Mare

7 maart 2013 36ste Jaargang • nr. 20

Eén van de grote jongens Pagina 8

Jaja, maar houdt de mol van Het dappere broodroostertje?

‘Moet je deze eens voelen. Lekker…’

Geknepen natuurkunde

Op zoek naar dood en macht in het Paleis op de Dam

Pagina 3

Pagina 7

Pagina 9

Plagiaat in proefschrift Promovendus weggestuurd Na te zijn betrapt op plagiaat kreeg een promovendus bij Geesteswetenschappen een tweede kans.

Maar ook in de herziene versie pleegde hij plagiaat.

Omdat de promotiecommissie verdeeld was over de kwestie gaf een advies van de universitaire commissie wetenschappelijke integriteit uiteindelijk de doorslag: de promovendus heeft plagiaat gepleegd en moet weg.

‘Het is treurig voor de persoon en vervelend voor de faculteit’, zegt Wim van den Doel, decaan Geesteswetenschappen. ‘Maar aan de andere kant ben ik blij dat de procedures hebben gewerkt.’

De promovendus schreef in zijn eerste versie, ingediend in 2011, delen van werk van anderen over zonder bronvermelding. Het plagiaat werd ontdekt door een lid van de oppositiecommissie. Het gaat om een ‘veertigtal passages’ uit wetenschappelijke artikelen en filmrecensies. Ook via het plagiaatprogramma SafeAssign werden frauduleuze passages aangetroffen.

Naast de promotiecommissie bemoeide ook de raad van decanen zich met de zaak.

De promovendus kreeg vervolgens een tweede kans omdat zijn 'handelswijze wellicht te maken zou hebben met zijn culturele achtergrond. (...)

Al dan niet in combinatie met een gebrek in de begeleiding.’ Het overnemen zonder bronvermelding zou ‘niet ongebruikelijk’ zijn in het land van de promovendus.

Een tweede versie bevatte echter nog steeds plagiaat. Toch gaat het om een ‘moeilijk geval’, zegt Van den Doel, die als decaan ook voorzitter is van alle promotiecommissies. ‘Als iemand een boek overschrijft is dat

plagiaat. Maar er is een grijs gebied waar niet evident is of het ernstig genoeg is om het als een inbreuk op de wetenschappelijke integriteit te kwalificeren.’ Over die vraag was de promotiecommissie verdeeld. ‘Het gaat om een proefschrift met bepaalde problematische passages. Het betrof echter de data en niet de analyse. Die was origineel. Ik vond het zelf erg tegen het zwarte aan.’

Uit het advies van de commissie wetenschappelijke integriteit blijkt dat een aantal leden van de promotiecommissie een groot belang hecht aan ‘nieuwe inzichten en opvattingen’ in het proefschrift.

De commissie integriteit is echter helder. Beide versies bevatten plagiaat. Passages zonder adequate bronvermelding waren terug te vinden op internet en in andere gepubliceerde studies.

In een brief aan de integriteitcommissie schrijft de promovendus dat hij onhandig is geweest en niet met opzet heeft gehandeld. Hij zou aantekeningen van passages uit andere onderzoeksvelden hebben gemaakt om meer inzicht te krijgen over hoe je onderzoek verricht. En hoewel hij wist dat hij deze niet mocht gebruiken, is een aantal van deze teksten toch zonder bronvermelding in het manuscript terechtgekomen. Het gevolg van een slechte voorbereiding, aldus de promovendus. Op een hoorzitting van de integriteitcommissie kwam hij echter niet opdagen.

Een aantal met SafeAssign opgespoorde passages is in de tweede versie aangepast. Maar niet allemaal.

De door het oppositielid opgemerkte passages zijn aangepast. Maar die vond in de tweede versie weer nieuwe probleemgevallen en stapte vervolgens zelfs op.

De commissie vindt dat de culturele achtergrond van de promoven-

dus geen rol speelt, omdat hij door zijn keuze voor een Leidse promotieplaats is onderworpen aan de regels van deze universiteit. De commissie oordeelde dan ook dat de geconstateerde schending van de wetenschappelijke integriteit voldoende aanleiding vormt om het promotietraject definitief te beëindigen, zelfs al wordt er een derde ‘brandschone’

versie ingediend. Er is immers sprake van een ‘onontkoombaar tot een vertrouwensbreuk tussen promovendus en de promotiecommissie’.

Ook bij pedagogische wetenschappen is het grondig misgegaan.

Een student van de master Education and Child studies wordt daar hoogstwaarschijnlijk van de opleiding weggestuurd vanwege ‘ernstige

Fraudeurs houden doctorstitel

Seksisme aan universiteiten

Aantal werkloze universitairen stijgt

Statisticus moet ruzie beslechten

Universiteiten kunnen frauderende wetenschappers de doctorstitel niet ontnemen. Daarvoor moet de wet aangepast.

De nadruk ligt nu echter op preventie.

Het Proefprocessenfonds Clara Wichman, bekend van haar strijd tegen de SGP, richt zich nu ook op seksisme aan de universiteiten.

Uit UWV-cijfers blijkt dat bijna 8000 jongeren met een hbo- of universitaire opleiding als werkloos geregistreerd staan. Een jaar eerder was dit de helft.

De Leidse statisticus Richard Gill hoopt te kunnen bemiddelen in een ruzie tussen psychologen. Er kwamen al drie rectoren aan te pas.

DOOR VINCENT BONGERS

Pagina 4

Pagina 4

Snapt u de grap?

Leidse politicologen onderzochten in hoeverre lezers politieke cartoons snappen. Wat bedoelde de Mare-tekenaar Bas van der Schot met deze cartoon? A. Het komt niet meer goed met dit kabinet. B. Het milieubeleid van dit kabinet laat te wensen over. C. Rutte is meer bezig met vakantie vieren dan dit land bestieren. D. Het ontbreekt dit land aan visie. Zie pagina zes voor een interview met de tekenaar en het goede antwoord.

Pagina 5

Pagina 5

fraude’. Om wie het gaat en wat de student heeft gedaan wil de examencommissie niet zeggen.

‘De procedure loopt nog en we geven dan ook geen commentaar’, zegt Carien Nelissen, de secretaris van de commissie. ‘De student kan bijvoorbeeld nog in beroep gaan. Dus het is niet aan de orde om meer over de zaak te vertellen.’

Bandirah Pagina 12

2 Mare · 7 maart 2013 Geen commentaar

Creatief met copy-paste Door Frank Provoost Van alle misdrijven in het aca-

demische veld is plagiaat het meest vermakelijke.

Niet alleen omdat het geldt als het schriftelijke equivalent van opgerolde sokken in je onderbroek of bh proppen. Ook niet omdat iedere kopiist die tegen de lamp loopt, doet vermoeden dat er aardig wat door de mazen van de onoplettendheid glippen. Maar vooral omdat het zo lekker postmodern is.

Edoch, met creatief copy-pasten kan niet iedereen lachen. In ieder geval niet de Leidse promovendus die na te zijn betrapt ook een tweede kans om aan bronvermelding te doen verprutste. En nu is weggestuurd.

Of er bij de Leidse student die vanwege ‘ernstige fraude’ van de opleiding pedagogiek is verwijderd ook sprake was van het P-woord, blijft voorlopig de vraag. De examencommissie wil namelijk niet eens kwijt om welk vergrijp het überhaupt gaat.

Twee heterdaadjes in één maand: de meeste crime fighters zouden het trots van de daken brullen.

Zeker na de affaire Stapel. Want voortaan ging de wetenschap schoon schip maken.

Moesten promovendi geen eed gaan afleggen en zweren nimmer andermans intellectueel eigendom te zullen stelen? Voorvechters van de waarheid: steek uw vingers op en spuug door het Vteken! Goed is wat de kudde samenhoudt, slecht wat haar ontbindt!

Maar wat als er toch nog een paar rotte appels in de kist liggen?

Dan blijft het stil. In plaats van te juichen over het zelfreinigende vermogen wordt de ontmaskerde fraude zoveel mogelijk verhuld.

Wie de recente uitspraak van de commissie wetenschappelijke integriteit zoekt, moet op de universiteitssite ergens linksachteraan klikken, daar de gang door, de vierde deur rechts nemen, en het

Colofon Redactie-adres Pieterskerkhof 6 2311 SR Leiden Telefoon 071–527 7272 Fax 071–527 7288 Website mareonline.nl E-mail redactie@mare.leidenuniv.nl De redactie is op vrijdag gesloten.

Oplage circa 15.000

Frank Provoost frank.provoost@mare.leidenuniv.nl Redactie

vanloosbroek1992@gmail.com Medewerkers

Robbert van der Linde • Petra Meijer • Benjamin Sprecher • Marit de Vos • Geerten Waling • Anne van de Wijdeven Fotografie Taco van der Eb • Marc de Haan Illustraties Bas van der Schot • Bandirah • Silas.nl Basisontwerp Roeland Segaar, Zabriski Communicatie Art direction en vormgeving Marijke Hoogendoorn • richgirl-design.com Drukwerk Dijkman Offset Amsterdam Advertenties Bureau van Vliet B.V. Postbus 20 2040 AA Zandvoort Telefoon 023 - 571 47 45 Fax 023 - 571 76 80 Redactieraad

Prof. dr. J.C. de Jong (voorzitter) • prof. dr. A.J.W. van der Does • drs. B. Funnekotter • dr. H. Heestermans • L. ten Hove • D. Jacobs • prof. dr. J.J.M. van Holsteyn • Prof. dr. F. Israel • mr. F.E. Jensma • E. Kastelein • S. Kerkhof • E. Merkx • C. Regoor • prof. dr. N.J. Schrijver • R.van Wijk • C. van der Woude Jaarabonnementen

Een jaarabonnement op Mare loopt van september t/m juni. Belangstellenden kunnen Mare thuisgestuurd krijgen door €35 over te maken op bankrekening 1032.57.950 ten name van Universiteit Leiden (o.v.v. Mare en SAP-nummer 6200900100) en vervolgens een bevestigingsmail met daarin hun adres te sturen naar redactie@mare. leidenuniv.nl. Studenten betalen €25. Ter controle graag in de bevestigingsmail ook het studentnummer vermelden.

Adreswijzigingen

Alleen schriftelijk met postwikkel.

Klachten en opmerkingen over de toezending van Mare 071-5277272.

Mededelingen voor het op donderdag verschijnende nummer moeten uiterlijk de voorafgaande donderdag 16.00 uur in het bezit van de redactie zijn.

ISSN 0166-3690

P.S. In deze tekst zitten vijf gevallen van plagiaat.

Wie ze kan opsporen en zich als eerste bij de redactie meldt, wint een (gelezen) exemplaar van Ontspoord, het boek van Diederik Stapel.

Column

Hoofdredactie

Thomas Blondeau redactieleiden@gmail.com Vincent Bongers vbongers@mare.leidenuniv.nl Bart Braun bbraun@mare.leidenuniv.nl Marleen van Wesel h.g.van.wesel@mare.leidenuniv.nl Sebastiaan van Loosbroek (stagiair)

daar nog eens vragen. Eenmaal aangekomen tref je een kolderiek geanonimiseerd vonnis over een zaak aan ‘de Faculteit …’

Ja, het staat er echt: ‘de Faculteit …’

Gelukkig wordt het mysterie van de … al na een paar alinea’s opgelost, als het proefschrift over films en romans blijkt te gaan. Appeltje, eitje, zou je denken. Kwestie van een paar telefoontjes met en klaar is Kees. Opgeruimd staat netjes, nietwaar?

Het zat er in, maar het wilde niet komen. Vreemd genoeg hield bijna iedereen bij ‘de Faculteit …’ de kaken stijf op elkaar. Sommigen bleken zelf op de schaarse promotieplek te azen, anderen ‘vreesden voor hun baan’, de rest zei: ‘Geen commentaar’.

De werkelijkheid herken je aan haar onwaarschijnlijkheid. Want het kan nog gekker. Deze week hield de UvA het rapport over een voetnootschuwe rechtenprof geheim - tegen het advies van de onderzoekscommissie in. Terwijl iedereen allang weet over wie het gaat, het geval is uitgebreid in de media aan bod gekomen, verschijnt er alleen een geanonimiseerde samenvatting op de site van de universiteitskoepel VSNU (linksachter, gang door…, etc).

Begrijp me niet verkeerd: de daders hoeven niet meteen op de brandstapel, maar fluwelen handschoenen zullen potentiële overschrijvers niet afschrikken. Met de huidige krampachtigheid waarbij ook achtergronden, het vergrijp zelf, of plaats van handeling worden verzwegen, gaat de wetenschap geen schoon schip maken. Als iedereen verdraagzaam is, hoeft er ook niets meer verdragen te worden.

De wereld een beetje aan gort Dinsdagmiddag, tijdens de lunchpauze, vertel ik mijn medepromovendi over mijn Goede Daad van de Dag. Om er vervolgens achter te komen dat onze universiteit mijn arme collega’s er toe aanzet om de wereld een klein beetje verder aan gort te helpen.

Eerder die ochtend, in een ING-kantoor. Zachte verlichting, hippe oranje stoelen en een grote poster met stralend gelukkige mensen. Tegenover mij een strak geklede jongeman. ‘Weet u het zeker meneer Sprecher? Wilt u echt uw rekening opzeggen? Wij hebben toch ook een duurzaamheidsfonds?’

Ja, ik wist het zeker. Ik ging van bank wisselen.

Leuk idee van de marketingafdeling natuurlijk, dat ze voor de nachtrust van tere zieltjes zoals het mijne een fondsje hebben opgericht. Maar als de duurzame bankwijzer vervolgens beschrijft hoe de ING ruim een half miljard heeft geïnvesteerd in bedrijven die kernwapens maken, dan betaal ik voortaan liever met een pas van de Triodos bank.

