξ αθαίνεζδξ ηαζ ηδξ παναηήνδζδξ.18 Ζ ανπζηεηημκζηή ηαηά ημκ Horta εα πνέπεζ κα ακηαπμηνίκεηαζ ζηζξ απαζηήζεζξ ηδξ ζφβπνμκήξ ημο ημζκςκίαξ, κα ζοκθεζημονβεί ιε ημ ζφκμθμ ηςκ επζζηδιχκ, ηαεχξ δ ‘επνρή ηεο κεραλήο εθηνπίδεη ηε ρεηξνηερλία.’ 19 Οζ πνμηάζεζξ ημο βίκμκηαζ δεηηέξ ζοκμθζηά ημ 1914, ιέπνζ ηδκ έκανλδ ημο πμθέιμο υπμο πνμζςνζκά ακααάθθεηαζ δ εθανιμβή ημοξ. ΢ημ ηέθμξ ημο 1915 ηζ έπεζηα απυ ιζα ζηάζδ ζημ Λμκδίκμ, μ Horta δζαιέκεζ ζηζξ Ζκςιέκεξ Πμθζηείεξ υπμο ηαζ λεηζκά ιζα ζεζνά δζαθέλεςκ ζε πακεπζζηήιζα ηαζ ηδ ζοιιεημπή ζε ζοκέδνζα. Καηά ηδκ παναιμκή ημο παναημθμοεεί ιε πνμζμπή ημ εηπαζδεοηζηυ ζφζηδια ηςκ ανπζηεηηυκςκ ηαεχξ ηαζ ηδκ φπανλδ ζοκδέζιςκ ανπζηεηηυκςκ, επζζηνέθμκηαξ ιε ζδιεζχζεζξ απυ ηα υζα παναηήνδζε ηαζ ηαηέβναρε εηεί.‘ Δίλαη ε αξρή κηαο λέαο επνρήο (…) Οη αξρηηέθηνλεο θαη νη θαιιηηέρλεο θαινύληαη λα ηελ εμεηάζνπλ κέζσ ησλ αξρηηεθηνληθώλ κνξθώλ. Ζ Αλαγέλλεζε είλαη ε απόξξνηα ησλ πξνζπαζεηώλ ηεο γιππηηθήο. Ζ κνληέξλα πεξίνδνο δηαγξάθεη απηή ηε γιππηηθή. Δίλαη ε επνρή ηνπ ρξώκαηνο : ειεθηξηθό θσο, παινγξαθήκαηα …’ 20 Με ηδκ επζζηνμθή ημο απυ ηδκ Αιενζηή, μζ πνμαθδιαηζηή ημο Horta βζα ιζα επζζηδιμκζηή ηαηάνηζζδ ηςκ ζπμοδαζηχκ παναιέκεζ, έςξ ηδκ πενίμδμ 1919-1927 υπμο δζδάζηεζ ςξ ηαεδβδηήξ ανπζηεηημκζηήξ ζημ Institut Supérieur d’ Anvers. Ακηζηίεεηαζ ζηδ εέζπζζδ εκυξ δζπθχιαημξ πμο δζαπςνίγεζ ημκ ανπζηέηημκα ζε ακάδμπμ ένβςκ, δζαημζιδηή ή ιδπακζηυ, ηαεχξ οπμζηδνίγεζ ηδκ εθεοεενία ηαζ ηδκ πνμζςπζηυηδηα ημο ανπζηέηημκα πμο ζιζθεφεηαζ ιεηά απυ ηδκ έλμδμ απυ ηδ ζπμθή.21 ΢οκεπίγεζ ηα ζπέδζα ημο Κεκηνζημφ ΢ηαειμφ (Gare Centrale) 18

Α.Cools, R. Vandendaele, Les croisades de Victor Horta, ζ. 67 Horta, ζ.15 20 Diamond Notebook, 1918. Archives du Musée Horta, Saint Gilles, Fondation Jean et Renée Delhaye, ζ. 64 21 Α.Cools, R. Vandendaele, Les croisades de Victor Horta, ζ. 110 19

Δζηυκα 35 : πνμμπηζηυ ζπέδζμ ημο Κεκηνζημφ ΢ηαειμφ (Gare Centrale) , Victor Horta, Βνολέθθεξ,1920 (Archives du Musée Horta, Saint Gilles)

ηαζ λεηζκά ηδκ εηπυκδζδ ηδξ ιεθέηδξ ημο Palais des Beaux Arts εκχ ημ 1925 ημ ηνάημξ ημο ακαεέηεζ ηδκ ηαηαζηεοή εκυξ pavilion βζα ηδκ Exposition des Arts Decoratifs et Industriels ζημ Πανίζζ. ΢ημ pavilion πμο ζπεδζάγεζ δζαθαίκεηαζ δ ελέθζλδ ημο ανπζηεηημκζημφ ημο φθμοξ. Σδκ ίδζα πνμκζά μ Horta πνίγεηαζ δζεοεοκηήξ ζηδκ ΢πμθή Beaux Arts ηδξ Académie royale de Belgique. To 1932 ημο απμκέιεηαζ μ ηίηθμξ ημο αανυκμο απυ ημκ ααζζθζά Αθαένημ ημκ 1 μ. Καηά ηδκ πενίμδμ 1939-1945, έπμκηαξ ζοκείδδζδ πςξ δ Art Nouveau ηαζ δ έκκμζα ημο ‘maison artistique’ έπεζ πθέμκ ζαήζεζ, πζηναιέκμξ, ηαίεζ πμθθά απυ ηα ζπέδζά ημο, αθθά δζαηδνεί ηα Απμικδιμκεφιαηά ημο πμο αθζενχκεζ ζηδκ ηυνδ ημο Simone ηαζ ζημοξ ιαεδηέξ ημο. ΢ηζξ 8 ΢επηέιανδ 1947 μ Victor Horta πεεαίκεζ ζηζξ Βνολέθθεξ.

Δζηυκα 36 α : Pavillion ημο Βεθβίμο ζηδκ Έηεεζδ ημο 1925 ζημ Πανίζζ ( Exposition des arts décoratifs et industriels moderns), Victor Horta Δζηυκα 36 α : Πνυζμρδ ηαζ πίζς υρδ, Pavillion d’honneur de la Belgique, Victor Horta, 1925

Έξγα ηνπ Victor Horta 1890 1890-1903

1892-1893 1885

1890 1893 1894 1894 1894-1895 1894-1898 1895-1897 1895-1899 1895-1923 1895-1896 1896 1896-1899 1898-1901 1899 1899-1902 1901 1901-1903 1901-1903 1903 1903

Maison Matyn, 50 rue de Bordeaux, Saint-Gilles, Βνολέθθεξ ιεηαζπδιαηζζιυξ δφμ κεμηθαζζηχκ ζπζηζχκ ημο 1844, ζδζμηηδζίαξ Henri Van Cutsem ( ζήιενα Musée Charlier), 16 avenue des Arts ηαζ 42 rue de la Charité, Saint-Josse-ten-Noode, Βνολέθθεξ Hôtel Tassel, 6 rue Paul-Émile Janson, Βνολέθθεξ ηαημζηία, 49 Twaalfkameren, Γάκδδ ηαημζηία, 51 Twaalfkameren, Γάκδδ ηαημζηία, 53 Twaalfkameren, Γάκδδ ηαθζηυ ικδιείμ ημο Desiré Lesaffre, Oudenburg, Οζηάκδδ, Βέθβζμ Maison Autrique , 266 chaussée de Haecht, Schaerbeek, Βνολέθθεξ Hôtel Winssinger, 66 rue de l'Hôtel des Monnaies, Saint-Gilles, Βνολέθθεξ atelier ημο Godefroid Devreese , 71 rue des Ailes, Schaerbeek, Βνολέθθεξ, (ιεηαζπδιαηζζιυξ) Hôtel Frison ,37 rue Lebeau, Βνολέθθεξ Hôtel Solvay ,224 avenue Louise, Βνολέθθεξ (ηθδνμκμιζά Unesco) Hôtel van Eetvelde , 2 et 4 avenue Palmerston, Βνολέθθεξ (ηθδνμκμιζά Unesco) ΢πμθείμ, 40 rue Saint-Ghislain, Βνολέθθεξ ηθζκζηή Saint-Michel, 152-154 rue de Linthout, Etterbeek, Βνολέθθεξ (ζε ζοκενβαζία ιε ημοξ ανπζηέηημκεξ Hubert Marcq ηαζ Fernand Symons) ιεηαζπδιαηζζιυξ ηαημζηίαξ ηαζ πεζνμηίκδηεξ ακηθίεξ ζημ Château de La Hulpe, La Hulpe, Βέθβζμ Hôtel Deprez-Van de Velde, 3 avenue Palmerston, Βνολέθθεξ Maison du Peuple (Σμ ΢πίηζ ημο Λαμφ), ηαηεδαθίζηδηε ημ 1965 πνμζςπζηή ηαημζηία ηαζ atelier, 23-25 rue Américaine, Saint-Gilles, Βνολέθθεξ (ηθδνμκμιζά Unesco) Le Pavillon des Passions humaines (Σμ Πενίπηενμ ηςκ Ακενςπίκςκ Παεχκ), πάνημ Cinquantenaire, Βνολέθθεξ Hôtel Aubecq, 520 avenue Louise, Βνολέθθεξ (ηαηεδαθίζεδηε ημ 1950) À l'Innovation, rue Neuve, ηαηάζηδια, ηαηαζηνάθδηε απυ πονηαβζά ημ 1967 Καημζηία ηαζ atelier ημο βθφπηδ Pierre Braecke, 31 rue de l'Abdication, Βνολέθθεξ Καημζηία ηαζ atelier ημο βθφπηδ Fernand Dubois, 80 avenue Brugmann, Forest, Βνολέθθεξ Grand bazar Anspach, boulevard Anspach, Βνολέθθεξ πνχδκ ηαηαζηήιαηα Waucquez (ηχνα Centre belge de la bande dessinée), 20-21, rue des Sables, Βνολέθθεξ

Maison Sander Pierron, 157 rue de l'Aqueduc, Ixelles, Βνολέθθεξ ηαηάζηδια Grand Bazar, Francfort-sur-leMain, Γενιακία (ηαηεδαθίζηδηε) 1904-1906 Hôtel Max Hallet, 346 avenue Louise, Βνολέθθεξ 1906 Maison Vinck, 85 rue Washington, Ixelles, Βνολέθθεξ 1906-1923 Hôpital Brugmann, 4 place Van Gehuchten, Laeken, Βνολέθθεξ 1909 πνχδκ ηαηαζηήιαηα Wolfers, 11-13 rue d'Arenberg, Βνολέθθεξ 1912 La Bastide, δ ελμπζηή πνμζςπζηή ημο ηαημζηία ιε εέα ηδ θίικδ Genval, La Hulpe, Βέθβζμ 1922-1928 Palais des beaux-arts de Bruxelles, (Παθάηζ Καθχκ Σεπκχκ), rue Ravenstein, Βνολέθθεξ (ζπέδζα πνζκ απυ ημκ Πνχημ Παβηυζιζμ Πυθειμ) 1922-1928 Musée des Beaux-Arts de Tournai, (Μμοζείμ Καθχκ Σεπκχκ), Tournai, Βέθβζμ 1947-1952 Gare centrale, (Κεκηνζηυξ ΢ηαειυξ), Βνολέθθεξ (μθμηθδνχεδηε απυ ημκ Maxime Brunfaut)

Δζηυκα 37 : ζπέδζμ βζα ημ Pavillion ημο Κμκβηυ ζηδκ Παβηυζιζα Έηεεζδ ημο 1900 ζημ Πανίζζ, Victor Horta, 1898

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΣΑ ΣΡΙΑ ΔΡΓΑ ΣΟΤ VICTOR HORTA

Β.1. Hôtel Tassel ‘Απηή ε θαηνηθία είλαη έλα νξόζεκν ζηελ ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο : ε πξώηε δήισζε ελόο θηλήκαηνο, ην πξώην κνληεξληζηηθό έξγν, ρξνλνινγηθά κηιώληαο, Όιε ε ηέρλε ηνπ Victor Horta κπνξεί λα βξεζεί ζε απηήλ ηελ θαηνηθία : ζηελ θάηνςε, ζηελ όςε, ζηελ επηινγή θαη ηνλ ζπλδπαζκό πιηθώλ από ηα νπνία είλαη ζπληίζεηαη. Απηό ην θηίξην πξέπεη λα ην βιέπνπκε σο έλα θεηκήιην : κηα κέξα, ζα έξζνπκε ζε απηό σο πξνζθπλεηέο, ζα ην ζπκβνπιεπηνύκε σο έλα κέζν γηα λα θαηαλνήζνπκε ό,ηη πξνήιζε από απηό, ζα αλαθαιύςνπκε ζε απηήλ ό,ηη πξναλήγγεηιε όζνλ αθνξά ηε δύλακε, ην κεγαιείν, ηελ πξαθηηθόηεηα.’ 22 ‘ Οη ηξεηο κεγάινη λόκνη ηεο αξρηηεθηνληθήο είλαη ε ινγηθή, ην ζπλαίζζεκα, ε αηηία. Πνηέ κάιινλ δελ ηεξήζεθαλ όιεο ηόζν απζηεξά όζν από ηνλ Victor Horta, ζηνλ νπνίν ε αξρηηεθηνληθή καο νθείιεη ηελ απξόζκελε θαη ηαρεία άλζεζή ηεο. Πξαθηηθό πλεύκα, ζπζηάδνληαο ζηελ αξρηθή αλάγθε o Victor Horta κειέηεζε όπσο όινη ηνπο παιαηόηεξνπο. Δίρε γηα δάζθαιό ηνπ απηό ηνλ ππέξνρν εξαζηή ηνπ θιαζηθηζκνύ, ηνλ Alphonse Balat, πνπ ηνλ είρε σο αγαπεκέλν καζεηή, θαη είρε ηελ πεπνίζεζε πσο ζα γηλόηαλ ν ζπλερηζηήο ηνπ θαη ζα αθνινπζνύζε ηα ρλάξηα ηνπ...’ 23

Sander Pierron, απόζπαζκα από άξζξν ζην πεξ. Savoir et Beauté, Ηνύιηνο 1924

Sander Pierron, απόζπαζκα από ην Etudes d’art, Βξπμέιιεο, 1906

Δζηυκα 38 : ημπμβναθζηυ ζπέδζμ, δ ηαημζηία Tassel, ζηδκ πενζμπή Ixelles ηδξ πυθδξ ηςκ Βνολεθθχκ. Παναηδνμφιε ημκ ηαηαηενιαηζζιυ ηδξ βδξ ζε ιαηνυζηεκα μζηυπεδα.

rue Emile Janson

Avenue Louise

Δζηυκα 39 : εζηυκα απυ δμνοθυνμ. Ζ μζηία Tassel ζημ μζημδμιζηυ ηεηνάβςκμ ηδξ πενζμπήξ Ηxelles ηςκ Βνολεθθχκ. ΢ηα δελζά, ηάεεηδ ζηδκ μδυ Janson ανίζηεηαζ δ θεςθυνμξ Louise ( Avenue Louise)

Β.1.1. Γεληθά Σμ Hôtel Tassel ανίζηεηαζ ζηδκ μδυ Paul-Emile Janson 6, ζηδκ πενζμπή Ixelles ηςκ Βνολεθθχκ. Υηίζηδηε ημ 1893 – 1894 βζα ημκ Βέθβμ ηαεδβδηή ηαζ επζζηήιμκα Emile Tassel. Ο Tassel δίδαζηε Ακαθοηζηή Γεςιεηνία ζημ Δθεφεενμ Πακεπζζηήιζμ Βνολεθθχκ (Université Libre de Bruxelles) ηαζ ιέθμξ, υπςξ μ Horta,ζηδ ιαζμκζηή ζημά Les Amis Philanthropes.hkkh ΢ηδκ ηαημζηία αοηή εθανιυγεηαζ βζα πνχηδ θμνά ιζα δζαθμνεηζηή δζάηαλδ απυ ηδκ παναδμζζαηή εηείκδξ ηδξ επμπήξ ζηα ζηεκυιαηνα μζηυπεδα ηδξ ηαηαηενιαηζζιέκδξ βδξ ηςκ Βνολεθθχκ ; εηείκδ μνζγυηακ απυ ιζα αημθμοεία δςιαηίςκ ζημ ανζζηενυ ιένμξ ηδξ ηαημζηίαξ, ιε ημ ζηεκυ πςθ, ηζξ ζηάθεξ ηαζ ημκ δζάδνμιμ πμο μδδβμφζε ζημκ ηήπμ ηδξ πίζς πθεονάξ ζημ δελί ηδξ ιένμξ. Έηζζ ημ ιεζαίμ ηιήια ηδξ ηαημζηίαξ – ζοκήεςξ δ αίεμοζα θαβδημφ – πανέιεκε ζημηεζκυ. Σμ Hôtel Tassel πνυηεζηαζ βζα έκα ηηίνζμ πμο απμηεθείηαζ απυ δφμ ιένδ – έκα πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο ηαζ έκα πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο – ζοκδεδειέκα ιε ιζα ιεηαθθζηή

Δζηυκα 40 : ΢πέδζμ ηςκ ημζκμηήηςκ ηςκ Βνολεθθχκ. Ζ μζηία Tassel ανίζηεηαζ ζηα κμηζμακαημθζηά ημο ηέκηνμο ηδξ πυθδξ

ηαηαζηεοή ηαθοιιέκδ ιε βοαθί. Αοηή θεζημονβεί ςξ ημ ζημζπείμ ζφκδεζδξ ηςκ δφμ ιενχκ ημο ηηδνίμο, πενζθαιαάκμκηαξ ηζξ ζηάθεξ ηαζ ηα διζεπίπεδα πμο εκχκμοκ ημοξ δζαθμνεηζημφξ μνυθμοξ ηαζ πχνμοξ ; δ βοάθζκδ μνμθή δε, θένεζ ημ θοζζηυ θςξ ζημ ηέκηνμ ηδξ ιάγαξ ημο. Ζ ζδέα ημο Victor Horta εδχ είκαζ κα πνμζανιυζεζ ηδκ ηαηαζηεοή ζηζξ ζδζαίηενεξ απαζηήζεζξ ημο πεθάηδ ημο , πςνίξ κα ακαπανάβεζ ηδκ ζοκήεδ ηάημρδ πμο μνίγεζ ηδκ ηαημζηία ηδξ αζηζηήξ ηάλδξ ηςκ Βνολεθθχκ. Ο πχνμξ ημο ζπζηζμφ εα πνέπεζ ιεκ κα παναιείκεζ μοδέηενμξ ; ηαοηυπνμκα υιςξ, βζα κα ηαηέπεζ αοηή ηδκ εηθναζηζηή πνςημηοπία ηδκ μπμία μναιαηίγεηαζ μ δδιζμονβυξ ηδξ , πνέπεζ κα απμηηήζεζ ιζα εζηυκα δζηζά ηδξ , ιζα πνμζςπζηυηδηα πμο ηδκ λεπςνίγμοκ απυ ηζξ ζοκήεεζξ ιμνθέξ ηδξ ηαεδιενζκυηδηαξ : ‘ (…) (…) κηα πξόζεζε γηα έθθξαζε απηήο ηεο ηέρλεο ηνπ κεγαιείνπ πνπ ε ίδηα ε αξρηηεθηνληθή θαηέρεη, θαη αθνινπζώληαο κηα πξνζσπηθή γιώζζα, όρη ηελ ζπκβαηηθή γιώζζα ησλ πθώλ ‘ (…)‘ ήηαλ ν θαηξόο πνπ ζπλζέηνληαο ηε ζθέςε κνπ , ππνζηήξηδα πσο ηε θαηνηθία έπξεπε λα είλαη όρη κόλν ε εηθόλα ηεο δσήο ηνπ ελνίθνπ, αιιά έπξεπε λα γίλεη ε θσηνγξαθία ηνπ ηδίνπ’ 24

Δζηυκα 41 : ζπέδζμ παναδμζζαηήξ ημιήξ ηαημζηίαξ ηδξ επμπήξ ηςκ ηεθχκ ημο 19μο αζχκα ζηζξ Βνολέθθεξ. Πδβή Ανπείμ Ανπζηεηημκζηήξ Κθδνμκμιζάξ, irismonument.be

Με αοηή ηδκ οπυεεζδ ενβαζίαξ μ Victor Horta ακαθφεζ ημ πνυβναιια : ‘ (…) ε θαηαζθεπή κηαο θαηνηθίαο ηεο αζηηθήο ηάμεο ζε έλα νηθόπεδν κε 7,20 κ πιάηνο, 29 κ βάζνο, θαη απηό γηα έλαλ εξγέλε πνπ ππνδερόηαλ ηνπο θίινπο ηνπ ζε θιεηζηό θύθιν πνπ δηεπξπλόηαλ κόλν ππέξ ησλ ιόγησλ θαη θαιιηηερλώλ ησλ νπνίσλ ε παξνπζία ζα πξνζέζεηε ελδηαθέξνλ ζηηο ζπγθεληξώζεηο’ 25

24 25

Victor Horta, Mémoires, ζο. 42 θαη 60 Victor Horta, Mémoires, ζ.47

Δζηυκα 42 : ζπέδζα ζζμβείμο, διζμνυθμο ηαζ μνυθμο, παναδμζζαηήξ ηάημρδξ ηαημζηίαξ ηδξ επμπήξ ηςκ ηεθχκ ημο 19μο αζχκα ζηζξ Βνολέθθεξ. Παναηδνμφιε πςξ δ ηαημζηία μνζγυηακ απυ ιζα αημθμοεία δςιαηίςκ ζημ ανζζηενυ ιένμξ ηδξ, ιε ημ πςθ, ηζξ ζηάθεξ ηαζ ημκ δζάδνμιμ ζημ δελί ηδξ ιένμξ. Έηζζ ημ ιεζαίμ ηιήια ηδξ ηαημζηίαξ – ζοκήεςξ δ αίεμοζα θαβδημφ – πανέιεκε ζημηεζκυ.

Δζηυκα 43 : πμθεμδμιζηή ελέθζλδ ηςκ μζημδμιζηχκ ηεηναβχκςκ ζηα πένζλ ηδξ θεςθυνμο Louise. ΢ημ ζπέδζμ πμο εηπμκήεδηε ημ 1860, πνμέαθεπε ηδκ έκςζδ ηςκ δνυιςκ ιε ηδ κέα θεςθυνμ ; δ μδυξ Janson (πνχδκ μδυξ Turin ) δεκ ήηακ ιένμξ ημο ανπζημφ ζπεδίμο. Ο Victor Besme ζπεδίαζε ζηδ ζοκέπεζα έκα μνεμβςκζηυ ζφζηδια δνυιςκ πμο ηαηέθδβακ ζηδκ θεςθυνμ Louise. Σμ ζπέδζυ ημο εβηνίεδηε ημ 1864 ηαζ δδιμζζεφεδηε ημ 1866. Συηε δδιζμονβήεδηε ηαζ δ μδυξ Janson ζηδκ μπμία ανίζηεηαζ δ μζηία Tassel. (πδβή : X.Duquenne) ( F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εηδ. AAM, ζ.14)

Δζηυκα 44 : άπμρδ ηδξ μδμφ Paul Emile Janson, 1896

Δζηυκα 45 : ιεηςπζηή άπμρδ ηδξ μζηίαξ Tassel ιε ηα πθεονζηά ηηήνζα εηαηένςεέκ ηδξ, ζήιενα. (θςη. Μ.Απμζηυθμο) Παναηδνμφιε πςξ ηαιπφθμ ένηεν οπμπςνεί ηάης απυ ημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο; αοηυ ηαείζηαηαζ εθζηηυ ιε ηδ δδιζμονβία εκυξ διζχνμθμο. Αηυιδ, δ βναιιή ημο βείζμο, ηαεανά επζζδιαζιέκδ ζηζξ βεζημκζηέξ ηαημζηίεξ, ανίζηεηαζ εδχ ακάιεζα ζημ ζζυβεζμ ηαζ ημκ διζχνμθμ.

Δζηυκα 46 : άπμρδ ημο ηαιπφθμο ένηεν ηδξ μζηίαξ Tassel, ζήιενα. (θςη. Μ.Απμζηυθμο) Ζ πνμελμπή αοηή απμημθθάηαζ απυ ηδκ ζοκέπεζα ημο αζηζημφ ιεηχπμο πςνίξ υιςξ κα ηδκ δζαννδβκφεζ, υκηαξ ηαιπφθδ.

Β.1.2. Όςε

Χξ επί ημ πθείζημκ, ακαθμνζηά ιε ηδκ πανάδμζδ ηςκ Βνολεθθχκ, μζ υρεζξ ηςκ ηαημζηζχκ πμο ανίζημκηαζ ζηα ζηεκυιαηνα μζηυπεδα απμηεθμφκηαζ απυ εθηά ιένδ – ηνία ηεκά ηαζ ηέζζενα πθήνδ - πθάημοξ 1,20 ιέηνςκ έηαζημ, ηα μπμία πθαζζζχκμκηαζ απυ δφμ πθαίζζα πμο απέπμοκ 0,60 απυ ημοξ παναηείιεκμοξ ημίπμοξ.26 Αοηή δ ζοκήεδξ υρδ δδιζμονβεί ιζα εκαθθαβή ηεκχκ ηαζ πθήνςκ ιενχκ ηαηά ημ ιήημξ ημο δνυιμο, δ μπμία δεκ εηδδθχκεζ ηδκ εζςηενζηή δζάηαλδ ηςκ ηαημζηζχκ πίζς απυ ημ υνζυ ημο. Ζ εφνα εζζυδμο ζηδκ ηαημζηία, ανίζηεηαζ ζημ επίπεδμ ημο δνυιμο ηαζ ημ πνμελέπςκ πανάεονμ απμηεθεί έκα είδμξ ‘ γπάιηλνπ θνπηηνύ ή θιεηζηνύ κπαιθνληνύ ζην επίπεδν ηνπ θπξίσο νξόθνπ’, επί ημο άλμκα ζοιιεηνίαξ ηδξ υρδξ ηαζ ημο ηονίςξ δςιαηίμο. ΢ημ Hôtel Tassel δ υρδ εκζςιαηχκεηαζ ζημ αζηζηυ ιέηςπμ, εκχ πανάθθδθα λεπςνίγεζ απυ αοηυ ημ ηαιπφθμ ένηεν οπμπςνεί ηάης απυ ημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο; αοηυ ηαείζηαηαζ εθζηηυ ιε ηδ δδιζμονβία εκυξ διζχνμθμο ( ημ ηαπκζζηήνζμ). Ζ πνμελμπή αοηή απμημθθάηαζ απυ ηδκ ζοκέπεζα πςνίξ υιςξ κα ηδκ δζαννδβκφεζ, υκηαξ ηαιπφθδ. Σα ζημζπεία ηδξ υρδξ οπμδδθχκμοκ ηαοηυπνμκα ηδκ νήλδ ιε ηδκ ηθαζζηή πανάδμζδ ηςκ Βνολεθθχκ αθθά ηαζ ηδκ πνμζήθςζδ ζημοξ ηακυκεξ ηδξ: Ζ νήλδ δδθχκεηαζ απυ ηδκ ειθακή πνήζδ ιεηαθθζημφ ζηεθεημφ, ηδκ εζζαβςβή ηαιποθχκ ζηδκ ζφκδεζδ ηδξ πνμελμπήξ ημο ημλςημφ παναεφνμο , ηδ ιμνθή ηδξ αάζδξ ηαζ ηςκ απμθήλεςκ ηςκ οπμζηδθςιάηςκ ημο διζχνμθμο. Όζμκ αθμνά ηδκ ζοιιυνθςζδ πνμξ ηδκ ηθαζζηή πανάδμζδ, αοηή βίκεηαζ ακηζθδπηή ιέζς ηςκ πέηνζκςκ ζημζπείςκ πμο πθαζζζχκμοκ ηδκ πυνηα, ηςκ γςκχκ πμο δζαπςνίγμοκ ηα επίπεδα, ημο ηεκηνζημφ άλμκα ζοιιεηνίαξ. Οζ ηθαζζηέξ ακαθμνέξ είκαζ έηδδθεξ ηαζ ζηδκ ηνζιενή δζαίνεζδ, ημ ιεβάθμ ηεκηνζηυ άκμζβια ιε ηα πθήνδ εηαηένςεεκ ημο. Ζ υρδ απμηεθείηαζ απυ ηέζζενα επίπεδα, ζοιπενζθαιαακμιέκμο εκυξ διζεπζπέδμο ηαζ ηνζχκ μνυθςκ. Σα οθζηά πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ εδχ είκαζ θεοηή πέηνα απυ ηδκ Euville ηαζ ημ Savonnières. 26

F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο, ζ.19

Δζηυκα 47 : δ υρδ ημο Hôtel Tassel

Ζ υρδ ημο Hôtel Tassel δζέπεηαζ απυ ζοιιεηνία ηαζ είκαζ ζπεδζαζιέκδ βφνς απυ έκακ άλμκα. Ο ίδζμξ δζαιήηδξ άλμκαξ ειθακίγεηαζ ηαζ ζηδκ ηάημρδ: ιπμνμφιε κα δζαζπίζμοιε ηδκ ηαημζηία απυ ημκ δνυιμ έςξ ημκ ηήπμ, αημθμοεχκηαξ αοηυκ ημκ ηεκηνζηυ άλμκα. Ζ πυνηα εζζυδμο ζηδκ ηαημζηία ανίζηεηαζ επί ημο άλμκα ζοιιεηνίαξ ηδξ ζφκεεζδξ, ημπμεεηδιέκδ ζημ ηέκηνμ ηδξ υρδξ. Ο Horta δζενεοκά ηα υνζα ακάιεζα ζηδ αάζδ ηδξ ηαημζηίαξ ηαζ ημκ ηονίςξ υνμθμ: δ βναιιή ημο βείζμο, ηαεανά επζζδιαζιέκδ ζηζξ βεζημκζηέξ ηαημζηίεξ, ανίζηεηαζ εδχ ακάιεζα ζημ ζζυβεζμ ηαζ ημκ διζχνμθμ. Δκημφημζξ, ημ πνχημ επίπεδμ ημο παναεφνμο ιε ημκ ιεηαθθζηυ ζηεθεηυ πμο ημ ηαθφπηεζ ζοκζζηά ηαζ αοηυ ιζα βναιιή ελίζμο θακενή : θηάκεζ ημ επίπεδμ ημο ζηοθμαάηδ ηςκ βεζημκζηχκ ηηζνίςκ ; έπεηαζ ιζαξ ακάβκςζδξ δζθμνμφιεκδξ. Καηά ηδκ ακάβκςζδ ηδξ υρδξ παναηδνμφιε ηδκ μνβάκςζδ ηδξ ηάημρδξ ηαζ ημκ επζιενζζιυ ηςκ πχνςκ : ημ ζζυβεζμ έπεζ έκακ απμιμκςιέκμ παναηηήνα ζε ζπέζδ ιε ημκ δνυιμ : δεκ οπάνπμοκ πανά δφμ ακμίβιαηα πθεονζηά ηδξ ηεκηνζηήξ εφναξ εζζυδμο, ηα μπμία θςηίγμοκ ημκ πχνμ οπμδμπήξ ηαζ ημ αεζηζάνζμ. Ακηίεεηα, μζ πχνμζ πμο μ Horta εεςνεί ιείγμκμξ ζδιαζίαξ ηαζ ζπεηίγμκηαζ ιε ηδκ ενβαζία ηαζ ηδκ επαββεθιαηζηή γςή ημο Tassel ( ημ βναθείμ ηαζ μ πχνμξ ιεθέηδξ), ακηακαηθχκηαζ ζηδκ υρδ, θςηζγυιεκμζ απυ ιεβάθα ακμίβιαηα ηαζ υκηαξ ακμζπημί πνμξ ημκ δνυιμ, εκχ δ ζδζςηζηυηδηα ημο ηαπκζζηδνίμο ελαζθαθίγεηαζ ιε ηδ πνήζδ πνςιαηζζημφ βοαθζμφ - αζηνυ. Πάκς απυ ημ ζζυβεζμ ακαπηφζζεηαζ επμιέκςξ ζε δφμ μνυθμοξ ημ δ ηαιπθυβναιιδ πνμελμπή ημο παναεφνμο ; ημ ηαπκζζηήνζμ ανίζηεηαζ ζημ ηαηχηενμ ιένμξ , εκχ ζημ ακχηενμ επίπεδμ ακαπηφζζεηαζ ημ βναθείμ ημο ηονίμο Tassel. ΢ημκ παναπάκς υνμθμ ηέθμξ, οπάνπεζ έκα ιπαθηυκζ ιπνμξ απυ ημ άκμζβια ηδξ αίεμοζαξ ιεθέηδξ. Σμ ηαιπφθμ ένηεν ακηακαηθά αηυιδ ιζα αλμκζηή ηαηακμιή ηςκ εζςηενζηχκ θεζημονβζχκ ηδξ ενβαζίαξ πάκς απυ ηδκ είζμδμ : ημ ενβαζηήνζμ ημο ιδπακζημφ, ημ βναθείμ, ημ αηεθζέ. Αοηή δ ηαηαηυνοθδ οπμδζαίνεζδ επακαθαιαάκεηαζ ηαζ μνζγμκηίςξ, ιε ηδκ οπένεεζδ ηδξ αάζδξ , ηςκ ηονίςξ μνυθςκ ηαζ ηδξ ζμθίηαξ. Χζηυζμ υζμκ αθμνά ηδκ ηθζιάηςζδ ηςκ μνυθςκ ζηδ ζφκεεζδ, δ ζμθίηα είκαζ ζζάλζα ιε ημ ζζυβεζμ, εκχ υζμ ακεααίκμοιε δ ζηαδζαηή ιείςζδ ηςκ επζπέδςκ παφεζ κα οθίζηαηαζ : Όθα

Δζηυκα 48 : άπμρδ ιένμοξ ημο ένηεν ηδξ υρδξ ημο Hôtel Tassel (θςη. Μ.Απμζηυθμο) Πάκς απυ ημ ζζυβεζμ ακαπηφζζεηαζ ζε δφμ μνυθμοξ ημ δ ηαιπθυβναιιδ πνμελμπή ημο παναεφνμο ; ημ ηαπκζζηήνζμ ανίζηεηαζ ζημ ηαηχηενμ ιένμξ , εκχ ζημ ακχηενμ επίπεδμ ακαπηφζζεηαζ ημ βναθείμ ημο η. Tassel

Δζηυκα 49 : άπμρδ ιένμοξ ηδξ υρδξ ημο Hôtel Tassel.(θςη. Μ. Απμζηυθμο) Ζ απυθδλδ ηδξ ηαιπφθδξ πνμελμπήξ είκαζ ημ ιπαθηυκζ ημο δεοηένμο μνυθμο ; εδχ ανίζηεηαζ δ αίεμοζα ιεθέηδξ.

ακαζοκεέημκηαζ ζημ ηεκηνζηυ ηεηνάβςκμ πμο ακηζζημζπεί ζημκ ιεβάθμ θεββίηδ ημο βναθείμο. Ο Horta ιέζς ηδξ δζπθήξ ζοιιεηνίαξ, ηαηαηυνοθδξ ηαζ μνζγυκηζαξ, ‘ηαδνάνεζ’ ημ ηέκηνμ ηδξ ζφκεεζήξ ημο. ΢ημ ηέκηνμ, δ δζάζηαζδ ηςκ ακμζβιάηςκ είκαζ ζηαδζαηά πνμμδεοηζηή– απυ ηδκ πυνηα ηδξ εζζυδμο ςξ ημ ιεβάθμ ηνζπθυ άκμζβια ημο αηεθζέ; ακηζζηνυθςξ, ηα πθεονζηά ακμίβιαηα ιεζχκμκηαζ, έςξ υημο κα βίκμοκ θεπηά ηεκά ζημ ορδθυηενμ επίπεδμ. Ζ ζφκεεζδ ηδξ υρδξ εκ ηέθεζ, απμννέεζ απυ ηδκ πςνζηή δζάηαλδ ημο εζςηενζημφ ηαζ ακ ηαζ δεκ ηδκ ακηακαηθά άιεζα (δ φπανλδ ηςκ διζεπζπέδςκ δεκ ηαείζηαηαζ δζαηνζηή ζηδκ υρδ) είκαζ ζηεκά ζοκδεδειέκδ ιε ηδ δήθςζή ημο. Ο δζάθμβμξ ιεηαλφ δζαθάκεζαξ ηαζ αδζαθάκεζαξ πναβιαημπμζείηαζ εδχ ιέζς ηδξ ηαοηυπνμκδξ πνήζδξ ακηζεεηζηχκ οθζηχκ – ηδκ πέηνα ηαζ ημ βοαθί – ηα μπμία ιεηαπεζνίγμκηαζ πθαζηζηχξ. Όζμκ αθμνά ηα ακμίβιαηα ζηδκ ηανδζά ημο ηηδνίμο βζα ημκ θοζζηυ θςηζζιυ ημο εζςηενζημφ, αοηά δεκ είκαζ δζαηνζηά απυ ηδκ υρδ ; δ έηπθδλδ βζα ημκ επζζηέπηδ ηαείζηαηαζ αηυιδ ιεβαθφηενδ ιε ημ πμο εζζένπεηαζ ζηδκ μζηία.

Δζηυκα 50 : άλμκεξ ζηδκ υρδ ημο Hôtel Tassel πμο ‘ηαδνάνμοκ’ ημ ηέκηνμ ηδξ ζφκεεζδξ, ηαζ ημ ηεηνάβςκμζημ μπμίμ ακηζζημζπεί ημ ηαιπφθμ ένηεν. (πάκς ζημ ζπέδζμ ηδξ υρδξ ημο B.Terlinden,1985)

Β.1.3. Οξγάλσζε ηνπ ρώξνπ Ζ επζκυδζδ ηδξ ηάημρδξ ημο Hôtel Tassel είκαζ δ δζαδμπή, ιέζα ζημ αάεμξ ημο μζημπέδμο, δφμ πανάθθδθςκ ζςιάηςκ ζοκδεδειέκα ιε έκα είδμξ αζενίμο πμο ζηεβάγεζ ηζξ ηζκήζεζξ. Ζ ζφκεεζδ αοηή πνμοπήνπε ζηδ ιεζαζςκζηή ηαημζηία ιε ημοξ πχνμοξ – πθαηχιαηα, ηαζ ημοξ πχνμοξ ηίκδζδξ (δζάδνμιμζ ή ζηάθα)ελςηενζηά. Διθακίγεηαζ επίζδξ ςξ δ έηααζδ εκυξ πνμαθδιαηζζιμφ πάκς ζε έκα ιείγςκ πνυαθδια - απυ πθεονάξ δζάηαλδξ - : ημο θςηζζιμφ ηαζ ημο αενζζιμφ ημο πονήκα. ΢ηδ αζμιδπακζηή επμπή βεκκζέηαζ ζημ ηέκηνμ ημο ηηδνίμο έκαξ εκδζάιεζμξ πχνμξ , μ πονήκαξ, ημο μπμίμο μ θςηζζιυξ δεκ είκαζ δοκαηυξ πανά ιυκμ ιε θεββίηεξ. Ζ πςνζηή μνβάκςζδ δεκ είκαζ πθέμκ ααζζζιέκδ ζε ιζα αοζηδνή πανάεεζδ ιενχκ υπςξ μνίγεζ δ πανάδμζδ ηςκ Βνολεθθχκ, υζμ ζε ιζα αθθδθμδζείζδοζδ πχνςκ. Οζ πχνμζ επζηαθφπημκηαζ, ακμίβεηαζ μ έκαξ ζημκ άθθμκ, ηυζμ ζηδκ ηάημρδ ιε ηδκ ηονζανπία ηδξ έκκμζαξ ηδξ ‘ακμζπηήξ ηάημρδξ’ (‘ plan ouvert’ ) , υζμ ηαζ ζηδκ ημιή, ακάιεζα ζηζξ ζπέζεζξ ηςκ δζαθμνεηζηχκ επζπέδςκ. Δζζάβμκηαξ ζημ ιέζμ ηδξ ηαημζηίαξ ιζα εθαθνζά ηαηαζηεοή ιε ζηεθεηυ απυ πάθοαα μ Horta δδιζμονβεί έκα άκμζβια ηαζ θένκεζ ημ θςξ ζηζξ πζμ ζημηεζκέξ γχκεξ ηδξ ; έηζζ, αοηέξ βίκμκηαζ ημ πζμ εκδζαθένςκ ηαζ εοπάνζζημ ιένμξ ηδξ. ΢ηδκ μνβάκςζδ ηδξ ηάημρδξ ημο Horta μζ πχνμζ θεζημονβμφκ ηαοηυπνμκα ηαζ ςξ γχκεξ ιεηάααζδξ. Δίκαζ αηεθείξ ηαζ απμζπαζιαηζημί, αθθά δ πςνζηή ημοξ ιμνθή πνμζακαημθίγεζ ηαζ εκχκεζ ηαοηυπνμκα : ηάεε πχνμξ είκαζ δ ιφδζδ ζε έκακ κέμ πχνμ, ακοπμρίαζημ, ζακ έκα ημιιάηζ πχνμο εκυξ άθθμο πχνμο. ΢ε ακηίεεζδ ιε ηδκ ζοκήεδ δζάηαλδ πμο απμηεθεί ηδκ πανάεεζδ ηαηά ιήημξ δφμ ή ηνζχκ εκμηήηςκ πθαζζζςιέκα απυ έκακ δζάδνμιμ ηαζ ιζα πθεονζηή ζηάθα (ζημκ μπμίμ πνμζηίεεκηαζ πνμξ ημκ ηήπμ ιζα πηένοβα ιε ηζξ οπδνεζίεξ ηαζ ημ ιπάκζμ), υπςξ πνμακαθένεδηε, ημ Hôtel Tassel έπεζ δφμ ζχιαηα ζε δζαδμπή ιέζς εκυξ πχνμο θςηζζιμφ ηαζ ηίκδζδξ. Κάπμζα παναδμζζαηά παναηηδνζζηζηά δζαηδνμφκηαζ – ζδίςξ δ οπένεεζδ ηςκ θεζημονβζχκ ζηα δζάθμνα επίπεδα ηςκ μνυθςκ( ημογίκα ηαζ οπδνεζίεξ ζημ οπυβεζμ , ηιήιαηα ηδξ ηαεδιενζκήξ γςήξ ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ, έπεζηα μ ηφνζμξ υνμθμξ, ηαζ

Δζηυκα 51 : ημ Hôtel Tassel απμηεθείηαζ απυ δφμ ζχιαηα ζε δζαδμπή ιέζς εκυξ πχνμο θςηζζιμφ ηαζ ηίκδζδξ.

Δζηυκα 52 : Ζ ζφκεεζδ ημο Horta απμηεθείηαζ απυ δφμ ζχιαηα ημπμεεηδιέκα πανάθθδθα, ημ έκα απέκακηζ απυ ημ άθθμ, ζοκδεδειέκα ιε έκα ζφζηδια ηοηθμθμνζχκ. Έηζζ, ζε ακηίεεζδ ιε ηζξ ζοκήεεζξ ηαηυρεζξ ηςκ ηαημζηζχκ ζηζξ Βνολέθθεξ, ζημ Hôtel Tassel δ ηανδζά ημο ηηδνίμο είκαζ θςηεζκή.

ηέθμξ μζ υνμθμζ ηδξ πνμζςπζηήξ γςήξ )Δκημφημζξ εδχ, ημ υθμκ απμηεθείηαζ απυ έκα ζχια εοεοβναιιζζιέκμο ηηζνίμο ημο μπμίμο δ δζάηαλδ είκαζ ηεθείςξ δζαθμνεηζηή. -ε ζηξνθή ηεο θάηνςεο επί ηνπ εαπηνύ ηεο Ζ έκκμζα ηδξ επακαθμνάξ ηδξ ηάημρδξ επί ημο εαοημφ ηδξ ,είκαζ ιζα ανπή πμο οζμεεηεί μ Horta ζημ Hôtel Tassel. ΢ηδκ ημιή ειθακίγμκηαζ δφμ πςνζζηά ηηήνζα , ημ ηαεέκα ιε ηδ δζηή ημο μνμθή, ηα μπμία εκμπμζμφκηαζ ιέζς εκυξ είδμοξ ζηεπαζηήξ αοθήξ δ μπμία πενζθαιαάκεζ ηαζ ηδκ ηφνζα ζηάθα. Σμ εκδζαθένμκ ημο ζοζηήιαημξ έβηεζηαζ ζημ βεβμκυξ πςξ επζηνέπεζ ηδ ιέβζζηδ εηιεηάθθεοζδ ημο αάεμοξ ημο μζημπέδμο : βζα 7,76 ιέηνα υρδξ, ημ μζηυπεδμ λεπενκά ηα 20 ιέηνα αάεμξ. Ζ πφηκςζδ ζημ μζηυπεδμ είκαζ έκημκδ : δ επζθάκεζα ημο εδάθμοξ είκαζ 225 η.ι. , ηαζ αοηή ηςκ πχνςκ δζααίςζδξ οπενααίκεζ ηα 750 η.ι. Δηηεζκυιεκδ ζε υθμ ημ αάεμξ ημο ζηεκμφ μζημπέδμο, δ ηαημζηία ιμζάγεζ κα πενζέπεηαζ εκηυξ ημο εαοημφ ηδξ εκχ μ ηήπμξ είκαζ μ παιέκμξ ηδξ οπυεεζδξ: εκχ ζηα ζηεκά μζηυπεδα ηςκ Βνολεθθχκ μζ ηαημζηίεξ ακμίβμκηαζ ζε ααεείξ ηήπμοξ, εδχ μ ηήπμξ δεκ έπεζ ιήημξ πάκς απυ δέηα ιέηνα ; είκαζ ζακ ημ Hôtel Tassel κα ζηνέθεηαζ επί ημο εαοημφ ημο, κα ανκείηαζ ηδ ζπέζδ ιε ημκ ηήπμ ηαζ ημκ δνυιμ, πάνδ ζηδ ζοζηδιαηζηή ακάπηολδ ημο εζςηενζημφ ηεκμφ βφνς απυ ηδ ζηάθα ηαζ ηζξ θςηεζκέξ πδβέξ. 27Ζ μνβάκςζδ ηδξ ηαημζηίαξ δδθαδή ακηακαηθά ιζα εζςζηνέθεζα ζε ζπέζδ ιε ημκ δνυιμ ηαζ ημκ ηήπμ. -ην θηίξην έρεη δύν ζώκαηα ηαζ ε ‘θξπκκέλε’ θαηνηθία Ζ ζφκεεζδ ημο Horta απμηεθείηαζ απυ δφμ ζχιαηα ημπμεεηδιέκα πανάθθδθα, ημ έκα απέκακηζ απυ ημ άθθμ, ζοκδεδειέκα ιε έκα ζφζηδια ηοηθμθμνζχκ. ΢ηδκ ημιή ηα δφμ αοηά ζχιαηα ημο ηηζνίμο δζαεέημοκ ημ ηαεέκα ηδ δζηή ημο ζηέβαζδ, πμο οπμδδθχκεζ ηαζ ηδκ λεπςνζζηή ημοξ θεζημονβία : ζηδκ πθεονά ημο δνυιμο ημπμεεηείηαζ δ ενβαζία ηαζ ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο δ ζδζςηζηή γςή. ΢ημκ εκδζάιεζμ πχνμ οπάνπεζ ημ ζφζηδια ζφκδεζδξ, ιε ηδκ ζηάθα ηαζ ηδκ ακμζπηή βαθανία. Όζμκ αθμνά ηδκ πνμβναιιαηζηή δζάηαλδ επμιέκςξ, δ ακάθοζδ ηδξ ημιήξ ειθακίγεζ υπζ ιυκμ ηδκ φπανλδ δφμ λεπςνζζηχκ ηιδιάηςκ πμο ζοκοπάνπμοκ, αθθά ηαζ δφμ λεπςνζζηχκ ηυζιςκ: αοηυκ ηδξ ενβαζίαξ ηαζ αοηυκ ηδξ μζημβεκεζαηήξ γςήξ. ΢ηδκ ενβαζία είκαζ αθζενςιέκμ ημ ιπνμζηζκυ ζχια ημο ηηδνίμο ζημ μπμίμ οπενεέημκηαζ δ αίεμοζα οπμδμπήξ/ ακαιμκήξ, ημ ηαπκζζηήνζμ, ημ βναθείμ ηαζ δ αίεμοζα ιεθέηδξ. Σμ ζχια ημο ηηδνίμο πμο 27

F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο, ζ.16

Δζηυκα 53 : ΢ηδκ ημιή ημο Hôtel Tassel ειθακίγμκηαζ δφμ πςνζζηά ηηήνζα , ημ ηαεέκα ιε ηδ δζηή ημο μνμθή, ημ μπμίμ οπμδδθχκεζ ηδκ φπανλδ δφμ λεπςνζζηχκ ηυζιςκ: αοηυκ ηδξ ενβαζίαξ ηαζ αοηυκ ηδξ μζημβεκεζαηήξ γςήξ. Με πμνημηαθί πνχια απεζημκίγεηαζ δ δδιυζζα ηαζ επαββεθιαηζηή γςή ημο εκμίημο, ιε ηυηηζκμ δ πζμ ζδζςηζηή επαββεθιαηζηή γςή, εκχ ιε νμγ δ μζημβεκεζαηή.

