RENESANS T: Geneza renesansu. 1. Ramy chronologiczne epoki 1378 – Wielka Schizma Zachodnia 1450 – wynalezienie druku przez Gutenberga 1453 – upadek cesarstwa wschodniorzymskiego 1492 – odkrycie Ameryki przez Kolumba 1545-1563 – sobór trydencki, jako zakończenie epoki renesansu 2. Renesans jest spadkobiercą epoki antyku został zapoczątkowany we Włoszech przez Dantego i Petrorca odrzucone religię jako wyznacznik nurtów światopoglądowych, a w centrum świata postawiono człowieka hasłem towarzyszącym renesansowi są słowa Terencjusza „Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto” (Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce) istotny był indywidualizm uznający wyższość jednostki nad ogółem, podkreśla on rolę intuicji i woli, cenionych wyżej niż rozum, który przyznawał człowiekowi prawo do samodzielnego dochodzenia prawdy 3. Światopogląd renesansowy a) humanizm światopogląd oznaczający dążenie do przywrócenia pierwszorzędnej roli wykształcenia klasycznego kładł nacisk na umiejętności retoryczne i poetyckie znawstwo literatury klasycznej podkreślał, że człowiek ma możliwość kierowania własnym życiem, może odziedziczyć wypracowane dawniej wartości i tworzyć nowe
b) antropocentryzm pogląd podkreślający szczególną pozycję człowieka w świecie, przypisując mu autonomię w zakresie poznawania rzeczywistości oraz stanowienia wartości koncepcja według której człowiek jest w centrum zainteresowania sztuki i filozofii przekonanie o autonomii człowieka, jego rozumu oraz wszechstronnego rozwoju jednostki ludzkiej
1
c) reformacja - ruch społeczno-polityczny, który wiąże się z wystąpieniem Marcina Lutra w 1517 r. w Witenberdze, który na drzwiach kościoła umieścił 95 tez krytykujących kościół i hierarchów kościelnych LUTERANIZM założenie luteranizmu to m. in. przekonanie, że Biblia, a szczególnie ewangelie to jedyne źródło wiary i indywidualna interpretacja Biblii odrzucenie kultu świętych, obrazów religijnych uproszczenie obrzędów religijnych teza, że zbawienie i odpuszczenie grzechów jest możliwe dzięki samej wierze, a nie dzięki uczynkom zniesienie niektórych sakramentów i zlikwidowanie celibatu KALWINIZM religia głosząca potrzebę pracy przekonanie, że zbawienie można osiągnąć awans w hierarchii, pokonując poszczególne szczeble na drabinie społecznej kalwini głosili pochwałę ubogacenia się interpretowanie Biblii w sposób samodzielny ARIANIE I BRACIA POLSCY polski odłam reformacyjny, podkreślający rolę edukacji wśród szlachty polskiej zakaz używania broni, zrezygnowanie z przemocy postawienie na rozwój wychowawczy ANGLIKANIZM nurt rewolucyjny stworzony przez Henryka VII w opozycji do kościoła katolickiego odrzucenie zwierzchnictwa papieża uznanie króla/królowej za głowę kościoła aprobowanie rozwodów, samodzielnej interpretacji Biblii obrzucenie zbędnych procesów religijnych 4. Filozofia a) neoplatonizm renesansowy nurt nawiązująca do myśli Platona uznający za nadrzędną ideę wolność oraz centralną pozycję człowieka pośród wszelkiego stworzenia neoplatonizm rozwija koncepcję doskonalenia duszy oraz proponuje wizję państwa idealnego b) Erazm z Rotterdamu
niderlandzki humanista będący źródłem inspiracją dla wszystkich renesansowych twórców znawca starożytności, humanista, myśliciel był wzorem dla pokoleń renesansowych humanistów jego największe dzieło po „Pochwała głupoty”, w której w sposób ironiczny piętnuje irracjonalne zachowania i przekonania kościoła katolickiego
piętnujący głupotę we wszystkich jej przejawach wskazujący na brak realizmu kościoła szczególnie w określeniu dogmatów. 2
c) Tomas More – stworzył wizję państwa idealnego, humanista, myśliciel angielski arystokrata, humanista, pisarz polityczny, członek parlamentu, Lord Kanclerz Anglii na dworze króla Henryka VIII. Ścięty za odmowę uznania króla za głowę Kościoła w Anglii. Kanonizowany w 1935. W pracy pt. Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii (1516) nakreślił wizję nowego, sprawiedliwego społeczeństwa, rządzonego demokratycznie, w którym nie ma własności prywatnej i osobistej, każdy obywatel zobowiązany jest do pracy i każdy wg potrzeb może z owoców tej pracy korzystać. W społeczeństwie tym nie ma obiegu pieniężnego, złoto i srebro używane są tylko do wymiany z innymi krajami. Poglądy Morusa były wyrazem krytyki negatywnych skutków powstającej gospodarki rynkowej: nędzy coraz większej części społeczeństwa, odchodzenia od zasad moralnych i drapieżności warstw rządzących. Od tytułu jego dzieła analogiczne poglądy nazwano utopiami społecznymi. d) Niccolo Machiavelli – pisarz społeczny i polityczny odrodzenia, historyk i dyplomata florencki. Po dojściu do władzy rodu Medyceuszy i upadku Republiki Florencji w 1512 usunięty z życia publicznego, oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia skoncentrował swoje pasje polityczne na pisaniu traktatów, z których większość wydano pośmiertnie. Do najgłośniejszych należą: O sztuce wojennej (1521), Historia Florencji (1532) oraz Książę (1532), gdzie przedstawił teorię skutecznego sprawowania władzy (makiawelizm). Według Machiavellego o życiu ludzkim decydują: los (fortuna), przedsiębiorczość człowieka, jego zdolności i aktywność (virtu). Tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny i samodzielnie kierować swoim życiem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Władca musi też jednak pamiętać, że ludzie z natury są egoistami, źli i niewdzięczni. Porządek i poszanowanie prawa może zagwarantować tylko silna władza. Dla dobra kraju i społeczeństwa władca może zastosować nawet przemoc, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość. e) Mikołaj Koperni - autor przełomowego dzieła „O obrotach sfer niebieskich”, w którym przedstawił heliocentryczną koncepcję świata; wydanie tego dzieła zwiastuje koniec epoki renesansu w Polsce (1563)