De reactie van de ING op dat onderzoek is overigens goud waard. Die stelt dat de Nederlandse tak liever niet investeert in wapens die als enige doel hebben complete steden weg te doen smelten, maar ‘in praktijk kunnen wij ons beleid om juridische redenen in de Verenigde Staten niet afdwingen’.

Het lijkt misschien wat triviaal, van bank wisselen, maar als student is het één van de beste manieren om invloed uit te oefenen op de duurzaamheid van onze economie (de ander is minder vlees eten).

Banken spelen hier een enorm belangrijke rol in. Als de hoogovens sluiten, slaapt bijna niemand daar een nacht minder om. Maar als er een paar banken omvallen, sleuren ze zo de hele wereldeconomie mee de afgrond in. En vooral: omdat bedrijven doorgaans zo min mogelijk cash proberen te hebben moeten ze altijd bij banken aankloppen om grote investeringen te doen. Banken kunnen dus heel sturend zijn, simpelweg door hun keuzes waar ze geld aan willen uitlenen.

Met enorme gevolgen voor het milieu natuurlijk, want als een bank jou tienduizend euro leent om

een half jaartje de wereld rond te vliegen dan is dat eenmalig slecht voor het klimaat. Maar als een bank honderd miljoen investeert om een kolencentrale te bouwen heeft dat een structureel effect. Die kolencentrale staat komende dertig jaar elke dag onze planeet een klein beetje warmer te stoken.

Nog vervelender is dat je met dit soort grote investeringen zogeheten lock-in krijgt. Voor kolencentrales heb je een heel ander soort elektriciteitsnetwerk nodig dan voor zonnepanelen en windmolens. Dat netwerk wordt samen met de kolencentrale gebouwd, waardoor het in de toekomst veel duurder wordt om meer windmolens en zonnepanelen te bouwen.

Banken zouden hun verantwoordelijkheid moeten nemen door niet te investeren in zaken die het klimaatprobleem nog erger te maken. Daarom is er tegenwoordig een internationale norm, die voorschrijft dat minimaal 66 procent van de investeringen in de elektriciteitssector duurzaam moeten zijn.

Daar houden alle Nederlandse banken zich aan.

Allemaal, behalve de ABN AMRO, die natuurlijk een dikke onvoldoende krijgt van de duurzame bankwijzer. Groot was mijn verbazing dan ook toen bleek dat bijna alle buitenlandse collega’s juist bij deze bank een rekening hadden. Hoe kan dat? Blijkt dat de universiteit al onze promovendi, die vanuit de hele wereld komen om hier in Leiden onderzoek te doen naar een duurzamere wereld, linea recta doorstuurt naar de ABN AMRO. Ik heb een ochtendje rondgebeld om uit te zoeken hoe dit precies in elkaar zit, maar uiteindelijk heb ik niemand kunnen vinden die on the record iets over dit beleid durfde te zeggen. Daarom zeg ik het maar: dat de Universiteit Leiden nieuwe promovendi naar de bank stuurt met het grootste negatieve effect op ons milieu is toch op z’n minst opmerkelijk.

Benjamin Sprecher Promovendus bij het Centrum voor Milieuwetenschappen

7 maart 2013 · Mare 3 Mensen

071 -527 …

Tim Edwards voelde zich geroepen om de vakbond nieuw leven in te blazen. Foto Marc de Haan

Heel veel herrie maken Leiden heeft weer een studentenvakbond Hbo-student verpleegkunde Tim Edwards is de voorzitter van de gloednieuwe Leidse Studenten Belangenorganisatie.

Door Sebastiaan van Loosbroek Na een paar jaar zonder gezeten te hebben, heeft Leiden weer zijn eigen studentenvakbond: de Leidse Studenten Belangenorganisatie (LSBo). En niet alleen voor Nederlandse wo’ers, ook

hbo’ers en de studenten van de Webster University kunnen lid worden.

Verpleegkundestudent en voorzitter Tim Edwards legt uit: ‘De universiteit, hogeschool en de Webster zijn nu nog losse eilandjes. Ze hebben ieder hun eigen netwerk.

Maar waarom zou je niet van elkaar kunnen leren? De onderwerpen waar wij mee aan de slag gaan zijn de studentenhuisvesting en de integratie van internationale studenten.

Die thema’s gaan alle studenten aan.

Studenten die op kamers wonen bij een particulier en daar klachten over hebben, moeten ergens terecht kunnen. We gaan een legal team opzetten dat bestaat uit een stuk of vijf rechtenstudenten die deze personen verder kunnen helpen.’

Zo neemt de LSBo deel aan een werkgroep over woonproblematiek waarvan wethouder Pieter van Woensel voorzitter is. Ook wil Ed-

wards dat Leiden landelijk een grotere rol gaat spelen. ‘De medezeggenschap in Leiden zelf is strak geregeld, maar op landelijke bijeenkomsten is deze stad echt ondervertegenwoordigd. Dat komt natuurlijk omdat er geen vakbond was.’

Hij vond het tijd worden voor een heroprichting toen de voorganger een paar jaar geleden als nachtkaars was uitgegaan. ‘Iemand van de Landelijke Studenten Vakbond vertelde me dat het zo jammer was dat Leiden geen vakbond meer had. Ik ben erover gaan nadenken en voelde verantwoordelijkheidsgevoel.’

Op korte termijn wil het bestuur de gewijzigde notulen goedkeuren door een notaris, maar daar is geld voor nodig.

Voor subsidie hebben ze zich gewend tot de commissie algemene subsidies studenten activiteiten (CASSA). Maar mede omdat LSBo niet alleen de universiteit vertegenwoordigt staat die commissie nog niet te springen hen te subsidiëren.

‘CASSA staat er niet negatief tegenover, maar we moeten eerst steunbetuigingen hebben om te laten zien dat er draagvlak is. Daarom hebben we onder andere een beleidsplan gestuurd naar de directeur van de Webster University.’ Die heeft ondertussen laten achter het initiatief te staan.

Het vijfkoppige bestuur – studenten van de hogeschool, universiteit en Webster – zit nog duidelijk in de oprichtingsfase.

‘Ons voornaamste doel is op dit moment naamsbekendheid creëren.

We moeten gewoon heel veel herrie maken. Over vijf jaar is de LSBo booming in Leiden, hoopt Edwards. ‘Sowieso bestaan we dan nog steeds. En ik wil bereikt hebben dat 50 procent van alle eerstejaars lid wordt. De hele El Cid wordt LSBo.’

Frutti di Mare

Wat drinkt de mol?

‘Jij hebt een rode trui, dus jij bent verdacht. Wat heb je er onder aan?’ Terwijl half Nederland speculeert over wie de mol is – Paulien of Kees – zijn de bètastudenten van studievereniging de Leidsche Flesch een stuk minder zeker van hun zaak. Ruim veertig studenten gaven zich op voor hun versie van Wie is de Mol? Vier van hen doen er vandaag alles aan om de opdrachten te saboteren.

‘Bij elke opdracht kunnen de studenten een aantal milliliters bier verdienen.

Dat is “de pot”. We werken met vier groepen van tien. In elke groep worden briefjes uitgedeeld om de mol te bepalen’, vertelt Rico Robinson (20, sterrenkunde).

‘Wat de deelnemers niet weten, is dat op alle briefjes “kandidaat” staat. De mollen zijn vooraf geselecteerd en ingelicht.

Zo hebben ze bijvoorbeeld het draaiboek van de dag per mail gekregen’, vult zijn commissiegenootje Lianne van der Velde (19, wiskunde) hem aan.

De eerste ronde bestaat uit vier spelen, de groepen wisselen onderling door.

Tijdens het fotospel krijgen de groepen foto’s die ergens in het gebouw gemaakt zijn. Ze moeten de locaties vinden en de foto’s namaken met hun telefoon. Al snel sprinten de studenten door de gangen.

Hoogleraren kijken verbaasd op uit hun kantoortjes. ‘Het is wel mooi om de mol aan het werk te zien’, vertelt Pim Overgaauw (22, sterrenkunde). ‘Zojuist opperde iemand om in de lokalen te gaan zoeken, terwijl ik tijdens de briefing duidelijk had gezegd dat daar niets ligt.’

Ook op de overloop wordt flink gemold. In verschillende klaslokalen staan beschrijvingen op het bord, en in elk lokaal zit een student. De groep moet de juiste mensen in de juiste lokalen krijgen, door om de beurt van plek te wisselen.

Door Petra Meijer

‘Er waren mensen die de beschrijvingen hebben uitgeveegd en er een andere zin van hebben gemaakt’, zegt Mayke Straatman (20, wiskunde).

De deelnemers hoeven hun medekandidaten niet vanuit een helikopter te beschieten en ook bungeejumpen staat niet op het programma. Toch zijn veel spelletjes afgeleid van de serie. Zo krijgen de studenten de kans om jokers te verdienen en worden ze geconfronteerd het bekende river crossing problem en met het prisoner’s dilemma. Opvallend is

Iemand beweert zonder blikken of blozen dat the Lord of the Rings zijn favoriete film is, terwijl dat Het dappere broodroostertje blijkt te zijn. Foto Marc de Haan

dat veel studenten bekend zijn met de materie, waardoor ze bijna stuk voor stuk voor zichzelf kiezen. De pot slinkt, maar het aantal jokers neemt gestaag toe. Wie wel voor de groep kiest, eindigt meestal met lege handen.

Tijdens het vragenspel moet de groep schatten of een kandidaat liegt of de waarheid spreekt. Doen ze dit goed, dan komt er meer bier in de pot. Hebben ze het fout, dan krijgt de deelnemer een joker. Iemand beweert zonder blikken of blozen dat The Lord of the Rings zijn

favoriete film is, terwijl dat Het dappere broodroostertje blijkt te zijn. Er worden mensen verraden, raadsels opgelost en de bestuurskamer wordt overhoop gehaald op zoek naar aanwijzingen. Zelfs de vissenkom wordt opgetild. Dan is het tijd voor de test.

‘We hebben hem zelf geprogrammeerd. Tijdens de spelletjes noteren we extra weetjes over de mol, bijvoorbeeld wat voor een drankje hij tijdens de pauze bestelde. Dat verwerken we nog snel in’, zegt Jacob Jonkman (20, informatica).

Acht uur en drie rondes later zijn om twee uur ’s nachts eindelijk de mollen én de winnaars bekend. De winnaars kregen allen ruim twee liter bier.

Jonkman: ‘Volgend jaar weer.’

AraBarbie Het is haar misschien niet aan te zien, maar zaterdag wordt Barbie 54 jaar oud. Geïnspireerd door de grote verzameling Mattel-popjes van zijn dochters ging Maurits Berger, hoogleraar islam in de hedendaagse Westerse wereld, een paar jaar geleden in Saoedi-Arabië op zoek naar Barbie.

U bent Barbie-fan?

‘Absoluut niet. Ik heb een hekel aan Barbies, ik vind ze afschuwelijk. Mijn dochters hebben helaas een hele verzameling.’

Als u zo’n hekel haar heeft, waarom ging u dan helemaal naar Saoedi-Arabië om Barbie te vinden?

‘Ik wilde er eentje meenemen voor mijn dochter en het leek me een interessant sociaal experiment. In Saoedi-Arabië zijn afbeeldingen van mensen in de fysieke vorm van poppen verboden. In eerste instantie sprak ik mensen aan op straat en vroeg ik ze waar ik een Barbie kon vinden. Ze krabden dan wat op hun achterhoofd. Ze wisten duidelijk waar ik het over had, maar niemand kon of wilde me vertellen waar ik er eentje kon krijgen.’

Was dat het einde van uw zoektocht?

‘In de avonduren heb ik alle grote speelgoedwinkels afgestruind. Wat ik daar tegenkwam was absurd. Je had er rijen vol schappen met Barbie-accessoires, maar er was geen enkele Barbie te koop.’

Wat moeten mensen met accessoires voor Barbies die ze niet hebben?

‘Oh, maar ze hebben wel Barbies. Die kopen ze op vakantie in Koeweit of Bahrein, of misschien zelfs wel onder de toonbank. Iedereen heeft alles wat God verboden heeft, maar enkel binnenshuis. Je neemt Barbie niet mee naar school, maar je vriendinnetjes komen na school wel mee naar huis om met haar te spelen. Barbie is een soort symbool voor hoe het met veel dingen in SaoediArabië gaat. Het verschil tussen openbaar en privé is daar veel groter dan hier.

Daartussen zit een groot gat, dat zie je aan de winkels vol Barbie-attributen.’

Heeft u haar uiteindelijk gevonden?

‘Ik heb een zogenoemde Fulla-pop.

Een soort Barbie, maar dan met donkere ogen, netjes ingepakt en met een hoofddoekje. Ze beschikt over dezelfde elegantie als Barbie. In Oman en Egypte is ze wel gewoon te koop.’

Hoe zit het met mannelijke varianten?

Is Action Man ook verboden?

‘Dat heb ik me achteraf ook afgevraagd.

Maar omdat ik geen zoontje had, ben ik niet op de jongensafdeling geweest.’

In Nederland ligt Barbie soms onder vuur vanwege haar onconventionele maten en uiterlijke perfectie. In de Arabische wereld ook?

‘Ik vind Barbie ook onnatuurlijk, maar daar speelt die discussie niet zo. Uiterlijk vertoon is daar wel minstens zo belangrijk als bij ons. Vrouwen zijn bijvoorbeeld erg bezig met hun figuur en plastisch chirurgen verdienen goed geld. Mooi zijn is ook daar heel belangrijk, maar vooral binnenshuis. Dat iemand mooi is, hoeft niet iedereen te zien.’

Spelen uw dochters ook met Fulla?