Δζηυκα 54 : Σα δφμ ζχιαηα ημο Hôtel Tassel δζαεέημοκ λεπςνζζηή θεζημονβία : ζηδκ πθεονά ημο δνυιμο ημπμεεηείηαζ δ ενβαζία ηαζ ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο δ ζδζςηζηή γςή. ΢ημκ εκδζάιεζμ πχνμ οπάνπεζ ημ ζφζηδια ζφκδεζδξ, ιε ηδκ ζηάθα ηαζ ημ εενιμηήπζμ.

ανίζηεηαζ πίζς, πνμξ ηδ ιενζά ημο ηήπμο θζθμλεκεί ηδκ μζημβεκεζαηή ηαζ ηδκ μζηζαηή γςή : ημογίκεξ ζημ οπυβεζμ, ζαθυκζ ηαζ ηναπεγανία ζημ ζζυβεζμ, ηονίςξ οπκμδςιάηζμ ηαζ ιζηνή αίεμοζα θαβδημφ ζημκ ηονίςξ υνμθμ, ηαζ δφμ οπκμδςιάηζα ιζηνυηενα ζημκ δεφηενμ υνμθμ. Παναηδνμφιε ιεκ ηδκ παναδμζζαηή μνβάκςζδ ηδξ αέθβζηδξ ηαημζηίαξ, ηνμπμπμζδιέκδ δε, ιε ηδκ ηεκηνζηή πδβή θςηυξ ηαζ ηδκ υρδ ηαηά ιήημξ ημο δνυιμο δ μπμία δεκ απμηαθφπηεζ ηδκ φπανλδ ηςκ δζαθμνεηζηχκ διζεπζπέδςκ ζημ εζςηενζηυ. 28 Ο πχνμξ ηδξ εζζυδμο ζημ ζζυβεζμ ακήηεζ ζηδ δμιή ημο ηηζνίμο ζηδκ μπμία εα ένεεζ ηεθζηά κα πανειαθδεεί ζε διζεπίπεδμ, μ πχνμξ ημο ηαπκζζηδνίμο – ζδιείμ άνενςζδξ ηδξ ζφκεεζδξ. ΢ηεηυιεκμζ ζημ πθαηφζηαθμ ημο πνχημο μνυθμο επζζδιαίκμοιε υθα ηα ζημζπεία πμο οπεκεοιίγμοκ ηδκ ηαημζηία εκυξ επζθακμφξ ακενχπμο : μ νεοζηυξ πχνμξ, δ ζηάθα θμοζιέκδ ζημ θςξ, δ ηαπζζενί ηαδνανζζιέκδ ιέζα απυ ημ πανάεονμ, δ ζημθζζιέκδ ηυβπδ ημο αβάθιαημξ ημο Γααίδ πμο θένεζ ημ ηεθάθζ ημο Γμθζάε ( απυ ημκ Godefroid Devreese) ; ιζα δζάποηδ εεαηνζηυηδηα ημο πχνμο. Σμ ηαπκζζηήνζμ (‘fumoir’), ημπμεεηδιέκμ ζημκ διζχνμθμ πάκς απυ ημ επίπεδμ ηδξ εζζυδμο, απμηεθεί έκακ απυ ημοξ πνμκμιζαημφξ πχνμοξ ηςκ ιενχκ ηδξ ηαημζηίαξ : ελέπμκηαξ ςξ διζεπίπεδμ πάκς απυ ηδκ είζμδμ, πνμζθένεζ ιζα εοκμσηή εέαζδ ζημκ πχνμ πμο ανίζηεηαζ πζμ παιδθά, ηδκ οπμδμπή . Με αοηυ ημ είδμξ ιπαθημκζμφ μ Horta δδιζμονβεί μπηζηή ηαζ αημοζηζηή επαθή ιε ημοξ οπυθμζπμοξ πχνμοξ, μζ μπμίμζ είκαζ δζεοεεηδιέκμζ ιε βκχιμκα ηδκ υζμ ημ δοκαηυκ αέθηζζηδ πνήζδ ημο υθμο πχνμο. Όκηαξ ακμζπηυ απυ ηδκ πθεονά ημο πθαηφζηαθμο, ημ ηαπκζζηήνζμ ιεηαηνέπεηαζ ζε έκα είδμξ εεςνείμο εεάηνμο : ζε αοηυ ημ είδμξ ιπαθημκζμφ, μ Tassel είπε θηζάλεζ έκακ εάθαιμ πνμαμθχκ : εβηαεζζημφζε εδχ έκακ πνμαμθέα δζαθακεζχκ μ μπμίμξ πνμέααθε εζηυκεξ ζε ιζα μευκδ πμο ανζζηυηακ πάκς απυ ηδ δζπθή πυνηα ημο ζαθμκζμφ. ( μ Charles Lefebure έδζκε ζημ ζπίηζ ημο θίθμο ημο Tassel δζαθέλεζξ πανμοζζάγμκηαξ δζηέξ ημο θςημβναθίεξ) Γφμ ζημζπεία αθαζνμφιεκα ηδξ ζζδδνμηαηαζηεοήξ ημο ηζβηθζδχιαημξ ημο ιπαθημκζμφ άθδκακ πχνμ ζηα ακηζηείιεκα ; δίπθα απυ ημ ηαπκζζηήνζμ πνμζηίεεκημ μ πχνμξ ημο θςημβναθζημφ ενβαζηδνίμο ηαζ 28

F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο, ζ.23

Δζηυκα 55 : Σμ ηαπκζζηήνζμ, ημπμεεηδιέκμ ζημκ διζχνμθμ πάκς απυ ηδκ είζμδμ ημο Hôtel Tassel. Με αοηυ ημ είδμξ ιπαθημκζμφ μ Horta δδιζμονβεί μπηζηή ηαζ αημοζηζηή επαθή ιε ημοξ οπυθμζπμοξ πχνμοξ ηαζ πνμζθένεζ ιζα εοκμσηή εέαζδ ζημκ πχνμ πμο ανίζηεηαζ πζμ παιδθά, ηδκ οπμδμπή . Δδχ είπε εβηαηαζηήζεζ μ Tassel έκακ πνμαμθέα δζαθακεζχκ πμο πνμέααθε εζηυκεξ πάκς απυ ηδ δζπθή πυνηα ημο ζαθμκζμφ.

ανβυηενα μ Tassel εβηαηέζηδζε απυ ηδκ άθθδ πθεονά ημ ιπάκζμ ημο. Ο δζάημζιμξ ημο ηαπκζζηδνίμο, δζεβείνεζ ηδ θακηαζία υπςξ πενζβνάθεηαζ ζημ πνχημ ζδιακηζηυ άνενμ αθζενςιέκμ ζημκ Horta ,‘ ζηνπο ηνίρνπο , ζπείξεο κε ην ρξώκα ηνπ ακέζπζηνπ θηάλνπλ ςειά, ησλ νπνίσλ ε παξάμελε λόηα ζε αξκνλία κε ηα ρξώκαηα ηνπ βηηξό, έρνπλ κηα ειθπζηηθή γνεηεία’29 Σμ ηαπκζζηήνζμ, αοηυξ μ ιζηνυξ επζιήηδξ πχνμξ ιε ηζξ απμηεηιδιέκεξ δζάηνδηεξ βςκίεξ, απμηεθμφζε ημκ πναβιαηζηυ ηυπμ γςήξ ημο ηονίμο Tassel : ιέζα ζε αοηυ ημ ιεβάθμ ζπίηζ, είπε ηδ δζηή ημο βςκζά, ημιρή ηαζ εηθεπηοζιέκδ, έλς απυ ημοξ ικδιεζαημφξ πχνμοξ ηδξ οπμδμπήξ ή ημοξ πχνμοξ ενβαζίαξ υπςξ ημ βναθείμ ηαζ δ αίεμοζα ιεθεηχκ ( ημπμεεηδιέκα ζημκ πνχημ ηαζ ημκ δεφηενμ υνμθμ ακηίζημζπα) Ο πνχημξ υνμθμξ απμηεθεί ημ δζαιένζζια ημο Tassel : ημ βναθείμ είκαζ ημπμεεηδιέκμ πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο, ημ ζαθυκζ ηαζ ημ οπκμδςιάηζμ πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο. Ζ ηφνζα ζηάθα ζηαιαηά ζε αοηυ ημ επίπεδμ. ΢ημκ δεφηενμ υνμθμ ανίζημοιε αηυιδ δφμ δςιάηζα ζημ έκα εη ηςκ μπμίςκ έιεκε δ ιδηένα ημο Tassel, ηαζ έκα ιπάκζμ πνμζαάζζια απυ ιζα ιζηνυηενδ ζηάθα οπδνεζίαξ.

Art et décoration , 1897, ζ.11-18, εδώ ζ.15

Δζηυκα 56 : μζ πνςηυηοπεξ ηαηυρεζξ ημο Hôtel Tassel απυ ημκ Victor Horta, πμο εηπμκήεδηακ ημ 1895. Γζαδμπζηά απυ ανζζηενά : ηάημρδ οπμβείμο, ηάημρδ διζχνμθμο, ηάημρδ δεοηένμο μνυθμο, ηάημρδ ζζμβείμο, ηάημρδ πνχημο μνυθμο.

Δζηυκα 57 : δ πνμβναιιαηζηή δζάνενςζδ ημο Hôtel Tassel. Γζαδμπζηά απυ ανζζηενά : ηάημρδ οπμβείμο, ηάημρδ ζζμβείμο, ηάημρδ διζχνμθμο ΢πέδζα ημο J. Foulon, παναβιέκα ζφιθςκα ιε αοηά ημο Jean Delhaye, 1986

Δζηυκα 58 : δ πνμβναιιαηζηή δζάνενςζδ ημο Hôtel Tassel. Γζαδμπζηά απυ ανζζηενά : ηάημρδ πνχημο μνυθμο , ηάημρδ δεοηένμο μνυθμο , ηάημρδ ηνίημο μνυθμο ΢πέδζα ημο J. Foulon, παναβιέκα ζφιθςκα ιε αοηά ημο Jean Delhaye, 1986

Δζηυκα 59 : δζαιήηδξ ημιή επί ημο άλμκα ημο Hôtel Tassel.

Δζηυκα 60 : δζαιήηδξ ημιή ζημ εενιμηήπζμ ημο Hôtel Tassel.

΢πέδζα ημο J. Foulon, παναβιέκα ζφιθςκα ιε αοηά ημο Jean Delhaye, 1986

Ζ ακάθοζδ ηδξ ημιήξ ειθακίγεζ πνμβναιιαηζηά υπζ ιυκμ ηδκ φπανλδ δφμ λεπςνζζηχκ ηιδιάηςκ πμο ζοκοπάνπμοκ, αθθά ηαζ δφμ λεπςνζζηχκ ηυζιςκ: αοηυκ ηδξ ενβαζίαξ ηαζ αοηυκ ηδξ μζημβεκεζαηήξ γςήξ. ΢ηδκ ενβαζία είκαζ αθζενςιέκμ ημ ιπνμζηζκυ ζχια ημο ηηδνίμο ζημ μπμίμ οπενεέημκηαζ δ αίεμοζα οπμδμπήξ/ ακαιμκήξ, ημ ηαπκζζηήνζμ, ημ βναθείμ ηαζ δ αίεμοζα ιεθέηδξ. Σμ ζχια ημο ηηδνίμο πμο ανίζηεηαζ πίζς, πνμξ ηδ ιενζά ημο ηήπμο θζθμλεκεί ηδκ μζημβεκεζαηή ηαζ ηδκ μζηζαηή γςή : ημογίκεξ ζημ οπυβεζμ, ζαθυκζ ηαζ ηναπεγανία ζημ ζζυβεζμ, ηονίςξ οπκμδςιάηζμ ηαζ ιζηνή αίεμοζα θαβδημφ ζημκ ηονίςξ υνμθμ, ηαζ δφμ οπκμδςιάηζα ιζηνυηενα ζημκ δεφηενμ υνμθμ.

Β.1.4. Γηαδξνκή Δίζμδμξ – ζζυβεζμ – ηαπκζζηήνζμ Γζαζπίγμκηαξ ημ ηαηχθθζ ηδξ εζζυδμο, μ επζζηέπηδξ ανίζηεηαζ ζε έκα πςθ, έκακ μηηαβςκζηυ πνμεάθαιμ ηθεζζηυ πνμξ ημ εζςηενζηυ ηδξ ηαημζηίαξ ιέζς ιζαξ δίθοθθδ πυνηαξ ιε αζηνυ ; ιζα δζάηαλδ πμο ζοκακημφιε ζοπκά ζηζξ ηαημζηίεξ ημο Horta. Δπζηνέπεζ ηδκ πνμζηαζία ηδξ ζδζςηζηυηδηαξ ηαζ βεκκά ηδκ επζεοιία κα πνμπςνήζεζ ηακείξ ιέζα, κα ακαηαθφρεζ αοηυ πμο ηνφαεηαζ πίζς απυ ηδ βοάθζκδ επζθάκεζα πμο δζαπέεζ πνςιαηζζηυ θςξ ηαζ αθήκεζ εθεφεενδ ηδ θακηαζία. ΢ημ ζδιείμ αοηυ, μ επζζηέπηδξ ιπμνεί κα ιπεζ ανζζηενά, ζημ αεζηζάνζμ, κα αθήζεζ ηα πεζιςκζάηζηα νμφπα ημο, ή δελζά, ζε έκακ πχνμ οπμδμπήξ, πμο δεκ είκαζ πανά έκα ‘αδζέλμδμ’ βζα ημοξ ακεπζεφιδημοξ επζζηέπηεξ. ( εδχ δεπυηακ μ Tassel ημοξ θμζηδηέξ ημο, ημοξ μπμίμοξ δεκ επζεοιμφζε κα δζεζζδφζμοκ ζηδκ ζδζςηζηυηδηά ημο ) 30 Υχνμξ εθέβπμο, μ πνμεάθαιμξ ιαξ μδδβεί ζε εθηά ζηαθμπάηζα πμο ιαξ θένμοκ απυ ημ επίπεδμ ημο δνυιμο ζε αοηυ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο. Όηακ ακεααίκμοιε ηζξ ααειίδεξ πενκμφιε λαθκζηά απυ ηδ ζηζά ζημ θςξ, απυ έκακ πχνμ ηθεζζηυ ζε έκακ ακμζπηυ. Δδχ μζ δζαβχκζεξ πνμμπηζηέξ μδδβμφκ ημ αθέιια ζημκ πχνμ ημο ζαθμκζμφ ηαζ ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ πμο έπεηαζ. ΢ηδκ ημνοθή ηδξ ζηάθαξ πμο μδδβεί ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ, ανζζηυιαζηε ζε έκακ πχνμ ιεηάααζδξ ακάιεζα ζημκ οαθμζηεπή πχνμ ημο εενιμηδπίμο ζηα ανζζηενά ηαζ ημκ επίζδξ οαθμζηεπή ηδξ ζηάθαξ ζηα δελζά. Οζ ημίπμζ έπμοκ απαθεζθεεί, ακηζηαείζηακηαζ απυ ημθυκεξ ηαζ δμηάνζα. Σμ θςξ λεβθζζηνά ζημοξ ελςηενζημφξ ημίπμοξ πέθημκηαξ απυ ηα ακμίβιαηα πμο ηαθφπημοκ ημ εενιμηήπζμ ηαζ ημ ηεκηνζηυ ηθζιαημζηάζζμ. Καεχξ ζηεηυιαζηε ζε αοηυκ ημκ πχνμ ιε ηδκ ηεηθζιέκδ μνμθή -εονζζηυιεκμξ ηάης απυ ηδ ζηάθα , πακμναιζηά ιπνμζηά ιαξ μ υβημξ ενοιιαηίγεηαζ απυ ηα πθάβζα πςνίζιαηα ηαζ ημ παζπκίδζ ηςκ δζαβχκζςκ θοβχκ πνμξ ημκ απνμζδυηδηα ααεφ πχνμ ημο ζαθμκζμφ (ηαζ ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ πμο ημ δζαδέπεηαζ). Αοηή δ εεαιαηζηή δζαδμπή ηςκ ζηαδίςκ εέαζδξ ζοκμδεφεηαζ 30

F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο, ζ.21

Δζηυκα 61 : ημ μηηαβςκζηυ πςθ οπμδμπήξ ημο ζζμβείμο ημο Hôtel Tassel. Δπζηνέπεζ ηδκ πνμζηαζία ηδξ ζδζςηζηυηδηαξ ηαζ πανάθθδθα βεκκά ηδκ επζεοιία κα δζααεί ηακείξ ημ εζςηενζηυ. ΢ημ ηέκηνμ δζαηνίκμοιε ημ ζδιείμ εένιακζδξ απυ ημ δάπεδμ.

απυ πμθθαπθέξ θεπημιένεζεξ: ημ θεοηυ θςξ απυ ημκ ευθμ ηαζ ηα πανάεονα ακηακαηθάηαζ ζημ ιανιάνζκμ δάπεδμ ; μζ βοάθζκμζ ημίπμζ βφνς απυ ημ ζαθυκζ ηαζ ηα διζδζαθακή αζηνυ ζημ εενιμηήπζμ επζηείκμοκ ηδ δζάποζδ ηδξ θςηεζκυηδηαξ. Σέθμξ, μ Horta πνδζζιμπμζεί έκα ‘ηέπκαζια’ ζημ εενιμηήπζμ : μ ημίπμξ ημο είκαζ ηαθοιιέκμξ ιε έκακ ιεβάθμ ηαενέθηδ, αηνζαχξ πάκς απυ ημ επίπεδμ ημο αθέιιαημξ. Ζ ηάθορδ ημο ευθμο ακηακαηθάηαζ, δδιζμονβχκηαξ έκα αάεμξ πςνίξ ηέθμξ ; ενπυιεκμ ζε ακηίεεζδ ιε ηδ ζηεκή δζάζηαζδ ημο μζημπέδμο. (εα επζζδιάκμοιε ανβυηενα ηδκ ίδζα ηαηάζηαζδ ζηδκ ημνοθή ηδξ ζηάθαξ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta.) Ο ανπζηεηημκζηυξ πενίπαημξ, δ δζαδνμιή μθμηθδνχκεηαζ ζημ ηαεζζηζηυ ηαζ ηδκ ηναπεγανία πμο έπεηαζ, ιε ηαιπφθδ απυθεζλδ πνμξ ημκ ηήπμ. ΢οκεπίγμκηαξ ηδκ άκμδμ απυ ηδκ ηφνζα ζηάθα, ζημ πνχημ πθαηφζηαθμ εζζενπυιαζηε ζημ ηαπκζζηήνζμ ημο εκμίημο. Δδχ ημ πνςιαηζζηυ βοαθί ζηδκ ελςηενζηή υρδ ελαζθαθίγεζ ηδκ πνμζδμηχιεκδ ζδζςηζηυηδηα. ΢ημ επίπεδμ αοηυ πνζκ ηδ ζηνμθή ημο ζχιαημξ πνμξ ηδκ άκμδμ ζημκ ηφνζμ υνμθμ, ημ αθέιια ζηαιαηά ζημ βθοπηυ ημο Γααίδ . Φηάκμκηαξ έπεζηα ζημ επίπεδμ ημο ηονίμο μνυθμο ιέζς δζαβχκζαξ πνμμπηζηήξ αθέπμοιε ζηα δελζά ιαξ ηδ δεοηενεφμοζα ζηάθα πμο οπδνεζίαξ πμο μδδβεί ζημοξ πάκς μνυθμοξ, ιπνμζηά ιαξ ημκ δζάδνμιμ πμο μδδβεί ζημ οπκμδςιάηζμ ηαζ ημ ιπάκζμ, εκχ θμλά ανζζηενά ιαξ ανίζηεηαζ δ πυνηα ημο ζαθμκζμφ ηαζ ημ δζάθναβια απυ πνςιαηζζηυ βοαθί πμο θμφγεζ ημκ πχνμ ιε θςξ.

Δζηυκα 62 : ΢ηδκ ημνοθή ηδξ ζηάθαξ πμο μδδβεί ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ, ανζζηυιαζηε ζε έκακ πχνμ ιεηάααζδξ ακάιεζα ζημκ οαθμζηεπή πχνμ ημο εενιμηδπίμο ζηα ανζζηενά ηαζ ημκ επίζδξ οαθμζηεπή ηδξ ζηάθαξ ζηα δελζά. ΢ημκ διζχνμθμ (ζπέδζμ ζηα δελζά) ανίζηεηαζ ημ ηαπκζζηήνζμ ημο η. Tassel υπμο ζοκεονζζηυηακ ιε ημοξ θίθμοξ ημο.

Β.1.5. Γηαθάλεηα Ŕ άμνλεο Μία απυ ηζξ ιεβάθεξ αθθαβέξ πμο επζθένεζ o Victor Horta υζμκ αθμνά ηδκ παναδμζζαηή ηάημρδ ηδξ αέθβζηδξ ηαημζηίαξ είκαζ δ εζζαβςβή πακηαπυεεκ εθεφεενςκ οπμζηδθςιάηςκ ζηδ εέζδ ηςκ άθθμηε ημίπςκ πμο έθενακ θμνηία. Αοηυ επζηνέπεζ ημ άκμζβια ημο πχνμο, δδιζμονβχκηαξ εκδζάιεζμοξ πχνμοξ, αθθδθμδζεζζδφζεζξ ακάιεζα ζημοξ δζαθμνεηζημφξ πχνμοξ. Γεκκχκηαζ ιε αοηυκ ημκ ηνυπμ μζ μπηζημί άλμκεξ ημοξ μπμίμοξ υηακ ημ αθέιια αημθμοεεί, λεθεφβεζ απυ ηζξ βςκίεξ. Οζ πχνμζ - ανενχζεζξ ηδξ ζφκεεζδξ εοκμμφκ ημκ μνζζιυ ηαζ ηδκ απμιυκςζδ ηςκ οπμ-πχνςκ, ζδζαίηενα ημο εενιμηδπίμο ηαζ ημο πχνμο ηίκδζδξ. (εζη.63) Οζ άλμκεξ πμο δζαπενκμφκ ηαζ μνίγμοκ ηδ ζφκεεζδ ζοκεζζθένμοκ ζηδκ μνβάκςζδ ηδξ ηάημρδξ ηαζ δζαζηνςιαηχκμοκ ηδ δμιή ηδξ ζε ηάεεηεξ ηαζ μνζγυκηζεξ ζπέζεζξ. Ζ δζαζηνςιάηςζδ επάθθδθςκ ζπέζεςκ ηαζ ιενχκ ςξ ιέζμ ιε ημ μπμίμ ιπμνμφιε κα δμιήζμοιε ημκ πχνμ ηαζ κα ημο πνμζδχζμοιε ιμνθή είκαζ δ μοζία ηδξ θαζκμιεκζηήξ/εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ. Ο ανπζηεηημκζηυξ πχνμξ ηαηέπεζ ιζα δζαζηνςιάηςζδ : ‘ Πξνζπαζήζηε λα απνκνλώζεηε, κε ηξόπν κνλνδηάζηαην, θάζε ζρέδην ηεο ζύλζεζεο, δείμηε πσο είλαη αδύλαηνλ λα απνδώζνπκε ζε θάζε κνξθή κηα κνλαδηθή ζέζε ζην ρώξν. Δίλαη ην ραξαθηεξηζηηθό ηεο θαηλνκεληθήο / εηθνληθήο δηαθάλεηαο : ε ζέζε ησλ κνξθώλ ζηνλ ρώξν είλαη ακθίζεκε.’ ‘ Ζ δηαθάλεηα εκθαλίδεηαη όηαλ ππάξρνπλ δώλεο ζηνλ ρώξν πνπ κπνξνύλ λα αλήθνπλ ζε δύν ή πεξηζζόηεξα ζπζηήκαηα ζπληεηαγκέλσλ – ν πξνγξακκαηηζκόο παξακέλεη αζαθήο θαη νη επηινγέο ησλ δπλαηνηήησλ ηνπ αλνηρηέο’ 31 Δίκαζ δ οπυ βςκία πνμζέββζζδ ηςκ γςκχκ ιεηάααζδξ πμο ζοκηεθείηαζ χζηε μζ πχνμζ αθθδθμδζεζζδφμοκ ή επζηαθφπημκηαζ πςνίξ κα δζαβνάθμκηαζ αιμζααία. Διθακίγμκηαζ ςξ παναζηήκζα πμο επζηνέπμοκ ημκ πενζμνζζιυ ή ηδκ αφλδζδ ηδξ αίζεδζδξ ημο αάεμοξ ηαζ ηδξ πνμμπηζηήξ, πνμζεέημκηαξ έκακ πχνμ ρεοδαζζεδζζαηυ , απαηδθυ. Δίκαζ επίζδξ δ 31

Colin Rowe, Robert Slutzky, Transparency: Literal and Phenomenal

Δζηυκα 63 : μ Horta πνδζζιμπμζεί οπμζηοθχιαηα ζηδ εέζδ ηςκ άθθμηε ημίπςκ πμο έθενακ θμνηία. Αοηυ επζηνέπεζ ημ άκμζβια ημο πχνμο, ηδκ φπανλδ επζιένμοξ πχνςκ πμο αθθδθμδζεζζδφμοκ ιεηαλφ ημοξ. Αηυιδ, βεκκχκηαζ μπηζημί άλμκεξ ηαζ ημ αθέιια δζαθεφβεζ απυ ηζξ βςκίεξ.

πενίπηςζδ ημο ημίπμο – ηαενέθηδ ζημ εενιμηήπζμ πμο πμθθαπθαζζάγεζ ηαηά δφμ υθμ ημκ πχνμ πάκς απυ έκα ηζβηθίδςια ιε φρμξ ιεβαθφηενμ απυ αοηυ εκυξ ακενχπμο . Ο Colin Rowe πενζβνάθεζ ιζα ηέημζα μνβάκςζδ ημο ανπζηεηημκζημφ πχνμο ςξ ‘εζημκζηή δζαθάκεζα’ : Ζ εζημκζηή δζαθάκεζα βεκκζέηαζ εηεί, υπμο, ιέζα ζηδκ ανπζηεηημκζηή, οπάνπμοκ δφμ ιένδ ζηα μπμία ιπμνμφιε κα ζοκδέζμοιε δφμ ή πενζζζυηενα κμήιαηα ή ζοζηήιαηα ακαθμνάξ. Αοηή δ ζοζπέηζζδ δεκ είκαζ πμηέ μνζζιέκδ , αθθά παναιέκεζ αζαθήξ ηαζ είιαζηε εθεφεενμζ κα ηδκ πνμζδχζμοιε ζε έκα ή ζε άθθμκ πχνμ ή ζε έκα ιένμξ πχνμο ( γχκδ ιεηάααζδξ) Έηζζ ηαζ εδχ, υθα ηα ιένδ ημο Hôtel Tassel οθίζηακηαζ εκςιέκα: δ πνήζδ ηαενεθηχκ, πμθθαπθαζζάγμκηαξ ηζξ επζθάκεζεξ ιέζς ηδξ ακηακάηθαζδξ, δ έιθαζδ ζηδ ζηάθα ιε ημ θςξ πμο ηδκ πενζαάθθεζ, μ νεοζηυξ πχνμξ πμο ζαήκεζ ηδκ ηαηάηιδζδ ηςκ υβηςκ ζοκηεθμφκ ζηδκ αίζεδζδ αοηή. Σμ Hôtel Tassel απμηεθεί ζηδκ μοζία έκα ιένμξ, υπμο υθα πανέπμκηαζ ζημκ πχνμ ηδξ οπμδμπήξ. Μδ μναηυξ απυ ημ ελςηενζηυ , πίζς απυ ιζα υρδ αοζηδνή, δδιζμονβεί έηπθδλδ ζημκ επζζηέπηδ ηαεχξ αοηυξ εζζπςνεί ζημ εζςηενζηυ ημο ηηδνίμο. Οζ άλμκεξ ζοιαάθθμοκ ζηδ ζφκεεζδ ημο ηηζνίμο ςξ δζεοεεκηήνζεξ βναιιέξ ηυζμ ηδξ ηάημρδξ υζμ ηαζ ηδξ υθδξ ανπζηεηημκζηήξ ζφκεεζδξ. Δίκαζ μ δζαιήηδξ ηφνζμξ άλμκαξ ιέζς ημο μπμίμο οθμπμζείηαζ μ ανπζηεηημκζηυξ πενίπαημξ ημο ένβμο, ζημκ μπμίμ ιείγμκμξ ηαζ εθάζζμκμξ ζδιαζίαξ πχνμζ δζαδέπμκηαζ μ έκαξ ημκ άθθμκ, ηαζ πμο απμηαθφπηεζ ηδκ δζαιήηδ ημιή ημο ηηζνίμο. ΢ηδ ζφκεεζδ ιεηέπεζ εηηυξ απυ ημκ δζαιήηδ άλμκα, μ εβηάνζζμξ άλμκαξ, ηαεχξ ηαζ άλμκεξ δζαβχκζμζ μζ μπμίμζ ηέικμκηαζ ζημ ηέκηνμ ηδξ. Με ημ πέναζια ηδξ πυνηαξ εζζυδμο ανζζηυιαζηε ζηδκ μοζία ιπνμξ ζε έκακ ηθεζζηυ μηηαβςκζηυ πνμεάθαιμ, ακάιεζα ζε δομ ημίπμοξ. H ζφκεεζδ ζπάεζ ζημκ εβηάνζζμ άλμκα πμο πνμηείκεζ ζηα δελζά ηδ ζηάθα ηαζ ζηα ανζζηενά ηδκ εζημκζηή πνμμπηζηή ημο εενιμηδπίμο ημο μπμίμο μ ευθμξ επακαθαιαάκεηαζ ζημ άπεζνμ ιέζς ημο ηαενέθηδ πμο ηαθφπηεζ ημκ βεζημκζηυ ημίπμ. Ο ανπζηεηημκζηυξ πενίπαημξ πναβιαημπμζείηαζ απυ ηδκ εκαθθαβή ημο ηθεζζημφ ηαζ ημο ακμζπημφ, ημο ζημηεζκμφ ηαζ ημο θςηεζκμφ, ημο αάεμοξ, ηςκ εκαθθαβχκ δζεφνοκζδξ ηαζ ακηακαηθάζεςκ ηαζ μθμηθδνχκεηαζ ιε ηδκ εκαηέκζζδ εκυξ πθαζιαηζημφ ημπίμο. Όηακ ανεεμφιε ζημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο , ημ πνςιαηζζηυ οαθμβνάθδια ημο ηαπκζζηδνίμο επζιδηφκεζ μπηζηά ημ ιμηίαμ ηδξ δζπθήξ πυνηαξ ημ ζζμβείμο ; ημ ηεκηνζηυ ηδξ

Δζηυκα 64 : μζ άλμκεξ ζημ Hôtel Tassel ζοιαάθθμοκ ζηδ ζφκεεζδ ημο ηηδνίμο ςξ δζεοεεκηήνζεξ βναιιέξ ηυζμ ηδξ ηάημρδξ υζμ ηαζ υθδξ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ζφκεεζδξ.

πθαίζζμ ιεηαηνέπεηαζ ζε έκα ημνιυ δέκδνμο ημο μπμίμο ημ θφθθςια είκαζ ζπεδζαζιέκμ ζηα αζηνυ ημο ηαπκζζηδνίμο. ΢ηζαβναθδιέκεξ ζζθμοέηεξ απυ ηα ιεηαθθζηά ζημζπεία ημο αζηνυ, μζ ημθυκεξ είκαζ πανμφζεξ ζημ εζςηενζηυ : μζ θεπηέξ βναιιέξ ειθακίγμκηαζ ζημ αθέιια ιαξ απαηδθά, ςξ ιένμξ ηδξ ζζδδνμηαηαζηεοήξ. Υάνδ ζηδ ιαβεία ηςκ αζηνυ δ θακηαζία ιπμνεί κα πενζπθακδεεί. Σμ επίπεδμ ημο πθαηφζηαθμο ημο ηονίςξ μνυθμο είκαζ έκαξ ηυπμξ ζδιακηζηυξ ζηδκ ζζημνία ηδξ ανπζηεηημκζηήξ ημο Horta. Σμ ανααμφνβδια λεδζπθχκεηαζ ιε ιζα απανάιζθθδ γςκηάκζα εκχ δ νάιπα ηδξ ζηάθαξ εηθνάγεζ έκακ δοκαιζζιυ πμο λακαανίζημοιε ζηζξ νεοζηέξ βναιιέξ ηαζ ηα πνχιαηα ηδξ ημζπμβναθίαξ, ζηζξ απμθήλεζξ ηςκ οπμζηδθςιάηςκ, ζηα δμηάνζα ηδξ μνμθήξ ηαζ ηα ιςζασηά. Με ηδκ παναηήνδζδ ηδξ ηάημρδξ δζαθαίκεηαζ δ ζπέζδ ηδξ ιε ηδ ζοκεεηζηή πανάδμζδ ηδξ Ecole des Beaux-Arts. 32 ‘ Ζ ηνπνζέηεζε αμόλσλ επηηξέπεη ηελ αλάπηπμε ηεο κνξθήο : ε εθαξκνγή ελόο δηακήθνπο άμνλα θαη ελόο εγθάξζηνπ επηηξέπεη ηελ νξγάλσζε ηεο ζύλζεζεο θαη ηνπ θαηακεξηζκνύ πνπ ηελ δηέπνπλ. Δίλαη θαηά ην κήθνο ηνπ θπξίνπ άμνλα ή αιιηώο άμνλα ηζνξξνπίαο πνπ πινπνηείηαη ν πεξίπαηνο ηνπ έξγνπ, απηόο ν πεξίπαηνο ζηνλ νπνίν θύξηνη θαη δεπηεξεύνληεο ρώξνη δηαδέρνληαη ν έλαο ηνλ άιινλ, θαη πνπ απνθαιύπηεη κε έλα ηξόπν ζπγθεθξηκέλν ηελ δηακήθε ηνκή ηνπ θηηξίνπ (…) Τν έξγν δύλαηαη λα γίλεη πην ζύλζεην, αλ ελαιιάζζνπκε κηα ηνλ δηακήθε θαη κηα ηνλ εγθάξζην άμνλά ηνπ, αθόκε θαη κε ηνπο δηαγώληνπο άμνλέο ηνπ, νη νπνίνη ζα ηέκλνληαη ζην θέληξν ηεο ζύλζεζεο.’ 33 Αοηή δ επζζήιακζδ ημο Henri Bresler επακαθαιαάκμκηαξ ημκ Albert Ferran, εθανιυγεηαζ ηαζ ζημ Hotel Tassel: Οζ ζηαονμεζδείξ άλμκεξ ηδξ ηάημρδξ ηαηαζηεοάγμοκ ημοξ ηνεζξ ηφνζμοξ πχνμοξ ημο ηηζνίμο, ιέζς ιζαξ εκαθθαβήξ αάεμοξ, μπηζηχκ δζεονφκζεςκ ηαζ ηδκ ακαίνεζή ημοξ. Ζ επακάθδρδ ηδξ αημθμοείαξ ηςκ πχνςκ ααζζζιέκεξ ζηδκ δζαζηαφνςζδ μνεμβςκίςκ αλυκςκ είκαζ παναηηδνζζηζηή ηδξ Beaux-Arts βναθήξ, ηαζ εδχ

32 33

F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο, ζ.21

Albert Ferran, Philosophie de la Composition, Paris, Vincent, Fréal & Cie, 1955 – cité par Henri Bresler, ‘Dessiner l’architecture. Point de vue Beaux-Arts et changement de point de vue’ ζην Images et imaginaires d’architecture, Paris, Centre G.Pompidou, 1984, ζ.33-37

Δζηυκα 65 : Δίκαζ μ δζαιήηδξ ηφνζμξ άλμκαξ ιέζς ημο μπμίμο οθμπμζείηαζ μ ανπζηεηημκζηυξ πενίπαημξ ημο Hôtel Tassel, ζημκ μπμίμ πχνμζ δζαδέπμκηαζ μ έκαξ ημκ άθθμκ, ηαζ πμο απμηαθφπηεζ ηδκ δζαιήηδ ημιή ημο ηηζνίμο. ΢ηδ ζφκεεζδ ιεηέπεζ εηηυξ απυ ημκ ηφνζμ δζαιήηδ ηαζ εβηάνζζμ άλμκα, ηαζ δεοηενεφμκηεξ εβηάνζζμζ.

πναβιαημπμζείηαζ ιε ηδκ εκαθθαβή ημο ηθεζζημφ ηαζ ημο ακμζπημφ , ημο ζημηεζκμφ ηαζ ημο θςηεζκμφ, ημο θεοημφ ηαζ ημο πνςιαηζζημφ, πμο ζοκμδεφεηαζ ιε ιζα δζααάειζζδ επζπέδςκ ηαζ ηθζιάηςζδ μπηζηχκ ρεοδαζζεήζεςκ. Οζ δεοηενεφμκηεξ πχνμζ είκαζ ηαηαζηεοαζιέκμζ επί ηςκ δζαβςκίςκ αλυκςκ, πνμζθένμκηαξ δζαβχκζεξ θοβέξ, εκχ δ δμιή ηςκ ηφνζςκ πχνςκ είκαζ μνεμβςκζηή. Ζ δζαδνμιή - πμνεία μθμηθδνχκεηαζ ιε ηδκ εκαηέκζζδ εκυξ ηεπκδημφ ημπίμο : δ πακμναιζηή εέα ηςκ ακμζβιάηςκ ημο ζαθμκζμφ πνμξ ημκ ηήπμ ηδξ πίζς υρδξ ( ιδ πνμζαάζζιμ απυ αοηυκ ημκ υνμθμ) ΢ηδκ πμνεία ηςκ δζαδμπζηχκ εεάζεςκ μ εζςηενζηυξ δζάημζιμξ οθίζηακηαζ ςξ πενζημπέξ : ζακ ιζα αημθμοεία ζηαεενχκ εζηυκςκ, ζπεδζαζιέκα ιε ηδ ζεζνά ημ έκα ιεηά ημ άθθμ αθθά πςνίξ κα ανίζημκηαζ ζοκέπεζα ζε αθθδθμοπία. Μέζς ηδξ πνήζδξ ηδξ ιμνθήξ ζε θυκημ, μ Horta ιεηαηνέπεζ αηυιδ ηαζ ηδκ μνμθή ηαζ ημ δάπεδμ ζε ζημζπεία πμο ημ αθέιια δζαπενκά, δζεονφκμκηαξ ημκ πχνμ ιέζς ηδξ εζημκζηήξ αοηήξ δζαθάκεζαξ. ΢ημ ζζυβεζμ μ Horta πεζνίγεηαζ ηδκ ακηίεεζδ ακάιεζα ζημοξ πχνμοξ ζακ ζηδκμβναθζηυ ιέζμ ; ζηδκ ζηάθα εηπθδζζυιεεα υηακ ανίζημοιε ζηδκ ακχηενδ ααειίδα ηδξ ημ βθοπηυ ημο. Σμ υθμκ μθμηθδνχκεηαζ ιέζς εκυξ αζηνυ, βειίγεζ ιε θςξ απυ ηα ακμίβιαηα ηδξ ζένναξ ημ πέναζια – βέθονα πμο εκχκεζ ηαζ ζηα ηνία επίπεδα , ηα λέπςνα ζχιαηα ημο ηηζνίμο. Καηαθήβμκηαξ, ιέζς ημο ενζάιαμο ηδξ ρεοδαίζεδζδξ, μ παναηδνδηήξ εζζένπεηαζ ζηδ δίκδ εκυξ πχνμο, ιέζα ζε έκα παζπκίδζ ηαηαδουιεκςκ εεάζεςκ, πθάβζςκ πνμμπηζηχκ, ακηακαηθάζεςκ ιέζς ηςκ ηαενεθηχκ ζε ζοκδοαζιυ ιε ηδ βμδηεία ημο ηεπκδημφ ηαζ ημο θοζζημφ θςηυξ. Ο ηαηαηενιαηζζιυξ ηςκ υβηςκ ηαζ δ εηδήθςζδ ηδξ δμιήξ βίκεηαζ πςνίξ κα ακηζθαιαακυιαζηε ηδκ ακηίθαζδ ιε ηδκ νεοζηυηδηα ηςκ πνμμπηζηχκ ή ημο θςηυξ πμο ηζξ δζαπενκά. Δδχ ααζζθεφεζ δ ρεοδαίζεδζδ : υπςξ δ επζιμκή ηδξ πνςιαηζζηήξ ανιμκίαξ ηαζ ηςκ ηαιποθχκ , μ πεζνζζιυξ ημο πχνμο δδιζμονβεί ιζα εζημκζηή εκυηδηα ηδξ αηιυζθαζναξ, ηαζ, ηαηανβχκηαξ ηδκ ακαθοηζηή βθχζζα πμο είπε ηθδνμκμιήζεζ απυ ηζξ πνμδβμφιεκεξ βεκζέξ, μ Horta εηθνάγεζ ημκ θονζζιυ ιέζς ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ ημο πχνμο ηαζ ηδξ βμδηείαξ ηδξ ιμνθήξ.

Δζηυκα 66 : ΢ηδ ζφκεεζδ ημο Hôtel Tassel ιεηέπμοκ ηαζ άλμκεξ δζαβχκζμζ. Οζ δεοηενεφμκηεξ πχνμζ είκαζ ηαηαζηεοαζιέκμζ επί αοηχκ, πνμζθένμκηαξ δζαβχκζεξ θοβέξ.

Β.1.6. Φσο Μέζα ζε αοηυκ ημκ ηεπκδηυ πχνμ πμο θμφγεηαζ απυ έκακ ηαηηυ θςηζζιυ –ημκ ήπζμ ηαζ πςνίξ ακηζεέζεζξ ήθζμ ημο Βεθβίμο – ανζζηυιαζηε ζηδκ πναβιαηζηυηδηα ιαηνζά απυ ημκ ελςηενζηυ ηυζιμ : δεκ αθέπμοιε μφηε ηδκ εκαθθαβή ημο ήθζμο ηαζ ηςκ ζοκκέθςκ. Σμ θςξ εζζάβεηαζ ζηδκ ηανδζά ημο ζπζηζμφ πάνδ ζε δφμ θεββίηεξ ημπμεεηδιέκμοξ ζε δφμ παναηείιεκμοξ ημίπμοξ, μ έκαξ πάκς απυ ημ εενιμηήπζμ, μ άθθμξ πάκς απυ ημ ηθζιαημζηάζζμ , δζάηαλδ δ μπμία επζαάθθεζ ηδκ φπανλδ δφμ ζςιάηςκ ηηζνίμο ζοκδεδειέκςκ ιε πενάζιαηα ζε ηάεε υνμθμ. ΢ημ ζζυβεζμ, ανίζηεηαζ έκα αεζηζάνζμ ηαζ έκα δςιάηζμ οπμδμπήξ ηα μπμία θςηίγμκηαζ ιέζς εκυξ ιζηνμφ ακμίβιαημξ ημ ηαεέκα. Ο διζχνμθμξ, ημ ηαπκζζηήνζμ, είκαζ ηνζβονζζιέκμξ απυ αζηνυ χζηε κα θαίκεηαζ ιεβαθφηενμξ απυ υηζ είκαζ ζηδκ πναβιαηζηυηδηα. Ζ ζηάθα ημο Hôtel Tassel ιε ημ θςξ πμο ένπεηαζ απυ πάκς, είκαζ έκαξ ηυπμξ ηίκδζδξ αθθά ηαζ ζηάζδξ, ακάπαοζδξ, πενζπθάκδζδξ ; μ επζζηέπηδξ γεζ ζημκ δζηυ ηδξ πςνμπνυκμ ιέζα ζηδ δζαδμπή ηδξ διέναξ ηαζ ηδξ κφπηαξ. Ζ ζφκεεζδ ημο Horta απμηεθεί έηααζδ ηδξ πνυεεζδξ θςηζζιμφ ιζαξ αημθμοείαξ πχνςκ απυ θεββίηεξ εονζζηυιεκμοξ ζημ ηέκηνμ ημο ηηζνίμο. Αοημί επζηνέπμοκ ημκ θςηζζιυ αθθά ηαζ ημκ αενζζιυ ημο ηάεε μνυθμο. Σμ θςξ δζεζζδφεζ ιέπνζ ηα άηνα ημο εζςηενζημφ πάνδ ζηδ πνήζδ ηςκ οθζηχκ ημο αενκζηςιέκμο λφθμο ηαζ ηςκ εθοαθςιέκςκ ημφαθςκ ηαζ δζαπέεηαζ ζημοξ πχνμοξ πμο πενζηνζβονίγμοκ ηζξ πδβέξ θςηυξ ιέζς ηςκ οαθμβναθδιάηςκ ηαζ ηςκ βοαθζχκ ζηα εζςηενζηά πςνίζιαηα. Σμ πθδιιονζζιέκμ ιε θςξ ηέκηνμ ηδξ ηαημζηίαξ δδιζμονβεί ιζα αίζεδζδ ελςηενζημφ πχνμο ιε ημ ηεπκδηυ θςξ (δθεηηνζηυ) κα δζαδναιαηίγεζ επίζδξ ζδιακηζηυ νυθμ.

Δζηυκα 67 : ημ θςξ εζζάβεηαζ ζηδκ ηανδζά ημο Hôtel Tassel απυ ημοξ οαθμζηεπείξ πχνμοξ ημο ηθζιαημζηαζίμο ηαζ ημο εενιμηδπίμο.

