ΜΕΤΑ - Επιρροές του Μεταβολισμού στο Σύγχρονο Σχεδιασμό by Maria-Christina Manousaki

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ-ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΨΥΧΟΥΛΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΘΕΜΑ_ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ_ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή........................................................................................................................................................ 7 1. ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΟ ΑΚΡΟ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ.................................................................................................. 9 2. ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑ: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Εισαγωγή...................................................................................................................................................11 2.1 Τι είναι ο Μεταβολισμός....................................................................................................................13 3. Η ΦΟΥΣΚΑ Εισαγωγή...................................................................................................................................................19 3.1 Αλλαγή χρήσης...................................................................................................................................21 3.2 Μεμονωμένοι χώροι ειδικής χρήσεως...............................................................................................25 4. Ο ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ Εισαγωγή..................................................................................................................................................27 4.1 ΣΥΡΡΙΚΝΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΩΡΟ..............................................................................................................29 4.1.1 Hans Hollein – Mobile Office...................................................................................................31 4.1.2 Richard Horden – Micro Compact Home, Student O2 Village.................................................33 4.1.3 Ξενοδοχειακές Μονάδες.........................................................................................................35 4.1.4 Arch Group – Sleepbox............................................................................................................37 4.1.5 Van Bo Le Mentzel – One SQM House.....................................................................................39 4.1.6 Alan Fraser – Never Monday Project.......................................................................................41 4.2 ΖΗΝ ΨΗΦΙΑΚΩΣ..................................................................................................................................43 4.2.1 Yona Friedman – Spatial City....................................................................................................45 4.2.2 Constant Nieuwenhuys – New Babylon...................................................................................47 4.2.3 Τάκης Ζενέτος – Ηλεκτρονική Πολεοδομία.............................................................................49 4.3 ΖΩΝΤΑΝΑ ΚΤΙΡΙΑ.................................................................................................................................51 4.3.1 Yoshiharu Tsukamoto, Momojo Kashima – Void Metabolism..................................................53 4.3.2 Ton Venhoeven – Δίκτυο από Κάψουλες.................................................................................55 4.3.3 Jurgen Mayer – A. Way.............................................................................................................57 4.3.4 MVRDV – Metacity/Datatown..................................................................................................59 4.3.5 Kas Oosterhuis – Interactive Architecture, Muscle Body..........................................................61 4.3.6 Ron Herron – Walking City........................................................................................................63 5. ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ-ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ.......................................................................................65 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ............................................................................................................................................71

Εισαγωγή

Το κίνημα του Μεταβολισμού μεταδίδεται ραγδαία από την Ιαπωνία στον υπόλοιπο κόσμο και δημιουργεί ποικίλα νέα ρεύματα, τα οποία σχετίζονται με τις βασικές αξίες του. Οργανικότητα, μεταβλητότητα, προσαρμοστικότητα προκειμένου να καλύπτονται οι ανθρώπινες ανάγκες ανά πάσα στιγμή είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά του κινήματος και εμφανίζονται σε κάθε έκφανσή του. Ωστόσο, σε κάποιες περιπτώσεις βλέπουμε ότι την περιέργεια των αρχιτεκτόνων προκαλούν τα λίγα τετραγωνικά, μιμούμενοι την ιδέα αυτή και προσαρμόζοντάς την στην εκάστοτε περίπτωση. Τέλος, το κίνημα του Μεταβολισμού αποτελεί πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία δικτύων από πληροφορίες, τα οποία ρυθμίζονται ανά πάσα στιγμή από τον άνθρωπο και δημιουργούν μία κινητή κοινωνία και μια επικοινωνιακή σχέση μεταξύ των ανθρώπων και των κτιρίων. Σε αυτή την εργασία παρουσιάζονται αρχικά πληροφορίες σχετικά με την Ιαπωνία και το κίνημα του Μεταβολισμού. Στη συνέχεια, γίνεται μια σύντομη αναφορά στο τέλος του κινήματος και διερευνάται η αλλαγή των χρήσεων των κτισμάτων των Μεταβολιστών. Το επόμενο κεφάλαιο ασχολείται με την επιρροή που ασκεί το ιαπωνικό κίνημα σε διάφορες περιοχές εκτός της χώρας και γίνεται μια προσπάθεια εντοπισμού των κοινών στοιχείων και των διαφοροποιήσεων μεταξύ των ιδεών του Μεταβολισμού και των νέων ρευμάτων. Τέλος, παρατίθεται μια σύγκριση μεταξύ των κινημάτων που δημιουργούνται και αυτό του Μεταβολισμού, εξετάζοντας συνολικά τα χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης.

1. ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΤΕΡΟ ΑΚΡΟ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ Η Ιαπωνία είναι μια χώρα της Ανατολικής Ασίας. Ο πληθυσμός της είναι 128.057.352 και η συνολική της έκταση 377.835 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η πρωτεύουσά της είναι το Τόκιο, το οποίο απαριθμεί 13.159.388 κατοίκους (περίπου το 10% του συνολικού πληθυσμού της χώρας), ενώ μαζί με τη μητροπολίτικη περιοχή της φτάνει στους 35 εκατομμύρια κατοίκους, αποτελώντας την πιο πυκνοκατοικημένη μητροπολίτικη περιοχή παγκοσμίως. Η Ιαπωνία είναι η χώρα των αντιφάσεων. Αφ’ ενός αγαπά την τελειότητα και την ηρεμία, παρουσιάζει τη χαλαρωτική τελετή του τσαγιού, μαγειρεύει με ιδιαίτερη αισθητική και τείνει να τακτοποιεί τα πάντα με αρμονία. Αφ’ ετέρου, είναι μια χαώδης χώρα, με υπερβολικά μεγάλο μέγεθος πληθυσμού και πρωτοφανή συνωστισμό στις μητροπόλεις. Ωστόσο, πίσω από μια φιλοσοφία αιώνων κρύβεται το μυστικό του συνδυασμού αυτών των αντιφάσεων και εντρυφώντας στη ζωή των Ιαπώνων και στις ιδιαίτερες συνήθειές τους καταλαβαίνει κάποιος πως σε μία χώρα είναι δυνατό να επικοινωνήσουν όλες οι φωνές της υφηλίου και να εφαρμοστεί μια πληθώρα ιδεών προς την ικανοποίηση του σύγχρονου και συνεχώς εξελισσόμενου ανθρώπου. [1]

1 In Detail: Japan – Architects, Constructions, Ambiance, 1 Ιανουαρίου 2003, Christian Schittich

Εικ 01 Σχέδια για το “Chlorophyll Tower” από τους IAMZ Studio στο Manhattan

2. ΟΡΑΜΑ ΚΑΙ ΕΛΠΙΔΑ: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Εισαγωγή Κατά τη δεκαετία του ’60 οι Ιάπωνες ονειρεύονται την πόλη του μέλλοντος. Η Ιαπωνία έχει την ανάγκη να αναρρώσει από τις φυσικές καταστροφές και τις καταστροφές και λεηλασίες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1937-1945) όσο το δυνατό συντομότερα. Επιπλέον, το άνοιγμα των Ιαπώνων στη Δύση συμβάλλει στη γρήγορη επαναφορά της χώρας από τις καταστροφές, αφού η εξέλιξη της τεχνολογίας δίνει λύση σε ποικίλα προβλήματα. Με αυτό το κίνητρο δημιουργείται το κίνημα του Μεταβολισμού, ένα αρχιτεκτονικό και όχι μόνο ρεύμα, το οποίο βασίζεται στη γρήγορη ανασυγκρότηση της χώρας και στη δημιουργία ενός συστήματος, το οποίο ανά πάσα στιγμή έχει τη δυνατότητα να προσαρμόζεται οργανικά στις συνθήκες της εκάστοτε εποχής και να λειτουργεί με βάση αυτές και το εξωτερικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, είναι προορισμένο να ανανεώνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, προκειμένου να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων των αστικών κέντρων, οι οποίες αλλάζουν με ραγδαίους ρυθμούς.

Εικ 02 Marine City, 1963, Kiyonori Kikutake

2.1 Τι είναι ο Μεταβολισμός

«Το κτίριο πρέπει να το βλέπουμε ως ένα ζωντανό οργανισμό, που πρέπει να βρίσκεται σε συμμαχία με το κλίμα μέσα στο οποίο “ζει”.» Αλέξανδρος Τομπάζης 27 Οκτωβρίου 2010, εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ»

Τη δεκαετία του ’60 στην Ιαπωνία δημιουργείται μία νέα τάση, ένα νέο κύμα αρχιτεκτόνων, το οποίο αποσκοπεί στη λύση του προβλήματος του υπερ-συνωστισμού και στην κάλυψη της ανάγκης για συχνές αλλαγές στα αστικά κέντρα της χώρας, λόγω των ισχυρών καταστροφών του παρελθόντος. Το κίνημα αυτό ονομάζεται Μεταβολισμός και δανείζεται το όνομά του από τη βιολογία, υπονοώντας την οργανική μορφή των κτισμάτων του και τη δυνατότητα αλλαγής και προσαρμογής τους στο εκάστοτε περιβάλλον οργανικά. Κύριοι εμπνευστές του είναι οι Kisho Kurokawa, Kiyonori Kikutake, Maki Fumihiko και άλλοι αρχιτέκτονες, βαθιά επηρεασμένοι από τον Kenzo Tange.[1] Η ιαπωνική κατοικία συρρικνώνεται, αφού ελαχιστοποιεί τα τετραγωνικά της στα απολύτως απαραίτητα και εκσυγχρονίζεται, καθώς εξοπλίζεται πλήρως τεχνολογικά, προκειμένου να εξυπηρετούνται οι ανάγκες του κάθε κατοίκου. Η κατασκευή ακολουθεί ένα συγκεκριμένο πρότυπο. Συνήθως, κατασκευάζονται κάποια σταθερά τμήματα και αυτά στηρίζουν τα υπόλοιπα επιμέρους, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν όποτε θεωρηθεί απαραίτητο, ώστε να συμβαδίζουν με τις ανάγκες της εποχής και να προσαρμόζονται στις ισχύουσες συνθήκες του άμεσου περιβάλλοντος. Ο μέσος όρος ζωής αυτών των κατοικιών προορίζεται στα 25-30 χρόνια. [2]

1 Ο Kenzo Tange (4 Σεπτεμβρίου 1913 – 22 Μαρτίου 2005) ήταν Ιάπωνας αρχιτέκτονας, ο οποίος συνδύαζε το παραδοσιακό ιαπωνικό στυλ με το Μοντερνισμό. Ήταν βραβευμένος με το Pritzker Prize το 1987. Επιπλέον, επηρέασε σημαντικά το Μεταβολισμό και οι ιδέες του αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για πολλούς σύγχρονους αρχιτέκτονες. 2 Metabolism, The City of the Future: Dreams and Visions of Reconstruction in Post-War and Present Day Japan, 1 Ιανουαρίου 2011, Mori Bijutsukan

Εικ 03 Εσωτερικό κάψουλας του Nakagin Capsule Tower, Tomio Ohashi

Εικ 04 Ισομετρικό σχέδιο κάψουλας του Nakagin Capsule Tower, lewism

Εικ 05 Nakagin Capsule Tower, Noritaka Minami

«Ο ενδιάμεσος χώρος είναι δυνατό να λειτουργήσει ως κίνητρο για μεταμόρφωση. Η μεταμόρφωση είναι ένα από τα ειδικά χαρακτηριστικά της εξέλιξης της ζωής. Μια κάμπια μεταμορφώνεται σε πεταλούδα, ένα αυγό σε πουλί ή σε ψάρι. Δεν υπάρχει αξίωμα της ζωής πιο ξαφνικό ή ακραίο. Μιλώντας αρχιτεκτονικά, οι πύλες, τα αίθρια, μεγάλης κλίμακας και άλλοι ασυνήθιστοι χώροι κάνουν τον άνθρωπο να κινείται διότι τον αναγκάζουν να αντιμετωπίσει ένα ξαφνικό άλμα στο ασυνήθιστο, ένα απρόοπτο δράμα, το οποίο είναι αδύνατο να εξηγηθεί από τη λειτουργία του χώρου μεμονωμένα. Τέτοιου είδους ενδιάμεσοι χώροι όπως δρόμοι, πλατείες, πάρκα, προκυμαίες, σκηνές δρόμου, τείχη της πόλης, πύλες της πόλης, κτίρια-ορόσημα και αστικές υποδομές αυτοκινητόδρομων και περιφερειακών δρόμων αποτελούν ερεθίσματα, τα οποία καθιστούν δυνατή την ύπαρξη μεμονωμένων κτιρίων. Πιστεύω πως πλέον είναι φανερός ο λόγος, για τον οποίο μετά από τριάντα-τρία χρόνια καριέρας ξεκινώντας από το 1959 έχω διαλέξει το μεταβολισμό, τη μεταμόρφωση και τη συμβίωση ως όρους-κλειδιά και έννοιες για να εκφράσω τις αξίες της ζωής.» Kisho Kurokawa, 1 Ιανουαρίου 1998, From The Machine Age to The Age of Life

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί ο Nakagin Capsule Tower[1] (1972) του Kisho Kurokawa. Βρίσκεται στο Τόκιο και αποτελείται από δύο κατακόρυφους φέροντες οργανισμούς, οι οποίοι στηρίζουν 140 τυποποιημένες, κατασκευασμένες κατοικήσιμες κάψουλες. Το ύψος του κτιρίου φτάνει στους 13 ορόφους. Συν τοις άλλοις, ο εσωτερικός του χώρος είναι πλήρως επιπλωμένος και εξοπλισμένος και προσφέρει τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί είτε ως κατοικία είτε ως γραφείο. Παράλληλα, για οποιαδήποτε χρήση υπάρχει η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης της κατοικίας, αφού αρκετός εξοπλισμός της είναι αναρτώμενος και αλλάζει θέση οργανικά, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες.

