Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ by mariannapapastamatiou

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

ΕΜΡ ΛΟΥΝΛΟΣ 2020

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν Ερευνθτικι εργαςία Ακαδθμαϊκό ζτοσ: 2019-2020 Επιβλζπων Κακθγθτισ: Ανδριανόπουλοσ Τθλζμαχοσ

Φοιτιτρια: Ραπαςταματίου Μαριάννα

Ευχαριςτϊ τον κακθγθτι κ. Τθλζμαχο Ανδριανόπουλο για τισ ςυμβουλζσ και τθν πολφτιμθ κακοδιγθςθ του. Ευχαριςτϊ επίςθσ ξεχωριςτά, τουσ δικοφσ μου ανκρϊπουσ και φίλουσ για τθ ςτιριξθ κακ' όλθ τθ διάρκεια εναςχόλθςθσ μου με τθν παροφςα ερευνθτικι εργαςία.

Περιεχόμενα

Ειςαγωγι

I. Χϊροσ και άνκρωποσ

ΛΛ. Λςτορικι αναδρομι

ΛΛΛ. Κυριαρχία τθσ όραςθσ ςιμερα

IV. Γνωριμία με τισ αιςκιςεισ

1. Ακοι και Αρχιτεκτονικι

2. Πςφρθςθ και Αρχιτεκτονικι

3. Γεφςθ και Αρχιτεκτονικι

4. Αφι και Αρχιτεκτονικι

V. Ρολυαιςκθτθριακι εμπειρία 1. Κατοικία Charles Moore και Richard B. Oliver, Νζα Υόρκθ

2. Κατοικία των Mac-So & So Studio ςτθν Λταλία

3. Κζντρο Οπτικισ Αναπθρίασ ςτο Μεξικό

4. Σχολείο Hazelwood, Γλαςκϊβθ

5. Λνςτιτοφτο ςτθ Βουδαπζςτθ για άτομα με προβλιματα όραςθσ

6. The Friendship Park, Ουρουγουάθ

7. Συμπεράςματα

Επίλογοσ

Βιβλιογραφία

Ειςαγωγι

Τυφλόσ, «τυφλόν» οδθγεί. «Ανεβαίνουμε τθν οδό Στουρνάρθ με τον Ραναγιϊτθ. Ο Ραναγιϊτθσ είναι τυφλόσ, θ όραςθ του περιορίηεται μόνο ςε φωτεινζσ αντικζςεισ. Ρροχωράω εγϊ μπροςτά και αυτόσ ακολουκεί. Αυτόσ είναι ο ςωςτόσ τρόποσ για να οδθγείσ ζνα άτομο με προβλιματα όραςθσ. Κακϊσ ανεβαίνουμε μου λζει: Εδϊ πρζπει να είμαςτε ςτθν οδό Ηαΐμθ. Τόςα χρόνια βρίςκομαι ςε αυτι τθ γειτονιά και ζπρεπε να κοιτάξω τθν επιγραφι με τθν οδό για να απαντιςω. Φτάνουμε ςτθν πλατεία και κακόμαςτε ςε ζνα καφζ που ςυνθκίηω να πθγαίνω. Ανεβαίνουμε μερικά ςκαλιά για να μποφμε μζςα και φτάνουμε ςτο τραπζηι. Ψάχνει λίγο το χϊρο και ανακαλφπτει τθν καρζκλα. Δεν ζχω ξαναζρκει εδϊ, μου λζει. Ρϊσ το ξζρεισ; Τον ρωτάω. Το μαγαηί βρίςκεται δεξιά τθσ πλατείασ και ζχει ςκαλοπάτια ςτθν είςοδο. Κα το κυμόμουν αν είχα ξαναζρκει… Μετά από λίγθ ϊρα κουβζντασ μου αναφζρει ότι του αρζςει ο χϊροσ. Τι ςου αρζςει εδϊ τον ρωτάω. Μου αρζςει θ ατμόςφαιρα, θ αίςκθςθ που ζχω όταν κάκομαι, οι ιχοι, θ μουςικι. Αριςτερά ακοφω το μπαρ και δεξιά ζχει παράκυρα. Ραράκυρα; Ρϊσ κατάλαβεσ ότι ζχει παράκυρα; τον ξαναρωτάω. Ακοφμπθςα το τηάμι κακϊσ προχωράγαμε και ιταν και λίγο ανοιχτό, ζνιωςα τον αζρα. Σε ζνα ανοιχτό παράκυρο αν ακοφςεισ με προςοχι, ακοφγεται μια βουι. Είναι θ βουι του δρόμου. Οι περιγραφζσ του Ραναγιϊτθ με προβλθμάτιςαν, κοίταηα και ξανακοίταηα το χϊρο ςα να τον ζβλεπα για πρϊτθ φορά.» 1

Κείμενο του Τςαμπίκου Ρετρά (Αρχιτζκτων Μθχανικόσ Ε.Μ.Ρ., αςχολείται με κζματα προςβαςιμότθτασ, κακϊσ και με τθ διερεφνθςθ του τρόπου ςυμμετοχισ των αιςκιςεων ςτθν αντίλθψθ του αρχιτεκτονικοφ χϊρου)με ςθμαντικζσ αναφορζσ ςτθν εμπειρία του αρχιτεκτονικοφ χϊρου

[1]

Πταν ζρκεισ λοιπόν ςε διάλογο με άτομα μειωμζνθσ όραςθσ και ςου περιγράψουν πϊσ χρθςιμοποιοφν τισ αιςκιςεισ τουσ για να αντιλθφκοφν το περιβάλλον, ςε οδθγοφν και αυτοί με τθ ςειρά τουσ, ςε δρόμουσ ξεχαςμζνουσ από τθν ευκολία που ςου παρζχει μια γριγορθ ματιά, δρόμουσ που ςου κυμίηουν ότι ο χϊροσ ζχει ιχουσ, ζχει μυρωδιζσ και ςχιμα που μπορείσ να αγγίξεισ. Συνειδθτοποιείσ τότε, τι ςθμαίνει να ςχεδιάηεισ για τον άνκρωπο, όπωσ και ότι είχεσ αυτιά αλλά δεν άκουγεσ, είχεσ μφτθ αλλά όχι οςμι, είχεσ χζρια αλλά όχι επαφι. Το μόνο που προςπακοφςεσ απεγνωςμζνα, ιταν να δεισ. Ζβλεπεσ, αλλά κατά κάποιον τρόπο ιςουν και εςφ «τυφλόσ».2 Θ ςφγχρονθ αρχιτεκτονικι απευκφνεται κατά κφριο λόγο ςτθν όραςθ και κρίνεται με τουσ όρουσ τθσ όραςθσ. O χϊροσ ςιμερα ςχεδιάηεται και καταςκευάηεται για να φωτογραφθκεί και να εκτεκεί και τελικά λιγότερο για να βιωκεί, γεγονόσ που ζχει οδθγιςει ςτθν αλλοτρίωςθ τθσ ςχζςθσ του ςϊματοσ με τθν αρχιτεκτονικι και το χϊρο. Ο προβλθματιςμόσ τθσ ζρευνασ αφορά ςτθ ςχζςθ μεταξφ του χριςτθ και του χϊρου γφρω του, κεωρϊντασ εξαρχισ πωσ θ ςχζςθ αυτι δεν ορίηεται μόνο με τα μάτια. Θ μεκοδολογία που ακολουκικθκε ξεκινά με τθ γνωριμία και τθν κατανόθςθ των αιςκιςεων. Το ενδιαφζρον ςτράφθκε ςτθν καταγραφι «αυτοφ που δε βλζπουμε» να εμπλουτίςει τθν εμπειρία ςε ςχζςθ με το χϊρο, τθν ερμθνεία και το χειριςμό των ποιοτιτων του. Κατά αναλογία ςκζψθσ, ςθμαντικό κομμάτι τθσ ζρευνασ αποτζλεςε θ παρατιρθςθ και ο διάλογοσ με τθν ιδιαίτερθ κοινωνικι ομάδα των ατόμων μειωμζνθσ όραςθσ. Κακϊσ τα άτομα μειωμζνθσ όραςθσ ςτεροφνται ςε μεγάλο βακμό τθν οπτικι αντίλθψθ, αναδφεται ςτθν επιφάνεια πιο ζντονθ θ λειτουργία των υπόλοιπων αιςκιςεϊν τουσ για να καλφψουν το κενό που δθμιουργείται.

Τςαμπίκοσ Ρετρά , Αρχιτζκτων Μθχανικόσ Ε.Μ.Ρ

[2]

[3] Εικ.1- The Goteborg Opera Sasha Vals

ΧΩ΢ΟΣ ΚΑΛ ΑΝΚ΢ΩΡΟΣ

Λ. Η ςχζςθ ανκρϊπου με το χϊρο και ο αντίκτυποσ που ζχει αυτι θ αλλθλεπίδραςθ ςτον ψυχιςμό του. (ψυχικι-πνευματικι και ςωματικι διάςταςθ) Είναι γεγονόσ ότι υπάρχει μια ςυνεχισ αλλθλεπίδραςθ ανάμεςα ςτον χϊρο και τον άνκρωπο. Αυτό ςυμβαίνει με πολλοφσ τρόπουσ. Οποιοδιποτε αρχιτεκτόνθμα, όπωσ και κάκε άλλο εξωτερικό αντικείμενο, γίνεται κατανοθτό από τον άνκρωπο μζςα από μια διαδικαςία αντίλθψθσ, θ οποία μετατρζπει τα μθνφματα των αιςκιςεων ςε ατομικι εμπειρία και γνϊςθ. Οι αρχαίοι Ζλλθνεσ φιλόςοφοι, με ςθμαντικότερθ τθ ςυνειςφορά του Ρλάτωνα και Αριςτοτζλθ, προςπάκθςαν να περιγράψουν το φαινόμενο κατά το οποίο κάκε υλικό όν διακζτει ζναν τόπο, ζνα χωρικό περίβλθμα γφρω από κάκε ςϊμα, είναι δθλαδι «εν τόπω».3 Ο χριςτθσ λειτουργεί, δραςτθριοποιείται και ςυνυπάρχει με το περιβάλλον ςτο οποίο «κατοικεί». Ο χϊροσ αποτελείται από τα ποςοτικάγεωμετρικά χαρακτθριςτικά του (γραμμζσ, ςχιματα, κορυφογραμμζσ) αλλά και από τα ποιοτικά ςτοιχεία που τον ςυνκζτουν (μυρωδιζσ, ακοφςματα, βιωματικζσ εμπειρίεσ, μνιμεσ). Ο άνκρωποσ αναγνωρίηει και τισ δυο κατθγορίεσ του χϊρου αλλά οι ποιοτικζσ ιδιαιτερότθτεσ του κάκε χϊρου αποτυπϊνονται ςτθ μνιμθ του περιςςότερο από τισ γεωμετρικζσ. Κάποιοσ κυμάται περιςςότερο τθν αίςκθςθ ενόσ χϊρου παρά το ςχιμα και τθ γεωμετρία του. Ο Martin Heidegger4 ςυνδζει αδιάςπαςτα το χϊρο με τθν ανκρϊπινθ κατάςταςθ. «Δεν είναι ότι υπάρχουν οι άνκρωποι και πάνω και κάτω από αυτοφσ ο χϊροσ.»5 Πταν μπαίνουμε ςε ζνα χϊρο, ο χϊροσ διειςδφει ςε εμάσ και θ εμπειρία είναι ουςιαςτικά μια ανταλλαγι και μια ςυγχϊνευςθ του αντικείμενου και του υποκειμζνου. Κα λζγαμε ότι για τθν εμπειρία του χϊρου δεν απαιτοφνται απλά

Γ. Δαςκαλάκθσ, Let the body draw: θ αντίλθψθ του χϊρου μζςω τθσ ςωματικισ κίνθςθσ, Ερευνθτικι Εργαςία ,Ρολυτεχνείο Κριτθσ 2010. ςελ 61 4 Ο Martin Heidegger (1889‐1976) υπιρξε Γερμανόσ φιλόςοφοσ που επθρζαςε κακοριςτικά το φιλοςοφικό ςτοχαςμό του εικοςτοφ αιϊνα , με ιδιαίτερθ επικζντρωςθ τθσ ςκζψθσ του ςτον Υπαρξιςμό. 5 Bauen, Wohnen, Denken. Στο: Vorträge und Aufsätze, Pfullingen 1954, ς. 145

[4]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

και μόνο οι πζντε αιςκιςεισ. O Juhani Palasmaa κεωρεί πωσ θ αρχιτεκτονικι δεν είναι απλά μια οπτικι εμπειρία αλλά ςυμπεριλαμβάνει διάφορα πεδία αιςκθτικισ εμπειρίασ που αλλθλεπιδροφν και ςυγχωνεφονται το ζνα με το άλλο.6 Ο ίδιοσ υποςτθρίηει πωσ θ αρχιτεκτονικι είναι θ τζχνθ τθσ ςυμφιλίωςθσ μεταξφ του εαυτοφ μασ και του κόςμου και πωσ αυτι θ διαδικαςία πραγματοποιείται μζςω των αιςκιςεων. Θ αρχιτεκτονικι δεν είναι ζνα αυκφπαρκτο και αυτοτροφοδοτοφμενο αντικείμενο αλλά γίνεται ζνα εργαλείο που μπορεί να ενδυναμϊςει τθν υπαρξιακι μασ εμπειρία και ςυνεπϊσ τθν εξερεφνθςθ και τθν επαφι με τον εαυτό μασ. Κινοφμενο ζνα ςϊμα είναι πάντα ςε κζςθ να νιϊςει απτικά το χϊρο. Πςον αφορά ςτθν αρχιτεκτονικι εμπειρία, αυτό που εντζλει βιϊνει το υποκείμενο είναι κατά πόςο το κτιςμζνο περιβάλλον τοφ προςφζρει ικανοποίθςθ. Πταν κάποιοσ μπαίνει ςε ζνα κτιριο, το αίςκθμα που πρϊτο περιμζνει να εκδθλωκεί είναι αυτό τθσ ευχαρίςτθςθσ, το αίςκθμα του «οικείου», κάτι που άμεςα μασ παραπζμπει ςτθν ζννοια τθσ «χωρικισ ενςυναίςκθςθσ» που αναλφκθκε παραπάνω. Το άτομο μπαίνει αυτόματα ςτθ διαδικαςία να ςυγκρίνει το νζο χϊρο και τα ερεκίςματα που του προκαλεί με άλλουσ ιδθ βιωμζνουσ. Ζτςι λοιπόν, αυτό που θ αρχιτεκτονικι και γενικότερα οι χωρικζσ ςχεδιαςτικζσ διαδικαςίεσ μποροφν να επιτφχουν, είναι να επαναφζρουν τον ρόλο του ςϊματοσ και χρθςιμοποιϊντασ το, να αναδείξουν το πόςο ςθμαντικι μπορεί να γίνει θ χωρικι ςφνκεςθ από το ανκρϊπινο ςϊμα για το ανκρϊπινο ςϊμα. «Μόνο όταν θ αρχιτεκτονικι φόρμα μεταμορφϊνεται και επθρεάηεται από το ρυκμό ηωισ του ςϊματοσ, ζχοντασ κυριζψει το κινθτό ςφςτθμα του, είναι ικανι να το ενεργοποιιςει.*..+ Πράγματι το ςϊμα ζτςι δεν χρειάηεται πλζον να εκτελζςει ολόκλθρθ τθν πράξθ γιατί το αρχιτεκτονικό μοντζλο το ζχει εν μζρει ιδθ κάνει γι αυτό. Η φόρμα ζχει ιδθ κζςει ςε εκκίνθςθ οποιαδιποτε

Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 40

[5]

ΧΩ΢ΟΣ ΚΑΛ ΑΝΚ΢ΩΡΟΣ

δραςτθριότθτα του ςϊματοσ, δίνοντασ του τα απαραίτθτα ςτοιχεία ϊςτε να τελζςει μια παράςταςθ», Δανόσ Αρχιτζκτονασ Lars Spuybroek των NOX Αrchitects Ππωσ υποςτιριξε ο Γάλλοσ αρχιτζκτονασ και κεωρθτικόσ Paul Virilio, όταν εκκειάηεται το οπτικό ερζκιςμα ωσ το ςπουδαιότερο, θ κιναιςκθτικι εμπειρία φαίνεται να περνά ςε δεφτερθ μοίρα. Ρροκειμζνου να αποτρζψει αυτιν τθν πικανότθτα, προςπακεί να κατανοιςει τα αντικείμενα μζςω ποςοτικϊν κριτθρίων αντί μζςω των ποιοτικϊν πτυχϊν τουσ. Ο Virilio μιλά για μια διαφορετικι, αρχιτεκτονικι μζτρθςθ του χϊρου, μζςω τθσ κίνθςθσ, που κα καταμετρά και τον όγκο. Εφαρμόηοντασ αυτιν τθν ιδζα ςτόχευςε ςτο χορό, ςυγκεκριμζνα ςτθν κίνθςθ, ωσ πθγι ποιοτικισ προςζγγιςθσ κατά το ςχεδιαςμό. Ζτςι, επιχείρθςε να κάνει πράξθ τθν ιδζα τθσ χριςθσ του χοροφ ωσ εργαλείο για μια προςανατολιςμζνθ βιωματικι πλζον αρχιτεκτονικι. 7 Θ ςφνκεςθ των αιςκιςεων και θ κίνθςθ, είναι αλλθλζνδετα μεταξφ τουσ ςτοιχεία και αναγκαία για τθν εμπειρία του χϊρου. Ο άνκρωποσ ωσ «Νουσ και Σϊμα», όπωσ αναφζρει ο Merleau Ponty,8 βρίςκεται ςε μια δυναμικι αλλθλεπίδραςθ με το χϊρο, ζνα χϊρο «προσ ανακάλυψθ», αλλά και με το χρόνο, τθν ζννοια του οποίου ορίηει θ κίνθςθ του ςϊματοσ. Ζτςι, εκπαιδεφεται το ςϊμα και αποκτά μία «ςωματικι νοθμοςφνθ» Ο Steven Holl9 αναφζρει: «Το ςϊμα μου κυμάται ποιοσ είμαι και που βρίςκομαι ςτον κόςμο. Το ςϊμα μου είναι αλικεια ο ομφαλόσ του κόςμου μου, όχι με τθν ζννοια του ςθμείου κζαςθσ τθσ κεντρικισ προοπτικισ, αλλά ωσ τόποσ αναφοράσ, μνιμθσ, φανταςίασ και ενςωμάτωςθσ»10

Ε. Οικονομίδου, Αρχιτεκτονικι και Χορόσ, ερευνθτικι εργαςία, ςελ 30 Merleau Ponty ( 1908 - 1961), Γάλλοσ φαινομενολογικόσ φιλόςοφοσ , επθρεαςμζνοσ ζντονα από τουσ Edmund Husserl και Martin Heidegger 9 Steven Holl (1947) Αμερικανόσ αρχιτζκτονασ και υδατογράφοσ με ζδρα τθ Νζα Υόρκθ 10 Steven Holl, The eyes of the skin, Wiley Academy, Chicnester 2005, Σελ 9 8

[6]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Πποιοσ ςκζφτεται τθν αρχιτεκτονικι αρχικά πάντα ςκζφτεται τα ςτοιχεία του κτθρίου, τισ όψεισ, τα υποςτυλϊματα, τα διακοςμθτικά, και όμωσ όλα αυτά είναι εντζλει ςε δεφτερθ κζςθ. Αυτό που είναι πιο ςθμαντικό δεν είναι το ςχιμα, αλλά ο χϊροσ, κι αυτόν δεν το βλζπεισ αλλά τον βιϊνεισ. Θ αντίλθψθ του χϊρου αποτελεί μια ςφνκετθ διαδικαςία που εμπνζει το ςφνολο των αιςκιςεων που μεςολαβοφν για τθν επικοινωνία ςϊματοσ και χϊρου. Ο χϊροσ ςφμφωνα με τισ φαινομενολογικζσ κεωριςεισ του Moris M. Ponty, γίνεται αντιλθπτόσ από τον παρατθρθτι εξαιτίασ του ιδιαίτερου τρόπου που το βιϊνει. Υπάρχει ζνασ αλλθλζνδετοσ δεςμόσ μεταξφ υποκειμζνου (χριςτθσ) και αντικειμζνου (χϊροσ) μζςω του ςϊματοσ. Τα αντιλθπτικά μζςα με τα οποία ο παρατθρθτισ αντιλαμβάνεται το χϊρο βαςίηονται ςτθ ςωματικι επαγρφπνθςθ των ανκρωπίνων αιςκιςεων. Το ανκρϊπινο ςϊμα ενεργοποιεί τισ αιςκιςεισ από τθν ςτιγμι που εντάςςεται ςε ζνα χϊρο.11 Λςχφει εδϊ θ διάδραςθ ςϊματοσ-χϊρουαντικειμζνου ϊςτε θ ςφνκεςθ και θ φπαρξθ ενόσ αντικειμζνου να επθρεάηεται από τθ ςφνκεςθ του ςϊματοσ του κακενόσ. Γι’ αυτό και είναι ξεχωριςτι και ιδιαίτερθ για τον κακζνα. Τα παραπάνω, ςυμπυκνϊνονται από τον Merleau-Ponty ς’ ζνα παραςτατικό παράδειγμα που παρακζτει, λζγοντασ ότι το «ςχιμα» του ςϊματοσ ενόσ τυφλοφ ατόμου περιλαμβάνει και το μπαςτοφνι του. Ζτςι λοιπόν καταλιγουμε ςτο ότι ο χϊροσ γίνεται αντιλθπτόσ και βιϊνεται μζςα από τθν ανκρϊπινθ φιγοφρα ςτο χϊρο, το ςϊμα. Στο χϊρο θ ςωματικότθτα ενεργοποιείται ταυτόχρονα μζςω του αιςκθτθριακοφ ςυςτιματοσ και πραγματοποιείται θ διαδικαςία τθσ αντίλθψθσ του περιβάλλοντα χϊρου. Ο παρατθρθτισ ενεργοποιεί ςυγχρόνωσ και τισ πζντε βαςικζσ του αιςκιςεισ ϊςτε να παραλάβει τα ποιοτικά χαρακτθριςτικά του χϊρου ςτον οποίο εντάςςεται. Αυτι τθν ολιςτικι ςχζςθ ζρχεται να ςυμπλθρϊςει θ πρόςφατθ κεωρία πάνω ςτισ 12 αιςκιςεισ, από τον ψυχολόγο J.J.Gibson. Κατά τον Gibson, θ κεϊρθςθ των αιςκιςεων, ωσ πακθτικοί δζκτεσ ερεκιςμάτων, όπωσ ςυνθκίηαμε να πιςτεφουμε,

Merleau-Ponty Maurice, Phenomenology of Perception, Translation By Colin Smith, Routledge Classics (1986) (2005), Σελ 69 12 James Jerome Gibson (27 Λανουαρίου 1904 - 11 Δεκεμβρίου 1979), Αμερικανόσ ψυχολόγοσ, ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ ςυντελεςτζσ ςτον τομζα τθσ οπτικισ αντίλθψθσ

[7]

ΧΩ΢ΟΣ ΚΑΛ ΑΝΚ΢ΩΡΟΣ

είναι ανεπαρκισ. Ο άνκρωποσ εξερευνά επιλεκτικά τισ διακζςιμεσ πλθροφορίεσ που αφοροφν το φωσ, τον ιχο, τθ μυρωδιά και τθν επαφι με το περιβάλλον. Βρίςκεται δθλαδι, ςε μια ενεργθτικι κατάςταςθ, όπου κινείται αναηθτά και δθμιουργεί και ο ίδιοσ ερεκίςματα, ζτςι ϊςτε οι πζντε αιςκιςεισ να ορίηονται πλζον ωσ πζντε ενεργά αντιλθπτικά ςυςτιματα, που λειτουργοφν ταυτόχρονα και ςυμπλθρωματικά. Θ αρχιτεκτονικι επιχειροφςε ανζκακεν να ςυνταιριάξει το ανκρϊπινο ςϊμα με τα ζργα τθσ, μετατρζποντασ τα ςε ςκθνικά για κίνθςθ και διάδραςθ. Στο ςθμείο αυτό μποροφμε να κατανοιςουμε τθ ςθμαςία τθσ ςχεδιαςμζνθσ κίνθςθσ ςε ζνα κτιριο, με ποιον τρόπο οι χϊροι διαδζχονται ο ζνασ τον άλλον και ςυνδζονται μεταξφ τουσ. Κακοδθγοφν το κινοφμενο ςϊμα, υποδεικνφοντασ του προσ τα που και πϊσ πρζπει να κινθκεί. Ρρόκειται λοιπόν για μια ολόκλθρθ χορογραφία τθσ κίνθςθσ ςτο αρχιτεκτονικό ζργο, ικανι να προξενιςει ποικίλα ερεκίςματα και τζλοσ ςυναιςκιματα. Χορογραφεί τθν πορεία του και προκαλεί κιναιςκθτικι χωρικι εμπειρία.