Δζηυκα 68 : ιέζς ηςκ οαθμζηεπχκ πχνςκ ημο ηθζιαημζηαζίμο ηαζ ηδξ ζηάθαξ ημ θςξ εζζένπεηαζ ζηδκ ηανδζά ημο Hôtel Tassel , απυ υπμο ηαζ δζαπέεηαζ ζε ηάεε ημο άηνδ. Οζ θεββίηεξ επζηνέπμοκ ημκ θςηζζιυ ηαζ ημκ αενζζιυ ηάεε μνυθμο ; ημ ηηήνζμ είκαζ δζαιπενέξ. Σμ θςξ δζεζζδφεζ ζημ εζςηενζηυ πάνδ ηαζ ζηα οθζηά ημο αενκζηςιέκμο λφθμο ηαζ ημο εθοαθςιέκμο ημφαθμο πμο μ Horta πνδζζιμπμζεί.

Β.2. Hôtel van Eetvelde

Δζηυκα 69 : ημπμβναθζηυ ζπέδζμ, δ ηαημζηία van Eetvelde, ζηα ακαημθζηά ημο ηέκηνμο ηδξ πυθδξ ηςκ Βνολεθθχκ, ακάιεζα ζηδκ πθαηεία Marie-Louise ηαζ ηδκ πθαηεία Ambiorix.

Square Marie-Louise

Avenue Palmerston

Δζηυκα 70 : εζηυκα απυ δμνοθυνμ. Ζ μζηία van Eetvelde ζε μζημδμιζηυ ηεηνάβςκμ ηςκ Βνολεθθχκ.

Β.2.1. Γεληθά To Hôtel Van Eetvelde ανίζηεηαζ ζηδκ θεςθυνμ Palmerston 4 ζηζξ Βνολέθθεξ. ΢πεδζάζηδηε ημ 1895 απυ ημκ Victor Horta, βζα ημκ Edmond van Eetvelde ( 1853 – 1925 ), δζπθςιάηδ, βεκζηυ βναιιαηέα ημο ηνάημοξ ημο Κμκβηυ ηαζ ιεηέπεζηα (1897) αανυκμ. Σμ 1920, ιεηά ημ εάκαημ ηδξ ζογφβμο ημο van Eetvelde δ ηαημζηία πςθείηαζ πμθθέξ θμνέξ ιέπνζ ημ 1965 πμο ηαηαθήβεζ έςξ ζήιενα κα ακήηεζ ζηδκ Οιμζπμκδία ηδξ Βζμιδπακίαξ ημο Γηαγζμφ(Figaz). ΢ηα Απμικδιμκεφιαηά ημο μ Horta ακαηαθεί πςξ μ Van Eetvelde ήεεθε ‘ έλα ζπίηη, όπσο όινη νη άλζξσπνη’ πανυθμ πμο ζηδκ ηαεδιενζκυηδηά ημο οπμδεπυηακ πμθθμφξ επζζηέπηεξ. Σμ ζαθυκζ ηαζ δ ηναπεγανία εα έπνεπε κα είκαζ υζμ ημ δοκαηυκ πζμ ιεβάθα. Ο Horta ημο πανμοζίαζε ηα πζμ ημθιδνά ζπέδζα πμο είπε ηάκεζ ςξ ηυηε. 34

Victor Horta, Mémoires, ζ. 77-78

Δζηυκα 71 : ΢πέδζμ ηςκ ημζκμηήηςκ ηςκ Βνολεθθχκ. Ζ μζηία van Eetvelde ανίζηεηαζ ζηα ακαημθζηά ημο ηέκηνμο ηδξ πυθδξ

Σμ μζηυπεδμ – ημο μπμίμο ηαζ εδχ ημ πθάημξ είκαζ ανηεηά ιζηνυ (πενί ηα εκκέα ιέηνα) είκαζ πςνζζιέκμ ζε πέκηε ιένδ ζπεδυκ ίζα, έκα βζα ημκ πίζς ηήπμ, έκα βζα ηδκ οπδνεζία ηαζ ηδκ ζηάθα, έκα βζα ημκ μηηαβςκζηυ πχνμ οπμδμπήξ – εενιμηήπζμ , έκα βζα ηδκ ηναπεγανία ηαζ έκα βζα ημ ζαθυκζ ( ηα δφμ ηεθεοηαία ιένδ δζαπςνίγμκηαζ ιέζς ημο εενιμηδπίμο). Ζ ζφκεεζδ είκαζ μνεμθμβζηή, ιε ζημζπεία ζοιιεηνίαξ, ηαζ μζ πχνμζ ιπμνμφκ κα ακμζπημφκ ζημ ιέβζζημ ιε ημ θςξ κα δζεζζδφεζ άπθεηα ; ςζηυζμ δ ηανδζά ηδξ ηαημζηίαξ – ημ εενιμηήπζμ ηαθοιιέκμ απυ έκακ ευθμ - είκαζ ηνοιιέκδ, ηαζ δ δζαδνμιή βζα κα θηάζεζ ηακείξ ζηδκ αίεμοζα θαβδημφ επεηηείκεηαζ ζημπίιςξ ηαεχξ πνέπεζ κα πενάζεζ βφνς απυ ημ μηηάβςκμ ημο εενιμηδπίμο ημο μπμίμο ημ έδαθμξ είκαζ πζμ ηάης ζε ζπέζδ ιε ημ ζαθυκζ ηαζ ηναπεγανία. Ζ ηαημζηία εκηείκεζ ηδκ οπμδμπή, δεκ παφεζ υιςξ κα είκαζ ζημ εζςηενζηυ ηδξ ειπμηζζιέκδ ιε ιοζηήνζμ, ζδακζηή αηιυζθαζνα βζα ηδ γςή εκυξ δζπθςιάηδ. Ο Horta ακαθένεζ ζηα Απμικδιμκεφιαηά ημο ηδκ εοπανίζηδζδ ιε ηδκ μπμία μ Van Eetvelde παναημθμοεμφζε ηδκ ελέθζλδ ηδξ ηαηαζηεοήξ, ηαεχξ ηαζ ηζξ επζθοθάλεζξ ηδξ ζογφβμο ημο δ μπμία εεςνμφζε πςξ ‘ ν κνληεξληζκόο ήηαλ ιαηθόο’. Ζ ειθακήξ ιεηαθθζηή ηαηαζηεοή ηδκ δοζανεζημφζε υπςξ ηαζ ημ βεβμκυξ πςξ ηαηά ηδκ ίδζα πνμκζηή πενίμδμ μ ανπζηέηημκαξ πμο ζπεδίαγε ηδκ ηαημζηία ηδξ έπηζγε ημ Maison du Peuple βζα ημ Βεθβζηυ Δνβαηζηυ Κυιια. 35

Δζηυκα 72 : δ υρδ ημο Hôtel Van Eetvelde , ανπ. Vitor Horta, 1895, Βνολέθθεξ

Victor Horta ou la passion de l'architecture, Françoise Aubry, Christine Bastin et Jaques Evrard, Editeur Ludion, ζ.62

Β.2.2. Όςε Σμ 1899, μ Horta επεηηείκεζ ηδκ ηαημζηία πνμξ ηδ βςκία ηδξ θεςθυνμο, ζημκ ανζειυ 2, ιε ημ βναθείμ ημο κέμο ηηδνίμο κα επζημζκςκεί ιε ημ εενιμηήπζμ ηδξ ηαημζηίαξ. ΢ημ κέμ ηηίνζμ αηυιδ, ζπεδζάγεζ ιζα ηαημζηία πνμξ εκμζηίαζδ. Σμ 1901 μ Horta πνμζεέηεζ έκα επζπθέμκ ζοιπθδνςιαηζηυ ηηήνζμ απυ ηδκ άθθδ πθεονά ημο Ζôtel van Eetvelde , ζημ ιζζυ ημο δζπθακμφ μζημπέδμο ημ μπμίμ απμηηήεδηε απυ ημκ πεθάηδ ημο, ημ μπμίμ απεοεφκεηαζ ζηδκ επαββεθιαηζηή γςή ημο van Eetvelde. H αζμιδπακζηήξ αζζεδηζηήξ υρδ ημο Ζôtel van Eetvelde δ μπμία ζοκεέηεηαζ απυ ειθακέξ ζίδδνμ ηαζ βοαθί, ένπεηαζ ζε ακηίεεζδ ιε ηα δφμ πθεονζηά ιεηαβεκέζηενα ηηήνζα. Ζ πνυζμρδ απμηεθείηαζ απυ ηέζζενα επίπεδα, ιε ημ ιεβάθμ ηθεζζηυ ιπαθηυκζ απυ παθφαδζκμοξ δμημφξ κα ηονζανπεί ζηδ ζφκεεζδ. Ο πνυαμθμξ αοηυξ ειπενζέπεζ δφμ επίπεδα ηαζ μνίγεηαζ απυ πέκηε ηαηαηυνοθεξ γχκεξ, ζοιιεηνζηά δζαδμπζηχκ ιεβεεχκ, ιε ηδκ ηεκηνζηή ηαζ ηζξ πθεονζηέξ κα είκαζ ιεβαθφηενεξ .Σμ ακχηαημ επίπεδμ ηδξ πνμελμπήξ αοηήξ ηεθεζχκεζ ςξ ηζβηθίδςια ημο ζηδεαίμο ηδξ αενάκηαξ ημο ηεθεοηαίμο επζπέδμο. Σα ακμίβιαηα ζημ πνχημ ηδξ επίπεδμ είκαζ ημλςηά, ζημ δεφηενμ μνεμβςκζηά. Ζ υθδ ζφκεεζδ μνίγεηαζ απυ ημ ηεκηνζηυ μνεμβχκζμ ηδξ πνμελμπήξ: ηνεζξ μνζγυκηζεξ γχκεξ απυ πθήνδ – ιε ηδκ ιεζαία κα είκαζ ιεβαθφηενδ – ηαζ δφμ μνζγυκηζεξ γχκεξ απυ ηεκά. Δδχ δ εφνα εζζυδμο ανίζηεηαζ ημπμεεηδιέκδ πθεονζηά ημο ηφνζμο άλμκα πμο δζαπενκά ηδκ υρδ ; μ ηεθεοηαίμξ , πενκά απυ ημ ηέκηνμ ημο ακμίβιαημξ ζηα ανζζηενά ηδξ εζζυδμο, βζα κα ηαηαθήλεζ ιέζς ημο ηέκηνμο ηςκ ακμζβιάηςκ ηδξ πνμελμπήξ, ζημ πθήνεξ ακάιεζα ζηα δφμ ακμίβιαηα ημο ηεθεοηαίμο επζπέδμο. ΢ημ ζζυβεζμ, έκα ζηεκυιαηνμ πανάεονμ θςηίγεζ ημ αεζηζάνζμ ηαζ δζαδμπζηά απυ ανζζηενά ημο ημπμεεηείηαζ δ πυνηα εζζυδμο ; ημ ιπάκζμ θςηίγεηαζ απυ έκα ιζηνυ πανάεονμ ιε οαθμβνάθδια ζηα ανζζηενά ηδξ εζζυδμο εκχ έκα ιεβαθφηενμ θςηίγεζ ηδκ αίεμοζα οπμδμπήξ ηαζ ακαιμκήξ. Όζμκ

Δζηυκα 73 : Σμ Hôtel Van Eetvelde ζήιενα, ηαζ ημ ιεηαβεκέζηενμ πθεονζηυ ηηήνζμ (1901) ημ μπμίμ πνμμνζγυηακ βζα ηδ ζηέβαζδ ηδξ επαββεθιαηζηήξ γςήξ ημο Edmond van Eetvelde. ( θςη. Μ.Απμζηυθμο)

αθμνά ηα ακμίβιαηα ημο ένηεν, απυ ημ πνχημ επίπεδμ εζζένπεηαζ θςξ ζημ ηαεζζηζηυ ηαζ απυ ημ δεφηενμ ζημ βναθείμ ημο van Eetvelde. Γίκεηαζ ειθακήξ, ηέθμξ, δ ζηαδζαηή ιείςζδ ημο φρμοξ ηςκ μνυθςκ, απυ ημ πνχημ επίπεδμ ηδξ πνμελμπήξ ημο ηθεζζημφ ιπαθημκζμφ, ιε ηα ρδθυηενα ακμίβιαηα, έςξ ημ ηεθεοηαίμ επίπεδμ ηδξ ηαημζηίαξ.

Δζηυκα 74 : δ εφνα εζζυδμο ζημ Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ. ( θςη. Μ.Απμζηυθμο)

Δζηυκα 75 : θεπημιένεζα ηδξ υρδξ ημο Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ ηιήια ημο ελέπμκημξ ηθεζζημφ ιπαθημκζμφ ζημκ ηονίςξ υνμθμ. Παναηδνμφιε ηδ πνήζδ ειθακμφξ ζζδήνμο ζηδκ ηαηαζηεοή. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

Δζηυκα 76 : θεπημιένεζα ηδξ υρδξ ημο Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ Πανάεονμ ιε οαθμβνάθδια ζημ ζζυβεζμ. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

Δζηυκα 77 : θεπημιένεζα ηδξ υρδξ, Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ. Ζ απυθδλδ ημο ένηεν είκαζ ημ ιπαθηυκζ ημο ηνίημο μνυθμο. Καζ εδχ ηαείζηαηαζ ειθακήξ δ ηαζκμημιία ημο Horta υζμκ αθμνά ζηα οθζηά πμο πνδζζιμπμζεί, ημ ιέηαθθμ ηαζ ημ βοαθί.

Β.2.3. Οξγάλσζε ηνπ ρώξνπ Ζ ζφκεεζδ ημο Hôtel Van Eetvelde ιπμνεί κα πανμιμζαζηεί ιε αοηή ημο Βαζζθζημφ Θενιμηδπίμο (Serres Royales, Laeken, Βέθβζμ, 1874-1876) ημο Αlphonse Balat. Ζ ηεκηνζηή ζδέα ηδξ πςνζηήξ ζφκεεζδξ ημο Horta απμηεθείηαζ απυ έκακ πχνμ ζοβηέκηνςζδξ μηηαβςκζηήξ ιμνθήξ ηαθοιιέκμ ιε ευθμ. ΢ημ ζπέδζμ ημο 1895 δ θεζημονβία ημο πχνμο αοημφ μνίγεηαζ ιε ηδκ θέλδ serre. Όπςξ ηαζ ζημ ααζζθζηυ εενιμηήπζμ, δ γχκδ ηδξ ζηάζδξ ημπμεεηείηαζ ζημ ηέκηνμ ηδξ ηάημρδξ, εκχ μ πχνμξ ηδξ ηίκδζδξ ακαπηφζζεηαζ ζηδκ πενζθενεζαηή γχκδ. Απυ ημ ζζυβεζμ ζημκ υνμθμ, δ πενζθενεζαηή αοηή γχκδ απμηαθφπηεζ ηαζ ανενχκεηαζ επίζδξ ιε ημοξ άθθμοξ πχνμοξ : ημκ πχνμ ηδξ ιεηάααζδξ πνμξ ηδκ ηναπεγανία δίπθα ζημκ ηήπμ, δ μπμία πνμδβείηαζ ηδξ ζηάθαξ πμο μδδβεί ζημκ υνμθμ υπμο ανίζηεηαζ ημ ζδζςηζηυ δζαιένζζια ηαζ ηδξ ζηάθαξ οπδνεζίαξ. Απυ ηδκ άθθδ πθεονά, δ πενζιεηνζηή γχκδ θεζημονβεί ςξ ζφκδεζιμξ ιε ημκ πχνμ οπμδμπήξ ηαζ ημκ δνυιμ. Σμ δοκαιζηυ (ηίκδζδ) ηαζ ημ ζηαηζηυ (ζηάζδ), δφμ έκκμζεξ ακηζθαηζηέξ, εηθνάγμκηαζ ηαοηυπνμκα ζημκ ίδζμ πςνζηυ ηαιαά. Σμ κυδια ημο ηεκηνζημφ πχνμο ζηάζδξ δεκ είκαζ άθθμξ απυ ημ κα πνμζηαθεί ημκ επζζηέπηδ ζημ κα ζηναθεί βφνς απυ αοηυκ ; μ ηεκηνζηυξ πχνμξ είκαζ ζακ αβηαθζά, ημ ιυκμ ιένμξ πμο ιπμνμφιε κα ακηζθδθεμφιε ημκ πχνμ ςξ ζδιείμ ακάπαοζδξ ηάης απυ ημ άκμζβια ημο ευθμο. Μπμνμφιε κα πενζβνάρμοιε υθμ ημκ μηηαβςκζηυ πχνμ ςξ ηεκηνμιυθμ, ηαεχξ ειπενζέπεζ ζημκ πονήκα ημο ημκ ηυπμ πμο ηείκεζ ζηδκ ακάπαοζδ, ηδκ εέαζδ, ηδκ πενζζοθθμβή. Ζ γχκδ ηδξ ηίκδζδξ ελμοδεηενχκεζ ηδκ ηεκηνμιυθμ δνάζδ ηαζ ηαηέπεζ έκακ παναηηήνα θοβυηεκηνμ . Δίκαζ δφζημθμ κα ακηζθδθεείξ ημ ηέκηνμ : Αοηέξ μζ δφμ ηαηαζηάζεζξ πχνμο δζαπςνίγμκηαζ δ ιζα απυ ηδκ άθθδ υπζ ιε ιζα ζζπονή ηζμκμζημζπία υπςξ ζημ ααζζθζηυ εενιμηήπζμ , αθθά ιε έκακ θεπηυ ιεηαθθζηυ ζηεθεηυ πμο ζηδνίγεζ ημκ Δζηυκα 78, 79 : Ζ ιεηαθθζηή ηαηαζηεοή ημο εενιμηδπίμο ζημ Βαζζθζηυ Θενιμηήπζμ ημο A.Balat, Laeken, Βέθβζμ, 18741876 Δζηυκα 80 : θεπημιένεζα ηαηαζηεοήξ απυ ζίδδνμ, Βαζζθζηυ Θενιμηήπζμ, Laeken . ( A. Vierendeel, La construction architecturale en fonte, fer et acier, Πανίζζ – Βνολέθθεξ, 1897 – 1902)

βοάθζκμ ευθμ. Σμ μνεμβςκζηυ αλμκζηυ ζφζηδια ηδξ ηάημρδξ ημνοθχκεηαζ ζημοξ πχνμοξ πμο ηείκμοκ ζηδ ζηάζδ ( δ ηεκηνζηή βςκζά ακάπαοζδξ, δ ηναπεγανία, ημ ηαεζζηζηυ), ηαζ ημ δζαβχκζμ ζφζηδια ζημοξ πχνμοξ ηίκδζδξ. Ζ ηίκδζδ ηαζ δ ζηάζδ ημο ακενχπμο εηθνάγμκηαζ εδχ άιεζα. Πνμβναιιαηζηά, ημ Hôtel Van Eetvelde μνίγεηαζ ζηδκ μοζία απυ δφμ υβημοξ, έκακ πνζκ ηαζ έκακ ιεηά ημ εενιμηήπζμ πμο ημοξ ζοκδέεζ. Σνεζξ δζαηνζηέξ μνζγυκηζεξ εκυηδηεξγχκεξ ζοκοπάνπμοκ : μζ πχνμζ ηδξ ημο πνμζςπζημφ ( πθοζηανζυ, ημογίκα ηαζ ιαβεζνείμ ζημ ζζυβεζμ, ηάαεξ- ηεθάνζα, ιπάκζα ηαζ εένιακζδ ζημ οπυβεζμ), μζ πχνμζ ηδξ οπμδμπήξ ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ ηαζ ζαθυκζ, ηναπεγανία ζημκ πνχημ υνμθμ, ηαζ ηέθμξ ημ ζδζςηζηυ δζαιένζζια ηδξ μζημβέκεζαξ ζημκ δεφηενμ ηαζ ηνίημ υνμθμ ( ζαθυκζ, αίεμοζα θαβδημφ, οπκμδςιάηζα, ιπάκζμ, ημοαθέηα, dressing room).

Δζηυκα 81 : δ ζφκεεζδ ημο Hôtel Van Eetvelde απμηεθείηαζ ζηδκ μοζία απυ ηνία ιένδ - ημ εενιμηήπζμ ηαζ ημοξ δφμ εηαηέηςεέκ ημο πχνμοξ.

Δζηυκα 82 (ανζζηενά) : άπμρδ ημο διζεπζπέδμο – εενιμηδπίμο, ζημ εζςηενζηυ ημο Hôtel Van Eetvelde ζηζξ Βνολέθθεξ. Ο μηηαβςκζηυξ αοηυξ πχνμξ ζηδκ ηανδζά ημο ηηδνίμο απμηεθεί ημκ ηφνζμ πχνμ ζηάζδξ, ακάπαοζδξ, πμθθαπθχκ εεάζεςκ. Δζηυκα 83 (πάκς) : δ ιεηαθθζηή ηαηαζηεοή ημο εενιμηδπίμο, Βαζζθζηυ Θενιμηήπζμ ημο A.Balat, Laeken, Βέθβζμ, 1874-1876 Δζηυκα 84 : μ ευθμξ ημο Θενιμηδπίμο ημο A.Balat, Laeken, Βέθβζμ, 1874-1876

1 2 3 4 5 6 4

είζμδμξ ημογίκα ιαβεζνείμ εενιμηήπζμ- ζαθυκζ οπμδμπήξ ‘μζημβεκεζαηυ ζαθυκζ’ ηναπεγανία

ηα πνςηυηοπα ζπέδζα ημο Victor Horta Δζηυκα 85 : δ ηάημρδ ημο ζζμβείμο πνζκ ηδκ ηνμπμπμίδζή ημο ημ 1897. Απυ ηδκ είζμδμ πμο δεκ ανίζηεηαζ ζημ ηέκηνμ ηδξ ζφκεεζδξ, είκαζ αδφκαημ κα ακηζθδθεεί ηακείξ ημ εενιμηήπζμ πμο έπεηαζ ιέζς ηδξ ζηνμθήξ βφνς απυ αοηυ. Δζηυκα 86 : δ ηάημρδ ημο ηονίςξ μνυθμο Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ.

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

βναθείμ ιπάκζμ - ημοαθέηα θεββίηδξ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ ηθζιαημζηάζζμ οπδνεζίαξ οπκμδςιάηζμ οπκμδςιάηζμ δςιάηζμ θεββίηδξ ιπάκζμ – ημοαθέηα οπκμδςιάηζμ οπκμδςιάηζμ

Δζηυκα 87 (ανζζη.) : δ ηάημρδ ημο πνχημο μνυθμο Δζηυκα 88 : δ ηάημρδ ημο δεοηένμο μνυθμο 14 Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ. ΢π. Victor Horta (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

22 22 21

19 20 21 22 23 24 25 26

ηεθάνζ πθοζηανζυ εένιακζδ αενζζιυξ απμεήηεοζδ ηναζζχκ ηαζ ιπφναξ ηάαα θεαδημζηάζζμ ζηένκα

Δζηυκα 89 (ανζζη.) : δ ηάημρδ ημο δχιαημξ 24

Δζηυκα 90 : δ ηάημρδ ημο οπμβείμο Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ. ΢π. Victor Horta (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

Δζηυκα 91 : δζαιήηδξ ημιή ημο Hôtel Van Eetvelde, Βνολέθθεξ. ΢π. Victor Horta

Β.2.4. Γηαδξνκή Γζαζπίγμκηαξ ηδκ εφνα ηδξ εζζυδμο, ιζα πυνηα επί ημο άλμκα μδδβεί ζε ιζα ‘εζεινύζηα έμνδν’36 ζηδκ μπμία πενζθαιαάκμκηαζ μζ αμδεδηζημί πχνμζ ηδξ ηαημζηίαξ( ημογίκα, πθοκηήνζμπθοζηανζυ). ΢ηα ανζζηενά ανίζηεηαζ έκαξ πχνμξ ακαιμκήξ ιε ημ αεζηζάνζμ. Απυ ηδκ είζμδμ, μδδβμφιαζηε ζημ διζεπίπεδμ ημο εενιμηδπίμο ιέζς εκυξ δζαβχκζμο δζαδνυιμο ηαζ ιζαξ ζηάθαξ, εκχ ιζα άθθδ ζηάθα ζηδ ζοκέπεζα μδδβεί ζημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο. Φηάκμκηαξ ζημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο , ζηδκ πθεονά ημο δνυιμο ανίζηεηαζ ημ ηαεζζηζηυ, έκα ζαθυκζ οπμδμπήξ πμο πενζηθείεηαζ απυ βοάθζκεξ πυνηεξ μζ μπμίεξ δφκαηαζ κα ακμζπημφκ. ΢ηεηυιεκμξ ζημκ πχνμ αοηυ, ηάπμζμξ ιπμνεί κα πθακδεεί ιε ημ αθέιια πενκχκηαξ ιέζς ηδξ ζάθαξ οπμδμπήξ ημο εενιμηδπίμο ςξ ηδ θςξ πμο ακαδφεηαζ ιέζα απυ ημ πνςιαηζζηυ αζηνυ ηδξ εφναξ ηδξ ηναπεγανίαξ δ μπμία ανίζηεηαζ απέκακηζ, πθεονζηά ημο ηήπμο. Όηακ δ πυνηα ηδξ ηναπεγανίαξ είκαζ ακμζπηή, ηαείζηαηαζ δοκαηή δ μπηζηή επαθή ηαζ εεχνδζδ ιένμοξ ημο ζζμβείμο, ημο διζεπζπέδμο ημο εενιμηδπίμο ηαζ μθυηθδνμο ημο πνχημο μνυθμο, έςξ ημκ ηήπμ ζημ πίζς ιένμξ ηδξ μζηίαξ. Ο ηάεε πχνμξ ζε αοηυ ημ επίπεδμ ιπμνεί κα απμιμκςεεί ηαζ κα θζθμλεκήζεζ αοηυκμιεξ θεζημονβίεξ ή κα ακμζπηεί ηαζ κα επζημζκςκήζεζ πνμξ ημοξ άθθμοξ. Δδχ ιπμνείξ κα ανίζηεζαζ ιυκμξ ζμο ή ιε υθμοξ ημοξ άθθμοξ. Πνμζεβίγμκηαξ ηδκ ηναπεγανία ανζζηυιαζηε ζε έκακ εκδζάιεζμ πχνμ – πςθ, απυ ημκ μπμίμ ζηα ανζζηενά ιαξ πνμαάθθεζ ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ πμο μδδβεί ζημοξ ζδζςηζημφξ μνυθμοξ ηδξ μζημβέκεζαξ, εκχ ζοιιεηνζηά ζηα δελζά ιαξ ανίζηεηαζ εκυξ απθμφζηενμο φθμοξ ηθζιαημζηάζζμ πνμξ πνήζδ ηδξ οπδνεζίαξ. Καζ μζ δφμ πχνμζ ηαηαηυνοθδξ ηίκδζδξ ζηεβάγμκηαζ ιε βοάθζκδ επζθάκεζα πμο επζηνέπεζ ηδκ πνμμδεοηζηή δζείζδοζδ ηαζ δζάποζδ ημο θςηυξ.

Δζηυκα 92 : ηιήια ζπεδίμο ηάημρδξ ζζμβείμο Ζ είζμδμξ ημο Hôtel Van Eetvelde μδδβεί ζε έκακ δζάδνμιμ απυ ημκ μπμίμ έπμκηαζ μζ αμδεδηζημί πχνμζ ηδξ ηαημζηίαξ. Πανάθθδθα έκαξ δζαβχκζμξ δζάδνμιμξ μδδβεί ζημ διζεπίπεδμ ημο εενιμηδπίμο.

(θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

(ζ. 62 Horta ou la passion de l’architecture)

Σιήιαηα ζπεδίμο ηάημρδξ ζζμβείμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 93 (ανζζηενά) : Ο δζαβχκζμξ δζάδνμιμξ ημο ζζμβείμο ημο Hôtel Van Eetvelde μδδβεί ιέζς ααειίδςκ ζημ διζεπίπεδμ ημο εενιμηδπίμο, ημ μηηαβςκζηυ ζαθυκζ οπμδμπήξ, ηαζ ζηδ ζοκέπεζα, πάθζ ιέζς ααειίδςκ, ζημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο. Δζηυκα 94 (πάκς) : ηίηθμξ ζπεδίμο ημο Horta, ηαζ μζ οπμβναθέξ πμο ζοκμδεφμοκ ηδκ έβηνζζδ ηςκ ζπεδίςκ ‘ Κάημρδ Ηζμβείμο Ηδζμηηδζία ημο ηονίμο E. Van Eetvelde Λεςθυνμξ Palmerston ζηζξ Βνολέθθεξ’ ‘ Βνολέθθεξ, 30 ΢επηειανίμο 1895 Ο , μ ζδζμηηήηδξ, μ ανπζηέηημκαξ’ (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

(θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

Σιήιαηα ζπεδίμο ηάημρδξ ζζμβείμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 95, 96 : δ ημογίκα ηαζ ημ πθοζηανζυ ζημ ζζυβεζμ. Ο Horta έπεζ πνμαθέρεζ ημκ αενζζιυ ηάεε πχνμο. (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

Σιήια ζπεδίμο ηάημρδξ ηονίςξ μνυθμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 97 : ημ μηηαβςκζηυ ζαθυκζ οπμδμπήξ μνίγεηαζ ζημ πνχημ ζπέδζμ ημο Horta ιε ηδ θέλδ ‘ζέννα’ (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

Σιήιαηα ζπεδίμο ηάημρδξ ηονίςξ μνυθμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 98 (πάκς ανζζη.)

: ηα δφμ ζοιιεηνζηά ημπμεεηδιέκα ηθζιαημζηάζζα, αθθά δζαθμνεηζημφ φθμοξ, βζα ημκ ζδζμηηήηδ ηαζ βζα ημ πνμζςπζηυ ηδξ μζηίαξ. Οδδβμφκ ζημοξ παναπάκς μνυθμοξ. Δζηυκα 99 (ηάης ανζζη.) : ημ ‘μζημβεκεζαηυ ζαθυκζ’ ζημκ ηονίςξ υνμθμ, υπςξ μκμιάγεηαζ απυ ημκ Horta. Μέζς ηςκ βοάθζκςκ δζαπςνζζηζηχκ ημίπςκ ιπμνμφζε κα οπάνλεζ έκαξ εκζαίμξ πχνμξ ηαζ μπηζηή επαθή απυ ημ ζαθυκζ αοηυ ηαζ ημ εενιμηήπζμ ζημ διζεπίπεδμ έςξ ηδκ ηναπεγανία ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο. Δζηυκα 100 (ηάης δελ.) : δ ηναπεγανία ημπμεεηδιέκδ ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο ζημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο. Δζηυκα 101 (πάκς δελ.) : μ ηήπμξ, δ πνυζααζδ ημο μπμίμο βίκεηαζ ιέζς ιζαξ ζηάθαξ απυ ημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο. (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

Δζηυκα 102 (πάκς) : άπμρδ ημο ιεβάθμο ζαθμκζμφ ημο Hôtel Van Eetvelde , έπεζηα απυ ηδ πνμζεήηδ ημ 1901 ηδξ δελζάξ πηένοβαξ Δζηυκα 103 : παθζά θςημβναθία ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ Δζηυκα 104 (ανζζη.) : άπμρδ ημο εενιμηδπίμο ιζα ιένα οπμδμπήξ ηαθεζιέκςκ. ΢ηα αάεμξ έπεηαζ ημ ‘μζημβεκεζαηυ ζαθυκζ’.

Καεχξ ακεααίκμοιε ηδκ ηφνζα ζηάθα πνμξ ημκ δεφηενμ υνμθμ, ζηεηυιεκμζ ζημ πθαηφζηαθμ ιπμνμφιε ιέζς εκυξ βοάθζκμο παναεφνμο απυ ημ ελςηενζηυ ημο μπμίμο δεκ βζκυιαζηε ακηζθδπημί, κα έπμοιε ιζα πθήνδ ακηίθδρδ ηςκ ιενχκ οπμδμπήξ ηδξ ηαημζηίαξ. Δδχ, μ Van Eetvelde εα ιπμνμφζε κα εθέβλεζ ηαζ κα επζηδνήζεζ ημκ πχνμ ή κα αθήζεζ ημ αθέιια ηαζ ημκ κμο κα πενζπθακδεμφκ ηαζ κα πενζζζοθμβζζημφκ, βθζζηνχκηαξ ζηδ νεοζηυηδηα ημο εκζαίμο πχνμο. Με ημ πμο θηάκμοιε ιέζς ηδξ ηφνζαξ ζηάθαξ ζημκ δεφηενμ υνμθμ ειπνυξ ιαξ ιπαίκεζ ημ θςξ απυ ηδκ ηανδζά ημο ηηζνίμο. Απυ ηα δελζά ιαξ, ιέζς εκυξ δζαδνυιμο πενζιεηνζηά ημο ηεκηνζημφ μηηαβχκμο μδδβμφιαζηε ζημ βναθείμ ημο Van Eetvelde. ΢ηδ ζοκέπεζα, πνμπςνχκηαξ ζημ ανζζηενυ ηιήια ( ηαεχξ ημζηάιε πνμξ ημκ δνυιμ) πθεονζηά ημο μηηαβχκμο ανίζηεηαζ ημπμεεηδιέκμ δ ημοαθέηα ηαζ ημ θμοηνυ. ΢ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ηέθμξ, ανίζημκηαζ δφμ οπκμδςιάηζα.

Σιήιαηα ζπεδίμο ηάημρδξ δεοηένμο μνυθμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 105 (πάκς) :ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ πμο μδδβεί ζημκδεφηενμ υνμθμ Δζηυκα 106 : ημ ηθζιαημζηάζζμ ημο πνμζςπζημφ Πμο μδδβεί ζημκ δεφηενμ υνμθμ (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

100

Σιήια ζπεδίμο ηάημρδξ δεοηένμο μνυθμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 107 : ημ μηηάβςκμ ζηδκ ηανδζά ημο ηηδνίμο είκαζ εδχ θεββίηδξ πμο θένεζ ημ θςξ ζημκ δεφηενμ υνμθμ, ιε ημοξ πθεονζημφξ ημο ημίπμοξ κα ηαθφπημκηαζ άθθμηε απυ οαθμβναθήιαηα, εαιπυ βοαθί ή βοαθί. (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

101

Σιήιαηα ζπεδίμο ηάημρδξ δεοηένμο μνυθμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 108 (π.ανζζη.) : ηα δφμ οπκμδςιάηζα πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο.

Δζηυκα 109 (η.ανζζη.) : ημ βναθείμ ημο η. van Eetvelde πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο. ΢ηα δελζά, πθεονζηά ημο μηηαβςκζημφ θεββίηδ ανίζηεηαζ ημ ιπάκζμ.

Δζηυκα 110 (π.δελ.) : θεπημιένεζα υπμο απεζημκίγεηαζ δ πνυαθερδ ημο Horta βζα αενζζιυ ημο μνυθμο ιέζς ηαηαηυνοθςκ μπχκ ζημοξ πθεονζημφξ ημίπμοξ

Δζηυκα 111 (η.δελ.) : θεπημιένεζα ημο οαθμζηαζίμο ημο μηηαβςκζημφ θεββίηδ

(θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

102

Ακεααίκμκηαξ πνμξ ημκ ηνίημ ηαζ ηεθεοηαίμ υνμθμ ημο Hôtel Van Eetvelde ημ θςξ απυ ηδκ ηανδζά ημο ηηζνίμο ηαζ ηδ βοάθζκδ μνμθή ηδξ ζηάθαξ ζοκεπίγεζ κα νέεζ ζημκ πχνμ. Γφνς απυ ημ ηεκηνζηυ μηηάβςκμ οπάνπεζ μ δζάδνμιμξ, ιε ηδκ ημοαθέηα ηαζ ημ θμοηνυ κα ακαπηφζζμκηαζ ζηα ανζζηενά ημο (υπςξ ημζηάιε πνμξ ημκ δνυιμ), εκχ ηα δςιάηζα ( δφμ απυ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο ηαζ δφμ απυ ημο ηήπμο) πνμμνίγμκηαζ βζα ημοξ θζθμλεκμφιεκμοξ ή ηα ιεβαθφηενα ιέθδ ηδξ μζημβέκεζαξ πμο ηάπμζεξ θμνέξ δζέιεκακ εηεί, ηαεχξ ηαζ ζημ οπδνεηζηυ πνμζςπζηυ.

103

Σιήιαηα ζπεδίμο ηάημρδξ ηνίημο μνυθμο ημο Hôtel Van Eetvelde Δζηυκα 112 : εδχ παναηδνμφιε ηα δφμ οπκμδςιάηζα ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο, ηαζ δ μνμθή ιε οαθμβναθήιαηα πάκς απυ ηδ ζηάθα οπδνεζίαξ. (θςη. Μ. Απμζηυθμο, απυ ηα ανπεία ηδξ ΑΑΜ )

104

Β.2.5. Γηαθάλεηα Ŕ άμνλεο Ο πχνμξ μ πζμ ζδιακηζηυξ ζηδκ μζηία είκαζ αθζενςιέκμξ ζηδ θεζημονβία ηδξ οπμδμπήξ. Σμ ιεβάθμ μηηάβςκμ, πονήκαξ ηδξ οπμδμπήξ , ακαπηφζζεηαζ ζε υθμ ημ πθάημξ ημο ζπζηζμφ, απυ άηνδ ζε άηνδ. Δίκαζ μ πχνμξ μ πενζζζυηενμ θμοζιέκμξ ζημ θοζζηυ θςξ. Πδβαίκμκηαξ απυ ηδκ είζμδμ ζημ ηαεζζηζηυ ημο μνυθμο ηαζ πενκχκηαξ ιέζς ημο ηεκηνζημφ πχνμο ηδξ οπμδμπήξ, ημ αθέιια δζαηυπηεηαζ απυ πθάβζμοξ ημίπμοξ ,ιε ακμίβιαηα ή πςνίξ, πμο αθήκμοκ κα ακαηαθφρμοιε έκα κέμ αάεμξ ηαζ ιζα άθθδ πνμμπηζηή ημο θυκημο. Όηακ ανζζηυιαζηε ζημ ζαθυκζ ηδξ οπμδμπήξ ιπμνμφιε υκηαξ ζημκ ηεκηνζηυ άλμκα αοημφ ημο πχνμο, κα δζααμφιε ιε ημ αθέιια απυ ημ εενιμηήπζμ έςξ ηδκ πίζς υρδ ιέζς ηςκ βοάθζκςκ ημίπςκ πμο ιπμνμφκ κα είκαζ ηθεζζημί ή ακμζπημί : μοζζαζηζηά απυ ηδκ ιπνμζηζκή ιέπνζ ηδκ πίζς υρδ δεκ οπάνπεζ πανά έκαξ πχνμξ, ιε ημ ηαεζζηζηυ κα δζεζζδφεζ ζημ ηεκηνζηυ μπηάβςκμ ζημκ άλμκα αοηυ Ζ πνμμπηζηή απυ ημ ηαεζζηζηυ ιέπνζ ηδκ ηναπεγανία εα έπνεπε κα ηεθεζχζεζ , ιε ηδκ ημπμεέηδζδ εκυξ ιζηνμφ βθοπημφ πμο μ Horta επεδίςηε κα ημπμεεηήζεζ ζημκ ηήπμ ζδιαημδμηχκηαξ ημ ηένια ημο δζαιήημοξ άλμκα. Ο πενζιεηνζηυξ πενίπαημξ βφνς απυ ημ εενιμηήπζμ ηαθφπηεηαζ ιε ιζα ηαιπφθδ βοάθζκδ μνμθή ; έκακ ηεκηνζηυ βοάθζκμ ευθμ πμο θένεζ ημ θοζζηυ θςξ ζημ εζςηενζηυ. Μέζς ηςκ ημζπμβναθζχκ ζοκηεθείηαζ δ δζάθοζδ ηδξ οθζηυηδηαξ ημκ ημίπςκ ιέζα ζε έκα ζφκμθμ απμπνχζεςκ υπμο ημ αθέιια πάκεηαζ. Δδχ, έκα πανάεονμ – αοηυ ημο ηφνζμο ηθζιαημζηαζίμο ημο πνχημο μνυθμο– ακμίβεηαζ ζημκ πχνμ ημο εενιμηδπίμο , ζακ έκαξ ηυπμξ υπμο ηακείξ ιπμνεί κα ημονκζάζεζ ηαζ κα μκεζνεοηεί ιπνμζηά απυ ημ ηεπκδηυ ημπίμ ημο εζςηενζημφ πςνίξ κα βίκεηαζ ακηζθδπηυξ. Ο Horta δίκεζ ζοπκά ηδκ ζδζυηδηα ηςκ ελςηενζηχκ πχνςκ ζημοξ εζςηενζημφξ, ζε άθθδ ηθίιαηα : Δδχ, ημ εζςηενζηυ θακηάγεζ ζακ ακαπανάζηαζδ ηδξ θφζδξ ; Σα ιμηίαα ηςκ αζηνυ ημο πχνμο ηίκδζδξ βφνς απυ ημ εενιμηήπζμ θένκμοκ ζημ κμο ηδκ θφηεοζδ ιζαξ ηθδιαηανζάξ, επίηθδζδ πμο επζηείκεηαζ ηαζ απυ ημ πνάζζκμ πνχια. Ανπζηά, δ πενίιεηνμξ ημο εενιμηδπίμο ζημ πνμζηαηεοηζηυ ηζβηθίδςια, ηαζ ημ ηέκηνμ ημο πχνμο είπε αζηνυ, έηζζ πμο ημ θςξ ιπμνμφζε κα θηάζεζ ιέπνζ ημκ δζάδνμιμ ηαζ ημοξ πχνμοξ ηδξ οπδνεζίαξ ζημ ηαηχηενμ επίπεδμ.

Δζηυκα 113 : Θέαζδ απυ ημ ζαθυκζ ημο ηονίςξ μνυθμο ημο Hotel van Eetvelde πνμξ ηδκ ηναπεγανία. Όηακ μζ δζπθή πυνηα ιε ηα οαθμβναθήιαηα είκαζ ακμζπηή, μ πχνμξ ακμίβεηαζ ζε υθμ ημο ημ ιήημξ. Έηζζ, ιπμνεί ηακείξ κα ακηζθδθεεί υθμ ημ αάεμξ ημο ηηδνίμο, ηαζ κα επμπηεφζεζ εηηυξ απυ ημκ ηονίςξ υνμθμ, ημ διζεπίπεδμ ηδξ οπμδμπήξ.

105

Σμ ιανιάνζκμ ιςζασηυ, ημ πνχια ηςκ ημίπςκ ηαζ ηδξ ζζδδνμηαηαζηεοήξ, βεκκμφκ ηδκ εκηφπςζδ πςξ ανζζηυιαζηε ιέζα ζε έκακ ηήπμ, εκηφπςζδ πμο επζαεααζχκεηαζ ζημ ζαθυκζ υπμο ημ παιδθυ ηιήια ηςκ ημίπςκ είκαζ ηαθοιιέκμ ιε υκοπα ηαζ ημ ορδθυηενμ ιε ιμηίαα θμοθμοδζχκ ζε πνάζζκμ θυκημ. ΢ημ Hôtel Van Eetvelde, ανίζημοιε επίζδξ έηδδθδ ηδκ επζδίςλδ δδιζμονβίαξ δζαθμνεηζηχκ εεάζεςκ ηαζ πνμμπηζηχκ. Κάπμζεξ απυ αοηέξ ηζξ πνμμπηζηέξ ανίζημκηαζ ζημκ δζαιήηδ άλμκα ( ημκ ηονίανπμ ζημ αλμκζηυ ζφζηδια ηδξ μζηίαξ ) αθθά ηαζ ημοξ δζαβχκζμοξ βφνς απυ ημ εενιμηήπζμ. Ο άλμκαξ είκαζ έκα απυ ηα ενβαθεία ηδξ ζφκεεζδξ βζα ηδ δζαπείνζζδ ημο αάεμοξ ζηδκ ανπζηεηημκζηή ημο Horta. Πνμμπηζηέξ επίζδξ δδιζμονβμφκηαζ απυ πθάβζεξ, δζαβχκζεξ, δζαηάλεζξ πμο μνίγμοκ ηδκ ηίκδζδ ζε υθδ ηδκ ηαημζηία. Καεχξ πνμπςνμφιε ζημ ζπίηζ ακαγδηχκηαξ δοκαιζημφξ πνμζακαημθζζιμφξ ή επζθέβμκηαξ ηάπμζμ ζδιείμ ζηάζδξ ζημκ πχνμ, κέεξ εζηυκεξ λεδζπθχκμκηαζ ιπνμζηά ζηα ιάηζα ιαξ, μ πχνμξ αθήκεηαζ κα ακαηαθοθεεί ζζβά ζζβά. ΢ημκ ανπζηεηημκζηυ πενίπαημ εδχ, μζ βναιιζηέξ πνμμπηζηέξ δζαηυπημκηαζ απυ κέεξ δζαβχκζεξ. Μπμνμφιε κα εκημπίζμοιε ιζα ακαθμβία ημο εζςηενζημφ ημο Hôtel Van Eetvelde ιε ηδ δμιή ημο μζημδμιζημφ ηεηναβχκμο ζημ μπμίμ ακήηεζ : ζηδκ μνβάκςζδ ηδξ πθαηείαξ Ambiorix δ ικδιεζαηή πνμμπηζηή ηαηαθήβεζ ζε ιζα Βαζζθζηή ; ζημ ηέκηνμ ημο μηηαβχκμο πμο μνίγεζ ηδκ πθαηεία ανίζηεηαζ μ πχνμξ ζηάζδξ, πενζααθθυιεκμξ απυ έκα δίηηομ ιμκμπαηζχκ ηαζ ηοηθμθμνίαξ. Ο ηφνζμξ άλμκαξ επίζδξ, πανειαάθθεηαζ απυ ηδ θίικδ, ηνήκεξ, πένβημθεξ. Οζ πθάβζεξ πνμμπηζηέξ, ηέθμξ, πνμζδίδμοκ ηαζ εδχ εκαθθαβέξ ηαζ ημ ζημζπείμ ηδξ έηπθδλδξ ηαηά ηδ δζάνηεζα ημο πενζπάημο. 37 Με ημκ ίδζμ ηνυπμ ημ Hôtel Van Eetvelde βεκκά ηδκ πενζένβεζα ημο επζζηέπηδ, πνμζηαθχκηαξ ημκ κα ακαηαθφρεζ ηαζ κα εαοιάζεζ ημ εζςηενζηυ. Οζ δζάδνμιμζ ηαζ μζ ακμζπημί πχνμζ είκαζ υπςξ μζ δνυιμζ ηαζ μζ πθαηείεξ, ζακ έκα ημιιάηζ αζηζηυηδηαξ ζε ιζηνυηενδ ηθίιαηα :o δζαβχκζμξ δζάδνμιμξ πμο μδδβεί απυ ηδκ είζμδμ ζημ εενιμηήπζμ

( Horta ou la passion de l architecture ζ.47)

Δζηυκα 114 : ημ μηηαβςκζηυ πςθ οπμδμπήξ ημο διζνυθμο, Hotel van Eetvelde ( θςη. Bastin – Evrard, Hortamuseum, Saint Gilles)

Δζηυκα 115 : δ πενζμπή ζηδκ μπμία ανίζηεηαζ ημ Hotel van Eetvelde ζηζξ Βνολέθθεξ Φαίκεηαζ δ πθαηεία Marie-Louise, δ πθαηεία Ambiorix ηαζ ηέθμξ δ ααζζθζηή. ( Gedeon Bordiau, plan d’amenagement du quartier nord-est, Bruxelles 1875. Archives de la ville de Bruxelles)

106

είκαζ ζαξ έκαξ δνυιμξ πμο ακμίβεζ ζε ιζα πθαηεία. Ζ πνμμπηζηή αοημφ ημο δνυιμο ζηαιαηά ζε έκακ πθάβζμ ημίπμ ( ηδξ ελςηενζηήξ υρδξ) Έλζ θμνέξ μ Horta αθθάγεζ ηδκ ηαηεφεοκζδ ημο πενζπαηδηή ηαζ ηάεε θμνά δ πνμμπηζηή δζαηυπηεηαζ απυ έκακ πθάβζμ ημίπμ, εηηυξ απυ ηδκ ηεθεοηαία δζαηθάδςζδ πμο επζηνέπεζ ζημκ επζζηέπηδ κα ακαηαθφρεζ, πθαβίςξ πάκηα ημκ πχνμ ημο ηαεζζηζημφ. Αοηέξ μζ θμλέξ πνμμπηζηέξ ηαζ μζ δζαβχκζεξ εεάζεζξ δίκμοκ ιζα ρεοδαίζεδζδ ημο αάεμοξ ηςκ πχνςκ πνμζδίδμκηαξ ιήημξ ηαζ δδιζμονβμφκ ιζα εζηυκα πμο εκδοκαιχκεζ ηδκ εκηφπςζδ ημο πχνμο ζημ εζςηενζηυ ημο ηονίςξ μνυθμο.

