De Wijkconsulent Publieksversie
Waar kunnen we u mee van dienst zijn? Centrum Voor Dienstverlening / www.cvd.nl
...en verder Inhoudsopgave Colofon 2 Aanleiding 3 De Wijkconsulent
5
Drie jaar Wijkconsulent
8
Rondje Noord
10
Algemeen 11 Beschrijving Wijkconsulent
13
Werkwijze Wijkconsulent
11
Competenties 21 Toegevoegde waarde
18
Colofon Dit is een publieksuitgave ter afsluiting van het project De Wijkconsulent in Rotterdam Noord. Eindredactie Centrum Voor Dienstverlening en Tanja Jagtenberg Advies en Realisatie Grafisch ontwerp Centrum Voor Dienstverlening Fotografie Centrum Voor Dienstverlening Drukwerk IVA De namen in deze uitgave zijn, op die van Nettie van Luinen na, gefingeerd.
Aanleiding Het Centrum Voor Dienstverlening is een maatschappelijke organisatie die aansluit op nieuwe ontwikkelingen en heeft ruime ervaring met innovatieve projecten als Tante Kwebbel, Marktplaats Vrijwillige Zorg en Vlechtwerk IJsselmonde. Met name dit type projecten zijn ontwikkeld voor en met inwoners van Rotterdam. In 2009 ontstond bij het CVD het idee van een “voordeurfunctionaris”. Iemand die achter de voordeur bij bewoners komt en de zelfredzaamheid vergroot. Dit gebeurt door aan te sluiten op de kracht en het talent van bewoners en door informele en formele netwerken te verbinden. In goed overleg met de portefeuillehouder van de deelgemeente Noord is dit idee besproken en gezocht naar mogelijkheden om een pilot uit te voeren. Tegelijkertijd kwam vanuit het woonservicegebied de Provenierswijk de wens om een project wijkconsulent te starten. De functie van wijkconsulent is op verzoek van de deelgemeente Noord ingevuld door een combinatie van organisaties, te weten maatschappelijk werkers (CVD), opbouwwerker (SONOR) en een ouderenadviseur (SON). Het enthousiasme over de werkwijze en inzet van de wijkconsulent is groot. Samen is veel geleerd over deze nieuwe welzijnswerker. Tijdens ‘expertmeetings’* met beleidsmakers en uitvoerenden kwam naar voren dat met de wijkconsulent een positieve ervaring is opgedaan met een fundamentele verandering in het werk die invloed heeft op de burger en de zorg- en welzijnssector. Deze uitgave is een verkorte beschrijving van de wijkconsulent zoals die binnen de woonservicegebieden Provenierswijk en Blijdorp tot nu toe vorm heeft gekregen. Het is de basis om verder te leren en de functie door te ontwikkelen.
*Op 20 en 27 maart 2012, met een vervolg op 18 april 2012 zijn expertmeetings georganiseerd over het werk van een type wijkconsulent. Eén voor managers/beleidsmakers en twee bijeenkomsten voor uitvoerenden
3
4
De Wijkconsulent Algemeen Een aantal ontwikkelingen komt samen: de Wet op Maatschappelijk Ondernemen, Welzijn Nieuwe Stijl, de modernisering AWBZ en de aangekondigde bezuinigingen. Deze tijd vraagt meer zelfredzaamheid van burgers, appelleert aan de eigen kracht en moedigt participatie aan. De WMO ziet actief burgerschap als concrete activiteit. Hier ligt een rol voor het maatschappelijk-en welzijnswerk om als makelaar verbindingen te leggen tussen burgers en samenleving. Een belangrijke taak is bewoners helpen invulling geven aan het begrip actief burgerschap. In dit kader wordt tegenwoordig ook wel gesproken over ‘samenredzaamheid’. De maatschappelijk werker gaat aan nieuwe competenties werken: erop af, contact leggen met vreemden, netwerken bouwen mèt en om mensen heen en netwerken van cliënten aanspreken om te kijken wat zij voor hun naaste kunnen betekenen. Margot Scholte* heeft een leuke naam voor de nieuwe maatschappelijk werker ‘generalist specialist’, een specialist in het generalistische. Deze generalist gaat versnippering en gebrek aan afstemming tegen door verbindingen te leggen tussen professionals en de sociale steunsystemen van de cliënt. Bij de aanpak van de vraag staat centraal of er netwerken van burgers zelf gemobiliseerd kunnen worden, ofwel verbindingen in de eigen omgeving kunnen worden gelegd. In de praktijk is dit een verbinding tussen formele en informele netwerken. Werken gericht op het individu met zijn vraag centraal én met kennis en verbinding van de buurt is gebiedsgericht of wijkgericht werken. De huidige ontwikkelingen vragen om vroegtijdig, licht en gericht ingrijpen. De wijkconsulent is hier een voorbeeld van.
