t
Maria Gumulak KsiÄ…Ĺźka dla dzieci o literach
Maria Gumulak
Co to typo?
Ta książka należy do:
W okienku wpisz swoje imię.
Komunikacja
7
Skąd się wzięły litery?
11
Co to jest litera?
19
Kropeczki i kreseczki, czyli znaki diakrytyczne
31
Alfabet: litery języka
41
Czcionka a font
53
Krój pisma: o kompletach podobnych znaków
61
Szeryfowy i bezszeryfowy, czyli o rodzajach krojów pism
69
Chude i grube litery: o odmianach liter
75
Co to jest typografia?
83
Zawód projektant liter i zawód typograf
91
Przykłady fontów
99
Komunikacja
7
Komunikacja Komunikacja to porozumiewanie się. Można porozumiewać się mową, obrazem oraz pismem.
Mowa Komunikujemy się by przekazać informacje, np. opowiedzieć mamie co działo się w szkole, czy powiedzieć swojemu koledze o najnowszej grze. Jednak w czasach przed wynalezieniem obrazu i pisma mowa była jedyną formą przekazywania informacji. Kiedy umierała ważna osoba danej społeczności, np. mędrzec, to jeśli nie zdążył za życia przekazać swojej wiedzy, prymitywna społeczność mogła bezpowrotnie stracić wiedzę wielu pokoleń.
8
Obraz Właśnie z powodu utraty wielu ważnych informacji, ludzie zaczęli używać obrazu i symboli, aby móc utrwalić swoją wiedzę i skierować ją do większej liczby osób. Już w prehistorii malowano na ścianach jaskiń. Następnie przez wieki wiele cywilizacji ulepszało te metody na swój własny sposób. Więcej o piśmie dowiesz się na kolejnych stronach.
Pismo Powoli następowała ewolucja: od rysowania do pisania. Prawdopodobnie zapis symbolami lub obrazami był zbyt mało dokładny. Dopiero wynalezienie pisma umożliwiło przekazywanie skomplikowanych, długich wiadomości i stanowiło graficzny zapis mowy. Dzięki wynalazkowi pisma cenne informacje łatwo było zapisać i utrwalić na długi czas.
9
Skąd się wzięły litery?
11
Malowidła naskalne Dawno, dawno temu w okresie zwanym Prehistorią nasi przodkowie malowali na ścianach jaskiń dzikie zwierzęta, łowców i sceny polowania. Był to pierwszy obrazkowy sposób komunikacji. Takie malowidła zostały odnalezione w 1940 r. we Francji w jaskini Lascaux (czytaj: Lasko).
12
Pismo klinowe
Następnym etapem rozwoju prehistorycznego pisma było pismo klinowe, gdzie zamiast kartek używano glinianych tabliczek, na których odciskano znaki drewnianym rylcem. Jak myślisz, dlaczego pismo w takiej formie nie przetrwało do dzisiaj?
13 17
Hieroglify W cywilizacji starożytnego Egiptu posługiwano się pismem hieroglificznym, w którym każde słowo lub określenie można było zapisać za pomocą odpowiedniego obrazka. Jak myślisz, co może oznaczać poniższy zapis?
14
Litery Fenicjan Fenicjanie – sąsiedzi Egipcjan, udoskonalili pismo hieroglificzne. Dzięki temu to właśnie im przypisuje się wynalezienie pisma alfabetycznego. Które z poniższych znaków przypominają Ci litery, jakimi obecnie się posługujemy?
15
Alfabet Grecki
Grecy poprawili pismo fenickie. Pierwotnie pismo greckie zapisywano od prawej do lewej, a dopiero w 550 r. p.n.e zmieniono ten sposób na obecnie używany. Alfabet grecki do dzisiaj stosuje się w matematyce i fizyce. Spróbuj zapisać swoje imię od prawej do lewej.
Aα Bβ Γγ ∆δ Eε Zζ Hη Θθ 16
Iι Kκ Λλ Mµ Nν Ξξ Oo Ππ
Pρ Σσ Tτ Yυ Φφ Xχ Ψψ Ωω
Alfabet Rzymski
Alfabet rzymski nazywany też łacińskim wywodzi się z pisma Etrusków. Początkowo składał się tylko z 19 znaków: A B C D E F Z H I L M N O P Q R S T V X. Następnie, na przestrzeni wieków pismo było cały czas poprawiane, by obecnie przyjąć taki wygląd:
Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii
Jj Kk Ll Mm Nn Oo Pp Qq Rr
Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz
17
Co to jest litera?