«Το ςϊμα μου είναι ο άξονασ του κόςμου: γνωρίηω πωσ τα αντικείμενα ζχουν διάφορεσ όψεισ γιατί μπορϊ να κάνω το γφρο τουσ και να τα επικεωριςω. Με αυτι τθν ζννοια ζχω τθν επίγνωςθ του κόςμου μζςω του ςϊματοσ μου», Maurice M. Ponty

Εικ.2 -Ballet Rotoscope By Masahiko Sato +EUPHRATES

[8]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

ΙΙ. Ιςτορικι αναδρομι Το ηιτθμα του ρόλου των αιςκιςεων ςτθν αντίλθψθ του κόςμου ζχει απαςχολιςει πολλζσ φόρεσ τθν ιςτορία με πολφ διαφορετικζσ προςεγγίςεισ. Ρολλζσ αναφορζσ ζχουν γίνει για τθ ςχζςθ των αιςκιςεων με τθν αρχιτεκτονικι. Το ςϊμα μασ ςυνδζεται με τον αρχιτεκτονικό χϊρο μζςω των αντιλθπτικϊν ςυςτθμάτων μασ που αναφζρονται ςτισ αιςκιςεισ. Μια ακόμθ άποψθ υποςτθρίηει πωσ αρχιτεκτονικι αποτελεί μια ςυνζχεια τθσ φφςθσ μζςα ςτον τεχνθτό κόςμο που ζχει δθμιουργιςει ο άνκρωποσ. Θ αρχιτεκτονικι παρζχει το ζδαφοσ για ςκζψθ και τθ δυνατότθτα τθσ βίωςθσ και κατανόθςθσ του κόςμου γφρω μασ. Δεν αποτελεί μια απομονωμζνθ και ανεξάρτθτθ επιςτιμθ-τζχνθ. Κάκε εμπειρία που ςχετίηεται με τθν αρχιτεκτονικι αφορά όλεσ τισ αιςκιςεισ κακϊσ και τα ςτοιχεία τθσ νόθςθσ, του νοιματοσ και τθσ κλίμακασ, τα οποία αλλθλοεπθρεάηονται. Ο άνκρωποσ είναι ζνα ον που αντιλαμβάνεται τα γεγονότα και το περιβάλλον γφρω του με το ςφνολο των αιςκιςεων του, ςυνειδθτά ι μθ. Θ επαφι με το περιβάλλον, φυςικό και δομθμζνο αλλά και με τουσ ςυνανκρϊπουσ, γίνεται μζςω των πζντε αιςκιςεων ενϊ παράλλθλα επθρεάηεται από τισ προςωπικζσ εμπειρίεσ και βιϊματα. Θ αρχιτεκτονικι δεν περιορίηεται μόνο ςτο καταςκευαςτικό κομμάτι ενόσ κτιρίου ι μιασ ευρφτερθσ περιοχισ, αλλά περιλαμβάνει οτιδιποτε μπορεί να αντιλθφκεί ο άνκρωποσ: τισ ποιότθτεσ του χϊρου, τα υλικά, τουσ ιχουσ, τισ μυρωδιζσ αλλά και τθ δυνατότθτα αλλθλεπίδραςθσ μεταξφ των ανκρϊπων. Ο Juhani Pallasma ςτο "The Eyes of the Skin" παρατθρεί ςχετικά με τθν όραςθ πωσ τόςο ςυνειδθτά όςο και υποςυνείδθτα το μάτι βρίςκει τον «θγεμονικό του ρόλο" ςτθν αρχιτεκτονικι πρακτικι ςταδιακά. Ο παρατθρθτισ δεν ζχει αποκτιςει ςτενι ςχζςθ με το περιβάλλον λόγο τθσ καταςτολισ των άλλων αιςκιςεων. Θ αρχιτεκτονικι κεωροφνταν μια «τζχνθ για το μάτι». Θ κακολικι θγεμονία τθσ όραςθσ που ξεκινά από τθν οφκαλμοκεντρικι αντίλθψθ τθσ γνϊςθσ και τθσ αλικειασ ςτθν αρχαία Ελλάδα και κορυφϊνεται ςτθ ςφγχρονθ δυτικι κοινωνία του κεάματοσ ευκφνεται ςε μεγάλο βακμό για τθν μθ ιςότιμθ ςυμβολι των αιςκιςεων ςτθν αντίλθψθ των πραγμάτων γφρω μασ. Θ κυριαρχία τθσ όραςθσ και κατ’ επζκταςθ τθσ εικόνασ ζναντι των άλλων αιςκιςεων ζχει οδθγιςει ςε μια

[9]

ΛΣΤΟ΢ΛΚΘ ΑΝΑΔ΢ΟΜΘ

μονόπλευρθ εμπειρία, ςε μια απομάκρυνςθ του ανκρϊπου από τθν πολυαιςκθτθριακι ερμθνεία του χϊρου. Θ «κυριαρχία» τθσ όραςθσ ςτο Δυτικό πολιτιςμό πρωτοεμφανίςτθκε ςτθ φιλοςοφία τθσ κλαςςικισ ελλθνικισ ιδεολογίασ. Από τθν αρχαία ελλθνικι ςκζψθ το βάροσ δινόταν ςτθν εικόνα και τθν όραςθ. Ο Θράκλειτοσ ζγραψε χαρακτθριςτικά πωσ «τα μάτια είναι πιο ακριβι από τα αυτιά».13 Ενϊ ο Ρλάτωνασ κεωροφςε πωσ θ όραςθ είναι το μεγαλφτερο δϊρο τθσ ανκρωπότθτασ.14 Ο Αριςτοτζλθσ όπωσ και οι παραπάνω, υποςτιριηε πωσ θ όραςθ είναι θ ευγενζςτερθ των αιςκιςεων.15 Ωςτόςο πολλοί τζκθκαν απζναντι ςτθν όραςθ και τθν θγεμονικι κζςθ του ματιοφ και θ όραςθ δεν ζπαιηε κακ όλθ τθ διάρκεια τθσ ιςτορίασ κυρίαρχο ρόλο μεταξφ των αιςκιςεων. Θ κριτικι απζναντι ςτθν επικράτθςθ τθσ όραςθσ και τθν ανωτερότθτα τθσ εκφράηεται ιδθ από τον 19ο αιϊνα από τον Friedrich Nietzsche, ο οποίοσ προςπακϊντασ να ανατρζψει τθν υπάρχουςα αντίλθψθ, κατθγορεί το μάτι ωσ όργανο «εκτόσ χρόνου και ιςτορίασ». 16 Ο Robert Mandrou17 αναφζρει: «Θ ιεραρχία των αιςκιςεων δεν ιταν ίδια κακϊσ το μάτι, το οποίο κυριαρχεί ςιμερα, βριςκόταν πλζον ςε τρίτθ κζςθ, κάτω από τθν ακοι και τθν αφι. Το μάτι που οργανϊνει, κατατάςςει και διατάςςει δεν ιταν το ευνοθμζνο όργανο τθσ εποχισ που προτιμοφςε τθν ακοι». Ακόμα και ςιμερα παρατθροφνται πρωτόγονεσ φυλζσ για τισ οποίεσ θ ακοι και θ όςφρθςθ ζχουν ςθμαντικότερο ρόλο από τθν όραςθ για τθν περιςυλλογι τροφισ και τθν επιβίωςθ.

Θράκλειτοσ, Χωρίο 101Α, όπωσ αναφζρεται και ςτο Modernity and The Hegemony of Vision, Berkeley, David Michael Levin, University of California Press, 1993, Σελ 1 14 Ρλάτωνασ, Τιμαίοσ, Χωρίο 47b, όπωσ αναφζρεται και ςτο Martin jay, Downcast Eyes- The Denigration of Vision in Twentieth-Century French Thought, Berkeley, University of California Press, 1994, Σελ 27 15 Αριςτοτζλθσ, ΢θτορικθ,1364b, Αρχαίο κείμενο: Καὶ ὧν ἡ ὑπεροχὴ αἱρετωτζρα ἢ καλλίων, οἷον τὸ ἀκριβῶσ ὁρᾶν αἱρετϊτερον τοῦ ὀςφραίνεςκαι (καὶ γὰρ ὄψισ ὀςφριςεωσ) Μτφ: «το να ζχει κανείσ οξεία όραςθ είναι προτιμότερο από το να ζχει δυνατι όςφρθςθ, γιατί θ όραςθ είναι προτιμότερθ από τθν όςφρθςθ» 16 Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 19 17 Robert Mandrou (1921 - 1984), Γάλλοσ ιςτορικόσ

[10]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

ΛΛΛ. Κυριαρχία τθσ όραςθσ ζναντι των άλλων αιςκιςεων ςιμερα Στο ςφγχρονο μοντζρνο κόςμο, θ τεχνολογία, θ οποία ζχει διειςδφςει ςτθν αρχιτεκτονικι και το ςχεδιαςμό, ζχει εντείνει τθ ςθμαςία τθσ όραςθσ και ζχει δθμιουργιςει τθ λεγόμενθ ψθφιακι αρχιτεκτονικι. Ραράλλθλα, άλλεσ ιςτορικζσ τομζσ, όπωσ θ εφεφρεςθ τθσ τυπογραφίασ, του τεχνθτοφ φωτιςμοφ, τθσ φωτογραφίασ και του ςινεμά, ζχουν ςυμβάλλει ςτθ διατιρθςθ και τθν ενίςχυςθ του μοντζρνου οπτικοκεντρικοφ πολιτιςμοφ. Θ ςφγχρονθ τεχνολογικι εποχι διαχωρίηει τισ αιςκιςεισ περιςςότερο από ότι ο μοντερνιςμόσ και θ αναγζννθςθ. Θ αυξανομζνθ αίςκθςθ τθσ αποξζνωςθσ, τθσ αδιαφορίασ και τθσ μοναξιάσ ςιμερα, μπορεί να ζγκειται ςτθν πακολογία των αιςκιςεων. Σιμερα περιςςότερο από ποτζ θ γνϊςθ προζρχεται από τθν όραςθ. Επικρατοφν ςυμβουλζσ όπωσ: «Μθν πιςτεφεισ όςα ακοφσ» ι «Εμπιςτεφου τα μάτια ςου». Οι εμπειρίεσ του χϊρου και του χρόνου ςυγχωνευτικαν μζςω τθσ ταχφτθτασ και θ μόνθ αίςκθςθ, θ οποία είναι αρκετά γριγορθ για να ςυμβαδίςει με αυτιν τθν ταχφτθτα είναι θ όραςθ. Το μάτι ζχει αποκτιςει τθν ικανότθτα να ςυλλαμβάνει ζνα πλικοσ εικόνων ςε κλάςματα δευτερολζπτων, γεγονόσ που αναιρεί μια πραγματικι κατάςταςθ, τθν κατάςταςθ αυτι που κζλει τον άνκρωπο να ζχει το χρόνο να επεξεργαςτεί τισ πλθροφορίεσ ςτο απαιτοφμενο χρονικό διάςτθμα, ϊςτε να τισ αφομοιϊςει. Θ ςταδιακά αυξανόμενθ θγεμονία τθσ όραςθσ ςυμβάλλει ςτο διαχωριςμό μεταξφ του ατόμου και του ςυνόλου και προκαλεί τθν αποςταςιοποίθςθ του ανκρϊπου από το περιβάλλον του.

«Οι άνκρωποι πιςτεφουν λιγότερο ςτα αυτιά τουσ από ότι τα μάτια τουσ» Θρόδοτοσ, 480-420 π.Χ «Κλείνω τα μάτια μου για να δω» Ρωλ Γκωγκζν, 1848-1903, Γάλλοσ ηωγράφοσ «Υπάρχω ςτθ ηωι μόνο αν μπορϊ να βλζπω», Le Corbusier, 1887-1965 , Ελβετόσ αρχιτζκτονασ

[11]

ΚΥ΢ΛΑ΢ΧΛΑ ΤΘΣ Ο΢ΑΣΘΣ ΣΘΜΕ΢Α

Βαςιηόμενοι ςε μια οπτικοκεντρικι αντίλθψθ του κόςμου, χρειάηεται να εξετάςουμε τθ ςχζςθ τθσ όραςθσ ωσ προσ τισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ, ςτθν προςπάκεια κατανόθςθσ τθσ τζχνθσ του ςχεδιαςμοφ και τθσ αρχιτεκτονικισ. «…Η Αρχιτεκτονικι, όπωσ και οι υπόλοιπεσ τζχνεσ ςαφϊσ ζρχεται εξ οριςμοφ αντιμζτωπθ με ερωτιςεισ γφρω από τθν ανκρϊπινθ φπαρξθ τόςο ςτο χϊρο, όςο και ςτο χρόνο, κακϊσ εκφράηει και ςυςχετίηει τθν ανκρϊπινθ φπαρξθ με τον κόςμο.*..+ Η Αρχιτεκτονικι είναι ίςωσ το βαςικό εργαλείο του ανκρϊπου, ςτθν προςπάκεια του να ςυςχετιςτεί με το χωροχρόνο και να του αποδϊςει ανκρϊπινεσ διαςτάςεισ, κατανοϊντασ και αντιμετωπίηοντασ τα επιμζρουσ ςτοιχεία του, μζςα από τισ αιςκιςεισ του. *..+ Ο χαρακτιρασ τθσ ςφγχρονθσ αρχιτεκτονικισ και του αςτικοφ ςχεδιαςμοφ γίνεται κατανοθτόσ ωσ ςυνζπεια τθσ παραμζλθςθσ του ανκρωπίνου ςϊματοσ και των αιςκιςεων αλλά και τθσ ανιςορροπίασ ςτο αιςκθτθριακό μασ ςφςτθμα. Η δεςπόηουςα κζςθ τθσ όραςθσ ζναντι των υπόλοιπων αιςκιςεων τείνει να μασ πιζηει ςε μια απομόνωςθ αλλά και ζντονθ εξωςτρζφεια».18 Θ κυριαρχία τθσ όραςθσ ζναντι των υπόλοιπων αιςκιςεων, ζχει προάγει ςε μεγάλο βακμό τθν πακθτικι αντίλθψθ του αρχιτεκτονικοφ χϊρου μζςα από τον απομακρυςμζνο ζλεγχο του βλζμματοσ. Εν πολλοίσ, ο χϊροσ ςιμερα ςχεδιάηεται και καταςκευάηεται για να φωτογραφθκεί και να εκτεκεί και τελικά λιγότερο για να βιωκεί, γεγονόσ που ζχει οδθγιςει ςτθν αλλοτρίωςθ τθσ ςχζςθσ του ςϊματοσ με τθν αρχιτεκτονικι και το χϊρο. Τα κτιρια ζχουν μετατραπεί ςε αντικείμενα και οι χϊροι ςε απλζσ χειρονομίεσ που προςφζρουν εξαιρετικά περιοριςμζνεσ ςυνκικεσ ςυςχζτιςθσ με τθν πόλθ. Από τθ μία θ πόλθ και τα κτιρια που χτίςτθκαν αυτάρεςκα για να βλζπονται από μακριά ι ςε φωτογραφίεσ, από τθν άλλθ ο χριςτθσ τουσ και ςτθ μζςθ θ αρχιτεκτονικι που αδυνατεί να γεφυρϊςει το μεταξφ τουσ κενό, μετατρζποντασ το κοινό από ςυν-διαμορφωτζσ ςε πακθτικοφσ κεατζσ 19 τθσ.

Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 25

Γ. Δαςκαλάκθσ, Let the body draw: θ αντίλθψθ του χϊρου μζςω τθσ ςωματικισ κίνθςθσ, Ερευνθτικι Εργαςία ,Ρολυτεχνείο Κριτθσ 2010. ςελ 61

[12]

ΚΥ΢ΛΑ΢ΧΛΑ ΤΘΣ Ο΢ΑΣΘΣ ΣΘΜΕ΢Α

Ενδεχομζνωσ κα ιταν πλζον αποτελεςματικό να ςχεδιάηουμε όχι μόνο με και για τα μάτια. Αντικζτωσ να αναλογιηόμαςτε τθν παρουςία και τθ ςυμμετοχι όλου του υπόλοιπου ςϊματοσ κατά τθ ςχεδίαςθ, κακϊσ και τθ μετζπειτα παρουςία τθσ εμπειρίασ, των αναμνιςεων, τθσ φανταςίασ και των ονείρων του κάκε ανκρϊπου. Θ κεωρία τθσ αρχιτεκτονικισ οφείλει να αναγνωρίςει τθν ευκφνθ ςτθν εφαρμογι αιςκθτθριακοφ ςχεδιαςμοφ, με ςτόχο να δθμιουργιςει βιωματικό, αρχιτεκτονικό χϊρο. Θ αιςκθτθριακι προςζγγιςθ τθσ αρχιτεκτονικισ είναι ο χειριςμόσ του χϊρου, των υλικϊν, του φωτόσ και τθσ ςκιάσ με ςκοπό τθ δθμιουργία μιασ αξζχαςτθσ αρχιτεκτονικισ εμπειρίασ. Θ ουςία τθσ αρχιτεκτονικισ παφει να αφορά αποκλειςτικά μόνο τθν αίςκθςθ τθσ όραςθσ, αλλά κρίνεται από τον τρόπο που επιτυγχάνει να κεντρίςει όλεσ τισ αιςκιςεισ, να γεννιςει ςυναιςκιματα και ιδζεσ. Ο άνκρωποσ δεν βλζπει μόνο το κτιριο αλλά το αντιλαμβάνεται και το βιϊνει επικαλοφμενοσ ςυγχρόνωσ τθν αφι, τθν οςμι, τθν ακοι του. Σθμαντικό είναι τα προςτεκοφν εδϊ τα λόγια του Steen Eiler Rasmussen: «…Η Αρχιτεκτονικι δεν παράγεται απλϊσ με τθν προςκικθ ςχεδίων τομϊν και όψεων. Είναι κάτι άλλο και κάτι περιςςότερο. Είναι αδφνατο να εξθγιςει κανείσ επακριβϊσ τι είναι-τα όρια τθσ είναι αςαφι. Στο ςφνολο τθσ, θ τζχνθ δεν πρζπει να εξθγθκεί αλλά πρζπει να γίνει βίωμα. Με άλλα λόγια πρζπει να βοθκιςουμε τουσ άλλουσ να τθ βιϊςουν...» 20 Θ πολιτιςτικι αξία των νεϊτερων δυτικϊν κοινωνιϊν που αποδίδεται κακ’ υπερβολι ςτθν αίςκθςθ τθσ όραςθσ, ζναντι των υπολοίπων αιςκιςεων, φαίνεται να οδθγεί ςτθν οπτικοκεντρικι προςζγγιςθ τθσ αρχιτεκτονικισ, ςε μια αρχιτεκτονικι εικόνων που ευνουχίηει τισ αιςκιςεισ και τελικά, τθν αρχζγονθ ςχζςθ του ςϊματοσ με το περιβάλλον.

