Mariëlle van Rijn
WEBWIJSHEID
ZOEKVAARDIGHEDEN
Voorwoord
Tijdens het zoeken op internet verdwalen we vaak
Ik hoop dan ook dat dit boekje leidt tot een
in de websites die we bezoeken. We worden afgeleid
efficiĂŤnter gebruik van de zoekmachines op
door hyperlinks, afbeeldingen en filmpjes. Al snel
internet.
zijn we een uur verder voordat we de juiste resultaten vinden.
Hartelijke groet,
We zoeken veelvuldig maar we verdiepen ons
MariĂŤlle van Rijn
weinig in HOE we beter kunnen zoeken. Met name voor leerlingen is dit erg belangrijk; het kritisch zoeken en beoordelen is een vaardigheid die bij de 21e eeuw hoort.
In dit iBook presenteer ik mijn workshop
Wilt u meer informatie over de opleiding tot
Webwijsheid: de zoekmachines. Dit is tevens een
Mediaprof? Klik hier!
onderdeel van de opleiding tot Mediaprof. Deze opleiding kunt u bij Stichting Consortium Beroepsonderwijs, Onderwijsadvies Zoetermeer en Onderwijs Maak Je Samen volgen.
i
• HOOFDSTUK 1•
WAT IS WEBWIJSHEID?
Het kritisch omgaan met internet waarbij men in staat is internetinformatie te lokaliseren, te lezen, te beoordelen en te verwerken
Verschil met leren van papier Twee grote verschillen tussen leren uit een boek of
Het oefenen met een veelheid aan sociale rollen.
zijn (van Driel, 1990): Het omgaan met complexe situaties, meerdere *Multimodaliteit: verschillende media zijn met
perspectieven zien en (overlevings-) strategieĂŤn
elkaar verbonden.
bedenken.
*Interactiviteit: men is in staat om veranderingen in de media aan te brengen. Deze verschuiving behoeft andere competenties namelijk: Snelle oog-handcoĂśrdinatie, reactievermogen, reageren op visuele cues, multitasking, netwerken en samenwerken, ruimtelijk inzicht en creativiteit. Informatieverwerkingsvaardigheden en het kunnen hanteren van nieuwe communicatievormen, een nieuw vocabulaire met
Bron: Leren van jongeren Literatuuronderzoek naar nieuwe geletterdheid
sms, e-mail, chat enzovoort.
Prof. dr. Wim Veen, Frans Jacobs.
3
onderzoek
Inschatting jongeren van zoekcapaciteiten
Studenten lijken ‘hypertext minds’ te ontwikkelen waardoor ze met nieuwe media snel kunnen ‘rondspringen’ in informatie en leeromgevingen (Oblinger & Oblinger, 2005) Hoe leert de nieuwe generatie? 1. Via interactiviteit met systeem, tools of andere gebruikers. 2. Internet is de grootste bron van informatie. 3. Voorkeur voor beelden (per leeftijdsgroep voortschrijdend….) zowel om te lezen als te produceren. 4. Het spelen van games. 5. Met gebruik van mobiele. devices.
Leerlingen vinden het moeilijk om effectieve zoekstrategieën te ontwikkelen. Ze hebben moeite met goede zoekvragen te formuleren (Brandt-Gruwel e.a. 2007)
Bron: Leren van jongeren Literatuuronderzoek naar nieuwe geletterdheid Prof. dr. Wim Veen, Frans Jacobs.
4
Zoeken, beoordelen en verwerken van informatie is een complexe cognitieve vaardigheid. Dit behoeft veel meer instructie.
