Νορβηγικά Οδικά Περάσματα: Σχεδιάζοντας Αρχιτεκτονική σε Τοπία του Υψηλού by mariavalll

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Μαρία Βαλλιανου Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Βοζάνη Αριάδνη

Αθήνα 2021

«Το πάθος που προκαλείται από το υψηλό και μεγαλειώδες στη φύση… είναι η Έκπληξη· και η έκπληξη είναι αυτή η κατάσταση της ψυχής στην οποία όλες οι κινήσεις της αναστέλλονται, τρόμος επέρχεται σε κάποιον βαθμό. Σε αυτή την περίπτωση το μυαλό είναι τόσο ολοκληρωτικά γεμάτο με το αντικείμενο, που δεν μπορεί να συλλάβει κανένα άλλο». Edmund Burke, On the Sublime, 1756

ΣΥΝΟΨΗ

Στην εργασία γίνεται εισαγωγή στην αρχιτεκτονική σημειακών παρεμβάσεων σε τοπία που διεγείρουν την αίσθηση του Yψηλού στον άνθρωπο. Η εργασία εστιάζει στο ιδιαίτερο νορβηγικό τοπίο. Συγκεκριμένα, θα μελετηθούν αρχιτεκτονικά έργα που ανήκουν στο έργο των τουριστικών δικτύων δρόμων των εθνικών οδών της Νορβηγίας, ως παραδείγματα δημόσιων επεμβάσεων με στόχο τη σύντομη στάση και παρατήρηση του τοπίου. Έμφαση δίνεται στη σχέση μεταξύ του τοπίου της χώρας και τους αρχιτέκτονες που καλούνται να σχεδιάσουν σε αυτό. Τα αρχιτεκτονικά έργα ταξινομούνται με βάση τη χρήση τους και αναλύονται ως προς την τυπολογία, αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Παράλληλα, παρατίθενται οι απόψεις και τα επιχειρήματα των αρχιτεκτόνων των έργων που επιλέχθηκαν. Συμπερασματικά, στόχος της εργασίας είναι μέσω της ανάλυσης να κατανοηθεί η λογική των κατασκευών που συμπληρώνουν και αναδεικνύουν ένα τοπίο φυσικού κάλους.

ABSTRACT

This research paper functions as an introduction to the concept of small architectural interventions in landscapes that stimulate the feeling of the Subline. This work focuses on the Norwegian landscape and particularly the architectural works belonging to the Norwegian Scenic Tourist Route Project, as examples of public constructions aimed for a short stop to observe the landscape. Emphasis is placed on the relationship between the unique natural environment of the country and the architects who design for it. Architecture projects are categorized based on their function while being analyzed in terms of typology, examples of each category. At the same time, the opinions of the architects are presented. In conclusion, the purpose of this work is to analyze these architectural interventions in order to understand the logic of construction that complements and highlights a landscape of natural beauty.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ..................................................................................................................12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 01: ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ................................................................15 Εισαγωγικές έννοιες...................................................................................................16 Άνθρωπος και άγρια φύση.........................................................................................18 Βιοφιλία......................................................................................................................19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 02: ΤΟ ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ ΤΟΠΙΟ.................................................................25 Το φώς του βορρά......................................................................................................26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 03: Η ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ.................................................31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 04: NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT ................................37 Εισαγωγή....................................................................................................................38 Ιστορικά στοιχεία........................................................................................................40 Ως έργο πολιτισμικής κληρονομιάς.............................................................................40 Η ιστορία των δρόμων................................................................................................42 Δημοφιλέστερες διαδρομές.........................................................................................45 Κληρονομιά.................................................................................................................46

Πανοραμική θέα.........................................................................................................48 Η παράδοση της παρατήρησης..................................................................................52 Σχεδιάζοντας με τη φύση...........................................................................................54 Προγράμματα και διαγωνισμοί....................................................................................55 Κριτική........................................................................................................................57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 05: ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ....................61 Κριτήρια επιλογής......................................................................................................62 Trollstigen...................................................................................................................64 Steinsdalfossen..........................................................................................................70 Trollstigen / Steinsdalsfossen.....................................................................................76 Stegastein...................................................................................................................84 Solhbergplassen........................................................................................................90 Stegastein / Sohlbergplassen....................................................................................94 Allmannajuvet..........................................................................................................102 Steilnesset................................................................................................................114

Allmannajuvet / Steilnesset......................................................................................124 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 06: ΕΠΙΛΟΓΟΣ.....................................................................................133 Συμπεράσματα.........................................................................................................134 Σκέψεις.....................................................................................................................135 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ........................................................................................................136 ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ...................................................................................................140

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αφορμή για την εκπόνηση της εργασίας αυτής ήταν αρχικά προσωπικό ενδιαφέρον για το τοπίο της Νορβηγίας και συγκεκριμένα, ενδιαφέρον για το έργο του αρχιτέκτονα Peter Zumthor μέσα σε αυτό, αρχιτεκτονικές επεμβάσεις που αναδεικνύουν τοπία φύσης και ιστορίας. Έτσι προέκυψε η ιδέα να εξετάσω το ευρύτερο πλαίσιο για το οποίο τα αρχιτεκτονικά έργα αυτά εκπονήθηκαν, το έργο του Εθνικού Τουριστικού Δικτύου Δρόμων της Νορβηγικής Οδικής Διοίκησης, αποτελούμενο από ποικίλες και διαφορετικές κατασκευές-περίπτερα προσέλκυσης επισκεπτών στη φύση. Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί, η ανάλυση της ανθρώπινης εμπειρίας σε τοπία που διεγείρουν την αίσθηση του Yψηλού και ιδιαίτερα, η σύλληψη των μεθόδων κατανόησης των σχέσεων του ανθρώπου σε αντιπαράθεση με την κατασκευή στο χώρο. Τα παραπάνω επιτυγχάνονται μέσω της μελέτης χαρακτηριστικών παραδειγμάτων αρχιτεκτονικών επεμβάσεων στο τοπίο της Νορβηγίας. Σκοπός ανάλυσης του παραπάνω θέματος είναι η κατανόηση των μεθόδων με τις οποίες προκαλούνται αυτά τα συναισθήματα, η κατανόηση των σχέσεων του ανθρώπινου σώματος σε παράθεση με το φυσικό στοιχείο και την κατασκευή. Η μέθοδος που θα χρησιμοποιηθεί για την ανάλυση είναι φαινομενολογική. Είναι η ερμηνεία του νοήματος

της εμπειρίας. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στην όραση, η αναγνώριση του κάτι ως είναι. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στην πεποίθηση ότι τα κτίρια αντιπροσωπεύουν αναγκαστικά τον κόσμο στον οποίο ανήκουν, μερικές φορές ως απλή συμμετοχή, άλλα ως είδος εξήγησης. Σε γενικές γραμμές, υποστηρίζεται ότι όλα τα κτίρια και οι οικισμοί συνθέτουν έναν κόσμο, και μπορούμε να τους κατανοήσουμε μόνο μέσα από αυτούς τους όρους, παρατηρώντας τους. Όταν επισκεπτόμαστε ένα νέο μέρος, αναγνωρίζουμε αυθόρμητα τις διαφορές χωρίς να μπορούμε να εντοπίσουμε τα στοιχεία που το αποτελούν.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η δομή της εργασίας αυτής αντικατοπτρίζει και τον τρόπο με τον οποίο έγινε η έρευνα και έπειτα η ανάλυση των κατασκευών. Αρχικά γίνεται χωροθέτηση όλων των σημείων ενδιαφέροντος και καταμερισμός με βάση τον τύπο. Από τις κατασκευές τοπίου, επιλέγονται 6 χαρακτηριστικά έργα για μελέτη. Γίνεται ανάλυση του καθενός ξεχωριστά και έπειτα γίνεται σύγκριση των κατασκευών με παρόμοιο περιεχόμενο σε ζεύγη, με βάση τα εξής κριτήρια: Αφήγηση: Ο χειρισμός της κίνησης και του βλέμματος Ένταξη: Ο τρόπος παρέμβασης στο τοπίο με βάση τη γεωμετρία και την υλικότητα. Περιεχόμενο: Εξωστρεφής ή εσωστρεφής κατασκευή

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

01 | ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Αρχικά, γίνεται εισαγωγή επιγραμματικά σε μερικές έννοιες, που αποτέλεσαν αναλυτικά εργαλεία για εμένα και βοήθησαν στην κριτική κατανόηση των κατασκευών σε αναφορά με την ανθρώπινη εμπειρία. Η έννοιες αυτές είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένες, συνεπώς δίνεται μόνο μια σύντομη αναφορά. Sublime: Η εργασία αφοσιώνεται σε ένα συγκεκριμένο τοπίο, το οποίο χαρακτηρίζεται από υψηλό κάλλος και μεγαλείο, συγκεκριμένα το τοπίο της Νορβηγίας. Αυτή η αίσθηση έχει οριστεί από τον φιλόσοφο του 18ου αιώνα Edmund Burke, ως Sublime. Η θεωρία του Υψηλού παρουσιάστηκε στο βιβλίο του «Μια φιλοσοφική έρευνα για την προέλευση των ιδεών μας περί του Υψηλού και Όμορφου», δημοσιευμένο το 1757, και έχει αναλυθεί από πολλούς άλλους μελετητές και φιλοσόφους εξίσου. Στη συνέχεια, ο Burke σημειώνει ότι η ομορφιά διεγείρει την αγάπη, αλλά το μεγαλειώδες διεγείρει τον τρόμο. Ενώ η ομορφιά χαλαρώνει, το υψηλό δημιουργεί ένταση. Η αίσθηση ότι κάτι είναι μεγαλειώδες προκαλείται από ακραίες συνθήκες - απέραντο μέγεθος, ακραίο ύψος, δυσκολία, σκοτάδι ή υπερβολικό φως. Αν δεχτούμε ότι το αισθητικά υψηλό έχει να κάνει με την αίσθηση του μεγάλου και του απέραντου που υπερβαίνουν την παραστατική δύναμη της φαντασίας (Kant 1987), τότε η πρώτη εντύπωση από την κορυφή ενός βουνού μπορεί να θεωρηθεί ως υποβολή του Υψηλού. Το Υψηλό ορίζεται ως καλλιτεχνικό αποτέλεσμα παραγόμενο από το δυνατότερο συναίσθημα που μπορεί να νιώσει το μυαλό. 16

1.1. Οδοιπόρος επάνω από τη θάλασσα της ομίχλης, Caspar David Friedrich, 1818

01 | ΕΙΣΑΓΩΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

Genius loci: Στην κλασική ρωμαϊκή θρησκεία, το genius loci ήταν το πνεύμα προστάτης ενός τόπου. Σήμερα ο όρος συνδέεται συχνά με την αρχιτεκτονική τοπίου, ως την ατμόσφαιρα και ταυτότητα του τόπου. Η έννοια παραμένει αόριστη καθώς την αντιλαμβανόμαστε κυρίως σε διαισθητικό επίπεδο. Μερικά μέρη τα νιώθουμε φιλόξενα, ανακουφιστικά. Άλλα διεγείρουν ανησυχία και επιφυλακτικότητα. Η έννοια του «genius loci» έχει συζητηθεί στη σύγχρονη αρχιτεκτονική χωρίς ίσως να έχει εκτιμηθεί αρκετά. Τα τοπία άγριας φύσης διακατέχονται από ένα ιδιαίτερο είδος genius loci, καθώς αυτές οι ακραίες συνθήκες που χαρακτηρίζουν πολλά τοπία του Υψηλού πολύ συχνά υπερφορτώνουν ή στερούν τους αισθητηριακούς δείκτες του ανθρώπου. Ένα σημαντικό μέρος του «πνεύματος» ενός τόπου είναι οι ενέργειες που το περιβάλλουν, κυριολεκτικές και μεταφορικές. Η κατανόηση και χρήση αυτών των ενεργειών μπορούν να καθορίσουν την ποιότητα της αρχιτεκτονικής και των κατασκευών στο περιβάλλον.

Gestalt: Ο όρος αναφέρεται σε ένα οργανωμένο σύνολο που θεωρείται περισσότερο από το άθροισμα των μερών του. Είναι η ιδέα ότι τα φυσικά συστήματα και οι ιδιότητές τους θα πρέπει να θεωρούνται ολόκληρα, και όχι ως συλλογή επιμέρους μερών. Μια δομή ή εμπειρία που, όταν την αντιλαμβανόμαστε ως σύνολο, έχει ιδιότητες που υπερβαίνουν το άθροισμα όλων των μερών της.

1.2. Άγαλμα Τρόλ από ανακυκλωμένο ξύλο σε δάσος της Κοπεγχάγης, του γλύπτη Thomas Dambo

1.3. Παράδειγμα αναπαράστασης μίας σχέσης Gestalt, ο κύβος είναι ορατός σαν άθροισμα των επιμέρους στοιχείων της οφθαλμαπάτης 17

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΦΥΣΗ Σύμφωνα με το αμερικανικό νομοσχέδιο Wilderness Act, 1964, η άγρια φύση ορίζεται ως: «μια περιοχή όπου η γη και η βιοποικιλότητά της είναι αναλλοίωτες από τον άνθρωπο, όπου ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένας επισκέπτης που δεν παραμένει». Η άγρια φύση λοιπόν είναι το περιβάλλον όπου κυριαρχεί η απουσία του ανθρώπου και κατ’ επέκταση των δραστηριοτήτων του. Στις περισσότερες περιπτώσεις η άγρια φύση χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνο περιβάλλον για τον άνθρωπο και συνεχώς γίνονται προσπάθειες να την κατακτήσει, να εξαλείψει τους κινδύνους, για παράδειγμα παρέχοντας προστασία από τα καιρικά φαινόμενα και τους θηρευτές. Η αρχιτεκτονική είναι η απάντηση στο ερώτημα πώς θα γίνει οικείο και ασφαλές το άγριο φυσικό περιβάλλον ώστε να μπορούν να αποτελούν μέρος του οι δραστηριότητες του ανθρώπου. Τα αποτελέσματα από μια έρευνα που συντάχθηκε στη Σουηδία1 δείχνουν ότι οι συμμετέχοντες περπατούν στο δάσος κυρίως επειδή τους κάνει να νιώθουν καλά. Αναφέρεται συχνά η ομορφιά του τοπίου του δάσους και το πράσινο, όπως και η σιωπή. Σε συνδυασμό, αυτές οι πτυχές προκαλούν συναισθήματα γαλήνης και ηρεμίας, τα οποία όλοι οι συμμετέχοντες τόνισαν ως το κύριο συναίσθημα που λαμβάνει κανείς 1

όντας στο δάσος. Μπορούν να διακριθούν δύο σκέλη συλλογιστικής – δράση ή αδράνεια. Οι ενέργειες που αναφέρθηκαν περιλαμβάνουν τη συλλογή μούρων και μανιταριών, η βόλτα με τον σκύλο, τζόκινγκ, τον προσανατολισμό στο τοπίο, κυνήγι θησαυρών, αναρρίχηση, φωτογράφιση και ζωγραφική. Για τους περισσότερους από τους συμμετέχοντες, αυτές οι ενέργειες οδηγούν στον στοχασμό. Οι εκφράσεις της απλής ύπαρξης συνδέονται με αισθητηριακές αντιλήψεις, όπως η ακρόαση της σιωπής, ο αέρας και το τραγούδι των πουλιών βλέποντας τα χρώματα, την αλλαγή των εποχών, τις παραλλαγές της χλωρίδας, ανιχνεύοντας τα βρύα, το γρασίδι, τα έλατα, τα βουνά και τις λίμνες. Περιπλανώμενος κανείς στα βουνά, αντιλαμβάνεται τον χώρο με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Το μάτι προσπαθεί να αναγνωρίσει και να κατανοήσει ένα τοπίο περίπλοκο, παρατηρώντας τις μετασχηματιζόμενες προβολές των σκιών, τα περιγράμματα των όγκων και τις σχέσεις των υψών. Η κίνηση σε αυτό το τοπίο χαρακτηρίζεται από την εμπειρία της ασυνέχειας. Τα ίδια πράγματα παρουσιάζονται αγνώριστα με την απότομη αλλαγή των κατευθύνσεων, και το μάτι αναγνωρίζει το μονοπάτι μέσα απο μια διαδικασία ακούσια, ανάλυσης του κενού χώρου σε συνέχειες και ασυνέχειες. Το να είσαι μέσα στο τοπίο σημαίνει εξοικείωση με την ένταση ανάμεσα στη συνέχεια του περιπάτου και στην ασυνέχεια της θέας. Η περιπατητική αρχιτεκτονική του βουνού συντίθεται από αυτή τη σχέση των κινήσεων

Forest-Walks – An Intangible Heritage in Movement A Walk-and-Talk-Study of a social practice tradition

01 | ΕΙΣΑΓΩΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

και των θεάσεων. Συνεπώς ένα τοπίο οικείο, μπορεί να χαρακτηριστεί εξημερωμένο επειδή έχει περπατηθεί (Χωρογραφίες, Πεπονής) Όλες αυτές οι εμπειρίες είναι σύμφωνες με αυτό που οι Smith και Waterton χαρακτηρίζουν ως άυλη κληρονομιά: πρακτικές μέσω παραστάσεων και εκφράσεις ταυτότητας, αξιών και αίσθησης του τόπου. Η αρχιτεκτονική στη φύση είναι στενά δεμένη με την επιχείρηση του τουρισμού. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να ταξιδέψει για να βυθιστεί σε μεγαλειώδη τοπία, να περπατήσει σε γέφυρες που αιωρούνται στο κενό, να ανέβει σε ξύλινους πύργους για να παρατηρήσει το δάσος από ψηλά, να περπατήσει σε μονοπάτια τοποθετημένα στα βράχια που οδηγούν το σώμα προς το άπειρο της θάλασσας. Όλο και περισσότερες είναι οι σχεδιαστικές δομές που δημιουργούνται για να μας συνοδεύουν στο τοπίο. Όλο και περισσότεροι είναι οι άνθρωποι που αποφασίζουν να κάνουν διακοπές ακολουθώντας τον συνδυασμό αρχιτεκτονικής και φύσης. Τους δίνεται η δυνατότητα να απολαύσουν την υπέροχη θέα με ελάχιστη σωματική προσπάθεια. Οπότε η μεγάλη διάδοση των φυσιοκρατικών αρχιτεκτονικών έργων δεν είναι απλώς μάρκετινγκ για τουριστική ανάπτυξη. Αντιθέτως, είναι μια ευκαιρία να φέρουμε τους ανθρώπους πιο κοντά στο

περιβάλλον και να το κατανοήσουμε με έναν πιο οικείο τρόπο. Η ανάγκη του ανθρώπου να βρίσκεται κοντά στη φύση και σε μορφές που θυμίζουν αυτή ονομάζεται βιοφιλία.

1.4. Teacher’s order, Nicholas Roerich, 1931

«Η αρχιτεκτονική μπορεί, εάν είναι καλά σχεδιασμένη, να διεγείρει πιο ουσιαστικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρώπου και φύσης. Οι πιο επιτυχημένες παρεμβάσεις μπορούν να κάνουν το φυσικό περιβάλλον να αναγνωριστεί και να εκτιμηθεί: προσκαλώντας τα άτομα να θαυμάσουν την ομορφιά του και ενισχύοντας τη σημασία της συνύπαρξης μεταξύ του δομημένου περιβάλλοντος και του φυσικού περιβάλλοντος, υπογραμμίζοντας τον βασικό ρόλο του για την ευημερία μας.» Jonas Stahl, ArcDesigns 19

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Ο βιολόγος του Χάρβαρντ Edward O. Wilson2 έχει ορίσει τη βιοφιλία ως την «έμφυτη τάση να εστιάζουμε την προσοχή μας σε μορφές ζωής και σε ό,τι μας θυμίζουν αυτές, και σε ορισμένες περιπτώσεις να συνδεόμαστε συναισθηματικά μαζί τους». Σύμφωνα με τον Wilson, όσο πιο μεγάλη είναι η σχέση με τη φύση τόσο περισσότερο η ζωή μας αποκτά άμεσα ποιότητα. Και ο λόγος είναι ότι το τοπίο, εκτός από την παροχή τροφής, αέρα και νερού, έχει επίσης σημαντικό αντίκτυπο στην ψυχολογική και συναισθηματική ευεξία. Βλέπουμε την εκπληκτική θέα ή αναστενάζουμε σε μια παραλία καθώς βλέπουμε τον ουρανό και τη θάλασσα να ενώνονται, και πιστεύουμε ότι ένα σπίτι με θέα στο πράσινο αξίζει πολύ περισσότερο από ένα άλλο. Επομένως, η ευημερία που προέρχεται από τη φύση γίνεται άμεσα αντιληπτή ως συνυφασμένη με την αρχιτεκτονική.

Edward O. Wilson, Biophilia, 1984

Οι αρχές ενός βιοφιλικού σχεδιασμού μπορούν να βρεθούν για παράδειγμα στον σταθμό παρατήρησης πουλιών Tij των Rau Architects, στο καταφύγιο άγριας φύσης Scheelhoek του Stellendam της Ολλανδίας. Ένα κτίριο οικολογικό, που έχει σχεδιαστεί για να εναρμονίζεται με το περιβάλλον του και θυμίζει αυγό πουλιού. Το περίπτερο, σχεδόν ολοκληρωτικά κατασκευασμένο από ξύλο, είναι επαναχρησιμοποιήσιμο, μεταφερόμενο και, στο τέλος της ζωής του, ανακυκλώσιμο. Επιτρέπει στο κοινό να πλησιάσει τα πουλιά χωρίς να τα ενοχλεί με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς η πρόσβαση γίνεται μέσω σήραγγας. Το φως διεισδύει στη δομή γενναιόδωρα και το δάπεδο είναι κατασκευασμένο από πέτρες. Το περίπτερο σχεδιάστηκε σε λογισμικό 3D μοντελοποίησης και κατασκευάστηκε ολοκληρωτικά με τη χρήση μηχανημάτων κοπής λέιζερ. Ο σχεδιασμός μεμονωμένων τμημάτων της κατασκευής, προκατασκευασμένα για εύκολη συναρμολόγηση, σημαίνει ότι η μεταφορά των υλικών στην τοποθεσία είναι εύκολη και η αποσυναρμολόγηση εφικτή.

01 | ΕΙΣΑΓΩΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

1.5, 1.6. Παρατηρητήριο πουλιών Tij, Rau Architects. Χαρακτηριστικό παράδειγμα βιοφιλικού σχεδιασμου

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

«Η πραγματική πρόκληση αυτού του είδους των έργων», λέει ο Robin Hurts, του στούντιο Rau, «δεν είναι τόσο το πώς να συνάψεις μια σχέση με τη φύση, αλλά το πώς να ενσωματώσεις κάτι σε αυτήν. Αυτό δε σημαίνει απαραίτητα τη δημιουργία κτιρίων με “φυσική» εμφάνιση” -ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση- αλλά την εξεύρεση βιώσιμων λύσεων εμπνευσμένων από τις στρατηγικές που προτείνει η φύση». O Patrick Lüth, Διευθύνων Σύμβουλος του Snøhetta Studio, δημιουργοί του μονοπατιού και παρατηρητηρίου Perpective Panorama στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, λέει: «Πριν ξεκινήσουμε να δουλεύουμε σε ένα έργο, πραγματοποιούμε μια πολύ εμπεριστατωμένη εξέταση του τόπου που θα το φιλοξενήσει. Αυτό σημαίνει ότι εξετάζουμε το φυσικό πλαίσιο αλλά και την ιστορία του πολιτισμού και την προσωπικότητα των ανθρώπων που θα το επισκεφθούν». Η διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού είναι πολυεπιστημονική και στοχεύει στη βιωσιμότητα του έργου. Σύμφωνα με τον Lüth, η τήρηση αυτών των κανόνων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής σήμερα.

01 | ΕΙΣΑΓΩΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

1.7, 1.8, 1.9. Perspective Panorama, Snøhetta. Αρχιτεκτονική παρέμβαση στο πνέυμα της κουλτούρας της αγνάντευσης ενός τοπίου

ΤΟ ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

02 | ΤΟ ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ ΤΟΠΙΟ Πρόκειται για ένα τελείως διαφορετικό τοπίο από τον νότο. Το τοπίο του βορρά χαρακτηρίζεται από έντονες μεταπτώσεις, κοιλάδες και βουνά. Μια άλλη αίσθηση μας τυλίγει καθώς φτάνουμε στον βορρά. Το φως, η ίδια η γη, η βλάστηση και το δομημένο περιβάλλον διαφέρουν δραστικά από τον νότο. Ο ήλιος δεν ανεβαίνει στο ζενίθ αλλά λούζει τα αντικείμενα λοξά και διαλύεται σε μια αλληλεπίδραση φωτός και σκιάς. Η γη αποτελείται από μη σαφείς μάζες και χώρους που επαναλαμβάνονται στο απέραντο. Η βλάστηση δεν αναγνωρίζεται ως διακριτά συγκεκριμένα είδη αλλά είναι δασώδης. Είναι μια gestalt, ένα δίκτυο άλσους. ΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ Μπορούμε να εξετάσουμε αυτό που δίνει στο περιβάλλον τον πρωταρχικό του χαρακτήρα, το φως. Είναι ακριβώς αυτό το ελαφρύ φως που καθορίζει τον σκανδιναβικό κόσμο και εμποτίζει όλα τα πράγματα με μια χαρακτηριστική αίσθηση. «Το φως δίνει σε όλα τα πράγματα την όψη τους» δήλωσε ο Αμερικανός αρχιτέκτονας Louis Kahn, υπονοώντας ότι το φως καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο η μορφή των πραγμάτων παρουσιάζεται στα ανθρώπινα μάτια. Αυτό ακριβώς το καθοριστικό αποτέλεσμα διακρίνει το σκανδιναβικό φως. Ένας κόσμος διαθέσεων, μεταβαλλόμενων αποχρώσεων, δυνάμεων ηρεμίας, ακόμη και όταν το φως αποσύρεται και φιλτράρεται μέσα από έναν συννεφιασμένο ουρανό. Ο νότος, σε αντίθεση με τον βορρά, χαρακτηρίζεται από τη μια

και μοναδική διάθεση που εκδηλώνεται όταν το φως του ήλιου διαπερνά τον χώρο και αγκαλιάζει όλα τα πράγματα. Είναι παραπλανητικό να ορίσουμε τον νότο ως έναν κόσμο μεταβαλλόμενων διαθέσεων. Το πρωί φέρνει την εμφάνιση του κόσμου, το βράδυ είναι η απόσυρσή του, αλλά με τον ήλιο απευθείας επάνω ο χώρος αποκαλύπτεται όπως είναι στην πραγματικότητα. Εξ ου και η διαδεδομένη παλιά παράδοση των παραμυθιών στις χώρες του βορρά, που γεννήθηκαν από τα μυστήρια του αγνώστου. Τα παραμύθια βασίζονται σε θρύλους που ενσωματώνουν μια πνευματική πεποίθηση για τον πολιτισμό από τον οποίο προήλθαν και εξιστορούν με κάποιο βαθμό αλήθειας την πραγματικότητα. Μια γνωστή φιγούρα που χαρακτηρίζει τους Νορβηγικούς θρύλους και παραμύθια είναι τα Τρόλ. Τα Τρόλ, στην παραδοσιακή σκανδιναβική λαογραφία είναι γιγαντιαία τερατώδη όντα, εχθρικά προς τους ανθρώπους. Εμφανίζονται μετά την δύση του ήλιου και στοιχειώνουν τα δάση και τα βουνά. Εάν εκτεθούν στο φως του ήλιου, μετατρέπονται σε πέτρα. Σε μεταγενέστερες ιστορίες, τα Τρόλ παρουσιάζονται συχνά ως άνθρωποι ή μικρότερα όντα παρόμοια με

02 | ΤΟ ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

2.1. Winter Night in the Mountains, Harald Sohlberg, 1914 27

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

νάνους και ξωτικά. Στα έργα του Νορβηγού δραματουργού Henrik Ibsen, ιδιαίτερα το Peer Gynt (1867) και το The Master Builder (1892), τα Τρόλ χρησιμοποιούνται ως σύμβολα καταστροφικών ενστίκτων.

είναι ένα κέντρο που αναδύεται ανάμεσα στον περίγυρό του, ενώ το νορβηγικό βουνό είναι μια συμπαγής μάζα που απλώνεται πέρα ως πέρα.

Πρέπει να υπολογίσουμε τις αντιδράσεις των νότιων που επισκέπτονται τον βορρά σε αυτό το πλαίσιο, γιατί συναντούν έναν κόσμο μάλλον ατελή και αποσπασματικό. Στον βορρά δεσμευόμαστε από έναν κόσμο δυνάμεων, γιατί κατοικούμε στο βασίλειο της νύχτας. Καθώς το φως του ήλιου εξασθενεί, τα πράγματα χάνουν την ταυτότητά τους, ο κόσμος μεταμορφώνεται. Έτσι, παγιδευόμαστε στον ιστό του δάσους. Κατά τον ήλιο του μεσονυκτίου στο ατελείωτο καλοκαίρι του Βορρά, τα αντικείμενα και η φύση φαίνονται να ακτινοβολούν φως και τα χρώματα αντανακλώνται ζωντανά.

«Η απέραντη πεδιάδα πάνω στην οποία στεκόμουν ήταν λουσμένη από ημίφως και μυστηριώδη σκιά. Είδα παραμορφωμένα, στρεβλά και αναποδογυρισμένα δέντρα, σιωπηλές ενδείξεις των αδιανόητα ισχυρών δυνάμεων της φύσης, τη δύναμη και την οργή της καταιγίδας. Τώρα όλοι βρίσκονται ήρεμα και ακίνητα, η σιωπή του θανάτου. Μπορούσα να ακούσω τη γρήγορη αναπνοή μου. Μπροστά στα μάτια μου, στο βάθος, μια σειρά από βουνά, όμορφα και μεγαλοπρεπή στο φως του φεγγαριού, σαν απολιθωμένοι γίγαντες. Η σκηνή ήταν φανταστική και γεμάτη με την πιο υπέροχη ηρεμία που έχω βιώσει ποτέ. Πάνω από το λευκό περίγραμμα του σκανδιναβικού χειμώνα απλώνεται ο ατελείωτος θησαυρός του ουρανού, γεμάτος με μυριάδες αστραφτερά αστέρια. Ήταν σαν μια λειτουργία μέσα σε έναν μεγάλο καθεδρικό ναό».

Σε αντίθεση με τα άλλα σκανδιναβικά εδάφη, η Νορβηγία προσφέρει πολλαπλές, διαφορετικές μεταξύ τους, φυσικές τοποθεσίες: κοιλάδα, φιόρδ, νησί. Ένα κείμενο του 1777 περιγράφει τη Νορβηγία ως έναν τεράστιο βράχο, γεμάτο με κοιλάδες. Η εικόνα είναι ακριβής, γιατί σχεδόν δεν υπάρχει άλλη χώρα ενωμένη σε τέτοιον βαθμό από βουνά. Η κατάσταση μπορεί να θεωρηθεί αντίστροφη των Ελβετικών Άλπεων, όπου οι Άλπεις

R. Nasgaard, The Mystic North, Τορόντο 1984

02 | ΤΟ ΝΟΡΒΗΓΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

2.2. Flower Meadow in the North, Harald Sohlberg, 1905 29

Η ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

03 | Η ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Έχουμε ορίσει την ταυτότητα του τόπου ως genius loci, συνεπώς το χτισμένο περιβάλλον, ο οικισμός, έχει ως αποστολή του να κάνει ορατή αυτή την ταυτότητα. Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Νορβηγίας δίνει έμφαση στη διαβίωση σε ένα συγκεκριμένο μέρος και προκύπτει σε διάφορες περιοχές ως αποτέλεσμα συγκεκριμένων μεθόδων οικοδόμησης. Αυτές οι μέθοδοι δεν οφείλονται απλώς στα διαθέσιμα οικοδομικά υλικά και τεχνολογίες, αλλά και στην επιθυμία να προσαρμοστούν τα κτίρια σε ένα τοπικό πλαίσιο. Ως εκ τούτου, οι παραδοσιακές τεχνικές δόμησης των σκανδιναβικών χωρών έχουν την καταγωγή τους σε χαρακτηριστικές μεθόδους που έχουν καθορίσει μια αίσθηση μορφής που παραμένει παρά τις αλλαγές στην τεχνολογία και παρά τα ξένα πρότυπα αρχιτεκτονικής. Έχει ειπωθεί από τον Norberg Stz. ότι το τοπίο του βορρά είναι κατά κύριο λόγο ένα άνοιγμα στην πυκνή ομοιόμορφη βλάστηση και χαρακτηρίζεται από την έννοια του ολοκληρωμένου συνόλου, gestalt. Η σκανδιναβική δομημένη μορφή βασίζεται κυρίως στον συνδυασμό της αναπαράστασης και συμπλήρωσης. Με αυτό τον τρόπο, ο ιστός της φύσης είναι εμφανής στην κατασκευή και στον διάκοσμο. Η γραμμή είναι το πρωταρχικό εκφραστικό της στοιχείο, το οποίο έχει τη μορφή κατασκευής από ξύλινες σανίδες. Το ξύλινο σπίτι είναι αλληγορικά άλλη μια

μορφή του ιστού της βλάστησης που περιβάλλει το τοπίο, παρ’ όλο που στόχος του είναι η δημιουργία ενός σπηλαιώδους εσωτερικού που αντιστοιχεί σε άνοιγμα μέσα στην πυκνή βλάστηση. Το γοτθικό θεωρείται κατ’ εξοχήν το σκανδιναβικό στιλ, αλλά, παρ’ όλο που εφαρμόζει τόσο τον ιστό όσο και τη δυναμική γραμμή, είναι αδιανόητο χωρίς την κλασική αναλογία. Το μπαρόκ κατάφερε να δημιουργήσει μια πειστική σύνθεση σκανδιναβικής κίνησης και κλασικής τάξης. Πρέπει να αναφερθεί ότι οι Άγγλοι προσπάθησαν να συνδυάσουν τη σκανδιναβική διάθεση και τον κλασικό χαρακτήρα με το Υψηλό. Στη σκανδιναβική αρχιτεκτονική, η στήλη και η στέψη εκτείνονται πέρα από κάθε ανθρώπινη αναλογία, το διάκενο και η λεπτομέρεια συνδυάζονται με περίεργους, χωρίς νόημα τρόπους. Οι παραδοσιακές νορβηγικές καμπίνες είναι μορφές που εκφράζουν τις ιδιότητες της ασφάλειας του σπιτιού και ταυτόχρονα το αόριστο και άγριο εξωτερικό περιβάλλον. Αυτή η συνθήκη επιτυγχάνεται με την κατασκευή από κορμούς και βαρελοσάνιδα, τις δύο μεθόδους που αποτελούν τη βάση της νορβηγικής ξύλινης αρχιτεκτονικής.

03 | Η ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

3.1. Borgund Stave Church. Χτισμένη μεταξύ 1180 και 1250 μ.Χ. μια από τις πιο καλοδιατηρημένες παραδοσιακές ξύλινες εκκλησίες της Νορβηγίας.

3.2. Παραδοσιακό ξύλινο Νορβηγικό σπίτι-αποθήκη χτισμένο περίπου το 1800 μ.χ. 3.3. Σύγχρονο σπίτι στο ψαροχώρι Kirkjubøur, Νησιά Φαρόε.

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Το ξύλινο αέτωμα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της σκανδιναβικής παραδοσιακής μεθόδου δόμησης. Η νορβηγική οικοδομική παράδοση είναι, από την προέλευσή της, δεσμευμένη σε αυτόν τον συνδυασμό κατασκευής με κορμούς και βαρελοσάνιδα. Αυτός ο συνδυασμός ενότητας και πολλαπλότητας καθιστά τη νορβηγική λαϊκή αρχιτεκτονική την πεμπτουσία της ευρωπαϊκής ξύλινης αρχιτεκτονικής. Αυτό αποδεικνύεται σαφώς από το ξύλινο σπίτι με σοφίτα. Ως τύπος κτιρίου, παρέμεινε αμετάβλητο κατά τη διάρκεια των αιώνων, αποτελούμενο από ξύλινο πυρήνα τοίχων και χώρο διαβίωσης σε δύο επίπεδα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920, ο μοντερνισμός (ή το διεθνές στιλ) υιοθετήθηκε από τους σκανδιναβούς αρχιτέκτονες. Στη Σκανδιναβία αυτή η αρχιτεκτονική τάση ονομάστηκε Functionalism (ή, όπως συνηθίζεται, στη Σουηδία και στη Νορβηγία «funkis»). Ο μοντερνισμός βρήκε πολλούς οπαδούς μεταξύ νέων αρχιτεκτόνων, ειδικά στη Νορβηγία. Το καθοριστικό σημείο καμπής ήταν η Έκθεση της Στοκχόλμης το 1930, μετά την οποία η πλειονότητα των αρχιτεκτόνων σε όλη τη Σκανδιναβία προσηλυτίστηκαν στο σύγχρονο κίνημα. Ο μοντερνισμός καθιερώθηκε σταθερά ως η κύρια τάση στην αρχιτεκτονική για τις χώρες τις Σκανδιναβίας μέχρι την δεκαετία του 1940. Εστιάζοντας τώρα στη νορβηγική αρχιτεκτονική στη φύση, έχει μια σημειακή σχέση με το τοπίο. Έχουμε

ορίσει το βόρειο τοπίο ως ένα συνεχές δίκτυο από απειλητικές κοιλάδες και βουνά, συνεπώς η κατασκευή που θα λειτουργήσει ως καταφύγιο για τον άνθρωπο σε αυτές τις ακραίες συνθήκες του χειμώνα πρέπει να τραβά την προσοχή, να κεντρίζει το βλέμμα σε ένα σημείο. Η κλασική νορβηγική καμπίνα χαρακτηρίζεται από αυτή τη σημειακότητας. Η σύγχρονη σκανδιναβική αρχιτεκτονική χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό από σχεδιαστικές μεθόδους και υλικά τόσο σύγχρονα όσο και παραδοσιακά: για παράδειγμα, η συγχώνευση της κατασκευής με το περιβάλλον της τοποθεσίας, η κυρίαρχη χρήση ξύλου και φυσικών υλικών, η αξιοποίηση του φυσικού φωτός, καθαρές γραμμές, ουδέτερα χρώματα. Το κυρίαρχο θέμα της σκανδιναβικής αρχιτεκτονικής είναι ο μινιμαλιστικός και απλοϊκός σχεδιασμός.

03 | Η ΝΟΡΒΗΓΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Χαρακτηριστικά της νέας νορβηγικής Αρχιτεκτονικής: • • • • •

Απλότητα στη μορφή Απλός τρόπος ζωής Σχετίζεται με το περιβάλλον Σεβασμός στο τοπίο Χρήση τοπικών υλικών (ξυλεία), καθώς και άλλων που χρησιμοποιούνται συχνά: σκυρόδεμα, γυαλί, χάλυβας • Πλαισιώνει τη γραφική θέα με μεγάλα παράθυρα και σκοτεινό εσωτερικό χώρο • Οικολογικά αποτελεσματική.

3.4. Gjøvik house των NORM Architects στη Κοπεγχάγη. Μοντέρνο και μινιμαλιστικό, αντιπροσωπεύει τις τάσεις των νέων Νορβηγών αρχιτεκτόνων.

NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη Νορβηγία, 18 τμήματα οδών έχουν επιλεγεί ως δίκτυο τουριστικών διαδρομών. Αυτοί οι δρόμοι διασχίζουν τοπία με μοναδικό φυσικό κάλλος, κατά μήκος των ακτών και των φιόρδ, πάνω από τα βουνά και τις πεδιάδες. Μικρά αρχιτεκτονικά πετράδια στην άκρη του ωκεανού, δραματικές απόψεις και λειτουργικές περιοχές ανάπαυσης, παρέχουν ευχάριστες εμπειρίες στη φύση για τους ταξιδιώτες στον δρόμο που θέλουν περισσότερα από το να βρουν τον γρηγορότερο τρόπο από το Α στο Β.3 Η αρχιτεκτονική διευκολύνει την εμπειρία της φύσης, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί αξιοθέατο από μόνη της. Τα έργα τέχνης κατά μήκος των δρόμων ενισχύσουν τον χαρακτήρα της διαδρομής και φανερώνουν υπαινισσόμενες αφηγήσεις.4

3 4

Περιοδικό Statensvegvesen, Οκτώβριος nasjonaleturistveger.no

Τα δίκτυα δρόμων ενοποιούνται από τις αρχιτεκτονικές κατασκευές και σημεία ενδιαφέροντος που έχουν δημιουργηθεί κατά μήκος αυτών. Μέχρι το 2021, στον κατάλογο της Νορβηγικής Διοίκησης Δημόσιων Δρόμων είναι καταχωρημένα 97 συνολικά σημεία ενδιαφέροντος, ανοιχτά για επίσκεψη καθώς και υπό κατασκευή. Σημεία που περιλαμβάνει το πρόγραμμα χωρίς αναδιαμόρφωση και επέμβαση αποτελούν παραδοσιακές εκκλησίες, κατοικημένα ψαροχώρια και ανέγγιχτοι τόποι φυσικού κάλλους, που συνοψίζονται σε 22 σημεία στον χάρτη. Η πλειοψηφία των αρχιτεκτονικών κατασκευών κατά μήκος των δρόμων είναι μινιμαλιστικές επεμβάσεις τύπου πικ-νικ και εγκαταστάσεων υγιεινής, που αποτελούν συνολικά 28 σημεία στον χάρτη. Η επόμενη επικρατούσα κατηγορία είναι οι πλατφόρμες παρατήρησης μιας εκπληκτικής θέας, 17 αρχιτεκτονικές κατασκευές συνολικά σε πανοραμικές τοποθεσίες. Το δίκτυο έργων περιλαμβάνει επίσης 8 γέφυρες, 6 εγκαταστάσεις τέχνης, δύο μεγάλα τουριστικά κέντρα, τρία μουσεία, δύο ξενοδοχεία και 4 τοποθεσίες με κατασκευές για παρατήρηση πουλιών.

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΩΣ ΕΡΓΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

Το έργο ξεκίνησε το 1993. Υπάλληλοι από τη Διοίκηση Δημοσίων Δρόμων της Νορβηγίας ξεκίνησαν εκδρομές για να μελετήσουν τους γραφικούς αυτοκινητόδρομους στην Αμερική. Ανακάλυψαν παρόμοιες πρωτοβουλίες και σε άλλες χώρες, όπως τη «Romantische Strasse» στη Γερμανία και τη «Route du Vin» στη Γαλλία. Εμπνευσμένη από αυτές τις εκδρομές, η Διοίκηση Δημοσίων Δρόμων της Νορβηγίας επικοινώνησε με τους πολιτικούς ηγέτες της χώρας για να δουν αν ένα τέτοιο έργο θα μπορούσε να ενδιαφέρει κι εκείνους. Το νορβηγικό σχέδιο δρόμων και μεταφορών του 1994-1997 παρουσιάστηκε ως πρόταση στο Νορβηγικό κοινοβούλιο την άνοιξη του 1993. Η Διοίκηση Δημοσίων Δρόμων ζήτησε από τη Μόνιμη Επιτροπή Μεταφορών και Επικοινωνιών να βοηθήσει στον τουριστικό και ταξιδιωτικό κλάδο και να ρίξει μια πιο προσεκτική ματιά στον συνδυασμό των αυτοκινητόδρομων και του τουρισμού. Η Διοίκηση Δημοσίων Δρόμων της Νορβηγίας ανέλαβε το έργο.5

Το Tourist Route Project, το οποίο διοικείται και αναπτύχθηκε από την Εθνική Διοίκηση Δημόσιων Δρόμων, στηρίζεται σε δρόμους που έχουν κατασκευαστεί για να φιλοξενήσουν τους πρώτους τουρίστες στη χώρα στα τέλη του 19ου αιώνα και παράγει κληρονομιά, τόσο απτή όσο και άυλ. Το TRP στο σύγγραμμα της Janike Kampevold Larsen6 εξετάζεται σε σχέση με τα ζητήματα κληρονομιάς, όπως ορίζονται από τους Gregory John Ashworth και JE Tunbridge ως: «ο σύνδεσμος μεταξύ της διατήρησης του παρελθόντος για την εγγενή του αξία και ως πόρος για τη σύγχρονη κοινότητα ως εμπορική δραστηριότητα». Στη συνέχεια, υποστηρίζεται ότι το τουριστικό δίκτυο παράγει κληρονομιά, η πρακτική της οποίας δημιουργεί προβληματισμό, κατά συνέπεια, στο θέμα της αυθεντικότητας- όλα υπό το φως της παγκόσμιας τουριστικής βιομηχανίας. Επικρατεί η άποψη ότι οι πρακτικές που διαμορφώνουν τις εγκαταστάσεις στο τουριστικό δίκτυο επιτελούν μια απρόσμενη μορφή διατήρησης της άυλης κληρονομιάς, ενθαρρύνοντας τους τουρίστες να αναπαράγουν

Nasjonaleturistveger, Εκδόσεις Forlaget Press, σελ. 13. Janike Kampevold Larsen, Global Tourism Practices as Living Heritage: Viewing the Norwegian Tourist Route Project 2012 5 6

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

πρακτικές παρατήρησης που είναι βαθιά θεμελιωμένες σε μια νορβηγική και ευρωπαϊκή παράδοση του 19ου αιώνα για την προβολή του τοπίου. Συνεπώς, η κύρια δυναμική είναι η κατασκευή χώρου και εμπειρίας, την οποία η πολεοδόμος του Harvad Susan S. Fainstein ορίζει ως αναπόσπαστο μέρος της αυθεντικότητας των τουριστικών σκηνών.

4.2. Άποψη της πλατφόρμας παρατήρησης Stegastein, στο Aurland της Νορβηγίας

4.3. Trollstigen, το μονοπάτι των ξωτικών. Άποψη από την πλατφόρμα θέασης. 41

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΔΡΟΜΩΝ Οι διαδρομές δεν είναι ένα συνεχές σύστημα, αλλά εκμεταλλεύονται τμήματα ήδη υπαρχόντων δρόμων, τα περισσότερα από τα οποία φτιάχτηκαν μεταξύ της δεκαετίας του 1880 και του 1940. Οι πιο χαρακτηριστικές διαδρομές του TRP είναι τα νότια ορεινά περάσματα, χτισμένα κυρίως για να φέρουν τουρίστες από την αρχή των φιόρδ στις πλαγιές των λόφων στα καλύτερα σημεία θέασης. Για παράδειγμα, ο Πρώσος αυτοκράτορας Wilhelm II επισκεπτόταν τακτικά τη Νορβηγία μεταξύ 1869 και 1912, σε μια εποχή που η χώρα δεν ήταν διόλου προετοιμασμένη να φιλοξενήσει ταξιδιώτες. Ο δρόμος Geiranger (1882-88) θα χρησίμευε τελικά για να φέρει τον βασιλιά και τη συνοδεία του στο υψηλότερο σημείο παρατήρησης μιας εκπληκτικής θέας. Εκεί, ο δρόμος συνενώθηκε με τον Old Strynefjell Road και ολοκληρώθηκε το 1894. Ο δρόμος Trollstigen (1928-38) και ο δρόμος Sognefjell (1936-38) κατασκευάστηκαν ομοίως για να ενθαρρύνουν τη ροή των τουριστών. Όλοι αυτοί είναι απότομοι και επικίνδυνοι δρόμοι στη νοτιοδυτική Νορβηγία. Διατηρήθηκαν μέχρι το 2009 και μόνο μετά την έναρξη της αποκατάστασης απο την Οδική Διοίκηση άρχισαν να αξιοποιούνται ως τουριστικοί πόλοι.