* Scholte, Margot Terug naar de basis, uit: Maatwerk vakblad voor maatschappelijk werk 2011
5
10
Waar zijn we u in 2010 mee van dienst geweest Beschrijving Wijkconsulent
“Je geniet ervan als je iets toevoegt aan het netwerk van de ander in plaats van overneemt.” - de wijkconsulent
De wijkconsulent is een professional met kennis van de kracht van de buurt. Ze mobiliseert netwerken, ze werkt met en tussen mensen en maakt verbindingen. Zij is de “oren en ogen van de wijk”, een bekend gezicht in de buurt. Ze is aanwezig in de wijk, bij festiviteiten, op een bankje of voor koffie in het buurthuis. De wijkconsulent activeert de eigen kracht van de wijk. Deze professional komt ook bij mensen thuis, achter de voordeur, voor een gesprek of interventie. Ze stimuleert zelfredzaamheid van mensen. Voor zelfredzaamheid is assertiviteit nodig. Het is wetenschappelijk* aangetoond dat mensen vaak vraagverlegen zijn. Vraagverlegenheid betekent dat mensen niet durven te vragen om (informele) hulp: “De buurvrouw heeft wel aangeboden om boodschappen te doen, maar ze heeft het al zo druk.”
“Ik merk dat ik, vergeleken met de begintijd, mensen er veel makkelijker op attendeer dat ze ook iets kunnen doen voor een ander, ik nodig mensen uit zich open te stellen voor hun omgeving en zich actief op te stellen. Vroeger vond ik dat iets waar ik niet over ging”.
- de wijkconsulent juni 2012
De wijkconsulent is een proactieve professional die aansluit bij de leefwereld van de buurtbewoners. De wijkconsulent activeert het burgerschap van mensen. Dit sluit aan bij een van de bakens van Welzijn Nieuwe Stijl. Voorbeeld uit de praktijk is een buurtbewoner die gevraagd is om elke week een ommetje te maken met een mevrouw van 92 jaar en dat graag doet. Verbinden en organiseren is een belangrijke functie van de wijkconsulent. Zwakke of sterke systemen onderling of aan een organisatie verbinden. Het ondersteunen van het organiseren van een bewonersactiviteit, maar ook het betrekken van een professional wanneer er meer ondersteuning nodig is. * Linders, Lilian, De betekenis van nabijheid een onderzoek naar informele zorg in een volksbuurt
7
2009 Ideevorming rondom nieuwe welzijnfunctie bij het Centrum Voor Dienstverlening
2009 Eerste Wijkconsulent van start in de Provenierswijk
8
2010 Start team bestaande uit een opbouwwerker en een maatschappelijk werker als Wijkconsulent
2010 Het project ‘De Wijkconsulent’ wordt uitgebreid naar Blijdorp
Drie jaar Wijkconsulent, een terugblik
2011 De Wijkconsulent krijgt een bredere doelgroep door de leeftijdsgrens los te laten
2012 Expertmeetings rondom ‘De Wijkconsulent’
2012 Start team van ouderenadviseur en maatschappelijk werker als Wijkconsulent
2012 Oplevering Methodiekbeschrijving Wijkconsulent
9
Rondje Noord
10
met de Wijkconsulent Bankjes Wijkconsulent Nettie van Luinen kent de buurt inmiddels op haar duimpje. Nettie: ‘Contact maken gaat verder dan alleen aanbellen. Ik ga op zoek naar plekken waar ik makkelijk verbinding kan leggen met buurtbewoners. De bankjes langs de mooie singels en parken zijn daar uitermate geschikt voor.’ Op de bankjes verzamelt de wijkconsulent ook kennis van de buurt en signaleert knelpunten.
Habbekratz De Habbekratz op de Van der Sluysstraat in de Provenierswijk is ook een plek waar je veel mensen tegenkomt die verlegen zitten om een praatje. In dit tweedehandswinkeltje heeft Nettie veel buurtbewoners kunnen spreken. Nettie: ‘In het winkeltje heb ik het vaak met mensen over eenzaamheid. Zo komt het voor dat ik hier hoor dat mijnheer Jansen sinds de dood van zijn vrouw al twee jaar niet op straat is geweest. Daar ga ik dan even langs.’ Actief contact met sleutelfiguren levert de wijkconsulent informatie over bijvoorbeeld sociaal geïsoleerde burgers op.
Bloemenstal De Bloemstal tegenover de supermarkt in Blijdorp is ook een erg geschikte locatie om mensen te treffen. Nettie: ‘De meneer van de bloemenstal weet altijd waar mensen ongeveer wonen die hij lang niet heeft gezien. Zo van “die mevrouw woont op de Statensingel, iets van tweede portiek van achteren...”. Dan ga ik op zoek.’ Op deze wijze vullen formele en informele netwerken elkaar aan.
