Weg met de Afsluitdijk? Een ontwerpend onderzoek naar een duurzame delta
Martijn Al landschapsarchitect Jorryt Braaksma MLA
Martijn Al MLA
LAMA landscape architects VOF Lange Winkelhaakstraat 26 2060, Antwerpen, België T. +32(0)485 030235 info@lamaland.eu www.lamaland.eu Martijn Al landschapsarchitect Molukkenstraat 46 2022 CD Haarlem T. 06-41276238 contact@martijnal.nl www.martijnal.nl
klankbordgroep Norbert Dankers (estuariën ecoloog, Dankers Coastal Zone Management) Erik van Slobbe (onderzoeker Alterra) Bert van der Valk (geoloog Deltares) modellenstudie Mick van der Wegen (onderzoeker UNESCO IHE) Ali Dastgheib (onderzoeker UNESCO IHE) Nieuw Land Erfgoedcentrum, Lelystad María Virto Marcilla (afdelingshoofd Publiek en Presentaties) André Geurts (conservator) Kors de Waard (ontwerp tentoonstelling) Karin Dibbits (communicatie) mogelijk gemaakt door Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, Talentontwikkeling
17 maart 2014 © 2014 Lama Landscape architects / Martijn Al landschapsarchitect Alles uit deze uitgave mag verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt worden op welke wijze dan ook, mits de bron wordt vermeld. 2
museum+archief+studiecentrum
Inhoud Voorwoord 5 1 Inleiding 7 2 Ontwerpend onderzoek 8 2.1
Van gevecht tegen, naar meebewegen met het water
8
2.2
De afgesloten delta heeft zijn motor verloren
10
2.3 Wat als de getijdendynamiek terugkeert? 14 2.4
Teruggekeerde getijdendynamiek maakt meegroeiende veiligheidslandschappen mogelijk
20
2.5
WaterKering als duurzame bescherming tegen verzilting
28
2.6 Omslag naar zoute landbouw in Wieringermeerpolder 32 2.7
Impuls voor steden door spectaculaire ligging aan dynamische binnenzee
34
2.8 Veenweidegebieden als alternatieve zoetwaterberging 40 3 Samenvatting 44
3
4
Voorwoord Om tot nieuwe inzichten en ontdekkingen te komen helpt het soms om een opgave vanuit een totaal anderuitgangspunt te benaderen. Zoals in dit voor u liggend ontwerpend onderzoek waarbij wij onszelf de vraag stelden: wat zou er eigenlijk gebeuren als we de Afsluitdijk weg zouden halen? Wat voor watersysteem zou er dan ontstaan? En welke nieuwe mogelijkheden en uiteraard ook welke problemen doemen er dan op? Een subsidie van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in het kader van de regeling Talentontwikkeling maakte een ontwerpend onderzoek naar deze vragen mogelijk. Hierbij kregen we geweldige inhoudelijke ondersteuning. Ten eerste van de klankbordgroep bestaande uit Erik van Slobbe (onderzoeker Alterra), Bert van der Valk (geoloog Deltares) en Norbert Dankers (estuariën ecoloog Dankers Coastal Zone Management). Daarnaast kregen we onbetaalbare input van Mick van der Wegen en Ali Dastgheib (beide onderzoekers UNESCO IHE) in de vorm van een studie met behulp van een twee-dimensionaal computermodel waarin voor het eerst de gevolgen van het openen van de Afsluitdijk en Houtribdijk op het nieuwe getij en de te verwachten zoutgehaltes onderzocht zijn. Tot slot willen we graag Nieuw Land Erfgoedcentrum bedanken voor de mogelijkheid het ontwerpend onderzoek te presenteren in de expositieruimte ‘de Schatkamer’. Hierbij gaat onze dank uit naar María Virto Marcilla, André Geurts, Karin Dibbits. En tot slot Kors de Waard voor de vormgeving van de tentoonstelling.
