4.november
1995.eindexamens
.
'iY~~~ItiI~ItiI/[){]\Yl~
belangeloze vrijheid
-t
Typisch ~\Yl~~
Ik zou willf:n
h
Ze wisten niet wat toneel is. I elS ~or me t 'Z~ e s aaa '
DUI se U en een ec · en me
datlo~~e
BZN,
s
ac
en ze.
omgeving in zich draagt.
meer verDee Ding
KWALITEIT:
\Yl~~ Is er ._---------~----ROUTINE ANDREA BASEDOW
@@[J1) ~[Q)[Q)~
AANGEBLAZEN
~O[J1)[J1)O©@[f @~~U@)~
Is
TALENT
mogelijk?
er een oplossing voor het
----------------------, probleem van de overvloed?
~\Yl~
W@ITî) \§[fDD[}TI@Dcd]\\!7 D° ~ UTI@J@j[f \!J 0
D° (C;\
0
GRAFISCHE VORMGEVING
POST
DESIGN
40
Het gaat snel in de wereld van de grafische vormgeving waarin men gelijke tred probeert te houden met de ontwikkelingen op het gebied van de media. Er is nauwelijks nog een vormgever te vinden die niet op de computer ontwerpt. Allerlei specialismen die vroeger door aparte vakmensen werden uitgevoerd vallen nu direct onder de verantwoordelijkheid van de grafisch ontwerper zelf: zetwerk, lithografie, technische montage enzovoort. Max Bruinsma constateert dat het niet genoeg is om het oude handwerk te vertalen naar de technische mogelijkheden die de computer biedt. Het komt er op aan met de nieuwe mogelijkheden nieuwe vormen en nieuwe inhouden te bedenken. Slaagt de Arnhemse student daarin? Max Bruinsma is designcriticus en essayist. Hij is onder meer redacteur van 'Items', tijdschrift voor vormgeving en publiceert daarnaast in 'Mediamatic', 'Metropolis M.' en diverse buitenlandse design tijdschriften.
Door Max Bruinsma
r--------------------------------------------------------------40
GEPLANT HATTE, DIE UTOPIE BLIEB, SICH GEWÜNSCHT HABEN MOCHTE. FÜR LEDOUX HATTE DIE FABRIK NOCH EINE ÜBER DIE PRODUKTION HINAUSGREIFENDE AUFGABE. GING MAN DURCH DIE KÜNSTLICHE
Verwend en blasé Althans, zo was het nog niet zo lang geleden . De wereld staat niet stil. Want hoewel niemand het historische belang van ontwerpers als Zwart en Schuitema zal betwisten , begint de voorhoedereputatie van het hedendaagse Nederlandse grafisch ontwerpen behoorlijk te slijten , ook in Nederland zelf. Er klinken de laatste tijd regelmatig wat denigrerende opmerkingen over het ontwerpkli maat in Nederland. We zouden verwend zijn en blasé, in slaap gedommeld door de sirenenzang van het Dutch Design . De sjeu zou er af zijn in Nederland , waar het grafisch ontwerpen gezapig doorborduurt op de internationale reputatie van een paar toppers die dat tien jaar geleden ook al waren. En dat terwij l het over de hele were ld borrelt en bruist! Terwij l er een compleet nieuwe taa l moet worden ontwikkeld voor comp leet nieuwe media! Terwijl ontwerpers hun computers eindelijk niet meer gebruiken om ouderwets handwerk na te doen , maar nieuwe vormen en inhouden bedenken. Die hedendaagse avant-garde komt uit Amerika , van Cranbrook, UCLA, RISD , MIT, en uit Engeland . Je vraagt je af, waar de Nederlandse bijdrage aan die voorhoede blijft. Waar zijn de Nederlandse David Carson 's, Scott Makela 's en Designer's Republic 's? In het Nederlands grafisch ontwerpen wordt niet zo uitbundig met de computer gewerkt als door
/,' / (/ Het Nederlandse grafisch ontwerpen mag zich al jaren verheugen in een grote belangstell ing vanuit binnen- en buitenland. Vrijwel elk zichzelf respecterend design- tijdschrift in Amerika, Engeland, Japan , Zwitserland en laatstelijk Rus land heeft we l eens een themanummer gewijd aan het Dutch Design . Zoals Nederlanders vroeger, zodra in het buitenland bekend werd waar ze vandaan kwamen , werden begroet met het op enthousiaste toon uitgesproken 'Ah , Holland: Croeiff!! ', roepen grafisch ontwerpers, waar ook ter wereld, zodra ze een Nederlandse collega ontmoeten: 'Ah, Holland: Sjoeitema!!' Nederlandse grafisch ontwerpers staan , kortom , internationaal in hoog aanzien vanwege de belangrijke bijdrage die Nederland heeft geleverd aan de ontwikkeling van het vak.