11
12
Gedicht: Mijn stadWerkwijze Exposure Het belangrijkste kenmerk van de wijkconsulent is present zijn, aanwezig zijn in de wijk en daarmee in de leefwereld van de bewoners. Om de oren en ogen van de wijk te zijn moet je fysiek aanwezig zijn en op een oplettende, observerende manier waarnemen van bewegingen, logische routes en mensen in de buurt. Het doel van het present zijn is vertrouwen van bewoners winnen, direct aanspreekbaar zijn voor bewoners, snel kunnen handelen (verbinden) in de buurt, de sociale en fysieke infrastructuur leren kennen. Achter de voordeur De oren en ogen van de wijk zijn, ook áchter de voordeur. Een essentieel onderdeel van het werk van de wijkconsulent is het daadwerkelijk contact leggen met bewoners. De wijkconsulent heeft een aantal manieren om achter de voordeur in gesprek te komen. Bijvoorbeeld middels de brief van de deelgemeente, het sneeuwbaleffect (via-via), sleutelfiguren en professionals. De brief met foto blijkt voor veel mensen erg belangrijk voor de herkenbaarheid.
“Elke keer is het weer spannend als je aanbelt.” Achter de voordeur vindt het gesprek plaats over de wensen, talenten en behoeften van de bewoners. In deze gesprekken is het onderwerp het welzijn van de bewoner en het welbevinden in de buurt. Soms is er een interventie nodig om de eigen kracht weer te mobiliseren. Tegelijkertijd ziet de wijkconsulent de bewoner als een belangrijke vormgever die een bijdrage kan leveren aan de kwaliteit van samenleven in de buurt. Zo komt van het een het ander en versterkt dit de cohesie in de buurt. De wijkconsulent is de verbindende schakel tussen achter de voordeur en de buurt en verbindt tevens formele en informele netwerken.
De wijkconsulent komt op haar huisbezoeken een hindoestaanse mevrouw tegen die eenzaam is en behoefte heeft aan bezoek en een babbeltje. Tijdens het gesprek herinnert ze zich een andere hindoestaanse dame die “wel eens iets zou willen doen voor een ander” en in een koor zingt. De wijkconsulent brengt de twee dames met elkaar in contact en nu komt mevrouw een keer per week samen hindoestaanse liedjes zingen en koffie drinken.
13
14
Samenwerken met professionals Het werk van de wijkconsulent is contact leggen tussen bewoners onderling èn tussen bewoners en professionals. De wijkconsulent kent en benut het netwerk van professionals. Naast eigen kennis van de professionals in de wijk is het belangrijk dat de werkwijze van de wijkconsulent bekend is bij de organisaties. Samenwerking bestaat uit het in contact brengen van individuele bewoners met bijvoorbeeld Vraagwijzer, woonconsulent of Zichtbare Schakel (project van wijkverpleegkundigen). Alleen signaleren is niet voldoende. Signaleren en direct starten met de oplossing is belangrijk. Het komt aan op creativiteit en ‘out of the box’ denken. Voorbeeld uit de praktijk is de Kunstkoffie op zondag waarbij de leegte van de zondag voor ouderen gecombineerd is met een uitbreiding van de functie van het buurthuis.
“Ik kijk uit naar de Kunstkoffie zondagen! Warempel bij mij om de hoek” Samenwerken met sleutelfiguren Een sleutelfiguur is een betrokken wijkbewoner of ondernemer die veel ziet en hoort in de wijk en ook veel wijkbewoners kent. De wijkconsulent komt via sleutelfiguren in contact met kwetsbare bewoners. De focus ligt op het kennen van het netwerk van informele sleutelfiguren (de super buurvrouw, de visboer, etc.) in de wijk. Belangrijk is dat sleutelfiguren eerst het vertrouwen in de wijkconsulent krijgen. Dit kost tijd en gaat niet vanzelf. Op het moment dat er vertrouwen is blijkt dat goed contact met sleutelfiguren goud waard is. De wijkconsulent wordt gebeld of aangesproken als iemand een tijd niet gezien is, als de gezondheid van iemand opeens verslechtert of men om een andere reden een steuntje kan gebruiken om zelf weer verder te kunnen. Ook benadert de wijkconsulent sleutelfiguren als ze iemand zoekt die iets kan doen voor een ander en ze zelf even niemand weet.