Rasmussen Steen Eiler, (1984), “Experiencing Architecture” , Cambridge : MIT Press, Massachusetts of Technology , ςελ 9

[13]

ΚΥ΢ΛΑ΢ΧΛΑ ΤΘΣ Ο΢ΑΣΘΣ ΣΘΜΕ΢Α

Με ποια κίνθτρα μπορεί όμωσ ο ςφγχρονοσ αρχιτζκτονασ να προβεί ςτθν άρςθ αυτισ τθσ ςυνκικθσ; Το κλειδί, είναι θ ιδιαίτερθ ομάδα των ατόμων μειωμζνθσ όραςθσ. Σχεδιάηοντασ και μελετϊντασ χϊρουσ και διαδρομζσ, ςτα πλαίςια του ςυμπεριλθπτικοφ ςχεδιαςμοφ (Design for All) για τα άτομα μειωμζνθσ όραςθσ, όχι μόνο εξαςφαλίηουμε τθν ιςότιμθ ςυμμετοχι αυτϊν των κοινωνικϊν ομάδων ςτθν εμπειρία του αρχιτεκτονικοφ χϊρου και ςτα κοινωνικά και πολιτιςτικά δρϊμενα, αλλά ταυτόχρονα ςχεδιάηουμε πολυαιςκθτθριακοφσ χϊρουσ που προςφζρουν εμπλουτιςμζνθ εμπειρία ςε όλουσ-ακόμα και ςε αυτοφσ που ζχουν τθν όραςι τουσ-διευρφνοντασ με αυτόν τον τρόπο τθν πολιτιςτικι ςυμμετοχι του ςφγχρονου πολίτθ γενικότερα. Τζτοιοι χϊροι ι διαδρομζσ κα μποροφςαν να είναι, εξειδικευμζνοι μουςειακοί χϊροι, όπωσ μουςεία που προτρζπουν ςε απτικι κατανόθςθ των μθνυμάτων τουσ, ι και δθμόςια κτιρια και χϊροι ι διαδρομζσ, που προάγουν τθν κοινωνικι ςυμμετοχι και αλλθλεπίδραςθ. Ο διάλογοσ με αυτζσ τισ κοινωνικζσ ομάδεσ κακίςταται απαραίτθτοσ, μιασ και καμία αναπθρία δεν μπορεί να προςομοιωκεί. Ρρόκειται για μια ιδιαιτερότθτα, που τελικά γίνεται βίωμα. Εν προκειμζνω, θ ομάδα αυτι φαίνεται να ζχει αναπτφξει ςε μεγαλφτερο βακμό τισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ και να ζχει πιο ζντονθ τθ ςχζςθ του ςϊματοσ με το χϊρο, προςπακϊντασ ςε ζνα βακμό να καλφψει το κενό που δθμιουργείται από τθν απϊλεια τθσ όραςθσ. Μπορεί ζνασ αρχιτζκτονασ να είναι τυφλόσ; Το ερϊτθμα, με αφορμι το ζργο του αρχιτζκτονα Μιχάλθ Πρρου, τίκεται από τον Γιϊργο Ραπαδιμα ςτθν ςπουδαςτικι του διάλεξθ με τίτλο «Δεν ςε βλζπω, ςε οίδα» που παρουςιάςτθκε ςτθ Σχολι Αρχιτεκτόνων του ΕΜΡ, με υπεφκυνο τον Ρ. Τουρνικιϊτθ. Θ απάντθςθ του Γ. Ραπαδιμα είναι απροκάλυπτα κετικι: τίποτα δεν μπορεί να ςταματιςει ζναν τυφλό αρχιτζκτονα από το να δθμιουργιςει ςθμαντικά ζργα, φτάνει να διακζτει ταλζντο και κζλθςθ.

[14]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Υπάρχει κάτι πολφ ςθμαντικό που διαφοροποιεί τον Μιχάλθ Πρρο από οποιονδιποτε άλλο μθχανικό ι αρχιτζκτονα. Ιταν ςχεδόν τυφλόσ. Ππωσ τονίηουν οι άνκρωποι που υπιρξαν κοντά του, ο Μιχάλθσ Πρροσ δεν ζβλεπε το ποτιρι που ιταν μπροςτά του, δεν μποροφςε να δει οφτε το ταςάκι. Ωςτόςο, κατά ζναν περίεργο τρόπο, ςτθν οικοδομι ζβλεπε και το παραμικρό. Μςωσ, θ μειωμζνθ του όραςθ του επζβαλε να ικανοποιεί και τισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ ςτα ζργα του. Ρερπατοφςε πολφ κοντά ςτα όρια και τουσ τοίχουσ, μετροφςε µε τα βιματα του αποτυπϊνοντασ τθν κάτοψθ ςτο μυαλό του, ψθλαφοφςε με τα δάχτυλά του, ζνιωκε µε όλεσ τισ αιςκιςεισ του το χϊρο, ζχοντασ φοβερι αντίλθψθ και άλλαηε ό,τι δεν του άρεςε, δθμιουργϊντασ πάντα ζνα καλφτερο αποτζλεςα. Θ εντυπωςιακι αυτι ιςτορία κάρρουσ κυμίηει ζνα φιλμ του Woody Allen, το Hollywood Ending (2002), με ςχετικι υπόκεςθ («Ο ςκθνοκζτθσ που ζπαιηε ςτα τυφλά»). Ο Woody Allen ενςαρκϊνει ζναν ςκθνοκζτθ που ξαφνικά τυφλϊνεταιενϊ ζχει μόλισ αναλάβει να γυρίςει ζνα φιλμ ορόςθμο τθσ ςταδιοδρομίασ του. Του είναι αδφνατο να αρνθκεί, κι ζτςι αποφαςίηει να γυρίςει το φιλμ χωρίσ να μακευτεί το μυςτικό του. Θ υπόκεςθ εξελίςςεται με τον γνϊριμα απολαυςτικό τρόπο του Woody Allen, κακϊσ ο τυφλόσ ςκθνοκζτθσ κακοδθγεί θκοποιοφσ και οργανϊνει ςκθνζσ χωρίσ να μπορεί να δει το παραμικρό. Στο τζλοσ, το φιλμ παρουςιάηεται ςτισ Κάννεσ, όπου οι ευρωπαίοι κριτικοί παραλθροφν από ενκουςιαςμό για τθν τζχνθ του, κεωρϊντασ ότι πρόκειται για το καλφτερο αμερικανικό φιλμ των τελευταίων πενιντα ετϊν.

[15]

ΚΥ΢ΛΑ΢ΧΛΑ ΤΘΣ Ο΢ΑΣΘΣ ΣΘΜΕ΢Α

Εικ.3- Οικία Λαηαράκθ επί τθσ οδοφ Α. Λαηαράκθ ςτθν Γλυφάδα

Εικ.4-Οικία Κεφαλάρι.

επί

των

οδϊν

Σκφρου-Μαυρομιχάλθ–Καραϊςκάκθ

[16]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Ο Woody Allen διακωμωδεί με ευκυκριςία τουσ τρόπουσ του Hollywood, υποχρεϊνοντάσ ςε να ςκεφτείσ πόςοι άραγε ςκθνοκζτεσ «βλζπουν» πραγματικά τα ζργα που γυρίηουν. Ακριβϊσ το ίδιο ζκανε κι ο Μιχάλθσ Πρροσ, ξεγυμνϊνοντασ πολλοφσ του ςιναφιοφ του.21 Ξεγυμνϊνοντασ όςουσ δεν χρθςιμοποιοφν τα« μάτια τθσ ψυχισ» για να ςχεδιάςουν. Πςουσ δεν λαμβάνουν υπόψθ τθν αφι, τθν ακοι και τθν οςμι για να νιϊςουν, να αντιλθφκοφν, και τζλοσ να δθμιουργιςουν. Ρόςοι άραγε ςκθνοκζτεσ «βλζπουν» πραγματικά τα ζργα που γυρίηουν; Ρόςοι άραγε αρχιτζκτονεσ «βλζπουν» τα κτιρια που ςχεδιάηουν; Ρόςοι από αυτοφσ που ενδιαφζρονται για τθν αρχιτεκτονικι βιϊνουν και το προϊόν τθσ, χωρίσ να μζνουν ςτθν εμφάνιςι τθσ; Ρόςοι αντιμετωπίηουν το χϊρο διαχερίηοντασ τα υλικά, το φωσ και τισ ςκιζσ με τρόπο τζτοιο ϊςτε να δθμιουργιςουν μια μοναδικι αρχιτεκτονικι εμπειρία; Τα κτιρια που ςχεδίαηε ο Μιχάλθσ Πρροσ είναι πλιρωσ αναγνωρίςιμα. Ρράγματι, αποτελοφν μια ενότθτα με κοινά αρχιτεκτονικά χαρακτθριςτικά. Μεγάλεσ πζργκολεσ από ςκυρόδεμα που αγκαλιάηουν δζνδρα, ενιαίεσ όψεισ χωρίσ εμφανι υποςτυλϊματα, κεκλιμζνεσ μεγάλεσ ςτζγεσ που αιωροφνται. Ρολφ ζντονο το φυςικό ςτοιχείο. Ρζτρα, ξφλο, ςοβάσ, πιο παλιομοδίτικα ςπίτια, πιο βαριά αλλά με τθν ελαφράδα του μοντζρνου. Ο Πρροσ εργάςκθκε προσ αυτιν τθν κατεφκυνςθ. Μςωσ θ μειωμζνθ του όραςθ του επζβαλε να ικανοποιεί και τισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ ςτα ζργα του. Δεν μποροφςε να διακρίνει τουσ κακαροφσ λευκοφσ ι πζτρινουσ όγκουσ των καταςκευϊν αλλά ςίγουρα ζνιωκε τθν απολυτι αρμόνια με τον περιβάλλοντα φυςικό χϊρο. Ζλεγχε τουσ χϊρουσ που δθμιουργοφςε με τθν φυςικι του παρουςία, τουσ άγγιηε με τα χζρια, τουσ μζτραγε με τα βιματα του. Θ ζλλειψθ καλισ όραςθσ του Μιχάλθ Πρρου όξυνε τθν ιδθ πλοφςια φανταςία και το πρωτοπόρο και δθμιουργικό του πνεφμα βάηοντασ ςτο «χορό» και τισ άλλεσ αιςκιςεισ του ϊςτε να παράγει ιδζεσ και κτίρια ξεχωριςτά για τθν εποχι τουσ. Ραρά τθν αναπθρία του, δεν εγκατζλειψε ποτζ το ταλζντο του και ςυνζχιςε να δθμιουργεί γνωρίηοντασ πλζον και τθ μαγεία των υπολοίπων αιςκιςεων.

Γ. Ραπαδιμασ , Δεν ςε βλζπω, ςε οίδα, Σχολι Αρχιτεκτόνων του ΕΜΡ, Διάλεξθ ςελ 46

[17]

ΚΥ΢ΛΑ΢ΧΛΑ ΤΘΣ Ο΢ΑΣΘΣ ΣΘΜΕ΢Α

Στο ίδιο πλαίςιο βρίςκεται ο Chris Downey, αρχιτζκτονασ που ζχαςε τθν όραςι του το 2008, αλλά εξακολουκεί να ςχεδιάηει. Είναι ζνασ από τουσ λίγουσ εν ενεργεία αρχιτζκτονεσ χωρίσ όραςθ ςτον κόςμο και ζχει γίνει πρωτοπόροσ ςτον τομζα του αρχιτεκτονικοφ ςχεδιαςμοφ για άτομα με προβλιματα όραςθσ. «Πριν χάςω τα μάτια μου, εςτίαηα περιςςότερο ςτο πϊσ φαίνεται ο χϊροσ, τϊρα ςκζφτομαι πϊσ αιςκάνονται οι υφζσ των υλικϊν, οι κερμοκραςίεσ και ο κόρυβοσ. Προςπακϊ να ςχεδιάςω περιςςότερεσ αιςκιςεισ». «Με τισ νζεσ τεχνολογίεσ μπορϊ να πάρω αρχιτεκτονικά ςχζδια και να τα εκτυπϊςω άκικτα. Όταν διαβάηω ζνα ςχζδιο ορόφου του κτιρίου, το μυαλό μου ςκζφτεται ενεργά για όλα τα υλικά, τθ ςφνκεςθ, όλα αυτά τα πράγματα που ιταν πάντα διακζςιμα εκεί ςτο μυαλό μου, αλλά ςτθν ανάγνωςθ των ςχεδίων με τα μάτια μου ιταν πιο πακθτικά. Τϊρα ηωντανεφουν». Άνοιξε το δικό του ςτοφντιο ςτθν Καλιφόρνια, «Architecture for the Blind» (Αρχιτεκτονικι για άτομα με προβλιματα όραςθσ), μζςω του οποίου ςυμβουλεφει ςχετικά με το ςχεδιαςμό ομάδεσ, αρχιτεκτονικά γραφεία και οργανϊςεισ που επιδιϊκουν να προςφζρουν καλφτερα περιβάλλοντα ςε όςουσ ζχουν οπτικζσ ανεπάρκειεσ. «Το όραμά μου για τθν αρχιτεκτονικι είναι αρκετά φιλόδοξο, είναι κάτι παραπάνω από ζνα απλό κτίριο, είναι θ δθμιουργία ςυνδζςεων που επεκτείνουν τθν κοινότθτα και φζρνουν περιςςότερουσ ανκρϊπουσ κοντά» Ο Chris Downey χρθςιμοποιεί τθ φράςθ «Without sight not without vision»- My idea of vision is to see with more than just your eyes». Θ μετάφραςθ αυτοφ ςτθ γλωςςά μασ χάνει από το νόθμα τθσ ωςτόςο ςε μια προςπάκεια απόδοςθσ τθσ κα λζγαμε πωσ ο εν λόγω αρχιτζκτονασ προςπακεί να ςχεδιάςει με όραμα, με τα μάτια του μυαλοφ και όχι με τθν κυριολεκτικι ςθμαςία τθσ αίςκθςθσ τθσ όραςθσ. Σε ομιλία του ςτο TED TALKS (Design with the blind in mind), ο Chris Downey περιγράφει τθν προςωπικι του εμπειρία: «Αυτό που δεν μπόρεςα ποτζ να προβλζψω ςτθ διάρκεια αυτισ τθσ γριγορθσ μετάβαςθσ από τθν φπαρξθ όραςθσ ςτθν απουςία αυτισ, ιταν αυτι θ απίςτευτθ εμπειρία του να "βλζπω" τα ίδια μζρθ και τουσ ίδιουσ ανκρϊπουσ πριν και μετά τθν απϊλεια τθσ όραςθσ μου. Σαν αρχιτζκτονασ ανακάλυψα απίςτευτα πράγματα

[18]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

για τα ίδια μζρθ και τισ ίδιεσ πόλεισ μζςα ςε πολφ μικρό χρονικό διάςτθμα. Το πιο ςθμαντικό που ανακάλυψα ιταν ότι ςτθν πραγματικότθτα οι πόλεισ είναι καταπλθκτικζσ για τουσ τυφλοφσ. Κι φςτερα άρχιςα να ςυνειδθτοποιϊ ότι και οι τυφλοί ζμοιαηαν να ζχουν μια κετικι επίδραςθ ςτθν ίδια τθν πόλθ. Το να μάκει κανείσ να βαςίηεται ςε όλεσ τισ άλλεσ αιςκιςεισ πλθν τθσ όραςθσ είναι ςφμφυτο με τθ διαδικαςία ανάρρωςθσ από τθν απϊλεια αυτισ. Αιςκιςεισ τισ οποίεσ ςε διαφορετικι περίπτωςθ πικανά κα αγνοοφςα. Είναι ςαν να ανοίγεται μπροςτά μου ζνασ εντελϊσ καινοφργιοσ κόςμοσ πλθροφοριϊν που προζρχονται από αυτζσ τισ άλλεσ αιςκιςεισ. Για παράδειγμα εξεπλάγθν από τθ ςυμφωνία ανεπαίςκθτων ιχων παντοφ τριγφρω μου ςτθν πόλθ. Ήχοι που ςε βοθκοφν να αντιλθφκείσ ποφ βρίςκεςαι, πϊσ πρζπει να κινθκείσ και προσ τα που να κατευκυνκείσ. Ακόμθ μζςω του βοθκθτικοφ μπαςτουνιοφ, μπορείσ να αιςκανκείσ τισ διαφορετικζσ υφζσ ενόσ δαπζδου και ςιγά-ςιγά να δθμιουργιςεισ ζνα πλζγμα πλθροφοριϊν. Επίςθσ όταν ο ιλιοσ ςου ηεςταίνει τθ μία πλευρά του προςϊπου ςου ι ο άνεμοσ ςου φυςάει το ςβζρκο τότε ζχεισ ςθμαντικζσ πλθροφορίεσ για τθ κζςθ και τθν πορεία ςου ςε ςχζςθ με ζνα οικοδομικό τετράγωνο αλλά και τθν κίνθςθ ςου ςτο χϊρο και το χρόνο. Ακόμθ και θ όςφρθςθ είναι ςθμαντικι. Οι πόλεισ ζχουν τθ δικι τουσ χαρακτθριςτικι μυρωδιά, όπωσ και τα μζρθ και τα πράματα τριγφρω ςου, κι αν είςαι τυχερόσ, κα μπορζςεισ να ακολουκιςεισ με τθ μφτθ ςου το δρόμο για τον καινοφργιο φοφρνο που ζψαχνεσ. Όλα αυτά λοιπόν με εξζπλθξαν, επειδι άρχιςα να ςυνειδθτοποιϊ ότι θ ζλλειψθ όραςθσ μοφ αποκάλυψε τθν εκπλθκτικι εμπειρία όλων των άλλων αιςκιςεων. Ανακάλυψα ακόμα πωσ και θ πόλθ άλλαηε γφρω μου. Όταν ζχεισ και τισ πζντε αιςκιςεισ ςου ζχεισ τθν τάςθ να κλείνεςαι ςτον εαυτό ςου. Αυτό που κζλω να τονίςω είναι πωσ θ πόλθ είναι καλι με τουσ τυφλοφσ και τουσ χρειάηεται. Είμαι δε τόςο ςίγουροσ γι αυτό που κζλω να ςασ προτείνω το εξισ: όταν φανταηόμαςτε καινοφργιεσ, υπζροχεσ πόλεισ πρζπει να παίρνουμε ωσ δεδομζνο ότι οι κάτοικοι τουσ δεν διακζτουν τθν όραςθ τουσ και όχι να τουσ κυμόμαςτε όταν ζχουμε ιδθ ρίξει το καλοφπι. Τότε είναι πολφ αργά. Όταν λοιπόν ςχεδιάηεισ μια πόλθ λαμβάνοντασ υπόψιν τουσ τυφλοφσ κα ζχεισ ζνα εκτεταμζνο δίκτυο πεηοδρόμων κακϊσ και πολλζσ επιλογζσ χριςθσ δρόμων. Ο δε χϊροσ ιςομοιραςμζνοσ ςε ανκρϊπουσ και αυτοκίνθτα. Αυτοκίνθτα; Ποιόσ τα χρειάηεται; Όταν είςαι τυφλόσ δεν οδθγείσ, δεν κζλουν να οδθγείσ».

[19]

ΚΥ΢ΛΑ΢ΧΛΑ ΤΘΣ Ο΢ΑΣΘΣ ΣΘΜΕ΢Α

Ο Αντουάν ντε Σαιντ Εξιπερί λζει μζςα από το ςτόμα του Μικροφ Ρρίγκιπα «Τα ουςιϊδθ πράγματα είναι αόρατα για τα μάτια…»

[20]

Εικ.5- Chris Downey - «Ανάγνωςθ» ςχεδίων

[21]

[22]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Θ υπερβολικι δόςθ προςοχισ που δόκθκε ςτθν όραςθ ωσ θ πρϊτθ εκ των αιςκθτθριακϊν ικανοτιτων αναπόφευκτα επθρζαςε και τθν αρχιτεκτονικι, με ςυνζπεια τθν απομάκρυνςθ τθσ από το ςϊμα. Επακόλουκθ είναι θ δθμιουργία ενόσ ανιςόρροπου αρχιτεκτονικοφ μοντζλου που δεν υπθρετεί τον άνκρωπο και τισ ανάγκεσ του. Θ αρχιτεκτονικι περιςςότερο από κάκε άλλθ τζχνθ εμπλζκει τθν αμεςότθτα τθσ αιςκθτθριακισ μασ αντίλθψθσ. Είναι γεγονόσ άλλωςτε πωσ υπάρχει μια ςυνεχισ αλλθλεπίδραςθ ανάμεςα ςτον άνκρωπο και ςτον χϊρο. Ο άνκρωποσ αντιλαμβάνεται τον χϊρο γφρω του, όπωσ και κάκε άλλο εξωτερικό ερζκιςμα, μζςω μιασ πολφπλοκθσ διαδικαςίασ, που εμπλζκει το ςφνολο των αιςκιςεων, τθσ κίνθςθσ, τθσ ςυνείδθςθσ αλλά και του αςυνείδθτου, όπωσ αναφζρει ο Καρλ Γιουνγκ.22 Θ αρχιτεκτονικι είναι θ τζχνθ που ςυμφιλιϊνει, ςυνδζει και αλλθλεπιδρά με τον άνκρωπο και τον κόςμο και πωσ αυτόσ ο τρόποσ ςφνδεςθσ και επαφισ ςυντελείται μζςω των αιςκιςεων. Θ αρχιτεκτονικι μπορεί να βιωκεί με τθ βοικεια τθσ αιςκθτθριακισ μασ αντίλθψθσ παραμερίηοντασ τθν αίςκθςθ τθσ όραςθσ. Ρζρα από τισ καλαίςκθτεσ εικόνεσ οφείλει να αναπαράγει τθν ατμόςφαιρα και να προκαλεί τθν εμπειρία. Ρρζπει να μασ προκαλεί πζρα από το να τθν κοιτάξουμε, να τθν παρατθριςουμε, περπατϊντασ ςε αυτι να τθν αγγίξουμε, να τθ μυρίςουμε, να τθν ακοφςουμε, ίςωσ και να τθ γευτοφμε. Τελικά, να τθ βιϊςουμε. Ρροςπακοφμε λοιπόν, να απομονϊςουμε τθν όραςθ και να εςτιάςουμε ςτισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ. Ραρατείκενται παρακάτω οι αντίςτοιχεσ πλθροφορίεσ για τθν κάκε μία πάντα ςε ςυνάρτθςθ με τον αρχιτεκτονικο ςχεδιαςμό.

Καρλ Γκοφςταβ Γιουνγκ (Carl Gustav Jung, 1875 - 1961) Ελβετόσ ψυχίατροσ και ψυχαναλυτισ, ο ειςθγθτισ τθσ ςχολισ τθσ αναλυτικισ ψυχολογίασ.