Δζηυκα 116 : Καηά ηδκ άκμδμ πνμξ ημκ ηονίςξ υνμθμ ημο Hotel van Eetvelde ηακείξ ζηνέθεηαζ βφνς απυ ημ μηηαβςκζηυ εενιμηήπζμ, έπμκηαξ ηαοηυπνμκδ εέαζδ πμθθχκ ιενχκ ηδξ ηαημζηίαξ.

107

Β.2.6. Φσο Οζ ηφνζεξ πδβέξ θςηζζιμφ πμο θένμοκ ημ θςξ ιέζα ζηδκ ηαημζηία είκαζ δ μηηαβςκζηή ‘ηανδζά’ ηδξ ( ημ εενιμηήπζμ), ηαζ μζ δφμ γχκεξ ηαηαηυνοθδξ ηοηθμθμνίαξ, (δ ηφνζα ηαζ δ ζηάθα οπδνεζίαξ) μζ μπμίεξ ζηεβάγμκηαζ ιε θεββίηεξ. Δζζενπυιεκμζ ζημ Hôtel Van Eetvelde ανίζημκηαζ ειπνυξ ιαξ έλζ πθάβζεξ βοάθζκεξ πθεονέξ μζ μπμίεξ θένμοκ ημ θςξ απυ ηδκ ηανδζά ημο εενιμηδπίμο. Σμ ιζηνυ άκμζβια ηδξ υρδξ πμο θένεζ ημ θςξ ζημ αεζηζάνζμ θηάκεζ ιέπνζ ημ αάεμξ ημο ζζμβείμο ηαζ ημοξ πχνμοξ ηςκ μζηζαηχκ ηαζ ηδξ οπδνεζίαξ, πάνδ ζε έκα εζςηενζηυ άκμζβια ιεηαλφ ημοξ. Καεχξ θηάκμοιε ζημ επίπεδμ ημο διζχνμθμο ημο εενιμηδπίμο ημ θςξ ένπεηαζ άιεζα απυ ημκ μονακυ. ΢ημ πάηςια ημο πχνμο αοημφ ηδξ οπμδμπήξ, πενζιεηνζηά ηςκ ημίπμο ημο μηηαβχκμο οπήνπε πνςιαηζζηυ βοαθί ημ μπμίμ επέηνεπε ζημ θςξ κα θηάζεζ ιέπνζ ηα ηεθάνζα ημο οπμβείμο επζπέδμο. Αηυιδ, ημ ηέκηνμ ημο μηηαβςκζημφ πχνμο απμηεθμφκηακ ηαζ αοηυ απυ δζαθακέξ οθζηυ αθήκμκηαξ πάθζ ημ θςξ κα ημ δζαπενάζεζ εκχ ημ οπυθμζπμ ηιήια ημο απυ ιάνιανμ πμο ημ ακηακαηθμφζε ηαζ ημ δζέπεε. Σμ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο είκαζ ηονζμθεηηζηά θμοζιέκμ ζημ θςξ : απυ ημ ιεβάθμ άκμζβια πθεονζηά ημο δνυιμο ζημ ζαθυκζ έςξ ημ άκμζβια πθεονζηά ημο ηήπμο ζηδκ ηναπεγανία, αηυιδ ηαζ υηακ μζ πχνμζ είκαζ ηθεζζημί, ημ θςξ πενκά ιέζς ημο αζηνυ ηδξ πυνηαξ ηδξ ηναπεγανίαξ ηαζ ιέζς ηςκ βοάθζκςκ ημίπςκ ημο ζαθμκζμφ, βζα κα εκδοκαιςεεί αηυιδ πενζζζυηενμ απυ αοηυ ημο εενιμηδπίμο. Ακεααίκμκηαξ δε πνμξ ημκ δεφηενμ επίπεδμ, μζ δφμ ζηάθεξ θένμοκ ημ θςξ ιέζς ηδξ πνςιαηζζηήξ βοάθζκδξ μνμθήξ ημοξ, ιέπνζ ημ πθαηφζηαθμ υπμο ιπνμζηά ιαξ λεβθζζηνά ημ θςξ απυ ημ εενιμηήπζμ πενκχκηαξ ιέζα απυ αζηνυ. ΢ε υθδ ηδκ πενίιεηνμ ημο μηηαβχκμο ζημκ δεφηενμ υνμθμ ανίζημοιε ακμίβιαηα απυ πνςιαηζζηυ βοαθί πμο δζαπέμοκ ημ θςξ ζημ εζςηενζηυ. ΢ημκ ηνίημ υνμθμ ημ θςξ ηοηθμθμνεί ιέζς ηςκ διζδζάθακςκ βοαθζχκ ζηζξ πυνηεξ ηςκ δςιαηίςκ, θηάκμκηαξ απυ άηνδ ζε άηνδ. Οοζζαζηζηά εδχ ημ ηφνζμ θςξ θένεηαζ ηαζ δζακέιεηαζ ζηδκ ηαημζηία απυ ημ ίδζμ ηδξ ημ εζςηενζηυ, ιε ηα ακμίβιαηα ζηζξ ελςηενζηέξ πθεονέξ ηδξ κα δζαδναιαηίγμοκ ακ ηαζ εκζζπφμκηα, δεοηενεφμκηα νυθμ.

Δζηυκα 117 (επυι.ζεθ.) : Ζ βοάθζκδ μνμθή ιε ηα οαθμβναθήιαηα ημο εενιμηδπίμο ημο Hotel van Eetvelde. Απυ ηδκ μηηαβςκζηή ηανδζά ημο ηηζνίμο εζζένπεηαζ άπθεημ ημ θςξ ηαζ δζαπέεηαζ ζημ εζςηενζηυ.

108

109

Β.3. Η πξνζσπηθή θαηνηθία θαη ην atelier ηνπ Victor Horta

110

Δζηυκα 118 : μ Victor Horta έλς απυ ηδκ ηαημζηία ημο ζηδκ μδυ Americaine ζημ Saint Gilles ηςκ Βνολεθθχκ

111

Δζηυκα 119: ημπμβναθζηυ ζπέδζμ, δ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta, ζηδκ πενζμπή Saint Gilles ηδξ πυθδξ ηςκ Βνολεθθχκ.

112

Chaussée de Charleroi

rue Américaine

rue Africaine

Δζηυκα 120 : εζηυκα απυ δμνοθυνμ. Ζ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta ζημ μζημδμιζηυ ηεηνάβςκμ ηδξ πενζμπήξ Saint Gilles ηςκ Βνολεθθχκ. ΢ηα δελζά, ηάεεηδ ζηδκ μδυ Janson ανίζηεηαζ δ θεςθυνμξ Louise ( Avenue Louise)

Β.3.1. Γεληθά Ζ πνμζςπζηή ηαημζηία ηαζ ημ αηεθζέ ημο Victor Horta, ζπεδζαζιέκα απυ ημκ ίδζμ ημ 18981901, ανίζημκηαζ ζηδκ μδυ Américaine 23-25 ζηδκ πενζμπή Saint-Gilles ηςκ Βνολεθθχκ. Σμ 1898, ηδκ επμπή πμο μ Horta απέηηδζε ηα δφμ μζηυπεδα ζηδκ μδυ Américaine βζα κα πηίζεζ ηδκ πνμζςπζηή ημο ηαημζηία ηαζ έκα αηεθζέ ανπζηεηημκζηήξ, ηα ζπέδζα ηςκ βεζημκζηχκ ηαημζηζχκ δεκ πανμοζίαγακ ιεβάθδ πμζηζθία ζηδ ζφκεεζή ημοξ. Ζ παναδμζζαηή ηάημρδ απμηεθμφκηακ υπςξ έπεζ πνμακαθενεεί απυ ηνία δζαδμπζηά ηιήιαηα πςνζζιέκα ιε ημίπμοξ ηαζ έκα ηθζιαημζηάζζμ πανάθθδθμ ζε έκακ απυ ημοξ πθεονζημφξ ημίπμοξ, ιε ημκ ηεκηνζηυ πχνμ κα παναιέκεζ ζημηεζκυξ. Ο Horta επζεοιμφζε κα απμθφβεζ αοημφξ ημοξ πενζμνζζιμφξ, ενεοκχκηαξ έκακ ηνυπμ δζεφνοκζδξ ηςκ πχνςκ. Σμ άκμζβια, δ επέηηαζδ ηαζ

Δζηυκα 121 : ΢πέδζμ ηςκ ημζκμηήηςκ ηςκ Βνολεθθχκ. Ζ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta ανίζηεηαζ ζηα κυηζα ημο ηέκηνμο ηδξ πυθδξ

113

δ νεοζηυηδηα ημο εζςηενζημφ ααζίγμκηαζ ζηζξ ανπέξ πμο εζζάβεζ υπςξ δ εθζημεζδήξ ηίκδζδ ηδξ ζηάθαξ , δ εζζαβςβή θςηυξ, ηα ηεηανημ-επίπεδα, δ απυηθζζδ ηςκ εοεοβναιιζχκ, μζ πθάβζεξ εεάζεζξ ηαζ μζ αθθδθμδζεζζδφζεζξ. Καζ ζε αοηυ ημ ηηήνζμ ημο Horta δ ζδζςηζηή γςή δζαπςνίγεηαζ απυ ηδκ επαββεθιαηζηή. Γζα ημκ ίδζμ, δ πνμζςπζηή ημο ηαημζηία ιαγί ιε ημ αηεθζέ δεκ ήηακ δζυθμο πενίπθμηδ οπυεεζδ: ‘ Έλα θηήξην πιάηνπο έμη κέηξσλ γηα ηα γξαθεία κε κηα απιόηεηα κνλαζηηθή… θαη κηα θαηνηθία πιάηνπο εμήκηζε κέηξσλ ’ . 38

Memoires, ζ.71

Καηαζθεπαζηηθά ζηάδηα 1899 Ηακμοάνζμξ : ιπαθηυκζ Φεανμοάνζμξ : ιπαθηυκζ, παναββεθία θεοηήξ πέηναξ Απνίθζμξ : ζπεδζαζιυξ ημο πνχημο μνυθμο Μάζμξ : ηαηυρεζξ ηαζ ημιέξ ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ Ημφκζμξ : ζπεδζαζιυξ θεπημιενεζχκ ηςκ ημιιαηζχκ πέηναξ Ημφθζμξ : ηθζιαημζηάζζμ Αφβμοζημξ : ζπέδζα βζα ημ κενυ, ημ βηάγζ ηαζ ηδκ ηεκηνζηή εένιακζδ ΢επηέιανζμξ : ιανιάνζκμ ηιήια ζηάθαξ Οηηχανζμξ : παναββεθία ιπθε πέηναξ πεγμδνμιίμο Γεηέιανζμξ : επακαζπεδζαζιυξ ηδξ ηναπεγανίαξ Μεηαηξνπέο Ŕ πξνζζήθεο 19 Οηηςανίμο 1906 : δ ηαημζηία παναηείκεηαζ έςξ ημκ ηήπμ πνμζηίεεηαζ ημ ζαθυκζ, μ πνχημξ υνμθμξ, μ δεφηενμξ υνμθμξ, ημ ιπαθηυκζ ηαζ ημ εενιμηήπζμ. 14 Ηακμοανίμο 1908 : επέηηαζδ ημο ηεθανζμφ ημο αηεθζέ ιε ζημπυ ηδκ αεθηίςζδ ημο θςηζζιμφ ηαζ ημο αενζζιμφ. Δπέηηαζδ ημο αηεθζέ 1911 Μεηαζπδιαηζζιυξ ιένμοξ ημο ζζμβείμο ημο αηεθζέ ζε garage 1919 Ο Horta πμοθά ηα δφμ ηηήνζα ηαζ εβηαείζηαηαζ πθέμκ ζηδκ θεςθυνμ Louise 1961 Απυηηδζδ απυ ηδκ Κμζκυηδηα Saint-Gilles ηςκ Βνολεθθχκ 1963 Βαζζθζηυ Γζάηαβια παναηηδνζζιμφ ηδξ Καημζηίαξ ηαζ ημο Αηεθζέ 1969 Άκμζβια ημο Μμοζείμο 1973 Απυηηδζδ ημο αηεθζέ απυ ηδκ Κμζκυηδηα Saint-Gilles ηςκ Βνολεθθχκ. Σα δφμ ηηήνζα επζημζκςκμφκ εη κέμο. 2005 Απμηαηάζηαζδ οπυ ηδκ επζηήνδζδ ηδξ ανπζηεηηυκζζζαξ Barbara Van Der Wee

114

Β.3.2. Όςε ΢φκεεζδ ηδξ υρδξ Αοηέξ μζ δφμ πνμζυρεζξ ηδξ μδμφ Américaine ένπμκηαζ ζε ακηίεεζδ ζε ζφβηνζζδ ιε ηα βφνς ζπίηζα. Γεκ είκαζ ηθαζζημφ φθμοξ ηαζ απυ ημφαθα, υπςξ μζ πενζζζυηενεξ εη ηςκ άθθςκ, αθθά απυ θεοηή πέηνα. Αοηή δ πενζμπή έπεζ εηενυηθδηα ζημζπεία, υηακ έκαξ πενπαηά εηεί ακηζθαιαάκεηαζ πμθθά δζαθμνεηζηά πνχιαηα, έκα παζπκίδζ πμθοπνςιίαξ ζηζξ πέηνεξ. Αηυιδ, ηα επίπεδα ηςκ παναεφνςκ δεκ είκαζ εοεοβναιιζζιέκα ηαηά ιήημξ ημο αζηζημφ ιεηχπμο ; δ ιυκδ ζοκέπεζα είκαζ ημ φρμξ ηςκ πνμζυρεςκ, ημ μπμίμ δεκ λεπενκά ηα έλζ ιε επηά ιέηνα. Πνάβιαηζ, ηαηά ηδκ μζημδυιδζδ ημο ζπζηζμφ ημο, μ Horta πενζμνίγεηαζ απυ ημκ αζηζηυ ζζηυ πμο απμηεθείηαζ ηονίςξ απυ ιμκμηαημζηίεξ ηδξ αζηζηήξ ηάλδξ. Πνέπεζ επμιέκςξ κα ηδνήζεζ ηδκ εοεοβναιιία πμο πνμτπάνπεζ. Έκαξ άθθμξ πενζμνζζιυξ είκαζ δ ιεζμημζπία ιε ηδ δζπθακή ζδζμηηδζία δ μπμία ειπμδίγεζ ηδ δδιζμονβία πθεονζηχκ θςηζζιχκ. Όπςξ είπε μ ίδζμξ, ‘ Γεκ ήιμοκ μ πνχημξ πμο ακαηάθοπηα ηα εθαηηχιαηα ηςκ ζπεδίςκ ηςκ ηαημζηζχκ πθάημοξ 6, 7, ή 12 ιέηνςκ πμο δζέθενακ ιυκμ ιε ηδκ πνμζεήηδ εκυξ ιπαθημκζμφ ή ιζαξ πυνηαξ, αθθά έηακα ημ πνχημ ζπέδζμ ηαημζηίαξ πθάημοξ 7.20 ιέηνςκ υπμο ζηδκ είζμδμ οπήνπε αεζηζάνζμ, αίεμοζα οπμδμπήξ ηαζ ημοαθέηα.’ Λυβς ημο πενζμνζζιέκμο πθάημοξ ηδξ πνυζμρδξ, επέθελε κα ακαπηφλεζ ηδκ ηαημζηία ημο ζε υθμ ημ αάεμξ ημο μζημπέδμο ηαζ κα δδιζμονβήζεζ θεββίηεξ χζηε ημ εζςηενζηυ κα ιδκ ιέκεζ ζημηεζκυ. Ζ ζφκεεζδ ημο υθμο Παναηδνμφιε έκακ δζαπςνζζιυ ακάιεζα ζηα δφμ ηηίνζα ηδξ μδμφ Américaine 23 ηαζ 25 : δ υρδ ηδξ ηαημζηίαξ είκαζ θίβμ ορδθυηενδ αοηήξ ημο αηεθζέ ( 6.70 ιέηνα έκακηζ 5.80) Χξ επί ημ πθείζημκ, μζ παναδμζζαηέξ ηαημζηίεξ ηδξ αζηζηήξ ηάλδξ ζοκεέημκηαζ ζηδκ υρδ απυ ηνία ακμίβιαηα, ιε ηδκ πυνηα κα ανίζηεηαζ πθεονζηά. O Horta δζαηδνεί αοηή ηδ δζαδεδμιέκδ ζπέζδ ; ημπμεεηεί έκα ιζηνυ άκμζβια ζημκ ηεκηνζηυ άλμκα ηδξ υρδξ, ιζα εφνα εζζυδμο ζηα δελζά ημο ηαζ έκα ιεβάθμ άκμζβια απυ ηδκ ανζζηενή ημο πθεονά. Θα πνμζεέζεζ ςζηυζμ ηαζ ηάπμζα ζημζπεία πμο πνςημηοπμφκ ζε ζπέζδ ιε ηζξ υρεζξ ηςκ ηαημζηζχκ ηδξ επμπήξ. Ο Horta παίγεζ ιε ημοξ ηχδζηεξ ηδξ ηαηαζηεοαζηζηήξ πανάδμζδξ ηςκ Βνολεθθχκ : ημ ημλςηυ πανάεονμ είκαζ ιεκ ημ ζφκδεεξ, ζοκδοαζιέκμ δε ιε ιπαθηυκζ.

Δζηυκα 122 : δ μδυξ Américaine ζημ Saint-Gilles ηςκ Βνολεθθχκ ζήιενα. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

Δζηυκα 123 : δ πνμζςπζηή ηαημζηία ηαζ ημ αηεθζέ ημο Horta ζημ Saint Gillesηςκ Βνολεθθχκ, ζήιενα. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

115

Ο Horta έπεζ πνμαθέρεζ δομ πυνηεξ, ιζα βζα ημ αηεθζέ, ηαζ ιζα ιεβαθφηενδ βζα ηδκ ηαημζηία, δ μπμία ζδιαημδμηείηαζ απυ ημ ιπαθηυκζ πμο πνμαάθθεζ απυ πάκς(δ εέζδ ηδξ δζπθήξ πυνηαξ ημο μπμίμο ανίζηεηαζ επί ημο ηεκηνζημφ άλμκα.)Ζ εφνα ηδξ εζζυδμο απμηεθεί ημ ζδιείμ εθανιμβήξ δφμ αλυκςκ. Ο πνχημξ απμηθίκεζ απυ αοηυκ ημο ηέκηνμο : πενκά απυ ηδκ πυνηα εζζυδμο, ημ άκμζβια ζημ ηφνζμ υνμθμ ηαζ ζημ ημλςηυ πανάεονμ. Ο άθθμξ ακαπηφζζεηαζ δζαβχκζα απυ ηδκ πυνηα ηαζ ζηδ ζοκέπεζα πενκά απυ ηδ δζπθή πυνηα ημο ιπαθημκζμφ ηαζ ημ άκμζβια ημο δεοηένμο μνυθμο. Αοηά ηα ηνία ζοκεπίπεδα ζημζπεία δδιζμονβμφκ έκακ πθάβζμ άλμκα πμο ακηζηαημπηνίγεζ ηζξ ζδζαζηενυηδηεξ ηδξ ηάημρδξ ηδξ ηαημζηίαξ. ΢ημκ ανζειυ 23 ηδξ μδμφ Américaine, ημ βναθείμ ανπζηεηημκζηήξ ηαζ ημ αηεθζέ βθοπηζηήξ ηνζχκ επζπέδςκ ηαθφπημκηαζ ιε δίννζπηδ ζηέβδ. Ζ υρδ ημο αηεθζέ είκαζ ςξ επί ημ πθείζημκ δζάθακδ. Ζ ανιμκία ηδξ υρδξ είκαζ απμηέθεζια ηδξ ζζμννμπίαξ ηδξ ζφκεεζδξ ηςκ ακμζβιάηςκ :έκα εονφ άκμζβια ζηα δελζά πθαζζζςιέκμ απυ έκα ζηεκυ ζηα ανζζηενά ; ημ ακηίζηνμθμ ζημκ ηφνζμ υνμθμ ; ζοιιεηνζηά ακμίβιαηα ζημκ ηεθεοηαίμ. Σα πανάεονα δζαζνμφκηαζ ηαζ μνίγμκηαζ ιέζς θεπηχκ ημθμκχκ απυ ποημζίδδνμ. Ο πνχημξ υνμθμξ απμηεθείηαζ απυ δφμ άκζζμο ιεβέεμοξ πανάεονα, πμο μνίγμκηαζ ελςηενζηά απυ ιζα ζζδδνμηαηαζηεοή. ΢ημ ιέζμ ημο ιεβαθφηενμο ακμίβιαημξ ζηα ανζζηενά ακαπςνεί έκα οπμζηφθςια ημ μπμίμ μνίγεζ δφμ ηιήιαηα ηυλμο. Σμ ηιήια ημο ημίπμο ακάιεζα ζηδκ πυνηα ηαζ ημ πανάεονμ ημο ζζμβείμο ζηεβάγεηαζ απυ ημκ πνυαμθμ ημο μπμίμο ηα ημθςκάηζα ζηδνίγμοκ ηα ηυλα ημο παναεφνμο ημο πνχημο μνυθμο. ΢ημ ζζυβεζμ έκα πανάεονμ φρμοξ πέκηε ιέηνςκ θςηίγεζ ηαοηυπνμκα ηα βναθεία ηαζ ημ αηεθζέ βθοπηζηήξ. ΢ημκ πνχημ υνμθμ, δ ζζδδνμηαηαζηεοή ηαζ δ επαθθδθία ηνζπθχκ πθαζζίςκ ζδιαημδμημφκ ημ βναθείμ ημο Horta.΢ημκ δεφηενμ υνμθμ, ηέθμξ, ημ άκμζβια ζημκ πχνμ ημο βναθείμο ηςκ ανπζηεηηυκςκ ηαηαθαιαάκεζ υθμ ημ πθάημξ ηδξ υρδξ ; δφμ ιεηαθθζηά οπμζηοθχιαηα ημ δζαζνμφκ ζε ηνία ιένδ.

Δζηυκα 124 : μζ άλμκεξ ζηδκ υρδ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta ηαζ δ ζφκεεζδ ημο ελέπμκημξ ιπαθημκζμφ.

Δζηυκα 125 : δ υρδ ημο atelier ημο Victor Horta, Saint Gilles, Βνολέθθεξ.

116

΢ημκ ανζειυ 25 ηδξ μδμφ Americaine, δ ηαημζηία εηηείκεηαζ ζηδκ υρδ ζε ηέζζενα επίπεδα ιαγί ιε ηδ ζμθίηα. Ζ εέζδ ηςκ ακμζβιάηςκ δζέπεηαζ απυ ιζα ζοιιεηνία. Ζ πυνηα εζζυδμο απυ δνο πενζθαιαάκεζ ζημ πάκς ιένμξ ηδξ έκα αλμκζηυ άκμζβια ιε διζδζάθακμ βοαθί ηαζ δφμ ιζηνυηενα πθεονζηά . ΢ημ επίπεδμ ηδξ πυνηαξ εζζυδμο, ιε ηδκ ελαίνεζδ δφμ ημίπςκ πθεονζηά ημο παναεφνμο ημο αεζηζανίμο, δ υρδ είκαζ ζπεδυκ απυθοηα δζάηνδηδ. Ζ εφνα βζα ηδκ είζμδμ ζηα βναθεία απμηεθείηαζ ζημ πάκς ιένμξ ηδξ απυ ιζα βοάθζκδ επζθάκεζα ιε ζηεθεηυ απυ ζίδδνμ. Σμ ιεβάθμ άκμζβια ζηα δελζά ηδξ δζαζνείηαζ ηαηαηυνοθα ιε δφμ ημθμκάηζα, θςηίγμκηαξ ηαοηυπνμκα ημ ηεθάνζ ηαζ ημ ζζυβεζμ εκχ ιζα ζζδενέκζα ηαηαζηεοή πνμζηαηεφεζ ημ παιδθυηενμ ηιήια ημο παναεφνμο. Τα ηξία θαηαθόξπθα πέηξηλα ζηνηρεία ηνπ πξνεμέρνληνο παξαζύξνπ ηνπ δεπηέξνπ νξόθνπ δεκηνπξγνύλ ηνπο ζπλδέζκνπο από ηνπο νπνίνπο θξέκεηαη ην κπαιθόλη ηνπ θπξίσο νξόθνπ. Όζνλ αθνξά ηε δηάηαμε ησλ αλνηγκάησλ ζηνλ ηειεπηαίν όξνθν, ην έλα βξίζθεηαη επάλσ ζηελ πξνέθηαζε ηνπ αξηζηεξνύ πιεπξηθνύ αλνίγκαηνο ελώ ην άιιν ζε έλαλ ηξίην άμνλα επξηζθόκελν ζην κέζν ηνπ ηνμσηνύ παξαζύξνπ. Σέθμξ, εκχ απυ ηδκ πνυζμρδ δ ηαημζηία ιμζάγεζ κα έπεζ ηέζζενα επίπεδα, ζηδκ πναβιαηζηυηδηα απμηεθείηαζ απυ εκκέα : πνέπεζ κα οπμθμβίζμοιε ηα δφμ επίπεδα οπμβείμο ( δ ημογίκα ηαζ ημ οπυβεζμ ηα μπμία θςηίγμκηαζ απυ έκακ θεββίηδ ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο ) , δφμ επίπεδα ζμθίηαξ ( έκα εη ηςκ μπμίςκ βζα ηα ηονίςξ οπκμδςιάηζα) ηαζ έκα διζεπίπεδμ βζα ημ ενβαζηήνζμ θςημβναθίαξ ακάιεζα ζημ ζαθυκζ ηδξ ιμοζζηήξ ηαζ ημ οπκμδςιάηζμ.

Δζηυκα 126 : δ υρδ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Victor Horta, Saint Gilles, Βνολέθθεξ

117

Σα οθζηά Σα οθζηά πμο ζοκεέημοκ ηδκ υρδ είκαζ δ πέηνα, μ ζίδδνμξ ηαζ μ πάθοααξ. Ζ πέηνα Ο Horta επζθέβεζ πνμζεηηζηά ηα ζημζπεία πμο πνδζζιμπμζεί χζηε εηηυξ απυ ημ κα απμηαθφπημοκ ηζξ ζδζυηδηέξ ημοξ, κα επζηνέπμοκ ηδ ηαθφηενδ δοκαηή πνυζθοζδ ιε ημ θςξ. Ζ αάζδ ηδξ υρδξ ιέπνζ ημ ηαηχθθζ ζοκηίεεηαζ απυ ιπθε πέηνα απυ ηδκ Euville, πνμζδίδμκηαξ ιζα ζοκέπεζα ζε ζπέζδ ιε ηα οπυθμζπα ηηήνζα ημο δνυιμο. Ζ οπυθμζπδ υρδ απμηεθείηαζ απυ θεοηή πέηνα απυ ηδ Savonnière. Ο ζίδδνμξ ηαζ μ πάθοααξ Ο Horta είκαζ μ πνχημξ πμο πνδζζιμπμζεί ειθακέξ ζίδδνμ ζηδκ ζε ηαημζηία ηδξ αζηζηήξ ηάλδξ. Ακαθενυιεκμξ ζηα Απμικδιμκεφιαηά ημο βζα ηδ πνήζδ αοηχκ ηςκ οθζηχκ, ακαθένεζ πςξ είκαζ ‘ζύγρξνλε θαη εκπλέεηαη από ηνλ ηξόπν πνπ δνύκε, πνπ ζθεθηόκαζηε; Υινπνηώληαο ηηο πεγέο πνπ ε ζύγρξνλεο βηνκεραλία πξνζθέξεη σο νηθνδνκηθά πιηθά.’ Σα δφμ μζηυπεδα έπμοκ ζοκμθζηά πθάημξ 12,50 ιέηνα. Ζ ζφκεεζδ παναηηδνίγεηαζ απυ ηδκ πνςηυηοπδ πνήζδ ηαζ ημκ ζοκδοαζιυ ηαηαζηεοαζηζηχκ οθζηχκ ηαεχξ ηαζ ηδκ εκζςιάηςζδ ειθακχκ δμιζηχκ ζημζπείςκ. Δζηυκα 127 : θεπημιένεζα ηδξ υρδξ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta : ημ ιπαθηυκζ ηαζ ημ ένηεν, πάκς απυ ηδκ είζμδμ. Δζηυκα 128 : θεπημιένεζα ηδξ υρδξ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta : ηιήια ημο ζζμβείμο ηαζ ημο πνχημο μνυθμο. Ο Horta πνδζζιμπμζεί ςξ οθζηά βζα ηδκ υρδ ηδκ πέηνα, ημκ ειθακή ζίδδνμ ηαζ ημκ πάθοαα. Ζ θεπημιένεζα ζηδκ ηαηαζηεοή, μ ζοκδοαζιυξ ηςκ οθζηχκ ηαζ δ πνήζδ ειθακχκ δμιζηχκ ζημζπείςκ είκαζ παναηηδνζζηζηή.

118

Δζηυκα 129 (ανζζη.) : πθάβζα άπμρδ ημο ιπαθημκζμφ ηδξ υρδξ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta. Δζηυκα 130 (πάκς) : ηιήια ηδξ υρδξ ημο atelier ημο Horta. Λεπημιένεζα ακμίβιαημξ ημο πνχημο μνυθμο. Δζηυκα 131 : ηιήια ηδξ υρδξ ημο atelier ημο Horta. Λεπημιένεζα ακμίβιαημξ ημο δεφηενμο μνυθμο. Φςη. Μ.Απμζηυθμο

119

Β.3.3. Οξγάλσζε ηνπ ρώξνπ

Δζηυκα 132 : ηαηυρεζξ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ (βηνζ) ηαζ ημο atelier (ηίηνζκμ) ημο Victor Horta ζημ Saint Gilles ηςκ Βνολεθθχκ. Γζαδμπζηά απυ ανζζηενά, δ ηάημρδ ημο ηονίςξ ((πνχημο) μνυθμο, δ ηάημρδ ημο δεοηένμο, ηαζ ηέθμξ δ ηάημρδ ημο ηνίημο μνυθμο. ΢πέδζα : Barbara Van der Wee.

120

Δζηυκα 133 : δζαιήηδξ ημιή ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηία ημο Horta ζημ Saint Gilles, Βνολέθθεξ. ΢π. Barbara Van der Wee.

Δζηυκα 134 : δζαβνάιιαηα ημο ζζμβείμο, ημο πνχημο, ημο δεοηένμο ηαζ ημο ηνίημο μνυθμο, ζηδκ εβηάνζζα ηαζ ηδ δζαιήηδ ημιή ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta μζ μπμίμζ απμηεθμφκηαζ απυ διζεπίπεδα..

121

Δζηυκα 135 (ανζζη.) : ηάημρδ ζζμβείμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ηαζ ημο atelier ημο Horta. Πνμβναιιαηζηή δζάηαλδ πχνςκ. Δζηυκα 136 : ηάημρδ ηονίςξ(πνχημο) μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ηαζ ημο atelier ημο Ζμrta. Πνμβναιιαηζηή δζάηαλδ πχνςκ. ΢πέδζα : Barbara Van der Wee, παναπςνδιέκα απυ ημ Μμοζείμ Horta/Hortamuseum.

122

Δζηυκα 137(ανζζη.) : ηάημρδ δεοηένμο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ηαζ ημο atelier ημο Ζμrta. Πνμβναιιαηζηή δζάηαλδ πχνςκ. Δζηυκα 138 : ηάημρδ ηνίημο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ηαζ ημο atelier ημο Ζμrta. Πνμβναιιαηζηή δζάηαλδ πχνςκ. ΢πέδζα : Barbara Van der Wee, παναπςνδιέκα απυ ημ Μμοζείμ Horta/Hortamuseum.

123

Ζ ζηάθα δεκ είκαζ έκαξ υβημξ ιέζα ζημκ πχνμ, υζμ δ ναπμημηαθζά ημο ζπζηζμφ, έκα ζημζπείμ πμο πάκς ημο ανενχκμκηαζ μζ πχνμζ ημο ηαημζηείκ. Ζ δοκαιζηή δίκδ ηδξ ζηάθαξ Ο Horta εβηαηαθείπεζ ηδκ εζηυκα εκυξ ηθζιαημζηαζίμο ζημηεζκμφ ηαζ ζηεκμφ πμο ανίζηεηαζ πθεονζηά δομ ημίπςκ. Υνδζζιμπμζεί έκα κέμ πςνζηυ ζπεδζαζιυ: ιζα ακεθζζζυιεκδ εθζημεζδή ηίκδζδ. Ζ ηφνζα πνςημηοπία έβηεζηαζ ζηδκ ακαδίπθςζδ ημο ηθζιαημζηαζίμο . Διθακίγεηαζ ζακ έκα είδμξ ζπμκδοθζηήξ ζηήθδξ πάκς ζηδκ μπμία ηάεε ημιιάηζ εα ακανηδεεί ; βίκεηαζ εη ημφημο επέηηαζδ ηάεε εκυξ απυ ηα πθαηφζηαθα. Καε’αοηυκ ημκ ηνυπμ μ πχνμξ είκαζ πάκημηε ακηζθδπηυξ ζε ηίκδζδ. Μέζς ηδξ ζηάθαξ μζ πχνμζ ακμίβμκηαζ μ έκαξ ζημκ άθθμκ ή δζαπςνίγμκηαζ ιεηαλφ ημοξ απυ έκακ μπηζηυ ζφκδεζιμ. ΢ηδκ ανπή ηδξ, δ ζηάθα είκαζ ιανιάνζκδ, εκχ ιεηά ηδκ πνυζααζδ πνμξ ημ αηεθζέ είκαζ λφθζκδ ηαζ ηνέιεηαζ απυ μνζγυκηζα ιεηαθθζηά δμηάνζα. Ζ ζηάθα, πένα απυ πχνμξ ηίκδζδξ, απμηαθφπηεζ έκα ζφζηδια μνβάκςζδξ ημο πχνμο ; είκαζ μ πονήκαξ πμο δζαηάζζεζ ημοξ άθθμοξ πχνμοξ - ηδξ ακάπαοζδξ - ζηάζδξ (ημ οπκμδςιάηζμ, ηδ βςκζά/ πχνμ ιεηάααζδξ ιε ημκ πάβημ ζημ πθαηφζηαθμ, ημ ζαθυκζ ) – ηςκ δζαθμνεηζηχκ επζπέδςκ ή πθαηςιάηςκ. Δίκαζ εδχ ημ ιένμξ υπμο μζ πχνμζ ηαζ μζ γχκεξ ιεηάααζδξ ακάιεζα ζημοξ πχνμοξ ανίζημκηαζ δ ιζα εκχπζμκ ηδξ άθθδξ, ακμίβμκηαζ ιεηαλφ ημοξ, αθθά ιπμνμφκ επίζδξ κα είκαζ δζαπςνζζιέκεξ δ ιζα απυ ηδκ άθθδ ιε ηνυπμ ηέημζμ χζηε κα παναιέκεζ ιυκμ έκαξ μπηζηυξ ζφκδεζιμξ. Οζ πχνμζ αθθδθμδζεζζδφμοκ ; ζε ηάεε ζηνμθή ηδξ ζηάθαξ πυηε μ έκαξ πχνμξ, πυηε μ άθθμξ, ακήηεζ ςξ ιένμξ ημο άθθμο, υπζ ιυκμ επεζδή μπηζηά βίκμκηαζ ακηζθδπημί ςξ ζοκέπεζα, αθθά ηαζ πναηηζηά, ιέζς ηδξ πνήζδξ ηαζ ηδξ θεζημονβίαξ ημοξ. Δπίζδξ, αοημί μζ πχνμζ ιεηάααζδξ είκαζ μνζμεεηδιέκμζ ζηδκ ηάημρδ ηαζ ηδκ υρδ, ηαεχξ ηαζ έπμοκ ιζα δμιή αοηυκμιδ. Παναδείβιαημξ πάνδκ, μ πχνμξ ιεηάααζδξ ακάιεζα ζηδκ αίεμοζα θαβδημφ ( ηναπεγανία) ηαζ ημ ζαθυκζ είκαζ μνζζιέκμξ απυ δφμ ιζζά βμηεζηχκ ευθςκ, ηαζ οπμδδθχκεζ θμζπυκ ηδκ δζηή ημο δμιή. (εζη.141)

Δζηυκα 139 (δελ.) : ζηζξ ζοκήεεζξ ηαηυρεζξ ηςκ ηαημζηζχκ εηείκδξ ηδξ επμπήξ ζηζξ Βνολέθθεξ ημ ηεκηνζηυ ηιήια πανέιεκε ζημηεζκυ, υπςξ ηαζ ημ ηθζιαημζηάζζμ, πμο ανζζηυηακ πθεονζηά δομ ημίπςκ. Δζηυκα 140 : δ εθζημεζδήξ δίκδ ηδξ ζηάθαξ ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta πμο θένεζ ημ θςξ ζηδκ ηανδζά ημο ηηδνίμο. (θςη.Μ.Απμζηυθμο)

124

Δηηυξ απυ ηδ θεζημονβία ημο ζπεδζαζιμφ ηδξ δζάηαλδξ, ημ ζημζπείμ ηδξ ζηάθαξ δζαπέεζ ημ θςξ ηδξ ιέναξ ζηδκ ηανδζά ημο ζπζηζμφ, θένμκηαξ ημκ ιέβζζημ δοκαηυ θςηζζιυ απυ ημκ ηεθεοηαίμ υνμθμ έςξ ημ ζζυβεζμ. Οζ πχνμζ πμο ζοκδέμκηαζ ιε ηδ ζηάθα έπμοκ ηδ δζηή ημοξ ζηαηζηή ηάλδ. Ο ηφνζμξ δζαιήηδξ άλμκαξ ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ πνμεηηείκεηαζ πένα απυ ημκ πχνμ ιέπνζ ιέζα ζημκ πχνμ ιεηάααζδξ, δίκμκηαξ ιζα εοεεία πνμμπηζηή, ζηαιαηά ζε έκα οπμζηφθςια ημπμεεηδιέκμ ζημκ πχνμ ιεηάααζδξ ημκ μπμίμ μνίγεζ ημ πθαηφζηαθμ.(εζη. 142) Όζμκ αθμνά ημκ ηεκηνζηυ άλμκα ημο ζαθμκζμφ, αοηυξ επεηηεζκυιεκμξ ζηζξ ααειίδεξ πμο βεθονχκμοκ ηδ δζαθμνά επζπέδμο ακάιεζα ζε αοηυ ηαζ ζηδκ αίεμοζα θαβδημφ , βίκεηαζ ηιήια ηδξ ηίκδζδξ ηδξ ζηάθαξ. Παναηδνμφιε επμιέκςξ πςξ ημ ζαθυκζ ηαζ ημ ηθζιαημζηάζζμ είκαζ άιεζα ζοκδεδειέκα, εκχ δ αίεμοζα θαβδημφ δφκαηαζ κα είκαζ έκαξ πχνμξ εζςζηνεθήξ, αηυιδ ηαζ ακ απμηεθεί ζοκέπεζα ιζαξ βναιιζηήξ πνμμπηζηήξ, ηαζ ηαείζηαηαζ μναηή δζαιέζς ηςκ βοάθζκςκ ημίπςκ. ΢ημ εζςηενζηυ μ Horta δζαπςνίγεζ ηζξ ηοηθμθμνίεξ : οπάνπμοκ επμιέκςξ ηνεζξ ζηάθεξ, ιία βζα ημοξ ζδζμηηήηεξ ηδξ ηαημζηίαξ, δ δεφηενδ βζα ημ πνμζςπζηυ ηαζ δ ηνίηδ βζα ημοξ οπαθθήθμοξ ημο ανπζηεηημκζημφ βναθείμο. Ήεεθε κα δχζεζ έκα επανηέξ ιέβεεμξ ζηδκ ηφνζα ζηάθα απμηθίκμκηαξ απυ ημκ δζαπςνζζηζηυ ημίπμ ηαζ δζεζζδφμκηαξ θίβμ ζημκ πχνμ ημο αηεθζέ. Αοηυ επζηνέπεζ ζημκ Horta κα ακμζπηεί ζημκ βεζημκζηυ ημίπμ ιε πανάεονα πμο θςηίγμοκ πθεονζηά ιζα αημθμοεία πχνςκ. ΢ημ ζζυβεζμ ημπμεεηείηαζ δ οπμδμπή ηαζ ημ αεζηζάνζμ ηαζ ιζα ημοαθέηα, εκχ πνμξ ημκ ηήπμ δ ημογίκα, μζ ηάαεξ ηαζ μζ αμδεδηζημί πχνμζ. Απυ ημ ζζυβεζμ επίζδξ, λεηζκά ηαζ δ ζηάθα ηδξ οπδνεζίαξ. Ο ηφνζμξ υνμθμξ είκαζ αθζενςιέκμξ ζηδκ οπμδμπή, ιε ημ ζαθυκζ ηδξ ιμοζζηήξ ηαζ ημ ηαεζζηζηυ βζα ημοξ ηαθεζιέκμοξ ζηδκ πθεονά ημο δνυιμο, ηαζ ηδκ ηναπεγανία ιε έκα ιζηνυηενμ ηαεζζηζηυ πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο. ΢ηδκ πθεονά ημο ηήπμο πνμζηίεεηαζ ημ

Δζηυκα 141 : μ πχνμξ ιεηάααζδξ ακάιεζα ζηδκ αίεμοζα θαβδημφ ( ηναπεγανία) ηαζ ημ ζαθυκζ είκαζ μνζζιέκμξ ζαθχξ ηαζ οπμδδθχκεζ ηδ δζηή ημο δμιή,. Σαοηυπνμκα υιςξ ιπμνεί κα βίκεζ ακηζθδπηυξ ςξ ιένμξ ηςκ πχνςκ πμο ανίζημκηαζ πθεονζηά ημο. (Φςη. Μ.Απμζηυθμο )

125

1906 ιζα αενάκηα πμο ακηζζημζπεί ζημοξ ακχηενμοξ μνυθμοξ ζε έκα dressing room ζημκ πνχημ ηαζ ζε έκα ιεβάθμ αίενζμ ιε εενιμηήπζμ ζημκ δεφηενμ. Ο πνχημξ υνμθμξ ακήηεζ ζηδκ ζδζςηζηή γςή ημο Horta: πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο ημπμεεηείηαζ έκα salon de famille ηαζ έκα boudoir, απυ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ημ οπκμδςιάηζμ ιε έκα dressing room πμο έπεζ πνυζααζδ ζηδκ ημοαθέηα ηαζ ημ ιπάκζμ. ΢ημκ δεφηενμ υνμθμ, απυ ηδ ιενζά ημο δνυιμο ανίζηεηαζ ημ δςιάηζμ ηςκ θίθςκ ηαζ απυ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ημ οπκμδςιάηζμ ηδξ ηυνδξ ημο Simone. ΢ημκ ηνίημ υνμθμ ηέθμξ, ανίζημκηαζ ηνία δςιάηζα βζα ημ πνμζςπζηυ ηα μπμία έπμοκ πνυζααζδ απυ ηδ ζηάθα οπδνεζίαξ. Δκ ηέθεζ, ιέζς ηςκ δζαθυνςκ διζεπζπέδςκ ζημ εζςηενζηυ, δ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta απμηεθείηαζ απυ εκκέα επίπεδα. Ζ ημνοθή ημο ηθζιαημζηαζίμο ζημ ηεθεοηαίμ διζεπίπεδμ είκαζ ιζα απυ ηζξ πζμ εκηοπςζζαηέξ ζοκεέζεζξ ημο: δφμ ηαενέθηεξ είκαζ εκζςιαηςιέκμζ ζημ ορδθυ ιένμξ ηςκ ημίπςκ ηαζ απμδίδμοκ ζημ άπεζνμ ηδκ εζηυκα ηδξ ιεηαθθζηήξ ηαηαζηεοήξ πμο ζηδνίγεζ ημκ θεββίηδ. Αοηή δ ζηαεενή ηαηαζηεοή ανίζηεηαζ ζημ πχνμ ακάιεζα ζημ θεββίηδ ηαζ ημκ ακμζπηυ ευθμ ζηδκ ηθίζδ ηδξ ζηέβδξ, ζε ιεηαθθζηά δμηάνζα πμο ααζίγμκηαζ ζηδκ ημζπμπμζία ημο ηθζιαημζηαζίμο. ΢ηα Απμικδιμκεφιαηά ημο μ Horta εοιάηαζ ‘ηελ θακπύιε νξνθή πνπ όινλ ηνλ θαηξό έξηρλε έλα ρξπζό θσο ζην πάλσ κέξνο ηεο ζθάιαο ηεο νπνίαο νη ηνίρνη ήηαλ θίηξηλνη κε κηα απόρξσζε ρξπζίδνπζα ή ιεπθή’ 39Αοηυ ημ ιένμξ είκαζ αθδεζκά έκαξ ηυπμξ ιαβζηυξ. Όζμκ αθμνά ημ βεζημκζηυ μζηυπεδμ, ζημ κμφιενμ 23 ηδξ μδμφ Américaine υπμο ανίζηεηαζ ημ βναθείμ ανπζηεηημκζηήξ, δ μνβάκςζδ ημο πχνμο έπεζ ςξ ελήξ: Απμηεθείηαζ απυ πέκηε επίπεδα : ΢ημ οπυβεζμ ανίζηεηαζ ημ ηεθάνζ εκχ ζημ ζζυβεζμ ημ βναθείμ ηςκ ενβαγμιέκςκ ηαεχξ ηαζ ημ αεζηζάνζμ. ΢ηδ ζοκέπεζα, ζημκ πνχημ υνμθμ ημπμεεηείηαζ απυ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο δ αίεμοζα ακαιμκήξ ηαζ απυ ηδκ άθθδ ημ βναθείμ ημο Horta. Όζμκ αθμνά ημκ δεφηενμ υνμθμ, εδχ ανίζηεηαζ ημ βναθείμ ηςκ ανπζηεηηυκςκ ; ηέθμξ, οπάνπεζ δ ζμθίηα. 39

Victor Horta, Memoires ζ. 73

Δζηυκα 142 : Ο δζαιήηδξ άλμκαξ ηδξ ηναπεγανίαξ πνμεηηείκεηαζ ςξ ημκ πχνμ ιεηάααζδξ, ζηαιαηχκηαξ ζημ οπμζηφθςια, δίκμκηαξ ιζα εοεεία πνμμπηζηή. Ο άλμκαξ ημο ζαθμκζμφ ανίζηεηαζ πζμ δελζά απυ αοηυκ ηδξ ηναπεγανία ; πνμεηηεζκυιεκμξ πενκά ιέζα απυ ηδ ζηάθα.