19
Głoski
Są to dźwięki z jakich składa się dany wyraz. Można je usłyszeć i powiedzieć. Przykład sz: Litery to s i z, a głoska to sz.
Litera
Jest to znak, który możemy zapisać, a później zobaczyć i przeczytać. Wiele liter może tworzyć wyrazy i zdania.
21
duże litery
A
B
M
K T D E
R N U Y
22
Dużą literą zaczynamy nowe zdanie, imiona, nazwiska, nazwy własne, np. Jan Kowalski. Czasem możemy użyć dużych liter w celach grzecznościowych, emocjonalnych czy artystycznych, np. UWAGA!
małe litery
a
b
m k t d e
r n u y
Małymi literami piszemy większą część zdania. Oprócz tego małą literą napiszemy nazwy dni tygodnia, miesięcy, nazwy tańców, przymiotniki i wiele innych, np. środa, lipiec, oberek, czy piesek.
23
Kiedy czytamy pomagają nam w tym znaki interpunkcyjne takie jak kropki, pytajniki oraz wykrzykniki. Na końcu każdego zdania stawiamy kropkę, a nowe zdanie rozpoczynamy z dużej litery. Wiesz dlaczego?
24
kiedy czytamy pomagają nam w tym znaki interpunkcyjne takie jak kropki pytajniki oraz wykrzykniki na końcu każdego zdania stawiamy kropkę a nowe zdanie rozpoczynamy z dużej litery wiesz dlaczego
W 1925 roku Herbert Bayer – słynny grafik, malarz, architekt oraz typograf, zaproponował używanie tylko małych liter. Wtedy wydawało się to czymś nowoczesnym i ciekawym. Jednak trwało to chwilę i powrócono do pisania również dużymi literami. Który z tych dwóch tekstów łatwiej Ci przeczytać?
?
26
Żółte i czerwone litery zostały wyprane i trochę się pomięły. Umiesz je teraz rozpoznać? Nadmierne wydłużanie, rozciąganie czy zniekształcanie liter powoduje, że nie są czytelne.
Tworzenie nieistniejących liter. A może masz pomysł na swoją własną literę? Możesz zacząć od narysowanych figur dodając swoje elementy lub stworzyć zupełnie nowe.
Kropeczki i kreseczki, czyli znaki diakrytyczne
31
Znaki diakrytyczne W wielu alfabetach dodanie kresek lub kropek do niektórych liter powoduje zmianę sposobu czytania tej litery. Tutaj widzisz litery diakrytyczne w polskim alfabecie. Czy umiesz wymówić wszystkie litery, które tutaj widzisz? A może któraś z liter jest w Twoim imieniu lub nazwisku?
34
Znaki diakrytyczne języka hiszpańskiego. Zwróć uwagę na to jak różnią się od polskich, pokazanych na poprzednich stronach: nad u występują dwie kropki, a przy n kreska jest wygięta w fale.
Znaki diakrytyczne języka czeskiego. W tym alfabecie znajdziesz litery z kropką z dziurką w środku, z kreską, a także z kształtem, który znajdziesz nad literą s, r i c.
35
Znajdź 20 znaków diakrytycznych, a następnie pokoloruj je.
ź
Dorysuj odpowiednio ogonki, kreski lub kropki do liter, tak aby powstały litery ze znakami diakrytycznymi.
z
Alfabet: litery języka
41
A et
Alfabet
Jest to najpopularniejszy system zapisywania mowy. Dzięki literom, które znajdują się w danym alfabecie możemy składać wyrazy i zdania.
43
Alfabety z różnych stron świata:
mama i tata Język polski
মামা আমি টাটা Język bengalski
44
Mama i tata to pierwsze słowa jakie uczymy się mówić, a później pisać. Dzięki alfabetom możemy zapisać je w wielu językach. Niektóre alfabety mają zupełnie inne kształty liter niż te, którymi posługujemy się w Polsce.
мать и отец Język rosyjski
媽媽我塔塔
Język chiński
45
Następnie uczymy się kolejnych słów. Czy znasz te wszystkie słowa?
kropka
abażur
parasol
jabłk
czapka
walizka
gwiazda
hak
r
kwiat
ko
kłódka
okulary
gwóźdź
48
Dzięki grupie liter jaką jest alfabet, możemy zapisać to co widzimy lub co czujemy. Dla przykładu na powyższej ilustracji wąż wije się na czerwonym tle pełnym żółtych kropek.
49
PoniĹźej literowy labirynt. OdnajdĹş w nim litery.