[23]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

IV. Γνωριμία με τισ Αιςκιςεισ Το κφριο ςφςτθμα που μεταφζρει τισ πλθροφορίεσ και τα ερεκίςματα ςτον εγκζφαλο, με ςκοπό να γίνει κάτι αντιλθπτό και να διατθρθκεί ωσ μνιμθ και εμπειρία είναι το αιςκθτθριακό κι αποτελείται από τισ 5 αιςκιςεισ, τθν όραςθ, τθν ακοι, τθν αφι, τθ γεφςθ και τθν όςφρθςθ. Θ αντίλθψθ του χϊρου ωςτόςο, αποτελεί μια πιο περίπλοκθ διαδικαςία που εμπλζκει ςαφϊσ το ςφνολο των αιςκιςεων που μεςολαβοφν για τθν επικοινωνία μεταξφ του ςϊματοσ και του χϊρου που το περιβάλλει, αλλά και άλλα ςτοιχεία όπωσ θ κίνθςθ, θ ςυνείδθςθ, οι προςωπικζσ μνιμεσ και θ εμπειρία. Γίνεται κατανοθτό πωσ και ο ςχεδιαςμόσ ενόσ χϊρου είναι μια διαδικαςία που αντιςτοίχωσ ςυνδυάηει ι οφείλει να ςυνδυάηει τα παραπάνω. Τα λόγια του Thomas Reid23 (1785) μποροφν να δϊςουν μια καλφτερθ ερμθνεία: «Οι εξωτερικζσ αιςκιςεισ ζχουν διπλό χαρακτιρα, να μασ κάνουν να νιϊκουμε και να μασ κάνουν να αντιλαμβανόμαςτε. Μποροφν να μασ παρζχουν μια ποικιλία αιςκιςεων, κάποιεσ ευχάριςτεσ, άλλεσ επϊδυνεσ και άλλεσ αδιάφορεσ. Ταυτόχρονα μασ δίνουν μια ςφλλθψθ και μια ανίκθτθ πεποίκθςθ τθσ φπαρξθσ εξωτερικϊν αντικειμζνων *...+»24

«Οι αιςκιςεισ είναι θ ςφνδεςθ τθσ φφςθσ, μζςω του εγκεφάλου με το ςϊμα», Σωκράτθσ «Ο εγκζφαλοσ προςαρμόηεται και επικοινωνεί με τθν υλθ μζςω των αιςκιςεων», Αριςτοτζλθσ

Thomas Reid : (1710-1796) κρθςκευτικά εκπαιδευμζνοσ Σκωτςζηοσ φιλόςοφοσ. Ιταν ο ιδρυτισ τθσ Σχολισ Κοινισ Λογικισ τθσ Σκωτίασ και ζπαιξε αναπόςπαςτο ρόλο ςτον Διαφωτιςμό τθσ Σκωτίασ . 24 Reid Thomas, Sir Hamilton William, (1850), Essays on the Intellectual Powers of Man, Cambridge, MA, Harvard College Library, Σελ 17

[24]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

[25]

Εικ.6- Carsten Nicolai “unidisplay” at HangarBicocca, Milan

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

1. Ακοι και Αρχιτεκτονικι Ο ιχοσ είναι ςθμαντικι αίςκθςθ αναφορικά με τθν αρχιτεκτονικι αν και παραμελθμζνθ. Θ παρουςία τθσ λειτουργεί ωσ εργαλείο κατανόθςθσ τθσ κλίμακασ και μπορεί να εμπλουτίςει τθ χωρικι εμπειρία και τθν κατανόθςθ του χϊρου. Κάκε πόλθ ζχει τον ιδιαίτερο ιχο τθσ, ο οποίοσ εξαρτάται από τον ςχεδιαςμό και τθν υλοποίθςθ των δρόμων τθσ. Ι ακόμθ μπορεί να παρζχει πλθροφορίεσ προςανατολιςμοφ ςτο χϊρου, όγκου και πυκνότθτασ. Μπορεί να ζχει κανείσ τθν «εικόνα», για παράδειγμα,ενόσ άδειου ι γεμάτου χϊρου χωρίσ να τον δει, από τθν θχϊ που παράγει ο χϊροσ. Ο Peter Grueneisen αναφζρει: «Μπορεί θ αρχιτεκτονικι να ακουςτεί; Οι περιςςότεροι άνκρωποι πικανϊσ κα ζλεγαν ότι δεδομζνου ότι θ αρχιτεκτονικι δεν παράγει ιχο, δεν μπορεί να ακουςτεί. Αλλά οφτε ότι ακτινοβολεί φωσ και παρόλα αυτά μπορεί να ειδωκεί. Βλζπουμε το φωσ που αντανακλά και εξαιτίασ αυτοφ αποκτάται θ εντφπωςθ τθσ μορφισ και του υλικοφ. Με τον ίδιο τρόπο ακοφμε τουσ ιχουσ που αντανακλά και αυτοί επίςθσ μασ δίνουν τθν εντφπωςθ τθσ μορφισ και του υλικοφ. Διαφορετικά διαμορφωμζνοι χϊροι και υλικά αντθχοφν διαφορετικά». 25 Κάκε παραμικρι μασ κίνθςθ ςτα όρια ενόσ δομθμζνου περιβάλλοντοσ, αςτικοφ ι ακόμθ και κτιριακοφ ςυνοδεφεται από πλικοσ θχθτικϊν ςθμάτων, νοθμάτων και ςυμπεραςμάτων. Κάκε κτίριο ζχει μια προςωπικι ακουςτικι ταυτότθτα, που κακορίηεται από παράγοντεσ όπωσ, είδοσ χριςθσ, χριςτεσ-επιςκζπτεσ, τοποκεςία, χρονολογία καταςκευισ, υλικά καταςκευισ, και μπορεί να διαφζρει τόςο ςτθ διαδοχι θμζρασ και νφχτασ, όςο και ςτθν εναλλαγι των εποχϊν. Σφμφωνα με τον Juhani Pallasmaa θ όραςθ απομονϊνει, ενϊ ο ιχοσ ενςωματϊνει. Θ όραςθ ζχει ςαφι κατεφκυνςθ ενϊ ο ιχοσ είναι αμφι-κατευκυνόμενοσ. Θ αίςκθςθ τθσ όραςθσ ςυνεπάγεται τθν εςωτερικότθτα, ενϊ ο ιχοσ δθμιουργεί τθν

Peter Grueneisen ,(2003), Soundspace: Architecture and the senses, Basel : BirkhauserPublishers for Architecture

[26]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

εμπειρία τθσ εςωτερικότθτασ. «Εγϊ βλζπω ζνα αντικείμενο αλλά ο ιχοσ φτάνει ςε μζνα. Το μάτι προςεγγίηει ενϊ το αυτί προςλαμβάνει». 26 Ο Carsten Nicolai αντιμετωπίηει τον ιχο ςαν ζνα δομικό υλικό όπωσ το μπετόν ι το μζταλλο με το οποίο μπορεί να δθμιουργιςει χϊρουσ και όρια με τθν ίδια επιτυχία. Σε ςυνζντευξθ του ςτθ Νότα Τςεκοφρα, ςτθν ερϊτθςθ τθσ πρϊτθσ ςχετικά με τθ ςχζςθ που δθμιουργείται μεταξφ των φυςικϊν και θχθτικϊν περιβαλλόντων και το θχθτικό περιβάλλον ωσ αρχιτεκτονικι διαδικαςία απαντάει λζγοντασ: «Ο ιχοσ είναι ζνα πολφ ενδιαφζρον υλικό. Ακόμα και αν είναι άυλο, για μζνα ζχει φυςικι υπόςταςθ. Κακϊσ ζχω ςπουδάςει και αρχιτεκτονικι, βλζπω τθ δυνατότθτα να «χτίςω» με το εν λόγω υλικό. Συχνά αρχιτεκτονικζσ αποφάςεισ ζρχονται ςε ςφγκρουςθ ι δε ςυνεργάηονται με τθ δεδομζνθ θχθτικι πραγματικότθτα. Το πιο βαςικό παράδειγμα είναι πικανϊσ όταν παίηεισ ςε μία αίκουςα ςυναυλιϊν. Θα ζλεγα ότι θ πλειονότθτά τουσ ζχει γίνει ςτθν τφχθ. Νομίηω ότι μερικζσ φορζσ οι άνκρωποι γνωρίηουν ότι κάτι δεν πρόκειται να πετφχει, αλλά εξακολουκοφν να κζλουν να το κάνουν».27 Ραράδειγμα αρχιτεκτονικισ που ενςωματϊνει τον ιχο αποτελεί το ζργο του αρχιτζκτονα Zumthor28 με τίτλο «Therme Vals». Θ παρουςία τθσ πζτρασ και του νεροφ, το μεγάλο φψοσ κακϊσ και θ απουςία επίπλων δθμιουργοφν ζνα είδοσ ακουςτικισ ςπθλιάσ ι ςπθλαίου γεγονόσ που γίνεται αιςκθτό και από τθν θχϊ των ανκρωπίνων φωνϊν. Ο ίδιοσ άλλωςτε υποςτθρίηει πωσ κα μποροφςαμε να παραλλθλίςουμε τουσ εςωτερικοφσ χϊρουσ με μεγάλα μουςικά όργανα που ςυλλζγουν τον ιχο, τον ενιςχφουν και τον μεταδίδουν. 26

Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 49

Carsten Nicolai : Αρχιτεκτονασ- Καλλιτεχνθσ με ζδρα το Βερόλινο. Με ζναν μακρφ κατάλογο επιτυχθμζνων ζργων, εγκαταςτάςεων, ςυναυλιϊν και εκκζςεων, είναι ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ ςφγχρονουσ καλλιτζχνεσ. Οι πρϊτεσ ςπουδζσ του ςτθν αρχιτεκτονικι, μεταξφ άλλων, τον βοθκοφν να καταφζρει με το ζργο του μια ςθμαντικι ςφνδεςθ μεταξφ ρυκμικϊν και χωρικϊν δομϊν. 28

Ελβετόσ αρχιτζκτονασ του οποίου το ζργο ςυχνά περιγράφεται ωσ αςυμβίβαςτο και μινιμαλιςτικό

[27]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Ο Zumthor τονίηει πωσ ο ιχοσ ενόσ χϊρου ενιςχφει τθν εμπειρία μασ ςε αυτόν και βοθκά ςτθν κατανόθςθ του. Ο όγκοσ, το βάκοσ και θ βαρφτθτα των υλικϊν μετριοφνται μζςα από τον ιχο. Αντίςτοιχο παράδειγμα αποτελεί και θ εγκατάςταςθ Shalechet (Fallen Leaves) βρίςκεται ςτο Εβραϊκό Μουςείο του Βερολίνου και αποτελείται από δεκάδεσ χιλιάδεσ μεταλλικά πρόςωπα. Οι επιςκζπτεσ καλοφνται να περπατιςουν ςε αυτόν τον χϊρο πατϊντασ πάνω ςτα πρόςωπα, τα οποία δθμιουργοφν ζναν εκκωφαντικό κόρυβο. Ζχοντασ κάνει κάποια βιματα, ο επιςκζπτθσ διςτάηει να προχωριςει, κακϊσ οι ιχοι είναι ανεξζλεγκτοι και ανυπόφοροι κυμίηοντασ τραυματιςμζνεσ κραυγζσ των κυμάτων του ολοκαυτϊματοσ. Ο καλλιτζχνθσ Menashe Kadishman αποςκοποφςε με αυτιν τθν εγκατάςταςθ ςτθ δθμιουργία ενόσ χϊρου, όπου οι ιχοι κα προκαλοφςαν ςτουσ επιςκζπτεσ ςυναιςκιματα φόβου και απελπιςίασ, όπωσ και αβεβαιότθτα για κάκε τουσ κίνθςθ. Ο Julian Treasure29 ςε ομιλία του κάνει λόγο για τθν «αόρατθ αρχιτεκτονικι». Ρρόκειται για το ςχεδιαςμό όχι με γνϊμονα τθν εμφάνιςθ αλλά τθν εμπειρία (not appearance but experience), ζτςι ϊςτε «να ζχουμε χϊρουσ που ακοφγονται όςο καλοί φαίνονται και που προςαρμόηονται ςτθν περίςταςθ, βελτιϊνουν τθν ποιότθτα ηωισ μασ, τθν υγεία και ευθμερία μασ , τθν κοινωνικι μασ ςυμπεριφορά και τθν παραγωγικότθτα μασ. Είναι καιρόσ να ξεκινιςουμε να ςχεδιάηουμε για τθν ακοι».

Julian Treasure: Ειδικόσ ςτουσ ιχουσ και επικοινωνίεσ

[28]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

[29]

Εικ.7- Peter Zumthor, Therme Vals

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

[30]

Εικ.8-Shalekhet – Fallen Leaves, Jewish Museum Berlin

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

[31]

Εικ.9-The Beauty of Decay: SmellScape Central Park designed by Sissel Tolaas,

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

2. Όςφρθςθ και Αρχιτεκτονικι Θ όςφρθςθ είναι κι αυτι ςυνικωσ μια παραμελθμζνθ αίςκθςθ αναφορικά με το ςχεδιαςμό. Θ πιο αμετάβλθτθ ςτο χρόνο μνιμθ οποιουδιποτε χϊρου είναι ςυχνά θ μυρωδιά του. Κάκε χϊροσ ζχει τθ δικι του ξεχωριςτι μυρωδιά. Θ όςφρθςθ είναι θ αίςκθςθ που ζχει τθ δφναμθ να αιχμαλωτίηει και να διατθρεί τθ μνιμθ κάκε χϊρου. Θ οςμι είναι απόλυτα ςυνδεδεμζνθ με τθ μνιμθ κακϊσ θ μνιμθ είναι το μόνο μζςο αποκικευςθσ τθσ. Πταν μια μυρωδιά γίνει αντιλθπτι, θ μνιμθ προκαλεί άμεςθ ανάκλθςθ παλαιότερων βιωμάτων που ςυνδζονται με παρόμοιεσ οςμζσ και φτάνουν να επθρεάςουν ακόμα και τθ ςυμπεριφορά του ατόμου ςτο χϊρο. Αναφερόμενοι ςτθν υλικότθτα, μποροφμε να υποςτθρίξουμε πωσ θ οςμι, κυρίωσ των φυςικϊν υλικϊν όπωσ το ξφλο, θ πζτρα, ο πθλόσ αλλά και τεχνθτϊν όπωσ το ςκυρόδεμα, το μζταλλο, ο ςοβάσ, θ μπογιά, το γυαλί ζχουν χαρακτθριςτικι μυρωδιά που χαράςςεται ςτθ μνιμθ μασ και ςυνδζεται με αυτιν. Θ οςμι δίνει πολλζσ επιλογζσ ςτον ςχεδιαςμό. Συμβάλλει ςτθν κακθμερινι ενεργοποίθςθ των αιςκιςεων και τθσ εμπειρίασ ενόσ χϊρου. Ο Jujani Palasmaa αναφζρει πωσ: «Μια ςυγκεκριμζνθ μυρωδιά μπορεί εν αγνοία μασ να μασ κάνει να «ειςζλκουμε» ςε ζνα χϊρο που ζχει διαγραφεί από τθν οπτικι μασ μνιμθ, θ μφτθ μασ ξυπνά μια ξεχαςμζνθ εικόνα. Θ μφτθ κάνει τα μάτια να κυμοφνται». Θ εικόνα μπορεί με τον καιρό να ξεκωριάςει αλλά θ οςμι του χϊρου, θ οποία ςχετίηεται ςυνικωσ με τθ χριςθ του, είναι θ τελευταία αίςκθςθ που χάνεται. Το μυαλό ςυνδζει καταςτάςεισ, μνιμεσ και γεγονότα με οςμζσ. Κυμόμαςτε και κινοφμαςτε ςτο χϊρο χάρθ ςε αυτζσ, αναγνωρίηουμε το περιβάλλον μασ με αφορμι αυτζσ. Ακόμθ και θ απόλαυςθ ενόσ χϊρου ςυνδζεται άμεςα με τθ μυρωδιά που αυτόσ ελκφει. Τεχνθτά εκλυόμενεσ οςμζσ, ι ακόμθ και θ γενικότερθ μυρωδιά ενόσ χϊρου κα μποροφςαν να βοθκιςουν άτομα με οπτικζσ αναπθρίεσ να προςανατολίηονται ςε κάποιο δεδομζνο χϊρο, είτε αυτόσ αφορά τα ςτενά όρια μιασ κτθριακισ οςμισ ι κάποιο γενικότερο υπαίκριο περιβάλλον.

[32]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Κακζνασ από εμάσ κατεβαίνοντασ από το αμάξι, το τρζνο ι το λεωφορείο προςλαμβάνει μια μυρωδιά τθν οποία ανακαλϊντασ τθ μνιμθ του τθ ςυνδζει με κάποια εμπειρία. Αλλά τι κα γίνει όταν αυτι θ μυρωδιά χακεί; Ρωσ κα μποροφςαμε να τθν περιγράψουμε ςε κάποιον τρίτο που δεν τθν ζχει βιϊςει; Θ καλλιτζχνθσ Kate McLean προςπάκθςε να απαντιςει ς’ αυτά και άλλα ερωτιματα. Το 2010, ξεκίνθςε να ψάχνει τρόπουσ χαρτογράφθςθσ τθσ πόλθσ με κριτιριο τθν εμπειρία των αιςκιςεων. «Συγκζντρωςα ςχόλια ςχετικά με τισ οςμζσ από κατοίκουσ του Εδιμβοφργου και τα μετζτρεψα ςε μια αναπαράςταςθ με γνϊμονα τθν ζνταςθ, τθν απόλαυςθ και τθν οικειότθτα», αναφζρει. Δθμιοφργθςε χάρτεσ οςμϊν για τθν πόλθ του Εδιμβοφργου και τουσ εξζκεςε για δυο μινεσ ςτουσ Βοτανικοφσ κιπουσ του Εδιμβοφργου ωσ μζροσ του Διεκνοφσ Φεςτιβάλ Επιςτιμθσ το 2011. Θ ζκκεςθ τθσ είχε απιχθςθ ςε πάνω από 1000 επιςκζπτεσ τθ μζρα. Οι ζγχρωμεσ κουκίδεσ υποδεικνφουν το ςθμείο προζλευςθσ των μυρωδιϊν ενϊ οι γραμμζσ περιγράμματοσ δείχνουν όπου οι οςμζσ φυςοφν ςτον άνεμο. (Εικ.10) Σε επόμενο Project που πραγματοποίθςε θ McLean εξζκεςε τουσ ςυμμετζχοντεσ ςε μια ςειρά από διαφορετικζσ μυρωδιζσ και τουσ ηθτικθκε να καταγράψουν ςε χαρτί τισ προςωπικζσ τουσ εμπειρίεσ και τα ςυναιςκιματα που ςυνδζονται με τθν εκάςτοτε μυρωδιά. Ζτςι μζςω του κολλάη που ςχθματίςτθκε ςυλλζχκθκαν λζξεισ ςυνδεδεμζνεσ με τθν οςφρθτικι εμπειρία δθμιουργϊντασ το πρϊτο λεξικό αςτικϊν οςμϊν. Κάποιεσ παρατθριςεισ που πρόεκυψαν ιταν πωσ ο καφζσ κάνει τουσ ανκρϊπουσ να πουν μια ιςτορία, το άρωμα ενκαρρφνει τουσ ανκρϊπουσ να αναφζρουν άλλουσ και το κραςί είναι πολφ πικανό να κάνει τουσ ανκρϊπουσ να κυμοφνται ζνα γεγονόσ. «Είναι απίκανο δφο άνκρωποι να ςτζκονται ςτο ίδιο ςθμείο και να αντιλαμβάνονται ακριβϊσ τθν ίδια μυρωδιά. Ζτςι αντί να ψάχνω ακριβείσ οριςμοφσ και κατθγοριοποιιςεισ των οςμϊν, αυτό που θ επιςτιμθ ζχει αναλάβει, εςτιάηω το ενδιαφζρον ςτθ μελζτθ και τθν αξιολόγθςθ των διαφορετικϊν τρόπων που ο κακζνασ αντιλαμβάνεται τθν κάκε μυρωδιά», αναφζρει θ καλλιτζχνθσ.