1 Nakagin Capsule Tower in Tokyo Is a Claustrophobe’s Nightmare, 2 Δεκεμβρίου 2013, Ella Morton

Εικ 06 Στηρίγματα και κάψουλες του Nakagin Capsule Tower

Η ιδέα αυτή συνδέεται άρρηκτα με την παράδοση και τη φιλοσοφία του τόπου. Οι Ιάπωνες στηρίζουν τη φιλοσοφία τους στη συνεχή αλλαγή της ζωής και της φύσης και στην αποδοχή της εξέλιξης του ανθρώπου, οργανικά. Σύμφωνα με τις αρχές του Μεταβολισμού, η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία της Ιαπωνίας αποτελούν ένα μηχανισμό, ο οποίος μεταβάλλεται, εξελίσσεται προσθέτει και αφαιρεί κομμάτια από πάνω του και συνεχώς αναδιαμορφώνεται ανάλογα με τις καθημερινές και τις επίκαιρες ανάγκες του κατοίκου. Με λίγα λόγια η πόλη αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό, ο οποίος βρίσκεται υπό συνεχή χωρολειτουργική και χωροχρονική μεταβολή. Επιπλέον, οι Μεταβολιστές εντάσσουν επιτεύγματα υψηλής τεχνολογίας στις κατοικίες, τις οποίες σχεδιάζουν, φανερώνοντας την επιρροή από το δυτικό κόσμο. Παράλληλα, αρκούνται στα απαραίτητα τετραγωνικά, φανερώνοντας τη λιτότητα της ιαπωνικής κουλτούρας. Φαίνεται, λοιπόν, πως οι αρχές του κινήματος του Μεταβολισμού σχετίζονται με την απλότητα και τη σοφία των Ιαπώνων, ενώ παράλληλα δανείζονται στοιχεία από τη δυτική νοοτροπία, προσφέροντας στους κατοίκους των κτισμάτων αυτού του κινήματος άνεση και λειτουργικότητα στο χώρο τους. Με αυτόν τον τρόπο συμβιώνουν δύο διαφορετικές δυνάμεις, αυτή της τεχνολογίας της Δύσης και η πνευματικότητα της Ανατολής. Ο σκοπός είναι ένας και είναι σημαντικός: η γρήγορη ανάρρωση και ανοικοδόμηση των αστικών κέντρων της Ιαπωνίας, μετά τις καταστροφικές συνέπειες του πολέμου και των φυσικών καταστροφών, οι οποίες πλήττουν τη χώρα. Το Τόκιο και τα υπόλοιπα αστικά κέντρα τείνουν να αναπτυχθούν ταχύτατα και με δυνατότητες αναπροσαρμογής, ακολουθώντας τη φυσική εξέλιξη του άμεσου περιβάλλοντός τους.

Εικ 07 Το αστικό κέντρο του Tokyo, Miro Roman

3. Η ΦΟΥΣΚΑ «Θα έδινα σε αυτή τη Χίλτον-κάψουλα τέσσερα αστέρια για την καθαριότητα, τρία αστέρια για το αποτέλεσμα και ένα μετεωρίτη για την άνεση.» Mark Schreiber, 16 Ιανουαρίου 2011, Back to the future of a ‘hotel for 2001’

Εισαγωγή Κατά τη δεκαετία του ’80 η Ιαπωνία περνά περίοδο οικονομικής κρίσης, η οποία ονομάζεται «Οικονομία της Φούσκας». Ο Μεταβολισμός και οι προτάσεις του αποτελούν πλέον μια ουτοπική ιδέα. Τα κτίρια, τα οποία οραματίζονται οι Μεταβολιστές είναι στατικά σε σχέση με τις προσδοκίες τους. Ακόμα και ο Nakagin Capsule Tower κινδυνεύει να κατεδαφιστεί, ενώ αρχικά προοριζόταν να ανανεώνεται κάθε 25-30 χρόνια. Ωστόσο, όσες ιδέες είναι υλοποιημένες σήμερα έχουν διαφορετική χρήση, εξίσου σημαντική με την προοριζόμενη. Και αυτή είναι η εξής: Oι ζώνες εργασίας κινούνται μέσα και γύρω από το κέντρο. Στις ώρες αιχμής υπάρχει μεγάλος συνωστισμός από εργαζόμενους, οι οποίοι συχνά μετά τη δουλειά τους δειπνούν και επιστρέφουν στο σπίτι τους με τις τελευταίες συγκοινωνίες. Είναι βολικό, λοιπόν, τις ώρες, οι οποίες μεσολαβούν να διανυκτερεύουν σε κάποιο χώρο στο κέντρο.[1] Με αυτόν τον τρόπο η χρήση των κατοικιών που δημιουργούνται κατά την περίοδο του Μεταβολισμού διαφοροποιείται και εξυπηρετεί πλέον καινούριες ανάγκες των κατοίκων του Τόκιο και γενικότερα των αστικών κέντρων.

1 In Detail: Japan – Architects, Constructions, Ambiance, 1 Ιανουαρίου 2003, Christian Schittich

Εικ 08 Konbini “Circle K”, Τόκιο, David A. LaSpina

Εικ 09 Εσωτερικό των δημόσιων λουτρών (Sento), fukui_and_me

3.1 Αλλαγή χρήσης

Η κατοίκηση σε αυτούς τους χώρους είναι ημιμόνιμη και σε μερικές περιπτώσεις μόνιμη, αφού κάποιοι διαμένουν σε αυτές για ένα μήνα και περισσότερο. Όπως φαίνεται οι Ιάπωνες έχουν άλλες προτεραιότητες σχετικά με την κατοικία τους και αυτές είναι η θέση της σε σχέση με την πόλη και η απόσταση της από το κέντρο και όχι τα τετραγωνικά της. Αυτή την άνεση προσφέρουν σήμερα πολλές κατοικίες, οι οποίες είναι κατασκευασμένες κατά την περίοδο του Μεταβολισμού, ελαχιστοποιώντας τις διαστάσεις τους και πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό τους. Σημαντικό είναι ακόμα ότι πολλά σπίτια προς κατοίκηση διαιρούνται σε μικρότερα δωμάτια και αποτελούν σήμερα νέες κάψουλες κατοίκησης για τους κατοίκους των αστικών κέντρων. Είναι φανερό πλέον πως οι συνθήκες κατοίκησης αλλάζουν. Η κάψουλα έχοντας συρρικνωθεί καλύπτει ένα μέρος των αναγκών του επισκέπτη, αφού εξυπηρετεί μόνο τον ύπνο του. Ως αποτέλεσμα, δημιουργούνται δημόσια λουτρά (Sento), καθαριστήρια, εστιατόρια και τουαλέτες είτε μέσα στο κτίριο είτε στη γύρω περιοχή. [1] Σκοπός είναι να καλυφθούν πλήρως τα ζητούμενα του κατοίκου και όχι μόνο οι βασικές του ανάγκες. Ένα ακόμα φαινόμενο, το οποίο χαρακτηρίζει την περίοδο μετά το Μεταβολισμό είναι τα conbini, δηλαδή τα convenience stores, καταστήματα, τα οποία παρέχουν στον κάτοικο μια ποικιλία προϊόντων, ώστε να μην του λείπει τίποτα. Μερικές από τις παροχές των Konbini είναι αντικείμενα καθημερινής χρήσης όπως ρούχα, τρόφιμα, αλλά και άλλες χρήσιμες ανέσεις, όπως η μεταφορά χρημάτων και η δυνατότητα ταχυδρομικών συναλλαγών 24 ώρες την ημέρα. [2]

1 Back to the future of a ‘hotel for 2001’, 16 Ιανουαρίου 2011, Mark Schreiber 2 Convenience Stores and the Japanese Shopper, 15 Δεκεμβρίου 2001, Yamane Kazuma

Εικ 10 Capsule Hotel Shinjuku 510, Τόκιο, Julian

Εικ 11 Capsule Inn Hotel, Akihabara, Τόκιο, Maurizio Mucciola

Εικ 12 Asakusa Hotel & Capsule, Τοκιο, Louie Psihoyos/Corbis

Η ιδέα αυτή εξαπλώνεται κυρίως ως ξενοδοχειακά διαμερίσματα και όχι ως μόνιμες κατοικίες, μετά τις πρώτες απόπειρες των Μεταβολιστών στις ιαπωνικές πόλεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα Capsule Hotels[1], τα οποία είναι χτισμένα στο κέντρο της πόλης του Τόκιο τα τελευταία 30 χρόνια. Το πρώτο Capsule Hotel σχεδιάζεται από τον Kisho Kurokawa το 1979, δίνοντας λύση στην υπερβολική συσσώρευση πληθυσμού στο κέντρο της ιαπωνικής πρωτεύουσας, αφού ελαχιστοποιώντας τις διαστάσεις της κάθε κάψουλας δημιουργεί όλο και περισσότερες. Οι βασικές υπηρεσίες, οι οποίες παρέχονται μέσα στην κάψουλα είναι ένα κρεβάτι και μια τηλεόραση, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν κοινόχρηστοι χώροι μπάνιου, καθαριστηρίου, ντους και σάουνας.

Εικ 13 Capsule Hotel, Gerhard Liebenberger

1 Your Guide to Japanese Capsule Hotels, 14 Μαρτίου 2013, Brian Ashcraft

3.2 Μεμονωμένοι χώροι ειδικής χρήσεως Γενικότερα, μετά το κίνημα του Μεταβολισμού υπάρχει η τάση να δημιουργούνται μεμονωμένοι χώροι ειδικής χρήσεως, οι οποίοι λειτουργούν ανεξάρτητα μεταξύ τους αλλά και παράλληλα. Σε κάθε έναν από αυτούς τους χώρους ο άνθρωπος είναι δυνατό να εξελίξει τις δυνατότητές του στο έπακρο, σύμφωνα με τις δικές του προτιμήσεις. Επιπρόσθετα, το περιβάλλον είναι κοινό για όλους, ενώ ταυτόχρονα, ο άνθρωπος εξατομικεύεται. Ατομικότητα, ελευθερία και κινητικότητα είναι τρεις από τις ανέσεις, οι οποίες προσφέρονται στα Capsule Hotels. Ο ίδιος ο Kurokawa οραματίζεται μια κινητή κοινωνία, η οποία απαρτίζεται από ανθρώπους, οι οποίοι μοιράζουν το χρόνο τους σε 5 ή 6 διαφορετικά περιβάλλοντα. Όπως γράφει στο βιβλίο του “Homo Movens” το 1969, «Οι άνθρωποι πρέπει να προστατεύονται από κάψουλες, στις οποίες θα έχουν τη δυνατότητα να απορρίψουν πληροφορίες που δε χρειάζονται και θα προστατεύονται από πληροφορίες, τις οποίες δεν επιθυμούν, έτσι ώστε να ανακτήσουν την υποκειμενικότητα και την ανεξαρτησία τους».

Τα τελευταία χρόνια η κατοίκηση στα capsule hotels έχει αυξηθεί εξαιτίας της ανεργίας και της κρίσης. Καθώς τα ποσοστά ανεργίας αυξάνονται αυξάνεται και η ζήτηση αυτών των δωματίων. [1] Είναι φανερό πως οι κάτοικοι του Τόκιο προτιμούν να θυσιάσουν μερικά τετραγωνικά με σκοπό να εξοικονομήσουν χρήματα. Παράλληλα, αποτελεί μία κίνηση της κυβέρνησης να ανοιχτούν τα δωμάτια των Capsule Hotels, με σκοπό τη φιλοξενία των άστεγων κατοίκων της πόλης. [2] Προστίθεται λοιπόν ακόμα μία χρήση των κατοικιών, οι οποίες δημιουργούνται κατά την περίοδο του Μεταβολισμού, η οποία σχετίζεται με τη διευκόλυνση της διαβίωσης κάποιων κοινωνικών ομάδων εν μέσω της οικονομικής κρίσης.

1 Read About Capsule Living and Feel Better About Your Dinky Apartment, 1 Φεβρουαρίου 2010, Kyle Van Hemert 2 For Some in Japan Home is a Tiny Plastic Bunk, 1 Ιανουαρίου 2010, Hiroko Tabuchi

Εικ 14 Habitat 67, Montreal, Canada, Οκτώβριος 1967, Moshe Safdie, φωτογραφία Blake Greene

4. Ο ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΑΞΙΔΕΥΕΙ

Εισαγωγή Σε γενικές γραμμές η σύγχρονη ιαπωνική αρχιτεκτονική δέχεται μεγάλη αναγνώριση διεθνώς. Μιλώντας για το κίνημα του Μεταβολισμού, έχει τις ρίζες του βαθιά στην ιαπωνική θρησκεία και στις αξίες του πολιτισμού των Ιαπώνων. Εξετάζοντας τις επιρροές του κινήματος στον υπόλοιπο κόσμο παρατηρούμε ότι η προσέγγιση είναι διαφορετική. Ειδικά στην κεντρική Ευρώπη οι αρχιτέκτονες υιοθετούν τις αρχές του Μεταβολισμού στα σχέδιά τους πιο επιφανειακά και αντικειμενικά, δίνοντας τροφή για νέα σκέψη. Οι τρόποι για να διαχειριστεί κανείς μια κατοικία με τα ελάχιστα δυνατά τετραγωνικά ποικίλουν, όπως και η σχέση της κατοικίας με το άμεσο περιβάλλον της. Σχεδιάζονται ποικίλες προτάσεις, οι οποίες σχετίζονται αφ’ ενός με την ημιδιαμονή σε ένα χώρο ελάχιστων τετραγωνικών, που θα προσφέρει στο χρήστη τα απολύτως απαραίτητα και άνεση για λίγες ώρες ξεκούρασης, αφ’ ετέρου με τη δημιουργία χώρων και συνθηκών οργανικά, που ικανοποιούν τις ανάγκες του ανθρώπου ανά πάσα στιγμή και λειτουργούν διαδραστικά, τις περισσότερες φορές με τον απόλυτο έλεγχο του χρήστη. Οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες συνήθως επιλέγουν έναν πιο ευθύ, πιο λιτό και πιο ασυμβίβαστο τρόπο, ενώ οι αρχιτέκτονες της Δύσης κινούνται με μεγαλύτερη σταθερότητα και ιδέες με προκαθορισμένα όρια.

4.1 ΣΥΡΡΙΚΝΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΩΡΟ

Ο Μεταβολισμός εξακτινώνεται προς όλες τις ηπείρους δημιουργώντας νέες ιδέες σχετικά με τα τετραγωνικά. Σχεδιάζονται χώροι που αγγίζουν τα ελάχιστα δυνατά τετραγωνικά και διαφοροποιούνται κυρίως ως προς τη χρήση. Κάποιες ιδέες βασίζονται στις βιολογικές ανάγκες του ανθρώπου και σχεδιάζονται με γνώμονα αυτές, άλλες εξετάζουν το ζήτημα πιο επιδερμικά και ικανοποιούν τις καθημερινές ανάγκες των χρηστών με έξυπνες λύσεις και υπάρχουν ακόμα οι κάψουλες που προσφέρουν στο χρήστη τη δυνατότητα ημιδιαμονής, σε μέρη όπου αυτή είναι αναγκαία.

