the only real valuable thing is intuition. albert einstein.
trend forecasting Auteur: Martin Bonke Blog: http://martinsmayhem.tumblr.com Contact: mart.mayhem@gmail.com Jaar van uitgave: 2013 Met dank aan: Marco van Rosmalen - Rene Nielen - Christine Willems - Carola van Rooij - Dorianne Vervoort - Monica Veeger - Natascha van den Meijdenberg - Rinke Adema - Valene Lontanga - Anne Oostendorp - Jane & Arnold Bonke - Tom Schalken Anja Sparidaans - Heleen Verhelst - Bart van Wanrooij
voorwoord
In uw handen heeft u het eerste trendboek geschreven voor en door MisterDesign. In samenwerking met de medewerkers van het bedrijf, columnisten en trendwatchers is het een naslagwerk geworden kijkend naar het verleden, heden en de toekomst van maatschappij en design. Het is onze visie die wordt neergezet in dit trendboek, en het is aan u om te kiezen wat u met deze informatie doet. Laat u inspireren door tekst en vele verscheidene visuals. Kijk waar het boek raakvlakken toont met uw vak en doe daar uw voordeel mee uit. Niets is verplicht en alles mag. Wij wensen u in ieder geval veel leesplezier en hopen dat u bijzondere ‘flashes of insight’ krijgt. De toekomst ligt letterlijk in uw handen!
inhouds opgave VOORWOORD 4 THEORETISCH KADER
7
HISTORIC AWARENESS
8
PRESENCE OF MIND
26
SUSPEND OF LOGIC
34
BRONNEN 40
Theoretisch kader Voor dit boek is gebruik gemaakt van intuïtief trendwatchen, een manier van trendwatching waarbij bijna obsessief geluisterd en gekeken wordt naar je omgeving. Doordat dat voor velen toch een beetje vaag klinkt, is de aanpak benaderd zoals Martin Raymond heeft omschreven in zijn ‘Trend Forecaster’s Handbook’. In zijn boek beschrijft hij meerdere technieken die gebruikt worden door gerenommeerde trendwatchers als Faith Popcorn en Li Edelkoort (Raymond, 2010). De techniek die voor dit boek specifiek is gebruikt wordt ook wel ‘strategic intuiton’ genoemd. Een manier van intuïtie waarbij gebruik wordt gemaakt van drie verschillende onderdelen genaamd ‘historic awareness’, ‘presence of mind’, en ‘suspend logic’ (Raymond, 2010).
‘Strategic intuition’ is voor het eerst genoemd in 2007 door de schrijver Duggan. Duggan is een professor aan de Business School op de University of Columbia die hoofdpersonages uit de geschiedenis heeft bestudeerd die uitmuntend waren in het ontwikkelen van strategieën en het voorspellen van acties van de vijand gedurende verschillende oorlogen (Duggan, 2007). De mannen waar Duggan naar heeft gekeken zijn onder andere Napoleon Bonaparte en George S. Patton.
Beide mannen moesten op cruciale momenten belangrijke beslissingen nemen en volgden daarbij de juiste ‘strategische’ intuïtie. Zij hadden de mogelijkheid om de situatie te lezen en te reageren ‘at a glance’.
‘At a glance’ komt van het Franse ‘coup d’oeil’ dat, volgens Duggan, werd gebruikt om Napoleons vooruitziende blik te omschrijven in veldslagen waarbij hij zijn mannen op de juiste plek wist in te zetten (Duggan, 2007). Deze ‘coup d’oeil’ wordt in het hedendaagse leven ‘flashes of insight’ genoemd. Die momenten wanneer je onder de douche staat, of wanneer je aan het autorijden bent; je hoofd is helder en alles valt op de juiste plek. Volgens Martin Raymond is dit ook juist de reden dat veel personen deze methode niet meteen vertrouwen. Een buitenstaander kan namelijk niet de gedachten van de desbetreffende trendwatcher lezen en dus niet zien waar hij/zij de bevindingen op baseert (Raymond, 2007). Daarom is het van belang dat de trendwatcher het proces beschrijft en kennis deelt om zijn conclusies te onderbouwen. Van hieruit zijn de drie onderdelen ontstaan; door het begrijpen van de geschiedenis (1) en het heden (2) kunnen de juiste verbanden gemaakt worden om de toekomst (3) beter in kaart te brengen.
