Festiwal Dialogu Czterech Kultur
Intencją organizatorów Festiwalu Dialogu Czterech Kultur jest połączenie różnych gatunków artystycznych i tradycji kulturalnych. Nawiązując do historii wielojęzycznej Łodzi przełomu wieków Festiwal Dialogu Czterech Kultur ma przypomnieć, że miasto zbudowano na fundamentach kultury polskiej, żydowskiej, niemieckiej i rosyjskiej. Od zarania dziejów miasta „wzrastało tempo życia gospodarczego, przyczyniając się do powstania instytucji związanych z przemysłem, handlem i finansami. Wytwarzała się specyficzna kultura wielonarodowościowego, fabrycznego miasta. Budowane były kościoły, zbory, cerkwie i synagogi. Poszczególne nacje wydawały różnojęzyczne gazety, tworzyły swoje organi-
zacje i stowarzyszenia”. „Łódź była w latach 20. ubiegłego stulecia [XIX w.] mieściną, ale już w 1900 r. mieszkało tu 300 tys. ludzi. Było to miasto, które wyrosło nieprawdopodobnie szybko. Miasto, w którym żyły obok siebie cztery nacje: polska, żydowska, niemiecka i rosyjska; istniały cztery wyznania: katolickie, prawosławne, żydowskie i ewangelickie. Pomimo tej różnorodności wszyscy żyli w zgodzie, nie było dyskryminacji ani wrogich stosunków. Oceniano ludzi nie według religii czy narodowości, lecz ich zachowania i wartości, jakie sobą reprezentowali”.
Autorki: I. Bartczak K. Salska-Kopeć M. Siedlecka E. Wójcik PBW Łódź
ŚLADAMI CZTERECH KULTUR W ŁODZI 9. EDYCJA 5-14 września 2009
Kim jesteśmy my wobec naszych ojców? Co mówią o wzajemnych relacjach nasze własne biografie, historie rodzinne i pokoleniowe? Jak postrzegamy ojcostwo w przestrzeni społecznej i politycznej, a także obecność lub brak ojca w sferze religijno-egzystencjalnej?
sponsorzy:
Festiwal Dialogu Czterech Kultur Festiwal Dialogu Czterech Kultur
KULTURA ROSYJSKA Napływ Rosjan do Łodzi nastąpił w rezultacie polityki rusyfikacyjnej podjętej po powstaniu styczniowym. Stopniowo zjeżdżali urzędnicy, sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, policjanci. W celu rusyfikowania szkół przybyli rosyjscy nauczyciele. Sporo kadry technicznej przyjeżdżało w związku z budową linii kolejowych. W Łodzi powstał rosyjski garnizon wojskowy. Obok żołnierzy, w mieście osiedlały się również rodziny kadry zawodowej. Zdemobilizowani żołnierze często nie wracali do stron rodzinnych, podejmowali w mieście pracę w przemyśle, później także służbę w policji. Podczas spisu powszechnego 1931 roku 900 łodzian zadeklarowało język rosyjski jako ojczysty.
W 1863 r. w Łodzi zapoczątkowała działalność nieliczna parafia prawosławna. Obok parafii skupiającej prawosławnych mieszkających w mieście, działało później także prawosławne duszpasterstwo wojskowe. W 1884 r. zbudowano cerkiew św. Aleksandra (ul. J. Kilińskiego 58, obecnie katedra prawosławna), a w końcu XIX wieku cerkiew św. Olgi (ul. Piramowicza 14) i cerkiew garnizonowa (ul. Jerzego 11). Przed I wojną światową w Łodzi były trzy prawosławne cmentarze: dwa parafialne (ul. Ogrodowa i Doły) oraz wojskowy (Doły).