‘Ik heb haar eerlijk gezegd op mijn kantoor staan, anders raak ik al die kleertjes kwijt. Voor die kinderen maakt het ook eigenlijk helemaal niet uit. Omdat hoofddoekjes in ons straatbeeld zo gewoon zijn, vinden ze het heel normaal om Barbie een hoofddoek te geven.’ PM

4 Mare · 7 maart 2013 Nieuws

Universiteit stijgt De Universiteit Leiden is een beetje gestegen op de THE Reputation ranglijst.

In de wereldwijde competitie om geld, status en studenten worden de internationale ranglijsten van universiteiten steeds belangrijker gevonden. Leiden produceert zelf zulke lijsten, maar de belangrijkste twee zijn de Shanghai Index van de Jiao Tong universiteit, en de Times Higher Education-ranglijst (THE).

Om het ingewikkeld te maken: naast die laatste lijst bestaat er dus ook de THE Reputation ranglijst. De gewone kijkt ook naar min of meer objectief meetbare criteria als hoe goed de citaties van een universiteit het doen; de reputatielijst is het resultaat van een internationale populariteitswedstrijd onder wetenschappers. Voor wat het waard is: Leiden staat daarin nu in het rijtje 61-70 en wordt dus wereldwijd ongeveer even gewaardeerd als de Tokohu University, de universiteit van São Paolo en het Korea Advanced Institute of Science and Technology. Daarmee is Leiden tweede van Nederland, onder Delft (51-60). Nederland telt vijf universiteiten in de ranglijst, evenveel als Japan. Alleen Australië, Engeland en Amerika hebben er meer. Harvard heeft van alle universiteiten ter wereld de beste reputatie.

Fraudeurs houden Psychologenruzie hun doctorstitel Nadruk ligt meer op preventie Universiteiten kunnen frauderende wetenschappers de doctorstitel niet ontnemen. Daarvoor zou de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) aangepast moeten worden.

Het college van rectoren en minister van onderwijs Jet Bussemaker vinden het echter niet nodig om ‘de wettelijke mogelijkheid voor universiteiten te creëren om de doctorsgraad te ontnemen op grond van wangedrag later in de wetenschappelijke carrière.’ Dit schrijft Bussemaker in de reactie op het eindrapport van de commissieLevelt, die de frauduleuze praktijken van Diederik Stapel onderzocht. Stapel leverde overigens in november

Door Marleen van Wesel

2011 al vrijwillig zijn doctorstitel in.

In de reactie noemt Bussemaker verschillende maatregelen die wetenschappelijk wangedrag in de toekomst moeten voorkomen. Zo moeten hoogleraren bij hun aanstelling voortaan een belofte uitspreken, hebben alle universiteiten een loket voor klachten en is er een landelijke klachtenregeling opgezet. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) stelt tegenwoordig een nauwgezet datamanagementplan als voorwaarde voor subsidie en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) wil in het hoger onderwijs meer aandacht voor plagiaat en ethiek. In juni zal de Vereniging van Universiteiten (VSNU) een inventarisatie maken van het effect van de integriteitsmaatregelen.

De Leidse statisticus Richard Gill hoopt te kunnen bemiddelen in een ruzie tussen psychologen.

Toen wetenschapsjournalist Frank van Kolfschooten onderzoek deed voor zijn recente boek Ontspoorde Wetenschap, stuitte hij daarbij op een psychologische publicatie waar wellicht iets mis mee was. Hij benaderde de Leidse statisticus Prof.

Richard Gill voor advies: was er iets opvallends aan die grafiekjes?

Het voorzichtige antwoord: ja.

‘De gemiddelden liggen dichter bij elkaar dan je zou mogen verwachten’, aldus Gill. Het genuanceerdere antwoord: die uitspraak is gebaseerd op een aanname over hoe de data verdeeld zijn, en om het echt netjes te doen, heeft Gill de ruwe data nodig.

Over die data ontspinde zich vervolgens een hele heisa waar drie verschillende rectores magnifici zich mee moesten bemoeien; Van Kolfschooten beschreef die zaterdag in NRC Handelsblad.

Fijnstofproject start

Geen schadeclaim over lightrail

Het deels Leidse project om tienduizend ‘burgerwetenschappers’ fijnstof te laten meten, is begonnen met de inschrijvingen. Lucht met fijnstof erin heeft andere optische eigenschappen dan schone lucht. Het deels Leidse wetenschappersteam iSpex won dit jaar de academische jaarprijs (€ 100.000) met een iPhone-uitbreiding die die eigenschappen kan meten. Die uitbreiding bestaat uit een opzetstukje en een app. Op de grote metingsdag – afhankelijk van het weer, dus de datum is nog onbekend – zet iedereen die meedoet het opzetstukje over de telefoon, en vervolgens maken de deelnemers een foto van de lucht. Elke foto levert meetgegevens op, en de organisatie knoopt al die gegevens aan elkaar tot een fijnstofkaart van Nederland. Ze hebben tienduizend opzetstukjes besteld, en als die opgaan wordt iSpex een van de grootste burgerwetenschap-projecten ooit. Wie mee wil doen kan zich aanmelden via longfonds.nl/ispex en krijgt voor € 2,50 het opzetstukje thuisgestuurd.

De universiteit gaat geen schadeclaims bij de provincie en gemeente neerleggen vanwege het niet doorgaan van de RijnGouweLijn (RGL).

Dat schrijft het Leidsch Dagblad.

Ook het LUMC en het ROC eisen geen financiële genoegdoening.

Geld voor stamcellen Prof. Christine Mummery, stamcelonderzoekster bij het LUMC, heeft een Europese onderzoekssubsidie van 2,5 miljoen gekregen. Met deze zogeheten ERC-grant wil ze onderzoeken hoe uit één soort stamcellen zich een heel scala aan hartcellen vormt, dat ook nog eens samen weet te werken als een groot, kloppend orgaan. Als je dat eenmaal goed snapt, zou je wellicht beschadigd hartweefsel kunnen repareren.

Bouw nieuwe Bèta Campus Vorige week is begonnen met de bouw van de nieuwe Bèta Campus. Een stuk damwand dat in anderhalve minuut tijd de grond in werd geheid was het startschot. In een collegezaal waren de werkzaamheden via beeld te volgen voor genodigden.

In de zaal legde Willem te Beest – vice-voorzitter van het College van Bestuur – uit wat de redenen zijn voor de grootste investering van de Universiteit Leiden ooit (300 miljoen euro): het huidige complex is inefficiënt, de energiekosten zijn zeer hoog en de samenwerkende instituten zitten te ver uit elkaar. Het proces zal vijftien jaar in beslag nemen. In 2008 werden de ideeën voor een nieuwe campus serieus, dus in 2023 hoort de nieuwe Campus te zijn afgerond. De bouw zal in drie fases worden gerealiseerd.

Komende dinsdag is het dan eindelijk zover: dan krijg Gill de data van de hoofdauteur; de inmiddels in Rotterdam werkzame psychologe Elke Geraerts. Hij hoopt daarmee een eind te kunnen maken aan de controverses rond het stuk; vanwege de wetenschappelijke problemen en de daaropvolgende ophef willen haar co-auteurs het artikel eigenlijk terugtrekken.

Gill benadrukt dat er geen sprake is van fraude, hooguit van slordigheid of ‘questionable research practices.’ Hij wijst er ook op dat als er al zoiets speelde, de senior co-auteurs de verantwoordelijkheid hadden om de jonge onderzoeker te corrigeren, in plaats van zich achteraf terug te trekken. ‘Ik hoop dat ik met de data in de hand iets kan leren, de auteurs kan verzoenen en dat er als dat nodig is een correctie of voetnoot bij dat artikel komt. We hebben nu een lose-lose-situatie, daar valt een win-win-situatie van te maken.’ BB

Seksisme aan het licht Het Proefprocessenfonds Clara Wichman, vooral bekend van haar juridische strijd tegen de SGP, richt zich nu ook op seksisme aan de universiteiten. In aanloop naar de internationale vrouwendag op 8 maart gaat de website www.seksediscriminatieaandeuniversiteit.nl online.

Gina de Graaff, jurist en bestuurslid van Clara Wichman, hadden jullie gezien dat www.seksisme.nl ook gewoon te koop stond?

‘Dat is wat bondiger, bedoelt u? We hebben de naam niet geselecteerd uit esthetische overwegingen, maar omdat hij recht doet aan de lading waarop we ons concentreren.’

Zijn universiteiten dan seksistischer dan, pak hem beet, de advocatuur?

‘Dat is zeker niet de suggestie die

wij willen wekken. We concentreren ons nu op de universiteiten vanwege twee aanleidingen. De eerste is ons proefproces van econome Edith Kuiper tegen de UvA (over een oneerlijke sollicitatieprocedure, - red).

De tweede is het proefschrift van de Nijmeegse onderzoeker Marieke van den Brink, waarin zij in kaart brengt welke factoren de doorstroom van vrouwen in de wetenschap belemmeren. Het is maar de vraag of haar conclusies zomaar overgezet kunnen worden op andere sectoren.’

Nou hebben we in Nederland al een Commissie Gelijke Behandeling, ombudsfunctionarissen, kantonrechters en beroepscommissies.

Moet daar echt nog een platform bij?

‘Al die voorbeelden die u noemt zijn individueel van aard, zoals dat hoort bij het juridisch proces. Eén vrouw

kan erheen, en dan haar recht halen.

Als je behoefte hebt aan structurele verandering, aan het aanpakken van een cultuur die discriminatoire processen in stand houdt, kan zo’n website helpen door de aandacht daarvoor te vergroten.’

Dus het is niet zozeer een plek om aangifte te doen, maar…?

‘We hopen er de komende tijd verhalen op te zetten die het fenomeen van het glazen plafond een menselijk gezicht geven. Iedereen kent de cijfers die laten zien dat er weinig vrouwen aan de wetenschappelijke top zitten, maar dat is een abstract gegeven. Het roept ook vragen op: hebben vrouwen niet gewoon te weinig ambitie?

Wij willen laten zien hoe seksuele discriminatie in zijn werk gaat.’

Als een vrouw gepasseerd wordt, hoeft dat niet vanwege haar geslacht te zijn. Hoe stel je zoiets vast?

‘Wij kunnen niet beoordelen of iemand wetenschappelijk goed genoeg is, natuurlijk. We kunnen wel zien of de procedure transparant was, zodat iemand niet hoeft te denken dat discriminatie een rol speelde.’

Maar er is toch geen enkele sollicitatiecommissie die letterlijk zegt: ‘We willen gewoon geen wijven hier’?

‘Daarom zoeken we naar objectieve

De lightrailverbinding die zou gaan lopen van Gouda naar Katwijk via onder andere Zoeterwoude en Leiden, ging na een lange bestuurlijk soap niet door en wordt vervangen door een snelle busverbinding.

Dit tot groot chagrijn van de universiteit. Het college wilde vijf en een half miljoen euro in de ontwikkeling van het Bio Scienceparkgebied investeren, waar ook een halte van de RGL onder valt. Ook zou er een halte bij het nieuwe bètacomplex moeten komen. Ook het LUMC investeerde in de lijn.

In 2010 dreigde toenmalig rector magnificus Paul van der Heijden nog om naar de rechter te stappen als de sneltram er niet kwam. Er lagen immers al bestuurlijke afspraken over de lijn.

Het is voor de universiteit van groot belang dat de hoogwaardige busverbinding dezelfde vervoersfunctie krijgt als de RijnGouweLijn.

Het college gaat nu in overleg met de provincie om dat zo goed mogelijk voor elkaar te krijgen. Voorlopig heeft het dan ook geen zin om andere partijen aansprakelijk te stellen, aldus de universiteit. VB

criteria: zijn de eisen helder, of verschuiven ze tijdens de sollicitatieprocedure omdat ze worden toegeschreven naar één van de kandidaten?’

Kan een man die zich het slachtoffer voelt van seksisme bij jullie website terecht?

‘Niet specifiek bij ons, want onze statuten zijn specifiek geschreven op seksuele discriminatie waar vrouwen het slachtoffer van worden. Maar een man kan dan wel een beroep doen op de Algemene wet gelijke behandeling, want die is uiteraard volledig symmetrisch.’ BB

7 maart 2013 · Mare 5 Nieuws

Symfonie in G-ym

Het Collegium Musicum repeteert met het Haarlems Studentenkoor en het VU-koor voor het Verdi-concert van komende zaterdagavond in de Haarlemse Sint Bavobasiliek. Een repetitiezaaltje in het Lipsius volstond deze keer niet. De 300-koppige gelegenheidsformatie week daarom uit naar het Universitair Sportcentrum. Foto Taco van der Eb

Aantal werkloze hoger opgeleiden is verdubbeld Achtduizend jongeren onder de 27 Uit de cijfers van het UWV blijkt dat 71 duizend jongeren tot 27 jaar geregistreerd staan als werkloos.

Bijna achtduizend jongeren hebben een hbo- of universitaire opleiding afgerond. Een jaar eerder was dit ongeveer de helft.

Door Sebastiaan van Loosbroek UWVwoordvoerder Wessel Agterhof: ‘Naast de voor de hand liggende verklaring dat het crisis is, hebben deze studenten ook langer doorgeleerd.

Die groep heeft inmiddels toch echt de studie afgerond en meldt zich dus op de arbeidsmarkt.’

De toename van het aantal hoger opgeleide werklozen is het grootst

in de sector economisch, administratief en commercieel werk.

Ook in de sociaal-culturele sector is onder de hoger opgeleiden steeds meer werkloosheid, aldus Agterhof.

Voorzitter van CNV-Jongeren IJmert Muilwijk verwacht dat het werkloosheidscijfer onder de hoger opgeleiden nog hoger is dan het UWV meldt.

‘Die 8000 personen zijn alleen de geregistreerde werklozen. Maar sommige mensen melden zich helemaal niet bij de gemeente als werkloos, ofwel uit schaamte, ofwel omdat ze bang zijn minder snel aan een baan te komen als ze eerder als werkloos stonden aangetekend.’