“Meneer Brandsen komt hijgend achter mij de Habbekratz binnen: ‘Mevrouw, de onderbuurvrouw van meneer Jacobs belde me, dat als ik u weer zag, moest zeggen dat ze zich nu echt zorgen maakt om meneer Jacobs.’” 15
16
Competenties De wijkconsulent is zichtbaar in de buurt en aanwezig op plekken waar ontmoeting plaatsvindt. De wijkconsulent is toegankelijk, benaderbaar en aanspreekbaar voor buurtbewoners en neemt initiatief. Het werk van de wijkconsulent heeft specifieke activiteiten die verschillen van de reguliere hulpverlening. Bij deze activiteiten horen bepaalde competenties: Proactief: erop af stappen, durf hebt om aan te bellen bij huizen waar je de situatie achter de voordeur niet kent. Dit is een groot verschil met gesprekken met mensen in een kantoor. Het vraagt ook om het voortdurend (nieuwe) initiatieven durven en willen nemen. Nieuwsgierig: ge誰nteresseerd zijn in de mens en in de omgeving: de eerder beschreven generalist onderscheidt zich niet door specialistische kennis als dat van een chirurg, maar juist door meer generieke kennis, mensenkennis of ervaring. Leergierig: wijkgericht werken is in ontwikkeling. Als medewerker moet je dus willen leren, ontwikkelen en soms ook fouten durven maken. Kennis opdoen van andere domeinen binnen de sociale sector is een voorwaarde. Bevlogenheid: de wijkconsulent is een professional die passie en plezier beleeft aan het werk in de wijk. De wijkconsulent heeft vertrouwen in de kracht van de bewoners en van de wijk. Creativiteit: de wijkconsulent kan verschillende domeinen en contexten aan elkaar koppelen en tot oplossingen komen. Dit betekent dus bij de kantoorboekhandel navraag doen naar iemand of op een bankje op het plein iemand aanspreken. Maatschappelijke stagiaires inzetten voor sneeuwruimen in straten waar veel oudere bewoners wonen. Flexibilteit een gesprek kan heel anders lopen dan gepland. Flexibel geldt ook voor de werktijden van een wijkgerichte werker: in de avond aanspreekbaar zijn en in weekend naar buurtevenementen gaan om andere wijkbewoners te ontmoeten. Out-of-the-box denken: nieuwe verbanden kunnen leggen, onconventionele oplossingen vinden, en buiten de gebruikelijke manieren kunnen schakelen, maar wel binnen de randvoorwaarden van tijd, geld en mogelijkheden.
17
1. Activiteiten zijn mogelijk door nieuwe verbindingen te leggen
2. De eigen kracht van bewoners boven tafel halen en benutten
3. Mensen “leren” om samen te leven, mee te doen en zelfstandig te blijven wonen en functioneren
4. Werken in leefsystemen, in plaats van om het leefsysteem heen
5. Mens als mens aanspreken in zijn eigen leefomgeving met talenten en mogelijkhedenen niet als “cliënt”
18
6. Investeren in preventie vergroot het welzijn van bewoners en levert geld op
7. Het verbinden van “voor en achter� de voordeur
8. De ruimte om te innoveren en te ontdekken hoe wijkgericht werken in de praktijk vorm krijgt 9. De voortdurende focus op de wisselwerking tussen formele en informele netwerken (deze is bij andere functies minder aanwezig) 10. Signaleren en ondersteunen bij het organiseren van vangnetten voor die bewoners die dit nodig hebben
De tien toegevoegde waarden van de wijkconsulent Op basis van voorgaande beschrijvingen en de expertmeetings hierboven een opsomming over de toegevoegde waarde van de wijkconsulent. 19
Met dank aan: Abdellah el Hardouz (oud wijkconsulent SONOR), Alfons te Velde (beleidsambtenaar Wmo deelgemeente Hillegersberg-Schiebroek), Annelies Smits (directeur Maatschappelijke Ondersteuning CVD), Anton van Genabeek (directeur/bestuurder SONOR), Deanna Gozzi (buurtmakelaar Welzijn Hoogvliet), DĂśndĂź Ozdemir (manager Welzijn Laurens), Dymph Smeele (clustermanager CrisisInterventie & Maatschappelijke Dienstverlening CVD), Hans Poldervaart (Even buurten spil SONOR), Ineke Gladpootjes (vlechtwerker IJsselmonde CVD), Jolanda van Cooten (senior beleidsmedewerker SoZaWe), Karel Haga (beleidsambtenaar Wmo deelgemeente IJsselmonde), Nettie van Luinen (wijkconsulent CVD), Ria Kerklaan (manager SON), Ricardo Balkhoven (exwijkconsulent, projectleider proeftuinen Noord), Ruud van Horssen (wijkconsulent SON).
Uitgave 18 oktober 2012 De Wijkconsulent Per adres: Glashaven 42 3011 XJ Rotterdam t. (010) 243 81 00 e. info@cvd.nl
i. www.cvd.nl