Σκοπός Ο ρητός στόχος της Οδικής Διοίκησης είναι να ενθαρρύνει τους τουρίστες να ταξιδεύουν με αυτοκίνητο μέσω της Νορβηγίας και να επισκέπτονται περιθωριοποιημένους οικισμούς, υποστηρίζοντας έτσι και δημιουργώντας υγιείς τουριστικές οικονομίες: «Ο στόχος είναι η ενίσχυση των εμπορικών συμφερόντων και των οικισμών, ιδίως στις αγροτικές περιοχές». Είναι επίσης ένας ρητός στόχος για την προβολή της σύγχρονης νορβηγικής αρχιτεκτονικής. Και τέλος: «Ο ταξιδιώτης μπορεί να βιώσει τη Νορβηγία με τον τρόπο που εκτίθεται σε τουριστικά φυλλάδια και σε καρτ-ποστάλ».7 Έμπνευση Το έργο βασίζεται σε ήδη καθιερωμένες τουριστικές διαδρομές, εμπνευσμένες από το American Blue Ridge Parkway στη Βόρεια Καρολίνα και στη Βιρτζίνια.

Πρόλογος στο«Detour: Architecture and Design along 18 National Tourist Routes in Norway», Νina Berre, 14–21 - Oslo: National Public Roads Administration/NorskForm, 2006 7

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

4.4. Διαφημιστικός χάρτης για τους τουριστικούς δρόμους της Western North Carolina, 1956

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

4.5. Nærøyfjord, Δυτικά Νορβηγικά φιόρδ. Από τα δημοφιλέστερα φιόρδ της Νορβηγίας, προστατευόμενα από την UNESCO

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

ΔΗΜΟΦΙΛΕΣΤΕΡΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Το πιο ουσιώδες μέρος του TRP είναι η διαδρομή Geiranger-Trollstigen, που περιλαμβάνει δύο από τα ορεινά περάσματα, το Geiranger και το Trollstigen, από τα τέλη του 19ου αιώνα. Διασχίζει το Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, τα Δυτικά Νορβηγικά φιόρδ -Geirangerfjord και Nærøyfjord- στο μεσοδυτικό τμήμα της Νορβηγίας. Ως αποτέλεσμα, το μικρό χωριό Geiranger, που βρίσκεται στην αρχή της διαδρομής, κατακλύζεται από τουριστικές υποδομές, κρουαζιερόπλοια, αυτοκίνητα και πεζοπόρους τους καλοκαιρινούς μήνες. Το Geiranger δίνει την εντύπωση ενός υπαίθριου μουσείου αυτούς τους μήνες: παραδοσιακές νορβηγικές αποθήκες, ξύλινα σπίτια με πηγάδι, κατσίκες που βόσκουν, τοίχοι ξηρής δόμησης που υποστηρίζουν τον στενό δρόμο που μόλις χωράει τα πούλμαν γεμάτα τουρίστες – μπορείς να τα αγγίξεις όλα απλώνοντας το χέρι σου από το παράθυρο του αυτοκινήτου στο στενό μονοπάτι.

δεν το γνωρίζει απαραίτητα, καθώς είναι απασχολημένος με την περιήγηση στον δρόμο και τα λογιστικά του ταξιδιού του. Η αρχιτέκτονας και πολεοδόμος N. Nasser8, στο σύγγραμμά της «Σχεδιάζοντας για μέρη αστικής κληρονομιάς», αναφέρεται στην ανησυχία ότι οι κάτοικοι της περιοχής γίνονται «θέαμα» στο βλέμμα των επισκεπτών. Αυτή η επίπτωση αποφεύγεται στο Geiranger, όπου σχεδόν το 100% του πληθυσμού ζει από τον τουρισμό, αλλά κλείνουν και μετακινούνται στη νότια Ευρώπη κατά τη διάρκεια του χειμώνα.

Το TRP μπαίνει στην περιοχή της UNESCO καθώς προχωρά μέσω του Geiranger. Στο μουσείο παγκόσμιας κληρονομιάς του Geiranger (Norwegian Fjord Centre), μπορεί να δει κανείς τη χλωρίδα και πανίδα της περιοχής και να εισαχθεί σε μια παλιά γεωργική κουλτούρα. Ο τουρίστας που διασχίζει το TRP, ωστόσο, κινούμενος μέσα σε ένα αυτοκίνητο, 8

Nasser, “Planning for Urban Heritage Places,” 473 45

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Τα Δυτικά Νορβηγικά φιόρδ -Geirangerfjord και Nærøyfjord- προστέθηκαν στη λίστα κληρονομιάς της UNESCO9 το 2005, με το επιχείρημα ότι τα δύο φιόρδ είναι «κλασικά, εξαιρετικά ανεπτυγμένα φιορδ» και ξεχωρίζουν από άλλα φιόρδ που βρίσκονται ήδη στη λίστα, όπως αυτά στην Ιαπωνία και τη Νέα Ζηλανδία. Το έντυπο υποψηφιότητας αναφέρει περαιτέρω: «Τα δύο φιόρδ αντιπροσωπεύουν μία από τις βάσεις του γραφικού τουρισμού στην Ευρώπη και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν μεγάλη εισροή τουριστών χωρίς να χάσουν καμία από τις ιδιότητές τους». Η αναγνώριση της περιοχής ως μνημείο από την UNESCO έχει ήδη δώσει κίνητρα για να διατηρηθεί ως ένας από τους παραγωγικούς τουριστικούς προορισμούς, μαζί με τις γραφικές ιδιότητές του. Η τουριστική διαδρομή Geiranger-Trollstigen είναι βαθιά ενσωματωμένη στην περιοχή της Παγκόσμιας Κληρονομιάς, τόσο επειδή είναι από τους παλαιότερους διατηρητέους δρόμους της νορβηγικής υπαίθρου όσο και επειδή αποτέλεσε ζωτική δίοδο για τις συνθήκες διαβίωσης στην περιοχή, η οποία είναι κατοικημένη με μικρούς οικισμούς πολιτισμικής αξίας. Ωστόσο, όπως δείχνει το έντυπο της UNESCO, οι δρόμοι χρησιμεύουν για να διατηρήσουν και ένα άλλο χαρακτηριστικό, 9

δηλαδή τον τουρισμό των γραφικών σημείων παρατήρησης, υπονοώντας ότι υπάρχει μια παράδοση για παρατήρηση του τοπίου που εμπλέκεται στον κατάλογο κληρονομιάς της περιοχής. Η αρχιτεκτονική του Εθνικού Δικτύου Τουριστικών Δρόμων μπορεί να χαρακτηριστεί ως παιχνίδι αυθεντικότητας. Ο κατάλογος κτιρίων που συναντά κανείς πάνω στο δίκτυο είναι ένα μείγμα παλαιού και νέου και δείχνει πώς το νέο «παραμορφώνει την αυθεντικότητα του διατηρητέου, καθώς παρουσιάζει μια πιο ακριβή αποκάλυψη του παρελθόντος», όπως το θέτει η Νάσσερ10. Αυτή η ενδιάμεση κατάσταση διατήρησης και δημιουργίας κληρονομιάς ισχύει και για τις περιοχές παρατήρησης, καθώς και για τις περισσότερες από τις εγκαταστάσεις του δικτύου δρόμων: Πολλές από τις κατασκευές υπήρχαν ήδη ως ακατέργαστες ξύλινες πλατφόρμες ή απλά επεξεργασμένα σημεία

The West Norwegian Fjords, Norwegian Nomination 2004, UNESCO World Heritage List,” 11 Nasser, “Planning for Urban Heritage Places,” 470

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

κατά μήκος φαραγγιών, γκρεμών και ποταμών. Δεδομένου του όγκου της αρχιτεκτονικής υποδομής που είναι τώρα εγκατεστημένη στις τοποθεσίες (π.χ. μονοπάτια, κλιμακοστάσια, συγκεκριμένες διαδρομές, καθώς και πλατφόρμες), οι επισκέπτες είναι πιθανό να παραμείνουν εντός της σχεδιασμένης δομής και να μη συντελέσουν στην αλλοίωση του εδάφους, κάτι που αποτελεί συχνό κίνδυνο στον εξειδικευμένο τουρισμό.

4.6. Svandalsfossen, σκάλες απο κορτέν για την παρατήρηση του καταρράκτη, των Helge Schjelderup και Arkitektkontoret Schjelderup & Gram

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΗ ΘΕΑ Καθ’ όλη τη διάρκεια των δεκαοκτώ τουριστικών διαδρομών, πολύμορφες εγκαταστάσεις φέρνουν τους επισκέπτες κοντά στη φύση. Μερικές τούς ενθαρρύνουν να μετακινηθούν στη φύση, για παράδειγμα ακολουθώντας ένα κίτρινο κιγκλίδωμα που οδηγεί σε έναν λόφο στο Nappskaret στα νησιά Lofoten, ή ένα μονοπάτι ξύλινης πλατφόρμας που οδηγεί σε μια παραλία, ή μια χαλύβδινη σκάλα από κορτέν που οδηγεί τους επισκέπτες στην παραλία του Hellåga. Αν κάποιος έμενε αποκλειστικά στις πλατφόρμες, παρ’ όλα αυτά, θα έβλεπε ότι η διαφημισμένη, σαν από καρτ-ποστάλ θέα είναι έτσι όπως είχε διαφημιστεί, και θα κατανοούσε το πόσο βαθιά ενσωματωμένο είναι στην ευρωπαϊκή παράδοση το γραφικό σημείο

θέασης. Οι στρατηγικές του έργου διαιωνίζουν μια παράδοση που έχει στο προσκήνιο τη γραφική θέα. Ως εκ τούτου συνεπάγονται μια σύγχρονη σχέση με τη φύση ως ψυχαγωγία, μια σχέση είναι εγγενής στην παράδοση παρατήρησης του γραφικού τοπίου και της πανοραμικής θέας. Το Sohlbergplassen στην τουριστική διαδρομή Rondane, που σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Carl-Viggo Hølmebakk και είναι μια από τις επιλεγμένες κατασκευές για ανάλυση στα επόμενα κεφάλαια, είναι μια αιωρούμενη πλατφόρμα που ξετυλίγεται ανάμεσα στα πεύκα και πακτώνεται στο έδαφος από λεπτές

4.7. Sohlbergplassen, πλατφόρμα που σκινοθετεί το σημείο όπου ο ζωγράφος Harald Sohlberg εμπνεύστηκε το έργο του, Νύχτα του χειμώνα στα βουνά. 48

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

μεταλλικές ράβδους. Ξετυλίγεται ως τοπίο καθώς καλεί τους τουρίστες να συναντήσουν από κοντά τόσο την ίδια τη δομή, το έδαφος από κάτω, όσο και τα δέντρα γύρω από αυτό. Επιπλέον, ανοίγει προς ακόμη ένα άλλο τοπίο, ένα τοπίο με την πιο κυριολεκτική έννοια, όπως περιγράφεται από τη Rosalind Kraus11 ως «η αναδιατύπωση μιας προϋπάρχουσας εικόνας». Η Krauss μιλάει σε γενικές γραμμές για τοπία που αναπαράγουν προσχηματισμένες ιδέες για το τοπίο, αλλά ο ορισμός της παίρνει κυριολεκτική μορφή στο Sohlbergsplassen. Πριν βυθιστούν στη θέα, οι επισκέπτες καλούνται να δουν έναν παλαιότερο πίνακα του ίδιου τοπίου, ο οποίος βρίσκεται στο κιγκλίδωμα της πλατφόρμας: Μια νύχτα του χειμώνα στο Rondane, του Harald Sohlberg (1914). Ως νεορομαντικός ζωγράφος, ο Sohlberg γνώριζε πολύ καλά την εθνική παράδοση ρομαντικής ζωγραφικής που απεικόνιζε το δραματικό τοπίο μιας κοιλάδας κυρίως στο δυτικό τμήμα της χώρας. Οι πρώτες παραστάσεις του νορβηγικού τοπίου περιλαμβάνουν σκίτσα, προοπτικές και πίνακες που πραγματοποιήθηκαν από ζωγράφους τοπίου στις αρχές του 19ου αιώνα, οι οποίοι ξεκίνησαν να ανακαλύπτουν τη χώρα τους ως μέρος της επίδρασης του

ρομαντισμού σε εθνικό επίπεδο, μια τάση που ακολούθησε τη σχετική πολιτική ανεξαρτησία της Νορβηγίας από τη Δανία το 1814. Ένας από τους πιο σημαντικός πρώιμους πίνακες του νορβηγικού τοπίου είναι «Η θέα από το Bjønnstigvarden» του Johannes Flintoe (1819). Οι ταξιδιώτες απεικονίζονται θαυμάζοντας τη φιλόξενη κοιλάδα κάτω από τα πόδια τους πριν ολοκληρώσουν την κατάβαση από το οροπέδιο. Ως εκ τούτου, η δράση της παρατήρησης του τοπίου τονίζεται ως είδος αναψυχής και καθημερινότητας, όντας μάλιστα μια αναψυχή υψηλού επιπέδου. Ο πίνακας απεικονίζει χαρακτηριστικά τον τρόπο με τον οποίο αποδιδόταν στον καμβά η νορβηγική άγρια φύση στα μέσα του 19ου αιώνα.

4.8. Η θέα από το Bjønnstigvarden, Johannes Flintoe, 1819

Rosalind Krauss, “The Originality of the Avant-Garde,”151–71 Cambridge, Mass.: MIT Press

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Η πλατφόρμα παρατήρησης του οροπεδίου Trollstigen είναι ενα ακόμα έργο προς ανάλυση παρακάτω. Αναπαράγει τη θέα της κοιλάδας με μεγάλες πανοραμικές εικόνες, ενώ ταυτόχρονα πλαισιώνει τον δρόμο που επέτρεπε αυτή την επίσκεψη ακόμη και στα τέλη του 19ου αιώνα.

εφεύρεση του πανοράματος. Η περιγραφή του Γκαίτε για τις κορυφές των Άλπεων το 1779 αποτελεί πρωταρχικό κείμενο για την έννοια του πανοράματος.

Η τηλεσκοπική συσκευή παρατήρησης του Carl-Viggo Hølmebakk στο Oscarshaug, κατά μήκος της τουριστικής διαδρομής Sognefjell, φέρει δομική συγγένεια με το γυαλί Claude, έναν καμπύλο ιριδίζοντα καθρέφτη που χρησιμοποιούνταν από ζωγράφους του 19ου αιώνα για να πλαισιώνει και να αντανακλά το τοπίο που ήθελαν να απεικονίσουν. Αυτά τα έργα δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητών προσπαθειών από τους αρχιτέκτονες να αξιοποιήσουν ρητά μια παράδοση παρατήρησης του τοπίου. Ωστόσο, αυτή η διαμόρφωση και η σκηνοθεσία έχουν τις ρίζες τους ήδη στην ανακάλυψη του ορίζοντα του δέκατου όγδοου αιώνα. Όπως αποδεικνύει ο Stephan Oettermann11 από την άνοδο του «see-fever» (του πυρετού της παρατήρησης) στα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα, η επιθυμία για την παρατήρηση του ορίζοντα και η παρατήρηση πολλαπλών απόψεων διαπέρασαν τις επιτυχημένες πρακτικές θέασης και πυροδότησαν την

4.9. Claude glass, δημοφιλές τον 18ο αιώνα 4.10. Άποψη του μάυρου καθρέυτη, απεικονίζεται το κτήριο Tintern Abbey

Stephan Oettermann, The Panorama: History of a Mass Medium, trans. Deborah Lucas Schneider (NewYork: ZoneBooks, 1997) 11

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

4.11. Πλατφόρμα παρατήρησης στο τουριστικό κέντρο του Trollstigen.

4.12. Nedre Oscarshaug, σημείο παρατήρησης, Carl-Viggo Hølmebakk 51

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ Στοιχεία της παράδοσης της παρατήρησης εμφανίζονται τυχαία σε όλο το έργο των τουριστικών διαδρομών. Το επίκεντρο της έκθεσης Detour12, που έλαβε χώρα στη Νορβηγία το 2009, με θέμα το δίκτυο τουριστικών διαδρομών, ήταν μια κατασκευή παρόμοια με το Kaiser panorama, η οποία είχε εφευρεθεί από τον August Fuhrmann το 1890. Ήταν ένας τύπος συσκευής που απέκτησε τεράστια δημοτικότητα σε όλη την Ευρώπη κατά τη δεκαετία του ’90. Το Kaiser panorama ήταν ένα είδος στερεοσκοπικού μέσου ψυχαγωγίας με τη μορφή επίπλου, πρόδρομος του κινηματογράφου. Μέσα στη συσκευή υπήρχε ένας περιστρεφόμενος μηχανισμός που έδειχνε στερεοσκοπικές εικόνες σε φωτισμένο γυαλί, δίνοντας ένα τρισδιάστατο εφέ. Ήταν το Cosmorama13 αυτό που εισήγαγε τους Νορβηγούς στη θέα του βουνού το 1825, όταν μια έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Μπέργκεν έδειξε πρόσφατα ζωγραφισμένες προοπτικές τοπίου, συμπεριλαμβανομένων των «A View of Nærøydalen from Gudvangen» και «A View of Måbødalen» του Carl Peter Lehmann. Ο Johannes Flintoe θα παρουσίαζε στο Cosmorama αρκετές φορές αργότερα, μεταξύ του 1833 και του 1845, γκουάς (αδιαφανείς υδατογραφίες) και πανοραμικά τοπία. Αυτές είναι οι θεάσεις που έμμεσα αναπαράγονται ως αξιοθέατα στο TRP.

Δεν υπάρχει παράδοση για το «αληθινό» πανόραμα στη Νορβηγία, ωστόσο μπορεί να είναι ενδεδειγμένο να συγκρίνουμε τη συνολική προοπτική ορισμένων από τις πλατφόρμες θέασης με τους ρομαντικούς πίνακες του 19ου αιώνα που «έπρεπε να είναι τόσο αληθινοί, που θα μπορούσαν να συγχέονται με την πραγματικότητα».14

4.13. Αναπαράσταση του Kaiser Panorama, 1890

Detour: Architecture and Design along 18 National Tourist Routes. in Norway (Oslo: National Public Roads Administration/Norsk Form, 2006). 12

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

Μέσω του έργου των Εθνικών Τουριστικών Δικτύων Δρόμων, επιδιώκεται να απεικονιστούν πανοραμικά σενάρια 360 μοιρών, ακόμη και εισάγοντας τεχνητά εδάφη ανάμεσα στις πλατφόρμες και στο πανοραμικό κάδρο. Το παραγόμενο αίσθημα ότι είσαι «στη μέση του τοπίου» που υπογραμμίζει ο Bernhard Comment υλοποιείται στα πραγματικά τοπία του έργου. Αυτά είναι τοπία στα οποία μπορούμε πραγματικά να έχουμε πρόσβαση. Ωστόσο, εξακολουθούμε να στηριζόμαστε σε μια πλατφόρμα στη μέση του τοπίου. Η απόσταση από τη φύση διατηρείται με την πλατφόρμα παρατήρησης η οποία λειτουργεί ως διαμεσολαβητής. Δηλώνει το μέρος από το οποίο μπορεί να παρατηρήσει κανείς, καθώς και τη θέα που έρχεται να δει. Αρκετές από τις πλατφόρμες ενισχύουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα τους, ότι δηλαδή είναι ακριβώς πλατφόρμες για παρατήρηση, συγκεκριμένα το Bergsbotn, από τους CODE Architects, εκτός από την ανυψωτική δομή, διαθέτει επίσης και μικρές πλατφόρμες μέσα στην πλατφόρμα ως μέρος της κατασκευαστικής του αρχής, εντείνοντας έτσι τη συνθετική ιδέα της ανύψωσης του θεατή.

4.14. Lovra, σημείο για πικ-νικ και παρατήρηση του φιόρδ πάνω στη διαδρομή Ryfylke

4.15. Άποψη της πλατφόρμας Bergsbot, CODE Architects

Το Cosmorama ήταν «σκηνές τοπίου, τοποθετημένες ώστε να σχηματίζουν ένα ημικύκλιο και περικλείονταν σε μια θήκη. Για να τους δει, ο επισκέπτης ανέβαινε σε ένα ημικύκλιο από μεγεθυντικούς φακούς που βρισκόταν μπροστά από τη θήκη». 14 Bernard Comment, The Painted Panorama (New York: Reaktion Books, 1999), 7. 13

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Το παράδοξο είναι προφανές για μια τουριστική υποδομή που στοχεύει να φέρει τους επισκέπτες σε στενές συναντήσεις με τη φύση. Ο αρχιτέκτονας τοπίου Dean Mac Cannell, στο βιβλίο του «The Tourist», ισχυρίζεται ότι ο σύγχρονος τουρίστας αναζητά ανακούφιση από μια υπαρξιακή αποξένωση και επομένως αναζητά το αυθεντικό σε άλλους πολιτισμούς. Κάποιος θα μπορούσε εύκολα να προτείνει ότι η φύση και η πολιτιστική κληρονομιά είναι το αντικείμενο της επιθυμίας του τουρίστα, και επομένως ανοίγεται συζήτηση για το εάν το TRP παρέχει γνήσια πολιτιστική κληρονομιά. Ο Erik Cohen15 προβληματίζεται για το αν ο εμπορευματοποιημένος τουρισμός κινδυνεύει να χάσει την αυθεντικότητά του, καθώς ο τουρίστας παγιδεύεται σε έναν περιβάλλον καθαρά τουριστικό. Το TRP δεν είναι αυστηρά εμπορικό, παρ’ όλο που υπόκειται στις νορβηγικές απόψεις για στρατηγικές σκηνοθεσίας και μάρκετινγκ. Δεδομένης της παραγωγικής δυναμικής του, της αδιαμφισβήτητης βούλησής του να προβάλλει, να εγκαθιστά και να χορογραφεί νορβηγικά τοπία για θέαση, ενώ ταυτόχρονα επιμένει ότι μόνο φιλοξενεί τους θεατές, το τουριστικό δίκτυο δρόμων μπορεί εύκολα να αποκτήσει αυθεντικότητα με τους δικούς του όρους, κάτι που ταιριάζει με τον χειρισμό του όρου από τον Cohen: «Θεωρητικά, είναι δυνατόν για κάθε νέο τέχνασμα, το οποίο φαίνεται να είναι μονάχα μια 15

Eric Cohen, “Authenticity and Commoditization.

“τουριστική παγίδα”, να γίνει με την πάροδο του χρόνου και υπό κατάλληλες συνθήκες, ευρέως αναγνωρισμένο ως “αυθεντική εκδήλωση του τοπικού πολιτισμού”».

ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ Στον πρόλογό του στην τελευταία έκδοση του Detour, ο Karl Otto Ellefsen ισχυρίζεται ότι η αρχιτεκτονική του TRP ενσωματώνεται σταθερά σε μια νορβηγική παράδοση κατασκευής κοντά στη φύση και βασίζεται συγκεκριμένα στο έργο του Sverre Fehn, του πιο γνωστού Νορβηγού μοντερνιστή αρχιτέκτονα. Η μέθοδος του Fehn στηρίχτηκε στη γεωμετρική προσαρμογή της αρχιτεκτονικής δομής στη διάσταση και στην ύπαρξη του τοπίου που τη φιλοξενεί, ιδιαίτερα στα δέντρα και στους βράχους. Καθώς αναδύονται οι αρχιτεκτονικές δομές του έργου τουριστικών δρόμων, θα μπορούσε να πει κανείς ότι ορισμένες επεμβάσεις αναφέρονται, και αναπαράγουν έτσι, αυτή την κληρονομιά του κτηρίου με τη φύση. Αυτή η παράδοση είναι ωστόσο άγνωστη στους περισσότερους επισκέπτες.