Jorryt Braaksma en Martijn Al
5
1 Inleiding Wat zou er gebeuren wanneer het IJsselmeer en Markermeer opnieuw in open verbinding komen te staan met de zee? Het door de zee gevormde landschap zou zijn ziel weer terugkrijgen. Zalmen zwemmen weer vanaf zee via de Rijndelta naar hun oude paaiplaatsen stroomopwaarts en er ontstaat een uniek brakwater-ecotoop van internationale waarde. Almere en Lelystad krijgen een enorme impuls door de spectaculaire ligging aan een dynamische binnenzee. En bovenal biedt de getijdendynamiek de mogelijkheid om een wegzakkend landschap opnieuw te laten groeien. Dit utopische toekomstbeeld is het resultaat van het ontwerpend onderzoek. In een alternatieve toekomstschets van een groeiende delta wordt de IJsselmeerregio klimaatbestendig gemaakt door het inzetten van de natuur als motor. Wereldwijd zinken delta’s als gevolg van bedijkingen, inpolderingen en vaargeulverdiepingen. Het toekomstbeeld voor de IJsselmeerregio biedt inspiratie voor een meer duurzame omgang met deze zinkende delta’s, zodat deze ook nog leefbaar zijn op de zeer lange termijn.
6
Toekomstbeeld voor het jaar 2100
twee openingen in Afsluitdijk bieden ruimte aan getijdendynamiek
alternatieve regionale zoetwaterberging in veenweides
terpen voor de Friese kust voor aanslibben natuurlijke kustverdediging Wieringermeer als laboratorium voor zilte teelten, opslibbende aquacultuurpolder dubbele dijk langs veenlandschap benut de getijden voor opbouw natuurlijke kustverdediging duurzame zoutwater barriere langs Flevopolder en Noordoostpolder
Lelystad, Almere, Amsterdam en Zuiderzeesteden krijgen enorme impuls door ligging aan spectaculair getijdenlandschap
7
2.1
Van gevecht tegen naar mee bewegen met het water
De Zuiderzeewerken zijn een van de grootste waterhuishoudkundige ingenieursprojecten die ooit zijn uitgevoerd. De behoefte aan nieuwe landbouwgrond en het tegengaan van overstromingen, na de stormvloed van 1916, waren de belangrijkste aanleiding voor uitvoering van de plannen. Samen met de Deltawerken, uitgevoerd door de eerste Deltacommissie naar aanleiding van de watersnoodramp van 1953, staan de Zuiderzeewerken internationaal symbool voor het gevecht dat de Nederlanders voeren tegen het water. In 2008 werd opnieuw een Deltacommissie in het leven geroepen. Aanleiding voor het opstellen van een nieuwe visie voor de Nederlandse delta was de klimaatsverandering en de daaraan gekoppelde zeespiegelstijging en verwachte toename van rivierwater vanuit het achterland. Uniek aan deze plannen is het vooruitdenkende karakter: in tegenstelling tot eerdere Deltaplannen wordt het plan niet gemaakt naar aanleiding van een al voltrokken ramp maar wordt geanticipeerd op de verwachte gevolgen van de klimaatsverandering. In lijn met het opkomende besef dat meebewegen met water duurzamer is dan er tegen te vechten, geven de plannen van de Deltacommissie steeds meer ruimte aan het water. Zoals in het deelprogramma ‘Ruimte voor rivier’ waarbij het rivierengebied klimaatbestendig wordt gemaakt door ingrepen als het landinwaarts verplaatsen van dijken, ontpolderingen, hoogwatergeulen en vergraving van uiterwaarden.
8
2. 1. 4. 3. 5. 8. 6.
1. Amsteldiepdijk 2. Afsluitdijk 3. Proefpolder Andijk
7.
4. Wieringermeerpolder 5. Noordoostpolder 6. Oostelijk Flevoland 7. Zuidelijk Flevoland 8. Houtribdijk
Uitgevoerde afsluitingen en droogleggingen in het kader van de Zuiderzeewerken.
9
2.2
De afgesloten delta heeft zijn motor verloren
Waar het deelprogramma ‘Ruimte voor rivier’ duurzaam is en innoveert met het oog op de toekomst zijn de plannen van de Deltacommissie voor de IJsselmeerregio volgens ons te veel gericht op handhaving van het huidige systeem: dijken worden versterkt en de spuicapaciteit aan de Afsluitdijk wordt vergroot. Het daadwerkelijk oplossen van problemen wordt hiermee voor ons uit geschoven: terwijl de zeespiegel blijft stijgen, zakken onze polders verder. De gevolgen bij een eventuele overstroming nemen toe. We wonen in een steeds diepere ‘badkuip’, omringd door een stijgende zee. Hoe lang kunnen we doorgaan met het bouwen van steeds hogere dijken en grotere pompen? En worden de problemen voor na het jaar 2100 dan niet alleen maar groter?