Festiwal Dialogu Czterech Kultur
KULTURA NIEMIECKA Początki osadnictwa niemieckiego w Łodzi sięgają pierwszej połowy XIX wieku. Przyjazd niemieckich rzemieślników był częścią realizowanego planu uprzemysławiania Królestwa Polskiego. Osadnicy z Zachodu uzyskiwali na wieczystą dzierżawę działki składające się z ogrodu i placu pod budowę. Materiał na budowę domów dostawali bezpłatnie z lasów miejskich bądź kupowali na preferencyjnych warunkach. Kolejnym ułatwieniem było zwolnienie z płacenia podatków na sześć lat. Ponadto osadnicy i ich synowie nie musieli odbywać służby wojskowej. Niemieccy przybysze mogli liczyć na pomoc przy budowie szkół, kościołów ewangelickich oraz przy zakładaniu związków i stowarzyszeń.
„Osadnicy niemieccy zachęcani do osiedlania się w różnych wsiach i miastach Królestwa Polskiego dysponowali z reguły nikłymi zasobami finansowymi, większym zaś przygotowaniem fachowym czyli kapitałem umiejętności. Przybysze niemieccy zmuszeni niekorzystnymi warunkami życia do opuszczenia swoich ojczyzn szukali nowych możliwości pracy, „urządzenia się”, szansy rozwoju. Znajdując pracę w Łodzi, a więc stosunkowo daleko od swoich macierzystych siedzib, „skazani” byli raczej na pokojową koegzystencję ze społecznością polską i zwiększającą swą liczebność ludnością żydowską”. Do rozkwitu przemysłowego Łodzi przyczynił się napływ wielu fabrykantów pochodzenia niemieckiego.
„W Łodzi wille i pałace stawiano głównie na terenie miasta, gdyż znaczna część terenów miejskich była niezabudowana, a fabrykanci mieli możliwość zakupu dużych działek. Poza tym, chcieli oni mieszkać w pobliżu swoich fabryk, którymi bezpośrednio zarządzali. Siedziby ich były więc ściśle związane z fabrykami, tworząc z nimi strukturalną całość (…). Takie usytuowanie stanowi szczególną cechę łódzkiego budownictwa reprezentacyjnego, pałacowego i willowego, odróżniającą je od innych miast.”
Festiwal Dialogu Czterech Kultur
KULTURA POLSKA Rozwój przemysłu w Łodzi w XIX w. spowodował napływ ludności polskiej z okolicznych wsi. Polacy przybywający do Łodzi rekrutowali się głównie z pozbawionych ziemi chłopów i mieszkańców małych rolniczych miasteczek zachodnich obszarów Królestwa Polskiego. W 1820 r. na 737 mieszkańców Łodzi przypadało 496 Polaków. Jednak liczebnie przeważającą pozycję wśród mieszkańców Łodzi Polacy zajęli stopniowo po carskiej reformie uwłaszczeniowej 1864 r. Dopiero wtedy systematyczny dopływ ludności polskiej istotnie zmieniał proporcje narodowościowe w zaludnieniu miasta, ta że pod koniec XIX w. ludność polska już ilościowo dominowała. Napływająca do miasta ludność polska wcho-
dziła najczęściej w szeregi klasy robotniczej (przemysł włókienniczy, metalowy, budownictwo, transport), po części do rzemiosła i inteligencji. Niewielu było Polaków wśród zamożnych kupców i średniego szczebla przemysłowców. W dużej części były to poddasza i sutereny. W połowie XIX w. powstają pierwsze przedmieścia łódzkie: Bałuty i Chojny dzielnice nędzy, chaotycznie i prymitywnie zabudowane, pozbawione jakichkolwiek urządzeń komunalnych. Rodziła się nowa struktura klasowa wywołująca nowe konflikty. Za murami miasta kryła się nie tylko historia, ale losy ludzi, dzieje przemysłu bez mała cały burzliwy wiek dziewiętnasty. Już w 1861 roku w Łodzi doszło do zniszczenia
krosien mechanicznych w fabryce Scheiblera. W latach 1905-1907 kilkadziesiąt tysięcy robotników Łodzi powtórnie stanęło do walki o swoje prawa. W wyniku krwawych starć zginęło lub było rannych kilkaset osób, wielu uczestników walk aresztowano. Ludność polska w Łodzi czynnie popierała też dziewiętnastowieczne zrywy niepodległościowe. Powstanie Listopadowe wspierano głównie składkami, a także przez wstępowanie do polskich oddziałów wojskowych. Znacznie szerszy był udział łódzkich Polaków w Powstaniu Styczniowym.