T: Czym jest człowiek – Giovanni Pico Della Mirandola „O godności człowieka” Neoplatonizm Neoplatonizm był kierunkiem filozoficznym, w świetle którego tworzyli i działali humaniści renesansowi. Sprzeciwiał się on arystotelizmowi, będącemu zalążkiem znienawidzonej scholastyki średniowiecznej. Najwybitniejszym neoplatonikiem był Marsilio Ficino z Florencji, który głosił doskonałość człowieka jako Bożego stworzenia. Drugim znanym przedstawicielem kierunku był Giovanni Pico della Mirandola, który widział w człowieku wielką moc wyboru dobra i zła oraz możliwość zadecydowania o swej miłości do Boga. W formie jednak neoplatonicy musieli nawiązać do Arystotelesa, bo to on ustanowił kanon poetyk antycznych. Czytano Arystotelesa w oryginale, omijając średniowieczne naleciałości interpretacji scholastycznych. Zaczęły powstawać poetyki renesansowe, m.in. J. C. Scaligera. 3
symonia – kupowanie urzędów nepotyzm – obsadzanie niektórych stanowisk własną rodziną
Renesans to czas, w którym wraca się do starożytności. Renesans założył sobie, że to człowiek stanowi centrum wszechświata. Bóg przedstawiony jako Deus artifex (Bóg rzemieślnik). Człowiek jest idealnym wytworem Boga. Twórcy renesansu: Michał Anioł, Leonardo da Vinci. Często wraca się do postawy carpe diem. W renesansie następuje powrót do ciała – wszystko musi być doskonałe, idealne. Della Mirandola zastanawia się nad człowiekiem . Jak to się stało, że człowiek zajmuje tak wysoka pozycję we wszechświecie? Dlaczego człowiek nadal panuje nad światem? Dlaczego jest panem innych stworzeń? Deus artifex – ten, który zbudował wszystko od podstaw. Renesansowi uważają, że wszystko trzeba wyliczyć. Bóg musiał wyliczyć jak stworzyć wszystko by do siebie pasowało. Zadbał by świat był piękny, włożył wiele pracy w to, by zaistniał świat. Bóg powołał człowieka do życia by ten podziwiał jego dzieło, doceniał jego trud i pracę. Bóg obdarował człowieka możliwością decydowania o samym sobie, dał mu własną wolę. Człowiek posiadając własną wolę, że za to, co zrobi poniesie wszelkie konsekwencje. Człowiek jest kreatywny, gdyż jest odbiciem Boga. Człowiek ma możliwość samookreślenia, samo decydowania o sobie. Człowiek nie ma przeznaczenia, ma możliwość zachowywania się tak, jak zwierze – może podporządkować się pierwotnym instynktom lub ma możliwość kreowania się. Bóg stworzył świat, ale to człowiek decyduje o swoim życiu, sam. Doskonali się lub nic nie robi. Cokolwiek wybierze musi mieć świadomość, że kiedyś stanie przed sądem ostatecznym. Mirandolo rozpatruje dar Boga tylko w kategorii przywileju. Zapomina o konsekwencjach. Każda decyzja ma swoje odzwierciedlenie. Nie liczą się czyni, liczy się wiara. WNIOSKI Mirandola stwierdza, że człowiek jest panem własnego losu, a jego istnienie pochodzi od Boga. Człowiek ma naśladować Boga. Człowiek nie może się jednak z nim równać. 1/21 Tekst bardziej podkreśla różnorodność epoki renesansu. Poruszone w tekście są główne nurty: koncepcja godności, reformacji. Wskazuje to na oddzielność myślenia osób renesansu. Nurty te uzupełniają się, co mówi o powadze i wielkości sytuacji, nie mogłyby one istnieć samodzielnie. Powoduje to równowagę w epoce. 2/21 Autor mówi o godności jako ważnym przeświadczeniu ponieważ człowiek z godnością jest sobą i dostrzega świat wokół niego, co czyni go świadomym. Uniwersalność godności tkwi w tym, że otrzymaliśmy zdolność do dążenia do niej i poprzez to możemy ulepszyć siebie moralnie i intelektualnie. Uważam, że godność jest potrzebna człowiekowi, bo daje mu możliwość dążenia do dojrzałości umysłu i zachowania wobec drugiego człowieka. Dobre stosunki z otaczającymi nas ludźmi dają więcej pewności siebie i wraz z godnością dają możliwość samorealizacji
4
T: Godność człowieka w pieśniach J. Kochanowskiego. intertekstualność – gdy jeden utwór odwołuje się do drugiego utworu; dotyczy nie tylko dzieł literackich PIEŚNI: apostrofa język patetyczny tematyka filozoficzna rytmiczne recytowanie napisane w metrum PIEŚŃ XXV „Czego chcesz od nas Panie?” Hymn odnosi się do bóstwa, Boga idei (reszta tak jak w carminie). Podmiotem lirycznym są wierni, grupa osób wierzących, adresat – Bóg. Występuje apostrofa. Ma charakter modlitewny. Podmiot liryczny pyta jak można odwdzięczyć się za łaski. Bóg jest wszędzie. Kościół nie jest w stanie poznać istoty Boga. Jest to cos, co wymyka się człowiekowi. Dla człowieka ważne są rzeczy materialne, dla Boga są one niczym – są absurdalne. Ofiary materialne nic nie znaczą. Najistotniejszy jest sam człowiek, Bogu można ofiarować tylko siebie. Występuje motyw deus artifex. Bóg najpierw zbudował niebo – stworzył zarys. Później ozdobił wszystko – zadbał o szczegóły. Występuje odwołanie do Genesis – stworzenia świata. Bóg panuje na tym, co zrobił, wszystko jest posłuszne Bogu. Bóg zatroszczył się o to, by ziemia była czysta i hojna. Bóg zadbał o to, by pojawiło się pojęcie czasu cyklicznego. Świat stworzony przez Boga jest harmonijny. Bóg jest hojny, dobry, nowotestamentowy, łaskawy, szczodrobliwy. Zadbał by umożliwić wzrastanie, by żadne ze stworzeń przez niego stworzone nie cierpiało. Ostatnia zwrotka ma charakter pochwalny. Bóg stworzył wszystko, a teraz czuwa nad tym, co stworzył. Jest symbolem nieskończonej dobroci. Na końcu występuje prośba o opiekę i obronę. Człowiek wie, że dopóki Bóg czuwa, on jest bezpieczny. WNIOSKI Człowiek czuwa nad zwierzętami i światem, ale to Bóg pełni nad nim opiekę. Od życia człowieka zależy życie wielu innych istot. Bóg dał człowiekowi prawo do władania nad ty, co dzieje się na świecie. KONTEKST „Świat” J. Twardowski Gdyby Bóg się ukazał to ludzie nie zauważyliby piękna świata. W świecie piękne są rzeczy niedoskonałe. Nikt nie zauważyłby drobiazgów, gdyby Bóg się pokazał. To, ze nie widzimy Boga pozwala nam dostrzec piękno świata. W każdym człowieku jest piękno – pierwiastek boski. W dzisiejszym świecie żyje się szybko. Ludzie nie dostrzegają jego piękna. Twardowski nawołuje się do zatrzymania się, zauważenia piękna jakie nas otacza. Mówi o rzeczach, na które my nie zwrócimy uwagi. Chce abyśmy zauważyli rzeczy, które są prozaiczne. Twardowski zdaje sobie sprawę z tego, że życie ludzi składa się zarówno z dobrych, jak i złych doświadczeń. 5
WNOSKI Bóg znajduje się w naszych doświadczeniach (drodze). Bóg jest miłością najwspanialsza. Jego miłość nie zmusza nas do zapatrzenia w siebie. Pozwala obserwować i kochać. Jeżeli dostrzegamy piękno to dostrzegamy Boga.