Czcionka a font
53
Czcionka Jest to metalowy słupek, na którym znajduje się odlana litera. Może być pokrywana farbą lub tuszem i przyciskana do papieru za pomocą prasy. W 1450 roku Jan Gutenberg wynalazł taki sposób drukowania. Dzięki temu wynalazkowi drukowano książki i inne materiały. Jednak od tamtego czasu wiele się zmieniło.
54
Font Jest to cyfrowa postać pisma. Dzięki wynalezieniu komputera oraz stworzeniu specjalnych programów możemy projektować litery. Nie musimy już tak jak dawniej tworzyć metalowych czcionek. Wszystko jest teraz łatwiejsze. Kto wie, może Ty kiedyś zaprojektujesz swój font?
55
Pieczątka z ziemniaka Uwaga: konieczny jest nadzór osoby dorosłej! Potrzebne materiały:
Krok 1 Umyj ziemniak i dobrze go wysusz. Następnie odetnij 1/3 część ziemniaka.
Krok 2 Narysuj wybrany kształt na powierzchni ziemniaka, a następnie ostrożnie wytnij go nożykiem.
Krok 3 Ostrym nożem odetnij miąższ ziemniaka otaczający wykrojony wzór i usuń odcięte fragmenty.
Krok 4 Osusz pieczątkę za pomocą ręcznika papierowego, a następnie pędzelkiem nałóż cienką warstwę farby na wycięty kształt.
Krok 5 Odbijaj, baw się, próbuj rożnych kształtów! Zauważ jak odbiła się litera F. Czy teraz wiesz o czym musisz pamiętać przygotowując pieczątkę?
Ktoś zrobił czcionki i je odbił. Czego brakuje tym literom? Dorysuj.
Krรณj pisma: o kompletach podobnych znakรณw
61
Krój pisma Nie jest łatwo wytłumaczyć czym jest krój pisma. Kuba Sowiński – typograf zajmujący sie projektowaaniem książek i magazynów tłumaczy to tak: Krój pisma jest to zestaw liter i innych dodatkowych znaków służących do pisania, które tworzą rodzinę o określonym wyglądzie. Można by to porównać do dużej rodziny u ludzi, gdzie wszyscy mimo różnic w wieku i płci wyglądają trochę podobnie np. są chudzi, wysocy lub grubi, wszyscy się trochę garbią lub mają rude włosy, ubierają się staroświecko lub bardzo nowocześnie.
gp 62
v
f A
H
S
Bn
C
A J c H X m G B
63
Poniżej przykłady różnych liter z dwóch odmiennych krojów pism. Pokoloruj je na dwa różne kolory, tak aby zgrupowały się w dwie rodziny.
Spróbuj stworzyć swój własny krój pisma. Pomoże Ci w tym wzór w tle (siatka).
Szeryfowy i bezszeryfowy, czyli o rodzajach krojรณw pism
69
n
Litera szeryfowa Zwróć uwagę na elementy zaznaczone w kółkach.
70
Litera szeryfowa w niektórych miejscach posiada szeryfy, czyli dodatkowe elementy w literze, które zostały zaznaczone kolorowymi kółkami. Dawniej wszystkie litery były szeryfowe, co wynikało z narzędzia jakim wówczas pisano.
n
Litera bezszeryfowa
Litera bezszeryfowa jest bardziej współczesna i nie posiada szeryfów, dlatego została nazwana bezszeryfową. Zakończenia liter są bardzo proste, bez dodatkowych udziwnień. Która literka n bardziej Ci się podoba?
71
Zmień literę bezszeryfową na szeryfową dorysowując prostokąty jak w poniższym przykładzie.
aąbcćd eęfghij klłmnńo óprsśtu vwxyzźż
litera hipopotam antykwa prosty szeryfy
Chude i grube litery: odmiany liter
75
i
m
ny
e t
Odmiany liter Litery występują często w wielu grubościach, zwanych odmianami. Pracując na komputerze można spotkać się z nazwami w języku polskim, jednak najczęściej będą to angielskie wersje nazw. Oto najpopularniejsze odmiany:
Cienka / Light
Pochylona nazwana kursywą / Italic
Zwykła / Regular
Gruba / Bold
77
Niektóre kroje zostały zaprojektowane w większej liczbie odmian. Ten krój nazywa się Brygada 1918, ma 6 odmian, autorem jest Mateusz Machalski.
Regular
Regular Italic
SemiBold
SemiBold Italic
Bold
Bold Italic
Ten krój nazywa się TT Commons i ma wiele odmian: od bardzo cienkiej do bardzo grubej. Krój został zaprojektowany przez Type Type Foundry.