Muilwijk vermoedt dan ook dat het werkloosheidscijfer zeker 50 procent hoger ligt.

‘Zet promodoc voor de klas’ Het Interstedelijk Studenten Overleg (ISO) wil dat promovendi gaan doceren in het primair en voortgezet onderwijs in plaats van op de universiteit.

Het ISO heeft dat advies over de zogeheten ‘promodocs’ vorige week ingediend bij het ministerie van Onderwijs.

Het doel van het advies is om meer kwalitatief goede docenten voor de klas te krijgen en het lerarentekort terug te dringen. Wat promovendi van het advies vinden, is onduidelijk, zegt ISO-voorzitter Thijs van Reekum. ‘We weten niet of er animo voor is want we hebben geen onderzoek gedaan onder promovendi.’

Toch is het volgens hem van belang dat het advies serieus wordt genomen, want op de universiteit is op termijn onvoldoende plek om als

promovendus te doceren. ‘Er promoveren meer mensen dan er plekken zijn, terwijl er in het primair en voortgezet onderwijs een tekort aan leraren komt.’

Door een aantal promovendi op scholen te laten doceren in plaats van op de universiteit is het probleem van beperkte plek voor promovendi opgelost en krijgen de scholen betere docenten voor de klas.

‘We hebben nog geen reactie van de minister, maar ik heb staatssecretaris Dekker kort gesproken en hij vond het een interessant idee’, vertelt Van Reekum. ‘We worden in ieder geval nog uitgenodigd voor een gesprek.’ Volgens hem heeft D66 het advies al omarmd en gaat de Tweede Kamer eind deze maand over de kwaliteit van leraren debatteren. Het advies van ISO staat ook op de agenda. SVL

Rechten zoekt ruimte Rechten heeft het nieuwe curriculum voor de bachelor zo goed als rond. Dat bleek tijdens faculteitsvergadering vorige week.

Wel zal de faculteit op zoek gaan naar meer onderwijsruimte en worden er waarschijnlijk dagen van tien uur ingeroosterd op het KOG. Het eerste jaar zal al in september 2013 aangepast worden. De rest van de bachelor volgt dan de twee volgende jaren. Criminologie volgt waarschijnlijk hetzelfde traject. Het aantal contacturen gaat van acht naar twaalf. Ook verschuiven er wat accenten. Er komt bijvoorbeeld meer ruimte voor internationaal en Europees recht.

‘We hebben goed naar de raad geluisterd en na de vergadering van vorige maand nog wat veranderingen

doorgevoerd’, zei Pauline Schuyt, de portefeuillehouder onderwijs van het bestuur.

Zo had de studentenpartij SGL in de raad twijfels over de verzwaarde studielast door de concentratie van verschillende procesrechtvakken.

‘Die vakken hebben we dan ook enigszins uit elkaar gehaald.’

Ook gaat de faculteit elk vak inhoudelijk tegen het licht houden.

‘Dat gaan we doen met hulp van het ICLON. Ook komt een onderwijskundige de faculteit versterken.’

De invoering van de nieuwe bachelor is complex. Roostering, werkdruk en zalentekorten zorgen voor de nodige problemen.

‘We hebben daar inmiddels met het college over gesproken’, aldus Kees Pafort, portefeuillehouder bedrijfsvoering. ‘Dat heeft nog niet

tot oplossingen geleid. Maar er is ons maximale steun toegezegd. We hebben inmiddels in kaart gebracht waar de personele knelpunten zitten. We weten op welk moment de grootste capaciteitsproblemen mogen verwachten. Binnen een week of drie wordt waarschijnlijk duidelijk of we het gaan redden. Naar het laat aanzien moeten we wel naar een programma van tien uur per dag.

Dus van negen tot zeven.’

Rechtendecaan Rick Lawson vulde aan: ‘Tussen nu en 2013 lukt het niet om een nieuw onderwijsgebouw aan te kopen of neer te zetten.’

De faculteit heeft dan ook haar oog laten vallen op een aantal bestaande universitaire locaties die op dit moment niet voortdurend gebruikt worden. Het bestuur wilde nog niet kwijt welke dat zijn. VB

Verzekeringensores voor buitenlanders Zo’n 15.000 buitenlandse studenten die in Nederland studeren zouden een boete van 350 euro krijgen voor het niet afsluiten van een zorgverzekering. Schippers ontkent: ‘Dit is een misverstand.’ D66 had Kamervragen gesteld over de kwestie.

Alleen de buitenlandse studenten jonger dan dertig jaar die naast hun studie in Nederland werken, dienen hier een zorgverzekering af te sluiten. Als zij dit niet doen, krijgen ze een aanschrijving van het college voor zorgverzekeringen (CVZ).

Op de vraag of het bericht klopt dat 15.000 studenten onterecht een brief hebben ontvangen van het CVZ waarin staat dat ze een zorgverzekering moeten afsluiten, antwoordt Schippers ontwijkend: ‘Het overgrote deel van de buitenlandse studenten, namelijk de studenten die bij DUO zijn geregistreerd, wordt in het geheel niet aangeschreven. Alleen de groep studenten die niet geregistreerd staat bij DUO, krijgt een brief van het CVZ. Als de student vervolgens aantoont dat hij wegens studie in Nederland verblijft, dan wordt de aanschrijving van het CVZ weer ingetrokken.’

Dat een groot deel van de 15.000 studenten een boete van 350 euro opgelegd zou hebben gekregen, acht Schippers ‘een misverstand’. Ze schrijft dat alleen de studenten die na een eerste aanschrijving van het CVZ niet reageren, een boete krijgen opgelegd. Bovendien krijgen de stu-

denten die onterecht hebben betaald dat bedrag teruggestort.

D66-Kamerleden Dijkstra en Van Meenen willen dat Schippers ervoor zorgt dat het CVZ niet nog eens in de fout gaat. Schippers blijft echter volhouden dat studenten die niet bij DUO ingeschreven staan, aangeschreven zullen blijven worden, ‘om-

dat het vermoeden bestaat dat deze ingezetene verzekeringsplichtig is, maar zich niet heeft verzekerd’. Met de huidige administratiesystemen kan het CVZ niet voorkomen dat deze groep een aanmaning krijgt.

Wel gaat het CVZ proberen de onterecht aangeschreven groep te beperken. SVL

Leenstelsel houdt studenten tegen Als het sociaal leenstelsel wordt ingevoerd, zullen 10.700 scholieren niet aan een studie beginnen, berekende het Centraal Planbureau (CPB). Universiteiten lopen 3000 studenten mis, hbo-opleidingen 7700.

Dat is de uitkomst van een herberekening: aanvankelijk ging het CPB alleen uit van driejarige bacheloropleidingen, waardoor 4000 hbo’ers zouden afhaken. CDA-Kamerlid Michel Rog is er zelfs van overtuigd dat het leenstelsel 20.000 studenten zal schelen, omdat in de CPB-berekeningen voorbij is gegaan aan de effecten van de uitwonende beurs, de ov-jaarkaart die geleend moet worden en de hoge rente.

Er klinken echter ook geluiden dat het aantal afhakers in de werkelijkheid aanzienlijk lager zal liggen. Minister van Onderwijs Jet Bussemaker vindt het vooral relevant wie dege-

nen zijn die van een studie afzien.

‘Het is niet erg als minder mensen gaan studeren bij een bepaalde opleiding als gevolg van betere keuzes, bijvoorbeeld door te kiezen voor een andere opleiding of een ander opleidingsniveau’, schrijft ze in een brief aan de Kamer. ‘Als de verminderde deelname specifiek studenten uit lagere inkomensgroepen zou treffen, dan zou ik dat zorgelijk vinden.’ Bussemaker is al in gesprek met het Sociaal en Cultureel Planbureau voor nader onderzoek. Recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek lichten al een tipje van de sluier op: op dit moment is er al een verschil tussen verschillende inkomensgroepen. Van de havo-scholieren uit arme gezinnen kiest 20 procent niet voor een hbo-opleiding; van de rijke gezinnen is dat slechts 11 procent.

Ook op universiteiten is dit verschil te zien. Studenten met rijke ouders studeren bovendien sneller af. MVW

6

Mare · 7 maart 2013

Achtergrond

Hahaha! Huh?

Lachen, die politieke cartoons. Maar snappen we ze ook?

Onderzoekers van het Leidse Instituut voor Politieke Wetenschappen vroegen aan 25.000 mensen of ze de cartoons snappen van Mare-cartoonist Bas van der Schot. Niet altijd, zo blijkt.

‘Ik snap er niks van dat mensen het niet snappen!’ zegt cartoonist Bas van der Schot na uitgelachen te zijn. Uit onderzoek blijkt namelijk dat slechts een minderheid van de lezers zijn tekeningen begrijpen. Van der Schot is niet alleen uw vaste Mare-tekenaar op pagina 4, hij publiceert ook in de Volkskrant, Vrij Nederland en het Franse magazine Courrier International. Ook The New York Times mag hij op zijn palmares schrijven.

Denk nu niet dat uw favoriete universiteitsblad en consorten een prutser publiceren. Het onbegrip waar sommige van Van der Schots gags op stuitten, kwam niet uit lezersbrieven naar voren. Nee, de Leidse politicologen Joop van Holsteyn en Louise Cupido legden een elftal politieke tekeningen voor het EenVandaag Opiniepanel. Zo’n 25 duizend deelnemers beantwoorden de enquête.

De cartoons van Joep Bertrams (Groene Amsterdammer, Het Parool) en uw huiscartoonist waren telkens vergezeld van een meerkeuzevraag die hengelde naar wat de lezer dacht dat de bedoeling van de tekenaar was.

Zo stonden bij de tekening van Angela Merkel en Mark Rutte de mogelijkheden: A. Rutte probeert naar zijn DOOR THOMAS BLONDEAU

kiezers een eurokritische houding uit te stralen, B. Merkel ziet Rutte als een lastig klein kind, C. Merkel duwt het Europees beleid door de strot van Rutte, D. Rutte weigert om Merkel meer macht in Europa te geven.

Wat zou u invullen? Antwoord C, toch? Nou… nee. Dat was niet wat Van der Schot bedoelde. Maar wel wat 64 procent van de respondenten dacht. U bent dus niet alleen. Slechts 17 procent zat op één lijn met de tekenaar.

‘Blijkbaar nemen lezers het heel letterlijk’, vermoedt Van der Schot.

‘Je hoort vaak dat wij in een beeldcultuur leven. Maar dat betekent niet dat

dat ik anders moest gaan tekenen.

Toen zei hij heel duidelijk: “Nee!”’ Zijn werk was overigens niet altijd een bron van misverstanden. Bij de tekening van de leeuw op sloffen, raadde 76 procent van de vrageninvullers wat de auteursintentie was.

Namelijk: ‘Als een held op sloffen loopt Nederland achter Duitsland aan in Europa.’ Slechts drie procent sloeg de bal finaal mis met het antwoord: ‘Nederland is een groot voetballand, maar stelt verder weinig voor in Europa.’

Krijgt hij veel reacties op zijn tekeningen? ‘Zelden, we zijn geen cabaretiers die meteen respons ontvangen. In dat opzicht is dit onderzoek wel eens interessant voor mij.’ Veel negatieve reacties ontvangt hij niet. ‘En als ik die krijg, komen ze van christenen. Religie blijft een moeilijk onderwerp.’

De onderzoekers wijzen in de toelichting op het onderzoek op de rol van de politiek tekenaar.

‘Zij nemen positie in, oorde-

len en veroordelen, zijn niet zelden moralistisch en politiek betrokken.

Politiek tekenaars zijn columnisten.

Op eigen, tekenende wijze leveren zij hun bijdrage aan de meningsvorming en publiek debat.’

Het valt de wetenschappers dan ook op dat over de invloed van die tekeningen op dat debat relatief weinig bekend is. Deze peiling vormt een aanzet voor verdere verdieping.

Wat die invloed betreft, is het niet opmerkelijk dat Van der Schot en zijn vakgenoten voronamelijk linkse jongens zijn? ‘Ja, goede vraag.

In Amerika heb je een paar prima rechtse tekenaars maar in Nederland ontbreken ze.’

Het onderzoek staat op www.eenvandaag.nl. En met de tekening op de voorpagina bedoelde Van der Schot toch echt: Het komt niet meer goed met het kabinet (Antwoord A) Twee cartoons van Bas van der Schot uit 2012 die gebruikt zijn in het Leidse onderzoek.

we vaardig zijn in het interpreteren van beelden.

Nee, in Nederland heerst toch meer een talige cultuur. Kijk maar naar het succes van Fokke en Sukke. Ik vind het ook ontzettend grappig, maar het zijn toch taalgrappen met een tekening erbij.’

Gaat hij naar aanleiding van de onderzoeksuitslagen nu anders tekenen. ‘Ach nee.

Ik heb wel gebeld met één van de onderzoekers. Of zij vonden nu

Maretjes De prijs voor een Maretje bedraagt €8,– per 30 woorden, opgegeven via redactie@mare. leidenuniv.nl uiterlijk t/m maandag 16.00 uur. Maretjes aangeboden voor commerciële doeleinden worden niet geplaatst, evenmin als Maretjes waarin zaken worden aangeboden die de waarde van 4.500 euro te boven gaan.

Doe meer met je kennis. Help een leerling op streek in 1 uur per week. Leiden-Noord, Onderwijswinkel. Basisonderwijs: 28 Marokkaanse, Turkse, Somalische en Nederlandse leerlingen hebben bijles taal en rekenen nodig. Groep 4 t/m 7.

Zes leerlingen met vergoeding van €5,- tot €7,50. Voortgezet onderwijs: Drie Marokkaanse brugklassers hebben hulp nodig bij Latijn, Nederlands of wiskunde. Marokkaanse jongen, wiskunde, economie, 4havo.