Εικ 15

Ο Hans Hollein με πινακίδα σχεδίου και τηλέφωνο σε μία στάση από το ταξίδι του, στο Mobile Office, 1969, Βιέννη, www.hollein.com

4.1.1 Hans Hollein Στη Βιέννη ο αρχιτέκτονας και καλλιτέχνης Hans Hollein, μετά τη δημιουργία του κινήματος του Μεταβολισμού στην Ιαπωνία, εκφράζει τις ιδέες του, οι οποίες είναι σχετικές και επηρεασμένες από αυτό. Θεωρεί ότι το ανθρώπινο σώμα οφείλει να επιβιώνει σε ένα απομονωμένο περιβάλλον με τα ελάχιστα απαιτούμενα τετραγωνικά. Ωστόσο, είναι σημαντικό 1 να συνδέεται με άλλες πηγές ζωής μέσα από εξοπλισμό προηγμένης τεχνολογίας[ ]. Αυτό τον εμπνέει να δημιουργήσει ένα δίκτυο από κάψουλες, το οποίο επιτρέπει στο χρήστη να ρυθμίζει τη θερμοκρασία του σώματός του, την παροχή της διατροφής του, καθώς και την απόθεση αποβλήτων. Προσθέτει ότι η κάψουλα προστατεύει το χρήστη από την ανία, αφού συνδέεται με οθόνες και ηχητικά συστήματα με το εξωτερικό περιβάλλον, καθώς και με άλλες κάψουλες. Συν τοις άλλοις, ο Hollein καλύπτει και το ενδεχόμενο του θανάτου με την ιδέα του, αφού οι κάψουλες έχουν τη δυνατότητα να αναποδογυρίσουν και να θαφτούν στο έδαφος σε αυτή την περίπτωση. Είναι προφανές ότι ο αρχιτέκτονας ανταποκρίνεται με ρεαλισμό στις ανάγκες του ανθρώπου, τόσο τις καθημερινές όσο και τις έσχατες. Επιπλέον, στρέφει τις ιδέες του Μεταβολισμού προς το ανθρώπινο σώμα και δημιουργεί ένα δίκτυο ζωής γύρω από αυτό, ώστε να εξυπηρετούνται ανά πάσα στιγμή όλες οι επιθυμίες του ή και στην περίπτωση του θανάτου η ανάγκη ταφής. Μία από τις δημιουργίες του 2 είναι το Mobile Office[ ] στην Αυστρία το 1969, ένα φορητό γραφείο, το οποίο καλύπτει όλες τις ανάγκες του χρήστη, αφού διαθέτει γραφομηχανή, σχεδιαστήριο και τηλέφωνο. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα να διογκωθεί προσφέροντας τον απαραίτητο χώρο στον εργαζόμενο. Τέλος, η ύπαρξη του κινητού γραφείου συμβάλλει στους γρήγορους ρυθμούς της εποχής, προκειμένου να μη χαθεί ούτε ένα πολύτιμο δευτερόλεπτο. «Η σύγχρονη πόλη είναι λιγότερο τοίχοι και πύργοι, παρά μια τεράστια μηχανή επικοινωνίας, μια εκδήλωση της κατάκτησης και γνώσης του χώρου και η σύνδεση ολόκληρης της ανθρωπότητας. Είναι δυναμική, όχι στατική. Τα σύμβολά της είναι διαφορετικά, η πλαστική έκφρασή της καθορίζεται μέσα από τα στοιχεία αυτής της επικοινωνίας, μέσα από σημάδια χωρικής τάξης και οργάνωσης, μέσα από τις τρισδιάστατες εκδηλώσεις των συστημάτων που την τροφοδοτούν.» Hans Hollein, 1965, Zukunft der Architektur, περιοδικό «Bau», τόμος 20, τεύχος 1

Ο Hollein επηρεάζεται φανερά από το Μεταβολισμό, δημιουργώντας μια κατοικία, η οποία διαθέτει τα απολύτως απαραίτητα και η έκτασή της αγγίζει μόλις τα στοιχειώδη τετραγωνικά. Ακόμα, ακολουθεί τις επιθυμίες του ανθρώπου και καλύπτει τις βασικές και όχι μόνο ανάγκες του. Η κάψουλα που σχεδιάζει ο Hollein θυμίζει τη συμπεριφορά της ιαπωνικής κάψουλας, αφού έχει οργανική λειτουργία, δηλαδή ανανεώνεται όταν χρειάζεται. Ωστόσο, η ιδέα του αυστριακού αρχιτέκτονα έχει ως επίκεντρο το ανθρώπινο σώμα και τις λειτουργίες του και στοχεύει στη θερμική, σωματική και ψυχολογική άνεση του ανθρώπου καθημερινά, ενώ το κίνημα του Μεταβολισμού δεν εξετάζει τόσο εξονυχιαστικά τις λειτουργίες του ανθρώπου, αλλά στοχεύει σε μια γενικότερη διευκόλυνση της καθημερινότητας του ανθρώπου, όσον αφορά στην εργασία, στη μαζική στέγαση των κατοίκων υπερσυνωστισμένων αστικών κέντρων και στην ανανέωση του τρόπου ζωής ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

1 From Absolute to Everything: Taking Possession in “Alles Ist Architektur”, The MIT Press, Craig Buckley 2 Obit> Hans Hollein, 1934-2014, 21 Μαίου 2014, Eva Branscome

Εικ 16

O2 Village,

http://www.microcompacthome.com

Εικ 17

O2 Village,

http://www.microcompacthome.com

4.1.2 Richard Horden – Micro Compact Home, Student O2 Village «Νόμιζα ότι η αρχιτεκτονική δεν είναι μόνιμη τέχνη, κάτι που είναι ολοκληρωμένο και σταθερό, αλλά κάτι που μεγαλώνει προς το μέλλον, που επεκτείνεται, ανακαινίζεται και αναπτύσσεται.» Kisho Kurokawa, 1 Ιανουαρίου 1998, From The Machine Age to The Age of Life

Σημαντικές επιρροές υπάρχουν και στη Γερμανία. Ο καθηγητής Richard Horden, ο οποίος διδάσκει στο «Technical University of Munich» συνεργάζεται με το «Micro-compact home» και το «Tokyo Institute of Technology» και χρησιμοποιώντας προκατασκευασμένες ιαπωνικές μεθόδους δημιουργεί ένα χωριό ονόματι «Student O2 Village»[1], το οποίο αποτελείται από εφτά κατοικίες των 2,65 τετραγωνικών μέτρων. Η εγκατάσταση των μονάδων, η οποία γίνεται το 2006 έχει ως στόχο τη φιλοξενία φοιτητών και καθηγητών για έξι μήνες. Ωστόσο, οι ίδιοι ζητούν την παράταση της διαμονής τους στις κατοικίες έξι ακόμα μήνες. Με αυτόν τον τρόπο διεξάγεται μια έρευνα, η οποία σχετίζεται με την αυξημένη ζήτηση κατοικιών μικρής διάρκειας για χρονικά περιορισμένη χρήση, δηλαδή χρήση από φοιτητές, επαγγελματίες, αθλητές ή κατοίκηση για ένα σαββατοκύριακο. Όσον αφορά στις κατοικίες είναι τεχνολογικά πλήρως εξοπλισμένες, καθώς για όλες τις χρήσεις υπάρχουν συσκευές υψηλής τεχνολογίας. Σχετικά με το σχεδιασμό, είναι επηρεασμένος από τη φιλοσοφία των Ιαπώνων, δηλαδή «ζώντας με τα ουσιώδη». Το «short stay smart living» εμφανίζεται ακόμα μία φορά στο κέντρο της Ευρώπης, φανερώνοντας την επιρροή του κινήματος του Μεταβολισμού εκτός των συνόρων της χώρας, στην οποία δημιουργείται. Η θεωρία των ελάχιστων τετραγωνικών και η μαζική ανέγερση μονάδων από προκατασκευασμένες κάψουλες εφαρμόζονται στο «Student O2 Village» με σκοπό την πειραματική διαμονή φοιτητών και ομάδων που κατοικούν εκεί προσωρινά. Η τεχνολογία συμβάλλει στην εξασφάλιση μιας πιο εύκολης καθημερινότητας και στην αυτοματοποίηση κάποιων λειτουργιών, όπως γίνεται και στις ιαπωνικές κάψουλες. Ο στόχος διαφέρει. Ο Horden δεν προσπαθεί να λύσει το πιθανό πρόβλημα του υπερσυνωστισμού, αλλά δημιουργεί τις μικρές κατοικίες κάνοντας ένα πείραμα. Επιπρόσθετα, οι μικρές κατοικίες δεν σχεδιάζονται με σκοπό να αντικατασταθούν μετά την παλαίωσή τους. Λίγα τετραγωνικά, ολιγάρκεια και αυτοματοποίηση είναι οι ανέσεις των κατοικιών του O2 Village.

1 http://www.microcompacthome.com

Εικ 18

Χώροι του Yotel,

http://collabcubed.com/2011/04/13/yotel

4.1.3 Ξενοδοχειακές μονάδες Φαίνεται ότι το κίνημα του Μεταβολισμού δε γνωρίζει σύνορα, καθώς επηρεάζει τους αρχιτέκτονες παγκοσμίως. Τις τελευταίες δεκαετίες η κατοίκηση στον ελάχιστο δυνατό χώρο λαμβάνει χώρα σε πολλές περιπτώσεις και μία από αυτές 1 είναι οι ξενοδοχειακές μονάδες.[ ] Η έμπνευση για τη δημιουργία αυτών των ξενοδοχείων προέρχεται από την Ιαπωνία και αυτό φαίνεται στις διαστάσεις των δωματίων. Αγγίζοντας τα 7 τετραγωνικά, τα δωμάτια των ξενοδοχείων αποτελούν εστίες ξεκούρασης για τους ταξιδιώτες ή για όσους εργάζονται κοντά σε αυτά. Σαφώς η ιδέα της συρρίκνωσης του χώρου προσαρμόζεται στα δεδομένα της κάθε χώρας και του κάθε λαού, με αποτέλεσμα οι ξενοδοχειακές μονάδες της Ευρώπης και της Αμερικής να μην αγγίζουν την ελάχιστη χωρητικότητα των Capsule Hotels της Ιαπωνίας. Όσον αφορά στη χρήση τους, περιορίζεται στην ημιδιαμονή, δηλαδή περίπου στις 4 ώρες. Ενδιαφέρον είναι ακόμα ότι τα περισσότερα από αυτά 2 βρίσκονται κοντά σε αεροπορικούς προορισμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα «Yotel’s airport chain»[ ], τα οποία υπάρχουν σε αεροδρόμια της Νέας Υόρκης, του Λονδίνου και του Άμστερνταμ. Όπως φαίνεται η μικρή κατοικία ταξιδεύει μακριά από τη γενέτειρα χώρα της, δημιουργώντας ξενοδοχειακά καταλύματα επιπλέον στη Γλασκώβη, στο Παρίσι, στο Ρότερνταμ, στην Κουάλα Λουμπούρ και σε άλλες διεθνείς πόλεις. Επιρροή ασκείται από το κίνημα των Μεταβολιστών κυρίως όσον αφορά στα τετραγωνικά των δωματίων των ξενοδοχείων. Ωστόσο, δεν έχουν οργανική μορφή, ακυρώνοντας με αυτόν τον τρόπο την παροδικότητα των κτιρίων του Μεταβολισμού και προτείνοντας μια σταθερή και μόνιμη λύση. Το περιβάλλον δεν αλλάζει, ωστόσο οι ξενοδοχειακές μονάδες βοηθούν στην ενδιάμεση στέγαση από τη δουλειά, ένα από τα χαρακτηριστικά του ιαπωνικού κινήματος. Μια πιο επιδερμική έκφανση του Μεταβολισμού συναντάται σε αυτά τα είδη κτιρίων, ακολουθώντας τις ανάγκες των ταξιδιωτών ή των εργαζομένων στα συγκεκριμένα αστικά κέντρα.

1 Hotels Specializing in Nap-time, 26 Μαρτίου 2009, Katie Sorene 2 http://www.yotel.com

Εικ 19

Το Sleepbox εξωτερικά, εσωτερικά και οι τουαλέτες για τους πελάτες του, Vincent Rice

4.1.4 Arch Group – Sleepbox Το καλοκαίρι του 2011 οι Mikhail Krymov, Alexey Goryainov και Alexey Poliakov από τους Arch Group σχεδιάζουν το 1 Sleepbox[ ], μια κάψουλα, η οποία προσφέρει τη δυνατότητα του ύπνου σε κάποιες περιπτώσεις που είναι επιθυμητή. 2 Η πρώτη εγκατάσταση γίνεται στο αεροδρόμιο της Μόσχας “Sherematyevo”.[ ] Το Sleepbox ακολουθεί τη στρατηγική της ενδιάμεσης ξεκούρασης από επαγγελματικά και μη ταξίδια και μετουσιώνει την έννοια του ξενοδοχείου. Οι διαστάσεις της κάψουλας είναι οι απαραίτητες 2,5 x 1,6 x 3. Εκεί είναι δυνατό κάποιος να ξεκουραστεί, ενώ παράλληλα έχει στη διάθεσή του ηλεκτρονικά προϊόντα τελευταίας τεχνολογίας. Εκτός των δωματίων υπάρχουν τουαλέτες με την ίδια καψουλοειδή μορφή. Άλλες τοποθεσίες, όπου είναι δυνατό να βρεθεί το Sleepbox είναι γραφεία, σταθμοί τρένων, νοσοκομεία, συνεδριακές αίθουσες, πανεπιστήμια και κοντά σε κέντρα διασκέδασης. Οι ιδέες, οι οποίες προκύπτουν από το κίνημα του Μεταβολισμού φαίνονται ολοένα να εξελίσσονται σύμφωνα με τις ανάγκες των κατοίκων κάθε περιοχής. Η Δύση εμπνέεται από το ιαπωνικό κίνημα και δημιουργεί νέες οπτικές, με περιθώρια σύντομης εξέλιξης. Το Sleepbox μιμείται τα ελάχιστα τετραγωνικά και την εύκολη τοποθέτηση όπου αυτό είναι αναγκαίο. Επομένως, υπάρχει μία μορφή οργανικότητας στην ιδέα αυτή, όσο και αν δε μεταβάλλεται το καθένα από αυτά. Επιπλέον, υπάρχουν μεμονωμένοι χώροι ειδικής χρήσεως, όπως και στο κίνημα των Μεταβολιστών. Τέλος, το Sleepbox εξυπηρετεί τους πελάτες του προσφέροντας λίγες ώρες ύπνου και ξεκούρασης μεταξύ των ενδιάμεσων ταξιδιών, μία διαδικασία που λίγο διαφοροποιημένη συναντάται και στο ιαπωνικό κίνημα, αφού εκεί οι Ιάπωνες χρειάζονται ύπνο για τις ώρες που μεσολαβούν μέχρι την επόμενη μέρα εργασίας.