De ‘motor’: Onder invloed van getijdendynamiek verdiepen de getijdengeulen en verhoging van luwe delen door sedimentatie van zand, slib en klei
10
< 1000: Meegroeiende delta d.m.v. opslibbing
11
Langzaam groeit het inzicht dat het inpolderen van land en het indammen van rivieren en zeearmen negatieve consequenties heeft voor de delta. Waar in het verleden de delta door opslibbing deels aangroeide, is onze delta nu afgesneden van dit landschapsvormend systeem. De motor achter het landschapsvormend proces, sedimentatie van slib en zand onder invloed van de getijden, is stilgevallen. De aan het getijdensysteem onttrokken polders klinken in. Het gevolg is dat hoe ouder een polder is des te dieper hij onder zeeniveau ligt.
Hoe ouder de polder hoe verder hij onder zeeniveau is komen te liggen
intergetijdengebied
buitendijkse meegroeiende kwelders
kustlijn 2012 n.Chr.
polders onder zeeniveau
kustlijn 1900 n.Chr.
kustlijn 1500 n.Chr.
kustlijn 1200 n.Chr.
Hoe ouder de polder hoe dieper de ligging
trend: steeds sneller stijgende zeespiegel
1932
2014
trend: dalend land
Door stijgende zeespiegel en dalend land worden de gevolgen steeds groter รกls er iets misgaat
12
Inklinkende polders
Inklinkende polders
Vanaf het jaar 1000 n.Chr tot nu is ongeveer 20.000 km² intergetijdengebied ingepolderd De bedijkte polders zijn gaan inklinken. Dit wordt voornameli veroorzaakt door het hanteren v lage waterstanden binnen po Vanaf het de jaar t.b.v. de landbouw. Oost-Gron nu isInongeveer en ten westen van het Lauwersm intergetijdeng is de bodem nog eens 35 cm ext De bedijkte po gedaald door het winnen van aa inklinken. Dit w uit de ondergrond.
veroorzaakt do
lage waterstan Doordat de gebieden zijn afgesn t.b.v. de landb van de getijdendynamiek, zullen niet meer mee kunnen en ten groeien westenm zeespiegelstijging. Erbodem wordt gee is de no meer afgezet. gedaald door h
uit de ondergr
Doordat de ge van de getijden niet meer mee zeespiegelstijg meer afgezet.
Inklinkende polders Polders afgesneden van landschapsvormend systeem.
13
2.3
Wat als de getijdendynamiek terugkeert?
Het ontwerpend onderzoek richt zich op een alternatieve strategie voor een klimaatbestendige IJsselmeerregio. Hierbij wordt verder vooruit gedacht dan het jaar 2100, de tijdshorizon waarvoor de huidige plannen voor het IJsselmeergebied worden opgesteld. Het terugbrengen van de getijdendynamiek in het IJsselmeergebied is als uitgangspunt genomen voor het onderzoek. Twee grote openingen in de Afsluitdijk zouden voldoende zijn voor de terugkeer van het dynamisch getijdensysteem. Zo komt de â&#x20AC;&#x2DC;motorâ&#x20AC;&#x2122; achter de landschapsvormende processen terug in het landschap. Dan kunnen we op een andere wijze omgaan met de kustverdediging: in plaats van telkens dijken op te hogen, kan de natuur meehelpen om de veiligheid van de delta te vergroten door deze op te laten slibben tot boven het gemiddelde hoogwaterniveau. Hiermee stappen we af van de eenvormige puur civieltechnische dijk. In plaats van een achteruitgaand en wegzakkend landschap, zou er een spectaculair, helend landschap kunnen ontstaan dat door middel van sedimentatieprocessen meegroeit met de verwachte zeespiegelstijging!