Marokkaanse jongen, Grieks, 2vwo. Afghaanse jongen, wiskunde, Nederlands, biologie, brugklas havo/vwo. LeidenZuid, buurthuis Vogelvlucht.

Basisonderwijs: 17 Marokkaanse, Turkse, Somalische leerlingen hebben bijles taal en rekenen nodig. Groep 4 t/m 7.

Zes leerlingen met vergoeding van €5,- per uur. Voortgezet onderwijs: Marokkaanse jongen, wiskunde, 3vmbo. Egyptische jongen, wiskunde, brugklas, vmbo. Marokkaans meisje, wiskunde, brugklas havo/vwo.

Marokkaanse jongen, wiskunde, biologie, Nederlands, brugklas vmbo, €7,50 per uur.

Marokkaans meisje, biologie, scheikunde, 5vwo. Somalisch meisje, biologie, wiskunde, 2vmbo. Marokkaanse jongen, wiskunde, 2havo. Marokkaanse jongen, wiskunde, brugklas.

Bijles kan ook bij een leerling thuis gegeven worden. Ook zoeken wij vrijwilligers voor bijles/huiswerkhulp op twee basisscholen in Leiden en in het Pluspunt in Voorschoten.

Begeleiders wiskunde, Engels, Nederlands voor brugklassers en begrijpend lezen en rekenen basisonderwijs, groep 7 & 8 gezocht voor nieuwe huiswerkklas woonwagenkamp Trekvaartplein. Onderwijswinkel, Driftstraat 77, ma, woe en do, 15-17u. Tel: 071-5214526. Ons emailadres is hdekoomen@owwleiden.nl.

Vrijwilligerswerk in het buitenland? Wil je met straatkinderen werken in Azië, Afrika of Zuid-Amerika? Kom naar ons informatieweekend van 12-14 april 2013. Voor informatie en aanmelding: www.samen.org

Maretjes extra Maretjes-extra zijn bedoeld voor semi-commerciële instanties. De prijs voor een Maretjeextra is €23,– incl. BTW voor elke vijfendertig woorden. U kunt deze advertenties uiterlijk op de vrijdag vóór het ver-

schijnen van Mare opgeven bij Bureau van Vliet B.V., postbus 20, 2040 AA Zandvoort, telefoon 023-571 47 45. E-mail: Zandvoort@bureauvanvliet. com VACATURES Leiden (+ regio en Bollenstreek) Thuiszorg, Hulp bij het huishouden. Studenten (v/m) gezocht. Ook vakantiewerk! Jij bepaalt waar en wanneer (6 – 24 uur p.w) Solliciteren? Brief met CV www. thuiszorginholland.nl MOZART ZINGEN? Klassieke concerten met groot koor en orkest? Actief en enthousiast werken aan kwaliteit met dirigent Bernhard Touwen! Oratoriumkoor Con Amore heeft plaats voor amateurzangers in alle stemgroepen, met en zonder ervaring. Grijp je kans om goed te leren zingen in een fijne sfeer!

Meezingen als projectlid voor één concert kan ook, in 2013 zingen wij Mozart. Informatie op www.con-amore.nl Scholten: Degelijk juridisch onderwijs en tentamentraining in kleine groepen (max 6 studenten) door een ervaren en professionele docent. Cursus ‘inleiding burgerlijk recht’ vanaf 15 april 2013. Tentamentraining ‘inleiding burgerlijk recht’ vanaf 13 mei 2013. Voor meer informatie: www.gijsscholten.com of gijs.scholten@ planet.nl.

HTML-designers & programmeurs: Qompas, gevestigd in

Leiden nabij station Lammenschans, is een jong dynamisch bedrijf dat zich bezighoudt met de ontwikkeling van studiekeuze- en carrièrewebsites voor scholieren, studenten en young professionals. Binnen de afdeling IT& GUI-Design zijn we op zoek naar studenten met goede kennis van HTML en/of websiteontwikkeling (bij voorkeur .NET). Heb je interesse in een uitdagende bijbaan? Neem dan contact op met A. Eustatia via 071-581 55 81 of solliciteren@ qompas.nl. Sollicitaties incl. CV kun je sturen naar solliciteren@ qompas.nl Tekstschrijvers/Webredacteurs: Qompas, gevestigd in Leiden nabij station Lammenschans, is een jong dynamisch bedrijf dat zich bezighoudt met de ontwikkeling van studiekeuze- en carrièrewebsites voor scholieren, studenten en young professionals. Binnen de afdeling Content & Redactie zijn we op zoek naar studenten met een goede pen, die een aantal dagdelen per week beschikbaar zijn voor het schrijven van teksten en het meewerken aan contentprojecten op het gebied van studie en beroep. Salaris tussen de € 9,- en € 12,- bruto per uur.

Werken vanuit huis is mogelijk.

Voor meer informatie: A. Eustatia (071-581 55 81 / solliciteren@ qompas.nl). Sollicitaties incl. CV naar solliciteren@qompas.nl Bijbaan voor Dataentry medewerkers: Qompas, gevestigd in Leiden nabij station Lammen-

schans, is een jong dynamisch bedrijf dat zich bezighoudt met de ontwikkeling van studiekeuze- en carrièrewebsites voor scholieren, studenten en young professionals. Binnen de afdeling Content & Redactie zijn we op zoek naar studenten die willen meehelpen met het actualiseren van diverse informatiebronnen mbt studie- en beroep. Het betreft een functie voor minimaal 16 uur per week, in overleg flexibel in te delen van maandag t/m vrijdag tussen

8:30 – 17:30. Kandidaten dienen zelfgedisciplineerd en nauwkeurig te zijn, zelfstandig te kunnen werken en een uitstekende beheersing van de Nederlandse taal in woord en geschrift te bezitten. Kennis van content management systemen is een pre. Salaris tussen de € 9,- en € 12,- bruto per uur. Voor meer informatie: A.Eustatia (071-581 55 81 / solliciteren@qompas.nl).

Sollicitaties incl. CV naar solliciteren@qompas.nl

Academische Agenda Prof.dr. G. Kloppenburg zal op vrijdag 8 maart een oratie houden bij benoeming van hoogleraar bij de faculteit Geneeskunde met als leeropdracht Reumatologie, in het bijzonder de Etiologie en Klinimetrie van Artrose.

M.C. van Tongeren hoopt op woensdag 13 maart om 14.45 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Grenzen van het hoorbare’. Promotoren zijn Prof. F. de Ruiter, Prof.dr. B. Arps en Prof.dr. J. Bor. J.T. Fischedick hoopt op woensdag 13 maart om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Terpenoids for medicine’. Promotor is Prof.dr. R. Verpoorte.

I. Nederlof hoopt op donderdag 14 maart om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde

en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Protein Three Dimensional Nanocrystallography by Imaging and Diffraction’. Promotor is Prof.dr.

J.P. Abrahams.

B.J. Lichtenbelt hoopt op donderdag 14 maart om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘PK-PD modelling of Propofol-Midazolam’. Promotoren zijn Prof.dr. A. Dahan en Prof.dr. M.M.R.F. Struys (UMC Groningen).

A. Lubbe hoopt op donderdag 14 maart om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Ornamental bulb crops as sources of medicinal and industrial natural products’. Promotoren zijn Prof. dr. R. Verpoorte en Prof.dr. P.G.L. Klinkhamer.

7 maart 2013 · Mare 7 Wetenschap

Bastiaan Florijn (links) en Corentin Coulais: ‘We knijpen de hele dag in stukken rubber. Weinig gestreste mensen, hier op het lab.’ Foto’s Marc de Haan

Knijpen voor de wetenschap Natuurkundigen ontrafelen regels elasticiteit Leidse natuurkundigen proberen door veel te duwen, trekken en meten aan rubberen vormpjes het raadsel van elasticiteit van meta-materialen te ontrafelen.

Als dat lukt, leidt dat wellicht tot robothuiden, slimme lego en ondetecteerbare onderzeeërs.

Door Bart Braun ‘Moet je deze eens voelen, deze is lekker’, zegt natuurkunde-promovendus Bastiaan Florijn als hij een snoeproze stuk rubber overhandigt. Hij doet voor hoe je er het beste in moet knijpen: een hand links-rechts, een hand boven-onder, en dan heel zachtjes drukken tot je een verandering voelt: eerst moet je harder knijpen, en daarna wordt het makkelijker. Het is het gevoelsequivalent van een klik of een lichtflitsje.

‘We knijpen de hele dag in stukken rubber’, lacht Florijns begeleider Corentin Coulais: ‘Weinig gestreste mensen, hier op het lab.’

Dat lab, op de tiende verdieping van het Huygens, ligt vol met rubberen vierkantjes, kubusjes, matjes en andere vormpjes. Er staat ook een serie apparaten die heel zorgvuldig aan dat rubber kunnen trekken, duwen en persen. Coulais en co proberen hier de regels van elasticiteit te ontrafelen.

De gewone elasticiteit van stuiterballen die bijna perfect terugveren en biljartballen die dat juist niet doen, is redelijk overzichtelijke natuurkunde. Middelbare scholieren krijgen er een beetje van, ingenieurs een heleboel. Op het roze-rubberlab gaan ze een stapje verder.

‘Wij onderzoeken de mechanische respons van zogeheten metamaterialen’, vertelt Florijn. Hij pakt een rubberen netwerkje. ‘Als je een springveer uitrekt, heeft die een lineaire respons: de kracht die je nodig hebt om hem uit te rekken is recht evenredig met de afstand die je hem uitrekt. Als je je veer vier keer zo lang wil maken, kost dat twee keer zoveel kracht als dat je hem twee keer zo lang uitrekt. Dat werkt hetzelfde als je heel veel veertjes naast elkaar zet.’

Het netwerkje waar Florijn aan trekt, is natuurkundig gezien een hele batterij springveertjes naast elkaar.

Als je vervolgens met een schaar wat beschadigingen in het netwerk maakt, dan verdwijnt die lineaire respons. Hoe vaak moet je knippen om dat te bereiken? En waar? Dat zijn de fysici nu nog aan het uitzoeken. ‘Waar we uiteindelijk naartoe willen is dat we het zo goed begrijpen dat je het in een computermodel kan simuleren. Jij vertelt dan welke respons je wilt, en de computer bepaalt dan welk materiaal je het beste kunt gebruiken, en waar je het netwerk moet verstoren. Bijvoorbeeld een autobumper die sterk vervormt als hij bij lage snelheden een voetganger

raakt, maar juist veel weerstand geeft als hij met hoge snelheid ergens tegenaan botst. Of realistische huiden voor robots: mensenhuid vervormt ook niet-lineair.’

Het elasticiteits-onderzoek is relatief nieuw voor de onderzoeksgroep Complex Media van hoogleraar Martin van Hecke, waar het tweetal onder valt. In Mare kon u eerder lezen over hun onderzoek naar korrels, of, zoals ze het zelf noemen, ‘granulaire media’. Als je korreltjes hebt met bewegingsvrijheid, gedragen die zich eigenlijk als een vloeistof: als je vijftig pakken suiker leeggiet in je badkuip, kun je erin zinken. Zonder bewegingsvrijheid zitten de korrels ineens vast: leg vijftig dichte pakken

suiker naast elkaar, en je kunt erop dansen. Niet omdat dat papier nou zo stevig is, maar omdat het papier de suikerkorrels dichter op elkaar drukt. Natuurkundigen zeggen dan

Op de tast naar slimme lego

de boven- en onderkant knijpt, in plaats van breder. Wij zeggen dan dat het een negatieve Poisson-ratio heeft’, vertelt Imthorn. Een massief blokje van hetzelfde materiaal heeft juist een positieve Poisson-ratio.

De natuurkunde achter zo’n plak is al redelijk bekend, maar Florijn en Imthorn willen verder gaan. Wat gebeurt er als je twee soorten holletjes hebt, kleine en grote? En hele kleine en hele grote? En wat als je je plak met spanbandjes alvast een beetje samenknijpt in één richting?

Dan springt hij ineens van de ene vorm over in de andere, als je haaks op de

spanbandjes drukt. Met dat soort effecten zou je slimme filters kunnen bouwen, of een bijzonder soort lego waarvan de bouwsteentjes elkaars vorm beïnvloeden.

Voordat het zover is, moet er nog een hoop begrip bijkomen van hoe zulke materialen precies werken. Florijns begeleider Coulais vat het samen: ‘We snappen de achterliggende regels nog niet goed.

Dat is hoe natuurkunde werkt: je snapt iets niet, en dan ga je experimenten doen, en dan krijg je heel veel data. Het doel van ons team is om de ontwerpregels uit die experimentele data te peuteren.’

Om de eigenschappen van hun rubbers goed te kunnen onderzoeken, maken de natuurkundigen allerlei verschillende vormen. Extra trots zijn ze op hun vermogen om ook driedimensionale patronen te produceren. 3-D-printers leggen normaal gesproken laagje op laagje, maar dat gaat niet bij rubber, omdat dat zo trillerig is. In plaats daarvan printen ze een mal van een in water oplosbaar materiaal. Daar gieten ze dan het rubber in, en daarna wassen ze de mal weg.

‘Alles is op handbaar formaat’, vertelt promovendus Bastiaan Florijn. ‘Je ziet wat je aan het doen bent, in plaats van dat je indirect de eigenschappen meet.

En omdat het zo makkelijk is om rubber vormen te maken, kan je vaak al binnen twee uur een nieuwe vorm hebben om verder mee te experimenteren.’