T: Wizja Boga, świata i człowieka w hymnie Jana Kochanowskiego. BÓG ŚWIAT CZŁOWIEK
Dobry, wszechmocny, wszechobecny Wszystko należy do Niego Nie zwraca uwagi na dobra materialne Deus artifex Tworzy świat ale również go ozdabia Zaplanował pory roku aby czas nie był monotonny, by wszystko się zmieniało Uczciwy, łaskawy, szczodrobliwy Wszystko ma swoje miejsce, by nic nie zginęło, skończyło się Nieśmiertelny, opiekun WNIOSKI DO BOGA Bóg stworzył świat i czuje się za niego odpowiedzialny Bóg nowotestamentowy
W każdym stworzeniu jest Bóg Cały świat ma w sobie pierwiastek boski Piękny, dopieszczony Posłuszny Bogu Staranie zaplanowany Harmonijny Cały świat zależy od szczodrobliwości, dobroci Boga WNIOSKI DO ŚWIATA Świat ułożony, idealny, zawiera w sobie pierwiastek boski
6
Sługa Boga – chrześcijan Jest wdzięczny Bogu, może mu ofiarować modlitwę i wiarę Sługa potrzebuje pomocy Boga, aby istnieć Największy dar to samodzielny wybór Boga lub zła WNIOSKI DO CZŁOWIEKA Człowiek oddany Bogu, jest najdoskonalszą istotą stworzoną przez Boga
T: Jak Kochanowski w obronie Polski i polaków. 2 modele życia Kochanowskiego: szlachcic dworzanin szlachcic ziemianin PIEŚŃ V Szlachta powinna się wstydzić, gdyż nie chciała walczyć. Doprowadzili do tego, że Tatarzy stanęli u bram Polski. Dla Kochanowskiego była to walka religijna. Pokonali polską szlachtę i ich obrabiali. Rabowanie pozwala opłacić wojnę. Szlachcianki – łanie. Szlachcice dbali o czystą krew, dziewictwo. Tatarzy gwałcili te kobiety, brali je w jasyr (niewola tatarska). Szlachta polska to banda tchórzy. Tatarzy – naród niewierny; kobiety zostają niewolnicami; naród barbarzyński. Hetman dowodził wojskami, wtedy go nie było i nie miał kto nimi dowodzić. Tatarzy są lepiej zorganizowani od Polaków. Kochanowski zwraca się do ludu, do szlachty (apostrofa - bezpośrednie wezwanie do walki). Zemsta – musza się obudzić. Można się tylko zemścić, doprowadzić do rozlewu krwi, w ten sposób można odpłacić za hańbę. Kochanowski zarzuca szlachcie, że przekłada nad patriotyzm własne dobro. Zapominają o swoim obowiązku. Gdy przychodzi moment próby wszyscy powinni stanąć do walki. Kochanowski próbuje przywołać do porządku szlachtę. Zachęca do zorganizowania i sfinansowania armii, dobro narodu powinno być przedmiotem troski wszystkich. Kochanowski mówi by wcześniejsze walki nie poszły na darmo. Nawołuje do walki o to, co jest ostoją polskości. Nawołuje by wszyscy motywowali się do walki – liryka tyrtejska. Mówi, że Polska dała im dobrobyt, w którym żyją. Obowiązkiem jest stanąć jej obronie. Kochanowski przestrzega Polaków przed nicnierobieniem. Nawołuje do postawy czynnej – do walki. WNIOSKI: Liryka tyrtejska – zachęca do walki. Wskazuje szlachcie model postępowania (literatura parenetyczna). Kochanowski zachęca do aktywnej postawy. Szlachcic powinien być zobowiązany do stawienia się do walki. Każdy powinien pokazać swa odwagę, poświęcenie.
7
T: Filozofia w twórczości Kochanowskiego. PIEŚŃ IX Kochanowski zachęca do zabawy – epikureizm. „Carpe diem”. Mówi o ty, by korzystać z życia, zabawy. Życie nie powinno polegać na umartwianiu się. Zrozumienie świata poprzez samokształcenie się. Człowiek powinien korzystać z życia, ale przesada w którakolwiek stronę zostanie ukarana. Przywołanie bogini Fortuny. Człowiek nie ma wpływu na swój los – decyduje o tym Fortuna. Człowiek nie ma losu swoich rękach. Wszystko zależy od kaprysu Fortuny – motyw theatrum mundi. Podmiot liryczny zachęca do wykorzystania dobrej passy, może się okazać, że takiej możliwości już nie będzie. Musimy korzystać z życia. Zwraca uwagę na to, że wszystko może się obrócić, los jest kapryśny. Przewidzenie wyroków Fortuny nie jest możliwe, nie jesteśmy w stanie przewidzieć tego, co może nas spotkać. Człowiek nie powinien zwracać uwagi na rzeczy doczesne, materialne. One nic mu nie dadzą. Człowiek powinien mieć na uwadze dobro duchowe. Nawiązanie do stoicyzmu człowiek zawsze powinien zachować spokój. Stoicyzm jest w stanie uchronić człowieka przed rozczarowaniem. Życie powinno być stateczne – jego oczekiwania powinny być stateczne – umiarkowane. Podmiot liryczny przestrzega przed nawróceniem się dopiero pod koniec życia. Trzeba dbać o rozwój duchowy. Gdy ktoś o niego dbał nie będzie rozczarowany, spotka go dobro. WNIOSKI: Kochanowski zwraca uwagę na rozwój duchowy. Zaleca wdrążenie w życie epikureizmu i stoicyzmu. Szczęście można osiągnąć przyjmując życie takim jakim jest.