Thin
Regular
Bold
Extra light
Medium
Extrabold
Light
Demibold
Black
Pokoloruj litery, a następnie ponumeruj je od najcieńszej do najgrubszej.
A n
N B
h
m
t
d K
Co to jest typografia?
83
yp r g
a i
Typografia Typografia to pojęcie trudne nawet dla dorosłych. Do opowiedzenia o tym czym jest typografia zaprosiliśmy specjalistę. Poniżej Kuba Sowiński wyjaśnia co kryje się pod tą skomplikowaną nazwą. Pisarz lub pisarka zajmuje się tworzeniem opowieści, które zapisuje przy pomocy liter. W ten sposób świat wymyślony w jego lub jej głowie jest zakodowany literami, wyrazami, zdaniami. Typograf lub typografka zajmują się tym jak te litery, zdania i całe strony tekstu wyglądają – jak są zakomponowane, ich wielkością, tym czy pasują do treści czy nie, czy łatwo je przeczytać i tym, czy powinny zwracać naszą uwagę. Podczas czytania książki chcemy, żeby nic nam nie przeszkadzało w śledzeniu przygód bohatera. Litery powinny być zwykłe, niezauważalne. Twórca okładki tej książki, przeciwnie, będzie próbował tak narysować litery, żeby zwracały one naszą uwagę niepowtarzalnym kształtem, żeby książka się wyróżniała na półce w księgarni i żebyśmy mogli po samym wyglądzie liter tytułu odgadnąć, czy jest to słownik czy powieść kryminalna, czy może bajki dla dzieci. To ważne, bo w ten sposób zanim przeczytamy tytuł i opis książki na tylnej okładce, sam wygląd liter już nas o czymś poinformuje. W ten sposób typografia używając kształtu liter, także uczestniczy w przekazywaniu treści.
85
Co si ę sta ł o z od stępami ? Tutaj odstępy między poszczególnymi wyrazami są za małe lub za duże.
Co się stało z odstępami? Tutaj odstępy między poszczególnymi wyrazami są odpowiednie.
Czy dobrze widzisz co tutaj jest napisane? Tutaj odstępy między linijkami są za małe.
Czy dobrze widzisz co tutaj jest napisane? Tutaj odstępy między linijkami są odpowiednie.
Dorysuj elementy, żeby powstały litery. Mogą to być prawdziwe lub nieistniejące literki. Daj się ponieść wyobraźni!
v
B
m
Rm
r
i hn
az p d r jy g
i
Sa
m
v bA
Zawรณd projektant liter i zawรณd typograf
91
Tak jak kucharz zajmuje się gotowaniem, kierowca prowadzeniem samochodu, a dentysta leczeniem zębów – tak są osoby, które w swojej pracy zajmują się literami. Może to być typograf lub projektant liter, sprawdź czym różnią się te dwa zawody.
aaaaaaaaa aaaaaaaaa aaaaaaaaa aaaaaaaaa Typograf Typograf to osoba zajmująca się projektowaniem książek, plakatów, a właściwie wszystkich materiałów, w których znajdziemy litery. Wszystko to, co wytwarza, projektuje z myślą o osobie która czyta tekst. Na przykład dla małych dzieci i starszych osób tekst powinien być większy niż dla osoby, która świetnie radzi sobie z czytaniem.
Projektant liter Projektant liter tworzy nowe formy liter. Zajmuje się wykreślaniem ich kształtów, jednak nie jest to łatwe zadanie. Pamiętasz rozdział o krojach pism? Projektant musi zadbać o to, żeby wszystkie elementy w danym znaku były takie same. Zwraca uwagę jak litera wygląda pojedynczo, a jak wygląda obok innych liter.
Kuba Sowiński
projektant grafiki użytkowej, do swojej pracy używa liter
1. Czym się różni zawód projektanta krojów pisma od typografa? Te dwie nazwy często stosuje się wymiennie, ponieważ typograf zajmuje się także projektowanie krojów pism. Moim zdaniem to określenie obejmuje trochę więcej. Typograf oprócz tworzenia nowych kształtów liter, może także projektować kompozycje liternicze, książki, plakaty, strony internetowe, opakowania – wszystko to, gdzie tekst jest ważniejszy niż obraz.
2. Co lubisz w swoim zawodzie? Lubię to, że każdy projekt jest inny. Każde zadanie przypomina łamigłówkę, którą trzeba rozwiązać.