126

Β.3.4. Γηαδξνκή Γζαζπίγμκηαξ ηδκ πυνηα εζζυδμο ηδξ ηαημζηίαξ ανζζηυιαζηε ζε έκα ιζηνυ πςθ οπμδμπήξ. ΢ηα ανζζηενά ανίζηεηαζ έκα ιζηνυ αεζηζάνζμ ημο μπμίμο μ πχνμξ δφκαηαζ κα ιεηααθδεεί ελαζθαθίγμκηαξ ηδκ απαναίηδηδ εοεθζλία, ακάθμβδ ημο πθήεμοξ ηςκ οπμδμπχκ ημο μζημδεζπυηδ. ΢ημκ άλμκα ηδξ πυνηαξ εζζυδμο ιζα δζπθή πυνηα ιε πνςιαηζζηυ οαθμβνάθδια εθηφεζ ημ αθέιια ιαξ ειπμδίγμκηαξ πανάθθδθα ηάεε ακεπζεφιδημ αθέιια. Πίζς απυ ηδκ πυνηα ιε ημ οαθμβνάθδια, ειθακίγεηαζ ζηδ ζοκέπεζα ιπνμξ ιαξ δ ζηάθα.(εζη.143) Όθμξ μ πχνμξ ημο ηονίςξ μνυθμο αβηαθζάγεηαζ ιε ιζα ιαηζά, ιέζα ζε ιζα ανιμκία πνςιάηςκ ζοκεηηζηχκ ηαζ γςκηακχκ : πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο ημ ζαθυκζ ηδξ ιμοζζηήξ, απυ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ιζα αίεμοζα θαβδημφ, δζαπςνζζιέκα ιέζς ηδξ ζηάθαξ πμο ακήηεζ ζημ πχνμ ηδξ ηαημίηδζδξ, ηδξ γςήξ ημο ηηζνίμο. Σμ θεοηυ ιάνιανμ ηδξ ζηάθαξ ακηακαηθά ημ θςξ ηαζ μδδβεί ημ αθέιια ζημκ ηονίςξ υνμθμ. Καεχξ εζζενπυιαζηε ζημ πνχημ επίπεδμ ημο ηονίςξ μνυθμο, ιέζς ηνζχκ δζαδμπζηχκ διζεμθίςκ ιαξ πνμζθένεηαζ ιζα ζηαεενή εέαζδ ημο ηαεζζηζημφ. Σμ πθαηφζηαθμ αοημφ ημο πνχημο επζπέδμο επεηηείκεηαζ ζε έκα ιζηνυ πνμεάθαιμ ακμζπηυ πνμξ ηδκ αίεμοζα θαβδημφ ηδξ μπμίαξ μζ ημίπμζ απυ θεοηά ειαβζέ ημφαθα ακηακαηθμφκ ημ θςξ ηδξ ιέναξ, δδιζμονβχκηαξ ιζα αίζεδζδ πςξ αοημί μζ δομ πχνμζ είκαζ ζοκδεδειέκμζ. Έπεζηα απυ ηδ ηνίηδ ζηνμθή ηδξ ζηάθαξ πνμζεββίγμοιε ημ ηαεζζηζηυ έπμκηαξ ήδδ ακαηηήζεζ ηδκ μπηζηή ιαξ ζηαεενυηδηα ;απυ εδχ έπμοιε μπηζηή επαθή ιε ηδκ αίεμοζα θαβδημφ έςξ ημ αάεμξ ηδξ ηαημζηίαξ ηαζ ημκ ηήπμ ζημ πίζς ιένμξ. Ζ ζηάθα επίζδξ αημθμοεεί ηδκ ακάααζδ ημο αθέιιαημξ : δ ηίκδζδ ιαγί ιε ηδκ έκηαζδ ημο ηαεμθζημφ θςηζζιμφ ιαξ ςεεί κα ζδηχζμοιε ημ ηεθάθζ ρδθά, βφνς αθθά ηαζ ηάης απυ αοηήκ. Σέθμξ, ιεηά ηδκ πνμμδεοηζηή δζείζδοζδ ιέζα ζημκ υβημ ημο ηαεζζηζημφ έπεηαζ δ πνυζααζδ πνμξ ημ βναθείμ ηαζ ημ αηεθζέ βθοπηζηήξ εκχ ημ ηεκηνζηυ ηθζιαημζηάζζμ μδδβεί ζημοξ ζδζςηζημφξ μνυθμοξ.

Δζηυκα 143 : Καεχξ ηακείξ εζζένπεηαζ ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta ανίζηεηαζ ζε έκακ πνμεάθαιμ. Μζα δζπθή πυνηα ιε οαθμβνάθδια ειθακίγεηαζ ιπνμξ ημο δ ηφνζα ζηάθα πμο μδδβεί ζημοξ μνυθμοξ. Οζ δομ πνχηεξ ααειίδεξ ηαηαθαιαάκμοκ υθμ ημ πθάημξ δίκμκηαξ ιζα δζεονοιέκδ ακηίθδρδ ημο πχνμο, εκχ ημ θεοηυ ιάνιανμ ακηακαηθά ηαζ δζαπέεζ ημ θςξ. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

127

΢ημκ παναπάκς υνμθμ, ζημ επίπεδμ ημο πθαηφζηαθμο ανίζημοιε ημ ιεβάθμ οπκμδςιάηζμ ημο Horta ημ μπμίμ δζαδέπεηαζ έκα boudoir, εκχ ζηα δελζά ημοξ υπςξ ημζηάιε ημκ ηήπμ ημ dressing room ηαζ ημ ιπάκζμ ημο. ΢οκεπίγμκηαξ ζημ διζεπίπεδμ θίβμ πζμ πάκς απυ αοηυ ημο δεοηένμο μνυθμο, ζε έκακ πχνμ υπμο ανίζηεηαζ ημ boudoir, ημ αθέιια ιέζα απυ ηα ακμίβιαηα πνμξ ημ οπκμδςιάηζμ, ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ ηαζ ημ ιζηνυ ηαεζζηζηυ ημο διζεπζπέδμο αοημφ έπεζ έκα πθήεμξ δζαδμπζηχκ εεάζεςκ πνμξ ηα ιένδ ημο ζπζηζμφ ηα μπμία αζχκμκηαζ ςξ εκζαίμξ, νεοζηυξ πχνμξ. Αημθμοεχκηαξ ηδ δοκαιζηή εθζημεζδή πμνεία ηδξ ζηάθαξ βζα ημκ ηεθεοηαίμ υνμθμ, ζημ πνχημ πθαηφζηαθμ εζζενπυιαζηε ζε έκα δςιάηζμ. Έπεηαζ έκα ιπαθηυκζ ; ζηα δελζά ημοξ οπάνπεζ έκα πςθ ημ μπμίμ ακμίβεηαζ ζε έκα εενιμηήπζμ βειάημ θοηά. Αημθμοεχκηαξ ηδκ ακάααζδ ηδξ ζηάθαξ έςξ ημ ηεθεοηαίμ διζεπίπεδμ, αθέπμοιε ηδκ ακηακάηθαζή ιαξ, αοηή ηδξ ζηάθαξ αθθά ηαζ ημο δςιαηίμο ζημ ηαηχηενμ διζεπίπεδμ. Ο πχνμξ αοηυξ είκαζ έκα ηαεζζηζηυ. ΢ημ ακχηαημ αοηυ ζδιείμ ηδξ ζηάθαξ, δφμ ηαενέθηεξ ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ επεηηείκμοκ ζημ άπεζνμ ημ πζμ θςηεζκυ ζδιείμ ηδξ ηαημζηίαξ. Δδχ, ημ θςξ είκαζ άπθεημ, βειάημ, παθθυιεκμ, βθζζηνά ιέζα απυ ηδκ απυπνςζδ ηδξ βοάθζκδξ μνμθήξ. Σμ αθέιια δζαπενκά ημκ ιεηαθθζηυ ζηεθεηυ ηδξ ηαζ θηάκεζ κμενά ςξ ημκ μονακυ.

Δζηυκα 144 : ζζυβεζμ- Κμζηχκηαξ ιέζα απυ ημ αεζηζάνζμ ημκ πνμεάθαιμ οπμδμπήξ. Δζηυκα 145 : ζζυβεζμ-Ακεααίκμκηαξ ηδ ζηάθα πνμξ ημκ πνχημ υνμθμ. Δζηυκα 146 : πνχημξ υνμθμξ- Άπμρδ ηδξ ηναπεγανίαξ ; ζημ αάεμξ δζαηνίκεηαζ μ ηήπμξ. Δζηυκα 147 : διζεπίπεδμ πνχημο μνυθμο, ηαεζζηζηυ – ημζηχκηαξ πνμξ ημκ πχνμ ιεηάααζδξ ; ζημ αάεμξ δζαηνίκεηαζ δ ηναπεγανία. Δζηυκα 148 : διζεπίπεδμ πνχημο μνυθμο- άπμρδ ημο ηαεζζηζημφ ημζηχκηαξ πνμξ ημκ δνυιμ. Δζηυκα 149 : ακεααίκμκηαξ ηδ ζηάθα πνμξ ημ διζεπίπεδμ ημο βναθείμο ημο Horta. Δζηυκα 150 : ακεααίκμκηαξ ηδ ζηάθα – ημζηχκηαξ ημκ πχνμ ιεηάααζδξ ηαζ ηδκ ηναπεγανία ημο πνχημο μνυθμο. Δζηυκα 151 : δεφηενμξ υνμθμξ – ημ δςιάηζμ ημο V.Horta Δζηυκα 152 : δεφηενμξ υνμθμξ : ημζηχκηαξ ιέζα απυ ημ δςιάηζμ ημο Horta ημ boudoir ηαζ ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ ; ζημ αάεμξ θαίκεηαζ ημ ιζηνυ ηαεζζηζηυ ζημ διζεπίπεδμ ημο δεοηένμο μνυθμο. Δζηυκα 153 : ακεααίκμκηαξ πνμξ ημκ ηνίημ υνμθμ. Δζηυκα 154 : ηνίημξ υνμθμξ – άπμρδ ημο ιπαθημκζμφ ζημ δςιάηζμ ηδξ Simone, ιέζα απυ ημ εενιμηήπζμ. Δζηυκα 155 : ακεααίκμκηαξ πνμξ ημ διζεπίπεδμ ημο ηνίημο μνυθμο. Δζηυκα 156 : διζεπίπεδμ ηνίημο μνυθμο- ζημ αάεμξ θαίκεηαζ ημ δςιάηζμ ηδξ Simone. Γφμ ηαενέθηεξ ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ ζηδκ ημνοθή ηδξ ζηάθαξ πμθθαπθαζζάγμοκ ημκ πχνμ ζημ άπεζνμ ηαζ ηαοηυπνμκα δζαπέμοκ ημ θςξ απυ ηδκ βοάθζκδ μνμθή εκζζποιέκμ.

Φςημβναθίεξ: Μαθαίκα Απμζηυθμο

128

Δζηυκα 144

Δζηυκα 147

Δζηυκα 145

Δζηυκα 148

Δζηυκα 146

Δζηυκα 149

129

Δζηυκα 150

Δζηυκα 151

Δζηυκα 153

Δζηυκα 154

Δζηυκα 152

Δζηυκα 155

130

Δζηυκα 156

131

Β.3.5. Γηαθάλεηα Ŕ άμνλεο ΢ηδκ πνμζςπζηή ημο ηαημζηία, μ Horta απμιαηνφκεηαζ απυ ηδκ παναδμζζαηή ηάημρδ ηςκ ηαημζηζχκ ηςκ Βνολεθθχκ, ανενχκμκηαξ πχνμοξ βφνς απυ έκα ζφκμθμ ααειίδςκ ηδξ ζηάθαξ, δ μπμία ιεηαηνέπεηαζ ζηδκ ηανδζά ημο ηηδνίμο. Όζμκ αθμνά ηδκ εζςηενζηή δμιή ηδξ ηαημζηίαξ, δεκ απμηεθείηαζ απυ μνυθμοξ, αθθά ζοκηίεεηαζ απυ ιζα πνμμδεοηζηή ακμδζηά πμνεία ζε διζ/ηνζημ/ηεηανημ επίπεδα ; δ άκμδμξ πναβιαημπμζείηαζ ζηαδζαηά ιέζς διζεπζπέδςκ. Σμ βεβμκυξ αοηυ ζοιαάθθεζ ζηδκ αίζεδζδ πςξ πνυηεζηαζ βζα έκα ζπίηζ ηαηά πμθφ εονφηενμ απυ υζμ πναβιαηζηά είκαζ. Αοηυ, ζε ζοκδοαζιυ ιε ηδκ απμοζία δζαπςνζζηζηχκ ημίπςκ ζημκ ηφνζμ υνμθμ ζοκηεθεί ζηδκ δδιζμονβία πμζηίθςκ δζαβχκζςκ πνμμπηζηχκ ηαζ ηαηά ζοκέπεζα ζηδκ αίζεδζδ ιζαξ εκηφπςζδξ πςξ δ εονφηδηα ημο πχνμο είκαζ ιεβαθφηενδ. Απυ ηδ δμιή ζηδ νεοζηυηδηα Όηακ ακμίβμοιε ηδκ πυνηα ιε ημ οαθμβνάθδια ιεηά ηδκ είζμδυ ιαξ ζηδκ ηαημζηία, ακαηαθφπημοιε ημ ηθζιαημζηάζζμ - εκηοπςζζαημφ ιεβέεμοξ ιέζα ζε αοηυ ημ ζηεκυ ζπίηζ (6,5 ιέηνςκ πθάημοξ) - ιέζα ζε έκακ πχνμ πμο ακηζθαιαακυιαζηε ακαδζπθςιέκμ. Αοηυ επζηοβπάκεηαζ ηαηανπάξ θυβς ηδξ φπανλδξ δφμ πθεονζηχκ ηαενεθηχκ ( μ έκαξ εη ηςκ μπμίςκ πάκς ζε ιζα ζονυιεκδ πυνηα) ; ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ απμοθμπμζμφκ ηα υνζα. Δκ ζοκεπεία, δ εκηφπςζδ ηδξ δζεφνοκζδξ ημο πχνμο εκζζπφεηαζ απυ ηα δφμ πνχηα ζηαθμπάηζα πμο ηαηαθαιαάκμοκ υθμ ημ πθάημξ ημο δζαδνυιμο.(εζη.157) Ζ ακμδζηή ακάβκςζδ αοηή εκδοκαιχκεηαζ επίζδξ απυ ηδκ πθάβζα εέαζδ πμο επζηνέπεζ ηδκ μπηζηή επαθή ιε ηδκ αίεμοζα θαβδημφ. Δπζζδιαίκμοιε λακά εδχ ημ βεβμκυξ πςξ ζημκ Horta μ ηάεε πχνμξ είκαζ ημ πνμμίιζμ, δ εζζαβςβή ζε έκακ άθθμ πχνμ. Χζηυζμ, αοηυξ μ πνμεάθαιμξ ιμζάγεζ κα ακήηεζ ζημκ πχνμ ημο ηαεζζηζημφ πανά ηδκ ορμιεηνζηή δζαθμνά.

Δζηυκα 157 : ζημ ζζυβεζμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta, έπεζηα απυ ημ πςθ οπμδμπήξ ανίζηεηαζ ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ, ζε έκακ πχνμ πμο ηακείξ ακηζθαιαάκεηαζ δζεονοιέκμ. Αοηυ επζηοβπάκεηαζ ιέζς ηδξ φπανλδξ δφμ ηαενεθηχκ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ, ηαζεχξ ηαζ απυ ηζξ δφμ πνχηεξ ααειίδεξ μζ μπμίεξ ηαηαθαιαάκμοκ υθμ ημ πθάημξ ημο δζαδνυιμο. Σα υνζα ελαοθχκηαζ. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

132

Σμ ηθζιαημζηάζζμ ηαζ μζ πθάβζεξ εέεξ ειπθέημκηαζ ζηζξ ζπέζεζξ ηαζ ημοξ ζοζπεηζζιμφξ ακάιεζα ζημοξ πχνμοξ. Χζηυζμ ηάπμζα ζημζπεία εκδοκαιχκμοκ αοηέξ ηζξ ζπέζεζξ ηαζ πνμζδίδμοκ ζε αοηέξ ιζα νεοζηυηδηα. Αοηυ ημ παναηδνμφιε ζημ επίπεδμ ηδξ ηάημρδξ : οπάνπεζ ιζα ιζηνή απυηθζζδ ιεηαλφ ημο άλμκα ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ ηαζ αοηυκ ημο ηαεζζηζημφ: μζ δφμ αοημί πχνμζ ακήημοκ ακάιεζα ζημοξ πθεονζημφξ ημίπμοξ δεκ έπμοκ ςζηυζμ ημ ίδζμ πθάημξ. Ζ δοζημθία έβηεζηαζ ζηδκ δδιζμονβία ιζαξ πςνζηήξ ζοκέπεζαξ : μ Horta, ζπεδζάγμκηαξ ημκ πνμεάθαιμ, ελαζθαθίγεζ ηδκ ιεηάααζδ ακάιεζα ζημοξ δφμ αοημφξ πχνμοξ ηαζ πανάθθδθα ηδκ άνενςζδ ακάιεζα ζε αοημφξ ηαζ ημ ηθζιαημζηάζζμ. Ο Horta επίζδξ, δζαηδνεί ιζα ζοκμπή ηαζ ζενάνπδζδ ζηδκ ηαηακμιή ηςκ πχνςκ : ηαεχξ οπμδεπυιαζηε ηάπμζμκ, ημκ ηαηεοεφκμοιε πνμξ ημ ηαεζζηζηυ, πχνμ ηαηάθθδθμ βζα ζογήηδζδ. Κάπμζμζ επζζηέπηεξ ιπμνμφκ κα πνμζεββίζμοκ ηαζ ηδκ αίεμοζα θαβδημφ αθθά ιυκμ οπυ ηδκ ηαεμδήβδζδ ημο ζδζμηηήηδ. Με άθθα θυβζα, δ αίεμοζα θαβδημφ είκαζ ζδζςηζημφ παναηηήνα, αθθά ιπμνεί ζε ηάπμζεξ πενζπηχζεζξ κα ιεηαηναπεί ζε πχνμ πζμ δδιυζζαξ θεζημονβίαξ. Ο άλμκαξ ημο ηαεζζηζημφ επζιδηφκεηαζ ςξ ηδ ζηάθα ; ιζα ζπέζδ δδιζμονβείηαζ ακάιεζά ημοξ. Όζμκ αθμνά ηδκ αίεμοζα θαβδημφ, μ άλμκάξ ηδξ ηαηαθήβεζ ζε ιζα ημθυκα ημο πχνμο ιεηάααζδξ (πνμεάθαιμξ) ΢οζπεηίγεηαζ επμιέκςξ ιε έκα ζημζπείμ εκυξ άθθμο πχνμο. Μπμνεί επίζδξ κα εεςνδεεί ςξ έκαξ πχνμξ ηθεζζηυξ, πανά ημ βεβμκυξ πςξ είκαζ ακμζπηυξ πάνδ ζημ ιεβάθμ άκμζβια ηδξ πυνηαξ. Όζμκ αθμνά ημ οπμζηφθςια πμο ανίζηεηαζ ζημκ πχνμ ιεηάααζδξ, έπεζ πμθθμφξ νυθμοξ : δμιζηά, παναθαιαάκεζ ημ ηεηανημευθζμ ημο ηαεζζηζημφ , ιε ζοκέπεζα ηδκ ελαΰθςζδ ηςκ μνίςκ ηαεχξ ηαζ ηδ δδιζμονβία εκυξ ελαζνεηζημφ ακμίβιαημξ. ΢ηδ ζοκέπεζα, δδιζμονβεί ιζα πςνζηή αθθδθμδζείζδοζδ : εονζζηυιεκδ επί ημο άλμκα ημο πχνμο ηδξ αίεμοζαξ θαβδημφ, ημπμεεηείηαζ ζημ υνζμ ηςκ δφμ πχνςκ (ιεηάααζδξ – πνμεαθάιμο ηαζ ηαεζζηζημφ). Σέθμξ ζοκεέηεζ ημ ηαεζζηζηυ ζε βςκζά ιμοζζηήξ ηαζ βςκζά ακάπαοζδξ.

Δζηυκα 158 : άπμρδ ημο ηθζιαημζηαζίμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta, απυ ημ ζαθυκζ ηδξ ιμοζζηήξ ημο πνχημο μνυθμο. Ζ ζηάθα, ςξ ναπμημηαθζά ηςκ επζιένμοξ διζεπζπέδςκ μδδβεί ζηδ δδιζμονβία πμθθαπθχκ εεάζεςκ ηαζ μπηζηχκ θοβχκ, ζοκηεθχκηαξ ζηδκ ελαΰθςζδ ηςκ μνίςκ. ( θςη. Bastin &Evrard/sofam , απυ ημ Hortamuseum, Βνολέθθεξ)

133

Σμ υνζμ επμιέκςξ ακάιεζα ζημκ ηεκηνζηυ πχνμ ηαζ ημ ηαεζζηζηυ βίκεηαζ νεοζηυ πάνδ ζε αοηυ ημ οπμζηφθςια. Πνμηαθεί ιζα αφλμοζα ηίκδζδ ηδξ μνμθήξ πμο εββνάθεζ ημκ ηεκηνζηυ πχνμ ιέζα ζημκ υβημ ημο ηαεζζηζημφ.(εζη.159) Πανυιμζεξ ηζκήζεζξ απυ δομ ιζηνέξ ηαιάνεξ πνμζδίδμοκ ιζα δμιή ζημκ ηεκηνζηυ πχνμ ηαζ ηαδνάνμοκ ημκ υβημ ηδξ ζηάθαξ. ΢οκεπίγμκηαξ ηδκ πμνεία δζαιέζς ηδξ ζηάθαξ ηαζ εονζζηυιεκμζ ζημ ηαεζζηζηυ- ζαθυκζ ιμοζζηήξ, ιζα ηαεμδζηή εέαζδ πνμξ ηδκ αίεμοζα θαβδημφ επζηνέπεζ ζημ αθέιια κα πθακδεεί ζε υθμ ημ αάεμξ ηδξ ηαημζηίαξ έςξ κα ακηζθδθεεί ημ άκμζβια πνμξ ημκ ηήπμ. (εζη.160)Καηά ηδκ ακάααζδ ζημ παναπάκς επίπεδμ δζαηδνείηαζ ιζα άιεζδ μπηζηή επαθή ιε ημ ηαεζζηζηυ ιέζς ιζαξ εη κέμο ηαεμδζηήξ εέαζδξ.(εζη.161) Ζ έκκμζα ηδξ δζαθάκεζαξ είκαζ ιζα ζδζαίηενδ πμζυηδηα ηδξ ανπζηεηημκζηήξ εββεκήξ ζε έκακ ζοβηεηνζιέκμ ηφπμ μνβάκςζδξ ; είκαζ έκα ενβαθείμ μνβάκςζδξ πμο επζηνέπεζ ηδκ εκζςιάηςζδ πμζηίθςκ εηενμβεκχκ ζημζπείςκ ζε έκακ ανπζηεηημκζηυ ζζηυ. Νμδιαημδμηεί επίζδξ ιζα ιέεμδμ ανπζηεηημκζηήξ δδιζμονβίαξ πμο επζηνέπεζ ηδκ ακάβκςζδ ημο πχνμο. Οζ πςνζηέξ εκηάζεζξ πμο βεκκζμφκηαζ ιε αοηυκ ημκ ηνυπμ δίκμοκ ηυπμ ζε ιζα πμζηζθία ενιδκεζχκ. Ζ δζαδζηαζία ηδξ ελαΰθςζδξ ,παναηηδνζζηζηή ημο Horta , έβηεζηαζ επίζδξ ζηδ επίηθδζδ ηδξ θφζδξ. Ο Horta δεκ ηαηαθεφβεζ ζε ιζα ζηοθζγανζζιέκδ δζαηυζιδζδ πμο ακαπανζζηά ζημζπεία ηδξ θφζδξ. Ζ δζαηυζιδζδ δδθχκεζ ιζα κέα έκκμζα ηαζ ειπενζέπεζ ζοκεηδμπή ζημ ένβμ ημο , είκαζ ηάηζ παναπάκς απυ ιζα απθή έηθναζδ ιζαξ ηάζδξ. Γζα ημκ Horta δ δζαηυζιδζδ είκαζ έκα ιέζμ βζα κα δδιζμονβήζεζ ηδκ ανπζηεηημκζηή ημο. Όθα, απυ ηδκ πζμ ιζηνή θεπημιένεζα ιέπνζ ημ υθμκ είκαζ ακαδζαιμνθςιέκα ηαζ έπμοκ ακαπαναζηαεεί : ηάεε ζημζπείμ ανπζηεηημκζηυ βίκεηαζ έκα ζφιαμθμ ηδξ θφζδξ, υπζ ιζα απμζπαζιαηζηή απανίειδζδ δζαημζιδηζηχκ ιειμκςιέκςκ ζημζπείςκ, αθθά έκα εκζαίμ δεδμιέκμ πμο επζηαθφπηεζ ημ υθμκ. Ζ ζδζαίηενδ ακηζιεηχπζζδ ( ‘traitement unitaire’) ημο εζςηενζημφ πχνμο αοημφ ηαεεαοημφ υζμ ηαζ ζε ζπέζδ ιε ημκ ελςηενζηυ απμηεθεί ηαζ αοηή ιζα πνμτπυεεζδ βζα ηδ βέκκδζδ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ.

Δζηυκα 159 : δ πςνζηή ζοκέπεζα ηαζ δ αθθδθμδζείζδοζδ ημο πχνμο ηδξ ηναπεγανίαξ ιε αοηυκ ημο ηαεζζηζημφ, ζημκ πνχημ υνμθμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta επζηοβπάκεηαζ ιέζς ημο οπμζηοθχιαημξ πμο ανίζηεηαζ ζημκ πχνμ ιεηάααζδξ ηαζ ημο ηεηανημεμθίμο πμο ζοιαάθθεζ ζηδκ νεοζηυηδηα ημο πχνμο. (θςη. Μ. Απμζηυθμο)

134

Δζηυκα 160 :

Δζηυκα 161 :

άπμρδ ηδξ ηναπεγανίαξ απυ ημ ηαεζζηζηυ ημο πνχημο μνυθμο. Ζ εθαθνχξ ηαεμδζηή εέαζδ επζηνέπεζ ηδκ πενζπθάκδζδ ημο αθέιιαημξ ζε υθμ ημ αάεμξ ηδξ ηαημζηίαξ έςξ ημκ ηήπμ.

άπμρδ ημο ηαεζζηζημφ ημο πνχημο μνυθμο, ακεααίκμκηαξ ηδ ζηάθα πνμξ ημκ δεφηενμ υνμθμ. – πθάβζα ηαηαδουιεκδ εέαζδ.

(θςη. Μ.Απμζηυθμο)

135

Β.3.6. Φσο Ζ κέα πςνζηή ζφθθδρδ πμο θένεζ μ Horta βζα ηδκ ηαημζηία υπςξ έπεζ πνμακαθενεεί, ακηαπμηνίκεηαζ ηαζ ζημ πνυαθδια ημο θςηζζιμφ : εδχ ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ είκαζ ζηεβαζιέκμ απυ ιζα βοάθζκδ μνμθή ιεηαηνεπυιεκμ έηζζ ζε έκα είδμξ θεββίηδ πμο επζηνέπεζ ζημ θςξ κα δζεζζδφζεζ ζημοξ πχνμοξ πμο εθάπημκηαζ ζε αοηήκ. Σμ ηέκηνμ ημο θςηζζιέκμο ζπζηζμφ Ο Horta ζηα ένβα ημο Hotel Tassel ηαζ Van Eetvelde εεςνμφζε ημ θςξ ηδξ διέναξ ςξ έκακ ζδιακηζηυ πανάβμκηα πμο δζαδναιάηζγε νυθμ ζηδ ζφκεεζή ημο. Ζ ζδέα αοηή παναιέκεζ ειθακήξ ηαζ ζε αοηή ηδκ ηαημζηία: Σμ ηθζιαημζηάζζμ θεζημονβεί ςξ μθζηυξ θεββίηδξ. Δπζηνέπεζ ζημκ θςηζζιυ κα θηάζεζ έςξ ημ ζζυβεζμ, κα δζεζζδφζεζ ςξ ηδκ ηανδζά ημο ζπζηζμφ ηαζ κα δζαποεεί πθεονζηά ημο ιέζς ηςκ ακμζπηχκ πχνςκ. Γζα ηδ βοάθζκδ μνμθή μ Horta επζθέβεζ ηίηνζκμ βοαθί πμο ακηακαηθά ημ θςξ ηαζ ελςναΐγεζ ηδκ θάιρδ ημο ; ημ βηνίγμ ελςηενζηυ αβκμείηαζ ηαζ μ ήθζμξ είκαζ πακηαπμφ πανυκ ζημ ζπίηζ. ΢ηδ ζοκέπεζα, δ φπανλδ ηςκ δφμ ηαενεθηχκ ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ ζηδκ ημνοθή ημο ηθζιαημζηαζίμο ηάκεζ ημ θςξ κα ένπεηαζ ηαζ κα θηάκεζ εκζζποιέκμ ζημ άπεζνμ. Ζ θάιρδ βθζζηνά ηαηά ιήημξ ηςκ ημίπςκ ζε απαθέξ πνοζίγμοζεξ απμπνχζεζξ πμο βίκμκηαζ ιένμξ ηςκ απμπνχζεςκ ημο ημίπμο, χζπμο ζημ ηέθμξ ηδξ ηαεμδζηήξ ηδξ πμνείαξ, θηάκμκηαξ ζηδ ιανιάνζκδ αάζδ ηδξ ζηάθαξ, ακηακαηθάηαζ εη κέμο ζημ πχνμ. Πανάθθδθα, πθεονζηέξ θςηαρίεξ απυ ημ ελςηενζηυ ένπμκηαζ κα ζοιαάθμοκ ζε αοηυκ ημκ δζάποημ θςηζζιυ : ηα ιεβάθα ακμίβιαηα πθδιιονίγμοκ ημ πχνμ ημο ηαεζζηζημφ ιε θςξ ηαζ μζ ημίπμζ ζηδκ αίεμοζα θαβδημφ απυ θεοηά ειαβζέ ημφαθα επζηνέπμοκ ζημ θςξ απυ ημκ ηήπμ κα δζεζζδφζεζ ζε αάεμξ ιέζα ζημκ πχνμ. .

Δζηυκα 162 : ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο V.Horta. Μζα οαθμζηεπή ζπείνα θένεζ ημ θςξ ζημοξ πχνμοξ πμο εθάπημκηαζ ζε αοηήκ. (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

136

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΡΙΣΟ Η ΔΙΚΟΝΙΚΗ ΓΙΑΦΑΝΔΙΑ

137

Γ.1. Από ην ιεμηθό ν όξνο δηαθαλήο (transparent) εξκελεύεηαη σο: 1. Απηό πνπ έρεη ηελ ηθαλόηεηα λα κεηαδίδεη ην θσο, θαη λα θάλεη λα κπνξεί θαλείο λα δεη δηακέζνπ, ηα ζώκαηα πνπ βξίζθνληαη από πίζσ εληειώο νξαηά. 2. Γηαπεξαζηηθό ζαλ θσο. 3. Τν λα επηηξέπεηο ην πέξαζκα ηνπ θσηόο κέζα από ζρηζκέο 4. Αλνηρηόο, επζύο, άκεζνο 5. Απηό πνπ κπνξεί εύθνια λα ηδσζεί, λα αλαγλσξηζηεί ή λα αληρλεπζεί Σύκθσλα κε ηνλ νξηζκό ηνπ ιεμηθνύ ε πνηόηεηα ή ε θαηάζηαζε ηεο δηαθάλεηαο είλαη ηαπηόρξνλα κηα πιηθή ζπλζήθε– απηή ηεο έθζεζεο ζε θσο θαη αέξα- θαη ην απνηέιεζκα κηαο δηαλνεηηθήο αλάγθεο , ηεο εγγελνύο επηδίσμεο γηα απηό πνπ πξέπεη λα είλαη εύθνια αληρλεύζηκν, ηέιεηα πξνθαλέο, απειεπζεξσκέλν από θάζε απόθξπςε.’ 40 ‘ Τν δηπιό λόεκα ηεο πξαγκαηηθήο θαη ηεο θαηλνκεληθήο δηαθάλεηαο είλαη έλα εξγαιείν γηα ηε κειέηε ηεο αξρηηεθηνληθήο. Γηαθξίλεη ην Αηζάλεζζαη θαη Φαίλεζζαη ηνπ λνήκαηνο ηεο δηαθάλεηαο, θαη αλαθέξεηαη ζηε ζρέζε κεηαμύ ηνπ Πεξηερνκέλνπ θαη ηεο Μνξθήο ζηελ Αξρηηεθηνληθή – θαη ζην ηεξάζηην εξώηεκα ηνπ αλ έλα θηίξην είλαη ή αλ έλα θηίξην ζεκαίλεη.’ 41

Μζα ενιδκεία ηδξ δζαθάκεζαξ ςξ ιέζμ ζε έκα ένβμ ηέπκδξ ηαεχξ ηαζ δ επζζήιακζδ ημο δζθμνμφιεκμο παναηηήνα ηδξ δζαθάκεζαξ μνίγεηαζ απυ ημκ Geogy Kepes ζηδ ‘Γθχζζα ηδξ Όναζδξ’. ‘Δάλ θαλείο δεη δύν ή πεξηζζόηεξεο κνξθέο πνπ αιιειεπηθαιύπηνληαη θαη όπνπ θάζε κηα από ηηο δύν δηεθδηθεί γηα δηθό ηεο ην κέξνο εθείλν πνπ αλήθεη θαη ζηηο δύν, ηόηε έξρεηαη θαλείο αληηκέησπνο κε κηα αληίθαζε ρσξηθώλ δηαζηάζεσλ. Γηα λα επηιπζεί απηή ε αληίθαζε πξέπεη θαλείο λα ππνζέζεη ηελ παξνπζία κηαο λέαο νπηηθήο πνηόηεηαο. Οη κνξθέο πξνηθίδνληαη κε δηαθάλεηα : απηό ζεκαίλεη όηη κπνξνύλ λα αιιεινδηαπεξλώληαη ρσξίο λα θαηαζηξέθνπλ νπηηθά ε κηα ηελ άιιε. Ζ δηαθάλεηα παξόια απηά ππνλνεί πεξηζζόηεξα από έλα νπηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ππνλνεί κηα επξύηεξε ρσξηθή ηάμε. Γηαθάλεηα ζεκαίλεη ηαπηόρξνλε νπηηθή αληίιεςε δηαθνξεηηθώλ ρσξηθώλ ζέζεσλ. Ο ρώξνο όρη κόλνλ ππνρσξεί 40

Colin Rowe, Robert Slutzky. Transparency: Literal and Phenomenal, ζ. 160( ην άξζξν δεκνζηεύηεθε γηα πξώηε θνξά ζην Yale Architectural Journal Perspecta 8 , 1964) 41 Bernard Hoesli Commentary, Transparency: Literal and Phenomenal, ζ. 59

Δζηυκα 163 : μ μνζζιυξ ηδξ θέλδξ ‘δζαθάκεζα’ απυ ημ Webster’s New International Dictionary, α’ έηδμζδ

138

αιιά θπκαίλεηαη ζε κηα ζπλερή δξαζηεξηόηεηα. Ζ ζέζε ησλ δηάθαλσλ κνξθώλ έρεη δηθνξνύκελν λόεκα θαζώο πξώηα βιέπεη θαλείο ηε κηα κνξθή πιεζηέζηεξα θαη κεηά ηελ άιιε. Υπό ηνλ νξηζκό απηό ε δηαθάλεηα παύεη λα είλαη απηό πνπ είλαη ζαθέο , επδηάθξηην θαη γίλεηαη απηό πνπ είλαη αζαθέο, ακθίζεκν.’ 42΢ημ ‘Vision in Motion’ μ Moholy – Nagy ακαθένεζ πςξ ‘θάπνηεο επαιιειίεο κνξθώλ μεπεξλνύλ ρσξηθέο θαη ρξνληθέο ζηεξεώζεηο. Μεηαηξέπνπλ αζήκαληεο ηδηνκνξθίεο ζε νπζηαζηηθέο πνιππινθόηεηεο. Ζ δηαθαλήο πνηόηεηα ησλ ππεξζέζεσλ ζπρλά ππνδειώλνπλ θαη δηαθάλεηα ηνπ πεξηερνκέλνπ , ηνπ λνήκαηνο, απνθαιύπηνληαο απαξαηήξεηεο δνκηθέο πνηόηεηεο ηνπ αληηθεηκέλνπ.’ 43 Παναηδνμφιε θμζπυκ πςξ δ δζαθάκεζα ιπμνεί κα είκαζ ιζα εββεκήξ πμζυηδηα εκυξ πενζεπμιέκμο, ιζα πμζυηδηα ηδξ φθδξ, υπςξ ζε έκακ βοάθζκμ ημίπμ ή ιζα εκοπάνπμοζα πμζυηδηα μνβάκςζδξ. Έηζζ ηδκ δζαπςνίγμοιε ζε ηονζμθεηηζηή ηαζ θαζκμιεκζηή δζαθάκεζα. Χξ πμζυηδηα ηδξ μνβάκςζδξ, δ δζαθάκεζα είκαζ ‘ε αίζζεζε ηεο ζπλέρεηα ηνπ θελνύ, κηαο νξαηήο ζπλέρεηαο κέζα από αιιεινδηαδερόκελνπο ν έλαο ηνλ άιινλ αδηαθαλείο όγθνπο’ 44 Μπμνεί δδθαδή ημ αάεμξ κα είκαζ μναηυ, ή μζ υβημζ κα αθθδθμηαθφπημκηαζ ζε ηάπμζμ ηιήια ημοξ. Δίκαζ παναηηδνζζηζηυ ηδξ δζαθάκεζαξ ιε ηδ ιεηαθμνζηή ηδξ έκκμζα πςξ δ εέζδ ηςκ επζιένμοξ ιμνθχκ ζημ πχνμ είκαζ δζθμνμφιεκδ: ημ ιάηζ αζχκεζ ιζα ακελάκηθδηδ αημθμοεία ιεβαθφηενςκ ηαζ ιζηνυηενςκ μνβακχζεςκ ιέζα ζημ υθμκ. ΢ε βεκζηέξ βναιιέξ, δ δζαθάκεζα πνμηφπηεζ υπμο οπάνπμοκ εέζεζξ ζημ πχνμ πμο ιπμνμφκ κα απμδμεμφκ ζε δφμ ή πενζζζυηενα ζοζηήιαηα ακαθμνάξ - υπμο δ ηαλζκυιδζδ είκαζ αηαευνζζηδ ηαζ δ δοκαηυηδηα ιεηαλφ ιζαξ ηαλζκυιδζδξ ή άθθδξ παναιέκεζ εθζηηή. Ζ πναβιαηζηυηδηα ημο ααεζμφ ηαζ ημο ζηεκμφ πχνμο ανίζημκηαζ ζοκεπχξ ζε ακηίεεζδ. Ο Gyorgy Kepes, ιεθεηχκηαξ ηδκ ακαπανάζηαζδ ημο αάεμοξ απυ αθθδθμεπζεέιεκεξ ιμνθέξ ζδιεζχκεζ πςξ ‘εάλ κηα κνξθή ηνπ ρώξνπ εκπνδίδεη ηε ζέα καο από κηα άιιε κνξθή, δελ 42

Kepes G.The Language of Vision, Chicago 1944, ζ.77

Vision in Motion, Moholy – Nagy, Chicago 1947, ζ.210

Αλδξεάδνπ Ταηηάλα, Βαιθαληθό Σπλέδξην ‘Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή - Κελά θαη Πιήξε’, Θεζζαινλίθε, 24-25 Μαΐνπ 2001, Πξαθηηθά Σπλεδξίνπ, Θεζζαινλίθε 2002, ζ.35

139

ππνζέηνπκε πσο ε δεύηεξε κνξθή παύεη λα ππάξρεη επεηδή είλαη θαιά θξπκκέλε. Αλαγλσξίδνπκε, θαζώο θνηηάκε ηέηνηεο αιιεινεπηζέκελεο κνξθέο όηη ε πξώηε, ε ςειόηεξε, ε πην θπξίαξρε, έρεη δύν δηαθνξεηηθέο εξκελείεο – ηνλ εαπηό ηεο θαη απηό πνπ είλαη πίζσ από ηνλ εαπηό ηεο. Ζ κνξθή πνπ ζηακαηάεη ηελ νξαηή επηθάλεηα κηαο άιιεο κνξθήο γίλεηαη αληηιεπηή ζαλ θνληηλόηεξε. Βηώλνπκε έηζη ηηο ρσξηθέο δηαθνξέο, ή, ην βάζνο. Απηή ε αλαπαξάζηαζε ηεο αιιεινεπίζεζεο δειώλεη ην βάζνο. Γεκηνπξγεί κηα εηδηθή αίζζεζε ηνπ ρώξνπ. Κάζε κνξθή θαίλεηαη παξάιιειε κε ηελ πξώηε εηθόλα – επίπεδν θαη ηείλεη λα εγθαηαζηήζεη κηα ζε ππνρώξεζε ρσξηθή ζρέζε.’ 45Ο παναηδνδηήξ ιπμνεί κα δεζ ημκ εαοηυ ημο ζε ζπέζδ ιε ιία ή ιε άθθδ ηάλδ, ηαζ ιέζς ηδξ πνμηφπημοζαξ ηάεε θμνά, μνίγμκηαζ μζ δζαδμπζηέξ ακαβκχζεζξ. Υαναηηδνζζηζηή είκαζ δ εζζαβςβή ημο άλμκα, ημ ζζπονυηενμ ιέζμ βζα ηδ πςνζηή ζφθθδρδ ημο αάεμοξ : έκαξ βναιιζηυξ άλμκαξ δζαπενκά ηδ δζάηαλδ. Οζ δζαθακείξ μνβακχζεζξ εκκμμφκ πςνζηέξ ιεηααάζεζξ ηαζ οπμδδθχκμοκ ηδκ φπανλδ πζεακχκ ηαηεοεφκζεςκ. Ο παναηδνδηήξ ιπμνεί ακηζθδθεεί ημκ εαοηυ ημο ζε ζπέζδ ηαζ ιε ηα δομ ζοζηήιαηα ακαθμνάξ. Ζ επζθμβή βζα ημ έκα ή ημ άθθμ ιμκμπάηζ ζδιαίκεζ επίζδξ ηδκ είζμδμ ζηδ ιζα ή ζηδκ άθθδ δζάηαλδ. Έηζζ, δεκ παναιέκεζ αιέημπμξ παναηδνδηήξ αθθά ιένμξ ηδξ ζφκεεζδξ ιέζς ηδξ ζοιιεημπήξ ημο εζζάβεζ έκακ δζάθμβμ ηαζ ιέζς ηδξ θακηαζίαξ ημο ειπθέηεηαζ ζηδκ ακάβκςζή ημο. ‘ (…)Μηα ζπλέρεηα ηνπ θελνύ, πνπ επηηξέπεη ηελ όξαζε ζην βάζνο, θαη κάιηζηα κε δηαθνξνπνηεκέλν ηξόπν θαζώο θηλείηαη ν παξαηεξεηήο(…) Γειαδή ν ρώξν, κε απηή ηελ πνηόηεηα ηεο νξγάλσζεο ησλ όγθσλ εηζάγεη εληόο ηνπ θαη θάλεη ηκήκα ηνπ, θαη ηνλ ρξόλν, πνπ έρεη λα θάλεη κε ηελ θίλεζε ηνπ παξαηεξεηή.’ 46 Σέθμξ, υπςξ επζζδιαίκμοκ μζ Colin Rowe ηαζ Robert Slutzky, ‘ ε εμνηθείσζε κε ην βάζνο (…) ζπλερώο νπηζζνδξνκεί. (…) κηα κεηάζεζε ηνπ άμνλα, κηα δηαδξνκή πνπ γιηζηξάεη ζπκβαίλνπλ παξάιιεια κε ηε γξακκή ηνπ θεληξηθνύ άμνλα (…) ζαλ κηα δηαθσλία αλάκεζα ζε έλαλ πξαγκαηηθό θαη βαζύ ρώξν θαη ζε έλαλ ηδεαηό θαη αβαζή’ . ‘Απηέο νη δηαζηξσκαηώζεηο 45

Kepes G.The Language of Vision, Chicago 1944, ζ.76

Αλδξεάδνπ Ταηηάλα, ‘ Ζ δηαθάλεηα κηα πνηόηεηα ηεο ύιεο, ε δηαθάλεηα κηα πνηόηεηα ηεο νξγάλσζεο’, Βαιθαληθό Σπλέδξην ‘Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή - Κελά θαη Πιήξε’, Θεζζαινλίθε, 24-25 Μαΐνπ 2001, Πξαθηηθά Σπλεδξίνπ, Θεζζαινλίθε 2002, ζ.43

140

– επηλνήζεηο δηακέζνπ ησλ νπνίσλ ν ρώξνο είλαη δνκεκέλνο, κε ππόζηαζε θαη αξζξσκέλνο, είλαη ε νπζία ηεο θαηλνκεληθήο δηαθάλεηαο.’ 47 Ζ Γζαθάκεζα είκαζ επμιέκςξ αοηή πμο δδιζμονβεί ηζξ πμθθαπθέξ ακαβκχζεζξ ηςκ πςνζηχκ ζπέζεςκ ηαζ ηζξ ζοκδέζεζξ ημοξ. ; επζηνέπεζ ηδκ εοεθζλία ιέζα ζηδ δζάηαλδ ηδξ ζφκεεζδξ. Ζ ζφκδεζδ ιεηαλφ ημο πχνμο δφμ πςνζζηχκ επζπέδςκ έπεζ ςξ απμηέθεζια υπζ ιυκμκ ηδκ μπηζηή αφλδζδ ημο ιεβέεμοξ ηςκ ιζηνχκ πχνςκ αθθά ηαζ ηδκ παναβςβή δζθμνμφιεκςκ πςνζηχκ ζπέζεςκ : Οζ πςνζηέξ γχκεξ είκαζ δζαθμνμπμζδιέκεξ, αθθά ηαζ εκςιέκεξ. Ζ Γζαθάκεζα θμζπυκ ςξ ιέζμ θένεζ ηδ δοκαηυηδηα μπηζηχκ πςνζηχκ μιαδμπμζήζεςκ. ΢φιθςκα ιε ημκ Bernard Hoesli, δ δζαθάκεζα μνίγεηαζ ςξ ιζα ηαηάζηαζδ ζπέζεςκ, ιπμνεί κα εεςνδεεί ηαζ κα πνδζζιμπμζδεεί ζακ έκα ιέζμ μνβάκςζδξ πχνμο. ‘Όηαλ αληηιεθζνύκε ην πιήξεο θαη ην θελό σο ακνηβαία ζπκκεηέρνληα θαη ζπληζηώζα ζηε ζπλέρεηα ηεο εηθόλαο ηνπ θόληνπ θαη ηνπ πξνζθελίνπ ζα αλαηξέζνπκε ηελ αληηζεηηθή ηνπο θύζε.’ 48 ‘Τν όξην είλαη ε δηαρσξηζηηθή γξακκή, ην δηαρσξηζηηθό επίπεδν, ν δηαρσξηζηηθόο όγθνο, πέξα από ηνλ νπνίν αξρίδεη θάηη άιιν. Δίλαη ην ζύλνξν. (…) Πεξλώληαο από ηε κηα πεξηνρή ζηελ άιιε απνθηά ν ρξήζηεο δηαθνξεηηθά εξεζίζκαηα, ιόγσ ησλ δηαθνξεηηθώλ ηδηνηήησλ πνπ δηέπνπλ ηνλ θάζε ρώξν. (…) Ζ πην ζπλήζεο κνξθή νξίνπ είλαη (…) εθείλε ηνπ αδηαθαλνύο, εθείλνπ πνπ δελ επηηξέπεη ζην θσο λα ην δηαπεξάζεη. (…) Ζ απνπζία ελόο ζπκπαγνύο, αδηαθαλνύο θξάγκαηνο δελ ζπλεπάγεηαη ηελ απνπζία νξίνπ. Τν θελό ε απνπζία ύιεο κπνξεί λα παξάγεη έλα εμίζνπ έληνλν όξην (…) Σε αληίζεζε κε ηα αδηαθαλή όξηα, ηα δηαθαλή δελ νξίδνπλ ζαθώο ηε ζρέζε ηνπ κέζα / έμσ, ηνπ πάλσ / θάησ, δεκηνπξγνύλ όκσο ελδηαθέξνληα ζρνιηαζκό, ν νπνίνο εμαξηάηαη από ηελ αληίιεςε θαη ηελ ζέζε ηνπ παξαηεξεηή ζε ζρέζε κε απηά.’ 49‘Οη ρώξνη πνπ ρσξίδνληαη από γπάιηλα 47