3 belangrijk vaardigheden
Vaardigheden webwijsheid
1. Zoekvaardigheden. De meeste mensen gebruiken alleen de Google als zoekmachine en denken niet bewust na over de zoektermen. We noemen dat ‘ data-driven’ zoekers. Ze laten zich leiden door de gevonden resultaten. 2. Leesvaardigheden Het lezen en scannen van de hoeveelheid informatie die op je af komt is te trainen. Je hebt te maken met menu’s, zoekfuncties en hyperlinks. Een onderdeel is ook de visuele geletterdheid, het halen van informatie uit beelden. 3. Beoordelingsvaardigheid De informatie die op je af komt ga je beoordelen op juistheid, actualiteit en of het passend is bij de vraag.
Bron: Kennisnet Brochure Wat we weten over....webwijsheid in het PO en VO 5
Zoekfouten bij leerlingen 1. Het gebruik van verkeerde zoektermen. Ze typen bijvoorbeeld een letterlijke vraag in en krijgen tot hun verbazing geen antwoord van de zoekmachine. 2. Men kijkt alleen naar de bovenste tien hits in Google, omdat de rest niet relevant zou zijn.
5. Leerlingen doen aan plagiaat, en kopiëren tekst soms inclusief de hyperlinks (‘klik hier’) of ze laten per ongeluk de naam van de auteur staan in hun eigen werkstuk. 6. De leerlingen gebruiken onbetrouwbare bronnen. In die gevallen bevat de tekst grote onzin, maar wordt het toch klakkeloos overgenomen.
3. Veel leerlingen zoeken alleen met Google, in plaats van concurrerende zoekmachines of speciale kinderzoekmachines zoals Davindi. 4. Men spelt woorden verkeerd, waardoor men niets vindt. Google geeft overigens meestal wel spellingvarianten weer.
6
• HOOFDSTUK 2 •
VAARDIGHEDEN WEBWIJSHEID
Google ontvangt meer dan 200 miljoen zoekacties per dag, waarvan meer dan de helft afkomstig is van buiten de Verenigde Staten. De drukste uren op google.com zijn tussen 6.00 en 12.00 uur PST, wanneer meer dan 2.000 zoekacties per seconde worden verwerkt. •
In dit ibook worden de
zoekvaardigheden van u verbeterd! Hierbij komt aan de orde: 1) Zoekmachines 2) Kiezen van zoektermen
Weetjes
3) Zoekoperatoren 4) Andere zoekmiddelen
De naam Google is afgeleid van het
Google beschikt over de grootste
woord googol, dat wordt gebruikt om
index met webpagina's ter wereld met
5) Oefenen met Google
het getal aan te duiden dat wordt
meer dan 3 miljard webpagina's. Als
geschreven als een 1 met 100 nullen.
deze index zou worden afgedrukt, zou
Dit woord is verzonnen door het
dit een stapel papier van 130 mijl
negen jaar oude neefje van de
hoog opleveren. Gewoonlijk wordt
wiskundige Edward Kasner.
deze enorme verzameling
zoekmachine
webpagina's van Google in minder dan een halve seconde doorzocht. 8
Zoekmachines
Voorbeeld van een semantische zoekmachine. Ze zijn geĂŻntegreerd bij de
Er zijn verschillende zoekmachines die je kunt inzetten bij de zoekopdrachten. Hieronder zie je de verschillende zoekmachines.
bibliotheken. http://zoeken.bibliotheek.nl/
Weblogs: Technoratie Kaarten: GoogleMaps, Bingmaps, Appelmaps
4. Wetenschappelijke zoekmachines
1. Algemene zoekmachines Yahoo, Google, Live search
Google Scholar, CiteSeer (wetenschappelijke literatuur), Pubmed
2. Metazoekmachines
5. Semantisch zoekmachines
Deze zoekmachines maken van meerdere algemene zoekmachines gebruik.
De Aquabrowser Library (ABL) is een zoekmachine ontworpen door Medialab. De ABL is een zoekmachine gebaseerd op het principe van associatief zoeken. De zoekresultaten worden gepresenteerd in een woordenveld.