Festiwal Dialogu Czterech Kultur Festiwal Dialogu Czterech Kultur
KULTURA ŻYDOWSKA Żydzi pojawili się w Łodzi w XVIII w. Początkowo osiedlali się w centrum starego miasta, czyli w okolicach Starego Rynku. Rejon ten przyznano społeczności żydowskiej jako „rewir” dekretem władz rosyjskich w 1827 r. Po zlikwidowaniu owego rewiru wielu Żydów przeniosło się do Nowego Miasta, kupując tam domy i parcele. Wraz z rozwojem i bogaceniem się Łodzi i jej mieszkańców zmieniła się też pozycja Żydów oraz wynikająca z niej działalność ogólnospołeczna na rzecz miasta. Dobrą tradycją łódzką było finansowanie przez zamożnych członków Gminy Żydowskiej różnorodnej działalności charytatywnej. Finansowali oni budowę szpitali, szkół i sieci gazowej w mieście. Wspierali także działalność
stowarzyszeń, np. Czerwonego Krzyża. Wraz z pojawieniem się Żydów w Łodzi zaczęły powstawać synagogi. Dzieje łódzkich żydowskich obiektów sakralnych związane są ściśle z historią zarówno całej gminy wyznaniowej, jak też łódzkiej społeczności żydowskiej. Odzwierciedlają one zarówno stosunkowo wolny wzrost tej społeczności w pierwszej połowie XIX w., jak też burzliwy rozwój w okresie pouwłaszczeniowym, znajdujący odbicie głównie w stałym wzroście ilości domów modlitwy. Rozmieszczenie synagog, a przede wszystkim domów modlitwy, pokrywa się terytorialnie z obszarami zwartego zamieszkania ludności żydowskiej Łodzi: północnym, obejmującym teren od Bałut po ul. Anny i Główną oraz mniej znanym
południowym – tzw. „dzielnicą Górnego Rynku”, obejmującą przede wszystkim wschodnią część obecnego pl. Reymonta oraz ulice Zakrzewską i Rzgowską. Zespół otoczony jest od południa i wschodu powojennym osiedlem Doły i zespołem szkolnym, dodatkowo chroni go wysoki, ceglany mur z ozdobną bramą od strony ul. Chryzantem. rzed wejściem na cmentarz znajduje się dom przedpogrzebowy i pomnik pomordowanych w łódzkim getcie Żydów. W zachodniej części tej nekropolii znajduje się pomnik nad zbiorowymi mogiłami żołnierzy AK i Szarych Szeregów.