8
MAKBET – W. Shakespeare Temat: Teatr elżbietański – geneza. 1. TEATR ELŻBIETAŃSKI: Specyficzne ukształtowanie sceny. Spektakle odbywały się na wolnym powietrzu Aktorzy mieli do dyspozycji trzy plany gry, pierwszy – na podeście wysuniętym w stronę publiczności, która otaczała tę część sceny; drugi – na scenie wewnętrznej, oddzielonej od widzów dwojgiem drzwi; trzeci – na galerii służącej do ogrywania scen balkonowych Spektakle wystawiano przy naturalnym świetle Nie było w nim kurtyny, nie korzystano z maszynerii teatralnej, do minimum ograniczano dekoracje. Bogactwem i różnorodnością wyróżniały się jedynie kostiumy aktorów Głównym tworzywem spektaklu było słowo, które odwoływało się do wyobraźni widza. Najwybitniejszy autor piszący dla teatru elżbietańskiego był Willliam Szekspir. 2. POLITYKA ELŻBIETY I: Wielka Brytania za panowania królowej Elżbiety I stała się światowym mocarstwem Uczestniczyła w podboju kolonii, zagarniała bogactw, stworzyła flotę, rozwijała gospodarkę kraju Wysoki poziom szkół zaowocował rozwojem teatru i trup teatralnych Teatr stał się instytucją publiczną opłacalną Uprawiano sztukę masową, później teatr stał się nieco ambitniejszy 3. STROJE W TEATRZE ELŻBIETAŃSKIM: Bogate i różnorodne Zawierały rozwiązanie bardzo „nowoczesne”. Większość postaci nosiła ubiory współczesne, trochę uniedzielnione Kostiumy „teatralne” nosiły trzy kategorie osób: ludzie Wschodu, starożytni Grecy i Rzymianie, w końcu postaci nie z tej ziemi, symboliczne lub umowne
9
T: Makbet W. Szekspira jako dramat o władzy. 1. Geneza Makbet został oparty o fakty historyczne, których źródłem były kroniki Anglii, Szkocji i Irlandii wydane w 1577 roku. Szekspir zapożyczył opowieść o Makbecie oraz motyw, który posłużył mu do przedstawienia zabójstwa Dukana. Wykorzystał jedynie plan zdarzeń, który uzupełnił własnymi planami. historia Szekspira odbiega od faktów i stanowi studium mechanizmu władzy sztuka najprawdopodobniej stworzona w 1602 roku, zaprezentowana na deskach teatru w 1606 r. 2. Czas i miejsce akcji a) czas rozgrywa się w XI w. podczas walk króla Dukana z królem Szwecji fakty historyczne od czasów dramatu dzieli 6 wieków czas dramatu jest dłuższy niż wymagany przez normę antyczną jest to kilkanaście lat (17), ale sam dramat ukazuje tylko pewne wydarzenia z tego okresu b) miejsce akcji 4 zamki szkockie wrzosowisko jaskinia wiedźm las Birnam dwór angielskiego króla Edwarda 3. Bohaterowie ulegają pogłębionej psychologizacji po raz pierwszy pojawia się analiza psychiki kobiety i zbrodniarza główne postacie: Makbet, Lady Makbet, Banko, Dukan każda z postaci ma własną historię i stanowi odrębną fabułę 4. Życiorys Szekspira konkretne daty urodzenia i śmierci nie są znane, przypadają na okres XVI w. był aktorem, reżyserem i twórcą, cieszył się uznaniem Elżbiety, a mecenasem jego teatru był sam król Jakub I Steward swoje dzieła opierał na wnikliwej znajomości dzieł historycznych oraz mechanizmu władzy
10
T: Bohaterowie szekspirowscy. MAKBET przywoływany jako wzorzec parenetyczny najlepszy przyjaciel – Banko uznaje w Dunkanie swego seniora Bóg, honor, ojczyzna były dla niego najważniejsze traktuje swoją małżonkę jak równą sobie gdy udaje się do czarownic, te nie mówią mu niczego, czego nie wiedział czarownice ujawniają jego najskrytsze marzenia i myśli zabijając Dunkana grzeszy jako rycerz, Dunkan był jego seniorem, krewnym poniósł klęskę na 3 frontach: jako rycerz, krewny i gospodarz nie radząc się nikogo nasyła na Banko morderców Makbet zmienia się po morderstwie, zabija kolejnych by ukryć poprzedni zabójstwa jest okrutnym władca, tyranem odsuwa od siebie żonę, która nie spodziewała się takiego obrotu sprawy po morderstwie Dunkana jest bezwzględny, pozbawiony uczuć boi się tego, że ktoś postąpi tak, jak on przyjmując wiadomość o śmierci Lady Makbet jest zawiedziony, obojętny Makbet przez całe Zycie był przekonany, że to on był panem życia i śmierci, uświadamia sobie, że tak naprawdę człowiek nie ma znaczenia w perspektywie świata u schyłku życia Makbet jest rozgoryczony z porządnego rycerza stał się kimś pogardzanym Makbet po raz ostatni staje do walki jak rycerz, umiera w pojedynku po śmierci Makbeta jego głowa zostaje zawieszona na pal w zamku WNIOSKI Makbet jest bohaterem dynamicznym zmienia się pod wpływem podejmowanych decyzji. Nie ma ludzi idealnych Każdy ulega pokusie, w przypadku Makbeta jest to władza
11
LADY MAKBET wybitna, mądra kobieta, szanowana przez lud i męża, umie rządzić i jest dobra gospodynią władza jest dla niej szansą na zdobycie pozycji, Makbet traktuje ją z szacunkiem, bo na to zasłużyła łącząc ich miłość zaczyna myśleć o morderstwie Dunkana, gdy otrzymuje list od męża prosi złe duchy, aby dodały jej siły, wypełniły ją okrucieństwem. Zanim Makbet przyjeżdża zbiera siły planuje zagrać na słabości męża, manipuluje nim, aby zdobył władzę, jest dobrą zona i wspiera go w działaniach jest lojalna, wierna, gra na emocjach męża gdy Dunkan przyjeżdża do nich Lady Makbet jest bardzo dobrą gospodynią, Dunkan ofiaruje jej pierścień seniora, oddaje się jej w opiekę, bo zasłużyła na szacunek to Makbet zabił Dunkana, ona nie popełniła żadnego mordu, wiedziała, że jej mąż to histeryk, chroni go i uspokaja, zachowuje zimną krew Lady Makbet tak zaplanowała morderstwo, że nikt o tym nie wiedział nie przewidziała, że strach zmieni jej męża w tyrana, po zamordowaniu Banka nie ma już na niego wpływu, gdyż jest zdominowany przez strach zostaje sama, Makbet nie rozmawia z nią, nie jest mu potrzebna, odstawia ją na bok, wykorzystają, kiedy przestała mu być potrzebna odsunął ją Makbet jej nie zabił, gdyż jej się boi, doskonale go zna i było by to zbyt podejrzane motyw mycia rąk – nigdy tak naprawdę sobie ich nie pobrudziła – były to symboliczne plamy krwi; czuje się odpowiedzialna za krew niewinnych ludzi lunatyk uje, pisze list, który pisała przed laty do Makbeta wpada w obłęd i popełnia samobójstwo, bo nie jest w stanie udźwignąć tego ciężaru, Makbet nie reaguje na jej śmierć WNIOSKI jest kochającą żoną, cierpi władza potrafi pozbawić człowieka najważniejszych rzeczy człowiek przegrywa z samym sobą, co wynika z tego, że nie zna sam siebie trzeba żyć w zgodzie z samym sobą, nie wstydzić się swoich czynów
12
T: Motywy oniryczne w „Makbecie” W. Szekspira. motywy oniryczne – motywy snu Sny prezentują życie duszy, to co jest motywacją bohatera, sen wymyka się racjonalnemu myśleniu, w śnie może zdarzyć się wszystko, a nie wpływa on na fabułę. Sen prezentuje ukryte pragnienia lub rozwiązanie problemu, z którym się borykamy Sen Lady Makbet świadkami tego, co dzieje się z Lady Makbet są lekarz i dama. Lady Makbet lunatyk luje (ma zaburzenia snu – śpi niespokojnie) popada w chorobę psychiczną pisze lis to Makbeta, ciągle przezywa ta samą scenę (odpisuje na list sprzed laty), podjęła wtedy decyzję dama boi się powiedzieć lekarzowi tego co mówi Lady Makbet – wypowiada kwestie o których rozmawiała z Makbetem dama boi się, że Makbet ją zabije, gdy cokolwiek powie Lady Makbet ma świecę w ręce, boi się ciemności, w której czai się strach chodzi z otwartymi oczami, ale nic nie widzi, śpi nie jest świadoma tego, co widzi; cały czas przezywa scenę sprzed 20 laty myje ręce (wcześniej w historii Piłat umywał ręce – nie chciał mieć nic wspólnego z śmiercią Jezusa) Lady Makbet czuje się winna, gdyż utwierdziła Makbeta w potrzebie zabicia Dunkana Zarzuca sobie, że w ten sposób stworzyła potwora Czuje się winna Słowa, które wymawia pokrywają się ze słowami, które wypowiadała przed morderstwem Dunkana Lady Makbet cały czas umywa ręce; wie, że wtedy zadecydowała o wszystkim – stworzyła Makbeta – potwora Lady Makbet cały czas czuje zapach krwi; ma omamy węchowe Morderstwo jest przeciwne naturze, trzeba zapłacić za to najwyższą cenę To, że lady Makbet lunatykuje oznacza, że to co ona widzi i czuje wizualizuje jej wyrzuty sumienia WNIOSKI Autor zamknął 20 lat w jednym śnie. Pokazał jak poczucie winy narasta w Lady Makbet. Makbet ja odsunął, została sama ze swoimi myślami. Sny mają ukazać w jaki sposób człowiek powinien zachowywać się do drugiego człowieka, czego nie powinien robić. Niema zbrodni idealnej. Człowiek nie zapanuje nad własnymi uczuciami i myślami.