[33]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

Οι μυρωδιζσ γφρω μασ επθρεάηουν τθν ευτυχία και τθν ποιότθτα ηωισ υποςτθρίηει ο Daniele Quercia.30 Ρριν από μερικά χρόνια, δθμιοφργθςε το Good City Life, ζνα ζργο που μελετά τουσ τρόπουσ με τουσ οποίουσ παράγοντεσ που είναι δφςκολο να ποςοτικοποιθκοφν, όπωσ ο πολιτιςμόσ, θ ατμόςφαιρα και οι οςμζσ επθρεάηουν τθν ευτυχία μασ ςε μια πόλθ. Ο Quercia και οι ςυνεργάτεσ του δθμιοφργθςαν «χάρτεσ οςμϊν»(Εικ.12) του Λονδίνου, τθσ Βαρκελϊνθσ και τθσ Νζασ Υόρκθσ για να χαρτογραφιςουν τισ πιο κοινζσ μυρωδιζσ. Θ ιδζα ιταν ότι αυτοί οι χάρτεσ μποροφν να βοθκιςουν τουσ χριςτεσ να περιθγθκοφν ςτισ πιο οςφρθτικά ευχάριςτεσ διαδρομζσ. Οι οςμζσ διαμορφϊνουν τθν ταυτότθτα του κάκε μζρουσ. Αυτζσ ςυχνά παραμελοφνται από τουσ ςχεδιαςτζσ των πόλεων κακϊσ είναι ιδιαίτερα δφςκολο να καταγραφοφν και να αναλυκοφν ςε κλίμακα. Ακόμθ οι επιςτιμονεσ που αςχολοφνται με τισ οςμζσ των πόλεων επικεντρϊνονται ςτισ αρνθτικζσ πτυχζσ τουσ, όπωσ για παράδειγμα τα χαρακτθριςτικά τθσ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ, παρά ςτισ γενικότερεσ πτυχζσ τθσ αίςκθςθσ τθσ όςφρθςθσ. Ο Pallasmaa γράφει: «Δεν μπορϊ να κυμθκϊ τθν εικόνα τθσ πόρτασ ςτο αγροτόςπιτο του παπποφ μου, από τθν πρϊιμθ παιδικι θλικία μου, αλλά κυμάμαι ιδιαίτερα τθν αντίςταςθ του βάρουσ τθσ, τθν οςμι τθσ πατίνασ τθσ ξφλινθσ επιφάνειασ και αναπολϊ τθ μυρωδιά του ςπιτιοφ που χτυποφςε το πρόςωπο μου ςαν αόρατοσ τοίχοσ πίςω από τθν πόρτα»31

30 19

Daniele Quercia: Κακθγθτισ ςτθν Αςτικι Ρλθροφορικι ςτο King’s College ,Λονδίνο Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 49

[34]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Εικ. 10 - Kate McLean’s Sensory Maps

Εικ. 11 - Kate McLean’s Sensory Maps

[35]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Εικ.12- Daniele Quercia- Good City Life, Χάρτεσ οςμϊν

Εικ.13- Daniele Quercia- Good City Life, Χάρτεσ οςμϊν

[36]

Εικ.14- Restaurant De Kas, Amsterdam Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

[37]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

3. Γεφςθ και Αρχιτεκτονικι «Γλυκό, αλμυρό, ξινό και πικρό. Ππωσ ςτθν όραςθ υπάρχουν τζςςερα χρϊματα, που ςυνκζτουν τθν αντιλαμβανόμενθ εικόνα, ζτςι και ςτθ γεφςθ υπάρχουν τζςςερισ κατθγορίεσ, που ςυνκζτουν το αποτζλεςμα αυτισ τθσ αίςκθςθσ, τθσ αίςκθςθσ τθσ γεφςθσ. Θ αίςκθςθ αυτι ςυμπλθρϊνεται με τθν αίςκθςθ τθσ αφισ, τθσ γλϊςςασ, κακϊσ και με τθν αίςκθςθ τθσ όςφρθςθσ και τθσ ακοισ»32 Θ γεφςθ ςτθν αρχιτεκτονικι είναι ενδεχομζνωσ μια πολφπλοκθ διαδικαςία, κακϊσ όπωσ αναφζρκθκε δεν λειτουργεί αυτόνομα, και επθρεάηεται ςε κάποιο βακμό από τα ιδιαίτερα χαρακτθριςτικά του κάκε ανκρϊπου. Γευόμενοι κάτι, μποροφμε πικανά να αντιλθφκοφμε το χϊρο ςτον οποίο βριςκόμαςτε, να κατανοιςουμε τουσ κανόνεσ που τον διζπουν, αλλά δεν αρκεί όμωσ μόνο θ γεφςθ. Θ ςτενότερθ επαφι τθσ ζγκειται ςτθν ςφνδεςθ τθσ με τθν όςφρθςθ. Οι δφο ζννοιεσ, τθσ αρχιτεκτονικισ και τθσ γεφςθσ, μοιάηουν από μία πρϊτθ άποψθ παντελϊσ αςφνδετεσ, όμωσ πολυάρικμά παραδείγματα, ςυντελοφν ςτο ςυνδυαςμό τουσ, ενίοτε και με ιδιαιτζρωσ ευρθματικοφσ τρόπουσ. Ραράδειγμα αποτελεί το «De Kas» (Το Κερμοκιπιο), εςτιατόριο ςτο Άμςτερνταμ το οποίο λειτουργεί μζςα ςε ζνα εν ενεργεία κερμοκιπιο. Με ζνα ίςωσ πρωτότυπο τρόπο, ο ιδιοκτιτθσ αυτοφ του εςτιατορίου, κατάφερε να ςυνδυάςει τθν αίςκθςθ τθσ γεφςθσ, και τθν απόλαυςθ του φαγθτοφ με μια αρχιτεκτονικι εμπειρία βαςιςμζνθ ςε ακριβϊσ αυτό το ςκοπό. Να ζρχεται κανείσ γευςτικά και οςφρθτικά μζςω τθσ αρχιτεκτονικισ και μαγειρικισ εμπειρίασ, ςε επαφι με κάκε φρζςκο λαχανικό, με τθ μυρωδιά του χϊματοσ, τθν οςμι του ποτίςματοσ, τθσ άνκθςθσ και τθσ ωρίμανςθσ. Εκτόσ αυτϊν ςυνδυάηει και ζνα νθπιαγωγείο υπό τθ ςτζγθ του κερμοκθπίου, προςφζροντασ ςτα μικρά παιδιά τθν επαφι με τθ καλλιζργεια και τισ αιςκιςεισ μου μποροφν να προκλθκοφν ςε ζνα τζτοιου είδουσ χϊρο.

The British psychological society, Charles Spence (2010), "The multisensory perception of flavor"

[38]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Θ ςυνφπαρξθ τθσ αρχιτεκτονικισ και τθσ γεφςθσ ζχει ωσ ςυνζπεια, κάποια γεφςθ ι και κάποιο ςυγκεκριμζνο είδοσ φαγθτοφ κατά αναλογία, να είναι άμεςα ςυνυφαςμζνο με το χϊρο γενικότερα. Γίνεται ζτςι κατανοθτό πωσ κάποιο είδοσ τροφίμων μπορεί να αποτελζςει βαςικό χαρακτθριςτικό γνϊριςμα μιασ περιοχισ, και το μυαλό του επιςκζπτθ, χριςτθ, πολίτθ, να το ςυνδζςει με τθν εικόνα τθσ πόλθσ γενικά, αλλά και τθν αρχιτεκτονικι τθσ εικόνα ειδικότερα. Ο χϊροσ αποκτά ςε ζνα βακμό, μια δεδομζνθ και χαρακτθριςτικι γεφςθ.

«Γεφςθ για τον κάκε ζνα από μασ ορίηεται ωσ κάτι διαφορετικό, ανάλογα με τισ εμπειρίεσ, τα βιϊματα, τισ αιςκιςεισ, Brillat-Savarin33

Στθν παρακάτω εικόνα παρουςιάηεται το λογότυπο μιασ μικρισ εταιρείασ θ οποία προςφζρει θμεριςιεσ περιθγιςεισ με άξονα το φαγθτό και το κραςί ςτο ιςτορικό κζντρο τθσ Φλωρεντίασ. Στόχοσ είναι οι ςυμμετζχοντεσ να γνωρίςουν τθν ιταλικι πόλθ, τθν ιςτορία και τθν κουλτοφρα τθσ, μζςα από τθ γαςτρονομία τθσ. «Ανακαλφψτε και γευτείτε τθ Φλωρεντία μαηί μασ»

Εικ.15- Taste Florence-Food Tours, Florence, Italy

Χατηθττοφι Ελζνθ (2.2014), “ Αρχιτεκτονικι και γαςτρονομία

[39]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

Ζνα χαρακτθριςτικό παράδειγμα εντοπίηεται ςτο φωτιςμό του εκάςτοτε χϊρου, που αςκεί μια υποςυνείδθτθ αλλά υπαρκτι επίδραςθ ςτθ γεφςθ που μασ αφινουν τα κραςιά. Οι ερευνθτζσ από το Λνςτιτοφτο Ψυχολογίασ του πανεπιςτθμίου Johannes Gutenberg του Mainz, ςε εργαςία τουσ ςτο «Journal of Sensory Studies» (Ρεριοδικό Αιςκθτθριακϊν Μελετϊν), παρουςιάηουν ζρευνα ςτθν οποία ηθτικθκε από 500 περίπου εκελοντζσ να δοκιμάςουν ζνα ςυγκεκριμζνο κραςί υπό διαφορετικζσ ςυνκικεσ φωτιςμοφ και να δθλϊςουν πϊσ τουσ φάνθκε θ γεφςθ του κραςιοφ κακϊσ και πόςα χριματα ιταν διατεκειμζνοι να πλθρϊςουν για να το αγοράςουν. Θ ζρευνα ζδειξε ότι το κραςί «βακμολογικθκε» με καλφτερθ γεφςθ, όταν εκτίκετο υπό ερυκρό ι μπλε φωτιςμό από ότι όταν ο φωτιςμόσ προερχόταν από πράςινο ι λευκό φωσ. Μάλιςτα, οι ίδιοι άνκρωποι εμφανίςτθκαν πρόκυμοι να πλθρϊςουν παραπάνω για το μπουκάλι κραςιοφ που λουηόταν από κόκκινο φωσ. Σφμφωνα με τον υπεφκυνο τθσ ζρευνασ dr. Daniel Oberfeld-Twistel, ιταν ιδθ γνωςτό ότι το χρϊμα ενόσ ποτοφ μπορεί να επθρεάςει τον τρόπο που το γευόμαςτε. Θ νζα ζρευνα ζδειξε ότι ανάλογο αποτζλεςμα ζχει και ο φωτιςμόσ, για παράδειγμα ςε ζνα εςτιατόριο. Μια ερμθνεία γι’ αυτό είναι ότι ο ευχάριςτοσ φωτιςμόσ υποςυνείδθτα οδθγεί το νου να αντιλθφκεί και το κραςί ςαν πιο ευχάριςτο.34 Ακόμθ ζνα πείραμα από το «Institute of the Making» κζλθςε να εξετάςει τθ γεφςθ κάποιων από τα ευρζωσ γνωςτά μζταλλα. Αναφερόμενοσ ςτθν εμπειρία τθσ δοκιμισ υλικϊν, ο Dr Laughlin δθμιοφργθςε το ίδιο κουτάλι με επτά διαφορετικά υλικά, ξεκινϊντασ από ψευδάργυρο και καταλιγοντασ ςε χρυςό ϊςτε να διερευνιςει τθ ςχζςθ μεταξφ τθσ εμπειρίασ του φαγθτοφ και των υλικϊν των επιφανειϊν που ζρχεται ςε επαφι με αυτό και να εκτιμιςει ζτςι τισ ιδιότθτεσ των διαφορετικϊν μεταλλικϊν κουταλιϊν. Τα αποτελζςματα ζδειξαν πϊσ τα διαφορετικά υλικά μποροφν να ενιςχφςουν ι να μειϊςουν τθ γεφςθ του φαγθτοφ. Ριο ςυγκεκριμζνα τα κουτάλια που φτιάχτθκαν από χαλκό και ψευδάργυρο είχαν ζντονθ τθ μεταλλικι γεφςθ και ενίςχυαν τθ γεφςθ του πικροφ. Ρροσ ζκπλθξθ των επιςτθμόνων ενίςχυςαν παράλλθλα και τθν και τθν κυρίαρχθ γεφςθ του φαγθτοφ.

Charles Spence (2010). “ The multisensory perception of flavor”

[40]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Εικ 16.- Institute of the Making- The Spoons Meal (2012)

Εικ.17- Wine and color: Effects of ambient light on taste and aroma (Journal of Sensory Studies)

[41]

Θ Α΢ΧΛΤΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Με άλλα λόγια θ γλυκιά κρζμα είχε ελαφρϊσ πιο γλυκιά γεφςθ όταν τρωγόταν με κουτάλια από χαλκό ι ψευδάργυρο από ότι αν τρωγόταν από κουτάλια από χρυςό ι από ανοξείδωτο ατςάλι ενϊ θ αλμυρι κρζμα φαινόταν πιο αλμυρι αντίςτοιχα. Ο χρυςόσ φαίνεται πωσ είναι τόςο ουδζτεροσ που επιτρζπει ςτθ γεφςθ του φαγθτοφ να «λάμψει» χωρίσ καμία αλλοίωςθ. Σ αυτό οφείλεται και θ υψθλι χριςθ αςθμζνιων και χρυςϊν μαχαιροπίρουνων. Ο άνκρωποσ ανάλογα με τον τρόπο που ζχει μεγαλϊςει, κουβαλά εμπειρίεσ, μνιμεσ, καλζσ και κακζσ εικόνεσ, μυρωδιζσ αλλά και γεφςεισ. Ζχουν ςυνδυαςτεί ςτο μυαλό του με ςυγκεκριμζνεσ αιςκιςεισ, οι οποίεσ ςε ζνα πολφ μεγάλο βακμό ςχετίηονται με τθν αρχιτεκτονικι εμπειρία.

[42]

Θ Α΢ΧΛΤΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

[43]

Εικ.18- Bayer, The Lonely Metropolitan, 1932

Θ Α΢ΧΛΤΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

4. Αφι και Αρχιτεκτονικι «Ραρά τα φαινομενικά πλεονεκτιματα τθσ όραςθσ, αυτι είναι που μασ απομακρφνει από τον κόςμο γφρω μασ ενϊ όλεσ οι άλλεσ αιςκιςεισ μασ ενϊνουν με αυτόν»35 Θ εικόνα μπορεί να είναι ουδζτερθ γιατί κρατάει μια απόςταςθ ανάμεςα ς’ αυτιν και το κεατι. Δε κα μποροφςαμε να ςκεφτοφμε όμωσ μια μθδενιςτικι αίςκθςθ τθσ αφισ, για παράδειγμα, λόγο τθσ αναπόφευκτθσ εγγφτθτασ, οικειότθτασ και τθσ ειλικρίνειασ των υλικϊν που μεταφζρει; Ο Καρτζςιοσ εξίςωςε τθν όραςθ με τθν αφι. Ρίςτευε ότι θ αίςκθςθ τθσ αφισ «είναι πιο ςίγουρθ και λιγότερο επιρρεπισ ςε λάκθ από τθν όραςθ». Θ απτικι πλθροφορία είναι εφκολθ ςτο να τθ διαχειριςτεί κανείσ και δεν επιτρζπει λάκθ και μεγάλεσ αποκλίςεισ, αφοφ θ ταχφτθτα, το βάροσ, θ κερμοκραςία αποτελοφν αντικειμενικά μεγζκθ που προςλαμβάνονται από το χριςτθ και αφινουν μικρό περικϊριο υποκειμενικισ ερμθνείασ. Ο George Berkeley ςυςχζτιςε επίςθσ τθν όραςθ με τθν αφι. Κϊρθςε απίκανo να κατανοιςουμε τθν υλικότθτα, τθν απόςταςθ και το βάκοσ μόνο με τθ χριςθ τθσ όραςθσ. Γράφει χαρακτθριςτικά: «Θ όραςθ χρειάηεται τθ βοικεια τθσ αφισ θ οποία παρζχει τθν αίςκθςθ τθσ ςτακερότθτασ, τθσ αντοχισ και τθσ προεξοχισ. Θ όραςθ αποκομμζνθ από τθν αφι δεν κα μποροφςε να ζχει καμία ιδζα για τθν ζννοια τθσ απόςταςθσ, τθσ εξωςτρζφειασ ι κατά ςυνζπεια του χϊρου ι του ςϊματοσ». Το δζρμα διαβάηει τθν υλικότθτα, το βάροσ, τθν ςπουδαιότθτα, τθν πυκνότθτα και τθ κερμοκραςία τθσ φλθσ. Θ αρχιτεκτονικι δεν βιϊνεται αποκλειςτικά με τθ βοικεια των άκρων μασ, αντικζτωσ με όλο μασ το ςϊμα. Αμζτρθτα είναι τα κτιρια, που μόνο και μόνο ςτο άγγιγμα τουσ, ςτθ ηεςταςιά που μπορεί να περάςει ςτο χζρι μασ, ο ιλιοσ που τα κερμαίνει, να αρκοφν μόνο μερικά δευτερόλεπτα για να προςπακιςουμε να αναςχεδιάςουμε το χϊρο. Σε ψυχολογικό επίπεδο το άγγιγμα λειτουργεί πολφ πιο κακθςυχαςτικά και επιβεβαιωτικά από τθν όραςθ. Ραρότι ςυχνά για να πείςουμε τον άλλον, χρθςιμοποιοφμε τθν ζκφραςθ «Το είδα με τα ίδια μου τα μάτια», θ αφι είναι εκείνθ που επιβεβαιϊνει τθν επιςτθμονικι μασ αντίλθψθ επί τθσ

Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 25

[44]

Θ Α΢ΧΛΤΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

πραγματικότθτασ. Θ αρχιτεκτονικι, αφαιρϊντασ τθσ τθν απτικι παράμετρο και τθν ανκρϊπινθ κλίμακα, γίνεται επίπεδθ, κοφτερι, άυλθ και εξωπραγματικι. Για παράδειγμα, θ χριςθ φυςικϊν υλικϊν όπωσ θ πζτρα, το τοφβλο ι το ξφλο μπορεί να εμπλουτίςει τθν αίςκθςθ του ανικειν και να εκφράςει τθν θλικία κα τθν ιςτορία τουσ.36 «Τα χζρια για ζναν γλφπτθ είναι ανεξάρτθτοι οργανιςμοί αναγνϊριςθσ και ςκζψθσ. Τα χζρια είναι τα μάτια του γλφπτθ»37

Εικ.19- Feeling the way, MIT's Touch Lab

Θ υφι μπορεί να μεταφζρει εμπειρίεσ, γεγονότα. Ζνασ ολόκλθροσ κτθριακόσ πολιτιςμόσ μπορεί να χαρακτθριςτεί από τον τρόπο που χειρίηεται και εκμεταλλεφεται τα υλικά, πϊσ ο χρόνοσ αφινει τα ςθμάδια του ςτθν υφι τουσ, ςυνοψίηοντασ τον τρόπο ηωισ και μοντζλα ςυμπεριφοράσ.38 Ο χριςτθσ αγγίηει τα ςυνκετικά ςτοιχεία του χϊρου, νιϊκει το κλίμα του και διαμορφϊνει τθ ςυναιςκθματικι του κατάςταςθ, πολλζσ φορζσ αςυνείδθτα. Υφζσ μαλακζσ με τισ οποίεσ ο άνκρωποσ ζρχεται ςε επαφι, που προκαλοφν αίςκθμα αςφάλειασ και

36 29 37

Juhani Pallasma, (2005) The Eyes of the Skin - Architecture and the senses, Σελ. 31 Great Britain: Academy Group Ltd, 1996, ςελ 40 Σταφροσ Σταυρίδθσ, Η ςυμβολικι ςχζςθ με το χϊρο, Ακινα: Κάλβοσ, 1990, Σελ. 174-179

[45]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

ηεςταςιάσ, ενϊ νιϊκει άβολα ςε ζνα χϊρο όπου επιλζγονται τραχφτερα και ςκλθρότερα υλικά, προκαλϊντασ δυςφορία. Θ υφι παραπζμπει ςε μια εικόνα, όχι τθν εικόνα του υλικοφ, αλλά ςτθν εικόνα ενόσ αντικειμζνου φτιαγμζνου από ζνα τζτοιο υλικό.39 Καμία εικόνα δεν είναι απλά μία εικόνα. Κανζνασ ιχοσ δεν είναι απλά ζνασ ιχοσ. Είναι αποτζλεςμα τθσ εμπειρίασ του ςϊματοσ και δεν κα υπιρχε αν δεν είχε προθγθκεί θ εμπειρία. Δεν αναγνωρίηω, για παράδειγμα, ζνα κομμάτι μάρμαρο με τα μάτια. Το αντιλαμβάνομαι ςε όλεσ του τισ διαςτάςεισ γιατί ζχει προθγθκεί θ ςωματικι εμπειρία ενόσ μαρμάρου. Το αναγνωρίηω με τα μάτια αιςκανόμενοσ τθ χαμθλι του κερμοκραςία και τθ λεία του υφι, τθν αντιχθςθ του ιχου πάνω του και τθν ελαφριά οςμι πζτρασ, όλα ςε μία αδιαίρετθ αντιλθπτικι εμπειρία. Ραρότι παρουςιάςτθκαν ξεχωριςτά θ κακεμία αίςκθςθ, ςτθν πραγματικότθτα δε λειτουργοφν ανεξάρτθτα θ μία από τθν άλλθ. Είναι λοιπόν ςαφζσ πωσ ο παρατθρθτισ του χϊρου χρειάηεται και τισ 5 βαςικζσ του αιςκιςεισ για να βιϊςει και να αντιλθφκεί πλιρωσ το περιβάλλον ςτο οποίο εντάςςεται και κακθμερινϊσ κατοικεί. Στθ ςυνζχεια κα αςχολθκοφμε με παραδείγματα τθσ ςφγχρονθσ αρχιτεκτονικισ, όπου οι χϊροι ςχεδιάηονται με βάςθ μια βιωματικι προςζγγιςθ, αντιμετωπίηοντασ τισ αιςκιςεισ ιςότιμα και ςτοχευμζνα, με ςκοπό τθν μφθςθ του ανκρϊπου ςε μια διαφορετικι πραγματικότθτα. Πλοι οι υπό εξζταςθ χϊροι παραμερίηουν τθν όραςθ δίνοντασ προβάδιςμα ςτισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ.

Σταφροσ Σταυρίδθσ, Η ςυμβολικι ςχζςθ με το χϊρο, Ακινα: Κάλβοσ, 1990, Σελ. 179

[46]

ΓΝΩ΢ΛΜΛΑ ΜΕ ΤΛΣ ΑΛΣΚΘΣΕΛΣ

[47] Εικ. 20- Ράνω: Σχζδιο τομισ Κάτω: Σχζδιο κάτοψθσ

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

1. Κατοικία ενόσ πελάτθ με μειωμζνθ όραςθ, από τουσ Charles Moore και Richard B. Oliver ςτθ Νζα Υόρκθ Κατά τον ςχεδιαςμό μιασ κατοικίασ ςτθ Νζα Υόρκθ, για ζναν πελάτθ με μερικι όραςθ, ο Charles Moore και ο ςυνεργάτθσ του Richard B. Oliver, ςτόχευςαν ςε μια πολυαιςκθτθριακι αρχιτεκτονικι. Κακϊσ οι τυφλοί ανικουν ςε ζναν απτικό κόςμο αποτελοφμενο από επιφάνειεσ, θ απάντθςθ των αρχιτεκτόνων, ιταν να δθμιουργιςουν, κάτι το οποίο κα μπορζςει να γίνει τόςο αιςκθτό, όςο και οπτικά αντιλθπτό, κακϊσ ζκεςαν ωσ ςτόχο να παράγουν μια αρχιτεκτονικι, θ οποία να εκφράηει τθν υφι, τουσ ιχουσ και τισ μυρωδιζσ και να αντιδρά ςφμφωνα με χωρικά μθνφματα. Για παράδειγμα, για τθν αποφυγι τθσ χριςθσ κάποιου τεχνθτοφ ςυςτιματοσ αεριςμοφ και ψφξθσ (air-conditioning) και τθσ ςυνοδευτικισ περίεργθσ μυρωδιάσ του, κατά τισ δφςκολεσ κλιματικά θμζρεσ, εγκατζςτθςαν ςτο ςπίτι ζνα ςφςτθμα αεριςμοφ με παράκυρα ψθλά ςτουσ τοίχουσ. Ο πελάτθσ μπορεί πραγματικά να μυρίηει από ποιά κατεφκυνςι φυςάει ο αζρασ, από το άρωμα που αυτόσ κα φζρει. Ο προςανατολιςμόσ ςε αναλογία με το ςπίτι βοθκάται και από τθν αίςκθςθ του ελεγχόμενου φωτιςμοφ και τθσ ςκίαςθσ κακϊσ και από τα αρϊματα ςτον εςωτερικό κιπο. Στο ςχεδιαςμό ςυμπεριλαμβάνεται και ζνα κερμοκιπιο με διάφορεσ ποικιλίεσ αρωματικϊν φυτϊν, όπωσ λεμονιζσ. Εκτόσ από τισ οςφρθτικζσ ενδείξεισ, ζχουν ειςαχκεί ςτο ςχεδιαςμό και ακουςτικά μθνφματα, π.χ. ςτθν είςοδο, θ οποία ςχθματίηει μια εςοχι, ζχουν κρεμαςτεί ειδικά μουςικά μζταλλα. Ριο ευφυϊσ, ειςιγαγαν μια ςειρά από δωμάτια, διαφορετικά ςτο μζγεκοσ και ςτισ αναλογίεσ τουσ, τα οποία και λειτουργοφν ωσ θχθτικοί κάλαμοι, ϊςτε κατά τθν αντιχθςθ των ιχων, τόςο του ςπιτιοφ όςο και του περιβάλλοντοσ, ο ιδιοκτιτθσ να μπορεί να εντοπίςει τθ κζςθ του μζςα ςτο ςπίτι. Επιπλζον θ είςοδοσ ςε κάκε χϊρο, ζχει ςυμβολικά, μια διακοπι ςτθ μοκζτα, ϊςτε θ άφιξθ του πελάτθ αλλά και περιςςότερο θ άφιξθ των άλλων να γίνεται αιςκθτι από τον ιχο των βθμάτων. Το δάπεδο ςτο ιςόγειο είναι καλυμμζνο με ηωθρά και αντθχθτικά πλακάκια. Κα μποροφςε ακόμθ να υποςτθριχκεί πωσ οι αρχιτζκτονασ προςπάκθςαν να απευκυνκοφν και ςτισ 5 αιςκιςεισ, γιατί τα φροφτα που καλλιεργοφνται ςτον κιπο του ςπιτιοφ είναι βρϊςιμα, και ζτςι θ αίςκθςθ τθσ γεφςθσ μπορεί να προςτεκεί ςε ζνα βακμό, ςε εκείνεσ τθσ αφισ, του ιχου, τθσ όραςθσ και τθσ όςφρθςθσ. Ραρά το γεγονόσ ότι θ κατοικία αυτι, βαςίςτθκε ςε

[48]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

ςυγκεκριμζνεσ ανάγκεσ, οι ευφυείσ αιςκθτθριακά ςχεδιαςτικζσ κινιςεισ, τονίηουν μία από τισ πιο ςθμαντικζσ παραλείψεισ ςτθ ςφγχρονθ αρχιτεκτονικι, τθν ανάγκθ δθλαδι για ζναν πλιρθ αιςκθτθριακό ςχεδιαςμό που κα αγγίηει και τισ 5 εκφάνςεισ του ανκρωπίνου ςϊματοσ.