PROGRAM FESTIWAL DIALOGU CZTERECH KULTUR 05.09 piątek
07.09 niedziela 12:00 — 19:00 // Performance OJCOWIE (Väter)
12:00 —19:00 // Muzyka
Kwartludium i Sebastian Meissner
21:00 - 00:00 // Konteksty Wykład Martina Pollacka
08.09 poniedziałek
19:00 — 21:00 // Sztuki wizualne
14:00 — 20:00 // Sztuki wizualne
19:00 — 20:00 // Sztuki wizualne
19:00 — 20:00 // Sztuki wizualne
21:00 — 00:00 // Muzyka
16:00 — 17:00 // Konteksty
C.D.N
Master & Monster
ON AIR
06.09 sobota 12:00 — 19:00 // Sztuki wizualne Tadeusz Kantor - retrospektywa
PROJEKCJA v13
Master & Monster
Inauguracja FD4K’08
09.09 wtorek 12:00 — 19:00 // Performance Zanim
12:00 — 19:00 // Muzyka
12:00 — 19:00 // Muzyka
21:00 — 00:00 // Konteksty
21:00 — 00:00 // Konteksty
Exploding Star Orchestra
Promocja „Słowa Żydowskiego”
Maria Peszek
Rozstrzygnięcie konkursu na esej
10.09 środa
13.09 sobota
13:00 — 19:00 // Sztuki wizualne
12:00 — 19:00 // Performance
12:00 — 19:00 // Kino
12:00 — 19:00 // Muzyka
21:00 — 23:00 // Konteksty
21:00 — 00:00 // Konteksty
Nowe energie wideo
Przegląd filmów Kiry Muratovej
Figura ojca na Festiwalu
11.09 czwartek
Pracownia Multimediów ASP w Łodzi
T. love
Wykład Leszka Karczewskiego
14.09 niedziela
16:00 — 20:00 // Sztuki wizualne
14:00 — 18:00 // Sztuki wizualne
19:00 — 20:00 // Performance
19:00 — 21:00 // Sztuki wizualne
16:00 — 22:00 // Kino
16:00 — 17:00 // Konteksty
C.D.N
Centrum Kultury
Przegląd filmów Aleksieja Germana
12.09 piątek 12:00 — 19:00 // Performance How are you?
16:00 — 19:00 // Muzyka FIsz
21:00 — 00:00 // Konteksty Wykład Łukasza Drewniaka
C.D.N
Master & Monster
Inauguracja
KONTAKT FESTIWAL DIALOGU CZTERECH KULTUR
Adres Festiwal Dialogu Czterech Kultur Plac Wolności 5 91-415 Łódź
Telefon Tel:+48 42 636 38 21 Fax: +48 42 636 33 11
strona internetowa: www.4kultury.pl biuro festiwalu: info@4kultury.pl biuro prasowe festiwalu: biuro.prasowe@4kultury.pl
Ludzie IX FD4K Barbara Knychalska / Prezes Zarządu Fundacji Dialogu Czterech Kultur Katarzyna Knychalska / Dyrektor Naczelna Festiwalu Dialogu Czterech Kultur Agata Siwiak, Grzegorz Niziołek / Dyrektorzy Artystyczni Marta Michalak / Kurator, Producent Elżbieta Zielińska / Główna Księgowa Aleksandra Knychalska / Kurator Małgorzata Ludwisiak / Kurator Jacek Skolimowski / Kurator Piotr Olkusz / Rzecznik Prasowy Katarzyna Seweryniak / Sekretarz Biura Prasowego Paweł Kamionka / Szef Produkcji Bożena Szafrańska / Cyranowska - Producent Krzysztof Wojciechowski / Producent Monika Andrzejczak / Kierownik Biura Marta Czerska / Asystentka Zespołu Adrianna Szczepkowska / Asystentka Biura Programowego Konrad Zieliński / Public Movement Zofia Rajkowska / Księgowa Agnieszka Zalewska / PR Manager Przemysław Graczyk / Specjalista IT
„Najukochańszy Ojcze, Niedawno spytałeś mnie, czemu twierdzę, że odczuwam przed Tobą lęk. Jak zwykle nie wiedziałem, co Ci odpowiedzieć, częściowo właśnie z lęku, który odczuwam wobec Ciebie, a częściowo dlatego, że na uzasadnienie lęku musiałbym przytoczyć zbyt wiele szczegółów zanim bym go w połowie uargumentował. I jeżeli nawet próbuję obecnie odpowiedzieć Ci pisemnie, to i tak nie uczynię tego w pełni, ponieważ podczas pisania też paraliżuje mnie strach przed Tobą i jego konsekwencje, a moja pamięć nie ogarnia sprawy, która dalece przekracza zdolności mojego rozumu.”