13
T: Rola czarownic w „Makbecie”. CZAROWNICE są oznaką tego, że coś zostało złamane – zasada decorum (stosowności) postacie półfantastyczne w Makbecie po Ray pierwszy wprowadzono postacie fantastyczne przemieszanie świata realnego z fantastycznym podkreśla tajemniczość świata Czarownice uzewnętrzniają skryte pragnienia Makbeta – prowokują go do zmiany losy knują przeciwko Makbetowi – życie ludzkie jest dla nich zabawką postanawiają podnieść zbrodnię do rangi zalety gdy się spotykają urządzają konkurs na to, która z nich wyrządziła większą krzywdę, są złośliwe postanawiają pokazać się Makbetowi na wrzosowisku, dbają o swój wizerunek, nastrój, efekt noc jest podkreślana jako czas, w którym świat realny miesza się z fikcyjnym są 3 czarownice – młoda, dojrzała i starsza – mają przypominać Makbetowi mojry posługują się trudnymi nazwami robiąc wywar by wywrzeć wrażenie na Makbecie Hekate karze im wyrządzić realna krzywdę Makbetowi, zakończyć rozpoczęta grę Czarownice wzywają zjawę (tak naprawdę jest to tylko dym znad kotła – siła umysłu Makbeta tworzy wizerunek zjawy) – posługują się wszystkim co może pokazać ich władzę i moc; podkreślają, że ich mądrość wynika z wieku WNIOSKI Czarownice nie przepowiadają przyszłości, utwierdzają tylko Makbeta w jego przekonaniu. Nie liczy się dla nich człowiek – bawią się jego losem. Prześcigają się w tym, kto wyrządzi większą krzywdę. Dbają o swój wizerunek.
14
T: Dramat antyczny, a dramat szekspirowski – porównanie. DRAMAT ANTYCZNY DRAMAT SZEKSPIROWSKI budowa: prologos (pierwsza scena aż do tematyka zaczerpnięta z historii Anglii i wystąpienia chóru na orchestrze; Szkocji, podań, legend, kronik, a także zapowiedź wydarzenia), parados (wejście nawiązująca do wydarzeń chóru), episodia (partie między śpiewami współczesnych chóru wypełnione monologami lub konstrukcja oparta na wzorach dialogami aktorów), stasimon (komentarz rodzimego dramatu ludowego akcji, pieśń śpiewana przez chór stojący zerwanie z zasadą trzech jedności na orchestrze), exodos (ostatnia pieśń zerwanie z zasadą stosowności śpiewana podczas wyjścia chóru) (mieszanie stylów, łączenie elementów składniki tragedii antycznej: tragizm tragicznych i komicznych) 9sytuacja nie do rozwiązania, konflikt brak chóru wartości i konieczności), konflikt tragiczny podział na akty i sceny’ didaskalia (istnienie dwóch równoważnych racji, pełnią ważną rolę pomiędzy którymi uniesposób dokonać sceny zbiorowe wyboru), ironia tragiczna (przeciwieństwo obecność scen krwawych między samoświadomością bohatera, a wydarzenia rozgrywające się w jego rzeczywistą sytuacją – bohater nie płaszczyźnie realistycznej i zdaje sobie sprawy, że czyni zło), katharsis fantastycznej (czarownice i duchy) (oczyszczenie) człowiek decyduje o swoich losach’ zasada trzech jedności: akcji (fabuła dokonuje wyborów i ponosi jednowątkowa), czasu (czas trwania konsekwencje zwykle ograniczony do 24 h), miejsca zastąpienie postaci „posągowych” (fabuła w tym samym środowisku prawdziwymi ludźmi złożonymi, przestrzennym) targanymi sprzecznymi uczuciami tematyka zaczerpnięta z mitów rozbudowane monologi o losach bohatera decyduje fatum apsychologizm postaci bohaterowie wywodzą się z rodów zespolenie losów ludzkich z procesami królewskich natury, ze światem przyrody podniosły styl wypowiedzi nastrojowość zasada decorum – stosowności co jakiś czas pojawia się retrospekcja, charakterystyczny układ akcji (nawiązanie, jest ukryta pomiędzy wersami np. dzieci rozwinięcie, punkt kulminacyjny, Lady Makbet rozwiązanie) mieszanie chrześcijaństwa i pogaństwa tematyka uniwersalna bohaterowie nie musza pochodzić z na scenie ograniczona liczba aktorów do bogatych rodów trzech, brak scen zbiorowych, o literatura nie pełni funkcji literatury wydarzeniach zbiorowych donosi posłaniec parenetycznej retrospekcja i retardacja brak koturnowości ubiór miał określić charakter postaci występuje retardacja patos WNIOSKI Szekspir reformuje teatr. Zmienia panujące zasady, łamie je, jego dzieła uosabiają wszystkie ideały renesansowe, sprowadza gatunek dramatu do tych najniższych, sprawia, że wszystko staje się bardziej wartkie. „Makbet” – dramat o człowieku, który został uwikłany w niekończący się łańcuch zdarzeń. 15
T: Treny J. Kochanowskiego jako kryzys światopoglądowy poety. 1. Tren jest gatunkiem żałobnym, wywodzącym się z antyku, poświęconym wybitnej jednostce (bohaterowi, władcy, królowi). Tren chwali czyny, dokonania i zalety osoby zmarłej wyrażając jednocześnie żal po jej odejściu. Utwór składa się z następujących elementów: pochwała cnót i zalet zmarłego omówienie wielkości poniesionej straty demonstracja żalu po śmierci bliskiej osoby pocieszenie napomnienie, pouczenie 2. Jan Kochanowski stworzył cykl XIX trenów, które są ułożone wg określonego schematu.
Śmierć 18-miesieczniej Orszuli stała się pretekstem do wyrażenia kryzysu, który przezywał poeta jako chrześcijanin, myśliciel i twórca. Cykl XIX trenów poświęconych Urszulce kończy epitafium (krótki utwór żałobny wspominający o osobie zmarłej, napis nagrobny) o jego zmarłej córce Hannie. TREN I podmiot liryczny nawiązuje do twórczości starożytnego poety Symonidesa z Keos i pesymistycznej filozofii Heraklita z Efezu na potwierdzenie swojego cierpienia po śmierci dziecka gromadzi określenia bólu: płacz, łzy, lamenty, skargi, troski, wzdychanie, żale, frasunki, sprzyja to hiperbolizacji uczuć już w tym trenie, który można interpretować jako wprowadzenie do całości cyklu, następuje prawdziwa eksplozja żalu w końcu pojawia się rozpaczliwe stwierdzenie Błąd – wiek człowieczy, będące dowodem bezradności człowieka wobec wszechświata WNIOSKI Tren ten określa temat dzieła, jest to wprowadzenie do cyklu utworów o zmarłej Orszuli.