Hier zou alleen een historische avant-garde zijn , terwij l de hedendaagse Nederl andse ontwerper braafjes voldoet aan wat zijn opdrachtgevers willen zien : de Bl okker-variant van het Dutch Design. M a a ris d,a t zo? Zij n d e jon ge Nederlandse ontwerpers door het succes van hun voorgangers lui geworden en voorspelbaar? Of zijn ze moe geworden van al dat getrompetter over een Nederlandse 'stij l'? Op het eerste gezicht zou je denken dat dat zo is . Op de Nederl andse academies is weliswaar een hoog gemiddelde te zien als het gaat om technische en beeldende vaardigheid , maar echt vernieuwend is het niet vaak. Er is in het algemeen een grote aandacht voor de ontwikkeling van ook de wi ldste projecten tot een verzorgd en goed afgewerkt 'ding' . Die dingen versch illen
---------------------------------------------------------------, FÜR DIE BODENSCHÄTZE, GELANGTE MAN ÜBER DIE WERKSTÄTTEN ZUM HAUSE DES DIREKTORS, IN DESSEN OBERSTEN STOCKWERK SICH EINE
aandacht voor de maakbaarheid en, vooruit, het moet gezegd, de goede smaak. De canon van de Goede Vormgeving is zo langzamerhand wel geformuleerd en wordt klaarblijkelijk met succes verspreid op de verschillende opleidingen: beeldende fantasie in combinatie met een verzorgde typografie; informatie en 'ruis ' in een overzichtelijke hiërarchie ; experiment, ingebed in en ondersteund door de degelijkheid van wat intussen een traditie mag heten: Dutch Design . Aan de ene kant is die kwalitatieve continuïteit hoopgevend, maar aan de andere kant is het merkwaardig hoe weinig er op de academies wordt geëxperimenteerd met de eerder genoemde uitdagingen in het vak, de vormgeving voor en met nieuwè media. Dat is deels een kwestie van hardware: om op enig niveau te kunnen werken aan de vormgeving voor nieuwe media is een zeer aanzienlijke investering in apparatuur en docenten nodig. Maar anderzijds hoeft het feit dat er OP. weinig academies een rij state-ofthe-art computers staat niet te verhinderen dat er enige aandacht groeit voor de beeldtaal van de nieuwe media. Vooral dat laatste is namelijk van belang: in de grafische communicatie is een verandering van denken aan de gang die met recht fundamenteel mag heten. Zelden zijn grafisch ontwerpers zozeer aangesproken op hun redactionele kwaliteiten als bij deze ontwikkeling. En zelden is er zozeer behoefte geweest aan nieuwe beeldtalen , nieuwe visuele metaforen als nu.
Experimenten
genoemde voorbeelden, en dat wordt gezien als een achterblijven van ons land bij de internationale · voorhoede .