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ Η Εθνική Διοίκηση Δημόσιων Δρόμων διοργανώνει διαγωνισμούς για όλες τις μεγάλες εγκαταστάσεις. Οι νέοι αρχιτέκτονες έχουν προτεραιότητα έναντι των αρχιτεκτονικών γραφείων τοπίου, και η αρμόδια κριτική επιτροπή, αποτελούμενη από πέντε μέλη, περιλαμβάνει έναν καλλιτέχνη, έναν αρχιτέκτονα, έναν αρχιτέκτονα τοπίου, τον πρύτανη της Σχολής Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού του Όσλο, καθώς και έναν εκπρόσωπο της Διοίκησης Εθνικών Δημόσιων Δρόμων, ο οποίος είναι επίσης αρχιτέκτονας τοπίου. Το έργο Εθνικών Τουριστικών Δικτύων Δρμόμων περιλαμβάνει επίσης μια σειρά από δεκαπέντε μεγάλα έργα τέχνης, που όλα τα διαχειρίζεται ο καλλιτέχνης Svein Rønning. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα έργα τέχνης έχουν συμβάλει στην εξισορρόπηση του χαρακτήρα του δικτύου. Μέσα από τα έργα τέχνης, το τουριστικό δίκτυο δρόμων απελευθερώνεται από την εικονοκρατία (μόνο θέες και πανοράματα). Τα προγράμματα για τα διάφορα έργα δεν παρέχουν περιορισμούς ή κατευθυντήριες γραμμές ως προς τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να εννοηθούν ή να σχεδιαστούν. Ωστόσο, έχει ήδη αναπτυχθεί μια κουλτούρα σχεδιασμού, όπου οι πλατφόρμες προβολής τείνουν να έχουν αναφορά -και συνεπώς να διατηρούν σιωπηράτην παράδοση παρατήρησης της θέας που είναι εγγενής στην Ευρώπη και στη Νορβηγία. Επίσης,

επικρατεί ομοιομορφία στην αισθητική των υλικών με βάση παγκόσμια πρότυπα, καθώς τα περισσότερα έργα χρησιμοποιούν γυαλί, χάλυβα κoρτέν, σκυρόδεμα και ξύλο, σε συνδυασμό με τις παραδοσιακές τεχνικές ξηρού τοίχου από νορβηγικό γρανίτη.

4.16. Σημείο παρατήρησης Askevågen, 3RW Architects

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Τα προγράμματα ενδέχεται να περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με την πολιτιστική και μυθολογική κληρονομιά στους χώρους, ενθαρρύνοντας έτσι τους σχεδιαστές να εξετάσουν και να συμπεριλάβουν την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής για την οποία σχεδιάζουν. Για παράδειγμα, το πρόγραμμα για μια περιοχή ανάπαυσης στο Børra στο Andøya ενημερώνει διεξοδικά για την περίπλοκη μυθολογία της περιοχής: το φάντασμα της θάλασσας (Draugen), ο οποίος λέγεται ότι πηγαίνει για να κάνει κηρύγματα στον τόπο θυσίας των Σάμι, το Bukkekjerka (η μεγάλη πέτρα), το οποίο διατηρείται ήδη ως πολιτιστική κληρονομιά· και τις ιδιαίτερες γεωλογικές συνθήκες, που περιλαμβάνουν εκθέσεις μερικών από τους παλαιότερους γνωστούς βράχους στη Γη (πρωτόγονος γρανίτης, άνω των 600 εκατομμυρίων ετών). Υπάρχει ένας φάρος, μια καταβόθρα και οικισμοί της εποχής του σιδήρου σε πολύ απόσταση κοντινή από την περιοχή ανάπλασης. Οι σχεδιαστές ενθαρρύνονται να εξετάσουν και να συμπεριλάβουν αυτές τις πτυχές της τοποθεσίας, ενώ απαιτείται να καθορίσουν διαδρομές προς τον φάρο και το Bukkekjerka, το οποίο μερικές φορές χρησιμοποιείται για γάμους. Σε άλλες περιπτώσεις, ενδέχεται να μην υπάρχουν απαιτήσεις ως προς το να ληφθούν υπόψη στοιχεία του πολιτιστικού τοπίου ή της κληρονομιάς.

4.17. Χώρος ανάπαυσης στο Bukkekjerka, MORFEUS Architects

4.18. Bukkekjerka, ένας φυσικός βωμός απο πέτρεςγλυπτά, προστατευόμενο σημείο πολιτισμικής κληρονομιάς

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

ΚΡΙΤΙΚΗ Το έργο του Εθνικού Τουριστικού Δικτύου Δρόμων είναι αδιαμφισβήτητα φιλόδοξο, ωστόσο υπάρχουν και απόψεις από Νορβηγούς αρχιτέκτονες που το αμφισβητούν, κοιτώντας πέρα από τις φανερές και εντυπωσιακές κατασκευές, θέτοντας ερωτήματα βιωσιμότητας και αναλογιζόμενοι αν το έργο αποτελεί ουσιαστικά κατάλληλο πρότυπο για τους αυριανούς αρχιτέκτονες. Στη συνέχεια παρατίθενται σχετικές κριτικές. Εκ μέρους του Nasjonale Turistveger, ο Karl Otto Ellefsen έκανε μια ολοκληρωμένη περίληψη των «πολιτικών στρατηγικών και πραγματικών αποτελεσμάτων» με διαγράμματα, εικόνες και κείμενο που έχουν δημοσιευτεί σε περισσότερες από 14 σελίδες στο Arkitektur N3/18. Γράφει, μεταξύ άλλων: «Καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι εθνικοί τουριστικοί δρόμοι πιθανότατα είχαν θετική επίδραση στη δημιουργία τοπικής αξίας και περαιτέρω ανάπτυξης των τουριστικών επιχειρήσεων κατά μήκος των οδικών τμημάτων». Στην έκθεση προσπαθεί να πείσει για την επιτυχία του εγχειρήματος, δικαιολογώντας το κόστος, και να παράσχει μια βάση για περισσότερα έργα έως το 2029, με προϋπολογισμό περίπου 1.400 εκατομμύρια NOK.

Τα έργα του TRP μέχρι το 2019 κόστισαν στο νορβηγικό δημόσιο 2.400 εκατομμύρια ΝΟΚ. Ο Νορβηγός αρχιτέκτονας Bertram D. Brochmann, με αφορμή το μεγάλο κόστος, θέτει το ερώτημα της βιωσιμότητας αυτού του εθνικού έργου, ισχυριζόμενος ότι οι τουρίστες στην άλλη πλευρά του δρόμου βλέπουν εγκαταλελειμμένα αγροκτήματα και πρόβατα μακριά από το πολιτιστικό τοπίο που βοσκούν αρκετές χιλιάδες χρόνια. Ισχυρίζεται ότι οι πομπώδεις εικόνες που διαφημίζονται μέσα από αυτό το έργο δεν είναι ουσιαστικές, αλλά προσωρινές, καθώς μπορούν να υπάρξουν περισσότερα κομμάτια της νορβηγικής εμπειρίας που θα μπορούσε να συμπεριλάβει το πρόγραμμα για να βιώσουν οι τουρίστες και να ενισχυθούν αντίστοιχα. Ο νορβηγικός Τύπος δημοσίευσε μέχρι το 2019 περίπου 11.000 άρθρα σχετικά με τις εθνικές τουριστικές διαδρομές, πετυχαίνοντας έτσι τον στόχο προσέλκυσης μεγάλου ενδιαφέροντος για το έργο. Ωστόσο, λέει ο Bertram, το ενδιαφέρον δεν αποτελεί απόδειξη ότι πρόκειται για εξαιρετική αρχιτεκτονική όταν η ιδιαιτερότητα του TRP είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, ο σχεδιασμός χώρου πικνίκ στη νορβηγική φύση με μια πολυτελής εγκατάσταση υγιεινής στο προσκήνιο. Έπειτα εξηγεί ότι η καλή αρχιτεκτονική είναι μια μορφή απάντησης σε πολλούς παράγοντες μέσω της λειτουργίας της και παρέχει μια ερμηνεία για

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

το πώς περιλαμβάνεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Ο Svein Hatløy, ιδρυτής της Σχολής Αρχιτεκτονικής του Μπέργκεν, τόνισε ότι ένα σπίτι πρέπει να είναι μέρος ενός τοπίου και όχι να κυριαρχεί σε αυτό. Ενώ ο φιλόσοφος Arne Næss δήλωσε κάποτε ότι «Πρέπει να μας επιτρέπεται να χτίζουμε φυσικές δομές στη φύση μας, όταν η δομή είναι μέρος ενός οικολογικού πλαισίου».

θάλασσες, τοπία ιδιαίτερα κατάλληλα για φωτογραφία. Με αυτό τον τρόπο, οι χώροι για πικνίκ έχουν γίνει συνέχεια της «παράδοσης παρατήρησης» του εθνικού ρομαντισμού θεωρώντας τη φύση ως εικόνα όπου οι εμπνευσμένοι ζωγράφοι δημιουργούσαν όμορφα αντίγραφα της φύσης, κουλτούρα που σχολιάζεται ως κάπως επιφανειακή.

Παράδειγμα ενός έργου το οποίο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Arkitektur N, και θα αναλυθεί σε επόμενο κεφάλαιο της εργασίας, είναι το Steinsdalsfossen στο Norheimsund. Ο χώρος ανάπαυσης είναι χτισμένος ως ένα μεγάλο αντικείμενο από πράσινο σκυρόδεμα το οποίο προσελκύει τόσο πολύ την προσοχή, που ο καταρράκτης μπαίνει στο παρασκήνιο. Το κτίριο, αναφέρει το περιοδικό, δίνει την εντύπωση ενός κυριαρχικού ξένου στοιχείου σε έναν αγροτικό οικισμό. Οι απαιτήσεις για τον σχεδιασμό και το κόστος θεωρούνται υπερβολικές για τους απλούς ανθρώπους που διευθύνουν αγροκτήματα και διατηρούν το καταπράσινο τοπίο, ένα τοπίο με ιστορία οικοδόμησης τριών χιλιάδων ετών. Υποστηρίζει ότι, κατά κάποιον τρόπο, το έργο είναι «αγενές» σε σχέση με την τοπική κοινότητα.

Έπειτα γίνεται σχολιασμός για το γεγονός ότι οι περισσότερες επεμβάσεις του TRP συμπεριλαμβάνουν ή αποτελούν καθαυτού κτίρια για τουαλέτες. Οι κατασκευές για τουαλέτες έχουν εξαιρετικό σχεδιασμό και ειδικές προδιαγραφές, πολλές φορές σε αντίθεση με το περιβάλλον τους. Υποστηρίζει ότι, σε αυτή την περίπτωση, τα υλικά και η κατασκευή λειτουργούν ως μέσο εντυπωσιασμού παρά μιας ουσιαστικής λειτουργίας. Ως εκ τούτου τα κτίρια για τουαλέτες έχουν γίνει συνέχεια μιας ρομαντικής «νορβηγικής παράδοσης οικοδόμησης».

Οι χώροι για πικνίκ του TRP είναι ειδικά σχεδιασμένοι με υλικά που τραβούν την προσοχή και έχουν τοποθετηθεί σε μέρη όπου υπάρχει καταπληκτική θέα, τρομακτικά βράχια ή απέραντες

Τέλος, ο Bertram προτείνει ότι σήμερα πρέπει να έχουμε άλλες, πιο ολιστικές στάσεις ως προς τη βιώσιμη νορβηγική φύση. Το τοπίο να θεωρείται κάτι διαφορετικό από μια όμορφη εικόνα και το περιβάλλον κάτι περισσότερο από ένα υπόβαθρο για εκλεπτυσμένα αντικείμενα.

04 | NORWEGIAN TOURIST ROUTE PROJECT

4.19. Χώρος ανάπαυσης Uredd, Haugen/Zohar Architects

4.20. Χώρος ανάπαυσης Flotane, Lars Berge Architects 59

ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ Από όλες τις κατασκευές που αποτελούν το TRP, 24 συνολικά επιλέχθηκαν με βάση το αρχιτεκτονικό τους ενδιαφέρον να μελετηθούν. Τελικά από αυτές τις 24, επιλέχθηκαν οι 6 ουσιαστικότερες που κατά την γνώμη μου αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα των τριών εξής βασικών κατηγοριών επεμβάσεων στη φύση: Πλατφόρμες παρατήρησης, τουριστικά κέντρα, μουσεία ιστορίας. Για την κάθε κατηγορία επιλέχθηκαν δύο επεμβάσεις με παρόμοιο αρχιτεκτονικό πρόγραμμα άλλα διαφορετικό τρόπο προσέγγισης στην κάθε περίπτωση. Συνεπώς, είναι χρήσιμο να αναλυθούν σε ζεύγη.

Οι κατασκευές που επιλέχθηκαν παρουσιάζονται παρακάτω και θα αναλυθούν με βάση την εμπειρία του ανθρώπου μέσα και γύρω από αυτές με τα εξής κριτήρια:

TROLLSTIGEN

STEINSDALSFOSSEN

Αφήγηση: Ο χειρισμός της κίνησης και του βλέμματος Ένταξη: ο τρόπος παρέμβασης στο τοπίο με βάση την γεωμετρία και την υλικότητα. Εξωστρέφεια / εσωστρέφεια: Κατα πόσο η εμπειρία βιώνεται σε χώρο εξωτερικό ή εσωτερικό, αν είναι μαζική ή προσωπική.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

STEGASTEIN

SOHLBERGPLASSEN

ALLMANNAJUVET

STEILNESSET 63

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

TROLLSTIGEN Πρόκειται για ένα τουριστικό κέντρο που περιβάλλεται από καταρράκτη και ανήκει στην διαδρομή Geiranger-Trollstigen. Το έργο πραγματοποιήθηκε από τους Reiulf Ramstad Architects, σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες τοπίου Multiconsult 13.3 landscaping και ολοκληρώθηκε το 2012. Η συνολική επιφάνεια παρέμβασης είναι 1700 τ.μ., οι κλειστοί όγκοι είναι 800 τ.μ. Το οροπέδιο Trollstigen περιβάλλεται από εντυπωσιακά βουνά και αποτελεί χαρακτηριστική διέλευση ανάμεσα στα βαθιά φιόρδ που χαρακτηρίζουν τη Νορβηγία. Η τοποθεσία μπορεί να είναι επισκέψιμη και οικοδομήσιμη μόνο το καλοκαίρι, λόγω των αντίξοων χειμερινών καιρικών συνθηκών. Παρά την απρόσιτη φύση της τοποθεσίας, το έργο περιλάμβανε τον σχεδιασμό ενός ολόκληρου περιβάλλοντος επισκεπτών, συμπεριλαμβανομένου ενός ορεινού καταφυγίου με εστιατόριο και γκαλερί, αντιπλημμυρικά φράγματα, καταρράκτες νερού, γέφυρες, μονοπάτια, έπιπλα εξωτερικού χώρου και πλατφόρμες, όλα διαμορφωμένα ώστε να εναρμονίζονται στο τοπίο, με σκοπό μια ακόμη πιο οικεία εμπειρία για τον επισκέπτη. Η αρχιτεκτονική παρέμβαση σχεδιάστηκε με ευαισθησία, ως ένα λεπτό νήμα που καθοδηγεί τους επισκέπτες από τη μια εκπληκτική θέα στην άλλη. 5.7. Γενική άποψη του τουριστικού κέντρου, αριστερά φαίνονται τα καταστηματα που βλέπουν τον ποταμό, σχηματίζουν το φράγμα.

5.8. Η έξοδος προς τις πλατφόρμες

Το Trollstigen είναι μια στιβαρή εγκατάσταση, σχεδιασμένη για αντοχή με ελάχιστη συντήρηση και μεγάλα στατικά φορτία. Η μεγάλη αντίθεση μεταξύ των εποχών αντιμετωπίστηκε με την επιλογή υλικών. Η περιοχή δέχεται έως και επτά μέτρα χιόνι κατά τη διάρκεια του χειμώνα, θέτοντας ακραίες απαιτήσεις σε στατική αντοχή. Ωστόσο, οι δομές και οι λεπτομέρειες σχεδιάστηκαν για να αντέχουν στο υπερβολικό φορτίο χωρίς συμβιβασμούς στην οπτική λεπτότητα. Μια σαφής και ακριβής μετάβαση μεταξύ της αρχιτεκτονικής και του φυσικού τοπίου ήταν η βάση για την ιδέα της σύνθεσης υλικών. Ως εκ τούτου, το χυτό σκυρόδεμα και ο χάλυβας κορτέν επιλέχθηκαν προσεκτικά ως βασικά υλικά. Ο χάλυβας οξειδώνεται και αποκτά τη δική του

1 TROLLSTIGEN

2 1

3 1

4 1

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

πατίνα με την πάροδο του χρόνου. Το σκυρόδεμα έχει υποστεί επεξεργασία με πολλές διαφορετικές τεχνικές για να επιτευχθεί μεγάλη αντοχή και ευκολία στην τοποθέτηση. Το αρχιτεκτονικό έργο είναι πολύ περιεκτικό από την άποψη του συνθετικού προγράμματος και της κλίμακάς του: ο χώρος καλύπτει έκταση περίπου 600.000m², όπου το κέντρο επισκεπτών καλύπτει περίπου 1.800m². Ομοίως, η περιβαλλοντική στρατηγική του έργου αντικατοπτρίζει το αποτύπωμα της κατασκευής: υψηλή αντοχή και βιωσιμότητα υλικών.

5.9. Η πρώτη πλατφόρμα (Σημείο 3)

5.10. Σημείο ανάπαυσης πρίν την δεύτερη πλατφόρμα

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Το έργο στοχεύει να αποκαλύψει και να εντείνει την αίσθηση του Υψηλού του οροπεδίου Trollstigen, εντείνοντας την αφομοίωση της τοποθεσίας και της φύσης από τον επισκέπτη. Η προσεκτική σκέψη σχετικά με τα υλικά υπογραμμίζει τη φύση και τον χαρακτήρα της περιοχής και οι καλά προσαρμοσμένες, λειτουργικές εγκαταστάσεις μεγεθύνουν την εμπειρία των επισκεπτών. Η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από σαφείς και ακριβείς μεταβάσεις μεταξύ των σχεδιασμένων ζωνών και του φυσικού τοπίου. Μέσω της έννοιας του νερού ως δυναμικό στοιχείο -από το χιόνι έως το τρεχούμενο νερό και στη συνέχεια το νερό που πέφτει- και τον βράχο ως στατικό στοιχείο, το έργο δημιουργεί μια σειρά αλληλεξαρτώμενων σχέσεων που περιγράφουν και μεγεθύνουν τη μοναδική χωροταξία της περιοχής.

5.10. Η δεύτερη πλατφόρμα (Σημείο 4). Ο επισκέπτης έχει πανοραμική άποψη του μονοπατιού των Τρόλ (Trollstigen) 69

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

STEINSDALSFOSSEN Το γραφείο Jarmund/Vigsnæs Architects επιλέχθηκε για να αναπτύξει το κέντρο τουρισμού Steinsdalsfossen στο Hardanger. Πρόκειται για έναν απο τους πιο γνωστούς, εύκολα προσβάσιμους καταρράκτες της Νορβηγίας. Το έργο αποτελείται από έναν χώρο στάθμευσης με τουριστικές πληροφορίες, μια τουαλέτα και επιπλέον ένα μονοπάτι που οδηγεί σε έναν καταρράκτη. Συνολικά ο κλειστός χώρος είναι 110 τ.μ. Ένας τοίχος από μπετόν διαμεσολαβεί στη διαφορά επιπέδου μεταξύ του δρόμου και της επιφάνειας στάθμευσης, και είναι η αιχμή του έργου. Οι δύο όγκοι του κτιρίου που συνδέονται φυσικά με τον τοίχο σκυροδέματος αντανακλούν τόσο την κίνηση του δρόμου όσο και τη στατική όψη του καταρράκτη. Το έργο κατασκευάστηκε από χυτό σκυρόδεμα και χρησιμοποιείται ως το κύριο υλικό, καλύπτοντας ακόμη και την επιφάνεια της οροφής. Στο σκυρόδεμα δίνεται μια πράσινη, μεταλλική απόχρωση από χρωστικές για να αντανακλά το χρώμα του ποταμού την άνοιξη. Η εκπόνηση του έργου άρχισε το 2008 και ολοκληρώθηκε το 2014.

5.12. Το μονοπάτι προς τον καταρράκτη Steinsdals, η πρόσβαση είναι ελεύθερη απο παντού 5.11. Κτήριο τουριστικών πληροφοριών, στραμμένο στον καταρράκτη

1 4

1 2

STEINSDALSFOSSEN

1 3 1

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

5.13, 5.14. Εξωτερική και εσωτερική άποψη του κτηρίου τουριστικών πληροφοριών, και στις δύο περιπτώσεις αντανακλά την όψη του καταρράκτη

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

5.15. Η πλατφόρμα διέρχεται διαμέσου του καταρράκτη, χωρίς να πέφτει νερό στους επισκέπτες. Ανυψλωνεται και παρέχει την συνολική άποψη της περιοχής.

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

06 | ΑΝΑΛΥΣΗ

TROLLSTIGEN Κλειστή κατασκευή, κομμάτι ενός συνόλου διαδρομής που περιλαμβάνει μονοπάτι και δύο σημεία πανοραμικής θέας. Κεκλιμένες στέγες, η μία βατή και η άλλη φυτεμένη. Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι το εμφανές σκυρόδεμα, υαλοπετάσματα και κορτέν για τις πλατφόρμες. Το νερό είναι στην είσοδο, φιλικό.

STEINSDALSFOSSEN Κλειστή κατασκευή που περιλαμβάνει κτίριο πληροφοριών και διαδρομή μέσα από τον καταρράκτη. Γραμμική σχέση, παράλληλο με τον δρόμο το κτίριο στρέφει το βλέμμα στον καταρράκτη. Ακανόνιστη γεωμετρία, σαν αντικείμενο στον χώρο, κεκλιμένη στέγη. Υλικό από εμφανές μπετόν με χρωστικές χρώματος για να εναρμονίζεται με την τοπική πέτρα, γυαλί στην κτιριακή κατασκευή, στη στάση λεωφορείου και στο μονοπάτι έχει χρησιμοποιηθεί κορτέν.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Το κύριο αξιοθέατο είναι η θέα του «μονοπατιού των Τρόλ» ανάμεσα στα βουνά. Περιβάλλον: Βουνά

Το απειλητικό νερό του καταρράκτη αποτελεί το κύριο αξιοθέατο, γίνεται προσεγγίσιμο στο τέλος της διαδρομής. Στρέψη της κλειστής κατασκευής σε αυτό και προσέγγιση με την αφή. Περιβάλλον: Κοιλάδα

5.16. Trollstigen 5.17. Steinsdalsfossen

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

6.3. Trollstigen 6.4. Steinsdalsfossen

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Τα δύο έργα είναι παρόμοιας συνθετικής λογικής, εφαρμοσμένης σε κατασκευές διαφορετικής κλίμακας. Το κύριο αξιοθέατο στην τοποθεσία είναι το νερό, και συγκεκριμένα το εντυπωσιακό φυσικό φαινόμενο του καταρράκτη. Ως προς τον τρόπο παρέμβασης στο τοπίο, και οι δύο κατασκευές εκφράζονται με τα ίδια υλικά, παρόμοιες γεωμετρίες στον χώρο. Δύο πυραμιδοειδές μορφές από σκυρόδεμα, μορφολογική τάση που συναντάται συχνά στη νέα νορβηγική αρχιτεκτονική, εμπνευσμένη από τις παραδοσιακές επικλινείς στέγες των ξύλινων καταφυγίων. Απομακρύνουν τα φορτία χιονιού και ταυτόχρονα κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο χώρο, σαν εκλεπτυσμένα αντικείμενα που έρχονται σε αντίθεση με το φυσικό άγριο τοπίο που λειτουργεί ως φόντο. Σηματοδοτείται έτσι το σημείο στάσης από το αυτοκίνητο και τα κτίρια λειτουργούν ως τοπόσημα για τον επισκέπτη. Στο Trollstigen, οι επικαλυπτόμενες τριγωνικές δομές δίπλα στο κτίριο-φράγμα οριοθετούν την κύρια και μοναδική διέξοδο προς τις τεχνητές πλατφόρμες θέασης, όπου μπορεί να παρατηρήσει κανείς το κύριο αξιοθέατο: τον καταρράκτη και την κοιλάδα των Τρόλ. Συνεπώς, σε αυτό το σημείο εμφανίζεται περισσότερη κίνηση και συνωστισμός σε ώρες αιχμής. Ο επισκέπτης, αφού εξέλθει από το αυτοκίνητο ή το λεωφορείο, περιηγείται τον χώρο στάθμευσης

5.20. Προσεγγύζοντας το Steinsdalsfossen με όχημα

5.21. Προσεγγίζοντας το Trollstigen με όχημα

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

και συναντά τους δύο όγκους του φράγματος που εσωκλείουν και ορίζουν την τουριστική περιοχή δραστηριοτήτων. Στο δεξί του χέρι, το κατάστημα με σουβενίρ. Αριστερά του, η επιβλητική είσοδος του κτιρίου εστίασηςβιβλιοθήκης. Ευθεία μπροστά και περνώντας τη γέφυρα πάνω από το νερό, μπορεί να κατευθυνθεί προς τις πλατφόρμες. Μόλις περάσει απέναντι, τότε μόνο ξεπροβάλλει η θέα, που πριν ήταν κρυμμένη πίσω από την επιβλητική κατασκευή.