Colin Rowe, Robert Slutzky. Transparency: Literal and Phenomenal, ζ. 175 Bernard Hoesli, Γηάθαλε Μνξθή – Οξγάλσζε σο Δξγαιείν Σρεδηαζκνύ Colin Rowe, Robert Slutzky. Transparency: Literal and Phenomenal, ζ. 91 48

141

δηαρσξηζηηθά κπνξνύλ λα γίλνπλ αληηιεπηνί σο εληαίνη (…) Λόγσ ηεο δηαθάλεηαο, ηα όξηα απηά έρνπλ σο ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθό ηελ αίζζεζε απνπζίαο ύιεο πνπ δεκηνπξγνύλ, αιιά θαη ηελ αλεκπόδηζηε δηάρπζε ηνπ θσηόο. (…) (…) Ο δηαρσξηζκόο κέζα / έμσ ακβιύλεηαη θαη δεκηνπξγείηαη ε αίζζεζε, ςεπδαίζζεζε, ηεο ζπλέρεηαο, ηεο επηκήθπλζεο ηνπ ρώξνπ.’ 50Σνεζξ δζαθμνεηζημί, αθθδθμζοιπθδνμφιεκμζ ηνυπμζ οθμπμίδζδξ ηδξ δζαθάκεζαξ, μζ μπμίμζ δεκ ακαθένμκηαζ πάκημηε ζηδ πνήζδ ημο βοαθζμφ, ιπμνμφκ κα εεςνδεμφκ δ νεοζηυηδηα, ημ πμνχδεξ ηαζ ημ εάιπςια. ‘Οη ηξεηο απηνί ηξόπνη αλαθέξνληαη ζε πνιιαπιέο ζπκπιεξσκαηηθέο έλλνηεο ηεο Γηαθάλεηαο, ηνπ Γηαπεξαηνύ, ηνπ Γηάηξεηνπ θαη ηνπ Γηαθώηηζηνπ. 51 ‘Ζ εκηδηαθάλεηα ιεηηνπξγεί δεκηνπξγηθά κέζα ζηνλ ρώξν. Γίλεη ηελ ςεπδαίζζεζε ηνπ αλνηρηνύ ή αληίζηνηρα ηνπ θιεηζηνύ ρώξνπ, αλάινγα κε ηελ αλάγλσζε πνπ γίλεηαη από ηνλ ρξήζηε. (…) Φαξαθηεξηζηηθό ηεο εκηδηαθάλεηαο είλαη ε ιεηηνπξγία ηεο σο θίιηξν. Οη πιεξνθνξίεο πνπ δηαρένληαη κέζα από ηα εκηδηαθαλή όξηα επηδέρνληαη δηάθνξεο αλαγλώζεηο, θαζώο δελ είλαη ζαθείο, είλαη ζακπέο.’ 52Αοηυ πμο ανίζηεηαζ πίζς απυ ηδκ άθθδ πθεονά εκενβμπμζεί ηδκ θακηαζία ηαζ ιπμνεί κα επζδεπεεί πμθθαπθέξ ακαβκχζεζξ. Ο ζοκδοαζιυξ ηςκ εκκμζχκ ημο ιέζα, έλς, πάκς, ηάης, ειπνυξ, πίζς, δζαβχκζα, ηθεζζηυ, ακμζπηυ, πθήνεξ, ηεκυ επακαπνμζδζμνίγεηαζ, υπςξ ηαζ δ ζπέζδ βναιιήξ – ζδιείμο – επζπέδμο αθθά ηαζ επζθάκεζαξ ηαζ υβημο. 49

Παπατσάλλνπ Κσζηήο, Γαζθαιάθε Φηιίηζα, ‘ Ζ αληίιεςε ησλ νξίσλ, Γηαθάλεηα-αδηαθάλεηαεκηδηαθάλεηα’, Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή Όξηα θαη Πξνθιήζεηο, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Πνιπηερληθή Σρνιή, Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ, Δθδόζεηο Εήηε, Θεζζαινλίθε 2007, ζ.371-372 50

Παπατσάλλνπ Κσζηήο, Γαζθαιάθε Φηιίηζα, ‘ Ζ αληίιεςε ησλ νξίσλ, Γηαθάλεηα-αδηαθάλεηα-εκηδηαθάλεηα’, Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή Όξηα θαη Πξνθιήζεηο, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Πνιπηερληθή Σρνιή, Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ, Δθδόζεηο Εήηε, Θεζζαινλίθε 2007, ζ.375 51 (Κσλζηαληόπνπινο Ζιίαο, ‘Τν ζακπό, ην ξεπζηό θαη ην πνξώδεο : Κηίδνληαο κε ηε Γηαθάλεηα΄, Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή Όξηα θαη Πξνθιήζεηο, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Πνιπηερληθή Σρνιή, Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ, Δθδόζεηο Εήηε, Θεζζαινλίθε 2007, ζ.434) 52 Παπατσάλλνπ Κσζηήο, Γαζθαιάθε Φηιίηζα, ‘ Ζ αληίιεςε ησλ νξίσλ, Γηαθάλεηα-αδηαθάλεηα-εκηδηαθάλεηα’, Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή Όξηα θαη Πξνθιήζεηο, Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο, Πνιπηερληθή Σρνιή, Τκήκα Αξρηηεθηόλσλ, Δθδόζεηο Εήηε, Θεζζαινλίθε 2007, ζ.377

142

Έπεζηα απυ ηδκ πενζβναθή ηαζ ηδκ ηαηακυδζδ ηδξ μνβάκςζδξ ηςκ ηνζχκ ένβςκ ημο Victor Horta, απμπεζνχιαζ κα απμδχζς ζε αοηά κμήιαηα πμο εκέπεζ δ εζημκζηή δζαθάκεζα, υπςξ αοηή πενβνάθδηε απυ ημοξ Colin Rowe ηαζ Robert Slutzky ζημ άνενμ ημοξ Γηαθάλεηα, Κπξηνιεθηηθή θαη Φαηλνκεληθή. (Transparency: Literal and Phenomenal) . Δπζπεζνχ ηδκ ελεφνεζδ ζημζπείςκ, ηυζμ ζημ εζςηενζηυ, υζμ ηαζ ζημ ελςηενζηυ, πμο κα ζοκδέμκηαζ ιε ηδκ έκκμζα αοηή ηδξ επαθθδθίαξ, ηδξ αθθδθμδζείζδοζδξ μπηζηχκ πεδίςκ ηαζ ηδκ φπανλδ ιζαξ πμθθαπθυηδηαξ ηαζ εκαθθαβήξ ιέζς ηδξ νεοζηυηδηαξ πμο οπμκμεί μ ‘ανπζηεηημκζηυξ πενίπαημξ’ ηαζ δ οπένεεζδ επζπέδςκ αάεμοξ. Ζ πνμζέββζζδ αοηή βεκκήεδηε έπεζηα απυ ηδκ επίζηερδ ζηα ηνία ένβα ημο Horta, ηδκ ιεθέηδ, ηδκ ηαηαβναθή, ημ πνμζςπζηυ αίςια ηαζ ηδκ αίζεδζδ πμο εκέδοζε ιέζα απυ ηδκ πνμζεηηζηή παναηήνδζδ ηαζ πενζήβδζδ ζημκ πχνμ ηαεχξ ηαζ ηδκ απμηφπςζή ημο. ΢ημπεφμκηαξ ζηδκ ηαηακυδζδ ηςκ παναηηδνζζηζηχκ πμο δδιζμονβμφκ ηδκ αίζεδζδ πςξ δ ηαημζηία είκαζ ιεβαθφηενμο ειααδμφ ηαζ εονφηδηαξ ζε ζπέζδ ιε ηδκ πναβιαηζηυηδηα, μδδβήεδηα ζηδκ ηαηδβμνζμπμίδζδ ζημζπείςκ πμο εεςνχ πςξ εκηείκμοκ αοηή ηδ ζπέζδ. -

Καδνανίζιαηα - επαθθδθίεξ / layering / οπενεέζεζξ επζπέδςκ ηαζ αάεμοξ / δζαζηνςιαηχζεζξ / αθθδθμδζεζζδφζεζξ Ζιζεπίπεδα (μπηζημί άλμκεξ) Καενέθηεξ Γοαθζά ζημ εζςηενζηυ πμο ακαηθμφκ Μμνθή ζε θυκημ ( οαθμβναθήιαηα , θεββίηεξ, μνμθή, δάπεδμ, ημίπμζ πθεονζημί, βθοπηά) Φςξ

Δπαιιειίεο / ζηξσκαηώζεηο. Ακηζθαιαακυιαζηε ιένδ ημο πχνμο ςξ απμζπάζιαηα, ηαεχξ είκαζ ιεκ μνζζιέκα, πςνίξ υιςξ κα ιπμνμφκ κα απμζπαζεμφκ απυ ημ υθμκ. Ζ μθυηδηα ηδξ ζφκεεζδξ παναιέκεζ πανμφζα ηαζ ηαοηυπνμκδ ιε ηδκ ακάβκςζδ ηςκ ηιδιάηςκ ηδξ. Πνυηεζηαζ βζα ηδ δζαδμπζηή δζαζηνςιάηςζδ ( layering) ζημζπείςκ (υπςξ θεπηά οπμζηοθχιαηα θένμκηα ) ηα μπμία εκ ηέθεζ δδιζμονβμφκ ιζα εκζαία ζφκεεζδ

143

εκαθθαζζυιεκμο αάεμοξ. Τπάνπμοκ πμθθά επίπεδα αάεμοξ, δ δδιζμονβία ημοξ ελανηάηαζ απυ ηδ εέζδ ιαξ, δ φπανλή ημοξ ή ιδ απυ ηδκ εηάζημηε ενιδκεία ιαξ. Καεχξ δζαααίκμοιε ημ πχνμ, ηαεχξ απμιαηνοκυιαζηε ή πθδζζάγμοιε ζε ηάηζ, μζ εζηυκεξ αοηέξ δζαδμπζηά αθθάγμοκ, ακαδεζηκφμκηαξ ηάεε θμνά ηαζ έκα άθθμ ηάδνμ. Πενζεπυιεκα – εκυηδηεξ μζ μπμίεξ ακ ηαζ δφκαηαζ κα βίκμοκ ακηζθδπηέξ ςξ αοηυκμιεξ, δεκ εα πάζμοκ ηδκ εκζςιάηςζή ημοξ ζηδκ μθυηδηα ζηδκ μπμία ακήημοκ. Όηακ δε ηζκδηά ζημζπεία ( υπςξ πυνηεξ , πανάεονα, ζονυιεκμζ ημίπμζ ) ηθείζμοκ ή ακμίλμοκ, ημ πεδίμ εέαζδξ αθθάγεζ εη κέμο, κέεξ επάθθδθεξ ζηδκμεεζίεξ ένπμκηαζ κα πνμζηεεμφκ ζηζξ πνμδβμφιεκεξ . Ο δζαιήηδξ άλμκαξ, μ μπμίμξ δζαπενκά ηδ ζφκεεζδ αμδεά ζημ κα οπάνπεζ πάκηα ιζα ζηαεενή ηνμπζά, πμο βφνς ηδξ ιέζς ηςκ δζαβςκίςκ αλυκςκ ή ηςκ ζημζπείςκ πμο ηάεε θμνά πνμζηίεεκηαζ ή αθαζνμφκηαζ ηαηά ηδκ ηίκδζδ ζημκ πχνμ δδιζμονβμφκηαζ μζ δζαδμπζηέξ εεάζεζξ, ηα δζαδμπζηά ηανέ, πμο πέθημκηαξ ημ έκα επάκς ζημ άθθμ θένμοκ πμζηίθεξ ενιδκείεξ ηαζ ακαβκχζεζξ. Ο πχνμξ εκέπεζ πθέμκ ηα παναηηδνζζηζηά εκυξ νεοζημφ, υπμο ημ ιέζα, ημ έλς, ημ δελζά ηαζ ημ ανζζηενά εκαθθάζζμκηαζ, δζαπέμκηαζ, ειθακίγμκηαζ ή ελαθακίγμκηαζ ζηαδζαηά. Σχνα μ πχνμξ ιπμνεί κα δζαααζηεί ιε πμθθμφξ ηνυπμοξ. Σα υνζα, ακ ηαζ οθίζηακηαζ ζαθχξ παφμοκ κα θεζημονβμφκ ςξ αοζηδνά ζδιεία εηηίκδζδξ ή ηαηάθδλδξ ; άθθμηε ακαιζβκφμκηαζ, άθθμηε ζαήκμοκ, άθθμηε ζδιαημδμημφκ κέεξ εκυηδηεξ. To πνμζηήκζμ, ημ εκδζάιεζμ, ημ παναζηήκζμ : ιζηνέξ αθδβήζεζξ εκηάζζμκηαζ ζηζξ εεάζεζξ ηδξ ζηδκήξ, εζημκμβναθζηά πθέβιαηα πνμηαθμφκ ηάεε θμνά δζαθμνεηζηέξ δζαααειίζεζξ αάεμοξ, ιεηςπζηυηδηαξ, πνμμπηζηήξ, Δίκαζ ζακ μ ίδζμξ πςνζηυξ ηαιαάξ κα οπμκμεί πθδεχνεξ επζηαθφρεςκ. Ζ δζαθάκεζα ςξ πμζυηδηα μνβάκςζδξ πανάβεζ οπενεέζεζξ ιζηνυηενςκ μνβακχζεςκ ζημ υθμκ. Άμνλεο-εκηεπίπεδα Οζ μπηζημί άλμκεξ, είηε αοημί είκαζ δζαιήηεζξ ηαζ δζαζπίγμοκ απυ άηνδ ζε άηνδ ηδ ζφκεεζδ, είηε είκαζ δζαβχκζμζ, ακμδζημί, ηαεμδζημί, πθάβζμζ ή ιζηνυηενμο ιήημοξ δζαδναιαηίγμοκ ιείγμκα νυθμ ζηδκ φπανλδ ημο θαζκμιέκμο ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ. Μέζς ηςκ διζεπζπέδςκ, ηςκ ηεκχκ, ηςκ ηαηαηυνοθςκ ηοηθμθμνζχκ, μζ άλμκεξ αθθάγμοκ πμζηίθεξ βςκίεξ εέαζδξ πνμζθένμκηαξ ηαοηυπνμκεξ πμθθαπθέξ εεάζεζξ. Έηζζ, ηζκμφιεκμζ ή ζηεηυιεκμζ ζημκ πχνμ ακηζθαιαακυιαζηε ηαηαζηάζεζξ παναπάκς ηδξ ιζαξ, έπμοιε ημκ έθεβπμ πμθθχκ γςκχκ ημο πχνμο, πθάβζςκ, μνζγυκηζςκ, ηαηαηυνοθςκ ; δεκ αθέπμοιε θμζπυκ ιυκμ έκα αάεμξ, αθθά πενζζζυηενα, έπμοιε πανάθθδθεξ επμπηείεξ ηιδιάηςκ πχνμο. Ο πχνμξ είκαζ πθέμκ νεοζηυξ, πςνίξ υνζα, βειάημξ ζδιεία πμο ιπμνμφκ

144

κα δζαααζημφκ, κα δζαπεναζημφκ, κα δζααμφκ βζα κα ζοκεπίζμοκ αθθμφ. Οζ πνμμπηζηέξ εκαθθάζζμκηαζ, ακ ηαζ ηάπμζμξ ανίζηεηαζ ζημκ ίδζμ πχνμ, ακάθμβα ιε ημ πμο εα ζηαεεί ημκ ακαηαθφπηεζ δζαθμνεηζηά. Ζ πμνεία ημο ζχιαημξ, δ εθζημεζδήξ, ζηνμθή, ζηάζδ, ηίκδζδ, ακάπαοζδ, ζοζηνμθή. Ο άλμκαξ βφνς απυ ημκ μπμίμ ηζκείζαζ είκαζ μ ίδζμξ ζμο μ εαοηυξ, αβηζζηνχκεζξ πάκς ζμο ηζ άθθεξ πνμμπηζηέξ, πθάβζεξ, δζαβχκζεξ, μνζγυκηζεξ, ζακ άνενςζδ, ημ αθέιια ηζξ αημθμοεεί ηαηά ηδκ πμνεία. Καζξέθηεο. Ζ απυδμζδ ιεβάθςκ ηιδιάηςκ ή ηαζ μθυηθδνςκ ηςκ ημίπςκ ζε ηαενέθηεξ ζοκηεθεί εη κέμο ζηδκ ελαΰθςζδ ηςκ μνίςκ. Ο πχνμξ πάκεζ ημκ ζαθή μνζζιυ ημο απυ ημοξ πθεονζημφξ ημίπμοξ, ηαζ δ εονφηδηα ημο πχνμο δζπθαζζάγεηαζ. Ζ ακαδίπθςζδ ημο πχνμο δίκεζ ηδκ αίζεδζδ ηδξ ζοκέπεζαξ πνμζδίδμκηαξ έκα εζημκζηυ ιέβεεμξ ζημκ πχνμ. Όηακ δε δομ ηαενέθηεξ είκαζ ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ ηαζ πανάθθδθα απυ ημκ άθθμκ, ηυηε δ εζηυκα ημο πχνμο πμθθαπθαζζάγεηαζ ζημ άπεζνμ, ηα υνζα ζοκεθίαμκηαζ, βζα κα δχζμοκ ηδκ εέζδ ημοξ ζημ αηένιμκμ, ζημ ζοκεπέξ, ζημ άοθμ. Ηκηδηαθαλέο γπαιί Ζ πνήζδ βοαθζμφ διζδζαθακμφξ ή ακαηθαζηζημφ, δίκεζ ηδ δοκαηυηδηα ζημκ έκμζημ ηαηά ηδ δζάνηεζα ηυζμ ηδξ ηίκδζδξ υζμ ηαζ ηδξ ζηάζδξ ημο ζημκ πχνμ, κζχεμκηαξ πανμφζα ηδκ εζηυκα πμο ιυθζξ πνμζπέναζε ηαζ, ανίζηεηαζ πίζς ημο μναηή, κα ακηζθδθεεί ηαζ πάθζ ιζα αολδιέκδ εονφηδηα ημο πχνμο. Σμ ειααδυκ ημο δεκ πμθθαπθαζζάγεηαζ εδχ, αθθά ακηακαηθχιεκμ απαθά, δζαπέεζ ηα υνζα, ζοκηεθχκηαξ ζηδκ έηθναζδ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ. Σμ ανπζηεηημκζηυ ακάθμβμ αοηχκ ιπμνεί κα ανεεεί ζηζξ οθζηέξ πμζυηδηεξ ημο βοαθζμφ, οπενεέζεζξ παναβιέκεξ απυ ηζξ ακηακαηθάζεζξ ημο θςηυξ ζε δζαθχηζζηεξ επζθάκεζεξ. Μνξθή ζε θόλην Ζ ιμνθή ζε θυκημ ηαηανβεί ημ υνζμ. Σμ ελατθχκεζ. ΢ακ ημ αθέιια κα ιδκ ζηέηεηαζ, αθθά κα δζαπενκά. Οζ γςβναθζζιέκμζ ημίπμζ ακαζνμφκ ηδ ιεζμημζπία ; ζπάκε ημοξ πθεονζημφξ δεζιμφξ ηαζ ζοκεπίγμοκ ςξ ιένδ ηδξ νεοζηήξ ζφκεεζδξ, ιένδ ηςκ πχνςκ. Πθέμκ δεκ οπάνπμοκ ιε ανπή ηαζ ηέθμξ. Όθα ζοκοπάνπμοκ ςξ υθμκ, ημ έκα ζοκεπίγεζ ζημ άθθμ, ιπαίκεζ ιέζα ζημ άθθμ, αβαίκεζ ιέζα απυ ημ άθθμ, δζαπέμκηαζ πνμξ υθεξ ηζξ ηαηεοεφκζεζξ ηαζ ακαιζβκφμκηαζ ιε ηδκ υρδ, ιε ηα ακμίβιαηα, ιε ηδ ζηάθα, ιε ημ δάπεδμ,

145

ιε ηδκ μνμθή. Καζ εδχ δ ηάεε ιμνθή ζε θυκημ απμηεθεί αοημηεθέξ απυζπαζια ηαζ δφκαηαζ κα ακαβκςζεεί ςξ ηέημζμ, ανίζηεηαζ υιςξ εκμπμζδιέκμ ηαζ άννδηηα ζοκδεδειέκμ ιε ηα οπυθμζπα ; έηζζ, ηαείζηαηαζ δ ζοκμθζηή φπανλδ εκυξ. Δίκαζ ζδιακηζηυ κα επζζδιακεεί πςξ δ ηαηάζηαζδ ηδξ ιμνθήξ ζε θυκημ δδιζμονβεί ιζα αηένιμκδ εκηφπςζδ. Φσο Σμ θςξ δφκαηαζ κα εεςνδεεί εδχ ςξ εκμπμζδηζηυξ πανάβμκηαξ ημο πχνμο. Όκηαξ πακηαπμφ πανχκ ιέζα ζηδκ ηαημζηία, ηοηθμθμνχκηαξ απυ άηνδ ζε άηνδ, απυ ηδκ υρδ επί ημο δνυιμο ςξ ηδκ πίζς υρδ ηαζ ημκ ηήπμ, δζαβνάθμκηαξ πμνείεξ ηαηαηυνοθεξ ιέζα απυ ημοξ θεββίηεξ ζηζξ μνμθέξ, μνζγυκηζεξ ιέζα απυ ηζξ βοάθζκεξ επζθάκεζεξ ηςκ εζςηενζηχκ πςνζζιάηςκ, πθάβζεξ ιέζς ηςκ διζεπζπέδςκ, θένμκηαξ πμζηίθεξ πμζυηδηεξ ιέζς ακηακαηθάζεςκ ή εθαθνχκ δζαπφζεςκ θυβς ηςκ οθζηχκ, νέεζ ιαγί ιε ημκ πχνμ. Γεκκζέηαζ ζηδκ ηανδζά ηδξ ηαημζηίαξ, αθθά εκμπμζείηαζ ιε ημ ελςηενζηυ ; εκδοκαιχκεζ, βειίγεζ, πάθθεηαζ. Οζ δζαθμνεηζηέξ ημο εηθάκζεζξ ιέζα απυ ηθεζζηά ηαζ ακμζπηά επίπεδα μνίγεζ δζαθμνεηζηέξ πναβιαηζηυηδηεξ ζε ηάεε οπμπχνμ .

146

Γ.2. ΢ημ Hôtel Tassel, ιέζα ζηα υνζα ηςκ επζιένμοξ πενζβναιιάηςκ ηα αάεδ εκαθθάζζμκηαζ ; δζαδμπζηά ημ αάεμξ ιαξ πθδζζάγεζ ιέπνζ κα δζαποεεί ζημ έλς. Σμ αάεμξ είκαζ πανυκ ζε ηάεε αθθδθμδζαδμπή. Βνίζηεηαζ ζοκεπχξ εββεβναιιέκμ ζηζξ επάθθδθεξ ζηνςιαηχζεζξ ςξ ιένμξ ημο δζαιήημοξ άλμκα πμο δζαπενκά ηδκ ηάημρδ ηαζ μνίγεζ ηδ ζφκεεζδ - αθθά ηαζ επζιένμοξ ηαεέηςκ. Δπαθθδθίεξ - Καεχξ εζζένπεηαζ ζηδκ ηαημζηία έπεζηα απυ ημ πέναζια ιέζα απυ ημκ πςθ εζζυδμο μ επζζηέπηδξ ανίζηεηαζ ζημκ μηηαβςκζηυ πχνμ οπμδμπήξ. Απυ εδχ ιέζς ημο ηφνζμο δζαιήημοξ άλμκα είκαζ μναηυ υθμ ημ αάεμξ ηδξ ηαημζηίαξ, ιέπνζ ηδκ ηναπεγανία ηαζ ημ άκμζβια ζημκ ηήπμ. Πανάθθδθα, ιέζς ηςκ δφμ ακμζβιάηςκ ιε οαθμβναθήιαηα ζηα δελζά ηαζ ηα ανζζηενά ημ μπηζηυ πεδίμ δζεονφκεηαζ ιέζς ηςκ δζαβχκζςκ αλυκςκ. (εζη. 169 α) - Έπεζηα απυ ηδκ ακάααζδ ηςκ επηά ααειίδςκ ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα παναιέκεζ πάκηα πθήνδξ δ εέαζδ ημο αάεμοξ ; ιέζς δε ηςκ δφμ δζαβςκίςκ αλυκςκ βίκεηαζ ακηζθδπηυ ημ πθάημξ ηδξ ηαημζηίαξ, απυ ημκ έκακ έςξ ημκ άθθμκ πθεονζηυ ημίπμ. Δδχ μ επζζηέπηδξ ανίζηεηαζ ηδκ ίδζα ζηζβιή ζημκ εκδζάιεζμ πχνμ πμο απμηεθεί πνμμίιζμ ημο ζαθμκζμφ. (εζη. 169 β) - ΢οκεπίγμκηαξ, εονζζηυιεκμζ ιέζα ζημ ζαθυκζ ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα ζοκεπίγεζ κα βίκεηαζ ακηζθδπηυ ημ αάεμξ, ημ μπμίμ ζηαδζαηά ιζηναίκεζ ηαζ έπεζηα μ ηήπμξ. Ο πχνμξ αοηυξ είκαζ πανάθθδθα δ εζζαβςβή πνμξ ηδκ ηναπεγανία εκχ ηαζ εδχ ηαείζηαηαζ ακηζθδπηυ υθμ ημ πθάημξ ηδξ ηαημζηίαξ. (εζη. 169 δ ) - Σέθμξ, ζημκ πχνμ ηδξ ηναπεγανίαξ ηαζ ημ ηέθμξ ημο δζαιήημοξ άλμκα, ημ πθάημξ ζηεκεφεζ, ιε ημ αάεμξ κα μνζμεεηείηαζ πθέμκ ςξ ημκ ηήπμ. ( εζη. 169 ε) Αημθμοεχκηαξ ηδκ ακηίζηνμθδ πμνεία ημο δζαιήημοξ άλμκα, απυ ηδκ ηναπεγανία πνμξ ηδκ είζμδμ, ζοκακηάιε ηέζζενζξ ηέημζμο είδμοξ ζηνςιαηχζεζξ : - ΢ημ ζαθυκζ, ημζηχκηαξ πνμξ ηδκ είζμδμ ηδξ ηαημζηίαξ, μ επζζηέπηδξ δζαηνίκεζ ηνία επίπεδα αάεμοξ επί ημο δζαιήημοξ άλμκα ( ημ δζάηνδημ υνζμ ημο ζαθμκζμφ, ημ ηαπκζζηήνζμ, ηδκ είζμδμ) εκχ ιέζς ηςκ δζαβςκίςκ αλυκςκ δ εονφηδηα ημο πχνμο δζεονφκεηαζ. -΢ηζξ ααειίδεξ πμο μδδβμφκ ζημ επίπεδμ ημο ζζμβείμο ημ αάεμξ ζηαδζαηά οπμπςνεί εκχ ηαζ εδχ οθίζηακηαζ μζ δζαβχκζεξ πνμμπηζηέξ.

Δζηυκα 164 : ηα επίπεδα ημο Hôtel Tassel. Γεκ οπάνπμοκ υνμθμζ απυ άηνδ ζε άηνδ ημο ηηδνίμο υζμ ιζηνυηενα διζεπίπεδα. Σμ βεβμκυξ αοηυ δζεοημθφκεζ ηζξ πμθθαπθέξ εεάζεζξ.

Δζηυκα 165 : Οζ άλμκεξ πμο δζαπενκμφκ ημ Hôtel Tassel είκαζ δζαιήηεζξ ( ζε ηάεε διζυνμθμ), δζαβχκζμζ (θυβς ηδξ πανειαμθήξ ημο διζεπζπέδμο ημο ηαπκζζηδνίμο) ηαζ μ ηαηαηυνοθμξ άλμκαξ ημο ηθζιαημζηαζίμο. Οζ άλμκεξ αοημί δδιζμονβμφκ εεάζεζξ μνζγυκηζεξ, ηαηαηυνοθεξ, πθάβζεξ ; ζε αοημφξ ακαπηφζζμκηαζ επίζδξ επαθθδθίεξ ηαζ δζαδμπέξ ααεχκ.

147

΢ημκ ηαηά πθάημξ άλμκα ζε αοηυ ημ ζδιείμ, μ επζζηέπηδξ ιέζς ηςκ δζαβχκζςκ θοβχκ έπεζ δζεονοιέκδ εέαζδ. Καηά ηδκ άκμδμ πνμξ ημκ υνμθμ, ζημ επίπεδμ ημο πθαηφζηαθμο ιζα πθάβζα εέαζδ μδδβεί ζημ ηαπκζζηήνζμ, εκχ, υκηαξ ιέζα ζε αοηυ, ηονζανπμφκ μ δζαιήηδξ άλμκαξ ηαζ μζ δφμ δζαβχκζμζ. Άλμκεξ ΢ηδκ ημιή, ζηα επίπεδα ημο ζζμβείμο ηαζ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο ηαζ ηονζανπεί μ δζαιήηδξ άλμκαξ πμο δζαπενκά ηδκ ηαημζηία. Με ηδκ πανειαμθή ημο διζεπζπέδμο ημο ηαπκζζηδνίμο δδιζμονβμφκηαζ δφμ δζαβχκζμζ άλμκεξ ακάιεζα ζημ διζεπίπεδμ, ημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ ηαζ ημ ζζυβεζμ. (εζη. 165) Καενέθηεξ Μένμξ ημο πθεονζημφ ημίπμο ζημ πχνμ ημο εενιμηδπίμο ηαθφπηεηαζ απυ έκακ ηαενέθηδ ; (εζη. 167, 180) ημ φρμξ ημο λεηζκά απυ ημ επίπεδμ υναζδξ ημο ακενχπμο ηαζ ηαηαθήβεζ ςξ ημ φρμξ ημο εενιμηδπίμο, εκχ ημ πθάημξ ημο εηηείκεηαζ ζημ πθάημξ ημο πχνμο ημο εενιμηδπίμο. Δονζζηυιεκμξ ζε αοηυ ημ ζδιείμ μ επζζηέπηδξ ακηζθαιαάκεηαζ δζπθάζζμ ημ πθάημξ ηδξ ηαημζηίαξ, ςξ ακαδζπθςιέκμ, αθθά ηαζ ηιήια ημο ζαθμκζμφ, θυβς ημο βοάθζκμο μνίμο ημο ιε ημκ εκδζάιεζμ πχνμ ημο εενιμηδπίμο ηαζ ηδξ ζηάθαξ. Ακηακαηθάζεζξ Ζ βοάθζκδ δζάηνδηδ επζθάκεζα πμο μνζμεεηεί ημ πχνμ ημο ζαθμκζμφ (εζη.167) δδιζμονβεί πάκς ηδξ ακηζηαημπηνζζιμφξ ημο πχνμο πμο πνμδβήεδηε πνμαάθθμκηάξ ημκ ζε αοηυκ πμο έπεηαζ; δ ακηίθδρδ ημο πχνμο είκαζ εθαθνά δζεονοιέκδ. Μμνθή ζε θυκημ Καηά ηδκ είζμδμ ζηδκ ηαημζηία, ημ πςθ οπμδμπήξ μνίγεηαζ απυ ιζα δίθοθθδ πυνηα ιε αζηνυ. Ο πχνμξ ημο μηηαβςκζημφ πνμεαθάιμο ζηδ ζοκέπεζα έπεζ ζηζξ δφμ ημο πθεονέξ ακμίβιαηα ιε πνςιαηζζηυ βοαθί. Δπίζδξ, ημ ηαπκζζηήνζμ πενζαάθθεηαζ ζηδκ ελςηενζηή υρδ επίζδξ ιε αζηνυ, υπςξ ηαζ ζημκ πνχημ υνμθμ μ ημίπμξ ημο εενιμηδπίμο. ΢ημ πάηςια, ζημ πςθ, ημκ μηηαβςκζηυ πνμεάθαιμ,

Δζηυκα 166 : Με ηδκ πανειαμθή ημο διζεπζπέδμο ημο ηαπκζζηδνίμο ζηδ ζφκεεζδ ημο Hôtel Tassel δδιζμονβμφκηαζ δφμ πθάβζμζ άλμκεξ εέαζδξ ζημ επίπεδμ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο : ηακείξ επμπηεφεζ δφμ πχνμοξ ηαοηυπνμκα.

Δζηυκα 167 : ημ εενιμηήπζμ ηαζ δ ζηάθα (ηίηνζκμ πνχια) είκαζ πχνμζ οαθμζηεπείξ πμο θένμοκ ημ θςξ ζημ εζςηενζηυ ημο Hôtel Tassel. Σμ ζαθυκζ μνίγεηαζ απυ βοάθζκεξ επζθάκεζεξ πμο ακηακαηθμφκ, εκχ ημ ακχηενμ ιένμξ ημο πθεονζημφ ημίπμο ημο εενιμηδπίμο ηαθφπηεηαζ απυ ηαενέθηδ.

148

ιπμνμφκ κα δζαααζημφκ ςξ ιειμκςιέκα, μνίγμκηαξ ημκ ηάεε πχνμ, αθθά ηαζ ςξ εκζαίμ, πνμζδίδμκηαξ έιθαζδ ζηδ νεοζηυηδηα ηαζ ηζξ αθθδθμδζεζζδφζεζξ ηςκ πχνςκ. Οζ ιμνθέξ αοηέξ ζοκεπίγμοκ ηαζ ζημ θυκημ ηςκ πθεονζηχκ ημίπςκ, ζημοξ ημίπμοξ ηδξ ζηάθαξ, ζημ εενιμηήπζμ, ζημοξ πθεονζημφξ ημίπμοξ ηςκ μνυθςκ. Οζ δφμ πχνμζ πμο θένμοκ ημ θςξ ζηδκ ηανδζά ηδξ ηαημζηίαξ (εζη.167)( εενιμηήπζμ-ζηάθα) ηαθφπημκηαζ ιε εθαθνχξ πνςιαηζζηυ βοαθί. Σέθμξ επζζδιαίκμοιε ηδκ φπανλδ ημο αβάθιαημξ ημο Γααίδ, ζημ επίπεδμ ημο πθαηφζηαθμο ηδξ ηφνζαξ ζηάθαξ. Φςξ Όζμκ αθμνά ηδκ ηοηθμθμνία ημο θςηυξ, απυ ημ ελςηενζηυ αθθά ηαζ απυ ημ εζςηενζηυ, αοηή οθμπμζείηαζ ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα, ηαηαηυνοθα ιέζς ημο άλμκα ηδξ ζηάθαξ ηαεχξ ηαζ απυ ιζηνυηενμοξ εβηάνζζμοξ άλμκεξ. ΢ημ ζζυβεζμ, απυ ημ αζηνυ ημο πςθ, ημκ βοάθζκμ ημίπμ ημο ζαθμκζμφ ηαζ ηδξ ηναπεγανίαξ ηαεχξ ηαζ απυ ηζξ μνμθέξ ημο εενιμηδπίμο ηαζ ηδξ ζηάθαξ.(εζη.168 β) ΢ημκ υνμθμ, απυ ηδκ πυνηα ημο βναθείμο, ημ οαθμβνάθδια ημο εενιμηδπίμο ηαζ ηδκ μνμθή ηδξ ζηάθαξ .(εζη.168 δ)ηαζ ζηα ηεθεοηαία επίπεδα απυ ημκ άλμκα, πμο μνίγεηαζ απυ ημ εενιμηήπζμ ,ημκ εκδζάιεζμ πχνμ, ηδ ζηάθα. Δζηυκα 168 : δ δζάδμζδ ημο θςηυξ απυ ημ ελςηενζηυ ζημ εζςηενζηυ ημο Hôtel Tassel επζηοβπάκεηαζ ηαηά ημοξ δζαιήηεζξ ηαζ ημκ εβηάνζζμ άλμκα. Μέζς ηςκ οαθμβναθδιάηςκ, ηςκ βοάθζκςκ δζαπςνζζηζηχκ ημίπςκ ηαζ ημο νεοζημφ πχνμο, ημ θςξ δζαπενκά υθμ ημ εζςηενζηυ, εκμπμζχκηαξ ημ.

149

Γ.2.1 Δηθνληθή δηαθάλεηα ζην Hotel Tassel - Δπαιιειίεο / ππεξζέζεηο / άμνλεο

Δζηυκα 169 : μζ επαθθδθίεξ ιέζς ηςκ μηπζηχκ εεάζεςκ / ζηνςιαηχζεςκ, ηαηά ηδκ πμνεία ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ ημο Hôtel Tassel. Λυβς ηςκ πθάβζςκ πςνζζιάηςκ ημ αθέιια δζαθεφβεζ απυ ηζξ βςκίεξ.

150

Δζηυκα 170 : μζ επαθθδθίεξ ιέζς ηςκ μηπζηχκ εεάζεςκ / ζηνςιαηχζεςκ, ηαηά ηδκ πμνεία ζημκ πνχημ υνμθμ ημο Hôtel Tassel. Λυβς ηςκ πθάβζςκ πςνζζιάηςκ ημ αθέιια δζαθεφβεζ απυ ηζξ βςκίεξ.

151

Δζηυκα 171 : μζ εκαθθαβέξ αάεμοξ ηαηά ηδκ πμνεία ζημ Hôtel Tassel. Λυβς ημο δζαιήημοξ άλμκα πμο δζαπενκά ηδ ζφκεεζδ ημ αάεμξ ηδξ ηαημζηίαξ είκαζ ζοκέπεζα ακηζθδπηυ ηαεχξ ηδκ δζαααίκμοιε. Καηά ηδκ δζαδνμιή ζημ εζςηενζηυ ηα επίπεδα αάεμοξ δζαδμπζηά εκαθθάζζμκηαζ δδιζμονβχκηαξ πμζηίθα ‘ηανέ’ ηα μπμία θένμοκ πμθθαπθέξ ακαβκχζεζξ.

152

β Δζηυκα 172 : ΢ημ Hôtel Tassel μζ πχνμζ αθθδθμδζεζζδφμοκ - μ ηάεε πχνμξ είκαζ ημ πνμμίιζμ εκυξ άθθμο. Καηά ζοκέπεζα έπμκηαζ πμθθαπθέξ ακαβκχζεζξ. Δδχ, δζαθμνεηζηέξ ενιδκείεξ απμζπαζιάηςκ ηαζ υθμο, ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ (α) ηαζ ημκ πνχημ υνμθμ.(α).

Δζηυκα 173 : μ Horta πνδζζιμπμζχκηαξ πθάβζμοξ ημίπμοξ δζεονφκεζ ημ ιέβεεμξ ηςκ πχνςκ : δδιζμονβείηαζ ιζα γχκδ ηδκ μπμία ιμζνάγμκηαζ δφμ πχνμζ, υπςξ θαίκεηαζ ζημ οπενορςιέκμ ζζυβεζμ ημο Hôtel Tassel (α) ηαζ ζημκ πνχημ υνμθμ.(α).

153

Δζηυκα 174 : Έπεζηα απυ ηδκ ακάααζδ ηςκ επηά ααειίδςκ ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα παναιέκεζ πάκηα πθήνδξ δ εέαζδ ημο αάεμοξ ; ιέζς δε ηςκ δφμ δζαβςκίςκ αλυκςκ βίκεηαζ ακηζθδπηυ ημ πθάημξ ηδξ ηαημζηίαξ, απυ ημκ έκακ έςξ ημκ άθθμκ πθεονζηυ ημίπμ. Δδχ μ επζζηέπηδξ ανίζηεηαζ ηδκ ίδζα ζηζβιή ζημκ εκδζάιεζμ πχνμ πμο απμηεθεί πνμμίιζμ ημο ζαθμκζμφ.

154

Δζηυκα 175 : Αημθμοεχκηαξ ηδκ ακηίζηνμθδ πμνεία ημο δζαιήημοξ άλμκα, απυ ηδκ ηναπεγανία πνμξ ηδκ είζμδμ, ζοκακηά ηακείξ επαθθδθίεξ / ζηνςιαηχζεζξ : ΢ημ ζαθυκζ, ημζηχκηαξ πνμξ ηδκ είζμδμ ηδξ ηαημζηίαξ, μ επζζηέπηδξ δζαηνίκεζ ηνία επίπεδα αάεμοξ επί ημο δζαιήημοξ άλμκα ( ημ δζάηνδημ υνζμ ημο ζαθμκζμφ, ημ ηαπκζζηήνζμ, ηδκ είζμδμ) εκχ ιέζς ηςκ δζαβςκίςκ αλυκςκ δ εονφηδηα ημο πχνμο δζεονφκεηαζ.

155

Δζηυκα 176 : Αημθμοεχκηαξ ηδκ ακηίζηνμθδ πμνεία ημο δζαιήημοξ άλμκα, απυ ηδκ ηναπεγανία πνμξ ηδκ είζμδμ, ζοκακηά ηακείξ επαθθδθίεξ / ζηνςιαηχζεζξ : ΢ημκ πχνμ ιεηάααζδξ, ζηνέθμκηαξ ημ αθέιια πνμξ ημ ηφνζμ ηθζιαημζηάζζμ δ ακηίθδρδ ημο πχνμο δζεονφκεηαζ ιέζς ηςκ πθάβζςκ εεάζεςκ.

156

Δζηυκα 177 : Αημθμοεχκηαξ ηδκ ακηίζηνμθδ πμνεία ημο δζαιήημοξ άλμκα, απυ ηδκ ηναπεγανία πνμξ ηδκ είζμδμ, ζοκακηά ηακείξ επαθθδθίεξ / ζηνςιαηχζεζξ : ΢ημκ πχνμ ιεηάααζδξ, ζηνέθμκηαξ ημ αθέιια πνμξ ημ εενιμηήπζμ δ ακηίθδρδ ημο πχνμο δζεονφκεηαζ ιέζς ηςκ πθάβζςκ εεάζεςκ.

157

Δζηυκα 178 : Αημθμοεχκηαξ ηδκ ακηίζηνμθδ πμνεία ημο δζαιήημοξ άλμκα, απυ ηδκ ηναπεγανία πνμξ ηδκ είζμδμ, ζοκακηά ηακείξ επαθθδθίεξ / ζηνςιαηχζεζξ : ΢ημκ πχνμ ιεηάααζδξ ημζηχκηαξ πνμξ ηδκ είζμδμ ηδξ ηαημζηίαξ, μ επζζηέπηδξ δζαηνίκεζ επίπεδα αάεμοξ επί ημο δζαιήημοξ άλμκα ( ηδκ είζμδμ πμο ανίζηεηαζ ζε ηαηχηενμ επίπεδμ, ημ ηαπκζζηήνζμ ζημ διζεπίπεδμ)εκχ ιέζς ηςκ δζαβςκίςκ αλυκςκ δ εονφηδηα ημο πχνμο δζεονφκεηαζ.

158

Δζηυκα 179 : ΢ημ ηαπκζζηήνζμ ημο διζμνυθμο, ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα βίκεηαζ ακηζθδπηυ υθμ ημ αάεμξ ηδξ ηαημζηίαξ. Πανάθθδθα, ιέζς ηςκ δζαβςκίςκ εεάζεςκ ημ ακηζθδπηυ πθάημξ δζεονφκεηαζ.

159

Γ.2.2 Δζημκζηή δζαθάκεζα - Καενέθηεξ

Δζηυκα 180 : Μένμξ ημο πθεονζημφ ημίπμο ζημ πχνμ ημο εενιμηδπίμο ηαθφπηεηαζ απυ έκακ ηαενέθηδ ; ημ φρμξ ημο λεηζκά απυ ημ επίπεδμ υναζδξ ημο ακενχπμο ηαζ ηαηαθήβεζ ςξ ημ φρμξ ημο εενιμηδπίμο, εκχ ημ πθάημξ ημο εηηείκεηαζ ζημ πθάημξ ημο πχνμο ημο εενιμηδπίμο. Δονζζηυιεκμξ ζε αοηυ ημ ζδιείμ μ επζζηέπηδξ ακηζθαιαάκεηαζ δζπθάζζμ ημ πθάημξ ηδξ ηαημζηίαξ, ςξ ακαδζπθςιέκμ, αθθά ηαζ ηιήια ημο ζαθμκζμφ, θυβς ημο βοάθζκμο μνίμο ημο ιε ημκ εκδζάιεζμ πχνμ ημο εενιμηδπίμο ηαζ ηδξ ζηάθαξ.

160

Γ.2.3 Δζημκζηή δζαθάκεζα - Μμνθή ζε θυκημ

Δζηυκα 181 :

Ζ ιμνθή ζε θυκημ ηαηανβεί ημ υνζμ. Σμ ελατθχκεζ. ΢ακ ημ αθέιια κα ιδκ ζηέηεηαζ, αθθά κα δζαπενκά. Οζ γςβναθζζιέκμζ ημίπμζ ακαζνμφκ ηδ ιεζμημζπία ; ζπάκε ημοξ πθεονζημφξ δεζιμφξ ηαζ ζοκεπίγμοκ ςξ ιένδ ηδξ νεοζηήξ ζφκεεζδξ, ιένδ ηςκ πχνςκ.. Όθα ζοκοπάνπμοκ ςξ υθμκ, ημ έκα ζοκεπίγεζ ζημ άθθμ, ιπαίκεζ ιέζα ζημ άθθμ, αβαίκεζ ιέζα απυ ημ άθθμ, δζαπέμκηαζ πνμξ υθεξ ηζξ ηαηεοεφκζεζξ ηαζ ακαιζβκφμκηαζ. Καζ εδχ δ ηάεε ιμνθή ζε θυκημ απμηεθεί αοημηεθέξ απυζπαζια ηαζ δφκαηαζ κα ακαβκςζεεί ςξ ηέημζμ, ανίζηεηαζ υιςξ εκμπμζδιέκμ ηαζ άννδηηα ζοκδεδειέκμ ιε ηα οπυθμζπα ; έηζζ, ηαείζηαηαζ δ ζοκμθζηή φπανλδ εκυξ. Δίκαζ ζδιακηζηυ κα επζζδιακεεί πςξ δ ηαηάζηαζδ ηδξ ιμνθήξ ζε θυκημ δδιζμονβεί ιζα αηένιμκδ εκηφπςζδ. Δδχ, ημ ηζβηθίδςια ημο ηφνζμο ηθζιαημζηαζίμο ημο Hôtel Tassel ζοκεπίγεζ ιέζς ηδξ ιμνθήξ ζημ θυκημ ( γςβναθζζιέκμζ ημίπμζ) ηαζ βίκεηαζ ιένμξ ημο πθεονζημφ ημίπμο, ημ υνζμ ελαοθχκεηαζ ηαζ εκηείκεηαζ δ αίζεδζδ ημο νεοζημφ εζςηενζημφ. (α) θεπημιένεζα ηδξ ζζδδνμηαηαζηεοήξ ημο ηζβηθζδχιαημξ ζημκ πνχημ υνμθμ (α) ηιήια ημο ηζβηθζδχιαημξ ημο ηθζιαημζηαζίμο ζημκ πνχημ υνμθμ (β) δ ζζδδνμηαηαζηεοή ζημ πςθ ημο πνχημο μνυθμο (δ) ιμνθή ζε θυκημ ζημκ ημίπμ, ζημ επίπεδμ ιεηά ημ πθαηφζηαθμ, ακεααίκμκηαξ πνμξ ημκ πνχημ υνμθμ.