trend: steeds sneller stijgende zeespiegel
doel: land stijgt weer mee met zeespiegel
1932
2014
trend: dalend land
De terugkeer van de motor kan ingezet worden om het land weer mee te laten groeien met de stijgende zeespiegel
14
Getijgeulen in Zuiderzee, nu en na opening Afsluitdijk
Getijverschil in Zuiderzee, nu en na opening Afsluitdijk
Grondsoorten sediment in Zuiderzee, nu en na opening Afsluitdijk
15
Door UNESCO IHE is met behulp van een 2d computermodel een inschatting gedaan van de getijden en van de zoutgradient na heropening van Afsluitdijk en Houtribdijk. Het getijdenverschil bij Urk, oftewel het verschil tussen gemiddeld hoog water en gemiddeld laag water, zou zo’n 50 cm worden. Dit is zo’n 25 cm meer hoogteverschl dan in de tijd van de Zuiderzee. Dit verschil is te verklaren uit het feit dat, in verband met de nieuwe polders, de maat en de vorm van het Zuiderzee-bekken gewijzigd zijn. Tweede conclusie uit het modellen onderzoek is dat in het heropende IJsselmeer een brakwater-ecotoop met een geleidelijke overgang tussen zoet en zout water zou kunnen ontstaan.
10-15 ‰
29.629.6- 30.9‰ 30.9‰ 9.411.2‰
9.411.2‰ 4.7-
8.8‰
4.78.8‰
5-10 ‰
9.511.7‰ 7‰
Zoutgradient, Zuiderzee 16
Inschatting van zoutgradient na opening Afsluitdijk en Houtribdijk
0-5‰
ghw +0.35 glw -0.6
ghw +0.35 glw -0.25 ghw +0.25 glw -0.15
ghw +0.4 glw -0.1
Getijverschil, na opening Afsluitdijk
17
Bestaande situatie: alleen zicht naar IJsselmeer
Voorstel: zicht naar beide zijden van de Afsluitdijk
18
De Afsluitdijk verliest haar functie als primaire waterkering. Hierdoor kan de dijk aan de zijde van de Waddenzee worden verlaagd waardoor spectaculaire uitzichten ontstaan naar beide zijden Grote bruggen in de Afsluitdijk geven de ruimte aan getijdendynamiek
19
2.4
Teruggekeerde getijdendynamiek maakt meegroeiende veiligheidslandschappen mogelijk
Het IJsselmeer is omgeven door verschillende typen kustlandschap met elk haar eigen opgaven. Deze verschillende kusttypen kunnen ontwikkelen tot een eigen kustverdedigend landschap. In plaats van de nu generieke dijken worden landschapsvormende processen ingezet op een bredere zone. In Noord-Holland, waar de plaatselijke veenbodem te zacht is voor ĂŠĂŠn zware dijk, kan een tweede waterkering landinwaarts worden aangelegd. De eerste dijk kan worden verlaagd. Door het regelmatig overstromen van de zone tussen de twee dijken groeit op lange termijn door opslibbing een robuuste kustverdediging van ongeveer zeshonderd meter breed, waardoor de dijken voor een groot deel worden ontzien. Het aanwezige sediment in het zeewater zal tijdens deze overstromingen bezinken in de tussenzone waardoor na verloop van tijd een kwelderlandschap zal ontstaan. Dit nieuwe spectaculaire natuur- en kustverdediginglandschap is meer dan alleen een antwoord op de veiligheidsopgave. Het landschap krijgt weer een relatie met de zee en is van grote ecologische waarde. Daarnaast ontstaat, net als in het verleden de wierdijk en palendijk, een locatiespecifieke kustverdediging.
20
De dubbele dijk na aanleg
Na honderd jaar is er door natuurlijke opslibbing tussen de twee dijken een robuuste kustverdediging ontstaan
21
22
De dubbele dijk tijdens hoog water De motor: bij vloed, springtij en vooral tijdens stormvloeden worden grote hoeveelheden sediment afgezet
23
24
De dubbele dijk na honderd jaar Na honderd jaar is door natuurlijke opslibbing een robuust kustverdedigingslandschap ontstaan in de tussenzone
25
De Friese kust is kwetsbaar doordat deze zo´n 100 dagen per jaar weerstand moet bieden aan de zuidwesterwind. Om kustafslag te voorkomen wordt voorgesteld op grote afstand van de kust artificiele duinen te maken. In de luwtes die hiermee ontstaan zullen vervolgens kwelders aanslibben. Uiteindelijk ontstaat er een zeer breed en robuust kwelderlandschap. Dit landschap is een natuurlijke golfbreker waarmee de kust van Friesland duurzaam beschermt wordt. Met tegelijkertijd grote ecologische en recreatieve waarden!