5.22. Τομή της πλατφόρμας 1 στο Trollstigen

5.23. Τομή της πλατφόρμας 2 στο Trollstigen

Η κίνηση του επισκέπτη στον χώρο είναι σαφώς ορισμένη από το αρχιτεκτονικό πρόγραμμα, καθώς το αδρό, βραχώδες και απότομο τοπίο δύσκολα επιτρέπει την ελεύθερη περιπλάνηση. Η όραση είναι περιορισμένη αρχικά και σταδιακά προσανατολίζεται σε τρία στάδια. 1. Κλειστό κέντρο, καθόλου θέα, τουριστική ενότητα. 2. Η γέφυρα, το τοπίο ξεπροβάλλει για πρώτη φορά, το νερό είναι ορατό ως λίμνη, ήπιο και φιλόξενο. 3. Η πρώτη πλατφόρμα. Ο επισκέπτης μπορεί να προσανατολιστεί τελικά. Ο καταρράκτης, η θέα του δρόμου, θέα της τριγωνικής γεωμετρίας σε αντίθεση με το τοπίο. Το υλικό που χρησιμοποιείται για το αιωρούμενο μονοπάτι είναι πλέον κορτέν. 4. Το μονοπάτι προς το δεύτερο σημείο θέασης, δίπλα στον απότομο γκρεμό. Η αίσθηση της ασφάλειας και σταθερότητας χάνεται σταδιακά. Η κίνηση του σώματος ακολουθεί

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

αυτή τη διαδοχή καταστάσεων, από το στερεό περίκλειστο και ασφαλές καταφύγιο στον περίπατο πάνω στο νερό, η πτώση του νερού (καταρράκτης) και τελικά η ανάβαση στον βράχο, η αιώρηση στο κενό. Η δεύτερη πλατφόρμα ανταμείβει τον επισκέπτη με την ιλιγγιώδη θέα του καταρράκτη και του μονοπατιού των Τρόλ. Στο Steindalsfossen, η συνολική αρχιτεκτονική επέμβαση είναι περισσότερο αποσπασματική παρά ενιαία. Οι χώροι του κτιρίου και της στάθμευσης έχουν τοποθετηθεί γειτονικά στην προϋπάρχουσα γέφυρα (3) όπου μπορούσε κανείς να περπατήσει προς τον καταρράκτη από την κεντρική λεωφόρο. Η πρόσβαση στον καταρράκτη σε αυτή την περίπτωση μπορεί να γίνει από πολλές πλευρές, ανάλογα με την πορεία και το μέσο που θέλει να χρησιμοποιήσει ο επισκέπτης, χωρίς απαραίτητα να περάσει μέσα από τον χώρο της νέας κατασκευής. Τα νέα στοιχεία είναι το κτίριο πληροφοριών (1) και η πλατφόρμα που γυρίζει μέσα από τον καταρράκτη (4). Το κτίριο πληροφοριών και τουαλετών λειτουργούν ως πύλη/πλαίσιο για τον επισκέπτη που έρχεται από τον χώρο στάθμευσης. Συνεπώς, δεν είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εμπειρίας ο κτιριακός όγκος, αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά ως σημείο 5.24. Διαγράμματα κάτοψεων των Steinsdalsfossen (πάνω) και Trollstigen (κάτω). Το πρώτο λειτουργεί ως πέρασμα, το δεύτερο ως φίλτρο της κίνησης.

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

αναφοράς που τραβά την προσοχή. Αντίθετα, η νέα πλατφόρμα στον καταρράκτη δίνει μια ιδιαίτερη εμπειρία και θέαση. Η τοποθεσία είναι εύκολα προσβάσιμη με όχημα ή με πεζοπορία. Τον χειμώνα που ο καταρράκτης παγώνει, η γέφυρα που περνάει μέσα από αυτόν δίνει τη θέα από το εσωτερικό. Το κτίριο πληροφοριών είναι προσανατολισμένο έτσι ώστε να καδράρεται ο καταρράκτης από το εσωτερικό του, ως πρόθεση να επιτευχθεί η επικοινωνία μεταξύ του καταρράκτη και της κατασκευής. Ο κτιριακός όγκος φαίνεται σαν εξέχον αντικείμενο ανάμεσα στο τοπίο και στα παραδοσιακά ξύλινα αγροτικά σπίτια. Ερχόμενος κανείς από τον δρόμο με όχημα, προσανατολίζεται εύκολα, καθώς ο καταρράκτης βρίσκεται σε περίοπτο σημείο στον λόφο. Το κτίριο βρίσκεται σε υποχώρηση από τον δρόμο, με την οροφή του χαμηλή κοντά στο επίπεδο του δρόμου. Η επέμβαση οριοθετείται με χαμηλό γραμμικό τοίχο από σκυρόδεμα. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, η πρόθεση του σχεδιασμού είναι να καθοδηγεί το βλέμμα του οδηγού να κοιτάξει προς τον καταρράκτη παρά προς το ίδιο το κτίριο. Ωστόσο το βλέμμα του επισκέπτη που πορεύεται με τα πόδια προς τον καταρράκτη σίγουρα θα σταθεί στο

κτίριο πληροφοριών με τη γεωμετρία που τραβά την προσοχή. Το σκυρόδεμα έχει εμποτιστεί με χρωστικές για να ταιριάζει με τα χρώματα του περιβάλλοντος. Οι αρχιτέκτονες είναι σαν να έχουν προσπαθήσει να ενταχθούν στο περιβάλλον οι κατασκευές τους, αλλά ταυτόχρονα να τραβήξουν προσοχή, να είναι άτολμοι χρησιμοποιώντας ένα τολμηρό σχήμα, η γεωμετρία είναι ασαφής – σπάει.

5.25. Το κτήριο λειτουργεί σαν τεθλασμένη γραμμή στον ορίζοντα, κατευθύνοντας το βλέμμα προς τον καταρράκτη.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Συμπέρασμα: Η κατασκευή στο Trollstigen είναι ένα καλό παράδειγμα χρήσης αυτής της γεωμετρίας και υλικών, το πλάνο είναι ξεκάθαρο. Η αρχιτεκτονική γλώσσα του αντικειμένου που τραβά την προσοχή σε αυτή την περίπτωση λειτουργεί ως σηματοδότηση για την εξερεύνηση του αθέατου. Καλή αφήγηση με τη χρήση του βλέμματος και της κίνησης πάνω στις πλατφόρμες. Ωστόσο είναι περιοριστικός ο κόμβος – εισέρχονται όλοι από εκεί. Η ελευθερία της εξερεύνησης είναι περιορισμένη. Δίνεται πολλή έμφαση στον τουριστικό χαρακτήρα της τοποθεσίας. Η κατασκευή στο Steindalsfossen είναι ενδιαφέρον παράδειγμα ένταξης σε μια ήδη ανεπτυγμένη τοποθεσία που προσελκύει τουρισμό. Το κτίριο προσπαθεί να ενταχθεί στο τοπίο και να λειτουργήσει συμπληρωματικά αλλά ταυτόχρονα να ξεχωρίσει, καθώς το σημείο ενδιαφέροντος/ αξιοθέατο είναι ορατό από παντού, βρίσκεται σε περίοπτη θέση. Καλός χειρισμός των κινήσεων και καδραρίσματος του καταρράκτη με τις οριζόντιες δέσμες από μπετόν, γωνίες.

5.26. Συνθήκες βλέμματος. Πάνω, το κτήριο Trollstigen λειτουργεί σαν αντικείμενο που τραβά την προσοχή, ώστε να ελκύσει τον παρατηρητή να του αποκαλυφθεί η θέα (με αστέρι). Κάτω, στο Steinsdalsfossen, η οροφή έχει οριζόντια σχέση με τον ορίζοτνα, ώστε να κατευθύνει το βλέμμα προς τα πάνω.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

STEGASTEIN

Η πλατφόρμα παρατήρησης Stegastein βρίσκεται πάνω από το Aurland, μια μικρή πόλη στο Sognog Fjordane, προσφέροντας θέα σε ένα από τα μεγαλύτερα φιόρδ στη Δυτική Ακτή της Νορβηγίας. Το Aurland απέχει τρεις ώρες με το αυτοκίνητο από το Μπέργκεν, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Νορβηγίας. Οι Todd Saunders Arkutektur ήταν μία από τις τρεις εταιρείες αρχιτεκτονικής που προσκλήθηκαν να υποβάλουν μια πρόταση σχεδιασμού γι’ αυτή την τοποθεσία. Κέρδισαν το πρώτο βραβείο και δούλεψαν σε σχέδια λεπτομερειών γι’ αυτό το έργο με μια νεαρή εταιρεία μηχανικών. Το έργο χτίστηκε το φθινόπωρο του 2005 και άνοιξε επίσημα τον Ιούνιο του 2006. Η συνολική επιφάνεια της πλατφόρμας είναι 52 τ.μ. Το μέρος έχει προσελκύσει ανθρώπους από όλο τον κόσμο και κλήθηκε για συμμετοχή στον διαγωνισμό «640m πάνω από το Aurland και 20.120km από το Τόκιο», έχοντας κατά νου τη μοναδικότητα του τόπου στη μεγαλύτερη εικόνα. « Η φύση πρώτων και η αρχιτεκτονική κατά δεύτερον ήταν η καθοδηγητική αρχή για τον σχεδιασμό αυτού του έργου. Ήταν αμέσως προφανές ότι σε ένα τόσο όμορφο περιβάλλον έπρεπε να γίνει η ελάχιστη δυνατή καταπάτηση στο υπάρχον τοπίο και στο έδαφος. Το τοπίο είναι εκπληκτικό σε τέτοιο βαθμό που δύσκολα βρίσκεις 5.16. Η θέα του φιόρδ πέρα απο το Aurland, και η πλατφόρμα Stegastein που χάνεται στο κενό

5.27. Η πλατφόρμα είναι κατασκευασμένη από μεταλλικό φορέα και ξύλινη επένδυση, αγκυρώνεται στον βράχο

STEGASTEIN

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

κάτι να βελτιώσεις, αλλά ταυτόχρονα είναι πολύ εύκολο να καταστρέψεις την ατμόσφαιρα εισάγοντας πάρα πολλά στοιχεία στην τοποθεσία. Αν και επιλέχθηκε μια εκφραστική μορφή, η ιδέα είναι μινιμαλιστική, σε μια προσπάθεια διατήρησης και συμπλήρωσης της υπάρχουσας φύσης. Η επιλογή της τοποθεσίας συνεπαγόταν αυτόματα την επιθυμία για βελτίωση του τοπίου και τη δημιουργία μιας πολύ συναισθηματικής και συναρπαστικής εμπειρίας.» Todd Saunders Σήμερα υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που σταματούν σε αυτόν τον τόπο για να απολαύσουν την θέα των φιόρδ. Κατα συνέπεια περιοχή γεμίζει με αυτοκίνητα και τουριστικά λεωφορεία. Ο μικρός χώρος στάθμευσης που διαμορφώθηκε για 2 λεωφορεία και 10 αυτοκίνητα πιο μακριά από την πλατφόρμα, διατηρεί το μέρος καθαρό και δεν υποβαθμίζεται η εμφάνιση του σημείου ενδιαφέροντος. Επιπλέον, σχεδιάστηκε μια δημόσια τουαλέτα από μαύρο σκυρόδεμα με ξύλινους τοίχους. Η τουαλέτα έχει μουντή έκφραση, ενώ η πλατφόρμα είναι ζωντανή και ελαφριά. Η κατασκευή είναι μια γέφυρα στην οποία μπορεί κανείς να περπατήσει πάνω απο το κενό, να νιώσει την αιώρηση του σώματος. Η δομή έχει πλάτος 4m, μήκος 30m και ύψος ράμπας 9m. Στο τέλος

5.28. Άποψη του χώρου στάθμευσης και πλατφόρμας τον χειμώνα

5.29. Η δίοδος προς την κάθοδο

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

της δομής τοποθετήθηκε κεκλιμένη γυάλινη πλάκα ώστε να μην εμποδίζεται η θέα. Ο δραματικός χαρακτήρας στο εγχείρημα, επιτυγχάνεται όταν ο επισκέπτης εγκαταλείπει το βουνό. Οι αρχιτέκτονες ήθελαν να βγάλουν τους ανθρώπους στον αέρα. Η κατασκευή δημιουργεί έναν ξεχωριστό ορίζοντα, μια γέφυρα στο ανοιχτό χώρο αυτού του μεγάλου φιόρδ. Ήταν επιτακτική ανάγκη να μην αλλοιωθεί το τοπίο και η βλάστηση, αλλά να προστατευτούν έτσι ώστε κάποιος να βγει από το τοπίο και να το βιώσει από νέα άποψη. Ήταν εφικτό να διατηρηθούν όλα τα μεγάλα πεύκα στην τοποθεσία. Δημιουργέιται έτσι μια αλληλεπίδραση μεταξύ της δομής και της φύσης. Μπορεί κανείς να βγει στον αέρα μέσα από τα δέντρα, κάτι που βοηθάει να ενταθεί η εμπειρία της φύσης και η αίσθηση του τοπίου. Πολλά από τα έργα των Todd Saunders Arkutektur είναι αφιερωμένα στη διατήρηση μιας σχέσης τέλειας και γαλήνιας αρμονίας με το περιβάλλον. Αντίθετα, εδώ διερευνήθηκε μια σύγκριση με τη φύση, εισάγοντας ένταση.

Σε προηγούμενο στάδιο του σχεδιασμού υπήρχε κατάβαση με σκαλοπάτια που κατέληγε στη βάση του βράχου. Η εκκίνηση βρισκόταν σε εσοχή στην αρχή της μπάρας κοντά στον δρόμο και τελείωνε στο σημείο θεμελίωσης. Η σκέψη δεν υλοποιήθηκε στην τελική κατασκευή.

5.30. 3D μοντέλο με σκαλιά για κάθοδο στην πλαγιά

Η πλατφόρμα κατασκευάστηκε από τοπικό ξύλο πάνω σε ένα ατσάλινο πλαίσιο. Εκτός από τα ελασματοποιημένα καμπύλα μέρη, που φτιάχτηκαν στην Ολλανδία, η επεξεργασία πραγματοποιήθηκε στο Moelven της Νορβηγίας. 5.31. Οι εγκαταστάσεις WC δίπλα στον χώρο στάθμευσης 89

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

SOHLBERGPLASSEN Ο Νορβηγός ζωγράφος Harald Sohlberg (1869-1935) έμεινε στην ορεινή περιοχή Rondane αρκετά χρόνια για να κάνει σπουδή για το πιο διάσημο έργο του, «Winter Night in the Mountains» (εικόνα 2.1. σελ.27). Η σπουδή ήταν ένα άθροισμα σκίτσων από διάφορες απόψεις. Η πιο αναγνωρίσιμη θέση ήταν κοντά στο σημείο όπου χτίστηκε η πλατφόρμα σήμερα. Το όνομα του τόπου στα νορβηγικά μεταφράζεται ως «Tο μέρος του Sohlberg». Η σκοτεινή σιλουέτα των πεύκων στο προσκήνιο είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του πίνακα, πλαισιώνοντας το σχεδόν φωτεινό χειμερινό τοπίο. Σήμερα η τοποθεσία έχει κάποια δυναμικά χαρακτηριστικά, ανάμεσα στα πυκνά αναπτυσσόμενα πεύκα στην πλαγιά του λόφου και στα μακρινά βουνά. Αυτή η σχέση έγινε το σημείο εκκίνησης για τη γεωμετρία και τη δομή της πλατφόρμας.

κοπούν δέντρα. Ήταν επίσης ζωτικής σημασίας να βρεθεί ένα σύστημα θεμελίωσης που δε θα κατέστρεφε ρίζες. Το έδαφος στην περιοχή ήταν χωρίς παγετό στα 2,7 μέτρα - κάθε παραδοσιακό θεμέλιο συνεπάγεται σημαντική ανασκαφή και κοπή των περισσότερων από τα δέντρα. Στα πρώτα στάδια του έργου η πλατφόρμα είχε τη μορφή μια κάπως ευέλικτης κατασκευής από χάλυβα. Οι κολόνες θα είχαν «χιονοπέδιλα»

Αρκετές δοκιμές εκτελέστηκαν από την ομάδα του Carl-Viggo Hølmebakk, τοποθετώντας μια σκάλα πάνω στους κορμούς των δέντρων, προσπαθώντας να βρουν τις καλύτερες απόψεις και πιο ενδιαφέρουσες θέσεις ανάμεσα στα δέντρα. Μετά την ψηφιακή καταχώριση των δέντρων και της τοπογραφίας σε προγράμματα ψηφιακής σχεδίασης, η μορφή της πλατφόρμας ορίστηκε με ακρίβεια με τέτοιον τρόπο ώστε να μη χρειαστεί να 5.32. Η θέα-κάδρο του Sohlberg 5.33, 5.34. Λεπτομέρειες της κατασκευής

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ακουμπισμένα στο έδαφος, επιτρέποντας στην κατασκευή να κινείται μαζί με τον παγετό. Οι δοκιμές φορτίου στο 3D μοντέλο που έγιναν από τον στατικό έδειξαν ότι οι καμπύλες δοκοί θα κατέρρεαν αν διαστέλλονταν από το χιόνι και τις κινήσεις του εδάφους. Η δομή στη συνέχεια άλλαξε και χρησιμοποιήθηκε σκυρόδεμα, ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί μια σταθερή σύνδεση μεταξύ των καμπύλων δοκών και του επίπεδου δαπέδου. Η ανεστραμμένη δοκός κατά μήκος της περιφέρειας της πλατφόρμας λειτουργεί επίσης ως κιγκλίδωμα. Η δοκός στηρίζεται σε κοίλους ράβδους από χάλυβα, που διατρυπούν τον βράχο, μερικές αγκυρώνονται μέχρι και 12 μέτρα κάτω από το έδαφος. Τα ορθογώνια ανοίγματα στο πάτωμα επιτρέπουν στη βροχή και στο φως του ήλιου να φτάσουν χαμηλά στο έδαφος. Μια σκάλα οδηγεί στον χώρο κάτω από την πλατφόρμα και σε μονοπάτι που ξεκινά από τον λόφο και καταλήγει σε λίμνη. Το δάπεδο έχει μια σχεδόν αισθητή κλίση προς τα έξω (0,3 μέτρα) δίνοντας μια ελαφριά αίσθηση ότι τραβιέται προς τη θέα. Η κίνηση ανάμεσα στα πεύκα, από τον δρόμο προς το όμορφο ορεινό μοτίβο, αποτέλεσε μια αρχιτεκτονική απάντηση στην ερμηνεία του καλλιτέχνη - ήδη εμφανής στον πίνακα. Το έργο ολοκληρώθηκε το 2006.

5.35. Άποψη της πλατφόρμας από το δάσος 5.36. Η πλευρά με τα κάγκελα όπου καδράρεται η θέα των βουνών του πίνακα.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

5.37. Ο ανοιχτός χώρος της πλατφόρμας, περιτριγυρισμένος απο ομύχλη

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

STEGASTEIN

SOHLBERGPLASSEN

Ανοιχτή κατασκευή που περιλαμβάνει εγκαταστάσεις υγιεινής.

Ανοιχτή κατασκευή για παρατήρηση της θέας των βουνών, εμπνευσμένη από τον πίνακα. Δεν περιλαμβάνει χώρο στάθμευσης και εγκαταστάσεις υγιεινής.

Άμεση στρέψη του βλέμματος προς το τοπίο, αίσθηση αιώρησης του σώματος, δεν περιλαμβάνεται μονοπάτι. Η συνθετική ιδέα είναι μια γραμμική κατασκευή άμεσα προσβάσιμη, που ανοίγεται προς το τοπίο. Μια καμπύλη οξεία γωνία που ξεπροβάλλει μέσα από τον βράχο και εξαφανίζεται μέσα σε αυτόν.

Στρέφει το βλέμμα στο απέραντο τοπίο, σαν κάδρο. Η κίνηση του σώματος στην πλατφόρμα προτρέπεται να είναι ελεύθερη και περιπατητική, παροτρύνει δε διατάζει. Καμπύλη γεωμετρία και καμία ορθή γωνία, που προκύπτει από την ανάγκη να «διαχυθεί» μέσα στο τοπίο και να διατηρηθούν τα δέντρα.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Η φέρουσα κατασκευή είναι επενδυμένη με ξύλο. Οι εγκαταστάσεις υγιεινής είναι ξύλινα κουτιά.

Εξολοκλήρου μπετονένια βάση και μεταλλικά υποστυλώματα, βαθιά θεμελιωμένα στο έδαφος, ίδιας διατομής με τα δέντρα.

Το νερό είναι το αξιοθέατο, το φιόρδ.

Το νερό βρίσκεται απόμακρο στο κάδρο της θέας. Κύριο αξιοθέατο η θέα.

5.38. Μακέτα της πλατφόρμας στο Sohlbergplassen. 95

SOHLBERGPLASSEN

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Τα δύο έργα υπάγονται στην ίδια κατηγορία, της αιωρούμενης πλατφόρμας πάνω από ιδιαίτερο τοπίο με σκοπό την παρατήρηση μιας αξιόλογης θέας. Παρ’ όλο που ο σκοπός και η λειτουργία είναι ο ίδιος ως προς την όραση, εμφανίζουν πολλές ιδιαίτερες διαφορές όσον αφορά τον χειρισμό, την κίνηση του σώματος, τα υλικά κατασκευής και τη γεωμετρία. Στο Stegastein η κύρια συνθετική ιδέα είναι απλή και εύκολα κατανοητή, μια βουτιά στο κενό. Μια λωρίδα που ξεπροβάλλει από τον βράχο και χάνεται ξανά σε αυτόν. Ο επισκέπτης προσεγγίζει την πλατφόρμα από τον δρόμο, μέσω αυτοκινήτου ή λεωφορείου. Ο χώρος στάθμευσης είναι απομακρυσμένος από τη γέφυρα, έτσι που κατά την αποβίβαση να μειώνεται σταδιακά ο θόρυβος και το βουητό των οχημάτων. Η κατασκευή χαρακτηρίζεται από δραματικότητα, μια οριζόντια γραμμή στον ορίζοντα που λειτουργεί σαν γέφυρα από το βουνό προς το φιόρδ. Περπατώντας

5.39. Stegastein 5.40. Sohlbergplassen

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

5.41. Μακέτα της πλατφόρμας στο Stegastein.