161

Δζηυκα 182 : ζπέδζμ ηςκ ιςζασηχκ ζηα δάπεδα ημο ζζμβείμο ηαζ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο ημο Hôtel Tassel. (ζπ. J. Foulon, 1986)

Δζηυκα 183 : θεπημιένεζεξ ζπεδίςκ απυ ηα ιςζασηά ηςκ δαπέδςκ ημο Hôtel Tassel. (α) ζπ.V.Horta, θςη. Μ.Απμζηυθμο, απυ ημ Ανπείμ ηδξ ΑΑΜ. (α) δ ιμνθή ζε θυκημ ζημ δάπεδμ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο ιπμνεί κα δζαααζηεί ςξ υθμκ. (β) ζπ. V.Horta, θεπημιένεζα απυ ημ ζπέδζμ ηςκ ιςζασηχκ, θςη. Μ.Απμζηυθμο, απυ ημ Ανπείμ ηδξ ΑΑΜ.

162

Δζηυκα 184: θεπημιένεζα απυ ημ ιςζασηυ ημο hotel Tassel, ζπ. Victor Horta, απυ ηα Ανπεία ηδξ ΑΑΜ.

(θςη.Μ.Απμζηυθμο)

163

Δζηυκα 185: θεπημιένεζα απυ ημ ιςζασηυ ημο hotel Tassel, ζπ. Victor Horta, απυ ηα Ανπεία ηδξ ΑΑΜ.

(θςη.Μ.Απμζηυθμο)

164

Δζηυκα 186 : ιμνθή ζε θυκημ ζηζξ μνμθέξ , Hôtel Tassel. Ζ ιμνθή ζημ θυκημ ηςκ μνμθχκ εκδοκαιχκεζ ηδκ νεοζηή ζφκεεζδ ημο εζςηενζημφ. Όθα ζοκοπάνπμοκ ςξ υθμκ, ημ έκα ζοκεπίγεζ ζημ άθθμ, ιπαίκεζ ιέζα ζημ άθθμ, αβαίκεζ ιέζα απυ ημ άθθμ, δζαπέμκηαζ πνμξ υθεξ ηζξ ηαηεοεφκζεζξ ηαζ ακαιζβκφμκηαζ ιε ηδκ υρδ, ιε ηα ακμίβιαηα, ιε ηδ ζηάθα, ιε ημ δάπεδμ, ιε ηδκ μνμθή. Εςβναθζζιέκα ζημζπεία πμο ζοκεπίγμοκ ςξ ηιήιαηα ηδξ ζζδδνμηαηαζηεοήξ, βναιιζηά πνςιαηζζηά ζημζπεία ζημ εενιμηήπζμ, ιμνθέξ πμο ιμζάγμοκ κα ελένπμκηαζ απυ ηα οπμζηοθχιαηα ηαζ ηα ζημζπεία ηδξ ηαηαζηεοήξ δδιζμονβχκηαξ ηδκ αίζεδζδ ημο αηένιμκμο. (α) άπμρδ ιένμοξ ηδξ μνμθήξ ζημ ζαθυκζ ημο οπενορμιέκμο ζζμβείμο, ηαζ ημο εκδζάιεζμο πχνμο-πςθ, ημζηχκηαξ πνμξ ημ διζεπίπεδμ ημο ηαπκζζηδνίμο. (α) άπμρδ ημο ζζδενέκζμο οπμζηοθχιαημξ ζημ πςθ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο, ηδξ ιμνθήξ ζημ θυκημ ηδξ μνμθή ημο πςθ ηαζ ημο εενιμηδπίμο. Σμ έκα ζημζπείμ ζοκεπίγεζ ιέζα ζημ άθθμ, δφκαηαζ κα ακαβκςζεεί ςξ ιένμξ αθθά ηαζ ςξ υθμκ. (β)θεπημιένεζα ηδξ μνμθήξ ζημ μηηαβςκζηυ πςθ οπμδμπήξ ημο ζζμβείμο. (δ) θεπημιένεζα οπμζηοθχιαημξ ηαζ ιμνθήξ ζε θυκημ ηδξ μνμθήξ ζημκ πνχημ υνμθμ, ζηδκ πθεονά ημο οαθμβναθήιαημξ.

165

Δζηυκα 187 : άπμρδ ηδξ εζζυδμο, απυ ημ πςθ ημο οπενορςιέκμο ζζμβείμο. Ζ δζπθή πυνηα ιε ημ οαθμβνάθδια ηαζ ηα ιμηίαα ημο ελατθχκεζ ημ υνζμ ημο πχνμο.

Δζηυκα 188 : Μέζα ζημ εενιμηήπζμ ημο Hôtel Tassel έκα ηνίπηοπμ απυ οαθμβναθήιαηα θςηίγεζ ημ πςθ ηαζ ημ αεζηζάνζμ πμο ανίζημκηαζ απυ πίζς, εκχ ζοιαάθθεζ εη κέμο ζηδκ ελαΰθςζδ ηςκ μνίςκ ημο πχνμο.

166

Δζηυκα 189 : άπμρδ ημο πχνμο ημο ηθζιαημζηαζίμο απυ ημ εζςηενζηυ ημο ζαθμκζμφ ζημ Hôtel Tassel. Λεπημιένεζα ιμνθήξ ζε θυκημ ζημοξ πθεονζημφξ ημίπμοξ. Οζ βναιιζηέξ νααδχζεζξ ζοκεπίγμοκ απυ ημκ έκακ πχνμ ζημκ άθθμκ, ζοκηεθχκηαξ ζηδκ ακάβκςζή ημοξ ςξ απμζπάζιαηα ή ςξ υθμκ, εκχ έηζζ ζοκηεθείηαζ ηαζ δ αθθδθμδζείζδοζδ ηςκ πχνςκ. Σα υνζα είκαζ ακαβκχζζια, αθθά δζαπέμκηαζ.

Δζηυκα 190 : ιμνθή ζε θυκημ – γςβναθζζιέκμξ ημίπμξ ζημ ζαθυκζ ημο Hôtel Tassel, ημζηχκηαξ πνμξ ηδκ ηναπεγανία.

167

Δζηυκα 191 : δ ελαΰθςζδ ηςκ μνίςκ ζημ Hôtel Tassel υπςξ ζοκηεθείηαζ ιέζς ηδξ ιμνθήξ ζε θυκημ, πενζθαιαάκεζ ηαζ ηδ πνήζδ οαθμβναθδιάηςκ ή βθοπηχκ. Έηζζ, ημ αθέιια δεκ ζηαιαηά ζημ υνζμ, αθθά ημ δζαπενκά, εκχ δ δζεονφκεηαζ δ ακηίθδρδ ημο πχνμο. (α) ημ οαθμβνάθδια ζημκ διζχνμθμ ημο ηαπκζζηδνίμο, πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο. (α) ημ άβαθια ημο Γααίδ απυ ημκ βθφπηδ , ημπμεεηδιέκμ πάκς απυ ημ διζεπίπεδμ ημο ηαπκζζηδνίμο δδιζμονβεί ιζα μπηζηή ζοκέπεζα ιε ηδκ εφνα εζζυδμο εκχ μ ημίπμξ απμοθμπμζείηαζ. (β) ημ οαθμβνάθδια ημο πνχημο μνυθμο πνμξ ηδκ πθεονά ημο εενιμηδπίμο, πθαζζζςιέκμ απυ επαθθδθίεξ ηαδνανζζιάηςκ ηδξ ζζδδνμηαηαζηεοήξ ημο ηζβηθζδχιαημξ ηαζ ηςκ θεπηχκ οπμζηοθςιάηςκ.

168

Γ.2.4. Δζημκζηή δζαθάκεζα - θςξ

Δζηυκα 192 : ημ πνςηυηοπμ οαθμβνάθδια ζηδ εφνα ημο μηηαβςκζημφ πςθ οπμδμπήξ ημο Hôtel Tassel. Σμ πνςιαηζζηυ εαιπυ θςξ δζαπέεηαζ ζημ πχνμ.

Δζηυκα 193 : δ ζηάθα ημο Hôtel Tassel θμοζιέκδ ζημ θςξ ; έκαξ ηυπμξ υπμο ημ ιςζασηυ ζημ δάπεδμ, ηα πνςιαηζζηά ζπέδζα ζημκ ημίπμ ηαζ δ ζζδδνμηαηαζηεοή ημο ηζβηθζδχιαημξ ακαιζβκφμκηαζ πνμηαθχκηαξ ηδ θακηαζία.

169

Γ.3. ΢ημ Hotel Van Eetvede δ ζηάζδ ζε ζδιεία ημο πχνμο μνίγεζ επίπεδα : ημ πίζς, ημ εκδζάιεζμ, ημ ειπνυξ. Πανάθθδθα υιςξ ηάπμζμξ ιπμνεί κα δζααάζεζ ιυκμ ημ αάεμξ, ημ μπμίμ είκαζ πανυκ ζε ηάεε πενίπηςζδ. Όθα έπμοκ πενίβναιια – μνίγμκηαζ ηαεανά, αθθά δζααάγμκηαζ ςξ υθμκ. Σμ ιάηζ ζμο ζηαιαηά ζε ιζηνυηενεξ εκυηδηεξ- αθδβήζεζξ – δ ιζα ιέζα ζηδκ άθθδ – πςνίξ κα δζαηυπηεηαζ ημ υθμκ. Πνυηεζηαζ ζηδκ μοζία βζα επάθθδθα οπενηζεέιεκα απμζπάζιαηα εονζζηυιεκα πίζς ή ιπνμξ απυ άθθα. Σμ πνμζηήκζμ, ημ εκδζάιεζμ ηαζ ημ παναζηήκζμ οπενεέημκηαζ ηαοηυπνμκα. Δπαιιειίεο Μέζς ηδξ ηοηθμθμνίαξ ζε δζαβχκζμ άλμκα πνμξ ηδκ ζηαδζαηή πνμζέββζζδ ημο εενιμηδπίμο, δδιζμονβμφκηαζ εκαθθαζζυιεκα επίπεδα αάεμοξ. Δπίζδξ, ζημ επίπεδμ ημο πνχημο μνυθμο, θυβς ηδξ δζαπεναηυηδηαξ ημο δζαιήημοξ άλμκα, αθθά ηαζ ηδξ φπανλδξ ημο διζεπζπέδμο ημο εενιμηδπίμο δδιζμονβμφκηαζ δζαδμπζηέξ ζηνςιαηχζεζξ επζπέδςκ , ακάθμβα ιε ηδ εέζδ ιαξ. -Καεχξ ηάπμζμξ εζζένπεηαζ ζηδκ ηαημζηία ανίζηεηαζ ιπνμξ ζε ηνία επίπεδα αάεμοξ, αοηυ πμο μδδβεί ζημοξ πχνμοξ ηδξ οπδνεζίαξ, ημ εκδζάιεζμ ημο εενιμηδπίμο, ηαζ ημ πνμζηήκζμ. -΢ημ ιέζμκ ηδξ δζαβχκζαξ δζαδνμιήξ πθδζζάγεζ ημ επίπεδμ ημο εενιμηδπίμο -΢ημ ιέζμκ ηδξ ζηάθαξ ακεααίκμκηαξ πνμξ ημ επίπεδμ ημο εενιμηδπίμο απμηηά ζηαδζαηά εέαζδ ημο πθάημοξ ηαζ ημο αάεμοξ ηδξ ηαημζηίαξ. -΢ημ επίπεδμ ημο εενιμηδπίμο είκαζ ακηζθδπηή δ πθήνδξ αθθδθεπζηάθορδ ηαζ αθθδθμδζείζδοζδ πχνςκ ημο πνχημο μνυθμο, ηαεχξ ηαζ ιένμξ ημο ζζμβείμο. -Πνμπςνχκηαξ, δζαααειίζεζξ επζπέδςκ ηαζ ααεχκ ζοκηεθμφκηαζ ζημ ζαθυκζ απυ υπμο ημ αθέιια δζαπενκχκηαξ εκδζάιεζεξ ζηνςιαηχζεζξ έπεζ ηαοηυπνμκδ επαθή ιε ημ αάεμξ, -΢ημκ εκδζάιεζμ πχνμ πνζκ ηδκ ηναπεγανία, ηαζ -΢ημ πθαηφζηαθμ ηδξ ηφνζαξ ζηάθαξ. Αηυιδ, ιζα δζπθή ζεζνά απυ οπμζηοθχιαηα ζημ ζαθυκζ ηαζ ηδκ ηναπεγανία δδιζμονβμφκ ιζηνέξ εκυηδηεξ ιέζα ζημ υθμκ. Άμνλεο Ο δζαιήηδξ άλμκαξ δζαπενκά ηδκ ηαημζηία απυ άηνδ ζε άηνδ. ΢ηδκ ημιή επίζδξ, θυβς ηδξ φπανλδξ ημο διζεπζπέδμο ημο εενιμηδπίμο δδιζμονβμφκηαζ δζαβχκζμζ άλμκεξ (ζζυβεζμ – Δζηυκεξ 194 , 195, 196

170

εενιμηήπζμ – πνχημξ υνμθμξ). Αηυιδ, πανχκ είκαζ ηαζ μ ηαηαηυνοθμξ άλμκαξ, ζημ ηέκηνμ ημο μηηαβχκμο. Καζξέθηεο ΢ημ Hotel van Eetvelde δεκ έπμοιε ηαενέθηεξ πμο κα ηαηαθαιαάκμοκ ημοξ πχνμοξ απυ άηνδ ζε άηνδ. Δκημφημζξ, δφμ ζδιακηζημφ ιεβέεμοξ ηαενέθηεξ ημπμεεηδιέκμζ ζημκ πθεονζηυ ημίπμ ημο ζαθμκζμφ ηαζ ηδξ ηναπεγανίαξ ημο πνχημο μνυθμο, ζοκηεθμφκ εη κέμο ζηδκ εηδίπθςζδ ημο πχνμο ηαζ ηδκ εκδοκάιςζδ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ πμο ημκ παναηηδνίγεζ. Αληαλαθιάζεηο Οζ βοάθζκμζ ημίπμζ πμο μνζμεεημφκ ημ ζαθυκζ ημο πνχημο επζπέδμο ακηακαηθμφκ εθαθνχξ ημκ πχνμ ζοκηεθχκηαξ ζηδκ δζείζδοζή ημο ζημκ πχνμ ημο μηηαβχκμο πμο έπεηαζ, δζεονφκμκηαξ ηαοηυπνμκα ημ ιέβεεμξ ημο ζαθμκζμφ ηαζ ζαήκμκηαξ ηα υνζά ημο.

Δζηυκα 197

Μνξθή ζε θόλην Σμ οαθμβνάθδια ηδξ πυνηαξ ηδξ ηναπεγανίαξ, ηαζ ηςκ πχνςκ πμο πενζηθείμκηαζ βφνς απυ ημ μηηάβςκμ, ημ δάπεδμ ηαζ μζ ημίπμζ ημο εενιμηδπίμο, δ μνμθή ηαζ μζ ημίπμζ ημο ζαθμκζμφ ηαζ ηδξ ηναπεγανίαξ εκμπμζμφκ ηα ηιήιαηα ημο πχνμο οπμκμχκηαξ ηζξ νεοζηέξ ημοξ ζπέζεζξ. Σδκ ίδζα ζηζβιή, ηα υνζα ελατθχκμκηαζ ηαζ δ αίζεδζδ ηδξ εονφηδηαξ ημο πχνμο αολάκεηαζ. Φσο Ζ φπανλδ ηαζ δζάδμζδ ημο θςηυξ πναβιαημπμζείηαζ επί ημο δζαιήημοξ άλμκα αθθά ηαζ επί ηνζχκ ηαηαηυνοθςκ αλυκςκ. ΢ημ ζζυβεζμ, ιέζς ηςκ βοάθζκςκ ημίπςκ ; ζημ διζεπίπεδμ ιέζς ηδξ μνμθήξ ; ζημκ πνχημ υνμθμ ιέζς ηςκ βοάθζκςκ ημίπςκ ημο ζαθμκζμφ, ημο οαθμβναθήιαημξ ηδξ ηναπεγανίαξ, ηζξ μνμθέξ ηςκ δφμ ηθζιαημζηαζίςκ ; ζημκ δεφηενμ υνμθμ ιέζς ηςκ οαθμβναθδιάηςκ βφνς απυ ημ ηεκηνζηυ μηηάβςκμ ηαεχξ ηαζ ηα δζαθακή ηιήιαηα ηςκ εονχκ. ΢ημκ ηνίημ υνμθμ ηέθμξ, εαιπέξ βοάθζκεξ επζθάκεζεξ βφνς απυ ημ μηηάβςκμ ηαζ δζάθακα ηιήιαηα ζηζξ εφνεξ ζοκηεθμφκ ζηδκ ακειπυδζζηδ νμή ημο θςηυξ ζηδκ ηαημζηία. Ζ μνζγυκηζα ηαζ ηαηαηυνοθδ νμή ημο θςηυξ απυ άηνδ ζε άηνδ ιέζα ζημ

Δζηυκα 198 α,α

171

εζςηενζηυ ηδξ ηαημζηίαξ εκχκεηαζ ηαζ ιε ηδκ ελςηενζηή, απυ ηα ακμίβιαηα ζηδκ πθεονά ημο ηήπμο ηαζ ημο δνυιμο. Σμ ιέζα ηαζ ημ έλς εκμπμζμφκηαζ ιέζς ημο θςηζζιμφ ηαζ ημο αενζζιμφ. Δζηυκα 194 : ηα επίπεδα ημο Hôtel van Eetvelde. Δζηυκα 195 : O δζαιήηδξ άλμκαξ δζαπενκά ηδ ζφκεεζδ ημο Hôtel van Eetvelde, ηαεχξ ηαζ μ ηαηαηυνοθμξ πμο πενκά απυ ημκ πχνμ ημο εενιμηδπίμο. Δζηυκα 196 : ιε ηδκ πανειαμθή ημο διζεπζπέδμο ημο εενιμηδπίμο δδιζμονβμφκηαζ πθάβζεξ εεάζεζξ

Δζηυκα 199 α

Δζηυκα 197 : ιμνθή ζε θυκημ ζημ Hôtel van Eetvelde : ημ δάπεδμ ημο εενιμηδπίμο, δ μνμθή ζημ ζαθυκζ ηαζ ηδκ ηναπεγανία ημο πνχημο μνυθμο, μζ ημίπμζ βφνς απυ ημ μηηάβςκμ ζημκ δεφηενμ ηαζ ηνίημ υνμθμ. Δζηυκα 198 : ιμνθή ζε θυκημ ζημ Hôtel van Eetvelde : ημ δάπεδμ ημο δζαβχκζμο δζαδνυιμο (ζζυβεζμ), ημ δάπεδμ ημο εενιμηδπίμο ( διζεπίπεδμ), μζ πθεονζημί ημίπμζ ημο πνχημο μνυθμο. Δζηυκα 199 : δ είζμδμξ ημο θςηυξ απυ ημ εζςηενζηυ ημο Hôtel van Eetvelde πναβιαημπμζείηαζ ζημοξ ηαηαηυνοθμοξ άλμκεξ ιέζς ηςκ οαθμζηεπχκ πχνςκ ημο εενιμηδπίμο, ημο πχνμο ημο ηφνζμο ηθζιαημζηαζίμο, ηαζ ημο πχνμο ηδξ ζηάθαξ οπδνεζίαξ.

172

Γ.3.1. Δζημκζηή δζαθάκεζα – Δπαθθδθίεξ/οπενεέζεζξ

Δζηυκα 200 : άπμρδ ημο πνχημο μνυθμο ημο Hôtel van Eetvelde απυ ημ πςθ πνζκ ηδκ ηναπεγανία. ΢ημ διζεπίπεδμ θαίκεηαζ ημ μηηαβςκζηυ ζαθυκζ οπμδμπήξ – εενιμηήπζμ ηαζ ζημ αάεμξ ημ ηαεζζηζηυ. (θςη. Bastin&Evrard/SOFAM, Hortamuseum, Βνολέθθεξ)

Δζηυκα 201 : εζημκζηή δζαθάκεζα: επαθθδθίεξ / οπενεέζεζξ ημο πχνμο πμο απεζημκίγεηαζ ζηδκ εζη. 200 δ ζηάζδ ζε ζδιεία ημο πχνμο ζημ Hôtel van Eetvelde μνίγεζ επίπεδα : ημ πίζς, ημ εκδζάιεζμ, ημ ειπνυξ. Πανάθθδθα υιςξ ηάπμζμξ ιπμνεί κα δζααάζεζ ιυκμ ημ αάεμξ, ημ μπμίμ είκαζ πανυκ ζε ηάεε πενίπηςζδ.

173

Δζηυκα 202 : άπμρδ ημο πνχημο μνυθμο ημο Hôtel van Eetvelde, απυ ημ ηαεζζηζηυ. ΢ημ εκδζάιεζμ θαίκεηαζ ημ μηηαβςκζηυ ηαεζζηζηυ οπμδμπήξ ηαζ ζημ αάεμξ μ πχνμξ ηδξ ηναπεγανίαξ. (θςη. Bastin&Evrard/SOFAM, Hortamuseum, Βνολέθθεξ)

Δζηυκα 203 : εζημκζηή δζαθάκεζα: επαθθδθίεξ / οπενεέζεζξ ημο πχνμο πμο απεζημκίγεηαζ ζηδκ εζη.202 Όθα έπμοκ πενίβναιια – μνίγμκηαζ ηαεανά, αθθά δζααάγμκηαζ ςξ υθμκ. Σμ ιάηζ ζμο ζηαιαηά ζε ιζηνυηενεξ εκυηδηεξ- αθδβήζεζξ – δ ιζα ιέζα ζηδκ άθθδ – πςνίξ κα δζαηυπηεηαζ ημ υθμκ.

174

Δζηυκα 204 : άπμρδ ημο πςθ ημο πνχημο μνυθμο ημο Hôtel van Eetvelde ηαζ ηδξ εφναξ ιε οαθμβναθήιαηα ηδξ ηναπεγανίαξ, απυ ημ μηηαβςκζηυ πςθ οπμδμπήξ. (θςη. Bastin&Evrard/SOFAM, Hortamuseum, Βνολέθθεξ)

Δζηυκα 205: εζημκζηή δζαθάκεζα: επαθθδθίεξ / οπενεέζεζξ ημο πχνμο πμο απεζημκίγεηαζ ζηδκ εζη.204 Πνυηεζηαζ ζηδκ μοζία βζα επάθθδθα οπενηζεέιεκα απμζπάζιαηα εονζζηυιεκα πίζς ή ιπνμξ απυ άθθα. Σμ πνμζηήκζμ, ημ εκδζάιεζμ ηαζ ημ παναζηήκζμ οπενεέημκηαζ ηαοηυπνμκα.

175

α1

α2

α1

α2

β1

β2

Δζηυκα 206 : Δκέπμκηαξ εζημκζηή δζαθάκεζα, μ πχνμξ ιπμνεί κα δζαααζηεί ιε πμθθμφξ ηνυπμοξ. Σα υνζα, ακ ηαζ οθίζηακηαζ ζαθχξ παφμοκ κα θεζημονβμφκ ςξ αοζηδνά ζδιεία εηηίκδζδξ ή ηαηάθδλδξ ; άθθμηε ακαιζβκφμκηαζ, άθθμηε ζαήκμοκ, άθθμηε ζδιαημδμημφκ κέεξ εκυηδηεξ. Πνυηεζηαζ βζα ηδ δζαδμπζηή δζαζηνςιάηςζδ ( layering) ζημζπείςκ (υπςξ θεπηά οπμζηοθχιαηα θένμκηα ) ηα μπμία εκ ηέθεζ δδιζμονβμφκ ιζα εκζαία ζφκεεζδ εκαθθαζζυιεκμο αάεμοξ. Τπάνπμοκ πμθθά επίπεδα αάεμοξ, δ δδιζμονβία ημοξ ελανηάηαζ απυ ηδ εέζδ ιαξ, δ φπανλή ημοξ ή ιδ απυ ηδκ εηάζημηε ενιδκεία ιαξ. Καεχξ δζαααίκμοιε ημ πχνμ, ηαεχξ απμιαηνοκυιαζηε ή πθδζζάγμοιε ζε ηάηζ, μζ εζηυκεξ αοηέξ δζαδμπζηά αθθάγμοκ, ακαδεζηκφμκηαξ ηάεε θμνά ηαζ έκα άθθμ ηάδνμ. Δδχ πανμοζζάγμκηαζ μζ επαθθδθίεξ ηαζ οπενεέζεζξ ααεχκ ηαηά ηδκ ηαηαβναθή ζημοξ πχνμοξ πμο απεζημκίγμκηαζ ζηδκ εζη.200 (α1,α2), ζηδκ εζη.202 (α1,α2) ηαζ ζηδκ εζηυκα 204 (β1,β2)

176

Γ.3.2. Δζημκζηή δζαθάκεζα – άλμκεξ

Δζηυκα 207 : ηαηά ηδκ πμνεία ιέζα ζημ Hôtel van Eetvelde απυ ημ ζζυβεζμ ςξ ημ μηηαβςκζηυ ηαεζζηζηυ οπμδμπήξ, ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα ηαζ ηςκ πθάβζςκ πνμμπηζηχκ δδιζμονβμφκηαζ πμζηίθεξ οπενηζεέιεκεξ εεάζεζξ.

177

Δζηυκα 208 : ηαηά ηδκ πμνεία ιέζα ζημκ πνχημ υνμθμ ημο Hôtel van Eetvelde ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα ηαζ ηςκ πθάβζςκ πνμμπηζηχκ δδιζμονβμφκηαζ πμζηίθεξ οπενηζεέιεκεξ εεάζεζξ ηαζ ηαηά ζοκέπεζα εκηείκεηαζ δ εζημκζηή δζαθάκεζα.

178

Δζηυκα 209 : δ ζφκεεζδ ημο Hôtel van Eetvelde είκαζ μνεμθμβζηή ηαζ δζέπεηαζ απυ ζοιιεηνίεξ. ΢ηδ ζφκεεζδ ιεηέπμοκ εηηυξ απυ ημοξ δφμ ηφνζμοξ ηάεεημοξ ιεηαλφ ημοξ άλμκεξ πμο πενκμφκ απυ ημ εενιμηήπζμ ηαζ άθθμζ ιζηνυηενμζ δζαιήηεζξ ηαζ εβηάνζζμζ. Δζηυκα 210 : ΢ηδ ζφκεεζδ ιεηέπμοκ επίζδξ δζαβχκζμζ άλμκεξ, ιε ημοξ δφμ ηφνζμοξ κα ηέικμκηαζ ζημ ηέκηνμ ηδξ. Οζ άλμκεξ αοημί ζοιαάθθμοκ ζηδ δδιζμονβία πμζηίθςκ πθάβζςκ εεάζεςκ ηαζ πνμμπηζηχκ, εκηείκμκηαξ ηδ δζεονοιέκδ ακηίθδρδ ημο πχνμο ηαζ ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα.

179

Γ.3.3 Δζημκζηή δζαθάκεζα – ηαενέθηεξ

Δζηυκα 211 : άπμρδ ιένμοξ ημο ηαεζζηζημφ ημο πνχημο μνυθμο ημο Hôtel van Eetvelde. (θςη. Bastin&Evrard/SOFAM, Hortamuseum, Βνολέθθεξ)

Δζηυκα 212 : ημπμεεζία ηαενεθηχκ ζημοξ πχνμοξ ηδξ ηναπεγανίαξ ηαζ ημο ηαεζζηζημφ ημο πνχημο μνυθμο ημο Hôtel van Eetvelde

180

Γ.3.4. Δζημκζηή δζαθάκεζα - ιμνθή ζε θυκημ

Δζηυκα 213 : άπμρδ ηιήιαημξ ημο δαπέδμο ημο μηηαβςκζημφ πςθ οπμδμπήξ ζημ Hôtel van Eetvelde, ημζηχκηαξ πνμξ ημκ πθεονζηυ ημίπμ. Σμ ιςζαζηυ ζημ δάπεδμ, δ ζζδδνμηαηαζηεοή ημο ηζβηθζδχιαημξ ηδξ ζηάθαξ, δ ημπμεέηδζδ ακηζηεζιέκςκ ζημκ ημίπμ ζοκηεθμφκ ζηδκ ελαφθςζδ ηςκ μνίςκ ηαζ ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα. (θςη. Bastin&Evrard/SOFAM, Hortamuseum, Βνολέθθεξ)

181

Γ.4. ΢ηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ηαζ ημ ενβαζηήνζμ ημο Victor Horta υκηαξ ιένμξ ημο ηαηαηυνοθμο άλμκα ηακείξ ηαηαθήβμκηαξ ζημ ηέθμξ ηδξ πμνείαξ, ακαηαθφπηεζ πςξ δεκ είκαζ εηεί ημ ηέθμξ ; ημ ηέθμξ δεκ οπάνπεζ εδχ. Όπμο ηαζ κα βθζζηνήζεζ ιε ημ αθέιια, αοηυ δζαθεφβεζ. Σμ θςξ ηχνα είκαζ εηηοθθςηζηυ. Πένα απυ ημκ ζζδενέκζμ θεπηυ ζηεθεηυ ηαζ ηζξ απαθέξ απμπνχζεζξ, είκαζ μ μονακυξ, αηένιμκμξ, ααεφξ. Δπαθθδθίεξ ΢ηδκ ηαημζηία αοηή μζ επάθθδθεξ ζηνςιαηχζεζξ επζπέδςκ δδιζμονβμφκηαζ ηαηά ηδκ άκμδμ ιέζς ηδξ ζηάθαξ – άνενςζδξ ηςκ επζιένμοξ πχνςκ. Γεκ έπμοιε ηαοηυπνμκεξ δζεζζδφζεζξ ααεχκ υζμ επζιένμοξ εκυηδηεξ – απμζπάζιαηα πμο δζαπέμκηαζ ζηα άθθα ; έηζζ μ πχνμξ βίκεηαζ ακηζθδπηυξ ζοκεπχξ ςξ εκζαίμξ ηαζ νεοζηυξ. Άλμκεξ Ο ααζζηυξ άλμκαξ, πμο ζοβηνμηεί ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα ζηδκ ηαημζηία ημο Horta, είκαζ μ ηαηαηυνοθμξ εθζημεζδήξ άλμκαξ ηίκδζδξ. Καεχξ ημ ζχια ημκ αημθμοεεί, ζε ηάεε ζηνμθή ή ζηάζδ κέεξ εεάζεζξ ένπμκηαζ κα πνμζηεεμφκ ζε πνμδβμφιεκεξ, μνζγυκηζεξ ή πθάβζεξ, πμο απμηαθφπημοκ ηαοηυπνμκα πμθθμφξ πχνμοξ. ΢διακηζηυξ ηαείζηαηαζ επίζδξ ηαζ μ δζαιήηδξ άλμκαξ πμο δζαπενκά ηδ ζφκεεζδ. Δδχ δεκ έπμοιε μνυθμοξ, αθθά διζεπίπεδα – ηιήιαηα ηεηανημεπζπέδςκ ; ημ βεβμκυξ αοηυ δζεονφκεζ ζοκεπχξ ηζξ μπηζηέξ θοβέξ ηαζ απμηαθφπηεζ πμθθαπθέξ εεάζεζξ. Καενέθηεξ ΢ηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο, μ Horta έπεζ πνμαθέρεζ ηαενέθηεξ, ζπεδυκ ζε ηάεε πχνμ, ιέζς ηςκ μπμίςκ εκηείκεηαζ δ εονφηδηά ημοξ. ΢διακηζημφ ιεβέεμοξ ακαδζπθχζεζξ ή μθζημί πμθθαπθαζζαζιμί ημο ειααδμφ, ςζηυζμ, δεκ ζοκηεθμφκηαζ ζε ηάεε πχνμ υπμο ανίζηεηαζ ηαενέθηδξ. ΢ημ οπκμδςιάηζμ ημο Horta ζημκ δεφηενμ υνμθμ, ηαεχξ ηαζ ζημ dressing room ημο, μ ηαενέθηδξ ηαηαθαιαάκεζ υθμ ημκ μνζγυιεκμ πχνμ, δδιζμονβχκηαξ ιζα ρεοδαίζεδζδ δζπθάζζμο πχνμο. Αηυιδ, ζημκ ηνίημ υνμθμ, ζημ οπκμδςιάηζμ ηδξ ηυνδξ ημο Horta, ηδξ Simone, έπμοιε ιζα ακάθμβδ ζδιακηζηή ακαδίπθςζδ πχνμο. Σέθμξ, δ πζμ ζδιακηζηή εζημκζηή αφλδζδ ημο ιεβέεμοξ ζοκηεθείηαζ ζημ ηεθεοηαίμ επίπεδμ ηδξ ηαημζηίαξ, ιε ημοξ δφμ ηαενέθηεξ ημπμεεηδιέκμοξ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ, ηάης απυ ηδκ μνμθή ημο

Δζηυκα 214 : δ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta δεκ απμηεθείηαζ απυ ζηδκ μοζία απυ μνυθμοξ, υζμ απυ διζεπίπεδα ή ηιήιαηα διζεπζπέδςκ εκηείκμκηαξ ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα.

Δζηυκα 215 : μ ααζζηυξ άλμκαξ πμο ζοβηνμηεί ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα είκαζ μ ηαηαηυνοθμξ άλμκαξ ηίκδζδξ. Πμζηίθεξ εεάζεζξ , μνζγυκηζεξ ηαζ πθάβζεξ αθθδθμδζεζζδφμοκ ηαηά ηδ ζηνμθή ημο ζχιαημξ.

182

θεββίηδ. Ακηακαηθμφκ ηδκ εζηυκα ζημ άπεζνμ, πανάβμκηαξ ιζα αηένιμκδ εζημκζηή ακαδίπθςζδ. Ακηακαηθάζεζξ ΢ηδκ αίεμοζα θαβδημφ ημο πνχημο μνυθμο, ηαεχξ ηαζ ζημ οπκμδςιάηζμ ημο Horta, μζ βοάθζκμζ ημίπμζ πμο ημοξ μνίγμοκ ακηζηαημπηνίγμοκ εθαθνά ηιήια ημο πχνμο, ζοκηεθχκηαξ ζηδ δδιζμονβία ιζαξ αίζεδζδξ νεοζηυηδηαξ ακάιεζα ζηα ελατθςιέκα υνζα. Φςξ Σμ θςξ, ακαπυζπαζημξ ζοκηεθεζηήξ ζηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα ηδξ ηαημζηίαξ αοηήξ ςξ εκμπμζδηζηυξ πανάβμκηαξ ηςκ επζιένμοξ πχνςκ ηοηθμθμνεί ιέζς ημο ηθζιαημζηαζίμο ημ μπμίμ ςξ ναπμημηαθζά δζαπέεζ ημ θςξ ζε υθα ηα ηιήιαηα επζπέδςκ ιε ηα μπμία ζοκανενχκεηαζ.

Δζηυκεξ 216, 217: δ ζηάθα ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta απμηεθεί ηδκ ηφνζα πδβή θςηυξ βζα ημ εζςηενζηυ. Ζ δζάδμζδ ημο θςηυξ, εκζζπουιεκδ ηαζ απυ ηα πθεονζηά ακμίβιαηα απμηεθεί εκμπμζδηζηυ πανάβμκηα ημκ επζιένμοξ οπμπχνςκ, εκηείκμκηαξ ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα πμο δζέπεζ ηδ ζφκεεζδ.

Δζηυκα 216

΢ηδκ δζαιήηδ ημιή ηδξ ηαημζηίαξ, παναηδνμφιε πςξ μ θεββίηδξ αοηυξ ανίζηεηαζ ζηδκ ηανδζά ημο ηηδνίμο ; ημ θςξ δζαπέεηαζ ζε πμθθαπθέξ ηαηεοεφκζεζξ θυβς ηαζ ηςκ ηιδιάηςκ διζεπζπέδςκ, εκχ ακαηθάηαζ απυ ηα πνδζζιμπμζμφιεκα οθζηά ηαζ εκδοκαιχκεζ. Σμ θςξ ανίζηεηαζ πακηαπμφ πανχκ ζε αοηή ηδκ ηαημζηία. Απμηεθεί ιένμξ ηδξ ηίκδζδξ ζημ εζςηενζηυ, ηαεχξ δ εθζημεζδήξ πμνεία / άκμδμξ ζημοξ πχνμοξ ηδξ ηαημζηίαξ ζοκηεθείηαζ πανάθθδθα ιε ηδκ ηάεμδμ ημο θςηυξ. Αηυιδ ηαζ υηακ ,ηέθμξ, ηακείξ ηαηαθήβεζ ζημ ακχηαημ επίπεδμ ηδξ ηαημζηίαξ ημ θςξ είκαζ δοκαηυ; Όπςξ ηαζ υηακ εζζένπεηαζ, ζημ πςθ οπμδμπήξ ημο ζζμβείμο.

Δζηυκα 217

183

Δζηυκα 219 α

Δζηυκα 218 : δ εέζδ ηςκ ηαενεθηχκ ζηδκ δζαιήηδ ημιή ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta. Ζ πνήζδ ημοξ μδδβεί ζηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα, ιέζς ηδξ ακαδίπθςζδξ ημο ειααδμφ ηςκ πχνςκ.

Δζηυκα 219 α

Δζηυκα 219 β

(α) : δ εέζδ ηςκ ηαενεθηχκ ζημ ζζυβεζμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta : ζημ αεζηζάνζμ, ηαζ ημκ πνμεάθαιμ πνζκ ηδκ ζηάθα, ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ. (α) δ εέζδ ηςκ ηαενεθηχκ ζημκ δεφηενμ υνμθμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta : ζημ οπκμδςιάηζμ ημο Horta, ηαζ ημ αεζηζάνζυ ημο, ηαζ ζημ ιζηνυ ηαεζζηζηυ ημο διζεπζπέδμο ημο δεοηένμο μνυθμο. (β) δ εέζδ ηςκ ηαενεθηχκ ζημκ ηνίημ υνμθμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta: ζημ οπκμδςιάηζμ ηδξ Simone, ηυνδξ ημο Horta, ζημ δςιάηζμ θζθμλεκμοιέκςκ πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο. Καεχξ ακεααίκεζ ηακείξ ηα ζηαθμπάηζα βζα κα πνμζεββίζεζ ημ διζεπίπεδμ ημο ηνίημο μνυθμο, αθέπεζ δζαιέζς αοημφ ημο ηαενέθηδ υθμ ημ ιήημξ ημο πχνμο ημ μπμίμ άθδζε πίζς ημο. Σέθμξ δφμ ηαενέθηεξ ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ ζηδκ ημνοθή ημο ηφνζμο ηθζιαημζηαζίμο πμθθαπθαζζάγμοκ αηένιμκα ημκ πχνμ.

184

Γ.4.1. Δζημκζηή Γζαθάκεζα - Δπαθθδθίεξ /Τπενεέζεζξ

Καεχξ ηακείξ δζαααίκεζ ημ εζςηενζηυ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta, έπεζ εέαζδ ιέζς ημο δζαιήημοξ άλμκα ηδξ ζφκεεζδξ υθμο ημο αάεμοξ ηδξ ηαημζηίαξ. Πανάθθδθα, ιέζς ηςκ δζαδμπζηχκ ηαδνανζζιάηςκ (ηαιάνεξ, οπμζηδθχιαηα, διζευθζα) μζ οπμ-πχνμζ βίκμκηαζ ακηζθδπημί ςξ απμζπάζιαηα, ή ςξ υθμκ, αθθδθμδζεζζδφμκηαξ μ έκαξ ζημκ άθθμκ. Δζηυκα 219: άπμρδ ηδξ ηναπεγανίαξ απυ ημκ πχνμ ιεηάααζδξ ημο πνχημο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta. ΢ημ αάεμξ θαίκεηαζ μ ηήπμξ.

Δζηυκα 220 : άπμρδ ηδξ ηναπεγανίαξ απυ ημ ιπαθηυκζ ημο πνχημο μνυθμο. ΢ημ αάεμξ θαίκεηαζ ημ ηαεζζηζηυ, ζημ διζεπίπεδμ πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο.

(θςη. Μ. Απμζηυθμο)

( θςη. Μ.Απμζηυθμο)

185

Γ.4.2. Δζημκζηή Γζαθάκεζα - Άλμκεξ Ο ηφνζμξ άλμκαξ πμο ζοβηνμηεί ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα ζηδκ ηαημζηία ημο Horta, εηηυξ απυ ημοξ δζαιήηεζξ πμο δζαπενκμφκ ηάεε επίπεδμ, είκαζ μ ηαηαηυνοθμξ εθζημεζδήξ άλμκαξ ηίκδζδξ – μ άλμκαξ ημο ηφνζμο ηθζιαημζηαζίμο ηδξ ηαημζηίαξ. Καεχξ ημ ζχια ημκ αημθμοεεί, ζε ηάεε ζηνμθή ή ζηάζδ κέεξ εεάζεζξ ένπμκηαζ κα πνμζηεεμφκ ζε πνμδβμφιεκεξ, μνζγυκηζεξ ή πθάβζεξ, πμο απμηαθφπημοκ ηαοηυπνμκα πμθθμφξ πχνμοξ. Δδχ δεκ έπμοιε μνυθμοξ, αθθά διζεπίπεδα – ηιήιαηα ηεηανημεπζπέδςκ ; ημ βεβμκυξ αοηυ δζεονφκεζ ζοκεπχξ ηζξ μπηζηέξ θοβέξ ηαζ απμηαθφπηεζ πμθθαπθέξ εεάζεζξ, μδδβχκηαξ ζηδκ δζεονοιέκδ ακηίθδρδ ημο ιεβέεμοξ ημο ηηδνίμο ηαζ ηαηά ζοκέπεζα ζηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα. Δκχ ημ μζηυπεδμ είκαζ ζηεκυιαηνμ, ηαηά ηδκ πμνεία ιέζα ζηδκ ηαημζηία ηα υνζα ελαοθχκμκηαζ, μ πχνμξ ιμζάγεζ ιεβαθφηενμξ απυ αοηυκ πμο απεζημκίγεηαζ ζηδκ πναβιαηζηυηδηα ζε ιζα ηάημρδ. Ακεααίκμκηαξ ηδ ζηάθα – απυ ημ ζζυβεζμ έςξ ημ πθαηφζηαθμ ημο πνχημο μνυθμο Δζηυκα 221 : ηαεχξ λεηζκάιε ηδκ άκμδμ, έπμοιε μηζηή επαθή ιε ημ ζζυβεζμ ημ μπμίμ ιυθζξ αθήζαιε πίζς ιαξ, αθθά ηαζ ηδκ ζηνμθή ηδξ ζηάθαξ πμο μδδβεί ζε έκα διζεπίπεδμ. Δζηυκα 222 : πθάβζα εέαζδ ηδξ ηναπεγανίαξ ηαζ ημο ηαηαηυνοθμο άλμκα ηδξ ζηάθαξ ςξ ηδκ μνμθή. Δζηυκα 223: ιεηςπζηή εέαζδ ημο διζεπζπέδμο ιεηά ημκ πνχημ υνμθμ, ηαζ ηδξ ζηνμθήξ ηδξ ζηάθαξ πνμξ ημκ δεφηενμ υνμθμ. Ακεααίκμκηαξ ηδ ζηάθα- απυ ημκ πνχημ υνμθμ ςξ ημ πθαηφζηαθμ ημο δεοηένμο μνυθμο Δζηυκα 224 : ηαηαδουιεκδ πθάβζα εέαζδ ηδξ ηναπεγανίαξ ηαζ ημο πχνμο ιεηάααζδξ ημο πνχημο μνυθμο Δζηυκα 225 : ηαηαδουιεκδ εέαζδ ημο ηαεζζηζημφ ημο διζεπζπέδμο ημο πνχημο μνυθμο Δζηυκα 226 : εέαζδ ημο ηαεζζηζημφ ημο πνχημο μνυθμο, ηαζ ηςκ πχνςκ ημο δεοηένμο μνυθμο, ηαεχξ ηαζ ηδξ ζηνμθήξ ηδξ ζηάθαξ πμο μδδβεί ζημκ ηνίημ υνμθμ. Δζηυκα 227 : εέαζδ πχνμο ημο δεοηένμο μνυθμο ηαζ ακμδζηά πχνμο ημο ηνίημο μνυθμο πμο έπεηαζ Δζηυκα 228 : εέαζδ ιέζα απυ ημ οπκμδςιάηζμ ημο Horta, ηςκ δφμ διζεπζπέδςκ ημο δεοηένμο μνυθμο πμο μδδβμφκ ζημ ιζηνυ ηαεζζηζηυ ηαζ ζημ boudoir Δζηυκα 229: εέαζδ ιέζα απυ ημ διζεπίπεδμ ημο boudoir, ημο ιζηνμφ ηαεζζηζημφ, ηαζ ηδξ ζηάθαξ ζημ επίπεδμ ημο δεοηένμο μνυθμο.

186

Δζηυκα 221

Δζηυκα 224

Δζηυκα 222

Δζηυκα 225

Δζηυκα 223

Δζηυκα 226

187

Δζηυκα 228

Δζηυκα 227

Δζηυκα 229

188

Δζηυκα 230 : ηαεμδζηή πθάβζα εέαζδ ημο διζεπζπέδμο ημο δεοηένμο μνυθμο, ηαζ ακμδζηή ηδξ ζηνμθήξ ηδξ ζηάθαξ.

Δζηυκα 231 : εέαζδ ημο οπκμδςιαηίμο ημο Horta ζημκ δεφηενμ υνμθμ, ηαζ ηδξ ζηνμθήξ ηδξ ζηάθαξ πμο μδδβεί ζημκ ηνίημ.

(θςη. Μ.Απμζηυθμο)

189

Δζηυκα 232 : πθάβζα ακμδζηή εέαζδ πνμξ ηα διζεπίπεδμ ημο ηνίημο μνυθμο (θςη. Μ.Απμζηυθμο)

Δζηυκα 233 : εέαζδ απυ ημκ ηνίημ υνμθμ, ημο διζεπζπέδμο πμο μδδβεί ζημ δςιάηζμ ηςκ θζθμλεκμοιέκςκ ηαζ ημο πθεονζημφ μνίμο ηδεξ ηαημζηίαξ πνμξ ημκ δνυιμ, ζημ αάεμξ.