historic awareness Bij ‘historic awareness’ draait het om het begrijpen van het verleden. Waarom zijn we beland bij waar we nu zijn? Door het begrijpen van het verleden is het plaatsen van het heden en het voorspellen van de toekomst gemakkelijker. De ‘sense of historic awareness’ wordt gebruikt als een referentiekader. Meerdere trends en perspectieven worden verzameld om een totaal beeld te verkrijgen. Hoe kunnen bepaalde keuzes uit het verleden de toekomst beïnvloeden. Twee maatschappelijke trends die daar een belangrijke rol in hebben gespeeld zijn Green Growth en Typical Tech. Maatschappelijke trends worden ook wel macro-trends genoemd en beïnvloeden vervolgens weer op meso en micro niveau respectievelijk de markt en de consumenten. In de komende stukken zullen beide trends uitgebreid aan bod komen. Met name wordt besproken waar de oorsprong van duurzaamheid en technolisering ligt. Ter verduidelijking van de trends zullen ook een aantal voorbeelden aan bod komen met visualisering en connecties naar de trends.
green growth Afgelopen jaren is de wereld behoorlijk wakker geschud over de veranderende omstandigheden. De woorden ‘duurzaam’ en ‘duurzaamheid’ zijn woorden die steeds centraler kwamen te staan binnen overheden, grote bedrijven en organisaties. Nationale overheden zagen al tijdig dat milieu en ontwikkeling ook invloed hadden op de economie van het land en besloten in te grijpen. Met verschillende conferenties werden in het verleden al meerdere beloftes gemaakt om de toekomst van de nieuwe generaties veilig stellen. Voorbeelden hiervan zijn het ‘Kyoto-verdrag’ (Rijksoverheid, 1997), en de bijeenkomst van de ‘Wereldtop voor Duurzame Ontwikkeling’ in Johannesburg, Zuid-Afrika (KNMI, 2002). Hoewel er omtrent het Kyoto-verdrag nog veel heisa plaats vond, is het in 2005 officieel in werking gezet. Maar ondanks dat overheden de beste wensen hadden om de consument in te lichten en voor te bereiden, wilde de consument er voorlopig nog niets van weten. Toekomstpraatjes waren het. Opvallend genoeg kwam er meer hulp vanuit de particuliere kant na het millenium. De manier waarop zij dit aanpakten was slimmer; minder dwingend, waardoor de consument zelf een mening ging vormen over duurzaamheid. Eigenlijk een lichte, stiekeme vorm van propaganda. Zoals ‘An Inconvenient Truth’ (2006) van Al Gore, ofwel ‘Planet Earth’ (2006), de populaire miniserie van de BBC en Discovery Channel.
Nog mooier om te zien is hoe de mens gestuurd wordt naar duurzaamheid, wanneer het de persoon zelf het beste uitkomt. De eerste hybride auto’s waren al ontwikkeld in 1997 en 1999, de Toyota Prius en Honda Insight respectievelijk. Na de release verliep de verkoop van de hybride wagens niet soepel, en andere bedrijven zagen er daardoor niet veel potentie in. Pas in 2000, door de stijgende olieprijzen, ontstond er een behoorlijke aanloop naar vooral de Toyota Prius. Het lijkt daarom wel of personen pas zelf duurzaam willen zijn, wanneer het in hun voordeel is. Een ander voorbeeld daarvan is de verdwijning van de gloeilamp (Milieucentraal.nl, 2009). In 2009 besloot de overheid actie te ondernemen en een deel van de gloeilampen al uit de winkels te halen, dit omdat er inmiddels zuinige, betaalbare versies op de markt zijn – de spaarlamp. Nu, per september 2012, is de gloeilamp officieel van de markt gehaald. Hoewel er in 2009 nog een extra aanloop was naar het kopen van gloeilampen, geeft een onderzoek van de Nederlandse Lichtassociatie aan dat nu 80% van de Nederlanders de volledige verdwijning juist verstandig vindt en besluit ook niet te gaan hamsteren (NOS, 2012). Een kwestie van gewenning dus. Deze ‘gewenning’ heeft ervoor gezorgd dat we tegenwoordig duurzaam kunnen klussen, bankieren, beleggen, energie winnen, eten, bewegen en nog wel meer.
Deze mogelijkheden zijn uiteindelijk aan de consument zelf te danken. Doordat wij, bewust en onbewust, om meer duurzaamheid vragen, wordt logischerwijs ook het aanbod groter. Inmiddels is de trend duurzaamheid gegroeid van een ‘ver-van-je-bed’ show, naar een vast gemeenschappelijk goed waar consumenten dagelijks gebruik van kunnen (en willen) maken. Wij schreeuwen nu zelfs dat grote multinationals meer verantwoordelijkheid moeten nemen voor een gemeenschappelijke, betere wereld. Tijdens crisistijden is dit vooral het geval, kijk bijvoorbeeld naar de grote olieramp (2010) in de Golf van Mexico en oliemagnaat BP. Bedrijven en organisaties reageren hierop – zonder consument natuurlijk geen omzet – en worden ‘groener’, daarnaast gaan zij ook nieuwe samenwerkingen aan met overheden. Hierna zullen twee case studies aan bod komen van bedrijven die duurzaamheid meenemen, tot zelfs voorop stellen, in hun bedrijf. Vervolgens zullen kleine voorbeelden uitgelicht worden waarbij duurzaamheid en design en uitgangspunt zijn.