16
TREN IX podmiotem lirycznym jest poeta, a adresatem mądrość nawiązuje do stoicyzmu (osiągnięcia maksymalnej mądrości); poeta całe Zycie był stoikiem, zdobywając mądrość dystansował się do świata I część utworu to zalet mądrości
Wiedza jest bezcenna, mądrość nie ma cech, człowiek może panować nad emocjami, świat nie jest w stanie go zaskoczyć. Wiedza potrafi wznieść człowieka ponad wszystko. Gdy jesteśmy mądrzy możemy opanować strach. Mądrość to środek znieczulający na świat. Mądrość nie boi się śmierci, jest wieczna, mimo że nie daje pieniędzy, daje człowiekowi wiedzę. Nie zważa na majątek czy urodzenie. Każdy może ją posiąść. Mądrość jest dla wszystkich. W wierszu ukazana jako aurea mediocritas. W II części ujawnia się poeta, który uważa się za głupca iż uwierzył w zalety mądrości. Przez całe życie uważał, że nic nie jest wstanie go zaskoczyć. Po śmierci córki nie może zapanować nad emocjami. Skupia się tylko na wiedzy, zmarnował całe życie na stoicyzm. To, w co wierzył przez 50 lat nagle prysło . Tragedia uświadomiła mu, że jest taki sam jak inni ludzie. WNIOSKI Poeta-filozof przezywa kryzys światopoglądowy. W wierszu nie ma słowa o Orszulce. Łamie zasadę. Treny Kochanowskiego mają dwóch bohaterów. TREN X tren złożony z pytań retorycznych pytania zaczynające się tym samym słowem – anafora podmiot liryczny to nadal poeta, jako chrześcijanin przezywa kryzys wiary już w pierwszym wersie zastanawia się co dzieje się teraz z Orszulą (ubi sunt – gdzie są)
Poeta pyta czy jego córka jest aniołkiem (wierzenie chrześcijańskie). Później przywołuje wierzenia mitologiczne. Mówi , że jest mu obojętne gdzie ona jest. Chce by była szczęśliwa, chce by przyszła i go pocieszyła. Później następuje odwołanie do reinkarnacji. Dopuszcza nawet to, że może być grzeszna i odkupuje swoje grzechy w czyśćcu. Mówi tez, że może się mylić. Chce by córka utuliła go w żalu. Nie jest dla niego istotne jaką postać przybierze. WNIOSKI Jest tu przedstawiony kryzys wiary poety. Mamy do czynienia z chrześcijaninem, którego śmierć dziecka doprowadziła do skraju emocjonalnego. Świat jest na tyle niepewny, a jego wiara jest zbyt słaba by przezwyciężyć ból po straci córki. 17
TREN XI mamy podkreślone pojęcie cnoty (Bóg, honor ojczyzna) mamy do czynienia z patriotą, zwykłym człowiekiem
Podmiot liryczny nie rozumie za co spotkała go taka kara. To co człowiek ma na ziemi nic nie znaczy. Człowiekowi wydaje się, że gdy swoją osobą prezentuje dobro, nie spotka go nic złego. Mamy do czynienia z fatum, które jest złem. Zawężamy znaczenie fatum, jako tylko i wyłącznie złego losu. W życiu ludzkim dla fatum nie chodzi i to by było dobrze czy złe. Ważne by w nim namieszać. Człowiek nie może uciec od Fatum. Tak czy tak zło nas dosięgnie. Ludzie są przekonani, że są lepsi lecz jesteśmy tacy sami jak inni. Człowiek dąży do bycia najlepszym, każdy chce być jak Bóg. Człowiek jest pyszny. To, czego doświadczamy, nasze życie, jest niczym. Jest fraszka. W ostatnich dwóch wersach poeta próbuje się opamiętać. WNIOSKI Poeta przeżywa kryzys światopoglądowy, jako zwyczajny człowiek. Wątpi w uczciwość, w sens świata, człowieka, dobro. Treny są poświęcone Orszuli. Kochanowski powinien skupić się na Orszuli. Tren IX, X, XI są przeżyciami poety. Jego kryzys po utracie światopoglądu życia. TREN XIX – SEN pojawiają się motywy oniryczne podmiotem lirycznym jest poeta jest u schyłku swego żalu jest zmęczony rozpaczą po stracie dziecka
Poeta zasypia, a we śnie przychodzi do niego jego matka z Urszulą na rękach. Matka i Orszula przyszły by jej syn nie musiał tak cierpieć, chcą go uspokoić w żalu. Rozpacz odbiera Kochanowskiemu sens do życia. Matka myśli, że Kochanowski spisał je już na straty. Mamy do czynienia z życiem pośmiertnym – lepszym od ziemskiego. Ciało jest nieważne, ważna jest dusza (dualizm). Dusza ma kształt świetlisty, nie ma postaci ludzkiej. Orszulce jest dobrze w zaświatach, modli się tam za swego ojca, powinien być jej wdzięczny. Kochanowski jest ganiany przez matkę za to, że zwątpił w sens wiary. Mamy ukazany obraz nieba, człowiek nie doznaje tam smutku ani żalu. Wizja zaświatów podobna do Nowego Jeruzalem. Matka zaleca mu by wrócił do dawnych wartości. Zdrowy rozsądek powinien już dawno przywrócić go do normalności. Receptą jest poddanie się cierpieniu, wyrokom Boga. To Bóg decyduje o człowieku. Człowiek powinien być wierny filozofii, którą wyznaję całe życie. WNIOSKI Kluczem jest pogodzenie się z losem i rozpaczą, by przestać rozpamiętywać i iść do przodu. W tym celu przybywają matka Kochanowskiego i Orszula. 18