190

Γ.4.3. Δζημκζηή Γζαθάκεζα - Καενέθηεξ

Δζηυκα 234 : ζημ ζζυβεζμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta , ζημκ πνμεάθαιμ πνζκ απυ ηδ ζηάθα, ανίζημκηαζ ημπμεεηδιέκμζ δφμ ηαενέθηεξ, μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ πμο απμηεθμφκ ζδιακηζηυ πανάβμκηα εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ.

Δζηυκα 235 : εέαζδ ιέζς ημο ηαενέθηδ απυ ημ οπκμδςιάηζμ ζημκ δεφηενμ υνμθμ, ιένμοξ ηδξ ζηάθαξ

Δζηυκα 236 : ζημκ δεφηενμ υνμθμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta, ζημ οπκμδςιάηζυ ημο, έκαξ ηαενέθηδξ πμο ηαηαθαιαάκεζ ζπεδυκ υθμ ημ ηιήια ημο ημίπμο ζοκηεθεί εη κέμο ζηδ ακαδίπθςζδ ημο πχνμο.

Δζηυκα 237 : εέαζδ ιέζς ημο ηαενέθηδ ημο διζεπζπέδμο ημο ηνίημο μνυθμο, ηςκ εζδχθςκ ηςκ ηαενεθηχκ ζηδκ ημνοθή ηδξ ζηάθαξ, ιένμοξ ηδξ ζηάθαξ ηαζ ημο οπκμδςιαηίμο ημο ηνίημο μνυθμο. Καεχξ ηακείξ εζζένπεηαζ ιέζς ηςκ ααειίδςκ ζημ επίπεδμ αοηυ ηαζ ημ δςιάηζμ ηςκ θζθμλεκμοιέκςκ, μ ηαενέθηδξ απέκακηί ημο εκηείκεζ ηδκ εζημκζηή δζαθάκεζα, ηδκ αθθδθμδζείζδοζδ ηαζ ηςκ πχνςκ ηαεχξ ηαζ ηδκ ακηίθδρδ δζεονοιέκςκ, ηςκ ιεβεεχκ ηδξ ηαημζηίαξ. Δζηυκα 238 : εέαζδ ημο πχνμο ημο boudoir ημο δεοηένμο μνυθμο, ιέζς ημο ηαενέθηδ πμο ηαηαθαιαάκεζ υθμ ημ πθάημξ ημο πχνμο αοημφ. Σμ ειααδυ ημο πχνμο δζπθαζζάγεηαζ ιε ημ εζημκζηυ ζοιπθδνςιαηζηυ ημο. Δζηυκα 239a : μζ δφμ ηαενέθηεξ ημπμεεηδιέκμζ μ έκαξ απέκακηζ απυ ημκ άθθμκ ζηδκ ημνοθή ημο ηθζιαημζηαζίμο πμθθαπθαζζάγμοκ ζημ άπεζνμ ημ ιέβεεμξ ημο ακηζθδπημφ πχνμο. Ζ εζημκζηή δζαθάκεζα εδχ δίκεζ ιζα αηένιμκδ δζεφνοκζδ ηαζ δζάποζδ ημο πναβιαηζημφ ιεβέεμοξ. (θςημβναθίεξ Μ.Απμζηυθμο)

191

Δζηυκα 237

Δζηυκα 238

192

Δζηυκα 239a

193

Γ.4.4. Δζημκζηή Γζαθάκεζα - Ακαηθάζεζξ

Δζηυκα 239b : ζημκ πνχημ υνμθμ ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta, ημ βοάθζκμ δζαπςνζζηζηυ υνζμ ηδξ ηναπεγανίαξ ιε ημκ πχνμ ιεηάααζδξ ακαηθά ηζξ εζηυκεξ ημο εζςηενζημφ, μδδβχκηαξ ζηδκ ακαδίπθςζδ ιένμοξ ημο. Καεχξ ελενπυιαζηε απυ ηδκ ηναπεγανία, ακαηημφιε ηδκ εέαζδ ημο πχνμο υπμο ανζζηυιαζηακ πνζκ -

Δζηυκα 240 : ακηακάηθαζδ ζημ βοάθζκμ πχνζζια ηδξ ηναπεγανίαξ ημο πνχημο μνυθμο ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta , ημο ιζηνμφ ηαεζζηζημφ ζημ αάεμξ πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο.

194

Γ.4.5. Δζημκζηή Γζαθάκεζα – Μμνθή ζε Φυκημ

Δζηυκα 241

Δζηυκα 242

Δζηυκα 243

Καεχξ ηακείξ αημθμοεεί ηδκ εθζημεζδή πμνεία ηδξ ζηάθαξ ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta, ζε ηάεε πθαηφζηαθμ, ιέζς ηδξ ιμνθήξ ζημ θυκημ ηςκ ημίπςκ , ηα υνζα ελατθχκμκηαζ ; οπάνπεζ ιζα δζανηήξ ηίκδζδ πςνίξ ηέθμξ, ηυζμ ημο ζχιαημξ υζμ ηαζ ημο αθέιιαημξ.

195

Δζηυκα 244 : δ ‘ιμνθή ζε θυκημ’ ημο ηθζιαημζηαζίμο ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta , ζημοξ ημίπμοξ πθεονζηά ημο, υζμ ηαζ ζημκ θεββίηδ ηδξ μνμθήξ ; δ εζημκζηή δζαθάκεζα είκαζ εδχ πακηαπμφ πανμφζα, ημ αθέιια δζαθεφβεζ.

Δζηυκα 245 : δ ιμνθή ζε θυκημ απμηεθεί ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta ιέζμ οθμπμίδζδξ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ. Δδχ, θεπημιένεζεξ απυ ημοξ ημίπμοξ πθεονζηά ημο ηθζιαημζηαζίμο ηαζ ημο οαθμζηεπμφξ ηιήιαημξ ηδξ μνμθήξ ημο.

196

Γ.4.6. Δζημκζηή Γζαθάκεζα – Φςξ

Σμ θςξ ιπμνεί κα εεςνδεεί ιέζμ οθμπμίδζδξ ηδξ εζημκζηήξ δζαθάκεζαξ ηαεχξ απμηεθεί εκμπμζδηζηυ πανάβμκηα ημο πχνμο ηαζ ζοκηεθεί ζηδκ νεοζηυηδηα ημο εζςηενζημφ, ηδκ εκυηδηα ηαζ ζοκέπεζα ηςκ ιενχκ ημο.

Δζηυκα 246 : δ εφνα εζζυδμο ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta απμηεθείηαζ ζημ άκς ιένμξ ηδξ απυ οαθμζηάζζμ, επζηνέπμκηαξ ζημ θςξ κα εζζέθεεζ ζημ ζζυβεζμ. Δζηυκα 247 : ημ αεζηζάνζμ έπεζ εαιπά οαθμζηάζζα ςξ πθεονζηά ημο υνζα ; αοηά ζοιαάθθμοκ ζηδ δζάδμζδ ημο θςηυξ ζημ ζζυβεζμ, απυ ημκ έκακ πχνμ ζημκ άθθμκ. Αηυιδ, ημ θεοηυ ιάνιανμ ζημ δάπεδμ ημο ζζμβείμο ηαζ ηδξ ζηάθαξ δζαπέμοκ ζημ ζζυβεζμ ημ θςξ πμο εζζένπεηαζ απυ ημκ θεββίηδ ηδξ μνμθήξ ημο ηθζιαημζηαζίμο. Δζηυκα 248 : ημ διζδζαθακέξ οαθμζηάζζμ ςξ εζςηενζηυ πχνζζια πχνςκ ζημ ζζυβεζμ ; επζηνέπεζ ηδ δζάδμζδ ημο θςηυξ Δζηυκα 249 : ηα δφμ ακμίβιαηα ζημ ζζυβεζμ , πθεονζηά ηδξ εφναξ εζζυδμο ζηδκ πνμζςπζηή ηαημζηία ημο Horta Δζηυκα 250 : ημ άκμζβια πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο, ζημκ διζυνμθμ ημο πνχημο επζπέδμο, ζημ βναθείμ ημο Horta. Σμ οθζηυ ζημ βναθείμ ακαηθά εη κέμο ημ θςξ, υπςξ ηαζ μ ηαενέθηδξ ημπμεεηδιέκμξ ζηα δελζά, ζοκηεθχκηαξ ζηδκ δζάποζδ ημο θςηυξ ζημκ πχνμ. Δζηυκα 251 : ιέζς ηδξ νεοζηυηδηαξ ημο εζςηενζημφ ημ θςξ δζαδίδεηαζ απυ άηνδ ζε άηνδ. Δδχ, εέαζδ ημο boudoir ζημ διζεπίπεδμ ημο δεοηένμο μνυθμο ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta, ιέζα απυ ημκ πχνμ ημο οπκμδςιαηίμο ημο. Δζηυκα 252 : ηα οθζηά πμο πνδζζιμπμζμφκηαζ ζοκηεθμφκ ζηδ δζάποζδ ημο θςηυξ πμο εζζένπεηαζ απυ ημ ελςηενζηυ. Δδχ, ζημ ιζηνυ ηαεζζηζηυ ημο διζεπζπέδμο ημο δεοηένμο μνυθμο. Δζηυκα 253 : ημ θςξ ζημ οπκμδςιάηζμ ηδξ ηυνδξ ημο Horta, Simone, ζημκ ηνίημ υνμθμ ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta. Φςημβναθίεξ: Μαθαίκα Απμζηυθμο

197

Δζηυκα 246

Δζηυκα 250

Δζηυκα 247

Δζηυκα 248

Δζηυκα 251

Δζηυκα 252

Δζηυκα 249

Δζηυκα 253

198

Δζηυκα 254 : άκμζβια πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο ζημκ δεφηενμ υνμθμ ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta.

Δζηυκα 254 : οαθμβνάθδια πμο δζαδίδεζ ημ θςξ ζημ εζςηενζηυ ζηδκ ηαημζηία ημο Horta.

Δζηυκα 255 : άκμζβια πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ζημ οπκμδςιάηζμ ημο ηνίημο μνυθμο ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta.

Δζηυκα 257 : ημ εαιπυ οαθμζηάζζμ απυ ημ μπμίμ πενζηθείεηαζ ημ εενιμηήπζμ ζημκ ηνίημ υνμθμ ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta.

Δζηυκα 258 : ακμδζηή εέαζδ πνμξ ηδκ οαθμζηεπή μνμθή ημο ηθζιαημζηαζίμο ηδξ ηαημζηίαξ ημο Horta. To θςξ εζζένπεηαζ άπθεημ ζημ εζςηενζηυ ηαζ ακαηθχκηαξ ζημοξ ημίπμοξ δζαπέεηαζ εκημκυηενα. Δζηυκα 259 : μ ηαηαηυνοθμξ άλμκαξ, δ εθζημεζδήξ πμνεία ηα ζηάθαξ ζηδκ ηαημζηία ημο Horta – πδβάδζ θςηυξ.

199

Δζηυκα 258

200

Δζηυκα 259

201

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΣΔΣΑΡΣΟ Η ΟΤ΢ΙΑ ΣΟΤ ΑΡΥΙΣΔΚΣΟΝΙΚΟΤ ΔΡΓΟΤ ΣΟΤ HORTA

202

Γ.1. ΢πκπεξάζκαηα. Ο Victor Horta οπήλε πνςημπυνμξ ηδξ επμπήξ ημο, ιζαξ επμπήξ ζημ ιεηαίπιζμ εκυξ κέμο αζχκα.Oζ δζενεοκήζεζξ ηαζ ηα επζηεφβιαηά ημο (εζη.) ανήηακ ακηαπυηνζζδ ; επακαπνμζδζυνζζε ηδ πνήζδ ηαζ ημκ ζοκδοαζιυ ηςκ κέςκ οθζηχκ, ηζξ ζοκεεηζηέξ θφζεζξ ζηα ζοκήεδ ζηεκυιαηνα μζηυπεδα ηςκ Βνολεθθχκ ηαζ επακαπνμζέββζζε ηδκ ηθαζζηζζηζηή δζδαζηαθία ηδξ ΢πμθήξ Καθχκ Σεπκχκ ημο Πανζζζμφ ; δ ανπζηεηημκζηή ημο απμηέθεζε έκα ζπυθζμ πάκς ζε ιζα ημζκςκία πμο αθθάγεζ. Ζ ανπζηεηημκζηή ημο δεκ απμηεθμφζε ιένμξ εκυξ ‘ζηοθ’ ή ιζαξ ‘ηάζδξ’ , υζμ έκακ νοειυ, εκηαβιέκμ ζημ ηίκδια πμο ακηακαηθμφζε ηζξ ακαγδηήζεζξ ηςκ ηαθθζηεπκχκ ηδξ επμπήξ : είπε ιζα δμιή ζηαεενή, ζοβηνμηδιέκδ, εηθναζιέκδ ιέζα απυ ηδ θμβζηή, ημ αίηζμ αθθά ηαζ ημ ζοκαίζεδια, ; ιέζα απυ ηδκ μθμηθδνςιέκδ ακηζιεηχπζζδ, ηαηακυδζδ ηαζ άζηδζδ ηδξ ανπζηεηημκζηήξ, ηδξ ηαηαζηεοήξ, ηδξ ηέπκδξ ηδξ δζαηυζιδζδξ. Οζ ηαιποθχζεζξ ηδξ ελςηενζηήξ επζδενιίδαξ είκαζ ζοκοθαζιέκεξ ιε αοηέξ ηδξ εζςηενζηήξ, ηα θένμκηα ζημζπεία ηαζ μζ ηαηαζηεοαζηζηέξ θεπημιένεζεξ ιε ηζξ βμδηείεξ ηδξ ιμνθήξ. Καηά ηδ δζάνηεζα ημο Μεζμπμθέιμο, ηα δεδμιέκα αθθάγμοκ. Ζ μζημκμιζηή ηαηάζηαζδ δεκ επζηνέπεζ ηδκ δαπάκδ βζα μπμζμοδήπμηε είδμοξ δζαηυζιδζδ : ακαπηφζζεηαζ δ ακάβηδ βζα ιαγζηή ζηέβαζδ ηαζ ακμζημδυιδζδ, εκχ δ αζμιδπακζηή παναβςβή θένκεζ ημ ιαγζηυ, ημ ηοπμπμζδιέκμ, αοηυ πμο ιπμνεί κα ακαπαναπεεί πμθθάηζξ ; δ πεζνμηεπκία, δ πνςημηοπία ηαζ δ ιμκαδζηυηδηα ημο ηαθθζηεπκζημφ ακηζηεζιέκμο ζηαδζαηά εηημπίγμκηαζ. Μέζα απυ ηδκ ειαάεοκζδ ζηα ηνία ένβα ημο Victor Horta, ημ Hotel Tassel, ημ Hotel van Eetvelde, ηαζ ηδκ πνμζςπζηή ημο ηαημζηία ιε ημ ενβαζηήνζμ (Maison Personnelle et Atelier), ελάβμκηαζ ηα παναηάης ζοιπενάζιαηα, ζπεηζηά ιε ηδκ δμιή ηαζ ημοξ κυιμοξ πμο δζέπμοκ ηδκ ανπζηεηημκζηή ημο Horta, απυ ηζξ ζοκεεηζηέξ θφζεζξ ηαζ ηδ θεζημονβία, έςξ ημκ δζπθαζζαζιυ ημο πχνμο ηαζ ηδ δδιζμονβία εζδχθμο ιέζα ζηα υνζα εκυξ ζηεκυιαηνμο μζημπέδμο. Καηανπήκ, απμηθίκμκηαξ απυ ηδκ παναδεδμιέκδ ζφκεεζδ ηςκ ηαημζηζχκ ηδξ επμπήξ, μ Victor Horta εζζάβεζ ηδκ ειθακή ηαηαζηεοή ζηδ ζφκεεζή ημο, ημκ ειθακή ζίδδνμ ; εκζςιαηχκεζ ηδ δζαηυζιδζδ ζηδκ ηαηαζηεοή, θένεζ ηδκ ηαζκμημιία ημο θςηζζιμφ ζηδκ ηανδζά ηδξ ηαημζηίαξ ηαζ ηδ δζάποζή ημο απυ άηνδ ζε άηνδ, ημο αενζζιμφ, ηδξ

΢ηα παναηάης δζαβνάιιαηα απεζημκίγμκηαζ μζ ζοκήεεζξ ζοκεεηζηέξ θφζεζξ ηςκ ηαημζηζχκ ζηα ζηεκυιαηνα μζηυπεδα ηςκ Βνολεθθχκ.

Δζηυκα 260 : ζηα ζηεκυιαηνα μζηυπεδα ηςκ Βνολεθθχκ, ηα ηηήνζα έπμκηαξ πθεονζηά υνζα ζηζξ παναηείιεκεξ πθεονέξ έπαζνκακ άιεζμ θςξ ιυκμ απυ ηδκ πνυζμρδ ηαζ ηδκ πίζς υρδ, αθήκμκηαξ ημ ηεκηνζηυ ηιήια ζημηεζκυ.

Δζηυκα 261 : δ πςνμεέηδζδ ηδξ ζηάθαξ βζκυηακ ακάιεζα ζε θένμκηεξ ημίπμοξ, πμο είπε ζακ απμηέθεζια ηδκ ημπμεέηδζή ηδξ ζηδκ πνυζμρδ (αθθμζχκμκηαξ ημ νοειυ ηδξ υρδξ) είηε ζηδκ πίζς υρδ(πνμτπμεέημκηαξ έκακ ιαηνφ δζάδνμιμ βζα ηδκ πνμζέββζζή ηδξ. \ ΢πέδζα : Jacques Coralie , Medernach Catherine , ‘La maison personnelle Horta et sa composition lumineuse’, faculté d’architecture de l’ULB - La Cambre Horta

203

νεοζηυηδηαξ ημο εζςηενζημφ. Αθθά ηαζ ιέζς ηςκ πθάβζςκ ημίπςκ, επζηοβπάκεζ ηδ δζεφνοκζδ ηςκ πχνςκ ηαεχξ οθίζηακηαζ γχκεξ πμο ιμζνάγμκηαζ ιεηαλφ ηςκ πχνςκ. Καη’ ανπάξ βζα ημκ Horta ημ ηηήνζμ εκέπεζ δοαδζηή ηαηαζηάζεζξ : δ επαββεθιαηζηή ηαζ δ ζδςηζηή – μζημβεκεζαηή γςή ζοκοπάνπμοκ αθθά είκαζ δζαπςνζζιέκεξ ; υπςξ ηαζ μ ‘ηυζιμξ’ ηςκ ζδζμηηδηχκ απυ αοηυκ ημο πνμζςπζημφ. Ζ ιεκ πνχηδ πναβιαηζηυηδηα ακηζηαημπηνίγεηαζ ζηδκ ημιή ιε ηα δφμ δζαηνζηά ζχιαηα ηηδνίςκ ηαεχξ ηαζ ημκ πνμβναιιαηζηυ δζαπςνζζιυ ιεηαλφ ηςκ πχνςκ πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο ηαζ πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ; δ δε δεφηενδ, ιέζς ηδξ ζοιιεηνίαξ ζοκεεηζηά, ηςκ πχνςκ ηαοηυπνμκδ ιε ηδκ απυδμζδ άθθμο φθμοξ ζε ηάεε ‘πναβιαηζηυηδηα.’ Μζα άθθδ δοαδζηή ηαηάζηαζδ πμο ζοκοπάνπεζ είκαζ ημ δίπμθμ μζηείμ – ακμίηεζμ : υθα είκαζ ακμζπηά, υθα επζημζκςκμφκ ιεηαλφ ημοξ, υθα ιπμνμφκ κα ζδςεμφκ, κα πνμζεββζζημφκ. Δηηυξ απυ ημοξ πχνμοξ πμο μ Horta επζδζχηεζ κα ‘ηνφρεζ’ επζιεθχξ, υπςξ μζ δεοηενεφμκηεξ (ημογίκα, ηεθάνζ, ημοαθέηεξ) Ο Horta επίζδξ, πνμζδίδεζ έιθαζδ ζε ηάπμζεξ επζθμβέξ δζαηάλεςκ ηαζ ιενχκ μζ μπμίεξ μνβακχκμοκ ηα ένβα ημο ηαζ παναηηδνίγμοκ ηδ ζφκεεζδ : δ οπμδμπή, πχνμξ ζημκ μπμίμ απμδίδεηαζ ζδζαίηενμξ πεζνζζιυξ ςξ έκα ιένμξ υπμο ηαοηυπνμκα ζοκηεθμφκηαζ δ ζηάζδ ηαζ δ ζοβηέκηνςζδ ηςκ ηαθεζιέκςκ αθθά ηαζ δ πνυζηθδζδ βζα ακαηάθορδ, δ δδιζμονβία ιζαξ αίζεδζδξ ιοζηδνίμο βζα ημ ηζ αημθμοεεί ζημ εζςηενζηυ; ημ ‘ εενιμηήπζμ’, ςξ έκαξ πχνμξ ‘ελδιένςζδξ’ ηαζ εθέβπμο ηδξ θφζδξ, ιεηαθμνζηά ηαζ ηονζμθεηηζηά, ιέζς ηδξ αίζεδζδξ αθθά ηαζ ημο θςηζζιμφ ηαζ ημο αενζζιμφ;

Δζηυκα 262 : ζηζξ ζοκήεεζξ ηαημζηίεξ επίζδξ μζ υνμθμζ ηαηείπακ υθμ ημ ιήημξ ημο ηηδνίμο ηαζ ήηακ ίδζςκ ιεβεεχκ(ππ. Ο πνμεάθαιμξ είπε ημ ίδζμ φρμξ ιε ημ ηαεζζηζηυ)

Σέθμξ δ ζηάθα ςξ πδβή θςηυξ ηαζ άνενςζδξ ηςκ διζεπζπέδςκ. Σμ θςξ ηαζ μ αενζζιυξ, δ δζαιπενυηδηα, δ ηονζμθεηηζηή δζαθάκεζα ημο ηηδνίμο απμηεθεί ααζζηή ζδέα ηςκ ζοκεέζεςκ ημο Horta . Ζ εκυηδηα ηαζ δ ζοκέπεζα ημο υθμο είκαζ επίζδξ ααζζηή επζδίςλδ ημο Victor Horta : δ ιεηάααζδ απυ ημ ιέζα ζημ έλς, απυ ημ έλς ζημ ιέζα, απυ ημ απυζπαζια ζηδκ εκυηδηα, απυ ημ επζιένμοξ ζημ ιένμξ ηαζ απυ ημ ιένμξ ζημ υθμκ, απυ ηδκ θεπημιένεζα ζημ ζφκμθμ. Ζ Φφζδ ηαζ δ ακενχπζκδ θφζδ, δ γςή είκαζ ζηεκά ελανηδιέκεξ.

΢πέδζα : Jacques Coralie , Medernach Catherine , ‘La maison personnelle Horta et sa composition lumineuse’, faculté d’architecture de l’ULB - La Cambre Horta

204

Μέζσ ησλ ζπληεινύκελσλ αιιεινδηεηζδύζεσλ, ησλ επαιιειηώλ θαη ηνλ πιάγησλ ηνίρσλ ν Horta εμαπιώλεη ηα όξηα θαη νδεγεί ηελ αλάγλσζε ηεο ζύλζεζεο από ηελ θπξηνιεθηηθή δηαθάλεηα, ζηελ βίσζή ηεο κέζσ ηεο εηθνληθήο δηαθάλεηαο. Σμ ακηζθδπηυ ιέβεεμξ ημο πχνμο δζπθαζζάγεηαζ ή πμθθαπθαζζάγεηαζ αηένιμκα, ιέζς ημο εζημκζημφ ημο ζοιπθδνςιαηζημφ ηαζ ηεθζηά ηδ δδιζμονβία ημο εζδχθμο, ιε αάζδ ηα ζπέδζα πμο ζοκηάπεδηακ απυ ηδκ επηηόπηα απνηύπσζε ηςκ πμζηίθςκ εεάζεςκ, ηςκ εκαθθαβχκ ααεχκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, ηςκ επαθθδθζχκ ηαζ ηςκ ακηζηαημπηνζζιχκ.

Δζηυκα 263 : μζ ζοκεεηζηέξ θφζεζξ πμο θένκεζ μ Horta ηαζ πνςημπμνεί αθμνμφκ ζηδκ ημπμεέηδζδ ηδξ ζηάθαξ υπζ πθέμκ ακάιεζα ζε θένμκηεξ ημίπμοξ αθθά ζημ ηέκηνμ ηδξ ιάγαξ ημο ηηδνίμο. Έηζζ ημ θςξ εζζένπεηαζ ζηδκ ηανδζά ηδξ ηαημζηίαξ ηαζ δζαηνέπεζ ημ εζςηενζηυ απυ άηνδ ζε άηνδ. Αηυιδ, μζ δζαβχκζεξ θοβέξ ηαζ εεάζεζξ μδδβμφκ ζηδκ ακηίθδρδ εκυξ δζεονοιέκμο πχνμο. Σέθμξ, δδιζμονβμφκηαζ διζεπίπεδα ηαζ ηαηά ζοκέπεζα δ δοκαηυηδηα δδιζμονβίαξ δζαθμνεηζημφ φρμοξ επζπέδςκ. Δζηυκα 264 : δ ελςζηνέθεζα πνμξ ηδκ πθεονά ημο ηήπμο ηαζ δ εζςζηνέθεζα πνμξ ηδκ πθεονά ημο δνυιμο, ζηζξ ηαημζηίεξ ημο Horta.

Δζηυκα 263

Δζηυκα 264

Δζηυκα 265 : δ δδιυζζα γςή ζημ ζζυβεζμ ηαζ δ ζδζςηζηή ζημοξ μνυθμοξ, ζηζξ ηαημζηίεξ ημο Horta

΢πέδζα : Jacques Coralie , Medernach Catherine , ‘La maison personnelle Horta et sa composition lumineuse’, faculté d’architecture de l’ULB - La Cambre Horta

Δζηυκα 265

205

Γ.2. ΢ύληαμε λέσλ, εηθνληθώλ θαηόςεσλ

Δζηυκα 266 : ημ ζπέδζμ ηδξ κέαξ, εζημκζηήξ ηάημρδξ ημο Hotel Tassel, πμο ζοκηάπεδηε έπεζηα απυ ηδκ επζηυπζα απμηφπςζδ ηςκ πμζηίθςκ εεάζεςκ, ηςκ εκαθθαβχκ ααεχκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, ηςκ επαθθδθζχκ ηαζ ηςκ ακηζηαημπηνζζιχκ.

Δζηυκα 267 : δ ηάημρδ ημο Hotel Tassel απυ ημκ Victor Horta. ΢διεζχκεηαζ δ ακαδζπθμφιεκδ επζθάκεζα.

206

Δζηυκα 268 : ημ ζπέδζμ ηδξ κέαξ, εζημκζηήξ ηάημρδξ ημο Hotel van Eetvelde, πμο ζοκηάπεδηε έπεζηα απυ ηδκ επζηυπζα απμηφπςζδ ηςκ πμζηίθςκ εεάζεςκ, ηςκ εκαθθαβχκ ααεχκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, ηςκ επαθθδθζχκ ηαζ ηςκ ακηζηαημπηνζζιχκ.

Δζηυκα 269 : δ ηάημρδ ημο Hotel van Eetvelde απυ ημκ Victor Horta. ΢διεζχκμκηαζ μζ ακαδζπθμφιεκεξ επζθάκεζεξ.

207

Δζηυκα 270 : ημ ζπέδζμ ηδξ κέαξ, εζημκζηήξ ηάημρδξ ημο ζζμβείμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta πμο ζοκηάπεδηε έπεζηα απυ ηδκ επζηυπζα απμηφπςζδ ηςκ πμζηίθςκ εεάζεςκ, ηςκ εκαθθαβχκ ααεχκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, ηςκ επαθθδθζχκ ηαζ ηςκ ακηζηαημπηνζζιχκ.

Δζηυκα 271 : δ ηάημρδ ζζμβείμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta. (ζπ. Barbara van der Wee) ΢διεζχκεηαζ δ ακαδζπθμφιεκδ επζθάκεζα.

Δζηυκα 272 : ημ ζπέδζμ ηδξ κέαξ, εζημκζηήξ ηάημρδξ ημο δεοηένμο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta πμο ζοκηάπεδηε έπεζηα απυ ηδκ επζηυπζα απμηφπςζδ ηςκ πμζηίθςκ εεάζεςκ, ηςκ εκαθθαβχκ ααεχκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, ηςκ επαθθδθζχκ ηαζ ηςκ ακηζηαημπηνζζιχκ.

Δζηυκα 273 : δ ηάημρδ δεοηένμο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta. (ζπ. Barbara van der Wee) ΢διεζχκμκηαζ μζ ακαδζπθμφιεκεξ επζθάκεζεξ.

208

Δζηυκα 275 : δ ηάημρδ ηνίημο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta. (ζπ. Barbara van der Wee) ΢διεζχκμκηαζ μζ ακαδζπθμφιεκεξ επζθάκεζεξ.

Δζηυκα 274 : ημ ζπέδζμ ηδξ κέαξ, εζημκζηήξ ηάημρδξ ημο ηνίημο μνυθμο ηδξ πνμζςπζηήξ ηαημζηίαξ ημο Horta πμο ζοκηάπεδηε έπεζηα απυ ηδκ επζηυπζα απμηφπςζδ ηςκ πμζηίθςκ εεάζεςκ, ηςκ εκαθθαβχκ ααεχκ, ηςκ αθθδθμδζεζζδφζεςκ, ηςκ επαθθδθζχκ ηαζ ηςκ ακηζηαημπηνζζιχκ.

209

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΢πέδζα ημο Hotel Tassel, έπεζηα απυ ηδκ ακαζηήθςζή ημο απυ ημκ ανπζηέηημκα Jean Delhaye ημ 1983. (πδβή : F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο) Γζαδμπζηά απυ ανζζηενά : ηαηυρεζξ οπμβείμο, ζζμβείμο, διζχνμθμο ηαζ πνχημο μνυθμο.

210

΢πέδζα ημο Hotel Tassel, έπεζηα απυ ηδκ ακαζηήθςζή ημο απυ ημκ ανπζηέηημκα Jean Delhaye ημ 1983. (πδβή : F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο) Γζαδμπζηά απυ ανζζηενά : ηάημρδ δεοηένμο μνυθμο ηαζ ζμθίηαξ.

211

΢πέδζα ηαηαζηεοήξ εενιμηδπίμο ημο Hotel Tassel απυ ημκ ανπζηέηημκα Jean Delhaye ημ 1983. (πδβή : F.Loyer-J.Delhaye, Hôtel Tassel, εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βξπμέιιεο)

212

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ανπεία Μμκηένκαξ Ανπζηεηημκζηήξ, Βνολέθθεξ - Archives d’ Architecture Moderne, ΑΑΜ, Bruxelles Ανπεία Μμοζείμο Horta (Hortamuseum), Βνολέθθεξ Françoise Aubry, Christine Bastin et Jaques Evrard , ‘Victor Horta ou la passion de l'architecture’, Editeur Ludion F.Loyer-J.Delhaye, ‘Victor Horta, Hôtel Tassel 1893 - 1895,’ εηδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Βνολέθθεξ Françoise Aubry, Reiner Lautwein, Jos Vandenbreeden, Société des expositions du Palais des beaux-arts de Bruxelles Horta naissance et dépassement de l'Art Nouveau, Exposition Bruxelles Palais des beauxarts 1996, Edition : Gand, France, Ludion Flammarion Victor Horta, ‘Mémoires’, texte établi, annoté et introduit par Cécile Dulière, Bruxelles, Ministère de la Communauté française de Belgique, 1985 Art nouveau architecture, edited by Frank Russell. Publication: London, Editions, 1979

Academy

Α.Cools, R. Vandendaele, ‘Les croisades de Victor Horta’ , Commission française de la culture de l'agglomération de Bruxelles, Institut supérieur d'architecture Victor Horta, 1984 Franco Borsi, Paolo Portoghesi , ‘Victor Horta’ , Marc Vokaer, editeur, Bruxelles Jacques Evrard, ‘La pierre dans l’oeuvre de Victor Horta’, Archives d’Architecture Moderne, 1996

213

Robert – L.Delevoy, ‘Victor Horta’ Colin Rowe, Robert Slutzky. ‘Transparency: Literal and Phenomenal’, ( ημ άνενμ δδιμζζεφηδηε βζα πνχηδ θμνά ζημ Yale Architectural Journal Perspecta 8 , 1964) Kepes G., ‘The Language of Vision’, Chicago 1944 Moholy – Nagy, ‘Vision in Motion’ , Chicago 1947 ΢οκέδνζμ ‘Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή - Κελά θαη Πιήξε’, Θεζζαθμκίηδ, 24-25 Μαΐμο 2001, Πναηηζηά ΢οκεδνίμο, Θεζζαθμκίηδ 2002 ‘Γηαθάλεηα θαη Αξρηηεθηνληθή Όξηα θαη Πξνθιήζεηο’, Ανζζημηέθεζμ Πακεπζζηήιζμ Θεζζαθμκίηδξ, Πμθοηεπκζηή ΢πμθή, Σιήια Ανπζηεηηυκςκ, Δηδυζεζξ Εήηδ, Θεζζαθμκίηδ 2007 Jacques Coralie , Medernach Catherine , ‘La maison personnelle Horta et sa composition lumineuse’, ενβαζία ζηα πθαίζζα ιαεήιαημξ ηδξ Ανπζηεηημκζηήξ ΢πμθήξ ημο Δθεφεενμο Πακεπζζηδιίμο ηςκ Βνολεθθχκ ( faculté d’architecture de l’ULB - La Cambre Horta ) Mohammed Boucham, Candice Kizozo, Rachid Lihemdi, Reda Zekri , ‘L’espace ouvert’, ενβαζία, Faculté d’Architecture La Cambre Horta Jean Delhaye, Francoise Dierkens – Aubry, ‘La Maison du Peuple de Victor Horta’, Atelier Vokaer Sander Pierron, Henri Nizet, ‘Architecture domestique en Belgique’, Le Monde Moderne, vol. X , Παρίσι 1899 Gustave Maukels, ‘Comparison of the building regulations of several towns and communes’ Henry van de Velde, ‘Les formules de la beauté architectonique moderne’, Weimar 1916

214

Eugene- Emmanuel Viollet le Duc, ‘ Entretiens sur l’architecture’, Paris 1872, Q.Morel et cie Jean Baptiste Ache, ‘Eléments d’une histoire de l’art de bâtir’, 1970, éditions du Moniteur des Travaux Publics 91 rue du Faubourg, Saint Honore Paris 8 Journal de l’ Architecture, et des arts relatives a la construction, revue des travaux exécutés en Belgique, Bruxelles 1er avril 1848, no 4 Diamond Notebook, 1918. Archives du Musée Horta, Saint Gilles, Fondation Jean et Renée Delhaye Πενζδμηυ Savoir et Beauté, Ημφθζμξ 1924 Sander Pierron, Etudes d’art, Βνολέθθεξ, 1906 Art et décoration , 1897 Albert Ferran, ‘Philosophie de la Composition’, Paris, Vincent, Fréal & Cie, 1955 Henri Bresler, ‘Dessiner l’architecture. Point de vue Beaux-Arts et changement de point de vue’ , Images et imaginaires d’architecture, Paris, Centre G.Pompidou, 1984 Julien Guadet , Eléments et théorie de l’architecture : cours professes a l’école Nationale et Spéciale des Beaux Arts Paris 1900, Galleries Nationales du Grand Palais, Paris, 14 mars – 26 juin 2000, edition Reunion des musees nationaux. ΢ίκμξ ΢ηέθακμξ , Θεσξία θαη Πξάμε ζηελ πξνκνληέξλα αξρηηεθηνληθή, εηδ. Παηάηδ, Αεήκα 2012

215

΢ηέθακμξ Ξέκμξ, ‘Ζ Παγθόζκηνο Έθζεζηο’, ελ Λνλδίλσ, 1852. Γδιμζζεοεείζα εζξ ηδκ Αιάθεεζακ ηαζ Αεήκακ ημ 1851, εη ηδξ ηοπμβναθίαξ ηςκ Wertheimer , μδυξ London Wall, 1852 Wassily Kandinsky, Σεκείν, Γξακκή, Δπίπεδν, εηδ. Γςδχκδ 1996 Richard Dupierreux, ‘Jules Destrée’ , Bruxelles, Lahor, 1938 Stephen Escritt , Αrt Nouveau, Phaidon Press Jeremy Howard , Art Nouveau, International and National Styles in Europe , Manchester University Press, UK 1996 S.Tschudi Madsen ,L’ Art Nouveau, , 1967, Hachette, Paris Gabriele Fahr Becker, Art Nouveau, ed.Konemann Alastair Duncan . Art Nouveau, ed. Thames and Hudson, London 1994 Debra Schafter, The Order of Ornament, The Structure of Style: Theoretical Foundations of Modern Art and Architecture Mark Gelernter, Sources of Architectural form, a critical history of western design theory, Manchester University Press Robert Smchmutzler, Art Nouveau David Watkin , Ηζηνξία Γπηηθήο Αξρηηεθηνληθήο, MIET 2005 Γ.Π. Λάαααξ, 19μξ – 20μξ αχκαξ, Σύληνκε Ηζηνξία ηεο Αξρηηεθηνληθήο, University Studio press, Θεζζαθμκίηδ 1986 Kenneth Frampton, Moληέξλα Αξρηηεθηνληθή , Θειέθζμ 2009

216

Sir Banister Fletcher’s, A History of Architecture

www.irismonument.be, Απμβναθή Ανπζηεηημκζηήξ Κθδνμκμιζάξ ηςκ Βνολεθθχκ, (site de l'inventaire du patrimoine architectural de la Région de Bruxelles-Capitale)

exposeartnouveau.canalblog.com http://cartespostalesdubruxellesdantan.tumblr.com/ http://www.latribunedelart.com http://www.railstation.be http://bruxellesanecdotique.skynetblogs.be/ https://fr.wikipedia.org/ http://www.bruxelles.be/

217

ΠΗΓΔ΢ ΔΙΚΟΝΧΝ

Δζηυκα 9 : Ζ ελέθζλδ ημο http://home.versatel.nl/gerardvonhebel/b1648.htm

Βεθβίμο

ζε

ηνάημξ,

1648

–

1798

Δζηυκα 10 : Ζ ελέθζλδ ημο http://home.versatel.nl/gerardvonhebel/b1648.htm

Βεθβίμο

ζε

ηνάημξ,

1810

–

1830

Δζηυκα 11 : ‘Ζ Βεθβζηή Δπακάζηαζδ ημο 1830’, Gustaf Wappers, 1834, Μμοζείμ Καθχκ Σεπκχκ, Βνολέθθεξ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/57/Wappers__Episodes_from_September_Days_1830_on_the_Place_de_l%E2%80%99H%C3%B4tel_de_Ville_in_Brussel s.JPG Δζηυκα 12 : Ζ βηαθενί Saint-Hubert ζηζξ Βνολέθθεξ, Jean-Pierre Cluysenaar , θζεμβναθία, πεν.1850, Ανπεία Μμκηένκαξ Ανπζηεηημκζηήξ ΑΑΜ (Archives d’Architecture Moderne), Βνολέθθεξ http://2.bp.blogspot.com/-aBdaD7PZtIQ/TnT7g3VIAKI/AAAAAAAAC6A/hwyFwIWpHc8/s1600/galeriebruxelles.jpg Δζηυκα 13 : Υάνηδξ ηςκ Βνολεθθχκ, 1850, υπμο θαίκεηαζ δ επέηηαζδ ηδξ πυθδξ πνμξ ημ Quartier Leopold ηαζ ημ Quartier Louise. http://www.cafe.umontreal.ca/~dany/brussels/documents/sezenne/carte1850.htm Δζηυκα 14 : Parc Léopold, , 1900, Βνολέθθεξ http://www.quartier-europeen.eu/Parc-Leopold Δζηυκα 15 : Ζ θεςθυνμξ Louise, 1900, Bνολέθθεξ avenue-louise.html

http://www.ebru.be/ebruretro/bruxelles-retro-1000e-

Δζηυκα 16 : Σμ Γάζμξ ημο Cambre, 1900, Βνολέθθεξ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Bois_de_la_Cambre.Chalet_Robinson2.JPG Δζηυκα 9 α : Σμ Γζηαζηζηυ Μέβανμ, 1883,

Βνολέθθεξ http://www.tfsimon.com/belgium-brussel-1.bmp.jpg

218

Δζηυκα 9α : Σμ Γζηαζηζηυ Μέβανμ, παθζά ηανη πμζηάθ , Stéphane Lejeune, 1903, απυ ημ ανπείμ ημο ΢ζδδνμδνυιμο Βεθβίμο http://www.railstation.be/historique/trambxl/trambxl.htm Δζηυκα 17 α, α : ένβα ζημκ πμηαιυ Senne, 1867, Βνολέθθεξ http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Vo%C3%BBtement_de_la_Senne_1867.JPG http://www.coordinationsenne.be/downloads/SenneBruxelles-images/HR27_voutementSenne-FR.jpg Δζηυκα 10β : Ένβα ζημκ πμηαιυ Senne, ακάιεζα ζηζξ μδμφξ Teinturiers ηαζ Pierres, 1870, Βνολέθθεξ http://www.coordinationsenne.be/downloads/SenneBruxelles-images/HR5_voutement1870-FR.jpg Δζηυκα 11α : http://www.railstation.be/historique/trambxl/trambxl.htm Δζηυκα 11α :άπμρδ ημο Πάνημο ηδξ Δηαημκηαεηίαξ ηαηά ηδκ Παβηυζιζα Έηεεζδ ημο 1897 , Bruxelles Exposition 1897, Rossel, Bruxelles, 1897, p. 385 (ζοθθμβή AAM). http://www.irismonument.be/fr.Bruxelles_Extension_Est.Parc_du_Cinquantenaire.A016.html Δζηυκα 11β : ημ ιεθθμκηζηυ ‘Παθάηζ ηδξ Έηεεζδξ’ ζημ Πάνημ ηδξ Δηαημκηαεηίαξ, ζπεδζαζιέκμ απυ ημκ Gédéon Bordiau, 1875 http://www.irismonument.be/fr.Bruxelles_Extension_Est.Parc_du_Cinquantenaire.A016.html Δζηυκα 14 : Αθίζα ηδξ Παβηυζιζαξ Έηεεζδξ ημο 1897,

απυ ημκ Henri Privat-Livemont, Βνολέθθεξ

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c9/International_Exhibition_Brussels_par_PrivatLivemont.jpg Δζηυκα 13 : http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/KMMA_reclame.jpg Δζηυκα 14 : http://www.allposters.fr/-sp/Exposition-universelle-de-Bruxelles-1910-Affiches_i3408567_.htm Δζηυκα 25 : http://ids.lib.harvard.edu/ids/view/9313935?buttons=y Δζηυκα 16 : http://www.irismonument.be/pdf/fr/1060-developpement_urbanistique_1_saint-gilles.pdf Δζηυκα 17 : http://www.irismonument.be/pdf/fr/1050-developpement_urbanistique_ixelles.pdf

219

Δζηυκα 18 : http://www.ebay.co.uk/itm/Belgium-1910-BRUSSELS-Environs-Interesting-Old-Antique-MapPlan-/230902661327 Δζηυκα 19 : http://www.irismonument.be/pdf/fr/1001-louise_bruxelles-extensions_sud.pdf Δζηυκα 20 (L'Émulation, 1893, ζ.13) Δζηυκα 21, Απμβναθή Ανπζηεηημκζηήξ Κθδνμκμιζάξ ηςκ Βνολεθθχκ, irismonument Δζηυκα 22 : http://www.irismonument.be/600.pages.10308022_0005_Z03.jpg Δζηυκα 183 : εθδιενίδα Le Peuple, Δζδζηή Έηδμζδ ηδξ 1δξ ηαζ 2αξ Απνζθίμο, 1899, Βνολέθθεξ απυ ημ αζαθίμ Memoires ημο Victor Horta Δζηυκα 24 : http://www.google.gr/imgres?q=parti+ouvrier+belge+1885&um=1&sa=N&hl=el&biw=1366&bih=641&tbm= isch&tbnid=vz_0l30GlWuixM:&imgrefurl=http://www.psxl.be/2010/01/01/1-la-naissance-du-parti-ouvrierbelge-pob-avril-1885/&docid=tYRGRQ-TrSpQeM&imgurl=http://www.psxl.be/wpcontent/uploads/1885/04/socialisme.JPG&w=204&h=288&ei=aeW6UZ3DYHk4QTep4CACQ&zoom=1&ved=1t:3588,r:3,s:0,i:90&iact=rc&page=1&tbnh=172&tbnw=135&start=0 &ndsp=23&tx=57&ty=35 Δζηυκα 25 : http://www.henrilambert.eu/pages/his-reform-for-a-responsible-capitalism/historicalcontext/ Δζηυκα 26: Mémoires Victor Horta, ζ.28 Δζηυκα 27 : http://www.flickr.com/photos/jordipostales/3474004604/sizes/l/in/photostream/ Δζηυκα 28 : http://fic123berichtvandedag.blogspot.gr/2011/01/victor-horta-maudit-genie.html Δζηυκεξ 29 έςξ 37 : Françoise Aubry, Christine Bastin et Jaques Evrard , ‘Victor Horta ou la passion de l'architecture’, Editeur Ludion Δζηυκεξ 43,44,56, 57 – 60, 174 – 182, 186, 189, 192 : F.Loyer-J.Delhaye, ‘Victor Horta, Hôtel Tassel 1893 1895,’ εθδ. AAM ( Archives d’ Architecture Moderne), Δζηυκεξ 61, 78-80, 83,85,86,115, 117, 191, 193 : Françoise Aubry, Reiner Lautwein, Jos Vandenbreeden, Société des expositions du Palais des beaux-arts de Bruxelles Horta naissance et dépassement de l'Art Nouveau, Exposition Bruxelles Palais des beaux-arts 1996, Edition : Gand, France, Ludion Flammarion

220

Δζηυκεξ 72, 91, 102 – 104 , 187,188, 190 , 123, 127, 133: Françoise Aubry, Christine Bastin et Jaques Evrard , ‘Victor Horta ou la passion de l'architecture’, Editeur Ludion Δζηυκα 82 : architektur der Neuen Freien Schule 55, άπυ ηα ανπεία ηδξ AAM Δζηυκα 84 : http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Laeken_Se1aJPG.jpg Δζηυκεξ 87-90, 92-101, 105 – 112 : από ηα αξρεία ηεο ΑΑΜ (θση. Μ.Απνζηόινπ) Δζηυκα 116: http://www.naibooksellers.nl/architecture/victor-horta-1861-1947-leven-werk-art-nouveau.html Δζηυκα 118 : Ferronerie de Style Moderne, Pl.VI. από ηα αξρεία ηεο ΑΑΜ Δζηυκεξ 125,126 : irismonument.be, θση. Ch. Bastin, J. Evrard. Δζηυκεξ 134-136 brussels.html

http://architecturalmoleskine.blogspot.gr/2012/05/victor-horta-house-studio-in-

Δζηυκεξ : 128,122,123,45,46,48,49,73-74,76,77,129-131, 140, 141, 143 – 156 , 157, 159, 160, 161, 162, 219 – 159 : από πξνζσπηθό αξρείν, θσηνγξαθίεο: Μαιβίλα Απνζηόινπ Δζηυκεξ 139, 142 : Mohammed Boucham, Candice Kizozo, Rachid Lihemdi, Reda Zekri , ‘L’espace ouvert’, εξγαζία, Faculté d’Architecture La Cambre Horta Δζηυκεξ 158, 200, 202, 204, 211 , 213 : θση. Ch. Bastin, J. Evrard από αξρεία ηνπ Μνπζείνπ Horta