94
o aaaa m aaaaaaab aaaaaa
g w
Maciej Połczyński projektant liter
1. Czym się różni zawód projektanta krojów pisma od typografa? Typograf to osoba która pracuje z literami – decyduje o hierarchii, układzie. Dotyczy to zarówno książek jak i stron internetowych. Typograf pracuje z krojem, który powstał w wyniku pracy projektanta krojów pisma.
2. Co lubisz w swoim zawodzie? Projektowanie kształtów, które powstały tysiące lat wcześniej to dziwne zadanie. Niesamowitą przyjemność przynosi znalezienie nowego sposobu narysowania całego kompletu znaków. Nie chodzi tylko o literkę a czy n. Chodzi o cały alfabet, cyfry, znaki specjalne, akcenty. Projektuję system kształtów. Ale nie są to kształty geometryczne, opisane matematycznym wzorem. Mają swoje emocje – mogą się wydawać wesołe, smutne, spokojne, czy agresywne. Mają w sobie kłamstwa optyczne widoczne po dokładnej analizie. Czasami koło nie jest okrągłe, chociaż się takie wydaje. To fantastyczne, biorąc pod uwagę, że mówimy o znakach, które symbolizują podstawowe dźwięki języka.
97
aa
a a a a aa
Przykล ady fontรณw
99
m d A x R r v wB Aw
e p Ten font nazywa się Brygada 1918. Został zaprojektowany przez Mateusza Machalskiego w ramach domu typograficznego Capitalics Warsaw Type Foundry.
m
e s
eBfF g
r
w
Ten krój posiada 6 odmian. Na ilustracji litery w białym kolorze odpowiadają grubości Bold, różowe to Italic, natomiast czarne to Regular.
a oJ m
E z aw
t
n
Ten font nazywa się TT Commons. Został zaprojektowany przez dom typograficzny Type Type oraz Ivana Gladkikha, Pavla Emelyanova oraz Marinę Khodak.
b
Ten krój posiada aż 10 odmian. Na ilustracji litery w niebieskim kolorze odpowiadają grubości Extra bold, czerwone to Medium, natomiast czarny obrys to najcieńszy z nich – Light.
m a S g i c G
a
w�
E
�
Ten font nazywa się Maruder. Został zaprojektowany przez Macieja Połczyńskiego z Laïc: Type.
p
ć
� M
Ten krój posiada aż 18 odmian. Na ilustracji litery w różowym kolorze odpowiadają grubości Medium. Niebieskie to Light Narrow, czyli cienkie i wąskie. Natomiast czarny obrys to Black Wide, czyli zarówno grube jak i szerokie litery.
g
ŏ
ma j n
n e w i hi a
g x Ten font nazywa się Agrandir. Został zaprojektowany przez Alexa Slobzheninova z domu typograficznego Pangram Pangram.
s
E
B
Ten krój posiada 74 odmiany. Na ilustracji litery w niebieskim kolorze odpowiadają grubości Grand heavy, czyli bardzo grube i szerokie. Czerwone litery to odmiana Wide light, czyli szerokie, ale cienkie. Natomiast białe to Tight, czyli bardzo wąskie o regularnej grubości.
n s ea y i j m w
E
ad
Niniejsza publikacja jest pracą magisterską zrealizowaną w Pracowni Ilustracji Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach pod kierunkiem dr hab. Justyny Szklarczyk–Lauer oraz dr Anny Machwic. Korekty udzieliła dr Zofia OslisloPiekarska z Pracowni Liternictwa i Typografii. Dyplomowi towarzyszy cykl grafik wykonanych w Pracowni Sitodruku pod kierunkiem prof. Waldemara Węgrzyna, dr Doroty NowakRodzińskiej oraz dr Michaliny Wawrzyczek-Klasik. Tekst i opracowanie graficzne: Maria Gumulak Kroje pisma: TT Commons Agrandir Brygada 1918 Airo Maruder Fivo Sans Modern Podziękowania dla Type Type Foundry za udostępnienie kroju TT Commons, Pangram Pangram za udostępnienie kroju Agrandir, Laïc: Type za udostępnienie kroju Maruder. Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach 2020
k
a
Co to typo? Książka opowiada o świecie liter, czyli typografii. Można tu znaleźć część edukacyjną, która przybliża nowe tematy w przystępny sposób oraz część praktyczną – zadania, w których można dać się ponieść wyobraźni. Książka dedykowana jest dla dzieci w wieku 7–9 lat. W przypadku młodszych świetnie sprawdzi się we wspólnej pracy z rodzicem lub nauczycielem. A i starszych na pewno zaciekawi.
Ruszajmy w świat typografii!
7-9 lat