πάνω στη γέφυρα, το σώμα σταδιακά νιώθει πως αιωρείται πάνω από τον βράχο, πάνω από το κενό στον αέρα, και τελικά επιτυγχάνεται η αίσθηση της αιώρησης. Το γυάλινο τζάμι τοποθετημένο στο τέλος της γέφυρας είναι η ακραία θέση (Β), η πτώση στο κενό, που προκαλεί ίλιγγο και ανεβάζει την αδρεναλίνη, τον θαυμασμό για το απέραντο. Η εγκατάσταση είναι κατασκευασμένη από σκελετό δομικού χάλυβα και τοπικού ξύλου, το οποίο με την πάροδο του χρόνου έχει πάρει μια φυσική γκρι απόχρωση. Η λογική της γεωμετρίας του είναι μια τσουλήθρα προς το κενό, αυστηρά γραμμική και απλή, ξεχωρίζει στο τοπίο αλλά δεν το κατακλύζει με επιπρόσθετα στοιχεία. Οι εγκαταστάσεις

υγιεινής δεν τραβούν την προσοχή, ένας σκοτεινός όγκος σε αντίθεση με τη λαμπερή γέφυρα. Στα στάδια του σχεδιασμού υπήρχε η ιδέα κατάβασης από την πλατφόρμα, με μια σκάλα σε εσοχή τοποθετημένη στην αφετηρία της γέφυρας. Η ιδέα απορρίφθηκε έπειτα, πιθανώς λόγω του μεγάλου υψομέτρου και συνεπώς της απότομης κατάβασης, αλλά και για την καθαρότητα του αρχιτεκτονικού εγχειρήματος. Η κατασκευή στο Sohlbergplassen είναι κι αυτή πλατφόρμα παρατήρησης, με την ιδιαιτερότητα ότι είναι εμπνευσμένη από τον 99

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

πίνακα του Harald Sohlberg. Σκοπός της να καδράρει το χαρακτηριστικό σημείο όπου ο ζωγράφος εμπνεύστηκε τον διάσημο πίνακα. Οι αρχιτέκτονες όρισαν ως αφετηρία δύο παράγοντες για τον σχεδιασμό, την κίνηση του ανθρώπινου σώματος καθώς ελίσσεται μέσα από τις πυκνές ακανόνιστες δενδροστοιχίες μέσα στο δάσος, και την ανάγκη να διατηρηθούν όλα τα δέντρα της τοποθεσίας. 5.42. Αριστερά, η κίνηση στο Stegastein είναι άμεση και ευθεία. Δεξιά, στο Sohlbergplassen ο επισκέπτης έχει δύο επιλογές αφετηρίας, και οι γραμμές παροτρύνουν την εξερέυνηση.

5.43. Πάνω, τα δέντρα στο Sohlbergplassen φιλτράρουν το βλέμμα προς την θέα, την αποκαλύπτουν σταδιακά. Στο Stegastein η αρχιτεκτονική δομή σε ενθαρύνει άμεσα, να κοιτάξεις κάτω 100

Η κίνηση του σώματος ανάμεσα στα δέντρα καθώς ο επισκέπτης εξερευνεί το μέρος είναι καμπυλοειδής, εξού και το ιδιαίτερο σχήμα που επιλέχθηκε. Σκοπός η αίσθηση της διάχυσης ανάμεσα στα δέντρα, της περιπλάνησης πέρα από τη στόχευση μόνο προς το σημείο παρατήρησης. Η κίνηση είναι πιο ελεύθερη και όχι τόσο σαφώς κατευθυνόμενη, συγκριτικά με την προηγούμενη εγκατάσταση. Δίνεται η δυνατότητα στον επισκέπτη να κατέβει τις σκάλες και να χαθεί στο δάσος, ιδέα που στην προηγούμενη λύση απορρίφθηκε κατά τον σχεδιασμό. Η είσοδος γίνεται με δύο ράμπες-απολήξεις που ακουμπάνε στον δρόμο σε δύο σημεία. Η παρουσία της κατασκευής γίνεται αισθητή με την πλάτυνση του δρόμου σε εκείνο το σημείο στο διπλάσιο πλάτος, κι αυτό δημιουργεί χώρο στάθμευσης. Η ησυχία επιτυγχάνεται

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

με τις δύο διόδους που βυθίζονται βαθιά μέσα στα δέντρα. Το σημείο ενδιαφέροντος όπου καδράρονται τα βουνά του πίνακα σηματοδοτείται με το τράβηγμα οριζόντιας γραμμής στην καμπύλη, που παραπέμπει τον επισκέπτη να σταθεί και να κοιτάξει. Σε σύγκριση με τη γέφυρα στο κενό, αυτό έχει πιο αφηγηματικό χαρακτήρα. Χυτό σκυρόδεμα έχει χρησιμοποιηθεί ομοιόμορφα σε όλη τη σύνθεση, με μεταλλικές δοκούς ίδιας διατομής με τους κορμούς των γειτονικών δέντρων για στοιχεία στήριξης, πακτωμένα βαθιά στο έδαφος, λαμβάνοντας υπόψη τον παγετό. Το καλούπι φτιάχτηκε από τοπικό ξύλο. Η κατασκευή ελαφραίνει, με τρύπες σε όλο το μήκος της πλάκας. Έτσι επιτυγχάνεται η εναρμόνιση με το περιβάλλον και το πνέυμα τουτόπου αναδύεται με αυτόν τον τρόπο.

Συμπέρασμα: Και οι δύο πλατφόρμες παρατήρησης αναδεικνύουν ιδιαίτερα σημεία φυσικού κάλλους, τα φιόρδ και τα βουνά. Στο Stegastein η θέα βρίσκεται προς τα κάτω, συνεπώς η σύνθεση είναι άμεση, ευθεία, σαν να σε παροτρύνει να πέσεις στον γκρεμό, ενώ στο Sohlbergplassen το βλέμμα στρέφεται ευθεία και ψηλά, πρέπει όμως να ανακαλύψεις τι θα κοιτάξεις, η σχέση με το σώμα είναι πιο αργή και αφηγηματική, η θέα φιλτράρεται από τα δέντρα. Και οι δύο πλατφόρμες χρησιμοποιούν μεταλλικό φέροντα οργανισμό, με διαφορά στα στοιχεία πλήρωσης, ξύλο και σκυρόδεμα αντίστοιχα. Η γέφυρα του Aurland αγκιστρώνεται στον βράχο με προκατασκευασμένα μεγάλα μεταλλικά κοίλα υποστυλώματα με κοχλίες, ενώ στο Sohlbergplassen οι μεταλλικές ράβδοι είναι λεπτές και εισχωρούν βαθιά στο έδαφος. Η εξέδρα του Aurland έχει πιο τουριστικό χαρακτήρα και μπορεί να δεχτεί μεγαλύτερη κινητικότητα, ενώ στο Sohlbergplassen υπάρχει μια μεγαλύτερη ευαισθησία και συνεπώς μεγαλύτερη δυσκολία στην κατασκευή.

5.44. Οι τρύπες στην πλάκα σκυροδέματος, επιτρέπουν τον ήλιο και την βροχή να διαπεράσει την κατασκευή. 101

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

ALLMANNAJUVET Το Allmannajuvet, με το χαρακτηριστικό τοπίο και την πλούσια πολιτιστική ιστορία του, είναι ένα από τα 10 μεγαλύτερα αξιοθέατα κατά μήκος των εθνικών τουριστικών διαδρομών. Το 2002, ο Σουηδός αρχιτέκτονας Peter Zumthor προσλήφθηκε από τη Νορβηγική Δημόσια Οδική Διοίκηση να σχεδιάσει ένα τουριστικό αξιοθέατο διαδρομής σε αυτό, με σκοπό να καλωσορίσει τους επισκέπτες και να αναζωογονήσει την παλιά ιστορία εξόρυξης της Sauda. Τα απλοϊκά κτίρια είναι εμπνευσμένα από την εξορυκτική επιχείρηση, τη δουλειά και την έντονη καθημερινή ζωή των εργαζομένων. Η εγκατάσταση αποτελείται από ένα κτίριο μουσείων, ένα κτίριο καφέ, τουαλέτα και εγκαταστάσεις στάθμευσης, μονοπάτια και σκάλες. Οι κλειστές εγκαταστάσεις είναι συνολικά 150 τ.μ.

5.45. Ο τετράγωνος όγκος που λειτουργεί σαν στιατόριο 5.46. Η κατασκευή δίνει την εντύπωση της αυτοσχέδιας κατασκευής, στηριζόμενη στον βράχο

103

1 2

ALLMANNAJUVET

1 4 1 3

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Η αφήγηση Το φαράγγι Allmannujuvet είναι μια απομακρυσμένη πόλη εξόρυξης ψευδαργύρου στη νοτιοδυτική Νορβηγία, στον πυρήνα ενός φιόρδ που διατρέχει βαθιά το εσωτερικό του. Τα ορυχεία ψευδαργύρου λειτούργησαν για δεκαοκτώ χρόνια μεταξύ 1881 και 1899. Στην ακμή του, 170 εργάτες δούλευαν καθημερινά στα ορυχεία, κάνοντας ανατινάξεις και σκάβοντας για μεταλλεύματα που έπειτα μεταφέρονταν στο Σουάνσι της Ουαλίας. Τα αποθέματα σύντομα στέρεψαν και τα προσωρινά, πρόχειρα κατασκευασμένα κτίρια, με στέγες από φλοιό σημύδας και χλοοτάπητα, διαβρώθηκαν ώσπου έγιναν ένα με το άγριο τοπίο. Έκτοτε παρέμεναν εγκαταλειμμένα, μέχρι το 2002 όταν ο Zumthor ανέλαβε το έργο. Το ερώτημα τέθηκε με την επίσκεψη στον τόπο: Με ποιον τρόπο το ανθρώπινο αποτύπωμα θα μπορούσε να μεταφραστεί σε χώρο; «Όλα όσα βλέπω είναι ιστορία. […] Η αίσθηση της ιστορίας είναι διαφορετική από την πραγματική ιστορία που διατηρείται στα βιβλία […]. Αυτό είναι ένα είδος “ιστορίαςιστορίας”, ενός διανοητικού συστήματος που μεταφέρεται από έγγραφο σε έγγραφο,

106

5.47. Γενική άποψη του φαραγγιού

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

από χαρτί σε χαρτί»16. Η ιστορία είναι μια ακριβής πνευματική κατανόηση μιας δεδομένης κατάστασης στην πρακτική του Zumthor: μια ενεργή και λογική διαδικασία σκέψης, μια σταθερή και σκληρή δουλειά του νου. Αυτό συμβαίνει στο Allmannajuvet, όπου η προσεκτική σκέψη του αρχιτέκτονα μεταφράζεται σε μια χωρική εμπειρία, επιθυμία για αντικειμενικότητα, έτσι ώστε η επαφή με τα κτίρια να δημιουργεί μόνο ένα ακριβές αποτέλεσμα από το ίδιο αντικείμενο. Μια εμπειρία που έχει σημασία για όλους, επηρεάζοντας τους ανθρώπους ανεξάρτητα από την παιδεία ή την ψυχική τους κατάσταση. Οι τέσσερις κατασκευές στέκονται πάνω και σε απόσταση από τα αρχαιολογικά ερείπια του ορυχείου και υπαινίσσονται την πρώιμη βιομηχανική αρχιτεκτονική. Ο Zumthor, στον οποίο ανατέθηκε η ιστορία και ένα σχέδιο του τόπου, είχε την πρόθεση να δίνεται η εντύπωση ότι τα κτίρια βρίσκονταν πάντα εκεί.

Δωμάτιο Ι Καθώς ο επισκέπτης καταφθάνει στον τόπο με το όχημά του, συναντά την πρώτη συνθήκη, το πρώτο δωμάτιο. Ένας μαύρος όγκος πακτωμένος στον ισχυρό αναλημματικό τοίχο από τοπική πέτρα που δημιουργεί τον χώρο στάθμευσης αναγγέλλει την εισαγωγή στο μονοπάτι. Το υψόμετρο των 15 μέτρων από το φαράγγι δε γίνεται αντιληπτό από το εσωτερικό του. Σε κάτοψη, το κτίριο υπηρεσιών λειτουργεί σαν μακρύς τοίχος μήκους 12x2m. Δωμάτιο ΙΙ Ένας όγκος τετράγωνης κάτοψης 8,5x8,5m

Τα τέσσερα διαδοχικά σκοτεινά δωμάτια αποκαλύπτουν κάτι κρυμμένο, κάτι που είναι ελάχιστα φανερό. Δεν αγγίζουν το ένα το άλλο, είναι απλώς μυστηριώδεις συναντήσεις προς τον δρόμο για το ορυχείο. 5.48. Δωμάτιο 1, κτήριο WC 16

Peter Zumthor, A Feeling of History, pp. 15, 16

107

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

υψώνεται από το έδαφος. Ανήκει στην ίδια οικογένεια με το πρώτο περίπτερο, αλλά με μια αξιοσημείωτη διαφορά: η διώροφη δομή, η οποία είναι πολύ μεγαλύτερη από την προηγούμενη, τοποθετείται σε απόσταση από την άκρη του βουνού. Ο μαύρος όγκος φαίνεται να αιωρείται, σαν ένα στερεό βάρος ισορροπημένο επισφαλώς εντός της εκτεθειμένης φέρουσας δομής παχιών ξύλινων σανίδων. Η εξωτερική θέα γεμίζει εκθαμβωτικά τον εξαιρετικά χαμηλό χώρο του περιπτέρου. οι εσωτερικοί χώροι γίνονται ένα ασφαλές πλεονεκτικό σημείο θέασης του τοπίου. Η φύση εισέρχεται απέξω, και τα χρώματα διαπερνούν τα σχεδόν αόρατα παράθυρα. Τότε ο επισκέπτης συνειδητοποιεί, από το εσωτερικό, πόσο ψηλά βρίσκεται.

5.49. Δωμάτιο 2, χώρος έκθεσης και καφετέρια

Δωμάτιο ΙΙΙ Επόμενο σημείο στο μονοπάτι είναι ένας μακρόστενος όγκος που δεν αγγίζει το έδαφος. Μια ιλιγγιώδης συνθήκη ισορροπίας. Ο επισκέπτης βρίσκεται πλέον βαθιά μέσα στο φαράγγι και η αίσθηση της αστάθειας μεγαλώνει. Εισερχόμενος κανείς μέσα στον στενό χώρο νιώθει τα ξύλα να τρίζουν και το πάτωμα να δονείται από τους βηματισμούς των υπόλοιπων επισκεπτών. Ο όγκος προχωράει μέσα στο φαράγγι για περίπου

108

5.50. Δωμάτιο 3, χώρος έκθεσης και καφετέρια

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

15 μέτρα και υψώνεται από τους απότομους βράχους του βουνού. Η ξύλινη κατασκευή είναι προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες του εδάφους, με κλίση ανάλογη της κεκλιμένης επιφάνειας στην οποία συνδέεται. Δωμάτιο IV Δέκα μικρές ξύλινες στήλες υποστηρίζουν έναν λεπτό θόλο ψευδάργυρου στο σημείο όπου τοποθετούνταν το μετάλλευμα: είναι μέρος που εκτίθεται στη συγκίνηση του υψομέτρου και αντιλαμβάνεται κανείς ολόκληρη τη δομή από κάτω, μέσα από ένα βαθύ φαράγγι. Σε αυτή την περίπτωση, η αίσθηση της ανασφάλειας γίνεται πραγματική όταν κοιτάξει κανείς προς τα πάνω. Το άδειο δωμάτιο

5.51. Δωμάτιο 4, χώρος όπου τοποθετούνταν το μετάλλευμα

Ένα δωμάτιο που ανακαλύφθηκε στις εγκαταστάσεις. Είναι η σήραγγα όπου οι ανθρακωρύχοι δούλευαν κάποτε: Ένας αμυδρός, μη ασφαλής χώρος όπου το σώμα τραβιέται στα όριά του από το ύψος και το πλάτος του χώρου. Δεν είναι ούτε χαλαρωτικό ούτε φιλόξενο μέρος. Ο επισκέπτης έχοντας περπατήσει μέσα από το στενό φαράγγι σε ένα παλιό μονοπάτι που προσκολλάται στην πλαγιά του βουνού, ψηλά 5.52. Οι σήραγγες του ορυχείου

109

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

πάνω από ένα γρήγορο ποτάμι, και έχοντας διασχίσει πιο ασφαλείς γέφυρες που έχουν καταστραφεί από κατολισθήσεις ογκόλιθων, τελικά φτάνει στη σπηλιά που οδηγεί στο παλιό ορυχείο. Εισερχόμενος στο εσωτερικό, περνά μέσα από ένα πέρασμα πλημμυρισμένο με νερό, οι οδοντωτοί τοίχοι καλυμμένοι με αλάτι φωτίζονται από τον φακό που κρατά, και σύντομα ανακαλύπτει τη μεταλλική πόρτα που παλιά σφράγιζε το ορυχείο. Αυτή καθιστά εφικτή την είσοδο βαθύτερα στα σπλάχνα του βουνού. Επεκτείνοντας το βήμα του, συναντά τις ξύλινες δοκούς που κάποτε κρατούσαν την πλατφόρμα, όπου, δουλεύοντας σε άθλιες συνθήκες, οι ανθρακωρύχοι έβγαζαν καροτσάκια από ψευδάργυρο στο φως της ημέρας. Η σήραγγα διακλαδίζεται στα δύο, και συνεχίζει να διακλαδίζεται ξανά και ξανά, πέρα από τον σημείο που έχει καταρρεύσει μερικώς. Αν ο επισκέπτης κλείσει το φως του φακού του, το κλειστοφοβικό σκοτάδι τον τυλίγει αμέσως, και ο μόνος ήχος που ακούγεται είναι το συνεχές στάξιμο του νερού. Η μόνη διέξοδος είναι προς τα πίσω. Παρ’ όλο που τα περίπτερα είναι αναγνωρίσιμα απομονωμένα αντικείμενα, η αντίθεση μεταξύ του εκτεθειμένου ξύλινου σκελετού και του συμπαγούς μαύρου όγκου στο εσωτερικό αποκαλύπτει μια διπλή φύση.

110

Αυτή η δυαδικότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της εμπειρίας των περιπτέρων. Η εξωτερική εμφάνιση των κατασκευών μοιάζει με ένα λεπτό, επισφαλές πλαίσιο που στηρίζει μόλις μια βαριά μάζα καθώς εκτείνεται πάνω από την άκρη του βράχου. Η κλίμακα του σκελετού με το συμπαγές εσωτερικό δεν είναι συγκρίσιμη. Το πρώτο αποτελείται από πολλά μικρότερα στοιχεία σε συνδυασμό, το δεύτερο είναι ένα ολόκληρο αντικείμενο που είναι προφανώς αδύνατο να διαχωριστεί. Ωστόσο, η αστάθεια βιώνεται από μια πολύ σταθερή θέση, πριν ο επισκέπτης εισέλθει στη δομή. Πρέπει να περπατήσει μόνος τη στενή σκάλα, που κρέμεται πάνω από το βαθύ φαράγγι, και μετά ξαφνικά βρίσκεται στο σκοτεινό δωμάτιο. Στεκόμενος δίπλα στο παράθυρο ο επισκέπτης εκτίθεται στο τοπίο και στη θέα που προκαλεί ίλιγγο, ενώ αισθάνεται το δάπεδο να ταλαντεύεται ελαφρά από το βάρος των επισκεπτών που δονεί τη δομή. Το δωμάτιο αιωρείται και φαίνεται μόνο το φαράγγι. Ο επισκέπτης στέκεται μόνος μέσα στο περίβλημα, περιτριγυρισμένος από τέσσερα περίπτερα που κάνουν αισθητή την παρουσία τους σε σχέση με την ανθρώπινη κλίμακα. Ο υποκειμενισμός και οι ρομαντικές αντιλήψεις για

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

5.53, 5.54. Η σκάλα του δωματίου 2 που οδηγεί στον χώρο της καφτέρειας 111

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

το νορβηγικό τοπίο απουσιάζουν: Το μουσείο ορυχείων ψευδαργύρου εκμεταλλεύεται την τρέχουσα κατάσταση του χώρου για να εστιάσει το έργο στο παρελθόν. Ακόμα κι αν το άτομο προέρχεται από ένα μεγάλο λεωφορείο, η επίσκεψη πρέπει να είναι μια ατομική εμπειρία: οι άνθρωποι πρέπει να ανέβουν τη σκάλα ένας προς ένας, διότι το εσωτερικό δωμάτιο είναι πολύ περιορισμένο και τα παράθυρα είναι πολύ μικρά. Όλες αυτές οι απλές αποφάσεις επιτρέπουν στο άτομο να αναδημιουργήσει την εμπειρία με ενεργό και ακριβή τρόπο, συνδέοντας κάθε μικρή δράση με τη συνολική εμπειρία. Η απλή λογική της αρθρωτής κατασκευής βοηθά ένα άτομο να αναδημιουργήσει στον νου του τη διαδικασία της κατασκευής χωρίς να χρειάζεται προηγμένη τεχνική εμπειρογνωμοσύνη, αρκεί μόνο μια άμεση και διαισθητική κατανόηση της βαρύτητας. Ολόκληρη η κατασκευή μπορεί να θεωρηθεί ως μια γιορτή δομικής ακρίβειας, με τις ξύλινες σανίδες να ενώνονται σε ένα κομμάτι. «Τα κτίρια αποτελούνται από μεμονωμένα μέρη που πρέπει να ενωθούν μεταξύ τους».17

17 18

Peter Zumthor, Thinking Architecture, p. 13.

112

Η κατασκευή αποτέλεσε δύσκολο και χρονοβόρο έργο. Ξεκίνησε το 2010 και οι εγκαταστάσεις άνοιξαν επίσημα το 2016. Το έργο απασχόλησε αρχιτέκτονες, μηχανικούς, ηλεκτρολόγους, ζωγράφους, ξυλουργούς και άλλους επαγγελματίες. Περατώθηκε με ασυμβίβαστα πρότυπα ακριβείας και υψηλό κόστος, ύψους 9,5 εκατομμυρίων λιρών. Τα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν ήταν πολλά. Τα γύρω βουνά άρχισαν να καταρρέουν και προσόψεις τους έπρεπε να σταθεροποιηθούν με μια μάζα μεγάλων μεταλλικών σκελετών. Συνεχώς έπρεπε να απομακρύνονται από τα σημεία οικοδομής κατολισθήσεις από τους ογκώδεις βράχους. Για λόγους ασφαλείας, ο Zumthor αναγκάστηκε να τοποθετήσει σε διαφορετική θέση δύο από τα τέσσερα κτίρια ξυλείας που σχεδίαζε να χαράξει κατά μήκος της παλιάς διαδρομής εξόρυξης. Όλα τα κτίρια προκατασκευάστηκαν στο Saudasjøen και στη συνέχεια συναρμολογήθηκαν στο Allmannajuvet. Το εξωτερικό σύστημα στήριξης αποτελείται από πολυστρωματικό ξύλο εμποτισμένο με κρεόσωτο. Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου αποτελούνται από φύλλα κόντρα πλακέ 18mm και λινάτσα από γιούτα, επικαλυμμένα με γερμανικό ακρυλικό υλικό (PMMA). Οι εσωτερικοί τοίχοι είναι βαμμένοι σε σκούρο χρώμα για να μοιάζουν με γκαλερί. Οι θεμελιώδεις εργασίες του κτιρίου του μουσείου και του κτιρίου καφέ, με τις υψηλές απαιτήσεις ακριβείας, ήταν μερικές

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

από τις πιο απαιτητικές εργασίες που έχουν πραγματοποιηθεί στη Νορβηγία. Ο χώρος στάθμευσης διαμορφώθηκε με φυσική πέτρα από το Hardanger. Οι πέτρες μεταφέρθηκαν από την Jondal στη Sauda. «Η φυσική κατασκευή αντιστοιχεί στη βιωματική κατανόηση του κτιρίου. Τα κτίρια είναι στερεά πράγματα, δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα περισσότερο από τα ίδια και παράγουν χώρους με βάση τις φυσικές αντιδράσεις του σώματος».18

5.55, 5.56. Τα εκθέματα στο δωμάτιο 3, εργαλεία και απομνημονεύματα των εργατών που δούλεψαν στο ορυχείο

5.57. Η σκάλα του δωματίου 3, πρός τον χώρο της έκθεσης. 113

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

STEILNESET Μια δραματική ιστορία που είναι εντελώς άγνωστη σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, τα γεγονότα στο Vardo συνέβησαν σχεδόν 400 χρόνια πριν. Το Steilneset είναι ένα ακρωτήριο στη νοτιοανατολική πλευρά του νησιού Vardo. Το όνομα της τοποθεσίας έχει νόημα: Η νορβηγική λέξη steile σημαίνει «πάσσαλος» και παραπέμπει στη μέθοδο εκτέλεσης των υποτιθέμενων μαγισσών τον δέκατο έβδομο αιώνα. Ένα τοπίο οριζόντιων γραμμών, όπου οι ίδιες γραμμές επαναλαμβάνονται στην ηπειρωτική χώρα ακριβώς απέναντι από τον πορθμό. Σε διάφορα μέρη του Steilneset υπήρχαν μεγάλες ξύλινες σχάρες για την αποξήρανση ψαριών, μια παραδοσιακή μέθοδος συντήρησης των ψαριών στις ακτές της Βόρειας Νορβηγίας.