1 http://sleepbox.co.uk 2 First airport installation of Arch Group’s Sleepbox, 21 Σεπτεμβρίου 2011, Vincent Rice

Εικ 20

One SQM House, Skylar Bergl

Εικ 21

Εικ 22

Derek “Deek” Diedricksen

One SQM House,

Εικ 23 Η κατασκευή του One SQM House, http://www.onesqmhouseus.com/vanbo.html

One SQM House,

4.1.5 Van Bo Le-Mentzel – One SQM House « ”This one might be going too far”, is what comes to your mind upon first glance, but it’s really a clever/simple, a “climple” idea....» Derek Diedricksen, 11 Ιουλίου 2012, A One Square Meter transforming tiny house/shelter!?

Στο Βερολίνο κατασκευάζεται ακόμα ένα δείγμα επιρροής του Μεταβολισμού, το «One SQM House».[ ] Εμπνευστής είναι ο 2 Van Bo Le-Mentzel, γερμανός αρχιτέκτονας με καταγωγή από το Λάος.[ ] Το «κουτί» που κατασκευάζει είναι δυνατό να γίνει υπνοδωμάτιο, γραφείο και να αποκτήσει διπλή οροφή αγγίζοντας τις διαστάσεις του ενός τετραγωνικού μέτρου. Τοποθετείται ξαπλωτά, μετατρέποντας την κατασκευή σε υπνοδωμάτιο, με την προσθήκη ενός στρώματος. Όταν τοποθετείται όρθιο αρκεί για να γίνει ένα μικρό γραφείο ή ένα περίπτερο. Το Σεπτέμβριο του 2012 υπό την επίβλεψη του Συνασπισμού των Αστέγων στο Σικάγο και του καλλιτέχνη και ξυλουργού 3 Matthew Crowther από το Σικάγο, μια ομάδα από εφτά άστεγους χτίζει το πρώτο «One SQM House» στην Αμερική. [ ] Στόχος είναι να στείλουν ένα παγκόσμιο μήνυμα για την προστασία των αστέγων και για τον επαναπροσδιορισμό κάποιων αξιών, που σχετίζονται με τα απολύτως απαραίτητα αγαθά και την αποφυγή των σημερινών προτύπων υπερκατανάλωσης. Ο Μεταβολισμός βρίσκεται σε ακόμα μια ιδέα που γεννιέται στην Ευρώπη και ταξιδεύει στην Αμερική. Το «One SQM House» είναι μία οργανική κατασκευή, καθώς όχι μόνο επανατοποθετείται οπουδήποτε, αλλά μεταβάλλεται και η ίδια, γνωρίζοντας με αυτόν τον τρόπο ποικίλα περιβάλλοντα. Ο άνθρωπος είναι αυτός που καθορίζει την τοποθέτησή της, επομένως για ακόμα μία φορά δημιουργείται μια συνθήκη, η οποία ακολουθεί τις επιθυμίες του ανθρώπου και εξυπηρετεί τα συμφέροντά του, όντας απόλυτα ελεγχόμενη από αυτόν. Τα τετραγωνικά του «One SQM House» είναι τα ελάχιστα δυνατά, θυμίζοντας τις βάσεις του Μεταβολισμού. Ωστόσο, ενώ στις ιαπωνικές μεταβολιστικές κατοικίες οι απαραίτητες χρήσεις συνυπάρχουν μέσα στην κατοικία, στην περίπτωση αυτής της κατασκευής αλλάζει η τοποθέτησής της προκειμένου να αλλάξει και η χρήση της. Τέλος, σκοπός των αμερικανών είναι να στείλουν ένα φιλανθρωπικό μήνυμα που αφορά στους άστεγους και στα σύγχρονα καταναλωτικά πρότυπα. Λιτότητα, άνεση και αμεσότητα είναι τα αγαθά, τα οποία προσφέρονται στην περίπτωση 4 του «One SQM House» και έχουν τις ρίζες τους βαθιά στη θρησκεία των Ιαπώνων.[ ] 1

1 A One Square Meter transforming tiny house/shelter!?, 11 Ιουλίου 2012, Derek Diedricksen 2 The Potential of Van Bo’s ‘One Square Meter House’, 15 Οκτωβρίου 2012, Skylar Bergl 3 http://www.onesqmhouseus.com/ 4 Σιντοϊσμός είναι αυτόχθων θρησκεία της Ιαπωνίας έως τον 6ο αι μ.Χ. Αντικείμενο λατρείας τους είναι τα «κάμι», το οποίο σημαίνει θεός, θεότητα ή πνεύμα και αντιστοιχούν σε θεότητες των φυσικών στοιχείων και σε πνεύματα που κατοικούν σε κάποιο τόπο. Το νόημα του Σιντοϊσμού είναι το Μακότο, δηλαδή η άσκηση ενός ενάρετου τρόπου ζωής, ο οποίος οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση. Για να επιτευχθεί αυτό ενδείκνυται η άσκηση της αρετής, το μοίρασμα της αγάπης, η επαφή με το θείο, η κοινωνική προσφορά, η ανδρεία η ολιγάρκεια και ιδιαίτερα η αρμονική συνύπαρξη με το περιβάλλον. (Σιντοϊσμός: Μια Φυσική Κοσμολατρευτική Θρησκεία, Αναστάσιος Χαλιός) Βουδισμός είναι μία από τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου με κεντρικό της πρόσωπο το Βούδα. Δημιουργείται τον 6ο αι π.Χ. στην Ινδία και η διδασκαλία του έχει ως σκοπό τη σωτηρία του ανθρώπου μέσα από την πνευματική ηρεμία, απαγκιστρώνοντάς τον από τον πόνο, την επιθυμία, τον ταραγμένο νου και τον αρπακτικό εγωισμό. (Πλάτωνας, Όχι Πρόζακ, 1 Οκτωβρίου 2002, Lou Marinoff)

39 39

Εικ 24

Δωμάτιο από το Never Monday Project, Margaret Canning

4.1.6 Alan Fraser - Never Monday Project

1 Το Σεπτέμβρη του 2011 η πόλη του Belfast στη Βόρεια Ιρλανδία αποκαλύπτει το «Never Monday» project[ ], το οποίο αποτελείται από 48 διαμερίσματα-κάψουλες ενός ενιαίου χώρου. Ο αρχιτέκτονας Alan Fraser είναι βαθιά επηρεασμένος από το ιαπωνικό κίνημα των Μεταβολιστών και αυτό φανερώνεται κυρίως στα τετραγωνικά της κατοικίας και στη διαμόρφωση του χώρου. Τα δωμάτια αυτά αποτελούνται από μια μικρή κουζίνα και ένα χώρο ύπνου. Επιπλέον, είναι πλήρως επιπλωμένα και εξοπλισμένα με τεχνολογικά εφόδια υψηλών προδιαγραφών. Στο ισόγειο υπάρχει κοινός χώρος πλυντηρίων, ποικίλων δραστηριοτήτων, καφετεριών και στην οροφή υπάρχει υπαίθριος κήπος. Σκοπός των κατοικιών αυτών είναι να φιλοξενούν τους εργαζόμενους κατοίκους του κέντρου προκειμένου να βρίσκονται κοντά στο χώρο εργασίας τους. Ο εξοπλισμός, ο οποίος υπάρχει στις κατοικίες καλύπτει πλήρως τις ανάγκες των κατοίκων σχετικά με τη δουλειά τους και συμβάλλει στο να αντισταθμίζεται ο περιορισμένος διαθέσιμος χώρος και η ατμόσφαιρα. Ο Alan Fraser αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Αυτό που αγοράζει κανείς εδώ είναι ένας τρόπος ζωής και ο λόγος που σχεδιάσαμε αυτά τα καψουλοειδή διαμερίσματα είναι για να δουν οι άνθρωποι από πρώτο χέρι πως η ειδική τεχνολογία εμπλέκεται στο σχεδιασμό και δημιουργεί ένα διαμέρισμα, το οποίο έχει μεγάλη χωρητικότητα, ενώ παράλληλα είναι μικρό αν το δει κανείς συνολικά.»

Είναι φανερή για ακόμα μία φορά η επιρροή των Μεταβολιστών στο ιρλανδικό project, καθώς οι κατοικίες αυτές αποτελούν αντιγραφή των Capsule Hotels ή του Nakagin Capsule Tower, προσαρμοσμένες στις συνθήκες της χώρας. Τα τετραγωνικά ελαχιστοποιούνται, η κατοικία μοιράζεται σε χώρους ειδικής χρήσεως και ο τεχνολογικός εξοπλισμός βοηθά στην κάλυψη των αναγκών του ανθρώπου. Ο Fraser δε δίνει τόση σημασία στην οργανικότητα, τη μεταβλητότητα και την προσαρμοστικότητα των κατοικιών του, αλλά δημιουργεί μία λύση για τη συμφόρηση στα αστικά κέντρα και στοχεύει κυρίως στη δημιουργία μικρών κατοικιών, που ωστόσο προσφέρουν άνεση στο χρήστη. Οι έννοιες της αλληλεπίδρασης και της διαδραστικότητας δε συναντώνται σε αυτή την κατοικία, καθώς οι κάψουλες δε μεταβάλλονται και δεν προδιαθέτουν τη δυνατότητα ανανέωσής τους.

1 Never Monday: Top developer opens door on new era of living in city, 20 Σεπτεμβρίου 2011, Margaret Canning

4.2 ΖΗΝ ΨΗΦΙΑΚΩΣ Μία ακόμα έκφανση του Μεταβολισμού είναι ο σχεδιασμός μιας ελεύθερης κοινωνίας, απαγκιστρωμένης από την ανθρώπινη εργασία, η οποία βασίζεται σε αυτοματισμένες τεχνολογικές μεθόδους προκειμένου να εξελίσσεται και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των κατοίκων της καθημερινά. Στις πιο προχωρημένες περιπτώσεις τέτοιων σχεδιασμών υπάρχει ένα δίκτυο, το οποίο βοηθά τον άνθρωπο να ικανοποιεί τις ανάγκες του εξ αποστάσεως, καταβάλλοντας τον ελάχιστο δυνατό κόπο και έχοντας τη μέγιστη δυνατή απόδοση. Επιπλέον, εμφανίζεται η «κινητή κοινωνία», η οποία αφήνει τον άνθρωπο να ελέγξει τις λειτουργίες της ανάλογα με τις ανάγκες του. Οι ιδέες αυτές αποσκοπούν στη δημιουργία μίας ελεύθερης κοινωνίας, η οποία αντιμετωπίζει τους ανθρώπους αντικειμενικά και ισότιμα, διευκολύνοντας την καθημερινότητά τους και προσφέροντάς τους τη δυνατότητα να μεταβάλλουν το περιβάλλον τους οργανικά, όποτε αυτό είναι επιθυμητό. Τα τετραγωνικά παύουν να παίζουν ρόλο πλέον και οι χρήσεις προφανώς είναι μεμονωμένες, όπως συμβαίνει και στο ιαπωνικό κίνημα, ωστόσο ο άνθρωπος φτάνει σε αυτές με άμεσο τρόπο και με απόλυτο έλεγχο.

Εικ 25 Σχέδιο του Friedman για τη Spatial City, Yona Friedman

Εικ 27 Σχέδιο του Friedman για τη Spatial City, Yona Friedman

Εικ 26 Σχέδιο του Friedman για τη Spatial City, Yona Friedman

4.2.1 Yona Friedman-Spatial City Ο Yona Friedman, Ούγγρος-Γάλλος αρχιτέκτονας επηρεάζεται από το κίνημα του Μεταβολισμού και εισάγει στην αρχιτεκτονική του τις θεμελιώδεις έννοιές του. Μιλάει για την παροδικότητα των κτιρίων και τη σύντομη παλαίωσή τους. Πιο συγκεκριμένα, θεωρεί ότι η διάρκεια των σπιτιών είναι μικρή και ότι αρχιτεκτονική μέχρι σήμερα παρουσιάζει στατικές ιδέες, οι οποίες οφείλουν να ξεπεραστούν το συντομότερο δυνατό. Επιπλέον, σημαντικό είναι η τεχνολογία, η οποία χρησιμοποιείται στις κατοικίες να αλλάζει και να ανανεώνεται σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες των κατοίκων. Συν τοις άλλοις, ο μετασχηματισμός και η ανανέωση των δημιουργιών είναι θεμιτό να γίνονται τακτικά, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μία κινητή αρχιτεκτονική, η οποία αποτελείται από ένα ευμετάβλητο σύστημα με προσαρμοστικότητα στις νέες 1 χρήσεις. Πρότασή του αποτελεί το 1959 η “Spatial City”[ ], μία κινητή κοινωνία, η οποία δίνει ελευθερία στις κινήσεις των κατοίκων της και παρέχει στα κτίρια τη δυνατότητα να μεταβάλλονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, όταν το επιβάλλουν οι ανάγκες των κατοίκων. Χαρακτηριστικό στοιχείο των ιδεών του αποτελεί η κατάργηση της δουλειάς και η απελευθέρωση των ανθρώπων μέσα από αυτό. Ο Yona Friedman στη μονογραφία του «Architecture with the People by the People for the People» το Σεπτέμβριο του 2011 γράφει: «Τώρα βρισκόμαστε στην αρχή του 21ου αιώνα. Τα κοινωνικά και τεχνολογικά μοτίβα έχουν αλλάξει ριζικά: η «εγγύτητα» δεν είναι πλέον η απόλυτη επιτακτική ανάγκη για να υπάρξει αστική διαβίωση. Η επικοινωνία δεν είναι πλέον συνδεδεμένη σε ένα φυσικό δίκτυο: το κινητό τηλέφωνο είναι στην τσέπη μας.»