Aanslibbing achter artificiele duinen beschermt de Friese kust Na honderd jaar is er door natuurlijke opslibbing een natuurlijke golfbreker gegroeid
27
2.5
WaterKering als duurzame bescherming tegen verzilting
De Flevopolder en Noordoostpolder bestaan uit rendabele landbouwgronden. Bij een traditionele dijk zou er versnelt verzilting ontstaan in de polder onder invloed van kwelstromen vanuit zee. Om te voorkomen dat de teruggekeerde zee de huidige van zoet grondwater afhankelijke teelten onmogelijk maakt is het voorstel de kustbescherming te combineren met bescherming tegen verzilting. Hiervoor wordt inspiratie gehaald uit een bewezen zoutwater barriere: de zoetwaterbel in de duinen. Door de waterkering een breedte van 600 meter te geven ontstaat een nieuwe grondwaterscheiding. Hiermee wordt verzilting van het achterland voorkomen voor de komende duizend jaar. Naast een duurzame zout-barriere vormt de waterkering een ecologisch waardevol gradiĂŤnt van zee naar land, met door zijn forse maat ook nieuwe mogelijkheden voor recreatie en nieuwe vormen van bebouwing.
28
RISING DELTA Inschatting van de zoutgehaltes na openen van Afsluitdijk en Houtribdijk Bron: UNESCO IHE
10-15 ‰
5-10 ‰
0-5‰ zoute kwel
zoet water bel
zoete kwel
Een zoetwaterbel onder de dijk beschermt het achterland duurzaam tegen verzilting.
De WaterKering vormt zowel een duurzame barrière tegen zout water, als een ecologisch waardevol gradiënt
Flevopolder
zoute kwel
grondwater scheiding
zoete kwel
29
30
De WaterKering bij nacht
31
2.6 Omslag naar zoute landbouw in Wieringermeerpolder, gecombineerd met groei van de polder d.m.v. sedimentatie De Wieringermeerpolder heeft momenteel te kampen met verzilting. Lokaal worden al kassen gebouwd zodat men onafhankelijk van de ondergrond kan telen. Bij het openen van de Afsluitdijk zal het grondwater in de diep liggende Wieringermeerpolder alleen maar zouter worden. Voorstel is hier niet tegen te vechten maar de verzilting te omarmen en in de Wieringermeer ruimte te geven aan innovatie in zilte teelten. Door lokaal zout water binnen te laten kan men geleidelijk omschakelen op deze nieuwe landbouw-methode. De teelten kunnen gecombineerd worden met natuurlijke aangroei van land. Doordat het zeewater een gehalte van ongeveer 50 gram sediment per m3 bevat is een aangroei van land tot zo´n 5 cm per jaar mogelijk. Hierdoor kan de Wieringermeerpolder na 100 jaar plaatselijk 5 meter gegroeid kan zijn en daarmee duurzaam veel beter bestand worden tegen doorbraken van de zee.
32
ingrepen:
na 25 jaar
na 50 jaar
na 100 jaar
- inlaat zout water - proefboerderij Wieringermeerpolder maakt omslag naar zilte teelt gecombineerd met verhoging van de polder d.m.v. sediment
33
2.7
Impuls voor steden door spectaculaire ligging aan dynamische binnenzee
Zoals ooit de Zuiderzeesteden hun identiteit en economische kracht haalden uit hun ligging aan de Zuiderzee, zo kunnen ook IJburg en de nieuwe steden in de Flevopolder een grote impuls krijgen door hun nieuwe landschappelijke setting. De steden komen aan een spectaculair getijdenlandschap te liggen, met kwelders die bij vloed deels onder water komen te staan, en een unieke natuur gekenmerkt door iconische dieren als zeehonden, tuimelaars, bruinvissen en flamingo’s. Dit alles biedt mogelijkheden voor nieuwe vormen van toerisme, recreatie en visserij. Lelystad krijgt een nieuwe identiteit door zijn centrale ligging in de IJsseldelta en wordt hét toeristisch centrum: terwijl vanaf de kade wordt gevist op wilde zalm, varen in de ochtend varen toeristen uit voor een walvis- en zeehonden safari, om ‘s avonds te genieten van streekgerechten als plaatselijk opgeviste kokkels. Vanaf IJburg en de stadsuitbreidingen op eilanden voor de kust van Almere worden regelmatig zeearenden en tuimelaars gespot.