5.58. Άποψη των δύο κατασκευών του Zumthor και Louise Bourgeois 5.59. Έξοδος απο το μακρύ μνημείο

115

STEILNESSET

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Η ξύλινη κατασκευή του μνημείου είναι εμπνευσμένη από αυτές τις ξύλινες σχάρες αποξήρανσης ψαριών που βρέθηκαν στο Steilneset. Η ιδέα της μορφής και της κατασκευής υπάρχει αρκετές εκατοντάδες έτη. «Το τοπίο του Vardo είναι απέραντο και άγονο. Δεν έχει κλίμακα. Το νερό, η γη και τα σύννεφα δημιουργούν συνεχώς μεταβαλλόμενες εικόνες. Οριζόντια κυριαρχούν. Η συμπαγής γκρίζα μάζα της θάλασσας είναι παγωμένη, βαλλόμενη από έναν φωτεινό αφρό, από τον άνεμο. Τα χρώματα είναι απαλά. Η αραιή βλάστηση -γρασίδι, βρύα, λειχήνες, μικροσκοπικά λουλούδια- προσκολλάται στους ακανόνιστους βράχους του παραθαλάσσιου τοπίου. Σε αυτό το τοπίο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι μια κοινότητα σκότωσε ενενήντα ένα από τα μέλη της στο όνομα του χριστιανικού της Θεού. Στην αρχή του συνεργατικού μας εγχειρήματος, η Louise Bourgeois πρότεινε να ρίξω μια ματιά στην τοποθεσία και να αρχίσω να φτιάχνω ένα σχέδιο. Όταν πήγα στο Vardø στις αρχές του 2007, σκαρφίστηκα την ιδέα να αφιερώσω ένα παράθυρο σε κάθε ένα από τα θύματα, το οποίο να κοιτά προς το τοπίο και να ανάβει με μια λάμπα τη νύχτα.

118

5.60. Ξύλινη σχάρα όπου κρεμούσαν τα ψάρια για να αποξηραθούν, πλέον δεν χρησιμοποιούνται

5.61. Το γυάλινο μνημείο αντανακλά τα χρώματα του ουρανού

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

5.62. Η πόλη του Vardo

5.63. Οι ενενήντα ένα λάμπες φέγγουν στον μακρύ διάδρομο με τα παράθυρα 119

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

Τον Φεβρουάριο του 2007, υπέγραψα τη σύμβαση. Η Louise Bourgeois είδε τις ακουαρέλες μου στη Νέα Υόρκη και σύντομα επέστρεψε με την ιδέα της εγκατάστασης φωτιάς, την οποία εξήγησε με λόγια συνοδευόμενα από ένα μικρό σκίτσο. Μου πήρε λίγο χρόνο για να συνειδητοποιήσω ότι η ιδέα της δεν προοριζόταν ως εναλλακτική λύση στο μακρύ δωμάτιό μου, αλλά ότι θα ήταν ένα άλλο μέρος του μνημείου. Ήθελε να σχεδιάσω ένα αρχιτεκτονικό κέλυφος για την εγκατάστασή της και ήθελε τα δύο αυτόνομα κτίρια να σχηματίσουν ένα ενιαίο σύνολο. Και έτσι το μνημείο έγινε μια σύνθεση που αποτελείται από δύο κτίρια: μια γραμμή και μια κουκκίδα». Peter Zumthor, Steilnesset memorial 2017 Οι φωτογραφίες του παλιού Vardø δείχνουν ένα ζωντανό ψαροχώρι με λιμάνι γεμάτο βάρκες. Σήμερα δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μπορούν να ζήσουν στο Vardø. Το μακρύ ξύλινο ράφι στην άκρη του χωριού, που κάποτε χρησιμοποιούσαν για το στέγνωμα των ψαριών, πλέον δεν χρησιμοποιείται. Τα σπίτια που κατοικούνται ακόμη τα καταλαβαίνει κανείς από το φως που λάμπει στα παράθυρα όταν πέσει το σκοτάδι.

120

Η δομή ξεχωρίζει ελαφρώς από τον οικισμό στην ακτή σε ένα μέρος που ονομάζεται Steilsneset, το μέρος όπου κάηκαν τα θύματα στον πάσσαλο. Το μνημείο, που αποτελείται από δύο μέρη, ακολουθεί ένα μονοπάτι. Από τον οικισμό, το μονοπάτι περνά από την εκκλησία στο δρόμο προς Steilsneset, τον τόπο των εκτελέσεων. Εκεί συναντά το κτίριο, περνάει μέσα από το κτίριο, βγαίνει από την άλλη άκρη στο γυάλινο περίπτερο και από εκεί πίσω στο χωριό. Αυτή η διαδρομή μπορεί να ακολουθηθεί και προς τις δύο κατευθύνσεις. Στο εσωτερικό, ένας στενός διάδρομος οδηγεί από παράθυρο σε παράθυρο, από θέα σε θέα, από φως σε φως. Το δωμάτιο είναι ένας μακρύς διάδρομος που αιωρείται πάνω από το έδαφος, πάνω σε ξύλινα ικριώματα. Ενενήντα ένα παράθυρα, μικρές βιτρίνες από ασημί μέταλλο, είναι τοποθετημένα στους τοίχους από ύφασμα, και κυματίζουν μαζί με το ύφασμα όταν φυσά ο άνεμος. Τα παράθυρα κινούνται στον άνεμο, τοποθετημένα σε τακτά διαστήματα και σε έξι διαφορετικά ύψη. Ένας γυμνός λαμπτήρας με ορατά νήματα είναι αναρτημένος μπροστά από κάθε παράθυρο. Κάθε λαμπτήρας έχει το δικό του ηλεκτρικό καλώδιο. Στο ύφασμα ανάμεσα στα παράθυρα είναι τυπωμένα τα ονόματα, οι ημερομηνίες γέννησης

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

και ο θάνατος, και ένα απόσπασμα από τις καταδικαστικές αποφάσεις των ενενήντα ενός ανθρώπων που σκοτώθηκαν. Το ικρίωμα, μια κατασκευή αποτελούμενη από εξήντα κουφώματα, επιχειρεί να χρησιμοποιήσει το απλούστερο μέσο για να παρέχει μια φέρουσα δομή για τον μακρύ υφαντικό χώρο. Δεν υπάρχουν συμβατικοί ξύλινοι σύνδεσμοι για τη σύνδεση των δοκών. Όπου διασταυρώνονται οι δοκοί, απλώς συμπιέζονται με μια βίδα. Τα ξύλινα μέρη είναι όσο το δυνατόν πιο λεπτά. Η δομή έχει σχεδιαστεί ως η ελάχιστη δυνατη για να αντισταθεί στον άνεμο και στις καταιγίδες. Ο κλωστοϋφαντουργικός χώρος κρέμεται μέσα στο ξύλινο ικρίωμα και κινείται απαλά με τον άνεμο. Ένα ύφασμα κατασκευάστηκε για τον σκοπό αυτό, με ιδιότητες την ένταση και την απαλότητα. Το παραδοσιακό πανί δε θα κρατούσε στις δεδομένες κλιματολογικές συνθήκες. Έτσι, η ομάδα του Zumthor δούλεψε με έναν καμβά από υαλοβάμβακα επικαλυμμένο με Teflon. Ένα μοντέλο κλίμακας 1: 1 κατασκευάστηκε από το γραφείο στο Haldenstein για να μελετηθεί η κατασκευή κατά την εγκατάστασή, επειδή δεν υπήρχαν προϋπάρχοντα μοντέλα στα οποία θα μπορούσαν να αναφερθούν. Έπρεπε να δοθεί προσοχή στην ανάπτυξη της τεχνικής

5.64. Ο καλλιτέχνης Christian Boltanski είναι γνωστός για τη χρήση ασπρόμαυρων εικόνων που προέρχονται από νεκρολογίες ή οικογενειακά άλμπουμ. Στην εικόνα απεικονίζεται η έκθεση του για τα θύματα του ολοκαυτώματος στο Παρίσι, 1986.

5.65. Ο εσωτερικός κλειστοφοβικός χώρος του μνημείου. Για να διαβάσει κανείς όλες τις μαρτυρίες, χρειάζεται να παραμείνει στο μνημείο για μιάμιση ώρα. 121

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

στερέωσης των σκοινιών που ενώνουν το ύφασμα με το πλαίσιο, καθώς το εύκαμπτο κλωστοϋφαντουργικό σύστημα θα κινούνταν στον παράκτιο άνεμο. Οι τεχνικές παραγωγής και η στερέωση των πανιών κατά την τέχνη της ναυπηγικής ενέπνευσαν την κατασκευή της.18

5.66. Το γυάλινο περίπτερο που αντανακλά τον ουρανό της Louise Bourgeois.

5.67. Η φλεγόμενη καρέκλα περιστρεφόμενους καθρέπτες.

με

τους

επτά

Η εγκατάσταση της Louise Bourgeois αποτελείται από μια μεταλλική καρέκλα με φλόγες που αναβοσβήνουν. Επτά ισχυροί καθρέφτες πολλαπλασιάζουν τη φωτιά. Αυτή η εγκατάσταση προστατεύεται από δεκαεπτά γυάλινα πάνελ που περιστρέφονται γύρω από αυτό. Τα φύλλα είναι μαυρισμένα. Αντικατοπτρίζουν το τοπίο και οι φλόγες από το εσωτερικό του κτιρίου λάμπουν μέσα τους. Η κάτοψη του περιπτέρου ακολουθεί ουσιαστικά το σκίτσο της Louise Bourgeois. Η εγκατάσταση κατασκευάστηκε από τους βοηθούς της στο ατελιέ της στην Tucson της Αριζόνα και μεταφέρθηκε στο Vardo. Το γυάλινο περίπτερο ανυψώθηκε στην τοποθεσία Steilneset ταυτόχρονα με το επίμηκες μνημείο, και αποτελείται από δεκαεπτά γυάλινα πάνελ που περιστρέφονται γύρω από μια φλεγόμενη καρέκλα. Το έργο τοποθετήθηκε υπό την επίβλεψη του Jerry Gorovoy, βοηθού της Louise Bourgeois, ο οποίος ήρθε στο Vardo πολλές φορές για να σχηματίσει μια εντύπωση για το πώς προχωρούσε το έργο. Η φλόγα στην καρέκλα καίγεται αδιάκοπα και οι επισκέπτες

architecturenorway.no/projects/culture/witch-memorial-2011/

122

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

5.68. Συνολική άποψη του μνημείου.

μπορούν να μπουν στο περίπτερο μέρα και νύχτα και εντείνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι στη μέση της πυράς. Η Bourgeois έδωσε όνομα στην εγκατάστασή της, «The damned, the possessed and the Beloved».

τοπίο στο εξωτερικό και τις φλόγες στο εσωτερικό. Και, επειδή το περίπτερο αποτελείται από γυάλινες πλάκες, είναι ανοιχτό και διαπερατό από τη φύση: ο άνεμος μπορεί να εισέλθει, η γύρω θάλασσα και τα σύννεφα είναι ορατά από μέσα.

Οι γυάλινοι καθρέπτες είναι στραμμένοι υπό συγκεκριμένη γωνία, ενισχύοντας το γεγονός ότι η πραγματικότητα αποδίδεται με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το σημείο αντίληψης του δέκτη. Η χρήση καθρεφτών είναι ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό της καλλιτεχνικής της προσέγγισης. Το μαυρισμένο γυαλί που χρησιμοποιεί ο Zumthor στο περίπτερο το συμπληρώνει: αντικατοπτρίζει το

«Ο Zumthor και εγώ χρησιμοποιήσαμε τη γη, το νερό, το προγενέστερο και τον αέρα για να δημιουργήσουμε εικόνες σιωπής. Η μνήμη χρειάζεται σιωπή γιατί επιτρέπει στον χρόνο να γυρίσει ξανά πίσω. Η κατανόησή μας για τα γεγονότα του παρελθόντος στο Vardo είναι μια έκκληση για μια δεύτερη ευκαιρία στο παρόν». (LB, Wallpaper 2008)

123

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ALLMANNAJUVET Κλειστές κατασκευές πάνω σε μια ιστορική προϋπάρχουσα πορεία, παρατιθέμενες ανάμεσα σε ερείπια.

Κατασκευές κλειστές, διαπερατές απο τον αέρα, τοποθετημένες σε έναν ιστορικό τόπο.

Έχουν προσανατολιστεί με βάση το μονοπάτι, το συμπληρώνουν.

Δύο διακριτά περίπτερα που αποτελούν μέρη μιας συνεχής αφήγησης.

Γεωμετρικά είναι κλειστά ορθογώνια, υπερυψωμένες κατασκευές που αποτελούν τοπόσημα στον χώρο.

Γεωμετρίες που τραβούν το μάτι απο μακριά, γραμμή και σημείο.

Φέροντα στοιχεία από ξύλο με μεταλλικούς συνδέσμους, χρήση φυσικών λίθων.

124

STEILNESSET

Φέροντα στοιχεία από ξύλο με μεταλλικούς συνδέσμους, χρήση υαλοπετασματων και ύφασμα για πλήρωση.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Το νερό υπάρχει στο φυσικό περιβάλλον ως κομμάτι της ιστορίας. Κύριο αξιοθέατο: Η ιστορία του ορυχείου μέσα απο τέσσερις διαφοτερικές συνθήκες χώρων.

Η θάλασσα κυριαρχεί στον ορίζοντα ως όριο και φόντο, αμετάβλητο κομμάτι της ιστορίας. Κύριο αξιοθέατο: Η γνώση της τραγωδίας, πρόκληση συναισθημάτων μέσω της όρασης και του χώρου.

5.69. Μακέτα λεπτομέρειας 1:20, μέρους της κατασκευής του ξύλινου μνημείου Zumthor

125

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

5.70. Allmannajuvet 5.71. Steilnesset

126

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Αυτές οι δύο κατασκευές επιλέχθηκαν σε αντίθεση με τα προηγούμενα ζεύγη αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων, καθώς έχουν την ιδιαιτερότητα να επιτυγχάνεται η προβολή του αθέατου τοπίου, μιας ιστορικής συνθήκης που δεν υφίσταται πλέον, αλλά μπορεί να γίνει αισθητή μέσω της αρχιτεκτονικής. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες επεμβάσεις τοπίου λοιπόν, που αναδεικνύουν την ιδιαίτερη νορβηγική φύση και μπορούν να θεωρηθούν εξωστρεφείς, οι δύο παρακάτω κατασκευές έρχονται σε αντιδιαστολή με αυτές για να παρουσιάσουν μια εσωστρεφή συνθήκη. Το ουσιώδες σε αυτή την περίπτωση δεν είναι ο ίδιος ο φυσικός τόπος αλλά το ανθρώπινο αποτύπωμα σε αυτόν. Η ιστορία και οι συνθήκες, τα βιώματα των ανθρώπων που υπήρξαν κάποτε εκεί αποτελούν το αντικείμενο προς ανάδειξη. Ο αρχιτέκτονας καλείται να δημιουργήσει αρχιτεκτονική που τηρεί τις προϋποθέσεις για να προκαλέσει αναθύμηση, να μεταδώσει την εμπειρία του κάποτε και όχι του τώρα. Η πρόθεση είναι να μεταδώσει στον επισκέπτη τις εμπειρίες ανθρώπων που υπήρξαν στον τόπο δεκαετίες 5.72. Ψηφιακή αναπαράσταση του δωματίου 2 σε στάδιο σχεδιασμού. 127

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

πριν, ώστε εκείνος να αντιληφθεί και να κατανοήσει το παρελθόν, παρά να δημιουργήσει νέες δικές του εμπειρίες. Αυτή είναι η συνθήκη και ο σκοπός των μνημείων που κλήθηκε να αναλάβει και στις δύο περιπτώσεις ο διάσημος αρχιτέκτονας Peter Zumthor. Στο ορυχείο χαλκού, ο αρχιτέκτονας κλήθηκε να σχεδιάσει πάνω σε μια υπάρχουσα συνθήκη εγκατάλειψης και ερειπίων, στις δομές των παλιών αυτοσχέδιων κατασκευών του παλιού ορυχείου. Το έργο αποτελείται από πέντε συνολικά αποσπάσματα/συνθήκες χώρου, το τελευταίο από τα οποία είναι το ίδιο το ορυχείο, ανέγγιχτο από τότε που έπαψε η λειτουργία του. Και οι τέσσερις κατασκευές σχεδιάστηκαν με τη λογική των προϋπαρχουσών αυτοσχέδιων κατασκευών, όπως τις έφτιαχναν παλιά με χειρωνακτική εργασία. Η απλή πρακτική χρήση του ξύλου και των μεταλλικών συνδέσμων και η ειλικρίνεια της κατασκευής εκφράζουν στο σύνολο τον χαρακτήρα των κατασκευών. Όπως λέει και ο Zumthor σε συνέντευξή του, «Ήθελα να δώσω την αίσθηση (ότι οι κατασκευές) βρίσκονταν πάντα εκεί». Το μοντέρνο στοιχείο συνεπώς είναι ο καθαρός μαύρος όγκος που εσωκλείεται

128

5.73. Διάγραμματα φωτισμού της έκθεσης στο δωμάτιο 3.

στον ξύλινο λεπτό σκελετό, και δημιουργεί ένα δωμάτιο σχεδόν κλειστοφοβικό στο εσωτερικό του. Ο λεπτός, φαινομενικά εύθραυστος, ξύλινος σκελετός στηρίζει μια στιβαρή ενιαία μάζα. Η τυπολογία των δωματίων επί το πλείστον είναι τετράγωνοι όγκοι που υψώνονται από το έδαφος και τοποθετούνται σε απόσταση από την άκρη του βουνού, φαίνονται να αιωρούνται από τον βράχο. Η είσοδος είναι στενή, ο επισκέπτης μπαίνει μόνος του. Μόλις βρεθεί στο εσωτερικό, το φως και τα χρώματα από το εξωτερικό περιβάλλον διαποτίζουν το μαύρο χαμηλοτάβανο δωμάτιο. Στα παραπάνω σκίτσα φαίνονται οι δύο συνθήκες φωτισμού στον χώρο της έκθεσης. Ο φεγγίτης σε συνδυασμό με τον τεχνητό φωτισμό έχουν μελετηθεί ώστε να φωτίζουν τα εκθέματα με τον ίδιο τρόπο ανεξάρτητα απο τον μήνα επίσκεψης.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

Ο Zumthor σε συνέντευξή του το 2006 σχετικά με το έργο είπε: «Αν δημιουργήσεις έναν σκοτεινό χώρο, τα χρώματα της φύσης εισχωρούν στο εσωτερικό». «Με τα υλικά μπορούμε να κατευθύνουμε το φως και τη σκιά». Στο τέλος την πορείας των διαδοχικών δωματίων προβάλλει η στοά του σπηλαίου των εξορύξεων. Ο επισκέπτης έχει φτάσει πλέον στο βάθος του φαραγγιού, και δεν έχει επιλογή παρά να γυρίσει πίσω. Στην πορεία της επιστροφής συναντά ξανά τις αιωρούμενες ξύλινες κατασκευές, πιθανόν βλέποντάς τες από μια διαφορετική οπτική και μόνο τότε τις αντιλαμβάνεται ως σύνολο. Το μνημείο Steilnesset βρίσκεται απόμερo, στην άκρη του χωριού, διακόσια μέτρα από την εκκλησία του Vardo: ο ουρανός, η θάλασσα και ο γκρεμός κυριαρχούν. Το μακρύ ξύλινο μνημείο τραβά την προσοχή του ταξιδιώτη από μακριά λόγω της ιδιαίτερης μορφής του. Μια ξύλινη ράμπα ανεβάζει τον επισκέπτη δύο μέτρα από το έδαφος στην είσοδο του μνημείου, όπου συναντά μια μεταλλική πόρτα. Μόλις εισέλθει, το σκοτάδι κυριαρχεί και ανοίγεται μπροστά του ο μακρύς διάδρομος με τα 91 μικρά παράθυρα, τις 91 λάμπες και τις 91 μαρτυρίες/ποινές. Όλες τελειώνουν με την ίδια πρόταση: καταδικάστηκε σε θάνατο

διά πυράς στον πάσσαλο. Αν κάποιος διάβαζε όλα τα κείμενα στον χώρο, θα αφιέρωνε μιάμιση ώρα. Η αίσθηση της κλίμακας της τραγωδίας είναι ιδιαίτερα αισθητή, δεν είναι απρόσωπη, καθώς κάθε μαρτυρία ζωής κατέχει τον δικό της προσωπικό χώρο. Ο διάδρομος δεν είναι στενός, αλλά κλειστοφοβικός. Οι σανίδες του πατώματος αφήνουν μεγάλα κενά αρμών κατ’ επιλογήν του αρχιτέκτονα, ώστε το καλοκαίρι που το χορτάρι μεγαλώνει να εισχωρεί μέσα από τους αρμούς δίνοντας στον χώρο την αίσθηση του αγρού (ο παράγοντας του χρόνου και της φθοράς). Τον χειμώνα το πανί που σχηματίζει το εσωτερικό ταλαντεύεται από τις ισχυρές καταιγίδες. Καθώς ο επισκέπτης εξέρχεται από το μνημείο, συναντά το γυάλινο περίπτερο που αντανακλά τον ουρανό της εικαστικού Louise Joséphine Bourgeois. Ήταν το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε πριν από τον θάνατό της το 2010. Εισερχόμενος στο περίπτερο, ο επισκέπτης νιώθει αμέσως τη ζέστη, τον ήχο και τελικά την όψη της φωτιάς, που αναδύεται από μια καρέκλα στο κέντρο του περιπτέρου. Τρεις γυάλινοι καθρέφτες αναρτημένοι πάνω και γύρω από τη φωτιά εντείνουν την οπτική αίσθηση και αντανακλούν το είδωλο του επισκέπτη. Μια εμπειρία προσωπική, αυστηρά γραμμική και ιδιαίτερα επιτυχημένη για να αναδυθούν σκέψεις και συναισθήματα. Το τοπίο δεν πρωταγωνιστεί αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά, ως κάδρο της

129

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ιστορίας. Η τυπολογία της κατασκευής είναι αντίστοιχη με το μνημείο του ορυχείου χαλκού, μόνο που σε αυτή την περίπτωση έχουμε δύο χαρακτηριστικές διαφορές. Ο ξύλινος σκελετός περιβάλλει ένα λευκό τεντωμένο καραβόπανο που δημιουργεί χώρο στο εσωτερικό, ένας μαλακός πυρήνας σε αντίθεση με τον μαύρο σκληρό όγκο των ορυχείων. Έπειτα το αρχιτεκτονικό πρόγραμμα λαμβάνει χώρα μέσα στον επιμήκη όγκο της ξύλινης κατασκευής ως μια ενιαία εμπειρία και όχι αποσπασματική όπως στις διαδοχικές συνθήκες των δωματίων του ορυχείου.