Οι ιδέες του Friedman προσομοιάζουν με αυτές του Μεταβολισμού, καθώς πιστεύει στην αλλαγή των κτιρίων όποτε αυτό είναι αναγκαίο και στην εξέλιξή τους, παράλληλα με την εξέλιξη του εξωτερικού περιβάλλοντος. Ο Friedman ξεπερνάει τη στατικότητα του Μοντερνισμού και μπορεί να μη μιμείται τις διαστάσεις της κάψουλας και να μη δημιουργεί διαφορετικούς χώρους μεμονωμένων χρήσεων, αλλά φροντίζει μέσα από το σχεδιασμό του να δημιουργήσει μια κοινωνία ελεύθερη, απαγκιστρωμένη από την ανθρώπινη εργασία, ευπροσάρμοστη στις εκάστοτε συνθήκες και αποτελούμενη από νέα συστήματα που σχετίζονται τόσο με τις καθημερινές όσο και με τις κοινωνικές ανάγκες του ανθρώπου. Επικεντρώνεται στον ελεύθερο χρόνο των ανθρώπων και στην ελευθερία τους, σε όλες τις εκφάνσεις της, δημιουργώντας μια κινητή κοινωνία.

1 Yona Friedman: Drawings and Models, 1 Μαίου 2010, Yona Friedman

Εικ 28 New Babylon, 1963, Haags Gemeentemuseum

Εικ 29 New Babylon στο Παρίσι, 1963, Haags Gemeentemuseum

Εικ 30 New Babylon, 1963, Haags Gemeentemuseum

4.2.2 Constant Nieuwenhuys-New Babylon Την ίδια επιρροή δέχεται ο Ολλανδός καλλιτέχνης Constant Nieuwenhuys και αναπαράγει τις ιδέες του Μεταβολισμού στις δικές του προτάσεις για τον αστικό σχεδιασμό των ευρωπαϊκών πόλεων. Η ιδέα του Nieuwenhuys είναι να δημιουργήσει 1 μια νέα πόλη, τη «New Babylon» [ ], δίνοντας μια νέα πνοή στις καθημερινές χρήσεις και στην εργασία μέσα από ένα δίκτυο συνδεδεμένων και μεταβαλλόμενων κατασκευών, κάποιες από τις οποίες είναι από μόνες τους μικρές πόλεις. Σκοπός του είναι να απαγκιστρωθεί ο άνθρωπος από την ανθρώπινη εργασία και προκειμένου να το καταφέρει αυτό χρησιμοποιεί υψηλή τεχνολογία και αυτοματισμό για την παραγωγή αγαθών και την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών. Η πόλη 2 χάνει την αστική της υφή και οι πολίτες δεν έχουν καμία αστική ευθύνη. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε Homo Ludens[ ], δηλαδή άνθρωπος που παίζει και σκοπός του είναι να αλλάζει περιβάλλοντα αναψυχής προς αναζήτηση νέων ερεθισμάτων. Η αυτοπραγμάτωση και η ικανοποίηση του εαυτού του ανθρώπου είναι ο απώτερος στόχος του αρχιτέκτονα, αποφεύγοντας την περιορισμένη και ελεγχόμενη σκέψη, την παραγωγή με στόχο τα λεφτά και τη δημιουργία μιας κοινωνίας, η οποία είναι ετεροκετευθυνόμενη. Ο Nieuwenhuys οραματίζεται μια κοινωνία, η οποία θα είναι ισότιμη μεταξύ όλων των ανθρώπων και θα δίνει στον καθένα το δικαίωμα να είναι ελεύθερος και να έχει μια διαδραστική σχέση με την πόλη, σε ένα δυναμικό περιβάλλον, το οποίο μεταβάλλεται ανά πάσα στιγμή και ωθεί τον άνθρωπο να δημιουργήσει.

Ο Nieuwenhuis στον κατάλογο της έκθεσης «New Babylon» το 1974 στο Δημοτικό Μουσείο της Χάγης γράφει: «Στη New Babylon ο κοινωνικός χώρος είναι κοινωνική χωρητικότητα. Ο χώρος ως ψυχική διάσταση (αφηρημένος χώρος) δεν μπορεί να διαχωριστεί από το χώρο δράσης (συγκεκριμένος χώρος). Ο διαχωρισμός τους δικαιολογείται σε μια χρηστική κοινωνία με συγκεκριμένεςκλειστές κοινωνικές σχέσεις, όπου ο συγκεκριμένος χώρος αναγκαστικά έχει έναν αντικοινωνικό χαρακτήρα.»

Ο Nieuwenhuis ορματίζεται μια κοινωνία που δε θα κάνει διακρίσεις, θα αντιμετωπίζει κάθε κάτοικό της με τον ίδιο τρόπο και κυρίως θα καλύπτει τις ανάγκες του σε μεγάλο βαθμό. Το κλειδί για να συμβεί αυτό είναι η προηγμένη τεχνολογία, στοιχείο το οποίο συναντάται στις κάψουλες των Μεταβολιστών, οι οποίοι έχουν ως στόχο να διευκολύνουν την καθημερινότητα των κατοίκων τους και να αυτοματοποιήσουν κάποιες λειτουργίες τους. Επιπλέον, ο Nieuwenhuys δημιουργεί έναν τύπο ανθρώπου, ο οποίος έχει διαδραστική σχέση με το περιβάλλον του και έχει τη δυνατότητα να το ρυθμίζει, πράγμα το οποίο αποτελεί εξέλιξη των ιδεών του Μεταβολισμού, όσον αφορά στη μεταβλητότητά του και στην οργανική μορφή του. Τα τετραγωνικά των κατοικιών του Ολλανδού καλλιτέχνη είναι αμελητέα, αφού δίνεται βάση κυρίως στην κοινωνική ισοτιμία μεταξύ των ανθρώπων.

1 Constant’s New Babylon The Hyper Architecture of Desire, 1998, Mark Wigley 2 Constant - New Babylon, 29 Ιανουαρίου 2013, Sarah Williams Goldhagen

47 47

Εικ 31 Ηλεκτρονική Πολεοδομία, Ζενέτος

Εικ 32 Ηλεκτρονική Πολεοδομία, Ζενέτος

Εικ 33 Ηλεκτρονική Πολεοδομία, Ζενέτος

4.2.3 Τάκης Ζενέτος – Ηλεκτρονική Πολεοδομία «Να μη σχεδιάσουμε τίποτα, τουλάχιστον με τους γνωστούς τρόπους, να μην συνεχίσουμε τα λάθη, να μην δεσμεύσουμε το μέλλον που αλλάζει γοργά... Το θέμα συνοψίζεται στο γεγονός ότι πρέπει να εφαρμόσουμε για τις εγκαταστάσεις μας συστήματα εξ’ ίσου ρευστά με τις ανάγκες μας που συνεχώς αλλάζουν.» Τ.X. Ζενέτος, 2006, Ψηφιακά Οράματα και Αρχιτεκτονική

Από το κίνημα του Μεταβολισμού επηρεάζονται και Έλληνες αρχιτέκτονες. Παράδειγμα αποτελεί ο Τάκης Ζενέτος, 1 αρχιτέκτονας και πολεοδόμος, ο οποίος μετά τις σπουδές του στο Παρίσι οραματίζεται την «Ηλεκτρονική Πολεοδομία»[ ]. Η βασική ιδέα του Ζενέτου σχετίζεται με την ανάπτυξη ενός ηλεκτρονικού περιβάλλοντος, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα συμφορήσεως στα αστικά κέντρα και ο εξανθρωπισμός της ζωής των πολιτών. Η επιφάνεια της γης απελευθερώνεται και φιλοξενείται ξανά το χαμένο φυσικό περιβάλλον με τη δημιουργία ενός δεύτερου φλοιού, έξω από το κέλυφος της γης. [2] Ο Ζενέτος ως λάτρης της τεχνολογίας χρησιμοποιεί τα τελευταία επιτεύγματα του αιώνα στην τεχνολογική αιχμή της εποχής του σε μια προσπάθεια να αποδεσμεύσει τον άνθρωπο από την εργασία. Πιο συγκεκριμένα, η ιδέα του σχετίζεται με μια καλωδιωτή κατασκευή, η οποία προσαρμόζεται ανάλογα με τα στοιχεία, τα οποία προσθαφαιρούνται σε αυτή και άλλοτε δημιουργούν ένα τεχνητό έδαφος, άλλοτε μονάδες κατοικίας. Το σύστημα αυτό υποστηρίζεται από ένα ισχυρό δίκτυο διασύνδεσης, το οποίο επιτρέπει την τηλε-εργασία, την τηλε-εκπαίδευση, την τηλε-ιατρική και γενικότερα την τηλε3 διαχείριση[ ], οργανώνοντας με αυτόν τον τρόπο μια πιο ελεύθερη κοινωνία, η οποία με τη λογική κυττάρων-καψουλών δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο οργανικό κύκλωμα. Η δημιουργικότητα και η συνεχής αλλαγή, στοιχεία τα οποία αποτελούν το κίνημα του Μεταβολισμού εμφανίζονται και στις ιδέες του Ζενέτου. Ωστόσο, ο τελευταίος συνδυάζει τις αρχές αυτού του κινήματος με το όραμά του για μία αταξική κοινωνία, απελευθερωμένη και απαγκιστρωμένη από την εργασία, με διακριτό το δικαίωμα της ελευθερίας του ανθρώπου και πάνω απ’ όλα μία κοινωνία, η οποία συναρμολογείται από τον ίδιο τον άνθρωπο, σύμφωνα με τις ανάγκες του. Ο άνθρωπος γίνεται διαδραστικός και αποκτά τη δυνατότητα να μεταβάλλει συνεχώς το χώρο μέσω των τηλε-δραστηριοτήτων. Ο Ζενέτος τείνει να λύσει το πρόβλημα του υπερσυνωστισμού των αστικών κέντρων, όπως συμβαίνει και στα ιαπωνικά αστικά κέντρα. Η κοινωνία και η αρχιτεκτονική αποκτούν οργανική μορφή, καθώς μεταλλάσσονται συνεχώς. Προτείνεται για ακόμα μία φορά ένα μαζικό έργο και μία ανθρωπιστική ενέργεια, αψηφώντας το μέγεθος των κατοικιών και δίνοντας έμφαση στη μεταβλητότητα και την προσαρμοστικότητα του περιβάλλοντος ανάλογα με τις ανθρώπινες επιθυμίες.

1 Για τον αρχιτέκτονα και Πολεοδόμο Τάκη Ζενέτο (1926-1977), 14 Μαρτίου 2014, Κώστας Π. Παντελόγλου 2 Τάκης Χ. Ζενέτος Ψηφιακά Οράματα και Αρχιτεκτονική, 2006, Ελένη Καλαφάτη, Δημήτρης Παπαλεξόπουλος 3 Όταν ο Τάκης Ζενέτος οραματιζόταν τις «έξυπνες πόλεις», 14 Σεπτεμβρίου 2013, Αχιλλέας Χεκίμογλου

4.3 ΖΩΝΤΑΝΑ ΚΤΙΡΙΑ

Υπερ-σώματα, διαδραστική αρχιτεκτονική, έξυπνα κτίρια είναι λίγα από τα δημιουργήματα αρχιτεκτόνων που επηρεάζονται από το Μεταβολισμό. Κτίρια που ανταποκρίνονται και ψηφιακή αρχιτεκτονική δημιουργούνται προκειμένου να προαχθεί μία διαδραστική μορφή ζωής. Δανειζόμενοι την οργανικότητα και την προσαρμοστικότητα του Μεταβολισμού οι αρχιτέκτονες σχεδιάζουν κινητές κοινωνίες, οι οποίες αποτελούνται από δίκτυα πληροφοριών και είναι απόλυτα διαχειριζόμενες από τον άνθρωπο. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων αλλά και μεταξύ των ανθρώπων και του περιβάλλοντος αλλάζει, καθώς οι κάτοικοι ρυθμίζουν τους χώρους απομόνωσής τους αλλά και τους χώρους κοινωνικοποίησής τους ανά πάσα στιγμή. Ο άνθρωπος και τα κτίρια αποτελούν σώματα, τα οποία ανταλλάσουν δεδομένα. Όλα έχουν ζωή. Όλα μεταβολίζονται.

51 51

Εικ 34

Διπλωματική εργασία της Laura Pedata, φοιτήτριας του Tsukamoto σε μάθημα

με τίτλο “Tokyo Now – Towards a Void Metabolism”,

2007, τρισδιάστατη απεικόνιση των κενών και των κτιρίων

Εικ 35

Διπλωματική εργασία της Laura Pedata,

φοιτήτριας του Tsukamoto σε μάθημα

με τίτλο “Tokyo Now – Towards a Void Metabolism”, 2007, διάγραμμα συμπεριφοράς κενών όγκων

4.3.1 Yoshiharu Tsukamoto, Momoyo Kajima – Void Metabolism Ακόμα και στην ίδια χώρα το κίνημα του Μεταβολισμού επηρεάζει με ποικίλους τρόπους και δημιουργεί νέα ρεύματα. Ένα 1 από αυτά ονομάζεται «Void Metabolism»[ ], το οποίο σημαίνει «Μεταβολισμός του Κενού». Κύριοι εμπνευστές του είναι οι Yoshiharu Tsukamoto και Momoyo Kajima, μέσα από την εταιρία, την οποία ιδρύουν το 1992, «Atelier bow-Wow». Το κίνημα του «Void Metabolism» χαρακτηρίζεται από οργανικότητα, μεταβλητότητα και προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες. Σκοπός είναι η γρήγορη ανοικοδόμηση της πόλης και η λύση του μεγάλου συνωστισμού στα αστικά κέντρα δίνοντας μεγάλη έμφαση στους κενούς χώρους μεταξύ των κτιρίων για τη διαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος. Η κατοικία διαιρείται σε μικρότερες κατοικίες, κατακερματίζεται και μετατρέπεται σε ένα προϊόν προς κατανάλωση. Οι ενδιάμεσοι, αρνητικοί χώροι εξυπηρετούν εξωτερικές και δημόσιες ανάγκες και το αστικό τοπίο διαμορφώνεται με βάση αυτούς τους χώρους και 2 κυρίως κατακόρυφα.[ ] Επιπλέον, σημαντικό είναι ότι τα οικόπεδα, τα οποία δημιουργούνται μέσα από αυτή την κατάτμηση διακρίνονται από κακές συνθήκες φωτισμού και αερισμού. Τέλος, ο χώρος των κατοικιών μοιράζεται σε πολλά διαφορετικά περιβάλλοντα. Πιο συγκεκριμένα, οι κάτοικοι αρκούνται να κοιμούνται σε ένα δωμάτιο στο κέντρο της πόλης και για τις υπόλοιπες χρήσεις απευθύνονται σε υπηρεσίες, οι οποίες βρίσκονται σε διάφορα σημεία του αστικού περιβάλλοντος. Αρκετά είναι τα κοινά στοιχεία του «Void Metabolism» με το κίνημα του Μεταβολισμού, καθώς η οργανικότητα, η παροδικότητα, η μεταβλητότητα, η προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες και η προκαθορισμένη διάρκεια ζωής των κατοικιών χαρακτηρίζουν και τα δύο. Κοινό πρόβλημα αποτελεί η αστική συμφόρηση και κοινός τρόπος αντιμετώπισης είναι ο κερμαστισμός των κατοικιών, αγγίζοντας τα ελάχιστα δυνατά τετραγωνικά και δημιουργώντας ποικίλα διαφορετικά περιβάλλοντα ειδικών χρήσεων. Ωστόσο ο «Void Metabolism» αποτελεί περισσότερο προϊόν έρευνας και παρατήρησης πάνω στην εξέλιξη και στη συμπεριφορά των κτιρίων του Μεταβολισμού και μία νέα οπτική σχετικά με αυτά, η οποία βασίζεται στους κενούς χώρους μεταξύ αυτών.