34
IJburg bij eb
35
36
IJburg bij vloed
37
Door de teruggekeerde ligging aan zee krijgen de oude Zuiderzeesteden hun ziel weer terug. Zo keert de naar IJmuiden uitgeweken Urker vissersvloot terug naar huis om zich op de nieuwe rijke visgronden vol spiering en zalm te richten.
38
1900
2014
2100 Urk krijgt zijn ziel weer terug
39
2.8
Veenweidegebieden als alternatieve zoetwaterberging
Momenteel voorziet het IJsselmeer een groot deel van Nederland van zoet water. Het openen van de Afsluitdijk maakt de grootste zoetwatervoorraad van Nederland onbruikbaar. Het wordt dan zaak om zowel het watergebruik terug te brengen als op zoek te gaan naar een alternatieve regionale zoetwatervoorziening. Om het watergebruik terug te brengen wordt innovatie bij de watergebruiker belangrijker. De grootste verbruiker van zoet water is de landbouw, die het merendeel gebruikt voor het doorspoelen van de verzilte akkers. Door de aanwezigheid van het zoete IJsselmeerwater is er weinig noodzaak geweest tot innovatie op het gebied van zoetwatergebruik. Terwijl er al vele nieuwe landbouwtechnieken voorhanden zijn, waarmee grote besparingen gedaan kunnen worden in het watergebruik. Zo tonen boeren op Texel al jaren aan dat ook bij een veel lager zoetwatergebruik de akkerbouw rendabel kan zijn.
40
In 1900 gebruikte maatregelen tegen verzilting en voor het vergroten van de zoetwatervoorraad In 1900 gebruikte maatregelen tegen verzilting en voor het vergroten van de zoetwatervoorraad
niet beregenen
niet diepploegen
dobbe
waterput
niet beregenen
niet diepploegen
dobbe
waterput
Weinig kennis over zoetwatergebruik in 1920
Huidige gebruikte maatregelen tegen verzilting en/of voor het vergroten van de zoetwatervoorraad Huidige gebruikte maatregelen tegen verzilting en/of voor het vergroten van de zoetwatervoorraad
injectie zoet water onttrekking injectie zoet zout waterwater
verdiepen drains
niet beregenen
niet diepploegen
niet beregenen
niet diepploegen
onttrekking zout water
verdiepen drains
opslag zoetwater voor droge periodes opslag zoetwater voor droge periodes
dobbe
wateropslag in kreekruggen
dobbe
wateropslag in kreekruggen
benutten zoetwaterlens door optimalisatie peilbeheer opzetten slootpeil met brak benutten zoetwaterlens doorwater optimalisatie peilbeheer opzetten slootpeil met brak water
verbreden poldersloten
bodemvocht vasthouden en afstroming reduceren dooren bodemvocht vasthouden verbeteren bodemstructuur afstroming reduceren door
waterput
gebruik regen en grondwater als zoetwatervoorraad gebruik regen en grondwater
afvang brakke kwel
afstand tot zoetwatervoorraad afstemmen op verbruik afstand tot zoetwatervoorraad
vergroten tussenafstand drains vergroten tussenafstand drains
opbollen percelen opbollen percelen
polderberging
kwelsloot
tussenboezem
vergroten boezemwater
polderberging
kwelsloot
tussenboezem
vergroten boezemwater
verbreden poldersloten
waterput
verbeteren bodemstructuur
als zoetwatervoorraad
afvang brakke kwel
afstemmen op verbruik
Nu veel meer kennis over zoetwatergebruik dan in 1920 bron: Maatregelen Omtrent Interne Verzilting, Acacia Water
41
voch
voch
Als alternatieve regionale watervoorziening kunnen de veenweidegebieden worden ingezet. De veenweiden kennen veel problemen. Zo is er vanwege oxidatie van de veenbodem sprake van een centimeter bodemdaling per jaar. Gevolg hiervan is verzilting waardoor er moet worden doorgespoeld met steeds meer zoet water uit het IJsselmeer. In het veenweidegebied wordt veeteelt hierdoor steeds minder rendabel. Deze vicieuze cirkel kan worden doorbroken door het waterpeil in de veenweiden te verhogen. Zo stopt de bodemdaling en daarmee de verzilting. Doorspoelen met zoet water zal niet langer nodig zijn. Water- en natuurrecreatie vervangen landbouw en veeteelt als economische dragers. De diepere delen vormen nieuwe plassen, in de ondiepe delen zal veenmoeras ontwikkelen waardoor het land zelfs weer meegroeit met de zeespiegel.