Εικ.21- Κατοικία Charles Moore και Richard B. Oliver, Νζα Υόρκθ

[49]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

Εικ.22- Κατοικία Charles Moore και Richard B. Oliver, Νζα Υόρκθ

[50]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[51]

Εικ.23 - Διαγράμματα κατόψεων

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

2. Κατοικία των Mac-So & So Sudio ςτθν Ιταλία Θ κατοικία Mac- So & So Studio ςχεδιάςτθκε για μια γυναίκα με προβλιματα όραςθσ ςτο Thiene τθσ Λταλίασ. Οι αρχιτζκτονεσ επζλεξαν να εφαρμόςουν ζνα ςχζδιο που κα τθσ επζτρεπε να κινθκεί εφκολα μζςα ςτο νζο τθσ ςπίτι. Εργαςτικαν άμεςα μαηί τθσ για να χαρτογραφιςουν τισ κακθμερινζσ ςυνικειεσ και τθν τυπικι πορεία τθσ. Το πρϊτο βιμα του ςχεδιαςμοφ ιταν ο προςανατολιςμόσ των χϊρων γφρω από μια μοναδικι διάςπαςθ τθσ ςπονδυλικισ ςτιλθσ, ελαχιςτοποιϊντασ το ενδεχόμενο λαβυρίνκου και εξαςφαλίηοντασ αποτελεςματικι κίνθςθ ςε όλο το ςπίτι. Ριο ςυγκεκριμζνα: ςτα τρία κφρια ςθμεία του κεντρικοφ μονοπατιοφ βρίςκονται οι είςοδοι προςφζροντασ πρόςβαςθ από το γκαράη, τθν μπροςτινι πόρτα και τθν πίςω αυλι. Ο κεντρικόσ διάδρομοσ ςυνδζει τουσ δυο κφριουσ χϊρουσ, το υπνοδωμάτιο και τθν κουηίνα, με κόμβουσ κατά μικοσ αυτοφ με τον ξενϊνα, το Wc και το κακιςτικό *Εικ.23+. Οι αρχιτζκτονεσ χρθςιμοποίθςαν τον ψθφιακό κόςμο για να εργαςτοφν και να ςχεδιάςουν. Χρειάςτθκε επίςθσ να ενςωματϊςουν ςτο ςχεδιαςμό τουσ μια γλϊςςα, το γλυφικό αλφάβθτο40 το οποίο βοικθςε ςτθν καταςκευι μοντζλου ωσ εργαλείο για τθν γνωςτοποίθςθ των αποφάςεων ςχεδιαςμοφ ςτον πελάτθ. Χωρίσ τθ ςυμβατικι χριςθ ςκαριφθμάτων και ςχεδίων, μζςω του μοντζλου θ γυναίκα ιταν ςε κζςθ να ακολουκιςει το αφιγθμα των αρχιτεκτόνων μζςω του δαχτφλου τθσ και να αντιλθφτεί και να εξοικειωκεί με τισ ποικίλεσ υφζσ. Το γλυφικό αλφάβθτο κωδικοποιείται και ςτα δάπεδα τθσ κατοικίασ. Ρλακίδια με υφι δθμιουργοφν μοτίβα ςχεδιαςμζνα να διαβάηονται και να ακολουκοφνται από τον πελάτθ, ζνα ενςωματωμζνο ςφςτθμα για τθν οριοκζτθςθ και τθν ομαλι πλοιγθςθ *Εικ.24]. Θ επιτυχία του ςχεδιαςμοφ κρφβεται ςτθν αντίλθψθ πωσ παρόλο που θ κατοικία είναι ιδικά μελετθμζνθ και ςχεδιαςμζνθ για ζνα άτομο με οπτικι αναπθρία οποιαδιποτε απόδειξθ αυτισ τθσ προςπάκειασ παραμζνει ςεμνι και κομψι. 40

Γλυφικό αλφάβθτο: Μια αντικατάςταςθ του γραμματικοφ αλφάβθτου με ανάγλυφεσ ςτιγμζσ, που με διάφορουσ ςυνδυαςμοφσ αποδίδουν ζνα κείμενο. Άτομα με προβλιματα όραςθσ μποροφν μ’ αυτό το ςφςτθμα να διαβάηουν ψθλαφϊντασ τισ ςτιγμζσ με το δάχτυλο, δθλαδι ζχουμε ανάγνωςθ με τθν αφι. Ραράδειγμα γλυφικοφ αλφαβιτου αποτελεί το ςφςτθμα Braille.

[52]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[53]

Εικ.24 – Ενςωμάτωςθ γλυφικοφ αλφαβιτου ςτα δάπεδα

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[54] Ράνω, Εικ 25.- Μοντζλο για τθν ανάγνωςθ του ςχεδιαςμζνου χϊρου από τον πελάτθ Κάτω, Εικ.26 - Αποκωδικοποίθςθ γλυφικοφ αλφαβιτου ςτο δάπεδο

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[55] Εικ 27. - Σχζδιο κάτοψθσ

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

3. Κζντρο Οπτικισ Αναπθρίασ ςτο Μεξικό Το Κζντρο Οπτικισ αναπθρίασ των Taller de Arquitectura Και Mauricio Rocha ςτοχεφει ςτθν ενίςχυςθ τθσ χωρικισ αντίλθψθσ ενεργοποιϊντασ και τισ πζντε αιςκιςεισ με εμπειρικό τρόπο. Tο ςυγκρότθμα 14.000 τ.μ. βρίςκεται ςε γωνιακό οικόπεδο οριςμζνο από δυο κεντρικζσ λεωφόρουσ. Ζνασ "τυφλόσ" τοίχοσ περικλείει το ςυγκρότθμα ςτισ τζςςερισ πλευρζσ του και λειτουργεί ωσ ακουςτικό φράγμα. Σε αντίκεςθ με τθν αςαφι εξωτερικι όψθ του περιφερειακοφ τοίχου, θ εςωτερικι του πλευρά δθμιουργεί αναχϊματα τα οποία αλλάηουν ςχιμα, φψοσ και προςανατολιςμό δθμιουργϊντασ εςωτερικζσ αυλζσ. Το ςχζδιο κάτοψθσ μπορεί να διαβαςτεί ωσ μια ςειρά παράλλθλων ηωνϊν οι οποίεσ εκτείνονται από τθν είςοδο προσ το πίςω μζροσ του κτθρίου. Θ πρϊτθ ηϊνθ φιλοξενεί τα γραφεία τθσ διοίκθςθσ, τθν καφετζρια και τουσ βοθκθτικοφσ χϊρουσ υπθρεςίασ. Θ δεφτερθ αποτελείται από δφο παράλλθλεσ ςειρζσ κτθρίων που είναι οργανωμζνα ςυμμετρικά κατά μικοσ μιασ κεντρικισ πλατειάσ. Τα κτιρια αυτά ςτεγάηουν καταςτιματα, καλλιτεχνικά εργαςτιρια και μια διαδραςτικι γκαλερί ιχου και αφισ. Θ τρίτθ ηϊνθ περιλαμβάνει τισ αίκουςεσ διδαςκαλίασ που βλζπουν ςτουσ κιπουσ και τισ πιο ιδιωτικζσ αυλζσ. Κάκετα ςτθν είςοδο μια ςειρά όγκων διπλοφ φψουσ ςτεγάηουν τθ βιβλιοκικθ, το αμφικζατρο και τθν πιςίνα *Εικ.27]. Ζνα κανάλι νεροφ διαςχίηει το ςυγκρότθμα ζτςι ϊςτε ο ιχοσ να οδθγεί τουσ χριςτεσ κατά μικοσ τθσ πορείασ τουσ. Οριηόντιεσ και κάκετεσ γραμμζσ ςτο ςκυρόδεμα, ςτο φψοσ του χεριοφ, προςφζρουν απτικζσ ενδείξεισ για τθν ταυτοποίθςθ του κάκε κτθρίου. Θ φωτεινότθτα του κτθρίου επιτυγχάνεται με τθ χριςθ μεγάλων γυάλινων όψεων ϊςτε να είναι δυνατι θ πλιρθσ εκμετάλλευςθ του φυςικοφ φωτιςμοφ. Επιπρόςκετα, ζξι είδθ αρωματικϊν φυτϊν και λουλουδιϊν ςτουσ περιμετρικοφσ κιπουσ λειτουργοφν ωσ ςτακεροί αιςκθτιρεσ για να βοθκιςουν τουσ χριςτεσ να προςανατολιςτοφν ςτο εςωτερικό του ςυγκροτιματοσ.

[56]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Το ζργο επικεντρϊνεται ςτθ ςθμαςία τθσ ενςωμάτωςθσ όλων των ςτοιχείων που χαρακτθρίηουν ζναν τόπο, όπωσ το κλίμα, τθν τοπογραφία, το φωσ, θ αίςκθςθ τθσ αφισ.

Εικ 28 -Center for the Blind and Visually Impaired / Taller de Arquitectura-Mauricio Rocha

[57]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

Τζλοσ, είναι ευαίςκθτο ςε ςυμπλθρωματικζσ αντιλιψεισ όπωσ τα διαφορετικά επίπεδα φωτιςμοφ, τθν αίςκθςθ τθσ κερμότθτασ, τισ κινιςεισ του αζρα, τα αρϊματα, τουσ ιχουσ που δθμιουργοφνται από τα διάφορα υλικά, δθμιουργϊντασ ζτςι ακοφςιεσ αλλαγζσ γφρω από το ςϊμα του χριςτθ.

Εικ29. -Center for the Blind and Visually Impaired / Taller de Arquitectura-Mauricio Rocha

[58]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[59] Εικ.30 -Σκίτςα αρχιτζκτονα

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[60]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Εικ.31- Σχζδιο κάτοψθσ

[61]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

4. Σχολείο Hazelwood, Γλαςκϊβθ Το ςχολείο Hazelwood ςτθ Γλαςκϊβθ του Alan Dunlop φιλοξενεί 60 μακθτζσ με «διπλι αιςκθτικι εξαςκζνιςθ» θλικίασ 3-18 ετϊν. Σε επίπεδο κάτοψθσ το χαμθλοφ φψουσ ςυγκρότθμα ζχει ελικοειδι μορφι δθμιουργϊντασ ιπιεσ καμπφλεσ γφρω από τθν ιδθ διαμορφωμζνθ βλάςτθςθ. Χαρακτθριςτικζσ καμπφλεσ που διακρίνουν και τθν εςωτερικι διαρρφκμιςθ *Εικ.31]. Ο ςχεδιαςμόσ του κτθρίου βαςίηεται ςτο φυςικό φωτιςμό γιατί τα παιδιά είναι ικανά να διακρίνουν το φωσ από το ςκοτάδι όπωσ και τα χρϊματα. 'Ζτςι οι αντικζςεισ και οι χρωματιςμοί παίηουν πολφ ςθμαντικό ρόλο ςτο ςχεδιαςμό. Το κζντρο ςτεγάηει 11 αίκουςεσ διδαςκαλίασ προςανατολιςμζνεσ προσ το βορρά με ανοίγματα προσ το πιο ιςυχο κομμάτι τθσ ζκταςθσ. Είναι ηωτικισ ςθμαςίασ να ζχουν τα παιδιά ζνα προςιτό εξωτερικό περιβάλλον το οποίο τουσ επιτρζπει να αναπνζουν κακαρό αζρα, να ακοφν τον άνεμο που ςφυρίηει και να νιϊκουν τθ βροχι. Αυτζσ οι αιςκθτικζσ εμπειρίεσ, ενϊ κεωροφνται δεδομζνεσ από πολλοφσ, αποτελοφν κρίςιμο μζροσ τθσ εκπαίδευςθσ του μακθτι. Θ ευκολία του προςανατολιςμοφ ςτο ςχολείο είναι απαραίτθτθ για να υποςτθρίξει τθν ανεξαρτθςία του κάκε παιδιοφ. Ζνασ τοίχοσ επενδυμζνοσ από φελλό, με κερμι αίςκθςθ, τρζχει κατά μικοσ των διαδρόμων του ςχολείου ωσ εργαλείο πλοιγθςθσ που επιτρζπει ςτα παιδιά να κινοφνται με αςφάλεια ςτο χϊρο *Εικ 9+. Κακζνα από τα εξωτερικά υλικά επιλζχτθκε για τισ αιςκθτθριακζσ του ιδιότθτεσ. Ακόμθ ςτο εςωτερικό του κζντρου παρζχονται ςθμαντικζσ απτικζσ υποδείξεισ που βοθκοφν τα παιδιά με τθν προςανατολιςμό και τθν πλοιγθςθ μζςα ςτο κτιριο. Θ τοποκζτθςθ υαλοςταςίων ςε μεγάλο φψοσ αποτελοφν ςθμαντικό τμιμα των αικουςϊν διδαςκαλίασ επιτρζποντασ τθν ομοιόμορφθ κατανομι του φωτόσ *Εικ.10+. Το κζντρο οπτικισ αναπθρίασ τθσ Γλαςκϊβθσ αποςκοπεί ςτθν ανάπτυξθ τθσ ανεξαρτθςίασ του μακθτι μζςω τθσ πολυαιςκθτθριακισ μακθςιακισ διδαςκαλίασ. Ζνα ςχολείο που υποςτθρίηει τισ ανάγκεσ των παιδιϊν και τισ προςδοκίεσ των γονζων τουσ, ζνασ χϊροσ αςφάλειασ και φιλοδοξίασ που απελευκερϊνει τον δάςκαλο και εμπνζει το παιδί.

[62]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

«Στόχοσ μου ιταν να ςχεδιάςω ζνα ειδικά διαμορφωμζνο κτιριο που να δθμιουργεί μεγάλου μικουσ ςκοτεινοφσ διαδρόμουσ και να μεγιςτοποιεί τα επίπεδα του φυςικοφ φωτιςμοφ και να ενςωματϊνει οπτικά, ακουςτικά και απτικά ςτοιχεία. Πιςτεφω ότι ακόμθ και το μικρότερο χαρακτθριςτικό τθσ αρχιτεκτονικισ κα μποροφςε να κεωρθκεί ωσ βοθκθτικό μζςο μάκθςθσ. Πρόκειται για ζνα κτιριο που όχι μόνο κα υποςτθρίηει τισ αιςκιςεισ αλλά κα ενεργεί ωσ ζνα περιβάλλον που διεγείρει τθ φανταςία», αναφζρει ο αρχιτζκτονασ του ζργου, Alan Dunlop.

[63]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

[64]

Εικ.32 -Σχολείο Hazelwood- Επενδυμζνοσ τοίχοσ με φελλό

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

[65] Εικ.33- Σχζδιο κάτοψθσ

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

5. Ινςτιτοφτο ςτθ Βουδαπζςτθ για άτομα με προβλιματα όραςθσ. Το κζντρο παρζχει περίκαλψθ ςε 250 μακθτζσ με οπτικι αναπθρία θλικίασ 3-18 ετϊν. Το ςχζδιο κυκλοφορίασ του κτθρίου ζχει κρατθκεί ςε μια γραμμικι μορφι ζτςι ϊςτε να δθμιουργεί όςο το δυνατόν λιγότερα εμπόδια και να παρζχει απτικζσ προςβάςεισ. Θ γραμμικι οργάνωςθ των διαδρόμων κυκλοφορίασ χαρακτθρίηεται από επαναλθπτικότθτα με αποτζλεςμα να επιταχφνεται θ μακθςιακι διαδικαςία. Οι διάδρομοι δζχονται φυςικό φωτιςμό που βοθκά ςτον προςανατολιςμό και τθν κακοδιγθςθ των ατόμων. Το δυνατό φωσ περιορίηεται από ζνα εξωτερικό, διάτρθτο μεταλλικό ζλαςμα. Θ διάτρθςθ αυτι ςχθματίηει μζςω του ςυςτιματοσ γραφισ Braille τισ λζξεισ "trust , home, shelter, love" (εμπιςτοςφνθ, κατοικία, καταφφγιο, αγάπθ) *Εικ.35].Tο μζγεκοσ και θ κζςθ των παρακφρων διαφζρει ςε κάκε δωμάτιο το οποίο επίςθσ βοθκά ςτον προςανατολιςμό των παιδιϊν.

Εικ.34 -Institute for the Blind-Ρρϊτθ επαφι του χριςτθ με το κτιριο

[66]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[67]

Εικ.35- Institute for the Blind, Budapest

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

[68]

Εικ.36 - Institute for the Blind-,Budapest

Θ Α΢ΛΧΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Εικ.37-Σχζδιο κάτοψθσ

[69]

Θ Α΢ΛΧΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

6. Friendship Park , Ουρουγουάθ-Marcelo Roux, Gastón Cuña Ρρόκειται για ζνα δθμόςιο χϊρο που δθμιουργικθκε για τθν ανάπτυξθ ψυχαγωγικϊν δραςτθριοτιτων, όπου τα παιδιά και οι νζοι μποροφν να ςυμμετάςχουν ανεξάρτθτα από τισ φυςικζσ και γνωςτικζσ τουσ ικανότθτεσ. Είναι ζνασ ανοιχτόσ χϊροσ όπου οι άνκρωποι με ι χωρίσ αναπθρίεσ μποροφν να παίξουν, να κοινωνικοποιθκοφν και να ξεχαςτοφν ςε ζνα φιλικό και αςφαλζσ περιβάλλον. Πλα τα παιχνίδια είναι προςαρμοςμζνα ςτισ ανάγκεσ των επιςκεπτϊν με ςτόχο τθν ενίςχυςθ τθσ ανεξαρτθςίασ τουσ. Θ περιοχι παρζμβαςθσ χαρακτθρίηεται από ζνα κεκλιμζνο επίπεδο, ζνα θμιςφαίριο (δθμοτικό πλανθτάριο), ζναν κφλινδρο (παρατθρθτιριο) και ζνα υπόβακρο βλάςτθςθσ. Αυτζσ οι ειδικζσ ςυνκικεσ του χϊρου και οι ειδικζσ απαιτιςεισ οδιγθςαν ςε μια, γεωμετρικι, χωρικι και ποιθτικι διαμόρφωςθ του χϊρου. Θ ςτρατθγικι του ζργου ορίηεται από μια μεγάλθ υποβακμιςμζνθ οριηόντια πλατφόρμα με τθ βοικεια του υπάρχοντοσ κεκλιμζνου επιπζδου. Θ διαφορά ςτάκμθσ μεταξφ του πάρκου και τθσ πλευρικισ λεωφόρου, το προςτατεφει από του κορφβουσ και τθ δυναμικι τθσ αςτικισ περιμζτρου. Θ διαμόρφωςθ του πάρκου αποτελεί προϊόν ενόσ γεωμετρικοφ ςχεδίου καμπυλϊν που ελίςςονται ανάμεςα ςτθν υπάρχουςα φφτευςθ και τον κφλινδρο του πρατθρίου και αποφεφγουν να δθμιουργοφν αιχμθρζσ ακμζσ *Εικ.37+. Θ περιοχι μεταξφ του διαμορφωμζνου πάρκου και του οδικοφ δικτφου ςχεδιάςτθκε ωσ κιποσ με ποικίλα είδθ φφτευςθσ που χαρίηουν χρϊμα και άρωμα ςτθ διαδικαςία του παιχνιδιοφ. Κυρίαρχα υλικά του ζργου είναι το ςκυρόδεμα, το μζταλλο και το λάςτιχο. Ακόμθ, το πάρκο ενςωματϊνει ςτον ςχεδιαςμό του ςυςκευζσ που ενιςχφουν τισ απτικζσ, ακουςτικζσ και αρωματικζσ εμπειρίεσ για τα παιδιά με οπτικζσ αναπθρίεσ *Εικ.39+. Μεγάλεσ επιφάνειεσ με υφι δθμιουργοφν εικονικζσ και αφθρθμζνεσ ιςτορίεσ ςε κζματα που ςχετίηονται με τθν αςτρονομία, το ςφμπαν, τθν ιςτορία των ανκρϊπων και των ηϊων.