Vinden.nl en Metacrawler
3. Specifieke zoekmachines Deze zijn gericht op het zoeken van speciale informatie
6. Real-life search Ook kun je een zoekopdracht plaatsen bij Twitter met #DTV
Afbeeldingen: Google afbeeldingen, Flick’r , Bing en Yahoo Video: YouTube, AltaVista, Bron: Word informatievaardig Saskia Brand-Gruwel, Iwan Wopereis
9
Zoekoperatoren Je typt: komkommersalade AND tomatensalade
zoekoperatoren
Je krijgt zoekresultaten van De zoekmachine heeft de
websites waar komkommersalades
mogelijkheid om de
en tomatensalades te vinden zijn.
resultaten te ‘verkleinen’ . De woorden AND, OR en NOT zijn Booleaanse zoekoperatoren. Ze worden met hoofdletters gespeld en tellen niet mee met als zoekterm. Voorbeeld U zoekt informatie over komkommer en tomaten salades.
Je typt: komkommersalade OR tomatensalade Je krijgt zoekresultaten van websites met of komkommersalades, of tomatensalades of beide.
Je typt: komkommersalade NOT tomatensalade Je krijgt zoekresultaten van websites met alleen komkommersalade.
10
Kiezen van zoektermen Handleiding
Praktijk Voorbeeld Je wilt weten of online pesten meer schade aanricht bij kinderen dan ‘gewoon’ pesten .
Bij het vinden van antwoorden op vragen is het belangrijk om helder te krijgen wat je al weet van het onderwerp. Is er weinig voorkennis van het onderwerp kun je ervoor kiezen om een aquabrowser te gebruiken. 1. Maak een mindmap van je vraag door rondom het trefwoord via brainstorm er woorden omheen te zetten. 2. Gebruik een aquabowser voor synoniemen en aanverwante zoektermen
Je gebruikt spreektaal in deze zoekopdracht. Een vaak voorkomende fout bij zoeken. Het heeft ook geen zin om het woord pesten tweemaal in een zoekopdracht te gebruiken. De gevonden linken zijn vrij algemeen en kunnen de informatie wel weergeven, maar dat vereist verder zoeken in de gevonden hits. De informatie die je vindt gaat met name over het verschil tussen pesten en online pesten. De gevonden websites geven niet de
3. Maak combinaties van termen (gebruik van synoniemen) 4. Hanteer de sneeuwbalmethode: vertrek vanuit een veel geciteerd
juiste informatie en je gaat op zoek naar andere synoniemen van online pesten.
Bron: Word informatievaardig Saskia Brand-Gruwel, Iwan Wopereis
11
Door gebruik te maken van een aquabrowser kom je op het synoniem:cyberpesten.
Je ontdekt betere zoektermen door te kijken naar de resultaten: traditioneel pesten
De zoekwoorden worden aangescherpt: pesten
versus cyberpesten. Je vindt nu goede
versus cyberpesten. Je kiest ervoor om een
artikelen die antwoord geven op je vraag.
wetenschappelijke zoekmachine te gebruiken; Google Scholar.
12
Gebruik URL
Andere manier om te zoeken
URL staat voor ‘Uniform Resource Locator’ De url geeft een unieke bestandslocatie aan op internet. U kunt ook zoeken met gebruik maken van de url: - com=commerciële instelling - edu= educatieve instelling - net= netwerkdiensten
Gebruik van een portal of database Een portal is een webpagina die dienst
Je kunt ook gebruik maken van een
doet als toegangspoort tot een reeks
database, dat is een gegevensbank
andere websites.
met een archiefkast dat eenvoudig
- org= nonprofit site - info=informatieve site
doorzocht kan worden. Dit wordt veel Een bekende portal is startpagina.nl
- gov= overheidsinstelling
gebruikt voor de overheid en bedrijven.
Bron: Word informatievaardig Saskia Brand-Gruwel, Iwan Wopereis
Een voorbeeld is: SLO.nl en overheid.nl 13
• HOOFDSTUK 3 •
VERFIJNING ZOEKOPDRACHT
In dit hoofdstuk gaan we leren welke extra zoekmiddelen je kunt gebruiken om de zoekopdracht te verfijnen.