1 Void Metabolism, 13 Σεπτεμβρίου 2012, Yoshiharu Tsukamoto 2 ATELIER BOW-WOW. The Architecture of Atelier Bow-Wow: Behaviorology, 2010, Terunobu Fujimori, Yoshikazu Nango, Meruro Washida, Enrique Walker

Εικ 36 Η μελλοντική πόλη της Henna, μία πόλη αποτελούμενη από δίκτυα, 2010, Ton Venhoeven

Εικ 38 Η μελλοντική πόλη της Henna, μία πόλη αποτελούμενη από δίκτυα, 2010, Ton Venhoeven

Εικ 37 Η μελλοντική πόλη της Henna, μία πόλη αποτελούμενη από δίκτυα,

2010, Ton Venhoeven

4.3.2 Ton Venhoeven- δίκτυο από κάψουλες Από το κίνημα των Μεταβολιστών επηρεάζεται σημαντικά ο Ολλανδός αρχιτέκτονας Ton Venhoeven. Ασχολείται με την 1 κατοίκηση του ανθρώπου σε κάψουλα και οραματίζεται μία κοινωνία δικτύων[ ], η οποία αποτελείται από πολλές κάψουλες, οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Επιπλέον, θεωρεί πως μέσα στην κάψουλα ο άνθρωπος απομονώνεται. Ωστόσο, υπάρχουν οι κάψουλες-κόμβοι, οι οποίες επιτρέπουν στους ανθρώπους να συνάπτουν σχέσεις μεταξύ τους, να επικοινωνούν και γενικότερα να αλληλεπιδρούν, ανταλλάσοντας πολιτισμικά στοιχεία και δεν είναι άλλες από αυτές οι οποίες καλύπτουν τις επιπρόσθετες, δημόσιες ανάγκες των κατοίκων. Σύμφωνα με τον Venhoeven, με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται 2 ένας μικρόκοσμος[ ], στον οποίο εμφανίζονται όλες οι πλευρές της ζωής. Συν τοις άλλοις, υποστηρίζει πως η έννοια του αποκλεισμού από τον κόσμο εκτός της κάψουλας αντικαθίσταται από την έννοια της ένταξης σε ένα πολύπλοκο παγκόσμιο σύμπλεγμα. Ακόμη, τα κτίρια, τα οποία σχεδιάζονται σύμφωνα με αυτόν τον κώδικα εμφανίζονται ως διαφορετικοί τόποι, αλλά δρουν παράλληλα. Εκτός αυτού, αλληλεπίδραση υπάρχει μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου της κάψουλας. Συνοψίζοντας, η επιφάνεια της κάψουλας αποτελεί ένα μέσο, το οποίο αφ’ενός προστατεύει τον εσωτερικό της κόσμο από οτιδήποτε είναι ανεπιθύμητο, αφ’ετέρου του επιτρέπει να αλληλεπιδρά με το εξωτερικό περιβάλλον όταν αυτό είναι επιθυμητό. Ο Venhoeven σε ένα λόγο του στις 3 Νοεμβρίου του 2006 αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Τα σπίτια, τα κτίρια και οι πόλεις πρέπει να γίνουν τόσο διαδραστικές όσο και το ίντερνετ – ένα περιβάλλον, στο οποίο κάθε μέρα μπορεί κανείς να αποφασίσει εκ νέου πώς να περιηγηθεί και πώς να ερμηνεύσει τις πληροφορίες.»

Ο Venhoeven παρομοιάζει την κάψουλα με ζωντανό οργανισμό, εμφανώς επηρεασμένος από τα ιαπωνικά πρότυπα του Μεταβολισμού και εξελίσσοντάς τα με έναν προσωπικό τρόπο, δίνοντας έμφαση στη δημιουργία ενός πολύπλοκου δικτύου από κάψουλες. Οι κάψουλες επικοινωνούν μεταξύ τους, δημιουργώντας διαδραστική αρχιτεκτονική και μια οργανική σχέση τόσο μεταξύ τους όσο και με τον ίδιο τον άνθρωπο. Το μέγεθος της κάψουλας είναι μικρό και η λειτουργία της σχετίζεται με την επικοινωνία ή με την έλλειψή επικοινωνίας. Αυτή είναι η κύρια διαφορά της ιδέας του ολλανδού αρχιτέκτονα με το Μεταβολισμό. Σαφώς μέσα από το δίκτυο από κάψουλες που οραματίζεται λύνεται το πρόβλημα της συμφόρησης στα αστικά κέντρα, ωστόσο κύριο κίνητρό του αποτελεί ο άνθρωπος και οι καθημερινές του κοινωνικές ανάγκες, καθώς και η επιθυμία του για επαφή με το περιβάλλον ή για αποκλεισμό από οποιονδήποτε εξωγενή παράγοντα. Ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να ελέγχει απόλυτα τη σχέση του εσωτερικού και του εξωτερικού περιβάλλοντος. Επιπλέον, ο μέσος όρος ζωής των κατοικιών του Venhoeven είναι ο ελάχιστος δυνατός, καθώς το δίκτυο αυτό μεταβάλλεται ανά πάσα στιγμή, θυμίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις αρχές του Μεταβολισμού. Τέλος, το ίδιο συμβαίνει και με τις συχνές αλλαγές περιβάλλοντος, καθώς η προσαρμοστικότητα και η μεταβλητότητά του εμφανίζονται σε κάθε πτυχή του δικτύου που δημιουργεί ο ολλανδός αρχιτέκτονας.

1 http://venhoevencs.nl/vision-and-research/the-capsule-as-node-and-event 2 http://venhoevencs.nl/vision-and-research/microcosmos

55 55

Εικ 40 A. Way, http://www.jmayerh.de/85-0-AWay.html

Εικ 39 A. Way, http://www.jmayerh.de/85-0-AWay.html

Εικ 41 A. Way, http://www.jmayerh.de/85-0-AWay.html

Εικ 42 A. Way, http://www.jmayerh.de/85-0-AWay.html

4.3.3 Jurgen Mayer – A.Way Ακόμα μία σημαντική περίπτωση Γερμανού αρχιτέκτονα και καλλιτέχνη, ο οποίος επηρεάζεται σημαντικά από τις ιδέες του Μεταβολισμού αποτελεί ο Jurgen Mayer. Ο τελευταίος οραματίζεται τη μελλοντική πόλη ως μία κινητή πόλη, η οποία βρίσκεται σε διαρκή μεταβλητότητα και ευνοεί τη δημιουργία μιας σχέσης ανταλλαγής πληροφοριών ανάμεσα στο 1 ανθρώπινο σώμα και το περιβάλλον του. Ονομάζει το έργο του «A.Way» [ ], μετατρέποντας την πόλη σε μια διαδρομή η οποία επαναπροσδιορίζεται συνεχώς και εξαρτάται από τις επιθυμίες του ανθρώπου και τις πληροφορίες, τις οποίες 2 στέλνει στο περιβάλλον του[ ]. Με αυτόν τον τρόπο προσφέρονται νέοι τρόποι αντίληψης του δομημένου χώρου. Ο Mayer επισημαίνει επίσης πως η περιπλάνηση στην πόλη αποτελεί μια εμπειρία, η οποία βασίζεται εξ’ ολοκλήρου στις αισθήσεις του ανθρώπου και του επιτρέπει να αλληλεπιδρά με τον αστικό χώρο με έναν ιδιαίτερο τρόπο κάθε φορά, διαρκούς πρόσληψης δεδομένων. Όσο για τα σχέδιά του ο γερμανός αρχιτέκτονας απεικονίζει τα στοιχεία της πόλης ως όγκους πληροφοριών και δεδομένων, που ενεργοποιούνται από τον άνθρωπο μέσα από μία επιλεκτική διαδικασία, φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο την άρρηκτη σχέση του ανθρώπου με το άμεσο περιβάλλον του και τη μεταβλητότητα της λειτουργίας της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ πομπού και δέκτη. Ο Kisho Kurokawa το 1969 αναφέρει χαρακτηριστικά:

3 «Η κάψουλα είναι cyborg[ ] αρχιτεκτονική, ο άνθρωπος, η μηχανή και ο χώρος χτίζουν ένα νέο οργανικό σώμα, το οποίο ξεπερνά τις

αντιπαραθέσεις μεταξύ τους, δημιουργεί το τεχνητό περιβάλλον μέσα στον εαυτό του. Είναι μία συσκευή, η οποία έχει μετατραπεί σε ένα ζωτικό χώρο, δημιουργώντας την αίσθηση ότι ο άνθρωπος δεν προσδοκεί να ζήσει αλλού.»

Ο Μεταβολισμός εξακτινώνεται για ακόμα μία φορά προς το κέντρο της Ευρώπης, δημιουργώντας νέες οπτικές και εκφάνσεις του. Στην «A.Way» δημιουργείται μια οργανική κοινωνία, η οποία μεταβάλλεται ασταμάτητα, με ρυθμούς που εξαρτώνται από τις ανάγκες των κατοίκων κάθε στιγμή. Τετραγωνικά και ελάχιστη κατοίκηση δεν υπάρχουν, καθώς η μορφή της πόλης είναι οργανική και αποτελείται από σχηματισμούς και δίκτυα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ των κατοίκων της. Επιπλέον, εμφανίζεται το χαρακτηριστικό της προσωρινής κατοικίας, μόνο που αυτή τη φορά ο μέσος όρος ζωής των κατοικιών διαφοροποιείται και γίνεται πολύ μικρότερος, αφού το δίκτυο ανανεώνεται ανά πάσα στιγμή. Ο Μεταβολισμός εμφανίζεται πιο αφαιρετικά, αναδεικνύοντας ένα νέο τρόπο θέασης του χώρου και νέες μορφές επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του.

1 http://www.jmayerh.de/85-0-AWay.html 2 A.Way by J. Mayer H., 2 Σεπτεμβρίου 2010, Rose Etherington, Dezeen Magazine 3 cyborg= cybernetic organism, άνθρωπος με τεχνολογικά μοσχεύματα

57 57

Εικ 43 Η Metacity/Datatown εξωτερικά, Hans Werlemann

Εικ 44 Η Metacity/Datatown, serialconsign.com

Εικ 45 Η Metacity/Datatown εξωτερικά, Hans Werlemann

Εικ 46 Η Metacity/Datatown, syntheticformations.wordpress.com

Εικ 47 Η Metacity/Datatown, archined.nl

Εικ 48 Η Metacity/Datatown εσωτερικά, syntheticformations.wordpress.com

4.3.4 MVRDV – Metacity/Datatown Οι MVRDV, μία ομάδα Ολλανδών αρχιτεκτόνων (Winy Maas, Jacob van Rijs και Nathalie de Vries) δημιουργούν το 1998 μια 1 νοητή πόλη, την Datatown[ ], η οποία αποτελείται μόνο από πληροφορία. Δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη τοπογραφία, δεν έχει περιεχόμενο, ενώ παράλληλα δε χαρακτηρίζεται από κοινωνικά, πολιτισμικά ή ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Η πόλη περιγράφεται μόνο ως δεδομένα και εξερευνάται μόνο ως πληροφορία. Τα όρια της Datatown καθορίζονται χρονικά και όχι χωρικά. Επιπλέον, καθώς μεταβάλλονται τα δεδομένα μεταβάλλεται και η ίδια η πόλη, ακολουθώντας κάθε στιγμή τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων. Τα δεδομένα αυτά αποτελούν την πρώτη ύλη για τη δημιουργία της αστικής συνθήκης και αφορούν στατιστικά στοιχεία, τα οποία σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα και τις παραγωγικές 2 διαδικασίες, όπως η βιομηχανία, η γεωργία και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες.[ ] Η πρώτη εγκατάσταση Metacity/Datatown αποτελείται από έναν προσβάσιμο κύβο, στον οποίο προβάλλεται μια ταινία τεσσάρων διαστάσεων. Η εγκατάσταση αυτή κατασκευάζεται ξανά στην Ισπανία και στην Κίνα. «Βασισμένοι στις στατιστικές των Ολλανδών οι MVRDV υποστηρίζουν ότι δε θα υπάρχει ατομικός αστικός χώρος, αλλά συνεχόμενοι αστικοί χώροι, όπου το αστικό διάστημα, όπως και το μεταξύ τους διάστημα θα αντιμετωπίζονται ισότιμα. Αυτό σύμφωνα με τους MVRDV οδηγεί στην περιγραφή του κόσμου ως ένα «παγκόσμιο χωριό», δηλαδή αστικά και μη αστικά διαστήματα, τα οποία αποικούνται εξαιτίας 3 του αυξανόμενου πληθυσμού.»[ ]

Είναι φανερό πως η ιδέα του Μεταβολισμού επαναλαμβάνεται, αφού η Datatown αποτελεί μια πόλη, η οποία βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη, ανανεώνεται όποτε αυτό είναι επιθυμητό από τους κατοίκους της και είναι αυτάρκης, αφού καλύπτονται όλες οι ανάγκες των ανθρώπων που την κατοικούν. Αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό της που τη συνδέει με το ιαπωνικό κίνημα, καθώς εμπεριέχει την οργανικότητα, τη μεταβλητότητα και τη δυνατότητα προσαρμογής στις εκάστοτε συνθήκες ανά πάσα στιγμή. Η πόλη συμπεριφέρεται σα ζωντανός οργανισμός, οι αλλαγές του περιβάλλοντος είναι συνεχόμενες και αιώνιες και κάθε φορά είναι ανάλογες με τις ανθρώπινες επιθυμίες. Τετραγωνικά δεν υπάρχουν, καθώς δεν υπάρχουν και συγκεκριμένα όρια, παρά μόνο πληροφορίες. Επιπλέον, μεμονωμένοι χώροι ειδικής χρήσεως δημιουργούνται από τη στιγμή που ο καθένας διαχειρίζεται προσωπικά τις πληροφορίες που διαθέτει και συναντά. Η Datatown αφορά σε μία διαδραστική και επικοινωνιακή αρχιτεκτονική και σε μία αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών της και του περιβάλλοντός τους. Για ακόμα μία φορά το μοτίβο της προσωρινής και διαχειριζόμενης πόλης δημιουργείται αρκετά χιλιόμετρα μακριά από την Ιαπωνία.