Hij benadrukt dat de eigenschappen voortkomen uit de vorm waarin je het rubber giet, en niet uit wat er op moleculaire schaal in dat spul gebeurt. Zijn student Henk Imthorn laat een rubberen plak met ronde holletjes zien. Als je erin knijpt, wordt de helft van de gaatjes een staande ellips, en de andere helft een liggende. ‘Hij wordt ook smaller als je in

‘Als je snapt wat er gebeurt, ben je een gelukkig mens’ dat er jamming (vastloping; knelling) heeft plaatsgevonden.

‘De twee takken van onderzoek lijken meer op elkaar dan je misschien denkt’, legt Coulais uit. ‘Je kan een

doos met korreltjes die elkaar aanraken natuurkundig beschrijven als een netwerk van springveren.’ Natuurkundig is het reuze interessant om precies op dat punt te gaan zitten waarop je korrels jammen. Zo’n soortgelijk punt is er ook in elastische materialen, aldus de Fransman.

‘Als je precies op dat overgangspunt zit, heeft het materiaal allemaal leuke mechanische eigenschappen.

De zogeheten schuifweerstand verdwijnt dan ineens, bijvoorbeeld, en dat heeft tot gevolg dat geluidsgolven niet meer door het materiaal kunnen reizen.’

Een perfect geluidswerend materiaal, daar zijn toepassingen voor te verzinnen in de bouw, of in koptelefoons. Florijn: ‘Je zou een onderzeeër kunnen bouwen van zulk spul, die is dan niet op te sporen met sonar.’

Coulais haakt in: ‘De natuurkunde zit vol met van die soort overgangen. Als je snapt wat er gebeurt als een vloeistof overgaat in een gas, en je dat snapt met dezelfde wiskundige beschrijvingen als waar je mee snapt hoe een stukje roze rubber terugveert, dan ben je een gelukkig mens.’

8

Mare · 3 maart 2013

Achtergrond

Uitgebloeide hortussen Maar die van Leiden houdt dapper stand Noodplannen en petities moeten sommige Nederlandse botanische tuinen redden. Maar de Leidse Hortus hoort internationaal bij de grote jongens. Dankzij goede samenwerkingsverbanden en 130 vrijwilligers.

Een bezoeker van de Leidse hortus fotografeert een reuzenaronskelk, ook wel bekend als penisplant. De plant bloeit uiterst zelden. Foto Taco van der Eb ADVERTENTIE

E! T G O O H E D B LI J F O P

ALLE APPS

UNIVERSITAIRE ONDER EEN PARAPLU

Of via iTunes, Google play, en http://m.leiden.edu/

DOOR MARLEEN VAN WESEL ‘Kijk, de kelk is een soort val’, vertelt promovenda Rachel Schwallier (31) uit Michigan in een tropische kas van de Leidse Hortus botanicus over de nepenthes, een soort bekerplant. ‘De bloemengeur lokt insecten, die over de rand uitglijden en in een badje met een plakkerige vloeistof belanden.

Wanneer het afdekblad de kelk vervolgens afsluit zijn ze helemaal de weg kwijt.’ Rond Schwalliers voeten scharrelen intussen kippen die minder gewenste beestjes verorberen. ‘Het pest control team.’

Zo’n wetenschapper is in een hortus tegenwoordig haast zeldzamer dan een zinkviooltje.

De Hortus Haren, afgestoten door de Rijksuniversiteit Groningen, draait sinds 1 maart een noodplan met één betaalde hortushovenier die een groep vrijwilligers aanstuurt. De Nijmeegse hortus, ooit van de universiteit, werd in de jaren negentig al uit de verwaarlozing getrokken door de gemeente, die eind vorig jaar de subsidie voor werknemers stopte. Een ideëel bedrijf doet momenteel een reddingspoging.

En voor de Amsterdamse VU-hortus loopt een petitie voor het behoud van de tuin.

De Leidse hortus houdt intussen dapper stand. De jaarlijkse lasten van ruim een miljoen euro worden voor de helft door de universiteit gefinancierd. ‘De andere vijftig procent verdienen we zelf via tickets, de vriendenstichting, de museumwinkel en de verhuur van ruimtes’, vertelt hortusdirecteur Paul Kessler. De universiteit investeert bovendien ook nog twee miljoen euro in de kassenrenovatie. Schwallier betaalt haar promotie evenwel uit eigen zak. ‘In de zomermaanden doe ik bureauwerk voor de universiteit van Michigan en steek ik de handen uit de mouwen op de boerderij van mijn familie. En ik spreek op conferenties over het onderzoek dat ik de rest van het jaar uitvoer.’

In de VS wordt botanisch onderzoek gemakkelijker gesubsidieerd, zegt ze. ‘Of dat per se een goede zaak is in deze tijden weet ik niet. En Leiden investeert toch ook wel in onderzoek.

Niet in het mijne, maar toch.’ Bovendien vindt ze het mooi dat de Leidse hortus, naast een plek voor onderzoek, een museum voor publiek is.

‘Amerikaanse hortussen hebben vaak alleen die eerste functie.’

Nederland heeft bovendien véél hortussen, vindt Erik Smets, wetenschappelijk directeur van het Naturalis Biodiversity Centre, waar het Nationaal Herbarium tegenwoordig onder valt. ‘Er bestaat hier een versnipperde structuur. Veel landen, zoals België en Frankrijk, hebben één nationale tuin die verbonden is aan grote onderzoeksinstituten.’ Bij de Nederlandse Vereniging van Botanische Tuinen zijn 21 hortussen aangesloten. Als Smets toch een Nederlandse tuin zou mogen noemen die dicht tegen zo’n onderzoekstraditie aanleunt, is het die van Leiden. ‘En als ik er drie mocht noemen, zou ik Wageningen en Utrecht daaraan toevoegen.’ De Nederlandse structuur heeft ook z’n voordelen, zegt Smets. ‘Toen ik nog in Leuven doceerde, gebruikte ik plaatjes en dia’s. Plantenmateriaal moest helemaal vanuit de nationale tuin in Brussel worden geleverd.

In Leiden gebruik ik wel planten uit de hortus voor mijn colleges.’

Kessler ziet de rol van hortussen al dertig jaar afnemen. ‘Zeker de laatste vijftien jaar. In de jaren zestig tot tachtig werden in heel Europa juist nog veel nieuwe grote botanische tuinen gesticht voor onderzoek en onderwijs in bijvoorbeeld farmacie en ecologie.’ Evengoed blijft Leids plantenonderzoek van belang. ‘En dat onderzoek omvat niet alleen de beschrijving van soortkenmerken, maar ook DNAonderzoek om de verwantschap nauwkeurig in kaart te brengen.’ Dat is bijzonder nuttig,

benadrukt Smets: ‘Wanneer je weet dat een plant een geneeskundige eigenschap heeft, kun je in de omgeving zoeken naar nog efficiëntere varianten. Door kennis van de stamboom kom je soms bij planten terecht die niet zo voor de hand liggen. Rozen en brandnetels zijn meer verwant dan je zou denken.’

Schwallier onderzoekt bijvoorbeeld het verband tussen de vormen die verschillende nepenthessoorten hebben, en hun dieet. ‘Bij één variant is het afdekblad van de kelk een soort plateau, waar vogels en kleine zoogdieren op komen zitten. Zij gebruiken de kelk als toiletpot. De plant leeft van hun uitwerpselen. Een andere variant lijkt zelfs vegetariër te worden.

We hebben de inhoud van de kelk geanalyseerd met een soort mini-CT-scanner en die bestond voor 65 procent uit blaadjes en ander plantaardig materiaal.’

Uiteindelijk hoopt ze dat het plakkerige spul uit de kelk een middel tegen voetschimmel oplevert. ‘De bewoners van Zuidoost-Azië, waar de plant in de natuur groeit, gebruiken de vloeistof al tegen allerlei kwalen, van bedplassen tot verzachting van barenspijnen.’

‘Dierentuinen hebben de internationale samenwerking beter voor elkaar’ Schwalliers reizen naar de herkomstgebieden van de plant leveren naast kennis ook materiaal op. ‘De laatste keer helaas alleen op sterk water, maar in oktober hopen we uit Borneo levend materiaal mee te mogen nemen om de Leidse collectie uit te breiden. Omgekeerd kunnen we originele soorten die we hier gekweekt hebben daar weer naartoe brengen.’ De hortus draagt zo ook bij aan de bescherming van zeldzame plantensoorten.

Smets zou wat dat betreft graag nog wat meer inzet willen zien. ‘Dierentuinen hebben dat een stuk beter voor elkaar. Er wordt wereldwijd samengewerkt en op televisie zie ik kweekprogramma’s voor gorilla’s. In het beste geval worden die dieren in het wild uitgezet. Juist dat is voor planten veel gemakkelijker. En we mogen ons ook wel wat meer focussen op planten die hier heel banaal klinken, zoals het zinkviooltje, maar die wereldwijd toch zeldzaam zijn.’

In 2005, toen hij met ambitieuze plannen van Leuven naar Leiden kwam, hoopte hij de hortus onder te kunnen brengen bij Naturalis.

Dat kwam er vooralsnog niet van, want het college van bestuur van de universiteit wilde dat niet. ‘Teleurstellend, maar op zich een goede zaak dat de universiteit inzet toonde voor haar hortus.’

Met de nieuwe rector is hij al in gesprek om de band, die er wel degelijk is, te behouden.

‘Voor onderzoek, maar ook voor educatie en voor het museumpubliek moeten we elkaar blijven vinden. Groter kan de hortus op die mooie ligging in de binnenstad niet meer worden. Maar straks zijn er nieuwe kassen en wordt de medicinale tuin opgeknapt. De hortus is van historisch belang, Boerhaave, Clusius en Linnaeus werkten hier ooit, maar de internationale betekenis reikt in 2013 nog wel wat verder.’

Er zijn samenwerkingsverbanden met tuinen en universiteiten in onder meer Indonesië, Papoea Nieuw Guinea, Thailand, Vietnam, Singapore, China, Costa Rica, Laos, de Verenigde Staten en uiteraard Europa.

‘Met een kleine oppervlakte en een klein team, maar ruim 130 vrijwilligers, kan de hortus zich internationaal goed handhaven’, constateert Kessler. Smets: ‘Er staat bovendien behoorlijk veel in die kleine tuin van ons. Laatst was ik op een congres in Wenen. Doordat de hortus en Naturalis dus de krachten bundelen horen we daar echt wel bij de grote jongens.’

7 maart 2013 · Mare

9

Achtergrond Door het te laten gruwelen en zweven, imponeerde de zeventiende-eeuwse architect het volk.

Mare bezocht samen met kunsthistoricus Stijn Bussels ‘de kroon op de schepping’, ook wel bekend als het Paleis op de Dam. DOOR VINCENT BONGERS ‘Dit is het koudste vertrek in het Paleis op de Dam. Eigenlijk is het een fraai vormgegeven rechtszaal’, zegt de Belgische kunsthistoricus Stijn Bussels. Hij staat midden in de Vierschaar, de ruimte waar in de zeventiende eeuw voor de ogen van toegestroomd publiek doodvonnissen werden uitgesproken. ‘Het galmt hier enorm. Dat voegt nog een extra dimensie toe aan de nare atmosfeer. Het is een mengsel van schoonheid en gruwelijkheid. Het is tekenend voor deze periode dat er zoveel aandacht is besteed aan een ruimte waar alleen een doodsvonnis werd uitgesproken. De grootste politieke macht die je kunt tonen, is natuurlijk het beschikken over leven en dood.’

Bussels onderzoekt de wijze waarop de elite het volk wilde imponeren en zelfs overweldigen met kunst en architectuur. Hij haalde een Europese subsidie van €1.250.000 binnen om het onderzoek in Leiden verder vorm te geven.

Wie de Vierschaar betreedt, waant zich in een koortsachtige nachtmerrie met Bijbelse en klassieke taferelen. De Antwerpse beeldhouwer Artus Quellinus en zijn leerlingen hakten ingrijpende scènes uit marmer. Zo is op een reliëf te zien dat een van de ogen van Zaleucus, een Griekse wetgever uit de zevende eeuw voor Christus, wordt uitgestoken. Bussels: ‘Hij voerde een zeer strenge wet in: iedere overspelpleger verloor het zicht. Prompt gaat zijn eigen zoon als eerste in de fout.

Zaleucus weigert zijn eigen bloed vrij te spreken en kiest er voor een deel van de straf op zich te nemen.

Een extreme vorm van genade. Bij zowel vader en zoon wordt een oog uitgestoken.’

Wie blijft kijken ziet steeds meer schedels, slangen en verboden vruchten opduiken. ‘De textuur van de slangen is zo gedetailleerd.

Je denkt deze haast vast te kunnen houden. En overal van die verschrikkelijke doornen en distels.’ Op de plaats waar de gemeentesecretaris zat, worden baby’s verzwolgen door scherpgerande bladeren.

Bussels wijst op een andere beeldenpartij: het salomonsoordeel.

‘De soldaat houdt de baby aan een beentje omhoog. Het zwaard hangt al in de lucht en nadert de billetjes.

Tussen hemel en hel Hoe architectuur macht vertolkt

Nog even en het kind wordt werkelijk doormidden gekliefd. Het meest gruwelijke moment wordt getoond.’

Om het allemaal nog wat erger te maken heeft Quellinus al een kinderlijkje toegevoegd. ‘Daar ligt een dood kind op de grond, daar wordt in de bijbel niet over gesproken. Het wordt nog wreder voorgesteld dan in de tekst.’

Kunsthistoricus Stijn Bussels: ‘Meestal wordt het meest gruwelijke moment getoond.’ Foto’s Peter Boer

Het Paleis is nu vooral bekend van ‘de kus’ en talloze andere bepalende Oranjemomenten. Maar het gebouw begon haar leven in 1655 als het nieuwe imposante stadhuis van Amsterdam. Een stad die tijdens de Gouden Eeuw floreerde en een ambitieus teken van macht wilde oprichten om haar grote zelfvertrouwen aan de wereld te tonen.