5.74. Η κίνηση του επισκέπτη ανάμεσα στις κατασκευές στο Allmannajuvet (πάνω) και Steilnesset (κάτω). Στο Steilnesset δεν επιστρέφει στην αρχή.

Το γυάλινο κουτί της Louise Bourgeois λειτουργεί ως ξεχωριστό αντικείμενο, συμπληρωματικά στο μακρύ ξύλινο μνημείο του Zumthor, και εκφράζει μια τελείως διαφορετική αρχιτεκτονική γλώσσα. Συνεπώς, τα περίπτερα σε συνδυασμό τα αντιλαμβάνεται κανείς σαν δύο ξεχωριστά αντικείμενα. Η πορεία που ακολουθεί ο επισκέπτης στην περίπτωση του μνημείου του Steilnesset είναι μία και μοναδική. Η πορεία από το σημείο Α στο Β είναι αυστηρά ορισμένη: αφού διασχίσει κανείς το μακρύ μνημείο και φτάσει

130

5.75. Διαγραμματική τομή του δωματίου 2 (δεξιά) και του μνημείου. Και οι δύο είναι ελαφριές κατασκευές απο ξύλο, το πλήρες στοιχείο βρίσκεται στο εσωτερικό, αποκαλύπτοντας τον σκελετό.

05 | ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ

στο γυάλινο περίπτερο, η εμπειρία θυμίζει τελετή, έχει ολοκληρωθεί και ο επισκέπτης δεν έχει παρά να περπατήσει μπροστά, καθώς η απόσταση από το σημείο Α ως το Β είναι περίπου ένα χιλιόμετρο. Συμπεράσματα: Ο Peter Zumthor κατάφερε με το έργο του στο Allmannajuvet και στο Steilnesset να δημιουργήσει συνθήκες χώρου που αναδύουν συναισθήματα σε τοπία ιστορίας. Η απόφαση να βαφτεί ο εσωτερικός χώρος μαύρος και στις δύο περιπτώσεις είναι επιτυχημένη, καθώς δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για προσωπική ενδοσκόπηση μέσα σε μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα σιωπής. Ο σκοτεινός εσωστρεφής χώρος απομυζεί το φως από το εξωτερικό περιβάλλον, ενεργοποιεί τα παράθυρα της μνήμης. Οι ξύλινες κατασκευές, αν και ουσιαστικά συμβατικές κατασκευές από ξύλινους δοκούς με μεταλλικούς συνδέσμους, είναι μελετημένες εξονυχιστικά ώστε να αντέχουν στις ακραίες καιρικές συνθήκες. Η ανεστραμμένη σχέση σκελετού και κελύφους είναι αλληγορικά συμβατή με την προσωπική ενδοσκόπηση, τον σκοπό της αρχιτεκτονικής σε αυτή την περίπτωση. Η μορφή και η συνθετική ιδέα είναι εμφανώς εμπνευσμένες από τον τόπο και το περιβάλλον της

κάθε περίπτωσης, κάτι το οποίο καθιστά την αρχιτεκτονική δημιουργία ιδιαίτερη και μοναδική. Η εμπειρία του επισκέπτη πλάθεται από την αρχιτεκτονική, και στις δύο περιπτώσεις είναι προσωπική και όχι τουριστικοκεντρική, ανεξάρτητα από το αν ο επισκέπτης προέρχεται από Ι.Χ. ή μεγάλο λεωφορείο.

5.76. Αναπαράσταση του δωματίου 3, σε φάση σχεδιασμού.

131

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

06 | ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που συνιστούν την καλή αρχιτεκτονική με σκοπό να αναδείξουν ένα τοπίο με τις ιδιότητες του Υψηλού. Συμπεραίνουμε από τα παραδείγματα που αναλύθηκαν, ότι η αρχιτεκτονική είναι ικανή να συμβάλει με τη δημιουργία όγκων, στην ανάδειξη του πνεύματος του τόπου και την ενίσχυση της αίσθησης του τοπίου.

του επισκέπτη, η χάραξη της κίνησης σε συνδυασμό με τα οπτικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος που βιώνει. Η σταδιακή ή δυναμική αποκάλυψη μιας εκπληκτικής θέας εμπεριέχει θεατρικότητα, το δέος όταν επέρχεται μετά από μεταβατικό χώρο και χρόνο μπορεί να είναι πιο δυνατό. Συνεπώς στον σχεδιασμό μέσα στο τοπίο, οι μεταβατικοί χώροι παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στην εμπειρία του επισκέπτη.

Η ανάδειξη του κρυφού στοιχείου και η ενίσχυση του ορατού απαιτούν αντίστοιχους χειρισμούς όπως αναλύθηκαν παραπάνω. Συγκεκριμένα, δυναμικές χειρονομίες και πομπώδης αρχιτεκτονική που τραβά την προσοχή είναι επιτυχημένες κατασκευές στην περίπτωση του έμμεσα ορατού, τραβούν την προσοχή ώστε να αποκαλυφθεί τελικά στον επισκέπτη το αξιοθέατο. Στην περίπτωση του αξιοθέατου που δε χρειάζεται ανάδειξη γιατί είναι άμεσα ορατό και προσβάσιμο από το κοινό, καλό είναι η αρχιτεκτονική παρέμβαση να μην ανταγωνίζεται την προσοχή αλλά αντίθετα να συμπληρώνει ή και να φιλτράρει το βλέμμα και την πορεία του επισκέπτη προς αυτό. Η συνθήκη αυτή μπορεί να επιτευχθεί με οριζόντια ή κάθετα αρχιτεκτονικά στοιχεία, καθώς και στοιχεία του περιβάλλοντος όπως η φύτευση και τα δέντρα. Ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας στη δημιουργία μιας αξέχαστης εμπειρίας είναι η καθοδήγηση

Τέλος, με την επιλογή των κατάλληλων υλικών, τόσο σε σχέση με την εμπειρία όσο και την ένταξη στο τοπίο, επιτυγχάνεται η ένταξη και συγκεκριμένη ατμόσφαιρα σε κάθε χώρο. Τα υλικά, σύγχρονα και παραδοσιακά, δίνουν την αίσθηση της κατασκευής και προκαλούν συναισθήματα μέσα από τις αντανακλάσεις, το φως που εισχωρεί στο εσωτερικό, τους ήχους, τα χρώματα, την υφή. Προκαλούν αισθήσεις ασφάλειας ή ανασφάλειας, είναι η γλώσσα που εξηγεί στον επισκέπτη τι είναι αυτό που επισκέπτεται. Κατασκευάζοντας την ελάχιστη, αναστρέψιμη κατασκευή στο τοπίο δεν είναι πάντα το θεμιτό, καθώς στο βάθος χρόνου μια κατασκευή μπορεί να καταταχθεί σε αντικείμενο πολιτισμικής κληρονομιάς, η φύση δεν είναι ιερή σε όλες τις περιπτώσεις. Ωστόσο, ο κάθε τόπος έχει τις δικές του αισθήσεις και αρχιτεκτονική καλείται να συνδιαλλαγεί ή αντιταχθεί απέναντι στο φυσικό τοπίο. Η

134

06 | ΕΠΙΛΟΓΟΣ

εμπειρία των αισθήσεων είναι το αποτέλεσμα. Το Tourist Route Project πρόκειται για ένα υπόδειγμα πετυχημένου συνολικου έργου όπου οι παραπάνω στόχοι επιτυγχάνονται μέσα από δοαφορετικές προσεγγίσεις. ΣΚΕΨΕΙΣ TRP, παράδειγμα προς έμπνευση;

εμφάνιση ακραίων φυσικών φαινομένων λόγω της κλιματικής αλλαγής, θα συμβάλουν καθοριστικά στην προστασία τόπων φυσικής κληρονομιάς. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε στο συνολικό μήκος της Ε75 να οργανώσουμε την επέκταση αυτής της διαδρομής με αντίστοιχα σημεία θεάσεων κατά μήκος της Ευρώπης;

Θα μπορούσε το παράδειγμα της Νορβηγίας να αποτελέσει πηγή ιδεών και για την Ελληνική πραγματικότητα. Μπορεί το κλίμα των δύο χωρών να είναι πόλοι αντίθετοι, βορράς και νότος, ωστόσο έχουμε κοινά. Τα βουνά, η θάλασσα, η πλούσια άγρια φύση και τα ανεξερεύνητα μονοπάτια ανάμεσα στις χαράδρες και σπηλιές είναι πολύτιμη φυσική κληρονομιά της χώρας μας. Μέσω αντίστοιχων πρακτικών σχεδιασμού, άγνωστες περιοχές φυσικού κάλους και παραμελημένοι οικισμοί θα μπορούσαν να έρθουν στο φως και να ακμάσουν ξανά με την δημιουργία ενός δικτύου τουρισμού, εξωτερικού άλλα κυρίως εσωτερικού. Η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να λειτουργήσει σαν αφορμή για τη δημιουργία τεχνικών υποδομών σε δυσπρόσιτες περιοχές της χώρας, υποδομές που με την συχνότερη

6.1. Η Ευρωπαϊκή Οδός 75 (Ε75), οδική αρτηρία του διεθνούς οδικού δικτύου της Ευρώπης. Ξεκινά από το Vardo και καταλήγει στη Σητεία της Κρήτης. Το συνολικό μήκος της είναι 5.639 χλμ.

135

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μωραΐτης Κωνσταντίνος (2012). Το τοπίο, Πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου. Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα Πεπονής Γιάννης (1997). Χωρογραφίες: Ο αρχιτεκτονικός σχηματισμός του νοήματος. (2η έκδοση). Αθήνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Edmund Burke (1779). A Philosophical Enquiry into the Origin of our Ideas of the Sublime and Beautiful. Dublin, Ireland. Immanuel Kant (1790). Critique of Judgment. Μετάφραση: T. B. VEBLEN, Penn State University Press Edward O. Wilson (1984). Biophilia. Harvard University Press Christian Norberg-Schulz (1997). Nightlands: Nordic Building. Cambridge, United States. MIT Press Christian Norberg-Schulz (1976).Genius Loci, Towards a phenomenology of Architecture. Rizolly publications, New York

136

JanikeKampevold Larsen. (2012). Global Tourism Practices as Living Heritage: Viewing the Norwegian Tourist Route Project. Future Anterior: Journal of Historic Preservation, History, Theory, and Criticism. Løken S. L., & Dyrerud T. A., & Neste J. (Eds.) (2016). Nasjonale Τuristveger. Norway, Forlaget Press Häggström M. (2019). Forest-Walks – An Intangible Heritage in Movement. A Walk-and-Talk-Study of a Social Practice Tradition.Landscapes: the Journal of the International Centre for Landscape and Language. University of Gothenburg Rosalind E. Krauss (1985), The Originality of the Avant-Garde, Cambridge, Mass.: MIT Press

Lending, M. and Zumthor, P. (2018) A Feeling of History. Zurich: Scheidegger&Spiess AG. Andreassen R. L. &Willumsen L. H. (Eds.). (2017) Steilneset Memorial: Art, Architecture, History. Orkana Press

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ MacKeyA. &Wolfang A. (2015) 1:1 Christopher Turner (2014). Waiting for Zumthor. UK: Icon 133: Underground Precedent Models: Analysis through construction: Steilneset memorial. College of built environments, University of Washington. arch.be.uw.edu/11-precedent-models-analysis-through-construction Bertram D. Brochmann (2019) Nasjonaletoalettbygg. Arkitektur N nο. 1 Laura Traldi (2020) Less concrete and more nature: a biophilic approach in landscape architecture. https://www.designatlarge.it/ biophilic-architecture/?lang=en Dennis Saiello (2018). Peter Zumthor. Allmannajuvet Zinc Mine Museum – Striving for Objectivity.

137

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ Reiulf Ramstad Architects, Trollstigen

Todd Saunders Architects, Stegastein

[https://www.dezeen.com/2012/07/07/trollstigen-by-reiulf-ramstad-architects/]

[https://www.saunders.no/aurland-lookout]

[https://www.reiulframstadarkitekter.com/work/ trollstigen-visitor-centre] [https://www.miesarch.com/work/2588] [https://www.researchgate.net/publication/321979318_Accessibility_seasonality_of_ tourism_in_the_GeirangerTrollstigen_area]

[https://www.abitant.com/posts/smotrovaya-ploschadka-aurland-lookout-v-norvegii#/] [https://miesarch.com/work/1376] [https://www.nasjonaleturistveger.no/en/ routes/aurlandsfjellet?attraction=Stegastein] Carl-Viggo Hølmebakk, Sohlbergplassen

[https://www.jstor.org/stable/10.5749/futuante.9.1.0067?seq=1]

[https://www.archdaily.com/485946/sohlbergplassen-viewpoint-carl-viggo-holmebakk]

Jarmund / Vigsnæs Architects, Steinsdalsfossen

[https://www.holmebakk.no/project/sohlbergplassen]

[https://divisare.com/projects/310388-jarmund-vigsnaes-architects-nils-petter-dale-steinsdalsfossen-hardanger-norway]

[https://www.researchgate.net/figure/ReiulfRamstad-Selvika-rest-area-2012-Model-Refweb-2_fig4_339741725]

[http://www.jva.no/projects/medium/tourist-facilities-steinsdalsfossen-waterfall/]

[http://landezine.com/index.php/2009/08/sohlbergplassen-viewpoint/]

[http://www.fjordnorway.com/things-to-do/steinsdalsfossen-waterfall-p792843]

138

Peter Zumthor, Zinc Mines [archdaily.com/796345/allmannajuvet-zinc-mine-museum-peter-zumthor/] [dezeen.com/2017/06/02/peter-zumthor-stilted-zinc-mine-museum-buildings-aldo-amoretti-photography-norway/] [atlasofplaces.com/architecture/allmannajuvet-zinc-mine-museum/]

[issuu.com/orkana/docs/steilneset_memorial] [arch.be.washington.edu/11-precedent-models-analysis-through-construction/] [thisispaper.com/mag/steilneset-memorial-peter-zumthor-louise-bourgeois]

[viabizzuno.com/fr/projet/progetto/233/] [roomofpossibilities.com/index.php/2018/11/09/ striving-for-objectivity/] [worldarchitecture.org/articles/cenhc/peter_ zumthor_installs_modest_buildings_erected_on_ blackwinged_stilts_at_norwegian_old_mining_region.html] [iconeye.com/architecture/architecture-news/peter-zumthor-zinc-mine-museum-norway] Peter Zumthor, Steilneset Memorial [architecturenorway.no/projects/culture/witch-memorial-2011/]

139

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Καλλιτεχνική επιμέλεια εξωφύλλου: Μαρία Βαλλιάνου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1.1. [https://en.wikipedia.org/wiki/Wanderer_above_the_Sea_of_Fog] 1.2. [https://thomasdambo.com/sculptures/] 1.3. [https://www.kurtvonmeier.com/the-gestalt-of-laws-of-form] 1.4. [https://nicholasroerich.tumblr.com] 1.5, 1.6. [https://www.archdaily.com/915456/tij-observatory-ro-and-ad-architecten] 1.7, 1.8, 1.9. [https://www.archdaily.com/920699/path-of-perspectives-panorama-trail-snohetta] ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2.1. [https://www.nasjonalmuseet.no/en/collection/object/NG.M.01185] 2.2. [https://www.nasjonalmuseet.no/en/collection/object/NG.M.00692] ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3.1. [https://archeyes.com/borgund-stave-church/] 3.2. [https://en.wikipedia.org/wiki/Architecture_of_Norway] 3.3. [http://cubizm.ru/samye-neobychnye-doma/] 3.4. [https://normcph.com/architecture/gjovik/] ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 4.1. Χάρτης των συνολικά 18 τουριστικών οδικών αρτηριών του Norwegian Tourist Route Project 4.2. Περιοδικό Norwegian Scenic Routes, Statens vegvesen 2017 4.3. [https://iamaileen.com/geiranger-trollstigen-national-tourist-route/] 4.4. [https://hist1952.omeka.fas.harvard.edu/items/show/197?tags=pictorial+map]

140

4.5. [https://www.naturkultur.no/] 4.6. [https://www.nasjonaleturistveger.no/en/routes/ryfylke?attraction=Svandalsfossen] 4.7. [http://landezine.com/index.php/2009/08/sohlbergplassen-viewpoint/] 4.8. [https://digitaltmuseum.no/011041107862/bjonnestigvarden-aurland-tegning] 4.9. [https://daily.jstor.org/the-claude-glass-revolutionized-the-way-people-saw-landscapes/] 4.10. [https://petapixel.com/2012/04/29/claude-glass-the-18th-century-version-of-instagram/] 4.11. [https://www.nasjonaleturistveger.no/en/routes/geiranger-trollstigen] 4.12. [https://www.nasjonaleturistveger.no/en/routes/sognefjellet?attraction=Oscarshaug] 4.13. [https://medium.com/@bange/1890-23d19547b3c6] 4.14. Περιοδικό Norwegian Scenic Routes, Statens vegvesen 2017 4.15. Περιοδικό Norwegian Scenic Routes, Statens vegvesen 2017 4.16. Περιοδικό Norwegian Scenic Routes, Statens vegvesen 2017 4.17. [https://www.designboom.com/architecture/norway-rest-area-morfeus-06-09-2018/] 4.18. [https://www.archdaily.com/896606/bukkekjerka-morfeus-arkitekter] 4.19. Περιοδικό Norwegian Scenic Routes, Statens vegvesen 2017 4.20. [https://www.nasjonaleturistveger.no/en/routes/aurlandsfjellet?attraction=flotane] ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 5.1. [https://www.reiulframstadarkitekter.com/work/trollstigen-visitor-centre] 5.2. [https://divisare.com/projects/310388-jarmund-vigsnaes-architects-nils-petter-dale-steinsdalsfossen-hardanger-norway] 5.3. [https://www.woodz.co/journal/aurland-look-out/] 5.4. [https://www.holmebakk.no/project/sohlbergplassen] 5.5. [https://www.dezeen.com/2017/06/02/peter-zumthor-stilted-zinc-mine-museum-buildings-aldo-amoretti-photography-norway/] 5.6. [https://www.thisispaper.com/mag/steilneset-memorial-peter-zumthor-louise-bourgeois] 5.7, 5.8, 5.9. [https://www.reiulframstadarkitekter.com/work/trollstigen-visitor-centre] 5.10. [https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Trollstigen_viewpoint.jpg]

141

ΝΟΡΒΗΓΙΚΑ ΟΔΙΚΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: ΣΧΕΔΙΑΖΟΝΤΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΕ ΤΟΠΙΑ ΤΟΥ ΥΨΗΛΟΥ

5.11. [http://www.jva.no/projects/medium/tourist-facilities-steinsdalsfossen-waterfall/] 5.12. [https://www.visitnorway.com/places-to-go/fjord-norway/the-hardangerfjord-region/listings-hardanger-fjord/steinsdalsfossen-waterfall/1260/] 5.13, 5.14. [https://divisare.com/projects/310388-jarmund-vigsnaes-architects-nils-petter-dale-steinsdalsfossen-hardanger-norway] 5.15. [https://www.getyourguide.co.uk/bergen-norja-l1132/bergen-hardangerfjord-voss-gondoli-ja-4-suurta-vesiputousta-t348716/] 5.16, 5.17. [https://www.miesarch.com/work/2588] Επεξεργασμένα διαγράμματα 5.18, 5.19. [http://www.jva.no/projects/medium/tourist-facilities-steinsdalsfossen-waterfall/] Επεξεργασμένα διαγράμματα 5.20. Steinsdalsfossen, Google maps 5.21. Trollstigen, Google maps 5.22, 5.23. [https://www.miesarch.com/work/2588] 5.24. Διαγράμματα σπουδάστριας 5.26. [http://www.jva.no/projects/medium/tourist-facilities-steinsdalsfossen-waterfall/] 5.27. Διαγράμματα σπουδάστριας 5.28. [https://www.saunders.no/aurland-lookout] 5.29. [https://miesarch.com/work/1376] 5.30. [https://www.saunders.no/aurland-lookout] 5.31. [http://notbent.com/] 5.31. [http://happypontist.blogspot.com/2008/12/bridges-to-nowhere.html] 5.32. [https://www.saunders.no/aurland-lookout] 5.33, 5.34, 5.35. [https://www.holmebakk.no/project/sohlbergplassen] 5.36, 5.37, 5.38. [https://www.holmebakk.no/project/sohlbergplassen] 5.39. [https://www.semanticscholar.org/paper/Landscape-architectures-in-Norway.-The-influence-of-Borrego/f8f5b08601b0c99d986f4917fd5d284b79c5b27a] 5.40. [https://miesarch.com/work/1376] Επεξεργασμένα διαγράμματα 5.41. [https://www.holmebakk.no/project/sohlbergplassen] Επεξεργασμένα διαγράμματα 5.42. [https://www.abitant.com/posts/smotrovaya-ploschadka-aurland-lookout-v-norvegii/] 5.43, 5.44. Διαγράμματα σπουδάστριας 5.46. [https://www.holmebakk.no/project/sohlbergplassen] 5.47. [https://www.archdaily.com/796345/allmannajuvet-zinc-mine-museum-peter-zumthor/] 5.48. [https://www.atlasofplaces.com/architecture/allmannajuvet-zinc-mine-museum/] 142

5.49. [https://www.dezeen.com/2017/06/02/peter-zumthor-stilted-zinc-mine-museum-buildings-aldo-amoretti-photography-norway/] 5.50. [https://www.archdaily.com/796345/allmannajuvet-zinc-mine-museum-peter-zumthor/] 5.51, 5.52, 5.53. [https://www.dezeen.com/2017/06/02/peter-zumthor-stilted-zinc-mine-museum-buildings-aldo-amoretti-photography-norway/] 5.54. [https://www.iconeye.com/architecture/architecture-news/peter-zumthor-zinc-mine-museumnorway] 5.55, 5.56. [https://www.atlasofplaces.com/architecture/allmannajuvet-zinc-mine-museum/] 5.57, 5.58. 5.59 [https://www.atlasofplaces.com/architecture/allmannajuvet-zinc-mine-museum/] 5.60, 5.61. [https://www.thisispaper.com/mag/steilneset-memorial-peter-zumthor-louise-bourgeois] 5.62. [https://www.masterfile.com/search/en/dried+fish] 5.63. [https://www.architecturenorway.no/projects/culture/witch-memorial-2011/] 5.64. [https://kewenig.com/viewing_room/christian-boltanski-portraits] 5.65. [https://www.nasjonaleturistveger.no/en/routes/varanger?attraction=Steilneset] 5.66. [https://www.thisispaper.com/mag/steilneset-memorial-peter-zumthor-louise-bourgeois] 5.67. [http://www.hornoya.com/] 5.68. [https://fiercerthanyou.tumblr.com/post/179554976431/steilneset-memorial-vardo-norway-designed-by] 5.69, 5.70. [https://www.thisispaper.com/mag/steilneset-memorial-peter-zumthor-louise-bourgeois] 5.71. [http://arch.be.washington.edu/11-precedent-models-analysis-through-construction/] 5.72. [http://www.roomofpossibilities.com/index.php/2018/11/09/striving-for-objectivity/] 5.73. [https://www.espazium.ch/de/aktuelles/eiskalte-linie-und-feuerpunkt] Επεξεργασμένα διαγράμματα 5.74. [https://www.atlasofplaces.com/architecture/allmannajuvet-zinc-mine-museum/] 5.75. [https://www.viabizzuno.com/fr/projet/progetto/233/] 5.76, 5.77. Διαγράμματα σπουδάστριας 5.78. [https://www.atlasofplaces.com/architecture/allmannajuvet-zinc-mine-museum/] ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 6.1. [https://en.wikipedia.org/wiki/European_route_E97]

143