1 http://www.mvrdv.nl/en/projects/METACITY/# 2 Metacity Datatown, 1 Ιανουαρίου 1999, Winy Maas 010 Publishers 3 http://metacitydatatown.blogspot.gr/

59 59

Εικ 49 Το Muscle Body του Kas Oosterhuis, wmmna Cheers Regine

Εικ 50 Το Muscle Body του Kas Oosterhuis, wmmna Cheers Regine

Εικ 51 Το Muscle Body του Kas Oosterhuis, wmmna Cheers Regine

4.3.5 Kas Oosterhuis – Interactive architecture, Muscle Body Πολλοί αρχιτέκτονες επηρεάζονται από το κίνημα του Μεταβολισμού και δημιουργούν ένα νέο είδος αρχιτεκτονικής, τη διαδραστική αρχιτεκτονική. Ένας από αυτούς είναι ο Kas Oosterhuis, Ολλανδός αρχιτέκτονας, ο οποίος ασχολείται διεξοδικά 1 με την «ψηφιακή αρχιτεκτονική» και τα «έξυπνα κτίρια».[ ] Σκοπός του είναι να δημιουργήσει τεχνικές και μεθόδους για το σχεδιασμό και την ανέγερση εικονικών και διαδραστικών κτιρίων. Η τρισδιάστατη απεικόνιση κτιρίων δεν υπάρχει μόνο στο σχεδιασμό τους, αλλά και στη χρήση τους και τη συντήρησή τους. Ουσιαστικά, γίνεται μια προσπάθεια επικοινωνίας του ανθρώπινου σώματος με το άμεσο περιβάλλον, με σκοπό ο άνθρωπος να καλύπτει τις ανάγκες του ανά πάσα στιγμή, έχοντας τη δυνατότητα να το ελέγξει και να το επηρεάσει. Ο Oosterhuis δημιουργεί μια σειρά από έργα, τα οποία σχετίζονται 2 με τη διαδραστική αρχιτεκτονική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το «Muscle Body»[ ], το οποίο είναι ένα σώμα που αποτελείται από ένα συνεχόμενο δέρμα και εμπεριέχει όλες του τις αρχιτεκτονικές ιδιότητες. Επιπλέον, στο «Muscle Body» δεν υπάρχουν μέρη του σώματος, όπως πάτωμα, τοίχος, ταβάνι ή πόρτα, αλλά μόνο συνεχόμενο και ενιαίο υλικό. Τέλος, η αλληλεπίδραση των χρηστών του σώματος με το σώμα είναι αυτό που κάνει το σώμα να αλλάζει τη μορφή του, το σχήμα του, το βαθμό διαφάνειάς του και τον ήχο που αναπαράγει. Ο Oosterhuis αναφέρει χαρακτηριστικά:

«Χρειαζόμαστε το σώμα ως όχημα προκειμένου να μεταφερθούμε σε άλλα μέρη. Μέρη στον πραγματικό κόσμο, προσθέτοντας μέρη του εικονικού χώρου. Το σώμα γίνεται Υπερσώμα όταν όλα τα οικοδομικά του στοιχεία αποκτούν μια διαδραστική σχέση μεταξύ τους, με το άμεσο περιβάλλον και με τους χρήστες του σώματος. Το κτίριο-σώμα μετατρέπεται σε ένα όργανο, το οποίο χειρίζονται οι χρήστες του, ένα μέρος στο οποίο γίνονται διαπραγματεύσεις, ένα χώρο στον οποίο γίνονται συναλλαγές, το Υπερσώμα είναι μια πλατφόρμα που βοηθάει τους ανθρώπους να συνδιαλέγονται.»

Η μεταβλητότητα, η προσαρμοστικότητα και η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με την αρχιτεκτονική των κτιρίων είναι στοιχεία, τα οποία συναντώνται αρχικά στο Μεταβολισμό και απομονώνοντάς τα δημιουργούνται νέα κινήματα, τα οποία προάγουν την ζωντανή αρχιτεκτονική και έναν ευμετάβλητο και απόλυτα ελεγχόμενο τρόπο ζωής. Ο Oosterhuis επηρεάζεται άμεσα από τις ιδέες του Μεταβολισμού και την παροδικότητα και τη μεταβλητότητα που τον χαρακτηρίζουν. Δημιουργεί διαδραστική αρχιτεκτονική και προάγει την επικοινωνία μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του. Το «Muscle Body» συμπεριφέρεται σα ζωντανός οργανισμός και ανταποκρίνεται άμεσα στις επιθυμίες και στις ανάγκες του ανθρώπου. Επιπρόσθετα, έχει τη δυνατότητα να μεταφερθεί και να τοποθετηθεί οπουδήποτε θελήσει κάποιος, αλλάζοντας με αυτόν τον τρόπο το περιβάλλον του και επηρεάζοντας τη σχέση ανθρώπου-περιβάλλοντος συνειδητά. Η κατασκευή του αποτελεί ένα ενιαίο σώμα ελάχιστων τετραγωνικών, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους, αφήνοντας το χρήστη να αποφασίσει για αυτό. Δημιουργείται, καθώς φαίνεται, μία ζωντανή κάψουλα, μία έξυπνη κατασκευή που επικοινωνεί με τον άνθρωπο, φανερώνοντας τις δυνατότητες εξέλιξης των ιδεών του Μεταβολισμού και προσαρμογής τους σε μία σύγχρονη αρχιτεκτονική ιδέα και ανάγκη.

1 http://www.hyperbody.nl/about/what/ 2 Muscle Body Kas Oosterhuis, 18 Νοεμβρίου 2005, Ruairi Glynn

Εικ 52 Η Walking City του Ron Herron, 1964, Ron Herron

Εικ 53 Η Walking City του Ron Herron, 1964, Ron Herron

Εικ 54 Η Walking City του Ron Herron, 1964, Ron Herron

4.3.6 Ron Herron – Walking City «Η Walking City περπατώντας καμαρωτά σε μεταλλικά ξυλοπόδαρα φαινόταν ως μια έξοδος διαφυγής από τις περιβαλλοντικές συνθήκες.» Simon Sadler, 24 Ιουνίου 2005, Archigram: Architecture without Architecture

Το 1964 ο Βρετανός αρχιτέκτονας Ron Herron οραματίζεται μια κινητή κοινωνία, η οποία είναι ανεξάρτητη και αυτοδιαχειριζόμενη και την ονομάζει Walking City. Συγκεκριμένα, σχεδιάζει μια πόλη, η οποία αποτελείται από μαζικές 1 κινητές ρομποτικές κατασκευές, οι οποίες είναι δυνατό να μετακινηθούν όταν αυτό είναι επιθυμητό.[ ] Ακόμα, η μετακίνηση είναι δυνατή και στα κτίρια που υπάρχουν μες στην πόλη, ενώ παράλληλα, πολλές «πόλεις που περπατούν» είναι δυνατό να ενωθούν και να διασπαστούν δημιουργώντας νέες κινητές μητροπόλεις. Αυτό συμβαίνει μέσα από τις επεκτάσεις «χεριών» [2] που διαθέτουν οι κινητές πόλεις, προκειμένου να διευκολύνεται η σύνδεση με άλλα κινητά στοιχεία, με το έδαφος και τη θάλασσα, έτσι ώστε να γίνεται μεταφορά αγαθών. Μια τέτοια πόλη δε γνωρίζει γεωγραφικά όρια και δεν έχει συγκεκριμένη ταυτότητα. Δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες της να ανταλλάσσουν πολιτισμικά στοιχεία μεταξύ τους, δημιουργώντας έτσι ένα παγκόσμιο κέντρο πληροφοριών και ένα σημείο που γεννιούνται νέες κουλτούρες, νέοι νόμοι και ένα νέο δίκτυο επικοινωνιών και αλληλεπίδρασης. Λίγο μετά τη δημιουργία του Μεταβολισμού, το κίνημα επηρεάζει τους αρχιτέκτονες παγκοσμίως και εξακτινώνεται προς ποικίλες κατευθύνσεις. Στη Walking City συναντά κανείς τη μεταβλητότητα του Μεταβολισμού και την προσαρμοστικότητα της κατοικίας στις ανάγκες του ανθρώπου ανά πάσα στιγμή. Δημιουργείται μια επικοινωνιακή αρχιτεκτονική και ένα σύστημα, το οποίο ευνοεί την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων, όπως και στο ιαπωνικό κίνημα μέσα από την εξωστρέφεια που προσφέρουν οι κάψουλες, αφού ο χώρος απομόνωσης προσφέρει μόνο τα απολύτως απαραίτητα. Η ιδέα του Herron είναι ένας ζωντανός οργανισμός, ο οποίος χρησιμοποιεί το «μυαλό» του για να διευκολύνει την καθημερινότητα του ανθρώπου και να καλύψει τις κοινωνικές του ανάγκες. Σαφώς, οι αλλαγές του περιβάλλοντος είναι συχνές και η «παροδική πόλη» εμφανίζεται και στις δύο περιπτώσεις, με διαφορετική μορφή. Αφ’ ενός στο κίνημα του Μεταβολισμού μεταβάλλεται μόνο ο χώρος κατοίκησης, αφ’ ετέρου στη Walking City ο χώρος κατοίκησης και ένα ευρύτερο όριό του, η πόλη μετακινείται, αλλάζοντας το εξωτερικό περιβάλλον. Τα τετραγωνικά παύουν να έχουν σημασία και ο αρχιτέκτονας επικεντρώνεται στην έννοια της μεταβλητότητας και της παροδικότητας των αρχιτεκτονημάτων.

1 Present and Future Urban Forms, Ιούνιος 1968, William Albinson & Brian Kent, National Art Education Association 2 Guest Post: Archigram’s “Walking City” Concept, 31 Μαρτίου 2011, Eranda Janku

Εικ 55 Clusters in the Air, 1962, Arata Isozaki

5. ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ-ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Τα αίτια, τα οποία οδηγούν την Ιαπωνία γύρω στο ‘60 στη διαμόρφωση μιας ιδεολογίας, η οποία μεταβάλλεται και προσαρμόζεται ανά πάσα στιγμή ποικίλουν. Αρχικά, εντοπίζονται στην ιστορία της αρχιτεκτονικής της. Πιο συγκεκριμένα, η μικρή κατοικία αποτελεί στοιχείο του ιαπωνικού τρόπου ζωής. Τα λιτά δωμάτια, τα απολύτως απαραίτητα αντικείμενα μέσα στο χώρο και τα ελάχιστα τετραγωνικά, τα οποία χρειάζονται για να κατοικήσει κάποιος σε ένα χώρο αποτελούν αξίες, οι οποίες σχετίζονται με την ιαπωνική θρησκεία και φιλοσοφία ζωής και παραδειγματίζονται από τα ιαπωνικά σπίτια και τους χώρους τσαγιού εδώ και αιώνες. Επόμενο είναι λοιπόν η εξέλιξη της ιαπωνικής κατοικίας να έχει σημαντικές επιρροές από την προγενέστερη αρχιτεκτονική φιλοσοφία της χώρας. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικά προβλήματα, τα οποία βρίσκουν λύση στα ελάχιστα τετραγωνικά των κατοικιών των Μεταβολιστών. Η Ιαπωνία και ειδικότερα κάποιες πόλεις της κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο λεηλατούνται και καταστρέφονται. Επιπλέον, οι φυσικές καταστροφές πλήττουν τη χώρα και δεν της αφήνουν πολλά περιθώρια καθυστέρησης της ανάρρωσής της. Η ανοικοδόμηση οφείλει να γίνει με ραγδαίους ρυθμούς, καθώς χιλιάδες άνθρωποι περιμένουν να στεγαστούν. Η μόνη λύση σε αυτό είναι πολλά και γρήγορα σπίτια, λίγων τετραγωνικών, τα οποία προσφέρουν τα απολύτως απαραίτητα. Επιπλέον, το Τόκιο αποτελεί μια πόλη, η οποία αριθμεί πάνω από 13 εκατομμύρια κατοίκους και ως αποτέλεσμα μαστίζεται από υπερβολική συσσώρευση πληθυσμών, όπως και κάποια αστικά κέντρα της Ιαπωνίας. Η ανέγερση μικρών, γρήγορων και πολλών κατοικιών δίνει λύση σε αυτό το πρόβλημα, αφού με αυτόν τον τρόπο στεγάζονται όσο το δυνατό περισσότεροι κάτοικοι της πρωτεύουσας και των αστικών κέντρων της Ιαπωνίας. Όσον αφορά στα δωμάτια είναι πλήρως εξοπλισμένα, ακολουθώντας τις τελευταίες εξελίξεις της τεχνολογίας και έχοντας ως στόχο να ανανεώνονται ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε γενιάς ή ακόμα και νωρίτερα. Αυτό συμβαίνει διότι η Ιαπωνία συνάπτει σχέσεις με τη Δύση και δέχεται ποικίλες επιρροές από την κουλτούρα της. Στη συνέχεια με τους γρήγορους ρυθμούς της, η Ιαπωνία συμβάλλει και η ίδια στην εξέλιξη της τεχνολογίας, με σκοπό να ικανοποιεί διαρκώς τον άνθρωπο και να προλαβαίνει κάποιες μελλοντικές του ανάγκες. Ένα από τα στοιχεία, λοιπόν, τα οποία συμβάλλουν στη δημιουργία του Μεταβολισμού στην Ιαπωνία, είναι η στροφή προς τα δυτικά προϊόντα, με σκοπό την εξυπηρέτηση των αναγκών και τη διευκόλυνση των καθημερινών διαδικασιών του ανθρώπου. Συν τοις άλλοις, σημαντικό ρόλο παίζουν τα υλικά, τα οποία χρησιμοποιούνται κατά παράδοση στις ιαπωνικές κατοικίες. Συνήθως είναι ελαφριές κατασκευές από ξύλο και από άλλα υλικά, τα οποία χρειάζονται συντήρηση ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Οι Ιάπωνες δείχνουν μια προτίμηση σε αυτού του είδους τις κατασκευές, φανερώνοντας τη βαθιά επιρροή τους από τη θρησκεία τους και τη φιλοσοφία του πολιτισμού τους, ο οποίος υπακούει στους νόμους της λιτότητας και της προσαρμοστικότητας στις εκάστοτε συνθήκες. Κατ’ επέκταση, οι συχνές αλλαγές για συντήρηση και εξασφάλιση της ασφάλειας αυτών των υλικών συνάδουν με τη βασική αρχή του κινήματος του Μεταβολισμού, δηλαδή την αλλαγή και την προσαρμογή στο άμεσο περιβάλλον ανά πάσα στιγμή. Στη συνέχεια, οι κατοικίες, οι οποίες είναι κατασκευασμένες την περίοδο του Μεταβολισμού αποκτούν διαφορετική, αλλά εξίσου σημαντική χρήση. Είναι γεγονός ότι στο Τόκιο όσοι εργάζονται έχουν περιορισμένο ελεύθερο χρόνο. Στο ενδιάμεσο διάστημα από μέρα σε μέρα ξεκουράζονται για λίγες μόνο ώρες. Οι μικρές κατοικίες αποτελούν το ιδανικό μέρος ξεκούρασης για τους εργαζόμενους, αφού βρίσκονται δίπλα τους και τους προσφέρουν όλες τις ανέσεις που θα τους προσέφερε το 65