Extra zoekmiddelen De zoekmachines geven de mogelijkheid om de zoekresultaten te ‘ verkleinen’ of te vergroten. Je kunt gebruik maken van geavanceerd zoeken van de zoekmachine of speciale tekens/operatoren gebruiken. We gebruiken de zoekmachine Google als voorbeeld. Url met bepaalde termen Gebruik: inurl:grapjas In de adresbalk van de website staat nu grapjas.
Gebruik aanhalingstekens om met hele zinnen te zoeken bij bv. liedjes, boektitels. Door de aanhalingstekens “dwing” je google om websites te zoeken waar de letterlijke tekst in staat! In dit geval vindt Google niets. Bron: https://sites.google.com/site/zoektips/nl 15
Zoek woord in titel website: gebruik intitle of bij meedere woorden allintitle.
De zoekopdracht intitle:Wilhelmus van Nassouwe levert 2180 websites met zijn naam als titel. De zoekopdracht zonder intitle levert 64.300 resultaten. De resultaten zijn veel diverser.
Sorteer op datum: Gebruik: Date:3 (alleen websites die laatste drie maanden zijn vernieuwd).
Zoeken met uitsluiten: gebruik - (minteken) Houdt rekening met de spatie tussen pasta en minteken.
16
Zoek je een bepaalde file op
Met de site-operator kun je je
een website?
zoekopdracht ook beperken tot
Gebruik: filetype:pdf (of
een bepaald domein.
ander bestandstype). site:edu zoekt alleen op sites van Amerikaanse universiteiten(wetenschappelijk), Welke website zijn gelinkt aan een website?
site:int zoekt op sites van internationale
Gebruik link:www.......
organisaties (regelgeving o.a. EU en VN
Zoeken met related. Google
Zoek naar definitie woord.
geeft nu verwante pagina’s
Gebruik define:klamboe
weer van de zoekopdracht. related:nrc.nl (zoekt ook bij andere kranten)
17
Je krijgt artikelen niet alleen van de de NRC over dit onderwerp maar ook van de andere kranten. Zoek je een bepaalde file op een website? Typ filetype met erachter het type wat je zoekt, bv. pdf, docs, excel. Je krijgt de websites die gelinkt zijn aan mediawijzer.net. Is handig om te zien of de website betrouwbaar is.
Gebruik de tilde-operator (~) om combinaties van synoniemen te vinden. Bij de zoekopdracht ~orkaan vind je ook resultaten van woorden met dezelfde betekenis, zoals tyfoon of tropische storm.
18
Wildcard Als je niet zeker weet hoe je een woord spelt dan gebruik je * Bv Tsjaiko*ski
De Wayback Machine gebruik je om te achterhalen hoe de website er vroeger uit zag. Maar ook hoe lang de website bestaat.
19
De wildcard wordt gebruikt om de leegte in te vullen ...handig als je het woord niet kunt vinden.
Je vindt de oudere versies van de website van Citaverde. De blauwe cirkels zijn screenshots van de toenmalige website.
Typ define voor een definitie van een woord.
20
• HOOFDSTUK 4 •
In dit hoofdstuk staan meerdere zoekopdrachten om je vaardigheden te oefenen.
oefeningen 1. Zoek een recept met macaroni zonder kaas. 2. Je kijkt op de website van www.devoedingswijzer.nl Je wilt weten of de website betrouwbaar is en hoe lang de website online is. Hoe doe je dat? 3. Zoek een jaarverslag 2012 (DOCX) van de organisatie Sonar 4. Zoek de definitie van het woord ratificatie 5. Je wilt informatie over een invloedrijke verpleegkundige in de 19e eeuw. Je weet de naam niet meer, maar het is NIET Florence Nightingale. Hoe zoek je?