Vaderlandse dichters kwamen superlatieven tekort om het gebouw te beschrijven. Constantijn Huygens koos voor het ‘achtste wereldwonder.’ Joost van den Vondel ging nog een stapje verder en noemde het de ‘kroon op de schepping.’

De architect van het stadhuis, Jacob van Campen, maakte de opening van het stadhuis overigens niet mee.

Hij is om nooit geheel opgehelderde reden in ongenade gevallen en van het project afgetrapt. De intelligentsia van toen baseerden hun wereldbeeld onder andere op de klassieken.

‘Bijvoorbeeld op een traktaat over het sublieme, toegeschreven aan de retoricus Longinus, dat stamt uit de eerste eeuw na Christus. Als je de ander overweldigt, dan gaat hij in jouw waarheid geloven. In de kringen waar Van Campen en Vondel verkeerden, werd Longinus gelezen.

Zij hadden dan weer contacten met gelijkgestemden in Parijs. Wij gaan uitzoeken hoe dat verliep.’

Het bestuur wilde het volk haar waarheid opleggen. Hoe deden ze dat? ‘Overweldigen kan bijvoorbeeld door het vreselijke te tonen. Zoals dat in de Vierschaar gebeurt. Maar het tegenovergestelde is ook mogelijk: verbeeld het verhevene. Beide zijn in het Paleis te zien. En als je de

trap neemt van de Vierschaar naar de Burgerzaal, beland je van de hel in de hemel. Al de verdoemenis is gelijk vergeten. Iedereen mocht hier naar binnen en het moet er druk geweest zijn. Je hebt hier letterlijk de wereld aan de voeten. In de vloer zijn namelijk in het marmer wereldkaarten van cartograaf Blaeu aangebracht.

In het midden is ook de noordelijke sterrenhemel te zien.

De dimensies van de zaal zijn er op gericht om de aanschouwer te overdonderen. ‘Van Campen wilde dat je in een ideale ruimte kwam.

‘Hier word je bijna gedwongen te zweven als een astronaut’ Tel bijvoorbeeld de lengte en breedte van de zaal bij elkaar op en deel deze door twee, dan krijg je de hoogte.

Hij geloofde dat de harmonie van de ruimte de bezoeker ook in harmonie bracht. Hij wilde de burger het gevoel geven het middelpunt van het universum te zijn, de aarde te kunnen ontstijgen. Je ziet ook dat de andere planeten zijn weergegeven in het gebouw, ze draaien om ons heen.

Longinus schrijft de extase voor: het idee dat je uit je lichaam treedt. Hier word je welhaast verplicht te zweven boven de aarde als een astronautje.

Eeuwen voordat er sprake is van ruimtevaart.’

De versieringen aan de wand zijn ook van toon veranderd. Geen stekeligheden en slangen meer maar bij-

voorbeeld zeevruchten, waterschildpadjes, kameleons. Of apen die zich tegoed doen aan in overvloed aanwezig fruit. ‘Even laten zien wat die kosmopolitische Amsterdammers allemaal wel niet kenden.’

Verder wordt in beeldhouwwerk de stad Amsterdam en de vrede gevierd. ‘De bouw is begonnen toen er in 1648 eindelijk vrede met Spanje werd gesloten en er een einde kwam aan de Tachtigjarige Oorlog. Bitter genoeg was het ding nog niet af toen de Republiek met Engeland in oorlog raakte. Eigenlijk is de Gouden Eeuw al tanende als het stadhuis geopend wordt. De beelden hebben ook als boodschap: laat het aan ons over en dan is er vrede. Ook dat is propaganda.’

Huygens schreef een lofdicht over de vloer van de Burgerzaal. ‘Hij neemt de bezoeker bij de hand. Hoe moet je deze zaal bekijken? Hoe gedraag ik mij? Een keurslijf kun je het haast noemen. Vergeet de drukte en denk dat je hier alleen bent, schrijft hij. Ontstijg de aarde en geraak in de hemel. Dit is het huis van de stadsbestuurders. Tja, als de burger zich daar in de hemel voelt dan worden de burgemeesters bijna gelijk gesteld aan de goden. Al wordt die stap nog net niet gezet.’

Maar ook hier is de helse Vierschaar nooit ver weg. Boven de ingang naar de Schepenkamer, waar recht werd gesproken, is de dood prominent afgebeeld als skelet met zandloper. Gruwelijke beelden domineren een kant van de zaal. ‘Toch nog even duidelijk laten zien dat de monsters er nog zijn, zelfs in de hemel.’

10

Mare · 7 maart 2013

English page

Never a moment’s peace Transmitter masts are going up everywhere, even in war zones, and some users charge their batteries by cycling. The rise of the mobile phone in Africa can’t be stopped and Mirjam de Bruijn is studying the consequences.

“Ah, a caller from Chad.”

BY VINCENT BONGERS Even her tablecloth is covered with them: “It’s a panje from Cameroon”, explains Mirjam de Bruijn. “I bought it on the market in 2009.” She points to the brightly coloured fabric printed with mobile phones. “It reveals quite a bit about the impact of this technology.”

Professor of African Studies and Cultural Anthropology at Leiden University and the African Studies Centre, De Bruijn is studying the advance of mobile telecommunication in Africa and the economic and cultural changes it effects, for which she received one and a half million Euros from the NWO, the umbrella organisation for grants. Currently, PhD students are at work in many African countries, assessing the revolution in communication on the African continent. Only recently, a symposium on this subject was held in Leiden, with the presentation of the book: Side@Ways, Mobile Margins and the Dynamics of Communication in Africa.

Phone!

“Ah, a caller from Chad”, exclaims De Bruijn responding to her phone ringing, “Ah, Ousmane, ça va?”

“That’s another consequence”, she adds as she hangs up. “You never have a moment’s peace. Not long

ago, I was called by a lad at the cattle camp where I once worked. It’s in former Azawad in the northeast of Mali.

The camp had been attacked, goods stolen and people killed. People I knew well had been murdered. I never would have heard the news so quickly before.”

Back in the nineties, De Bruijn lived in that area.

“There was Tuareg rebellion then too, but this one has a completely different scope.

The chief spokesman for the Mouvement National pour la Libération de l’Azawad (MNLA) lives in Paris. The influence of the Diaspora, the Tuareg in Europe, is considerable due to social media and mobile phones. More communication means more ideas about their own culture and that has consequences for their attitude towards other groups. This technology also makes it easier for the rebels to get organised.”

However, the ever-expanding influx of information has its own dynamics too.

“The growing number of reports on the state of affairs in a region increases their reliability. But at the same time, all sorts of terrible stories are posted on Facebook. You get the impression that the whole region is ablaze, but that’s not the case either. The Internet is a rumour-monger– what can you believe and what not?”

Even the landscape is changing: “In the cities, everywhere, there are billboards advertising telecom companies and shops selling telephones or call time. In the country, every village now has a phone shop. The technology is relatively cheap.

The largest problem is electricity: how do you charge the battery? You can connect a charger to a bike and just

pedal. Others connect telephones to radio batteries or, very occasionally, someone will use solar cells.”

For the youth of Africa in particular, telephones are a status symbol: “They’re just as important as nice clothes; kids will miss out on other things to get a phone. But it’s now becoming a basic need too: the right to communicate. The telephone companies bombard young people with dreams of a bright future though many people aren’t employed. In Cameroon, for instance, young people make up sixty per cent of the population and forty per cent of them don’t have a job.

“Of course, people are creative in communicating without spending anything: BBM messaging and flashing are widespread. And the companies appeal to small budgets – there are special offers inviting you to ring between one and five in the morning for free. That produces some comic effects: suddenly, priests are really busy with telephone counselling in the middle of night. When I’m over there, Cameroonian friends will ring me at three o’ clock in the morning.”

De Bruijn recalls a village in central Chad: “It could hardly be more remote, but there is coverage. Cel Tel, originally a Dutch carrier, put a lot of effort into that.

One lad follows the French international news on his Smartphone, reads all about how the rebels in the east of the country are reorganising themselves and then passes that information on to the old men in the village café.

Those people would never have had access to that information previously.”

The instability of many of the nations is a problem for the telecom industry. “But

whenever possible, companies erect masts, even in war zones. We launched this study in Sudan in 2007 while there was a lot of unrest in Juba in the south of the country. But even there, they were busy. Particularly in troublesome areas, a company might be the first there and could make a packet. It’s all for gain.”

De Bruijn studies ethnic groups that live far away from each other, often in other countries. “This technology allows them to get connected, reforging ties, just by phoning. Sharing emotional moments more often has huge consequences.”

For instance, a colleague concentrates on the lives of Cameroonians in South Africa. “The exchange of information at weddings and funerals is changing for them.

Life ceremonies become more intense experiences – even if you live far away, you can be involved because of the photographs and videos sent by mobile phone. It’s as if a funeral in a village in Cameroon is held in South Africa too.”

De Bruijn is struck by the fact that the global political powers are, by contrast, trying to close the borders.

“In many places, it’s becoming more difficult to move from one country to another, which is a strange contrast to the access to all that technology. It’s making people angry and frustrated.”

Personal histories are marked by this frustration: “I’ve been following Michael, a Cameroonian migrant in the Netherlands, for five years.

He is completely entangled in a procedure for a residence permit. He has been here illegally for eight years but he doesn’t want to return, a feeling reinforced by all the

phone calls to his mother in Cameroon. Every time he rings her, he feels like a loser.”

Nevertheless, mobile phones can be liberating too, she says: “I met Habsatu in Cameroon in 2006. She has found a new Islamic identity thanks to her phone.

She used to have a stall on the market in Bamenda but hated it; it was no place for a Muslim, she thought. But with her phone, she could reorganise everything and she has given up her stall. She is a business woman and owns a garment workshop. Clients simply get in touch by phone, leaving her as free as a bird with more time to spend on Islam.”

Increased communication has affected cultural identities. “Like Habsatu, some of the ethnic group I studied in Cameroon, the Fulani, left for the cities and lost the connection with their community back in the country. Now, there is no lack of contact and the ties are now stronger. The Fulani live in their own community despite being physically miles apart.

It creates new dynamics and reinforces the sense of identity and self-esteem.”

However, there is a threat of ethnic fragmentation: “And that can cause conflict too.” The obvious fear is something akin to the Rwandan genocide of 1994, when between five hundred thousand and one million Tutsis and moderate-minded Hutus were murdered within a few months. Communication - at the time, by means of radio broadcasts – had a large part in intensifying the contrasts. Now, social networks and mobile phones are accelerating fragmentation and speeding up communication.

“It only takes one politician to use them to cause trouble.”

7 maart 2013 · Mare 11 Cultuur

Agenda

Beter wordt het niet Nog nooit vertoonde inkijk in Leidse schatkamers Vanaf zaterdag toont De Lakenhal het bijzonderste uit de Bijzondere Collecties in de tentoonstelling Wereldschatten! Mare ging alvast kijken met samenstellers Jef Schaeps en Christiaan Vogelaar.

Niet eerder waren er voor het publiek zoveel zeldzame en kwetsbare stukken tegelijk te zien als de aankomende tentoonstelling in De Lakenhal. Het is alsof

Door Deru Schelhaas

je de Bijzondere Collecties oppakt, heen en weer schudt, en het mooiste dat er dan uitvalt in vitrines plaatst.

Jef Schaeps, conservator prenten en tekeningen bij Bijzondere Collecties: ‘Conservatoren van onze deelcollecties konden voorstellen doen voor wat ze hier graag wilden laten zien.’

Zo kan het dat de Aratea, een zeer zeldzame codex van rond 840 die klassieke kennis over sterrenbeelden behandelt naast een exemplaar van Biblia Polyglotta ligt, een viertalige bijbel van het vermaarde drukkers-

huis Plantijn uit Antwerpen. Deze zogenoemde Koningsbijbel wordt gemaakt in opdracht van Filips II. Saillant: het exemplaar in bezit van de universiteitsbibliotheek wordt in 1575 geschonken door Filips’ vijand Willem van Oranje.

De reeks die fotograaf Erwin Olaf rond het Ontzet van Leiden maakte in 2011 hangt op twintig meter lopen van het oudste gedrukte boek dat de universiteit bezit, De officiis van Cicero, uit 1465.

Raakt de bezoeker niet overweldigd? ‘We hebben naar een balans in de veelzijdigheid gezocht’, zegt

Christiaan Vogelaar, conservator oude kunst bij De Lakenhal. ‘Tussen religieuze en aardse werken, kunst en wetenschap, om een bijzondere vorm of juist de inhoud. Daarom vind je hier cartografie, wetenschappelijke tekeningen en oude boeken, maar ook prenten en fotografie.’

De tentoonstelling heeft drie pijlers: het Westen, het Oosten en de Kunsten. Schaeps: ‘Voor een groot deel is onze collectie gevormd door schenkingen van wetenschappers.

Zij hadden van oudsher interesse in westerse maar ook oosterse tradities.

In de 19e en 20e eeuw werd de kunstcollectie flink uitgebreid.’

Uit zoveel vertegenwoordigde windstreken, genres en periodes selecteert Mare drie nauwelijks bekende werken die je niet mag missen.

WERELDSCHATTEN! Van Cicero tot Erwin Olaf.

Museum De Lakenhal 9 maart t/m 30 juni 2013, € 7,50

Het Westen: Chroniques, Enguerrand de Monstrelet, eind 15e eeuw In de kroniek van Monstrelet staat de Franse geschiedenis over de jaren 1400-1444 centraal. Een periode van strijd, onder andere tussen de Bourgondiërs en Fransen.

Jan zonder Vrees, hertog van Bourgondië, wil er in 1419 een eind aan maken. Zoals het zijn epitheton betaamt, meldt hij zich voor een verzoeningspoging manmoedig bij het kasteel van de dauphine, de Franse troonopvolger. Daar, op de brug van Montereau, werden hij en zijn lijfwacht met zwaarden opgewacht. Het is wraak: twaalf jaar eerder had Jan zonder Vrees de oom van de dauphine laten vermoorden.