WNIOSKI DO WSZYSTKICH TRENÓW Treny tak naprawdę są świadectwem kryzysu światopoglądowego poety jako chrześcijanina, mędrca, człowieka. Śmierć dziecka jest pretekstem do poetyckiego opisu własnych rozważań. Kochanowski łamie zasady trenu (zasady decorum). Utwór mówi o dziecku (stracie nieważnej). Kochanowski pokazał, że gatunki kanoniczne można kształtować. TREN VI W utworze tym poeta zwraca się bezpośrednio do córki. Nazywa ją „Safą słowieńską” i ubolewa, że miała być nie tylko spadkobierczynią jego posiadłości ziemskiej, ale przede wszystkim talentu. Przypomina o zadatkach jakie wskazywały o zdolnościach poetyckich córki. Wyraża swój ból jej zbyt prędkim odejściem. Porównuje ją do słowika śpiewającego całą noc, który został nagle spłoszony. W dalszej części utworu poeta przedstawia scenę śmierci swej córki, która żegna się z matką słowami pieśni ludowej, śpiewanej przez pannę młodą, opuszczającą dom rodzinny. Jest to bardzo smutny i pełen cierpienia moment. Po tym pożegnaniu odchodzi a podmiot liryczny ubolewa, że były to ostatnie słowa jakie wysłuchał z jej ust. WNIOSKI W utworze ukazany jest ogrom strat jakie ponieśli rodzice po śmierci Orszulki. Dla Kochanowskiego to tragedia. W utworze opisany jest żal z punktu widzenia poety. TREN VII Podmiot liryczny mówi o swojej córce używając zdrobnienia. Używanie zdrobnień świadczy zwykle o pieszczotliwym nastawieniu mówiącego do przedmiotu, o którym mówi. Całość pierwszej, niejako wprowadzającej, części strofy kończy słynne żałosne, pełne zwątpienia wołanie. Poprzez wyrażenie tego zawołania wykrzyknieniem autor oddaje urywany tok mowy człowieka, który cierpi, załamanym głosem mówi przez łzy. Dalsza część rozpoczyna się od opowiedzenia o tym, co stało się z właścicielką ubrań: Przerażającą perspektywę snu Orszulki wyrażają trzy epitety: żelazny, twardy oraz nieprzespany. Kolejny fragment wymienia szczegółowo ubrania Orszulk Następny fragment, począwszy od wersu 11, przynosi traumatyczne porównanie łoża trumny do łoża małżeńskiego. W wersie 13 podkreślony jest przerzutnią oraz wykrzyknikiem wyraz doprowadzić. Słowo to występuje tutaj w dwóch znaczeniach. Z jednej strony oznacz kres pewnej drogi, etapu – czyli śmierć. Z drugiej strony chodzi o wprowadzanie matki przez córkę w życie dorosłe, którego najlepszym wyrazem jest małżeństwo. Matka miała Orszulkę doprowadzić nie do łoża-trumny, ale do łoża małżeńskiego. Tragizm sytuacji podmiotu podkreślają dwa wykrzyknienia. Jest to kolejne odwołanie do obrazu małżeństwa. Orszulka powinna była dożyć dorosłości i dostać jako panna prawdziwy posag. Zamiast tego dostała jedynie „lichą tkaneczkę” i „ziemi bryłeczkę WNIOSKI Kochanowski uważa, że jego córka umarła zbyt wcześnie. Rozpacza nad jej śmiercią, miał ją doprowadzić do łoża małżeńskiego, a nie do łoża trumny. 19
TREN VIII Adresatką trenu jest Urszulka. Rodzic zwraca się bezpośrednio do zmarłej, dzięki czemu wiersz swą formą przypomina list. Podmiot liryczny Ojciec, opisuje dom w Czarnoleskie jeszcze za życia córeczki i tuż po jej śmierci. Tren został napisany wierszem ciągłym, liczy czternaście wersów. Każdy wers liczy 13 sylab. Na początku i końcu utworu znajduje się obraz opustoszałego domu po śmierci dziecka. Tekst trenu można podzielić na trzy części. o Pierwsza część to apostrofa do nieżyjącej już córki i opis domu, pustego i smutnego. o Druga część trenu, to opis domu pełnego radości i dziecięcego szczebiotu. o Trzecia część to z kolei powrót do opisu domu pustego i pełnego żałości. Ojciec zwraca się w apostrofie bezpośrednio do nieżyjącej już córki. Zwraca uwagę, że zniknięcie Urszuli stało się powodem nastania ogromnej pustki w domu. Kochanowski wspomina czasy pełne szczęścia, jakie w progi jego domu w wnosiła ta mała dziewczynka. Poeta wspomina, że Urszulka biegała po wszystkich zakątkach, wszędzie jej było pełno, dom tętnił życiem, był rozśpiewany i radosny, pełen dziecięcego szczebiotu i śmiechu. Była dzieckiem pełnym wewnętrznego ciepła, kochającym rodziców, potrafiącym ich rozweselić, rozproszyć ich smutki. Nigdy rodzice się przez nią nie zamartwiali, a ona wręcz odsuwała od nich złe myśli. Dom był pełen miłości. WNIOSKI Tren ten jest monologiem cierpiącego ojca, ukazuje się nam portret dziewczynki: radosna, wszędzie było jej pełno, swoją czułością i radością dawała szczęście innym.
20
T: Psalmy J. Kochanowskiego. 1. Geneza psalmów: Utwór wywodzący się od greckiego psalmos i oznacza śpiew przy akompaniamencie instrumentu stworzonego (psałterz) Liryczny utwór modlitewny, rodzaj pieśni religijnych o podniosłym charakterze którego adresatem jest Bóg o wiele rzadziej człowiek Ze względu na treść wyróżnia się: Dziękczynne Prorocze Błagalne Pochwalne Żałobne patriotyczne Pokutne Biblijna księga psalmów obejmuje 150 utworów o podwójnej numeracji hebrajskiej i grecko łacińskiej Tradycja przypisywała Dawidowi autorstwo wszystkich choć ustalono że tylko 73 wykazują pewne podobieństwo Zbiór psalmu nazywamy psałterzem a ich odśpiewywanie psalmodio Budowa charakteryzuje się: Rytmiką i powtarzalnością wersów Patetycznym stylem wypowiedzi Bezpośrednim zwrotem do odbiorcy czyli apostrofa PSALM 115 Człowiek powinien oddawać cześć Bogu. Jesteśmy podporządkowani Bogu, nie mamy oddawać czci bożkom. Bóg jest nadzieją człowieka. Człowiek ma swoich aniołów. Ludzie wierzący nie zostaną zignorowani, Bóg ich wysłucha. Bóg chroni człowieka (nowotestamentowy). Bóg stworzył świat i dał go w opiekę ludziom. WNIOSEK: Powinniśmy pamiętać by oddawać cześć Bogu. PSALM 91 Mamy oddawać się Bogu, kochać go. Bóg jest obrońcą, nic go nie pokona. Człowiek nie powinien się martwić. Bóg go obroni, uratuje od zła, zawsze pomoże. Bóg jest najsilniejszy, nowotestamentowy, dba o człowieka. Wszystko co złe nie zagraża człowiekowi. Nadzieja i miłość do Boga są najważniejsze. Każdy ma swojego anioła stróża, który dba o nasze bezpieczeństwo. W życiu człowieka czeka go to co piękne i nic mu nie grozi. Bóg pamięta wszystko, nic mu nie umknie. Każdy odpowie za swoje grzechy. WNIOSEK: Jeżeli ludzie będą postępować właściwie, Bóg będzie im pomagał tak długo, jak to będzie potrzebne.