σπίτι τους. Επιπλέον, είναι εξοπλισμένες με τελευταίας τεχνολογίας συσκευές, έτσι ώστε όσοι διανυκτερεύουν σε αυτές να έχουν μια ξεκούραστη διαμονή και να μένουν ικανοποιημένοι όσον αφορά στην κάλυψη των αναγκών τους. Αργότερα, το κίνημα του Μεταβολισμού συναντάται με διαφοροποιημένο ρόλο, αυτόν της στέγασης των ανέργων. Οι μικρές αλλά και περιεκτικές κατοικίες αποτελούν οικονομικά καταλύματα, τα οποία η ίδια η κυβέρνηση παρέχει στους άνεργους, με σκοπό να έχουν κάποια στέγαση. Με αυτόν τον τρόπο συνεχίζεται η ιδεολογία του κινήματος του Μεταβολισμού και το ίδιο το κίνημα προσαρμόζεται στις συνθήκες της κάθε εποχής, παρέχοντας άνεση στις κοινωνικές ομάδες, οι οποίες τη χρειάζονται σε κάθε περίπτωση. Η εξάπλωση αυτού του κινήματος στην Ευρώπη, την Αμερική αλλά και την υπόλοιπη Ασία γίνεται με διαφορετικό και παράλληλα σχετικό τρόπο. Εκτός της Ιαπωνίας, το κίνημα του Μεταβολισμού αντιμετωπίζεται πιο επιδερμικά, αφού είναι διαφορετικές οι ανάγκες των ανθρώπων. Οι ομάδες, οι οποίες κατοικούν σε τέτοιους χώρους είναι κοινωνικές ομάδες, οι οποίες ζουν εκεί προσωρινά, είτε αυτό σημαίνει για διάστημα ενός ή δύο εξαμήνων, είτε για μια ημιδιαμονή τεσσάρων ωρών. Στην τελευταία περίπτωση, οι μικροί αλλά περιεκτικοί αυτοί χώροι χρησιμοποιούνται ως ξενοδοχειακές μονάδες. Ωστόσο περισσότερες φορές συναντάται η περίπτωση της ημιδιαμονής, παρά της διαμονής. Στόχος είναι η ολιγόωρη ξεκούραση σε ένα χώρο, ο οποίος προσφέρει όχι μόνο τα απαραίτητα, αλλά πολύ περισσότερα στο φιλοξενούμενο. Αυτοί οι σταθμοί ξεκούρασης πολλαπλασιάζονται ραγδαία, ενώ τα τετραγωνικά τους διαιρούνται με την ίδια ταχύτητα. Στη συνέχεια, ένας ακόμη λόγος για τον οποίο αναπτύσσεται το κίνημα του Μεταβολισμού στη Δύση είναι η στατικότητα του Μοντερνισμού και η ανάγκη των ανθρώπων για μία νέα ιδεολογία, η οποία ακολουθεί τους κανόνες του ευμετάβλητου, της προσαρμοστικότητας και της άμεσης ανταπόκρισης στις ανάγκες της κάθε εποχής και της κάθε γενιάς. Η διάρκεια των κατοικιών δε χρειάζεται να είναι μεγάλη, αφού ούτως ή άλλως οφείλουν να αλλάζουν προκειμένου να ικανοποιούν το χρήστη τους. Ο σύγχρονος άνθρωπος εξελίσσεται γρήγορα και η κατοικία του οφείλει να τον ακολουθεί στις αλλαγές των προτιμήσεών του, έτσι ώστε να διευκολύνεται η καθημερινότητά του. Επιπρόσθετα, δίνεται μεγάλη σημασία στην εξέλιξη της τεχνολογίας και ο άνθρωπος φτάνει στο σημείο να συγκρίνεται με τη μηχανή. Τα σενάρια των νέων αρχιτεκτόνων θέλουν τη μηχανή να αντικαθιστά τον άνθρωπο και να τον απαγκιστρώνει από την ανάγκη της δουλειάς, στοχεύοντας στην ελευθερία του και στη δικαιοσύνη. Σε αυτό το σημείο κυρίως, φαίνεται η μεγάλη διαφορά με το Μεταβολισμό στην Ιαπωνία, ο οποίος δημιουργείται για να συμπληρώσει τις ανάγκες ενός εργαζόμενου στο Τόκιο, ενώ στην Ευρώπη στοχεύει στην εγκατάλειψη των επαγγελμάτων και στην ισοτιμία και ισορροπία μέσα από αυτή τη διαδικασία. Οι διεργασίες γίνονται τηλε-διεργασίες, η εργασία αυτοματοποιείται και ο άνθρωπος γίνεται ένα διαδραστικό ον με ελευθερία επιλογών. Γίνεται φανερή πλέον η διαφορά μεταξύ των δύο φιλοσοφιών. Η ιαπωνική κουλτούρα σε μια έκφανσή της δημιουργεί ένα νέο κίνημα, το οποίο τείνει να βοηθήσει και να εξελίξει τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Όλα είναι λιτά, ρευστά και προσαρμόζονται. Δημιουργούνται οργανικές μορφές κατοίκησης και η δυνατότητα συχνών αλλαγών που ακολουθούν τις ανάγκες του ανθρώπου. Η Δύση βάζει τη δική της πινελιά στο Μεταβολισμό και χρησιμοποιεί το «προσωρινό» για συγκεκριμένες λειτουργίες, από τις οποίες κάποιες είναι καθαρά λειτουργικές και χρονικά σύντομες, ενώ οι υπόλοιπες βασίζονται σε μια φιλοσοφία, η οποία θέλει τον άνθρωπο ελεύθερο και απαλλαγμένο από την ανάγκη της ανθρώπινης εργασίας. Επιπλέον, εξελίσσουν το μοτίβο της ελεγχόμενης δημιουργίας κατοικιών, περνώντας το σε έναν κόσμο πληροφοριών και ανταλλαγής δεδομένων, όπου οι κατοικίες γίνονται άπειρες, όπως και οι χώροι εξειδικευμένων χρήσεων. 67 67

Πειραματισμοί υπάρχουν όσον αφορά στα τετραγωνικά, στη δυνατότητα ημιδιαμονής, στην απαλοιφή της εργασίας μέσα από μια κοινωνία με αυτοματισμένες και ελεγχόμενες δραστηριότητες, στην αλλαγή και στη μεταβλητότητα των κατοικιών και του περιβάλλοντός τους και τέλος, στην αλληλεπίδραση και επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων και της πόλης. Σχεδιάζονται κινητές πόλεις, έξυπνες κατοικίες και γενικότερα αστικά στοιχεία, τα οποία υπακούουν στις επιθυμίες του ανθρώπου και ανταποκρίνονται άμεσα στις ανάγκες τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

- Christian Schittich, 1 Ιανουαρίου 2003, «In Detail: Japan – Architects, Constructions, Ambiance», Birkhauser - Mori Bijutsukan, 1 Ιανουαρίου 2011, «Metabolism, The City of the Future: Dreams and Visions of Reconstruction in Post-War and Present Day Japan», Mori Art Museum - Yona Friedman, 1 Μαίου 2010, «Yona Friedman: Drawings and Models», Presses Du Reel - Mark Wigley, 1998, « Constant’s New Babylon The Hyper Architecture of Desire», 010 Publishers - Ελένη Καλαφάτη, Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, 2006, «Τάκης Χ. Ζενέτος Ψηφιακά Οράματα και Αρχιτεκτονική», Libro - Terunobu Fujimori, Yoshikazu Nango, Meruro Washida, Enrique Walker, 2010, «ATELIER BOW-WOW. The Architecture of Atelier Bow-Wow: Behaviorology.», Rizzoli - Winy Maas, 1 Ιανουαρίου 1999, «Metacity Datatown», 010 Publishers -Kisho Kurokawa, 1 Ιανουαρίου 1998, «From The Machine Age to The Age of Life», Book Art Ltd. -Kisho kurokawa, 2000, The Images Publishing Group Pty Ltd -Simon Sadler, 24 Ιουνίου 2005, Archigram: Architecture without Architecture

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ -Κασσάνου Αντωνία-Γεωργία, Μαγουλιώτης Νικόλαος, Το σύγχρονο Τόκιο και ο κατακερματισμός της κατοικίας

71 71

ΑΡΘΡΑ - Ella Morton, 2 Δεκεμβρίου 2013, «Nakagin Capsule Tower in Tokyo Is a Claustrophobe’s Nightmare», http://www.slate.com/ blogs/atlas_obscura/2013/12/02/nakagin_capsule_tower_in_tokyo_is_a_claustrophobe_s_nightmare.html - Mark Schreiber, 16 Ιανουαρίου 2011, «Back to the future of a ‘hotel for 2001’», The Japan Times - Yamane Kazuma, 15 Δεκεμβρίου 2001, «Convenience Stores and the Japanese Shopper», Nipponia No.19 December 15, 2001 - Brian Ashcraft, 14 Μαρτίου 2013, «Your Guide to Japanese Capsule Hotels», http://kotaku.com/5990496/your-guide-tojapanese-capsule-hotels - Kyle Van Hemert, 1 Φεβρουαρίου 2010, «Read About Capsule Living and Feel Better About Your Dinky Apartment», http://gizmodo.com/5438791/read-about-capsule-living-and-feel-better-about-your-dinky-apartment - Hiroko Tabuchi, 1 Ιανουαρίου 2010, «For Some in Japan Home is a Tiny Plastic Bunk», The New York Times - Eva Branscome, 21 Μαίου 2014, «Obit> Hans Hollein, 1934-2014»,The Architect’s Newspaper - Katie Sorene, 26 Μαρτίου 2009, «Hotels Specializing in Nap-time», http://www.tripbase.com/blog/hotels-specializing-innap-time/ - Vincent Rice, 21 Σεπτεμβρίου 2011, «First airport installation of Arch Group’s Sleepbox», Gizmag - Derek Diedricksen, 11 Ιουλίου 2012, «A One Square Meter transforming tiny house/shelter!?», http://relaxshacks.blogspot. gr/2012/07/one-square-meter-transforming-tiny.html - Skylar Bergl, 15 Οκτωβρίου 2012, «The Potential of Van Bo’s ‘One Square Meter House’», Dwell - Margaret Canning, 20 Σεπτεμβρίου 2011, «Never Monday: Top developer opens door on new era of living in city», Belfast Telegraph - Sarah Williams Goldhagen, 29 Ιανουαρίου 2013, «Constant - New Babylon», http://lifeisabanana.com/2013/01/29/constant-new-babylon-architecture/ - Κώστας Π. Παντελόγλου, 14 Μαρτίου 2014, «Για τον αρχιτέκτονα και Πολεοδόμο Τάκη Ζενέτο (1926-1977)», Ο Κόσμος της Νέας Φιλαδέλφειας, http://www.kosmosnf.gr/2014/03/zenetos/ - Αχιλλέας Χεκίμογλου, 14 Σεπτεμβρίου 2013, «Όταν ο Τάκης Ζενέτος οραματιζόταν τις ‘έξυπνες πόλεις’» Το Βήμα - Yoshiharu Tsukamoto, 13 Σεπτεμβρίου 2012, «Void Metabolism», Architectural Design Special Issue: City Catalyst: Architecture in the Age of Extreme Urbanisation, τόμος 82, τεύχος 5, σελίδες 88–93, September/October 2012 73 73

- Rose Etherington, 2 Σεπτεμβρίου 2010, «A.Way by J. Mayer H.», Dezeen Magazine - Ruairi Glynn, 18 Νοεμβρίου 2005, «Muscle Body Kas Oosterhuis», http://www.interactivearchitecture.org/ - Eranda Janku, 31 Μαρτίου 2011, «Guest Post: Archigram’s “Walking City” Concept», http://walkingthecityupolis.blogspot. gr/2011/03/guest-post-archigrams-walking-city.html - Hans Hollein, 1965, «Zukunft der Architektur», περιοδικό Bau, τόμος 20, τεύχος 1 - Yona Friedman, 2011, «Architecture with the People by the People for the People»

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ HARVARD JSTOR - William Albinson & Brian Kent, «Present and Future Urban Forms», National Art Education Association - Craig Buckley, «From Absolute to Everything: Taking Possession in “Alles Ist Architektur”», The MIT Press - Marie Theres Stauffer, «Utopian Reflections, Reflected Utopias: Urban Designs by Archizoom and Superstudio», Architectural Association School of Architecture - Κριτικό άρθρο από τον Arnold Whittick, Μάιος 1978, «Metabolism in Architecture by Kisho Kurokawa; Charles Jencks», Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ -http://www.microcompacthome.com/ -http://www.yotel.com -http://sleepbox.co.uk/ -http://www.onesqmhouseus.com/ -http://venhoevencs.nl/vision-and-research/the-capsule-as-node-and-event -http://venhoevencs.nl/vision-and-research/microcosmos -http://www.jmayerh.de/85-0-AWay.html -http://www.mvrdv.nl/en/projects/METACITY/# -http://metacitydatatown.blogspot.gr/ -http://www.hyperbody.nl/about/what/ -http://www.tovima.gr/socialevents/article/?aid=363397 -http://www.notbored.org/new-babylon.html

77 77