Deze en andere miniatuurtekeningen in het boek zijn toegeschreven aan de anonieme Meester van het Gebedenboek. De – soms bloederige – taferelen zijn verluchtigd met geschilderde bloemen, kenmerkend voor de Gents-Brugse school.

Na 15 april wordt uit het boek een miniatuur getoond van de slag bij Azincourt (1415), die het Engelse leger van het Franse wint omdat het superieure boogschutters heeft.

Schaeps: ‘We slaan de pagina om zodat bezoekers iets anders te zien krijgen, maar vooral ook omdat het perkament weinig licht kan verdragen. Te kwetsbaar.’

De Chroniques is afkomstig uit de verzameling van Isaac Vossius. Vossius’ erfgenamen verkochten zijn collectie van zo’n 4000 boeken en handschriften aan de universiteit, waarmee dier bibliotheek in omvang verdubbelde. Bij het ordenen van de nieuw verworven Codices Vossiani viel curator Hieronymus van Beverningh van een ladder; hij bezweek aan zijn verwondingen op 30 oktober 1690, 76 jaar oud.

FILM

TRIANON Life Of Pi 3D dagelijks 18.30, za, zo + wo 14.00 Argo dagelijks 21.30 Amour dagelijks 18.30, za, zo + wo 14.00 Beautiful Creatures dagelijks 21.30 The Hobbit: An Unexpected Journey 3D za, zo + wo 14.00 Lincoln dagelijks 20.30 KIJKHUIS Great Expectations do, vr, za 18.30 Django Unchained do, vr, za 21.15 + zo, ma, di, wo 20.30 Lincoln zondag 14.00 LIDO dagelijks 18.45 + 21.30 Verliefd op Ibiza dagelijks 18.45 + 21.30, za, zo 15.30 A Hounted House za, zo 15.30 Movie 43 dagelijks 19.00 Hansel and Gretel: Witch Hunters dagelijks 21.30 A Good Day to Die Hard dagelijks 19.00 The Last Stand dagelijks 21.30 Ushi Must Marry do, vr, za, zo 19.00, za, zo 15.30 I Give It a Year do, vr, za, zo 21.30 les Misérables ma, di, wo 20.30

MUZIEK

LVC POP071 Vrijdag 8 maart 20.00 €10,Meltdown Zaterdag 9 maart 23.00 €14,Donderdub Donderdag 14 maart 22.00 €6,QBUS

Dutch Progressive Rock: A Piece of Orpheus and Illumion Vrijdag 8 maart 20.30 €10,De X presenteert: W. Victor DE TWEE SPIEGHELS Flink Vrijdag 8 maart vanaf 21.00 Philippo Bianchini Group Zaterdag 9 maart vanaf 16.00 All that jazz & soul quartet

Het Oosten: Prins Diponegoro, anoniem, eind 19e eeuw Waar zijn we? Prins Diponegoro zit naar Hollandse gewoonte op een stoel aan tafel. De lampen in Tiffany-stijl en de klok aan de wand zijn ook onmiskenbaar westers. Toch is de prins voorman van de Java-oorlog (1825-1830) tegen de Nederlandse koloniale macht. Als mysticus en vrome moslim had de prins zich voorgenomen een ‘heilige oorlog’ te ontketenen.

Prins Diponegoro en zijn aanhangers verliezen. De Nederlanders verbannen hem naar Celebes voor de rest van zijn leven. In het hedendaagse Indonesië is Diponegoro opgenomen in het Pahlawan Nasional, het pantheon van nationale helden.

De tekening komt uit de collectie van oriëntalist Christiaan Snouck Hurgronje (18571936). Veel meer dan het opschrift ‘Prins Diponegoro in vrede met zichzelf voor het begin van de oorlog met de Nederlanders’ is er niet over bekend. Met welk doel en in welk verband de anonieme kunstenaar de tekening maakt zal altijd wel een raadsel blijven. Ook voor Jef Schaeps. ‘Wonderlijk is vooral het mannetje dat zich onder tafel ophoudt. Waarom wijst hij naar de knielende man? En waarom is hij naakt? Mogelijk is hij een geest.’

T H E AT E R

LEIDSE SCHOUWBURG Toneel: Yes, Prime minister!

Zaterdag 9 maart 20.15 Theaterconcert: Amazing Stroopwafels Zondag 10 maart 14.30 Cabaret: Ruben Nicolaï Donderdag 14 maart 20.15 INS BLAU Raymi Sambo: Op zoek naar Oom Tom Zaterdag 9 maart 20.30 €14,50,-

STADSGEHOORZAAL Van Dik Hout: Leef!

Vrijdag 8 maart 20.15

De Kunsten: De zondvloed, David Humbert de Superville, ca. 1835 Voor het mensenvolk was er een reuzenvolk dat ten onder ging tijdens de zondvloed.

Humbert de Superville verbeeldt die mythe samen met elementen uit het apocalyptische bijbelverhaal in deze pasteltekening.

David Humbert de Superville, die ooit in Rome gevangen zat in de Engelenburcht, is een eenling in de kunst. Hij meldt zich in 1812 in Leiden en wordt in 1825 de eerste directeur van het universitaire prentenkabinet. Hij laat er duizenden tekeningen aan na – verkopen deed hij eigenlijk niet. Ook maakt hij een ontwerp voor een enorme leeuw van graniet, die voor de kust bij Katwijk moet verrijzen en Nederland tegen de onvermijdelijke zondvloed moet beschermen.

In Leiden voltooit hij zijn kleur- en vormtheorie, een verbluffend eenvoudig systeem, waarmee alle vormen in de natuur tot abstracties konden worden teruggebracht.

Humbert de Superville vindt er weinig erkenning voor. Af en toe is er een tentoonstelling, of in 2005 een ‘interdisciplinaire manifestatie’ rond zijn ideeën en persoon, ter ere van het 430-jarige bestaan van de universiteit. Maar hij wordt nauwelijks gepubliceerd en in musea is zijn werk niet te vinden.

Het maakt de zeggingskracht van De zondvloed er niet minder om. Het is gruwelijk, het is verwrongen, het is vooruitstrevend, in een tijd waarin veel Nederlandse kunstenaars niet verder komen dan het imiteren van de romantische landschappen van Barend Koekoek. Christiaan Vogelaar: ‘Dit tekenen meer dan vijftig jaar voor de eerste symbolisten zich melden: dan durf je.’

DIVERSEN

SCHELTEMA Ton Kas: De Eerste Woensdag 13 maart €10,Veenfabriek Donderdag 14 maart 19.00 LEIDS WEVERSHUIS Expositie Meesterlijke Weefsels 16 maart t/m 28 april MUSEUM VOLKENKUNDE Het verhaal van de totempaal t/m 1 april 2013 Terracotta strijders uit China t/m 10 maart 2013 MUSEUM BOERHAVE Geletterd en Geleerd: Brill: 330 jaar typografie voor de wetenschap t/m 19 mei 2013-01-15 Leydse Weelde: groene ontdekkingen in de Gouden Eeuw t/m 5 mei 2013

12

Mare · 7 maart 2013

Kamervragen

Bolwerkers

Baardmaagden

Foto Marc de Haan

‘Mijn slakken hebben smaak’ Anna Schwarz (20), student biologie Huis: K8, Kolfmakersteeg 8 Kamer: 19 m2 Betaalt: € 280 incl.

Bewoners: 8 Is dit je eerste kamer?

‘Hiervoor woonde ik op de Pelikaanhof.

We hadden geen fusie en alles was er klein. Dit huis heeft grote kamers en mooie ramen, dus ik was heel blij dat ik gevraagd werd. Hospiteren hoefde niet.

Mijn kamer is nog een beetje leeg, ik heb eigenlijk een tafeltje nodig. En met mijn kledingkast ben ik ook nog bezig: aan de binnenkant schilder ik Narnia.’

Wat zit er in het terrarium?

‘Ik heb drie Afrikaanse reuzenslakken. Ik wilde graag een huisdier, maar op de Peli mocht dat niet. Bovendien had ik geen zin in iets dat veel verzorging nodig had.

'Op zoek naar iets bijzonders ging ik

naar een beurs met slangen, spinnen en schorpioenen. Niet echt knuffelbaar, en ze waren behoorlijk duur.

'Ze hadden ook een foldertje over slakken. Die leken me meteen leuk. Ik heb ze uiteindelijk voor mijn verjaardag gekregen. Toen waren ze drie centimeter groot, nu zijn ze al tien centimeter. Ze kunnen dertig centimeter groot worden.’

Hebben ze veel verzorging nodig?

‘Ze zijn heel makkelijk. Je hebt alleen een glazen bak met potgrond nodig en een kalksteen voor hun huisje. Verwarmingslampen hoeven niet, daar branden ze zich alleen maar aan.

'De slakken eten wat er over is: sla, broccoli en andijvie. Als je op vakantie gaat, zet je ze op een koeler plekje, dan gaan ze slapen. Als je terug komt zet je ze weer bij de verwarming en dan worden ze weer wakker.’

Wat vinden je huisgenoten er van?

‘Ze waren even bang dat het niet goed zou gaan met de katten. Maar omdat de slakken nauwelijks bewegen, hebben de katten er helemaal geen oog voor. De reacties zijn verschillend: óf mensen vinden ze geweldig, óf ze roepen meteen: ‘Gatver, slakken!’ Op mijn vorige kamer zijn ze ooit ontsnapt. Ik vond ze terug achter de kast. Ze hadden zich door het kartonnen deksel heen gegeten. Dat is hier gelukkig nog niet gebeurd.’

En straks word je ‘tante’?

‘Dat klopt, de slakkeneitjes kunnen elk moment uitkomen. Ik vond een klein wit bolletje in de bak. Het bleek een eitje te zijn, dus ik was blij verrast. Maar na een beetje graven vond ik twee gigantische nesten van tweehonderd eitjes. Dat was wel even schrikken. Via Facebook heb

ik wat nieuwe baasjes gevonden, maar de eitjes die ik niet kwijtraakte heb ik 24 uur in de vriezer gedaan. Zielig, maar je mag ze buiten niet vrijlaten omdat het een exotische soort is die een plaag kan veroorzaken.’

Heb je als nieuwe bewoner nog speciale huistaken?

‘Als huisjongste moet ik er voor zorgen dat er bier koud staat. Nu het winter is, staat alles op het balkon, dus dat is niet zo moeilijk. Slakken houden trouwens ook van bier. Die van mij lusten Hertog Jan, maar geen Euroshopper: ze hebben smaak. Verder hoef ik niets bijzonders te doen, maar ik heb al wel schoongemaakt: de gang, de douche en de koelkast. Er kwamen dingen uit die tot 2011 houdbaar waren!’

DOOR PETRA MEIJER

Bandirah

Er gebeuren om de haverklap een hoop funky dingen in deze rare wereld, dus de vraag is altijd wat je er als columnist tussenuit pikt. Het feit dat we met zijn allen al jarenlang paardenvlees blijken te bunkeren?

Wat niet weet, wat niet deert, ik lig er in ieder geval niet wakker van.

De paus die vrijwillig aftreedt? Zou eens tijd worden dat een Duitser uit zichzelf oprot. De toenemende spanning in aanloop naar de climax van de Eredivisie? Ajax wordt toch wel kampioen.

Allemaal leuk en aardig en mooi en belangrijk en geil. Zolang ik het hier echter voor het schrijven heb, blijf ik lekker mijn eigen onderwerpen kiezen.

Bijvoorbeeld: de glorieuze terugkeer van de baard. Na jarenlang een sociaal taboe te zijn, is de baard de laatste jaren aan een onmiskenbare comeback bezig. Zo had elke acteur die er enigszins toe doet bij de Academy Awards een behoorlijke haargroei op de onderste helft van zijn gezicht. En dat scoort.

Het blijkt maar weer dat de mens niet kan opboksen tegen het oergevoel, die onredelijke emotie in ons die baardgroei met mannelijkheid associeert. Nature wint van nurture, er is niet aan te ontkomen. De baard wint zelfs aan koninklijk statuur.

Nu de oestrogeenlevels op de troon voor het eerst in ruim een eeuw drastisch omlaag gaan, wordt onze aanstaande koning vergeleken met zijn mannelijke voorgangers. En wat blijkt? Ze waren allemaal gezegend met een vrij formidabele partij gezichtsbeharing. De Facebookpagina ‘Zonder Baard Geen Koning’ heeft op moment van schrijven al zo’n 65.000 likes gescoord.

Zoals zo veel zaken in het leven kan gezichtsbeharing echter worden gezien als een zegen of een vloek, of allebei. Zo ben ik zelf gezegend met een aardige baard op mijn kaken, maar vervloekt met de snorgroei van een zesjarig, Afghaans jongetje. Movember is elk jaar weer een bittere teleurstelling en ik heb vaak gefantaseerd over de mogelijkheid mijn baard lang te laten groeien en hem simpelweg over mijn bovenlip te kammen.

Toch blijf ik, en met mij vele medemannen, de wederopstanding van de baard toejuichen. We waren de baard bijna kwijtgeraakt door een combinatie van misverstanden, zwakheid en slechte opvoeding.

Slechts de sterken onder ons hebben al die tijd de baard in leven gehouden, underground in een tijd dat de mensheid door zijn metroseksuele, hippe fase ging. Nu spelen zij, baardmentoren, hun troef uit. Het is aan ons om de komende generaties baardmaagden juist op te voeden.

Zoals de toepasselijke genaamde Australische groep The Beards al zong: ‘If your dad doesn’t have a beard, you’ve got two mums’.

ROBBERT VAN DER LINDE