SALZGROTTE VOR DEM EINGANG HINDURCH, DIE SYMBOL SEIN SOLL TE
intussen weer sterk: degelijke boeken en ingenieuze vouwvellen , eenmalige typografische kunstwerken en floppydisks , exposities , reisimpressies , huisstijlen , beweg wijzeringen, etcetera. Maar in vrijwel alles is er die
41
De school is bij uitstek een plek om die beeldtalen te onderzoeken, ermee te experimenteren en -wie weet- een paar wilde voorstellen te doen voor hoe het verder moet. Daar zijn scholen voor. En al is het niet meteen toepasbaar of bedacht op een Mac van een jaar of wat geleden (=voorhistorisch) , of gewoon geknipt en geplakt - dergelijke experimenten kunnen van groot belang zijn voor het begrip van de veranderde taken van de grafisch ontwerper. Want hoe hype veel van de aandacht voo r CD-ROMs en World Wide Web ook mag zijn, het staat wat mij betreft buiten kijf dat de ontwikkelingen in die media vergaande gevolgen zullen hebben, ook voor de manier waarop traditioneel drukwerk wordtontworpen. Een klein voorbeeld over wat nieuwe gebruiksroutines kunnen doen met oude: ik zat laatst met het ene oog tv te kijken en met het andere een tijdschrift te lezen (een vorm van multitasking die ik al bij meer mensen ben tegengekomen). Een beetje afwezig keek ik naar het beeldscherm als er wat te zien was dat misschien interessant kon worden , werd snel teleurgeste ld en concentreerde me dan weer op het artikel dat ik aan het lezen was. Toen ik de laatste
41
regel van de pagina in me opgenomen had, wees ik onwillekeurig met de afstandsbediening naar het blad en zapte. De pagina deed niets. Gedurende een heel klein moment dacht ik dat er iets niet in orde was .. . Dit voorbeeld geeft aan dat, ook al lijkt een nieuwe technologie niets met de oude te maken te hebben, er toch in de ervaring overlappingen kunnen optreden. Het ĂŠĂŠn wordt we liswaar meestal niet voor het andere aangezien , maar kan wel ervaren worden als 'iets dat er op lijkt' - en misschien zo zou kunnen werken. Op die manier verandert de omgang met nieuwe media de ervaring van oude media. Nieuwe beeldtalen zullen hun invloed hebben op de oude , waar ze meestal uit voortkomen. Oude beelden en visuele metaforen krijgen nieuwe ladingen, andere betekenissen.
Junkmail Het zou spijtig zIJn wanneer de ervaring van en het onder zoek naar die vernieuwing zich voornamelijk af zou spelen op de tweede-fase-opleidingen en daar lijkt het nu een beetje op. Het is dan ook verheugend om in het eindexamen op de HKA een paar projecten tegen te komen die op een zeer open en doorwrochte wijze omgaan met de visuele metaforiek van het computertijd perk. De resultaten van de projecten van Thomas Castro en Jeroen Barendse zijn misschien niet direct als vormgeving toepasbaar, maar duidelijk is wel dat er een inzicht is verworven in de wijze waarop in nieuwe
media informatie gestructureerd en gevisualiseerd kan worden. Dat die visualisering voor een belangrijk deel 'ouderwets ' op papier wordt gepresenteerd, maakt het des te interessanter! In zekere zin geldt hetzelfde voor het 'Junkmail ' project van Martijn Oostra . Ook hier niet direct een afgerond produkt, maar meer een verzameling inspirerende beeldcitaten die laat zien hoezeer het dagelijks leven is 'gecodeerd ', hoezeer een beeld dat in de ene context banaal is, in een andere context een extra betekenis kan krijgen .
eigenzinnigheid worden bewaard en gestimu leerd. Uiteindelijk is het vooral die concentratie op de precieze vertaling van inhoud naar vorm, van associatie naar beeld , die redactionele en typografische vaardigheid om orde te scheppen in een dichtslibbend informatie netwerk, die van groot belang za l blijken bij het oplossen van de vragen die door de nieuwe media gesteld worden. Wat dat betreft vormt de grote traditie van het Dutch Design een zeer waardevolle achtergrond. Het enige waar we voor moeten waken is dat de voorgrond niet verbleekt.
Een speelse omgang met 'banale ' codes leidt ook in het 'tijdschrift zonder woorden ' van Margo Vlamings tot een verrijking. Hier is het vooral de redactionele manipulatie van beelden, kleuren en typografische ingrepen , die een extra betekenislaag in het materiaal legt. De precisie waarmee dat gebeurt, voorkomt dat deze postmoderne stij loefening blijft steken op het niveau van de 'camp' .
Diepgang Zonder alle eindexamenprojecten te willen bespreken, kan vo lstaan worden met de mededeling dat wat mij betreft de diepgang en degelijkheid van het meeste gepresenteerde werk van de HKA in 1995 een visitekaartje van de school is. Wat het grafisch ontwerpen betreft staat Arnhem op hoog niveau . Afgaand op deze lichting, kan het ' Dutch Design ' nog wel een tijdje mee . Want bij alle gekrakeel over nieuwe media is het van groot belang dat ook de 'traditionele' Nederlandse kwaliteit van typografisch vakmanschap en beeldende
42
Mick Pantelaras 'Ruimte voor ballingen '
42
KAPELLE BEFAND, DIE WIE EIN SEGMENT AUS DEM OBERSTEN TEIL EINER PYRAMIDE GEBAUT WAR UNO EINEN ZENTRALEN LlCHTBRUNNEN HINTER DEM ALTAR HATTE. MAN LEGTE ALSO EINEN WEG AUS DER