21
KAZANIE SEJMOWE Pan Jezus zostawił nam przykazania. Pierwsze – abyśmy się wzajemnie miłowali, drugie – abyśmy pokój między sobą mieli. Miłość rodzi zgodę, a bez pokoju nie może być miłości. Ważne jest aby dobrze porozumiewać się z sąsiadami i władzami. Przykładem tej wielkiej miłości był Jezus Chrystus. To właśnie On, gdy zobaczył strapionych i chorych pomógł im, a przez swą śmierć na krzyżu pokazał nam największą miłość jaka istnieje – odkupił nasze grzechy dla zbawienia wszystkich ludzi. My także powinniśmy miłować bliźnich i cały świat. Pan Bóg kazał czcić matkę swą – ojczyznę. Rzeczpospolita jest dla nas schronieniem i mieszkaniem dóbr naszych. Dzięki niej uchroniła się nasza wiara katolicka. Ojczyzna dochowała majestatu królewskiego. Dzięki niej nie służymy dziś tyranom, chyba, że sami stajemy się fałszywymi ludźmi, nie postrzegając praw Rzeczpospolitej. Matka dała nam wiele przyjemności. Pieniędzy nam dość, dostatek żywności, kosztowne szaty, gromady sług, koni, ale dzieci nie potrafią tego docenić, używają tych dostatków na grzechy i utraty. RP okryła nas chwałą wojenna. Dlaczego więc nie potrafimy jej miłować? Kochając ją sami siebie kochamy, zdradzając ją sami siebie zdradzamy. Szanujcie siebie wzajemnie, gdyż Chrystus mówi „kto zdrowie swego miłuje traci je, a kto je utaca najduje je”. Motyw ojczyzny jako tonącego okrętu. Gdy okręt tonie, głupi ratuje swoje bogactwa, a do obrony okrętu nie idzie. W ten sposób sam się gubi, gdyż okręt sam się nie uratuje i tonie. Okręt naszej ojczyzny niesie nas wszystkich. Gdy z okrętem źle się dzieje, gdy dziur nie zatykamy i wody nie wylewamy okręt zatonie, a my razem z nim. WNIOSKI Skarga schlebia szlachcie mówiąc, że są najważniejsi i to od nich zależy los kraju. Manipuluje szlachtą polską, wzbudza w nich pouczycie winy i emocji. Funkcja impresywna. Posługiwanie się przejrzysta metaforą. Funkcja egzemplifikacyjna.
22
Horacjonizm u Kochanowskiego "Carmina" Największym osiągnięciem poetyckim Horacego były cztery księgi "Carmina" czyli Pieśni, które później filozofowie zwali odami. Pieśń (łac. carmina) - najstarszy gatunek poezji lirycznej, początkowo związany z muzyką i obrzędami. U Horacego była samodzielną formą literacką. Pieśniami w tym czasie nazywano wszystkie utwory liryczne. Budowa stroficzna, wyrazista rytmika, różnorodna tematyka (miłosna, autotematyczna, filozoficzna, refleksyjna, biesiadna, religijna). Oda - gatunek poetycki wywodzący się z greckiej liryki chóralnej. Utwór wierszowany, stroficzny o charakterze pochwalnym lub dziękczynnym. Ton patetyczny, chwali się w nim jakąś postać, wydarzenie lub ideę. Horacjanizm w twórczości Jana Kochanowskiego Horacjanizm to wzorowanie się na modelu poezji stworzonej przez Horacego. Poeci naśladowali przede wszystkim: - kierowanie się umiarem - dystans wobec przeżyć - połączenie elementów epikureizmu i stoicyzmu czyli stosowanie zasady złotego środka - radość z tego, co się posiada - nie przywiązywanie się do dóbr materialnych Przykładem takiego poety jest Jan Kochanowski. W pieśni XXIV, która jest liryką bezpośrednią (podmiot liryczny mówi wprost) zawarł motyw exegi monumentum, tzn. "postawiłem pomnik". Utwór jest parafrazą, czyli swobodną przeróbką w taki sposób, aby rozpoznać oryginał. W pierwszej strofie podmiot liryczny mówi o tym jak niezwykły talent posiada, ma dwie natury: ludzką i nieśmiertelną, dzięki której po śmierci ludzie będą o nim pamiętać. W tej zwrotce zawarty jest motyw ptaka oznaczający duszę wzbijjącą się ponad ziemię. W drugiej strofie podmiot liryczny zwraca się do mecenasa Myszkowskiego i deklaruje, że nigdy nie umrze, że nie pochłonie go Styks. Zawarty jest tutaj motyw Non omnis moriar, czyli "Nie wszystek umrę". W trzeciej strofie występuje motyw przemiany w łabędzia, który jest symbolem poetów, a także były one atrybutem boga Apolla. W czwartej strofie występuje odwołanie do lotu Ikara, podmiot liryczny pragnie tak jak on wznieść się i polecieć w różne kraje na świecie. W piątej strofie podmiot liryczny marzy o tym, żeby znał go cały świat, pragnie wiecznej sławy. W ostatniej zwrotce podmiot liryczny mówi, że nie chce na jego pogrzebie żadnych przejawów smutku, ponieważ wie, że dzięki poezji będzie wiecznie żywy. Pieśń XXIV jest typowym utworem zainspirowanym dziełami Horacego. Podmiot liryczny chce postawić artystyczny pomnik, pragnie utkwić ludziom w pamięci na wieki, jest pewny swojego celu i dąży do niego pomimo wszelkich niepowodzeń.
23
WZORCE RENESANSOWE Literatura okresu renesansu stworzyła kilka wzorców osobowych: wzorowego ziemianina, idealnego dworzanina i prawdziwego patrioty. SZLACHCIC ZIEMIANIN Postać wzorowego ziemianina zawarł w swym "Żywocie człowieka poczciwego" Mikołaj Rej. Utwór daje obraz idealnego szlachcica - ziemianina, mówi o tym, jakie powinno być jego życie, od urodzenia do późnej starości. Zawiera także wiele rad, pouczeń i wskazówek. Utwór dzieli się na trzy części, ukazujące okresy od narodzin do lat średnich, następnie wiek średni, a wreszcie wiek dojrzały i starość. Wzorowy ziemianin żyje spokojnie, dopatrując dobytku, rozkoszując się darami natury, dba o harmonię, wypełnianie obowiązków i rozrywki. Nie jest zbyt uczony, lecz ma silnie wpojone zasady moralne. Jest spokojny i szczęśliwy, nie boi się śmierci. Cechują go gospodarność, zapobiegliwość, umiar, cnotliwe życie według rozumu i w zgodzie z naturą. Potrafi podporządkować się rytmowi natury, nie buntuje się przeciwko niej. Umie on znaleźć w życiu "złoty środek", umie zachować umiar. Rej wyraźnie zachęca do prowadzenia takiego właśnie życia: prawego, statecznego, w zgodzie z naturą, wierząc, że może ono dać człowiekowi wiele radości i zadowolenia, a także pozwoli zachować spokój wewnętrzny.
SZLACHCIC DWORZANIN Wzór idealnego dworzanina odnaleźć można w dziele Łukasza Górnickiego pt.: "Dworzanin polski", stworzonym na wzór jednego z dzieł włoskich. Idealny dworzanin to człowiek rycerski, szanujący swoje szlachectwo, wykształcony i dbały o swoje maniery. Doskonale zna on sztukę i muzykę, a także znakomicie opanował umiejętność pięknej mowy. Wzorzec ten spełnia człowiek, który stawia dobro ojczyzny ponad swe sprawy osobiste, nie żałujący dla niej trudu, swych dóbr, a często także i życia. Jest oddany dla sprawy państwa, kieruje się jego dobrem. Zwłaszcza Antenor, jeden z bohaterów "Odprawy posłów greckich" stanowić może wzór prawdziwego patrioty. Jest szczery, nieprzekupny, odważny, poważny, rozsądny i nieustępliwy. Do końca pozostaje wierny własnemu krajowi, nie odłącza się od niego, nawet w trudnych okresach.
24