7. Je zoekt
8. Leerlingen vragen om
wetenschappelijke
andere presentatie vormen
informatie over digitale
dan het gebruik van
leesvaardigheden jongeren.
PowerPoint.
Hoe pak je dit aan? Je kent alleen Powerpoint, hoe pak je dit aan?
6. Je wilt informatie over de kosten van tablets uitgezonderd de iPad. Hoe zoek je? 22
1.
oefeningen 1. Zoek een recept met macaroni zonder kaas. 2.
2. Je kijkt op de website van
Je kunt bekijken welke websites gelinkt zijn aan voedingswijzer.nl. Welke andere websites verwijzen naar deze website. Dit geeft een goede indicatie of de website te vertrouwen is. Of je gebruikt de WaybackMachine
www.devoedingswijzer.nl Je wilt weten of de website betrouwbaar is en hoe lang de website online is. Hoe doe je dat? 3. Zoek een jaarverslag 2012 (DOCX) van de organisatie Sonar 4. Zoek de definitie van het woord ratificatie 5. Je wilt informatie over een invloedrijke verpleegkundige in de 19e eeuw. Je weet de naam niet meer, maar het is NIET
3.
Florence Nightingale. Hoe zoek je? 6. Je wilt informatie over de kosten van tablets uitgezonderd de iPad. Hoe zoek je?
23
4.
5. Is een lastige opdracht. Bij de eerste poging heb ik een combinatie van AND en minteken uitgeprobeerd.
Hier vind ik meteen de naam die ik zocht: Mary Seacole . 6. Makkelijke.....
Dit gaf wel een aantal sites, hierop zou je verder kunnen borduren. Het viel me op dat de ‘ hits’ vaak betrekking hadden op boeken. Misschien verder zoeken op de aquabrowser en de portal van de bibliotheek.
24
7. Je zoekt wetenschappelijke informatie over digitale
M.Driessen en scan het artikel en gebruik haar bronnen
leesvaardigheden jongeren. Hoe pak je dit aan?
(sneeuwbalmethode). Zo kom je op een reeks van artikelen.
Bij deze opdracht maak ik eerst een mindmap van mijn voorkennis. Ik gebruik iBrainstorm om synoniemen en
aanvullende informatie te verzamelen. Het gaat over wetenschappelijke recente artikelen. Ik ga Google Scholar gebruiken en probeer eens met een combinatie van termen te zoeken. Links zie je de optie sinds 2009....Je krijgt artikelen die niet gedateerd zijn. Ik maak de zoekopdracht groter door AND te gebruiken. Op deze manier vind ik ook Nederlandse artikelen. Ik neem het artikel van 25
Daarnaast gebruik ik altijd mijn Twitter-account om op
8. Leerlingen vragen om andere presentatie vormen dan het
relevante informatie te komen. Via Twitter kwam ik bij
gebruik van PowerPoint.
Jeroen Clemens en Amber Walraven. Zij zijn onderzoekers die U kent alleen Powerpoint, hoe pak je dit aan?
onderzoek doen naar online tekstbegrip. Op de website van Jeroen vond ik een aantal presentaties die ik kon gebruiken. Op deze wijze vind je steeds meer artikelen waar je de informatie kunt uithalen.
Als je dit probeert vind je alleen maar informatie over PowerPoint. beter kun je dit zoekwoord gebruiken:
Onderaan vind je zoekopdrachten die gerelateerd zijn aan dit onderwerp.
26
AUTEUR MariĂŤlle van Rijn Zelfstandig professional, de eigenaar van Leernetwerk. Ontwikkelaar en trainer van de opleiding Mediapro(o)f. Deze opleiding richt zich op ontwikkeling van vaardigheden van leraren in PO, VO en MBO van de 21e eeuw. In mijn werk richt ik me vooral op het organiseren, meedenken en toepassen van deze nieuwe skills in de klas voor zowel de leerling als de leraar. Voorzitter van Stichting Openwijs en consultant van EXOVA.