[70]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

Το πάρκο αποτελείται από 6 οργανωμζνα τμιματα, κακζνα με τθ δικι του λειτουργιά. 1. Ραιδικι γωνία: παιχνίδια για παιδιά θλικίασ από 0-3 ετϊν 2. Turn and roll: κοφνιεσ και καρουςζλ για ψυχοκινθτικι ανάπτυξθ 3. Νερό: προορίηεται για περιςυλλογι, προγραμματιςμζνοι ιχοι και παιχνίδια 4. Λαβφρινκοσ: παιχνίδι που ενςωματϊνει ςτοιχεία αφισ και επικοινωνίασ 5. Αμφικζατρο: χϊροσ ςυνάντθςθσ για διάφορεσ εκδθλϊςεισ και ανάπτυξθ ομαδικϊν δραςτθριοτιτων 6. Τεχνολογία: εγκαταςτάςεισ για ψθφιακι και εικονικι εκπαίδευςθ Οι δραςτθριότθτεσ του πάρκου είναι οργανωμζνεσ ςε διάφορουσ κεματικοφσ τομείσ με ςτόχο να διεγείρουν τθν περιζργεια, το ςεβαςμό, τθ φανταςία και τθ δθμιουργικότθτα. Δίνεται ζμφαςθ ςτθν κίνθςθ, τθν αλλθλεπίδραςθ με το περιβάλλον, τθν αντίλθψθ και τθ δθμιουργία.

[71]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

Εικ.38 -The Friendship Park

Εικ.39-The Friendship Park

[72]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

7. Συμπεράςματα Τα παραπάνω αποτελοφν δείγματα μιασ αρχιτεκτονικισ θ οποία αφορά ειδικοφσ χϊρουσ, ςχεδιαςμζνουσ με άξονα τθν αντίλθψθ τουσ μζςω τθσ χριςθσ ενόσ ςυνόλου αιςκιςεων και οι οποίοι εμπλουτίηουν τισ χωρικζσ μασ εμπειρίεσ. Αυτοί οι χϊροι βιωμζνοι ςαν αιςκθτθριακζσ περιπλανιςεισ ςτο χϊρο μασ οδθγοφν και μασ αποκαλφπτουν νζεσ πραγματικότθτεσ. Μποροφμε λοιπόν να βιϊςουμε τισ επιφάνειεσ με πολλοφσ τρόπουσ (να κακίςουμε, να ξαπλϊςουμε, να τισ τρίψουμε). Νιϊκουμε τθν ςκλθρότθτα ι τθν τραχφτθτα του δαπζδου πάνω ςτο οποίο περπατάμε, ακόμα και με το πρόςωπο μασ νιϊκουμε τθ κερμοκραςία ι τθν υγραςία του χϊρου. Στοιχεία τα οποία μπορεί να ςχετίηονται με τα φυςικά χαρακτθριςτικά των υλικϊν και των επιφανειϊν ενόσ χϊρου αλλά γίνονται αντιλθπτά μζςα τθσ ευρφτερθσ αίςκθςθσ τθσ αφισ. Ο τρόποσ ςχεδιαςμοφ τζτοιων χϊρων προαπαιτεί τα απλοφςτερα μζςα, το πλαίςιο μιασ μορφισ, το χειριςμό του φωτόσ, τθν επιλογι των κατάλλθλων υλικϊν. Τα παραδείγματα που επιλζγονται κακορίηονται από τον επιτυχθμζνο ςυνδυαςμό αρχιτεκτονικϊν εργαλείων. Ριο ςυγκεκριμζνα αναφζρεται θ χριςθ δζντρων και αρωματικϊν φυτϊν. Τα φυτά ςυχνά προςφζρουν θχθτικι ευχαρίςτθςθ ςτουσ χριςτεσ των χϊρων, με το κρόιςμα των φυλλωμάτων τουσ και το κελάθδιςμα των πουλιϊν που φιλοξενοφνται ςε αυτά. Τα αρϊματα βοθκοφν τουσ χριςτεσ να προςανατολιςτοφν και οι διαφορετικζσ υφζσ των φυλλωμάτων τοφσ επιτρζπουν να αντιλθφκοφν τισ αλλαγζσ που ςυμβαίνουν γφρω τουσ, να νιϊςουν τισ εποχζσ του χρόνου να διαδζχονται θ μια τθν άλλθ. Τα φροφτα που καλλιεργοφνται ςτουσ κιπουσ και είναι βρϊςιμα προςκζτουν τθν αίςκθςθ τθσ γεφςθσ ςτθ διαδικαςία αντίλθψθσ του χϊρου. Ζτςι θ αίςκθςθ τθσ γεφςθσ μπορεί να προςτεκεί ςε ζνα βακμό, ςτισ υπόλοιπεσ μζςω τθσ διαδικαςίασ του αεριςμοφ που μεταφζρει τθ μυρωδιά παραπζμποντασ ςτθν αίςκθςθ τθσ γεφςθσ. Ακόμθ αναδεικνφεται το ςτοιχείο του νεροφ, κακϊσ τα θχθτικά ςιματα βοθκοφν τα άτομα να αποκτιςουν αίςκθςθ του χϊρου. Δίνεται περιςςότερθ αξία ςτο μζγεκοσ και τθ κζςθ των παρακφρων ϊςτε οι χριςτεσ να μποροφν να μυρίηουν τθ βροχι και να ακοφν τον άνεμο. Ζτςι κα είναι ςε κζςθ να αντιλαμβάνονται πάντοτε τθ κζςθ τουσ ςτο χϊρο. Απτικζσ και θχθτικζσ ενδείξεισ ςτα δάπεδα κακοδθγοφν και προςανατολίηουν κακϊσ επίςθσ και θ επιλογι κατάλλθλων και διαφορετικϊν υλικϊν ςτουσ τοίχουσ (πχ. γραμμζσ ςτο ςκυρόδεμα, επζνδυςθ με φελλό) βοθκοφν ςτθν αναγνϊριςθ του

[73]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

χϊρου. Τζλοσ τα διαφορετικά μεγζκθ και οι αναλογίεσ των δωματίων διευκολφνουν τθν κίνθςθ και τον προςανατολιςμό. Ο ςυνδυαςμόσ τζτοιων ςχεδιαςτικϊν εργαλείων προςφζρει ςυνοχι ςτο ςυνολικό αποτζλεςμα και μακαίνει τον χριςτθ ςε μια νζα πολυαιςκθτθριακι εμπειρία. Θ μελζτθ αυτϊν των χαρακτθριςτικϊν του χϊρου κα πρζπει να αποτελεί αναπόςπαςτο μζροσ μισ ολοκλθρωμζνθσ διαδικαςίασ ςχεδιαςμοφ προκειμζνου να δθμιουργοφνται περιβάλλοντα που βοθκοφν τα άτομα με οπτικι αναπθρία να ανταπεξζλκουν. Θ αρχιτεκτονικι ωσ τζχνθ με ανκρωποκεντρικό χαρακτιρα μπορεί να βοθκιςει ςθμαντικά προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ, κακϊσ ανάμεςα ςτα δθμιουργιματα τθσ και το ανκρϊπινο ςϊμα αναπτφςςονται ιςχυροί δεςμοί. Στθ ςυνζχεια με αφορμι τθν άςκθςθ που παρατίκεται από το ςυνάδελφο Μπαςοφκο Λωάννθ ςτθν ερευνθτικι του εργαςία (2014), ςχετικά με το βακμό ςυμμετοχισ των αιςκιςεων ςε υλοποιθμζνα αρχιτεκτονικά ζργα, παρουςιάηονται γραφικζσ παραςτάςεισ για κάκε ζναν από τουσ παραπάνω βιωμζνουσ χϊρουσ. Ρρόκειται για μια γραφικι παράςταςθ που αποτελεί ζναν απλό τρόπο κατανόθςθσ και ποιοτικισ μζτρθςθσ τθσ ςυμμετοχισ κάκε αίςκθςθσ ςτο χϊρο. Ο άξονασ Υ δείχνει το βακμό ςυμμετοχισ και ο άξονασ Χ παρακζτει τισ 5 βαςικζσ αιςκιςεισ: όραςθ, ακοι, αφι, όςφρθςθ και γεφςθ. Ο βακμόσ διζγερςθσ των αιςκιςεων μπορεί να γίνει αντιλθπτόσ αν ςυγκρικεί με τθν απόλυτθ αιςκθτθριακι εμπειρία.

Απόλυτθ αιςκθτθριακι εμπειρία

[74]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Κατοικία των Charles Moore και Richard B. Oliver ςτθ Νζα Υόρκθ

Κατοικία των Mac-So & So Sudio ςτθν Λταλία

[75]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

Κζντρο Οπτικισ Αναπθρίασ ςτο Μεξικό

Σχολείο Hazelwood ςτθ Γλαςκϊβθ

[76]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Λνςτιτοφτο ςτθ Βουδαπζςτθ για άτομα με προβλιματα όραςθσ.

Friendship Park ςτθν Ουρουγουάθ

[77]

ΡΟΛΥΑΛΣΚΘΤΘ΢ΛΑΚΘ ΕΜΡΕΛ΢ΛΑ

Θ εμπειρία αυτι είναι δφςκολο να χαρακτθριςτεί ωσ επιτυχισ, ανεπιτυχισ, επαρκισ ι ανεπαρκισ. Αυτό ςυμβαίνει διότι, ςε ζνα μεγάλο βακμό αποτελεί μια υποκειμενικι διαδικαςία, που βαςίηεται όχι μόνο ςτισ ςωματικζσ ιδιότθτεσ του εκάςτοτε ανκρϊπου αλλά ςτισ εμπειρίεσ, τα βιϊματα ι ακόμα και τθ διάκεςθ του. Τα ςυναιςκιματα που προκαλεί ζνασ χϊροσ δθμιουργοφνται μζςω τθσ προςωπικισ ερμθνείασ. Σε ςυνζχεια του παραπάνω είναι ςθμαντικό να αναφερκεί πωσ ςτθ διάλεξθ αυτι δεν επιχειρείται θ εφρεςθ ςυγκεκριμζνων μεκόδων για τθ δθμιουργία μιασ πολυαιςκθτθριακισ αρχιτεκτονικισ, κακϊσ κάτι τζτοιο δεν κα ιταν ορκό. Γίνεται μια ανάλυςθ ςτοιχείων, όπωσ οι αιςκιςεισ, τα αρχιτεκτονικά εργαλεία, μζςα από υλοποιθμζνα παραδείγματα, και θ προςωπικι ερμθνεία, τα οποία ςυνδυαςτικά και με τον κατάλλθλο και λογικό ςχεδιαςμό κα μποροφςαν να οδθγιςουν ςτθ δθμιουργία χϊρων που ενκαρρφνουν τθν «ποιοτικι ςκζψθ του ςϊματοσ». Φαντάςου πωσ είςαι κουραςμζνοσ. Ζχει πάει 8, καιρόσ να γυρίςεισ ςπίτι. Φτάνεισ χαμζνοσ ςτισ ςκζψεισ, ανοίγεισ τθν πόρτα και ςε υποδζχεται θ δυνατι μυρωδιά από το φρεςκομαγειρεμζνο φαγθτό. Δεν χρειάηεται να ξζρεισ τα κατατόπια, δεν χρειάηεται να ξζρεισ για να βρεισ εφκολα το δρόμο για τθν κουηίνα. Οι αόρατοι δρόμοι των μαγικϊν οςμϊν, γίνονται από μόνοι τουσ τα μονοπάτια τθσ καρδίασ, γίνονται οι οδθγοί μασ. Δεν χρειάηεςαι τα μάτια για να «δεισ», για να νιϊςεισ.

[78]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Επίλογοσ Στθ βάςθ τθσ παροφςασ μελζτθσ βρίςκεται θ κεωρία πωσ θ αρχιτεκτονικι δεν είναι μόνο το κτιςμζνο. Οτιδιποτε αντιλαμβάνεται ο άνκρωποσ, όλεσ οι ποιότθτεσ του χϊρου, θ ατμόςφαιρα, οι ιχοι, οι μυρωδιζσ, αποτελοφν όλα πτυχζσ του χϊρου και ςυνκζτουν το πολυδιάςτατο τθσ επαφισ μασ με τθν πόλθ και τουσ ανκρϊπουσ τθσ, μζςω όλων μασ των αιςκιςεων ςτθ βιωματικι κακθμερινι μασ εμπειρία. Ο χϊροσ μπορεί να μασ αγγίξει, να εγείρει ςυναιςκιματα, να αναςφρει αναμνιςεισ, ι να απελευκερϊςει αιςκιςεισ όπωσ τθν αςφάλεια ι τθν ανθςυχία, να επθρεάςει τθ διάκεςθ αρνθτικά ι κετικά ανάλογα με τισ ποιότθτεσ του. Ο Alain de Botton41 υποςτθρίηει πωσ αποηθτάμε από τα κτιρια να μασ διαμορφϊνουν, ςαν ζνα είδοσ ψυχολογικοφ καλουπιοφ. Κάκε ζντονα βιωματικόσ χϊροσ είναι μια διαφορετικι εμπειρία. Μια άλλθ κατάςταςθ ςτθν οποία οδθγοφμαςτε μζςω του ςυνόλου των αιςκιςεων μασ. Θ όραςθ υπάρχει αλλά ςυναντάται πλζον μειωμζνθ, οξφνοντασ ζτςι τισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ που μασ επιτρζπουν να νιϊςουμε το χϊρο με κάκε πικανό τρόπο. Οι τρόποι δθμιουργίασ των χϊρων αυτϊν προαπαιτοφν τα απλοφςτερα μζςα. Με το πλάςιμο μιασ μορφισ, το χειριςμό του φωτόσ, τθν επιλογι κατάλλθλων υλικϊν μπορεί να ζρκει ο άνκρωποσ και πάλι ςε επαφι με τον εαυτό του, τθ φανταςία και τθ μνιμθ του. Πταν θ αρχιτεκτονικι καταφζρνει να κινθτοποιεί όλεσ τισ αιςκιςεισ τότε μπορεί πραγματικά να ικανοποιιςει τισ ανάγκεσ του ανκρϊπου. Πχι μόνο τισ μετρικζσ ι τισ λειτουργικζσ αλλά και τισ ςυναιςκθματικζσ. Το κτιριο γίνεται ζνα με το χριςτθ, μπορεί να το ακουμπιςει, να το μυρίςει. Δεν είναι μόνο επίδειξθ αλλά ξαναγυρίηει ςτθν αρχικι το ζννοια, τθν ζννοια του καταφυγίου και τθσ προςταςίασ, τθσ αςφάλειασ. Ο χϊροσ δεν ςε κατακτά από τθν όψθ αλλά από τθν άποψθ. Ο περιοριςμόσ τθσ όραςθσ ςυνεργάηεται με τισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ. Το μόνο που προςπακοφμε ςτθν κακθμερινότθτα μασ είναι να «χορτάςουμε» τα μάτια μασ. Τα ουςιϊδθ όμωσ που μασ ςυγκινοφν πραγματικά δεν είναι ορατά. Θ διζγερςθ και των 5 βαςικϊν μασ αιςκιςεων παράγει μια αρχιτεκτονικι που κζλει 41

Alain de Botton (1969) Βρετανόσ φιλόςοφοσ και ςυγγραφζασ γεννθμζνοσ ςτθν Ελβετία. Τα βιβλία του ςυηθτοφν διάφορα ςφγχρονα κζματα και κζματα, τονίηοντασ τθ ςθμαςία τθσ φιλοςοφίασ με τθν κακθμερινι ηωι

[79]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

να τθν αγγίξεισ, χαϊδζψεισ, μυρίςεισ και να τθ περπατιςεισ. Ο αζρασ που φυςά μεταφζρει αρϊματα, χαϊδεφει το μάγουλο, φζρνει τθ μουςικι από κάποιο ανοιχτό παράκυρο, ςπρϊχνει το πανωφόρι ςου, δεν είναι κάτι δεδομζνο, είναι οδθγόσ, ζχει ρόλο, ηει μαηί ςου. Συχνά λζγεται πωσ πρϊτα ςχθματίηουμε εμείσ τα κτιρια μασ και μετά ςχθματίηουν αυτά εμάσ, ςτθν περίπτωςθ του αρχιτζκτονα βζβαια, αυτό αποτελεί ζναν ατζρμονο κφκλο. Κι αν λανκαςμζνα ζχουμε ςυνθκίςει να λζμε πωσ βλζπουμε το χϊρο, ςκοπόσ μασ είναι να τον βιϊνουμε ακόμθ και όταν τα μάτια είναι κλειςτά. Φοβόμαςτε αυτό που δεν βλζπουμε. Θ δφναμθ ενόσ καλοφ ςχεδιαςμοφ ζγκειται ςτθν ικανότθτα του αρχιτζκτονα, να αντιλαμβάνεται ι ακόμα καλφτερα, να ςυναιςκάνεται το χϊρο και τισ ανάγκεσ που αυτόσ προςδιορίηει. Το αποτζλεςμα τθσ αρχιτεκτονικισ παραγωγισ, κα ιταν ενδεχομζνωσ περιςςότερο ευφυζσ και αποτελεςματικό, όταν κατά τθ ςυνκετικι διαδικαςία, οι αιςκιςεισ και θ λογικι μποροφν ςυνδυαςτικά να οδθγιςουν ςε μια πολυδιάςτατθ εμπειρία. Αφθνόμαςτε λοιπόν ςτισ υπόλοιπεσ αιςκιςεισ, μασ δίνεται μια άλλθ «ποιότθτα εμπιςτοςφνθσ» γιατί αφινομαι ςθμάνει εμπιςτεφομαι. Θ ενεργθτικι φωνι γίνεται πακθτικι. Το «βλζπω» γίνεται «αιςκάνομαι», το «κοιτάηω», «αφινομαι», κατακτϊ-κυριεφομαι, υπάρχειβιϊνεται. Δεν χρειάηεςαι μάτια για να «δεισ». Σκζψου λοιπόν κατοικίεσ που μποροφν να γίνουν ηωντανοί οργανιςμοί που ςε πιάνουν από το χζρι και μαηί εξερευνείτε το χϊρο, και ηείτε. «Ο χϊροσ γίνεται θ ςφνκεςθ όλων των αιςκιςεων, ενϊ θ αρχιτεκτονικι καλείται να παίξει το ρόλο του πιο εμπνευςμζνου μαζςτρου»42

Marleau Ponty, Phenomenology of Perception, Λονδίνο 2002, Σελ 266

[80]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

" We shape our buildings, thereafter they shape us " , Winston Churchill

[81]

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Βιβλιογραφία Παράρτθμα Ονομάτων Alain de Botton (1969) Βρετανόσ φιλόςοφοσ και ςυγγραφζασ γεννθμζνοσ ςτθν Ελβετία. Τα βιβλία του ςυηθτοφν διάφορα ςφγχρονα κζματα και κζματα, τονίηοντασ τθ ςθμαςία τθσ φιλοςοφίασ με τθν κακθμερινι ηωι. Δθμοςίευςε τa Essays in Love (1993), Proust Can Change Your Life (1997), Status Anxiety (2004) και The Architecture of Happiness (2006). Συν-ίδρυςε το The School of Life το 2008 και το Living Architecture το 2009. Το 2015, του απονεμικθκε το "The Fellowship of Schopenhauer", ζνα ετιςιο βραβείο ςυγγραφζων από το Melbourne Writers Festival , για αυτό το ζργο. Brillat-Savarin (Jean Anthelme Brillat-Savarin 1755-1826) Γάλλοσ δικθγόροσ και πολιτικόσ και κζρδιςε τθ φιμθ ωσ γαςτρονόμοσ. Carl Gustav Jung (1875-1961) Ελβετόσ ψυχίατροσ και ψυχαναλυτισ, ενϊ υπιρξε ο ειςθγθτισ τθσ ςχολισ τθσ αναλυτικισ ψυχολογίασ .Οι δραςτθριότθτεσ και οι ιδζεσ του Καρλ Γιουνγκ υπζςτθςαν ζντονθ κριτικι, ακόμθ και από πρϊθν μακθτζσ του, όπωσ ο Μαξ Νολ. Τθν ίδια ςτιγμι, όμωσ, το ίδιο ζντονθ υπιρξε και θ υπεράςπιςι του από εκείνουσ που κατανόθςαν τθ φφςθ τθσ ςκζψθσ και τθσ πρακτικισ του. Ραραμζνει ωςτόςο το γεγονόσ ότι δζχκθκε τα πυρά τόςο τθσ επιςτιμθσ όςο και τθσ κρθςκείασ, δθλαδι των δφο όψεων που προςπάκθςε να γεφυρϊςει ςε όλθ τθ διάρκεια τθσ ηωισ του. Carsten Nicolai (1965), γνωςτόσ ωσ Alva Noto. Γερμανόσ μουςικόσ. Συνζκεςε το soundtrack για τθν ταινία του 2015 The Revenant. Το 2009 ζγραψε τθν όπερα, Sparkie : Cage and Beyond , ςε ςυνεργαςία με τον Michael Nyman . Θ Nicolai ζχει εκτελζςει και δθμιουργιςει εγκαταςτάςεισ ςε πολλοφσ από τουσ πιο διάςθμουσ χϊρουσ του κόςμου, όπωσ το Guggenheim , τθ Νζα Υόρκθ , το SF MoMA , το Modern Art Oxford, το NTT Tokyo , το Tate Modern και τθ Μπιενάλε τθσ Βενετίασ. Charles Willard Moore (1925-1993) Αμερικανόσ αρχιτζκτονασ , εκπαιδευτικόσ, ςυγγραφζασ, ςυνεργάτθσ του Αμερικανικοφ Λνςτιτοφτου Αρχιτεκτόνων και νικθτισ του χρυςοφ μεταλλίου AIA το 1991. Τα χαρακτθριςτικά ςχεδιαςμοφ του ζκαναν τον Moore ζναν από τουσ κφριουσ καινοτόμουσ τθσ μεταμοντζρνασ αρχιτεκτονικισ Μερικά από τα ζργα του: πλατεία Moore's Piazza d'Italia (1978), αςτικι δθμόςια

[82]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

πλατεία ςτθ Νζα Ορλεάνθ , Sea Ranch, Kresge College (1971) at University of California, Lurie Tower at the University of Michigan, Williams College Museum of Art addition in Williamstown, Massachusetts. Friedrich Wilhelm Nietzsche (1844-1900) Γερμανόσ φιλόςοφοσ, κριτικόσ , ςυνκζτθσ , ποιθτισ και φιλόλογοσ του οποίου το ζργο άςκθςε μια βακιά επιρροι ςτθ ςφγχρονθ πνευματικι ιςτορία. Ξεκίνθςε τθν καριζρα του ωσ κλαςικόσ φιλόλογοσ προτοφ ςτραφεί ςτθ φιλοςοφία. Ζγινε ο νεότεροσ που κατείχε τθν Ρροεδρία τθσ Κλαςικισ Φιλολογίασ ςτο University of Basel το 1869 ςε θλικία 24 ετϊν. George Berkeley (1685-1753) γνωςτόσ ωσ επίςκοποσ Μπζρκλεϊ. Λρλανδόσ φιλόςοφοσ του οποίου το κφριο επίτευγμα ιταν θ πρόοδοσ μιασ κεωρίασ τθν οποία αποκάλεςε «υποκειμενικόσ ιδεαλιςμόσ». Αυτι θ κεωρία αρνείται τθν φπαρξθ υλικισ ουςίασ και αντ 'αυτοφ υποςτθρίηει ότι γνωςτά αντικείμενα όπωσ τραπζηια και καρζκλεσ είναι μόνο ιδζεσ ςτο μυαλό των αντιλθπτϊν και, ωσ εκ τοφτου, δεν μποροφν να υπάρξουν χωρίσ να γίνουν αντιλθπτά. Ο Μπζρκλεχ είναι επίςθσ γνωςτόσ για τθν κριτικι του για τθν αφαίρεςθ , μια ςθμαντικι υπόκεςθ ςτο επιχείρθμά του για τον άυλο. James Jerome Gibson 1904 - 11 Δεκεμβρίου 1979), ιταν Αμερικανόσ ψυχολόγοσ και ζνασ από τουσ ςθμαντικότερουσ ςυντελεςτζσ ςτο πεδίο τθσ οπτικισ αντίλθψθσ. Ο Gibson αμφιςβιτθςε τθν ιδζα ότι το νευρικό ςφςτθμα καταςκευάηει ενεργά τθ ςυνειδθτι οπτικι αντίλθψθ και αντίκετα προωκεί τθν οικολογικι ψυχολογία , ςτθν οποία ο νουσ αντιλαμβάνεται άμεςα περιβαλλοντικά ερεκίςματα χωρίσ πρόςκετθ γνωςτικι επεξεργαςία. Μια αναςκόπθςθ τθσ ζρευνασ τθσ Γενικισ Ψυχολογίασ , που δθμοςιεφκθκε το 2002, τον κατζταξε ωσ τον 88ο πιο αναφερόμενο ψυχολόγο του 20οφ αιϊνα. Οι ςθμαντικζσ ςυνειςφορζσ του κακ 'όλθ τθ διάρκεια τθσ καριζρασ του δθμοςιεφκθκαν ςε τρία από τα ςθμαντικότερα ζργα του: Θ αντίλθψθ του οπτικοφ κόςμου (1950), θ αίςκθςθ που κεωρείται ωσ αντιλθπτικά ςυςτιματα (1966) και θ οικολογικι προςζγγιςθ τθσ οπτικισ αντίλθψθσ (1979).