42
Veenmoeras groeit deels weer mee met zeespiegel Een nieuwe toekomst voor veenweidegebieden als regionale waterberging en natuurgebied.
43
3 Samenvatting Wat zou er gebeuren wanneer het IJsselmeer en het Markermeer opnieuw in open verbinding komen te staan met de zee? Het door de zee gevormde landschap krijgt zijn ziel terug. Zalmen zwemmen weer vanaf zee via de Rijndelta naar hun oude paaiplaatsen stroomopwaarts en er ontstaat een uniek brakwater-ecotoop van internationale waarde. De steeds meer naar het achterland gekeerde Zuiderzeesteden richten zich weer naar zee en Almere en Lelystad krijgen een enorme impuls door de spectaculaire ligging aan een dynamische binnenzee. En bovenal biedt de getijdendynamiek de mogelijkheid om een wegzakkend landschap opnieuw te laten groeien. Dit utopische toekomstbeeld is het resultaat van een ontwerpend onderzoek naar een klimaatbestendige IJsselmeerregio. De afgesloten delta heeft zijn motor verloren Waar in het verleden de IJsselDelta door opslibbing deels aangroeide is nu het landschapsvormend proces, van sedimentatie van slib en zand onder invloed van de getijden, stilgevallen. De aan het getijdensysteem onttrokken polders klinken in. Het gevolg is dat hoe ouder een polder is des te dieper hij onder zeeniveau ligt. Hierdoor wordt onze delta steeds kwetsbaarder voor de stijgende zeespiegel en de steeds grotere pieken in regenwaterafvoer als gevolg van de klimaatverandering. Breng de getijdendynamiek terug! Door grote openingen in Afsluitdijk en Houtribdijk komt de motor achter de landschapsvormende processen terug in het landschap. Met inzet van deze processen kunnen we op een andere wijze omgaan met het landschap en de kustverdediging: in plaats van telkens dijken op te hogen kan de natuur meehelpen om de veiligheid van de delta te vergroten door deze op te laten slibben tot boven het gemiddelde hoogwaterniveau. Een achteruitgaand en wegzakkend landschap verandert in een helend landschap dat meegroeit met de verwachte zeespiegelstijging. Wereldwijd zinken delta’s als gevolg van bedijkingen, inpolderingen en vaargeulverdiepingen. Het toekomstbeeld voor de IJsselDelta biedt inspiratie voor een meer duurzame omgang met deze zinkende delta’s, zodat deze ook nog leefbaar zijn op de zeer lange termijn. Innovatie in landbouw en water Het nieuwe landschap rondom het heropende IJsselmeer biedt alle ruimte voor innovatie. De Wieringermeerpolder een nieuwe toekomst kunnen krijgen als laboratorium voor zilte teelten op industriele schaal. Terwijl de Flevopolder door een nieuw type waterkering juist duurzaam beschermt kan worden tegen zoute kwel. De veenweidegebieden zouden een nieuwe toekomst als alternatieve zoetwaterberging gecombineerd met waterrecreatie en natuurontwikkeling kunnen krijgen. Wereldwijd zinken delta´s. Het plan biedt inspiratie voor de omgang met deze problematiek, zodat we in de toekomst naast dijkenbouw ook een meer innoverende manier van omgang met waterveiligheid, zoet water en zilte teelten exporteren!
44