[83]

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Juhani Uolevi Pallasmaa (1936) Φινλανδόσ αρχιτζκτονασ και πρϊθν κακθγθτισ αρχιτεκτονικισ και πρφτανθσ ςτο Τεχνολογικό Ρανεπιςτιμιο του Ελςίνκι. Μεταξφ των πολλϊν ακαδθμαϊκϊν και πολιτικϊν κζςεων που κατείχε είναι αυτζσ του Διευκυντι του Μουςείου Φινλανδικισ Αρχιτεκτονικισ 1978–1983 και επικεφαλισ του Λνςτιτοφτου Βιομθχανικϊν Τεχνϊν του Ελςίνκι. O Pallasmaa ζχει επίςθσ διαλζξει ευρζωσ ςτθν Ευρϊπθ, τθ Βόρεια και τθ Νότια Αμερικι, τθν Αφρικι και τθν Αςία. Lucien Paul Victor Febvre (1878 -1956) Γάλλοσ ιςτορικόσ γνωςτόσ για το ρόλο που ζπαιξε ςτθν ίδρυςθ τθσ Σχολισ Λςτορίασ του Annales . Ιταν ο αρχικόσ ςυντάκτθσ του Encyclopédie française μαηί με τθν Anatole de Monzie. Ζργα του: Geographical Introduction to Histor, Une Question Mal Posé, The Rhine: Problems of History and Economics, The Coming of the Book: The Impact of Printing Martin Heidegger (1889 -1976) Γερμανόσ φιλόςοφοσ. Υπιρξε μια από τισ πιο ςθμαντικζσ αλλά και αμφιλεγόμενεσ προςωπικότθτεσ του εικοςτοφ αιϊνα. Από τθ μια πλευρά ο ενεργόσ του ρόλοσ, ωσ πρφτανθ και ςυμβοφλου ςε κζματα παιδείασ ςτθ ναηιςτικι Γερμανία και οι (ςφμφωνα με τθ γνϊμθ των επικριτϊν του) ρατςιςτικζσ του αντιλιψεισ, κι από τθν άλλθ θ βαρφτθτα του φιλοςοφικοφ του ζργου, που επθρζαςε ζνα από τα ςθμαντικότερα φιλοςοφικά ρεφματα τθσ ςφγχρονθσ εποχισ, τον υπαρξιςμό, και γζννθςε κερμοφσ υποςτθρικτζσ και φανατικοφσ επικριτζσ. Menashe Kadishman

(1932 -2015) Λςραθλινόσ γλφπτθσ και ηωγράφοσ. Τα ζργα

τζχνθσ Kadishman παρουςιάηονται ςε κεντρικζσ τοποκεςίεσ ςτο Λςραιλ , όπωσ θ πλατεία Habima και οι πίνακζσ του βρίςκονται ςε πολλζσ διαφορετικζσ γκαλερί ςτο Λςραιλ. Είναι ο πιο διάςθμοσ για τα μεταλλικά του γλυπτά και τα πολφχρωμα ηωγραφικά πρόβατα. Merleau Ponty (1908-1961) Γάλλοσ φαινομενολογικόσ φιλόςοφοσ , επθρεαςμζνοσ ζντονα από τουσ Edmund Husserl και Martin Heidegger . Το ςφνταγμα του νοιματοσ ςτθν ανκρϊπινθ εμπειρία ιταν το κφριο ενδιαφζρον του και ζγραψε για

[84]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

τθν αντίλθψθ, τθν τζχνθ και τθν πολιτικι. Ιταν ςτο διοικθτικό ςυμβοφλιο του Les Temps modernes , το αριςτερό περιοδικό που ιδρφκθκε από τον Jean-Paul Sartre το 1945. Ιταν ο μόνοσ μεγάλοσ φαινομενολόγοσ του πρϊτου μιςοφ του εικοςτοφ αιϊνα που αςχολικθκε εκτενϊσ με τισ επιςτιμεσ και ειδικά με τθν περιγραφικι ψυχολογία. Ζργα: The Visible and Invisible, Eye and Mind Paul Virillio (1932-2018) Γάλλοσ πολιτιςτικόσ κεωρθτικόσ , αςτικόσ και αιςκθτικόσ φιλόςοφοσ. Είναι γνωςτόσ για τα γραπτά του ςχετικά με τθν τεχνολογία κακϊσ ζχει εξελιχκεί ςε ςχζςθ με τθν ταχφτθτα και τθ δφναμθ, με ποικίλεσ αναφορζσ ςτθν αρχιτεκτονικι, τισ τζχνεσ, τθν πόλθ και τον ςτρατό. Peter Grueneissen: Ρρόεδροσ και Λδρυτισ του «Nonzero\architecture», ςυγγραφζασ του βιβλίου ‘Soundspace – Architecture for Sound and Vision' Peter Zumthor (1943) Ελβετόσ αρχιτζκτονασ του οποίου το ζργο ςυχνά περιγράφεται ωσ αςυμβίβαςτο και μινιμαλιςτικό. Αν και διαχειρίηεται μια ςχετικά μικρι εταιρεία, είναι ο νικθτισ του Βραβείου Pritzker 2009 και του Βαςιλικοφ Χρυςοφ Μετάλλου RIBA 2013. Κφρια ζργα: (1996) Therme Vals, 1997 Kunsthaus Bregenz, Swiss Pavilion EXPO (2000), (2007) Kolumba - Erzbischöfliches Diözesanmuseum Robert Mandrou (1921 -1984) Γάλλοσ ιςτορικόσ, ζνα από τα μζλθ τθσ Σχολισ Annales και γραμματζασ του περιοδικοφ τθσ Annales d'Histoire Economique et Sociale. Ιταν επίςθσ, με τον Georges Duby ζναν από τουσ πρωτοπόρουσ αυτοφ που οι ιςτορικοί τθσ Annaliste τθ δεκαετία του 1970 και του 80 ιρκαν να αποκαλζςουν τθν « ιςτορία τθσ νοοτροπίασ » Επιλεγμζνα ζργα: Histoire de la culture française (2 τόμοσ με τον Georges Duby), Παρίςι, Armand Colin , 1958. (δθμοςιεφκθκε ςτα Αγγλικά ωσ A History of French Civilization , Random House , 1964) Steen Eiler Rasmussen (9 Λανουαρίου 1898 - 19 Λουνίου 1990) ιταν Δανόσ αρχιτζκτονασ και πολεοδόμοσ που ιταν κακθγθτισ ςτθ Βαςιλικι Ακαδθμία Καλϊν Τεχνϊν τθσ Δανίασ , και παραγωγόσ βιβλίων και ποίθςθσ. Ζγινε Βαςιλικόσ Σχεδιαςτισ Βιομθχανίασ από τθ Βρετανικι Βαςιλικι Εταιρεία Τεχνϊν το 1947. Βραβεία και διακρίςεισ: 1947 Επίτιμοσ Σχεδιαςτισ Βιομθχανίασ , Λονδίνο, 1973 Μετάλλιο Heinrich Tessenow, 1977 Μετάλλιο CF Hansen

[85]

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Steven Holl (1947) Αμερικανόσ αρχιτζκτονασ και υδατογράφοσ με ζδρα τθ Νζα Υόρκθ. Μεταξφ των πιο αναγνωριςμζνων ζργων του είναι θ επζκταςθ του REACH (2019) ςτο Κζντρο Ραραςτατικϊν Τεχνϊν John F. Kennedy, θ βιβλιοκικθ Hunters Point 2019 ςτο Queen ςτθ Νζα Υόρκθ, θ προςκικθ Bloch Building (2007) ςτο Μουςείο Nelson-Atkins τθσ τζχνθσ ςτο Κάνςασ Σίτι, Μιηοφρι , και το ςυγκρότθμα μεικτϊν υβριδικϊν ςυνδζςεων (2009) ςτο Ρεκίνο τθσ Κίνασ. Ο Holl δεν είναι αποδζκτθσ του Βραβείου Αρχιτεκτονικισ Pritzker, το οποίο κεωροφν οριςμζνοι ςτο επάγγελμά του ωσ παράλειψθ.

[86]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Ζντυπη Ξενόγλωςςη Βιβλιογραφία Lynch Kevin, The Image of the City, 1918, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts,London,1960 Galen A.Johnson, Michael B. Smith, The Merleau-Ponty Aesthetics Reader: Philosophy and Painting, Northwestern University Press, 1993 Pallasmaa Juhani, The Eyes of the Skin: Architecture and the Senses, London: Lanham, MD: Academy Editions, 1996 Hart Joseph, A new Way of Walking, Utne Reader, 2004 Zumthor Peter, Thinking Architecture, Lars Muller Publisher, 1998 Gibson James Jerome, The Senses Considered as Perceptual Systems, Boston: Houghton Mifflin, 1966 Peter Grueneisen, Soundscpe: Architecture and the Senses, Basel BirkhauserPublishers of Architecture, 2003 Steen Eiler Rasmussen, Experiencing Architecture, The MIT Press, 1959 Soesman Albert, Our Twelve Senses: Wellspring of the Soul, Hawthorn Press, 1998 Ando Tadao, (1988) "Shintai and Spacem in Architecture and Body", New York Crosset Pierre Alain, (1987), "Eyes which See", Casabella, University of Michigan Dodds George,Tvernor Rober, (2002), "Body and building: essays on the changing reltion of body and architecture", London, The MIT Press Cmabridge, MA Gibson James Jerome, (1996), "The senses considered as Perceptual System", Westport, Connecticut: Greenwood Montagu Ashley, (1986), "Touching: The Human Significance of the Skin", New York, Harper and Row

[87]

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Kent C. Bloomer and Charles W. Moore (1935), "Body Memory, and Architecture", YaleUniversity Press, New Haven and London Anna Barbara, Anthony Perliss (2006), "Invisible Architecture: Experiencing Places through the Sense of Smell", Skira Editore S.p.A, Italy Heidi J. Nast and Steve Pile (1998), "Places through the body", Routledge, London Paul Rodaway (1994), "Sensuous Geographies: Body, sense and place", Routledge, London

Ζντυπη Ελληνόγλωςςη Βιβλιογραφία Ρικιϊνθσ Δθμιτριοσ, Κείμενα: Συναιςκθματικι Τοπογραφία, ΜΛΕΤ, Ακινα, 2000 Σταυρίδθσ Σταφροσ, Μνιμθ και εμπειρία του χϊρου, Αλεξάνδρεια, Ακινα, 2006 Ackerman Diance, (2002), « Θ ιςτορία των αιςκιςεων. Πραςθ.», Ακινα, Εκδόςεισ Ρερίπλουσ, Μετάφραςθ: Ρόλυ Μοςχοποφλου

Διαλζξεισ-Διπλωματικζσ Χατχθττοφι Ελζνθ (2.2014), Αρχιτεκτονικι και γαςτρονομία, ερευνθτικι εργαςία, Ρανεπιςτιμιο Κεςςαλίασ - Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν, Βόλοσ Λιονουδάκθ Χριςτίνα, Το αςτικό μζλλον μζςα από τθν ανάγνωςθ τθσ Ρόλθσ Εμπειρίασ, Ερευνθτικι εργαςία, Ρολυτεχνείο Κριτθσ (2011) Μπαςόυκοσ Λωάννθσ, Θ Εμπειρία των Αιςκιςεων: Αρχιτεκτονικι, Σϊμα και Αντίλθψθ, ερευνθτικι εργαςία, Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν, Ρανεπιςτιμιο Κεςςαλίασ (2013-2014)

[88]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Αγγελικι Κοςκινά, Μθ οπτικό τοπίο: Σχεδιαςμόσ τοπίου για άτομα με προβλιματα όραςθσ, Ρτυχιακι εργαςία, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Μδρυμα Καβάλασ, Τμιμα Αρχιτεκτονικισ Τοπίου ΢αβάνθ Διμθτρα, Καταςκευάηοντασ Ατμόςφαιρεσ, Ρανεπιςτιμιο Ρατρϊν, Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν (2014) Ραπαευκυμίου Ραναγιϊτα, Αιςκιςεισ και Ρροςωπικι Ερμθνεία: Μια ξεχαςμζνθ πτυχι ςτθν Αρχιτεκτονικι, Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο, Σχολι Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν (2014) Ανδρονίκθ Μαςτραντωνάκθ, Κωνςταντίνα Μπακάλθ, Ρζρα από το ςκοτάδι, Διπλωματικι εργαςία, Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο, Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν Σπανάκθ Καλλιόπθ, Θ ςθμαςία τθσ κιναίςκθςθσ ωσ μζςο αντίλθψθσ του χϊρου, Ρολυτεχνείο Κριτθσ, Σχολι Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν (2014) Ραπαδιμασ Γιϊργοσ, Δεν ςε βλζπω, ςε οίδα: Μιχάλθσ Πρροσ 1920-1991, Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο, Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν (2014) Σκορλζτου Γεωργία-Αςπαςία, Αιςκιςεισ και Αρχιτεκτονικι: χαρτογραφϊντασ ςυναιςκιματα ςτθν πόλθ, Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο, Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν (2014) Τερηοπόφλου Φωτεινι, Θ κεραπευτικι διάςταςθ του χϊρου : θ αρχιτεκτονικι ωσ εργαλείο κεραπείασ ςε ζνα κζντρο αποκατάςταςθσ, Εκνικό Μετςόβιο Ρολυτεχνείο, Τμιμα Αρχιτεκτόνων Μθχανικϊν (2019)

Διαδικτυακά Άρθρα Budarick Joshua, Synaesthetic Architecture, The Lost Senses of Architecture, https://joshuabudarick.files.wordpress.com/2011/07/synaesthetic-architecture.pdf

[89]

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Chow Karin, Body, Senses and Architecture, Carving a Volume into the World of Darkness, https://repository.tudelft.nl/islandora/object/uuid:52178ae6-c493-49688d66-26370442b3ca/datastream/OBJ1 Dischinger Marta, Designing for All Senses, Accessible Spaces for Visually Impaired Citizens, http://publications.lib.chalmers.se/records/fulltext/1233/1233.pdf Experiencing Architecture, "Workshop: How to experience space through the senses? https://experiencingarchitecture.com/2010/01/17/workshop-how-toexperience-space-through-the-senses/ O'Connell K. Erin, Senses of Place, https://etd.ohiolink.edu/pg_10?0::NO:10:P10_ACCESSION_NUM:ucin1276954023 Staudte Bjorn, Architecture and Human Senses, https://issuu.com/dbpublications/docs/sr_30010 Augustin Sally, Designing For Pleasure: How to Appeal to All the Senses at Home, https://www.forbes.com/sites/houzz/2013/09/27/designing-for-pleasure-how-toappeal-to-all-the-senses-at-home/#4b463206dd14 Charles Spence, The multisensory perception of flavor, https://www.researchgate.net/publication/6150705_The_multisensory_perceptio n_of_flavor Quigley Sarah, Holocaust Memorial: Architect Peter Eisenman, Berlin 2005 https://www.war-memorial.net/Holocaust-Memorial--Architect-Peter-Eisenman,Berlin-2005-2.66 Ρετράσ Τςαμπίκοσ, Για μια αρχιτεκτονικι των αιςκιςεων: Δθμιτρθσ Ρικιϊνθσ

Χρήςιμοι ιςτότοποι Architecture for the Blind, Chris Downey, http://arch4blind.com/ So & So Studio https://www.soandsostudio.com/casa-mac

[90]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Architizer , https://architizer.com/projects/hazelwood-school/ Sensory maps, https://sensorymaps.com/ https://blog.miragestudio7.com/julian-treasure-architects-need-use-ears-invisiblearchitecture/5539/ https://www.atlasobscura.com/articles/art-mapping-smell-smellscapes-katemclean Archtype, https://www.archetype.gr/blog/arthro/h-architektoniki-os-miafainomenologiki-empiria ArchDaily, Architecture for the Blind: Intelligent and Inclusive Spaces for the Blind User https://www.archdaily.com/923028/architecture-for-the-blind-intelligentand-inclusive-spaces-for-the-blind-user Royal Academy of Arts, Sensing Spaces Architecture Reimagined, https://www.royalacademy.org.uk/exhibition/sensing-spaces Trent Vallerie, What if we design with all 5 senses, https://www.workdesign.com/2011/02/what-if-we-designed-with-all-5-senses/ Universitat Mainz, Lighting can influence how wine tastes, https://www.unimainz.de/eng/13253.php

Οπτικοακουστικό Υλικό Ταινία: «Ραίηοντασ ςτα Τυφλά» (Hollywood Ending) , Woody Allen (2002) YouTube , An Architect's Story: Chris Downey Ted Talks, https://www.ted.com/talks/chris_downey_design_with_the_blind_in_mind/transc ript

[91]

ΒΛΒΛΛΟΓ΢ΑΦΛΑ

Προζλευςη εικόνων Εικ.1- The Goteborg Opera-Sasha Vals https://en.opera.se/press/bilder/nobody-2011-2012/ Εικ.2- Ballet Rotoscope By Masahiko Sato +EUPHRATEShttps://www.ignant.com/2017/10/13/rotoscope-ballet/ Εικ.3- Οικία Λαηαράκθ επί τθσ οδοφ Α. Λαηαράκθ ςτθν Γλυφάδα http://triantafylloug.blogspot.com/p/2014.html Εικ.4- Οικία επί των οδϊν Σκφρου-Μαυρομιχάλθ–Καραϊςκάκθ Κεφαλάρι http://triantafylloug.blogspot.com/p/2014.html Εικ.5- Chris Downey - «Ανάγνωςθ» ςχεδίων https://www.metalocus.es/en/news/chris-downey-architecture-goes-beyond-sight Εικ.6- Carsten Nicolai “unidisplay” at HangarBicocca, Milan http://moussemagazine.it/nicolai-unidisplay-hb/ Εικ.7- Peter Zumthor, Therme Vals https://www.archdaily.com/13358/the-therme-vals

Εικ.8-Shalekhet – Fallen Leaves, Jewish Museum Berlin https://www.jmberlin.de/en/shalekhet-fallen-leaves Εικ.9-The Beauty of Decay: SmellScape Central Park designed by Sissel Tolaas https://collection.cooperhewitt.org/objects/69155275/ Εικ. 10,11 - Kate McLean’s Sensory Maps https://sensorymaps.com/ Εικ.12,13 - Daniele Quercia- Good City Life, Χάρτεσ οςμϊν https://goodcitylife.org/

[92]

Θ Α΢ΧΛΤΕΚΤΟΝΛΚΘ ΜΕΣΑ ΑΡΟ ΤΘ ΜΑΤΛΑ ΕΝΟΣ ΤΥΦΛΟΥ

Εικ.14- Restaurant De Kas, Amsterdam https://restaurantdekas.com/

Εικ.15- Taste Florence-Food Tours, Florence, Italy https://tasteflorence.com/tour/taste-florence-food-tour/

Εικ 16.- Institute of the Making- The Spoons Meal (2012) https://www.instituteofmaking.org.uk/blog/2012/06/the-taste-of-materialsspoons Εικ.17- Wine and color: Effects of ambient light on taste and aroma (Journal of Sensory Studies) https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1745-459X.2009.00239.x Εικ 18 -Herbert Bayer, The Lonely Metropolitan, 1932 https://www.metmuseum.org/art/collection/search/302020 Εικ.19- Feeling the way, MIT's Touch Lab http://news.mit.edu/2009/touch-map

Εικ. 20-22- Charles Moore and Richard Oliver House, New York http://hiddenarchitecture.net/moore-house/

Εικ.23-26- Casa Mac-So & So Sudio, Italy https://bigsee.eu/casa-mac-by-so-italy/

Εικ. 24- Center for the Blind and Visually Impaired / Taller de Arquitectura-Mauricio Rocha https://www.archdaily.com/158301/center-for-the-blind-and-visually-impairedtaller-de-arquitectura-mauricio-rocha

[93]

[94]