#greengrowth
consumenten zij n duurzamer, wanneer het in hun voordeel is.
case study H&M is wat betreft duurzaamheid tussen de grote multinationals over de wereld het voorbeeld van hoe het eigenlijk zou moeten. Het bekende retail concern noemt zichzelf graag ‘conscious’, wat staat voor al het werk dat zij verrichten om meer duurzame kleding te creëren voor nu en de toekomst. Zo hebben ze een kledinglijn in diezelfde naam, geheel gefabriceerd uit duurzame materialen. Gelanceerd op 14 april 2011 is de ‘conscious collection’ goed ontvangen door een breed publiek. Inmiddels is de collectie – zoals die hier rechts te zien is – ook uitgebreid met een glamour look. Dit om te laten zien dat duurzaam, ecologische verantwoorde kleding, ook mooi kan zijn. Bekende Hollywood-sterren als Amanda Seyfriend (actrice) en Kristin Davis (actrice) gaan er graag in mee en uiten daarmee hun hippe milieubewuste lifestyle. Maar niet alleen op de voorgrond is H&M duurzaam. Ook op de achtergrond houdt het bedrijf zich er druk mee bezig. Zo bezuinigen zij het waterverbruik bij de productie van ‘washed denim’, en zijn zij nummer één binnen de retail op het gebruik van volledig organisch katoen. Deze inspanningen hebben er toe geleid dat H&M onder andere is opgenomen in de ‘Global List 100’ sinds 2008. Een jaarlijks initiatief van Corperate Knights waarbij bedrijven worden uitgelicht om hun proactieve houding op het gebied van Environmental, Social en Governance (ESG) belangen. Daarnaast staat H&M ook in de prestigieuze Dow Jones Sustainability Index in 2012. Een lijst van de meest duurzame bedrijven over de hele wereld, opgedeeld in verschillende sectoren.
#case #looks
Natuurlijk krijgt een wereldwijd bedrijf als H&M ook kritiek. Zo heeft het bedrijf haar fabrieken grotendeels in derde wereld landen staan als India, China en Bangladesh. De werkomstandigheden zouden daar niet optimaal zijn, de fabrieken niet duurzaam en er zou sprake zijn van kinderarbeid. Op zich flinke beschuldigingen, maar vaak onbekend bij de consumenten. Toch werkt H&M samen met Unicef om te laten zien dat zij bijvoorbeeld het thema kinderarbeid wel degelijk serieus nemen. Unicef kan niet garanderen dat er geen kinderarbeid plaats vindt in de supply chain van de organisatie, maar bevestigt wel dat zij meewerken aan het All for Children programma en de Code of Conduct. Twee belangrijke initiatieven waarbij de rechten en bescherming van het kind centraal staan.
case study Een ander goed voorbeeld is Unilever. Een multinational van eigen bodem die duurzaamheid behoorlijk serieus neemt. Ook zij zijn te vinden in dezelfde ranglijst als de H&M, en staan ook nog eens bovenaan in de sector Food Producers en in de supersector Food & Beverages. De rapportage vertelt ons dat de filosofie op het gebied van duurzaamheid in het bedrijf is ingebed in de gehele levenscyclus van haar producten. Van concept tot productontwikkeling en etikettering (DJSI – september rapportage, 2012). Daarnaast hanteert Unilever sinds november 2010 het ‘Unilever Sustainable Living Plan’, een tienjarig plan binnen en buiten het bedrijf onderbouwd met zestig verschillende doelstellingen. Op de website van Unilever staat het Plan volledig tot ieders zijn beschikking. De consument kan het bedrijf zelfstandig in de gaten houden of het daadwerkelijk op schema ligt met haar doelstellingen. De communicatie van Unilever is hierin sterk; een overzichtelijk schema met de doelen waarbij kleuren aangeven of deze zijn behaald of niet, en of dat zij hiermee op koers liggen of niet. Door deze open communicatie en de campagne in 2009 van Unilever om het A-merk weer beter op de kaart te zetten, zorgt de Nederlandse multinational ervoor dat zij met de juiste middelen een goed en succesvol bedrijf blijven.
#case #food
Ook het logo - zoals hierachter te zien is - van Unilever bestaat uit 25 verschillende symbolen die voor het hart van het bedrijf staan. Een aantal daarvan hebben ook een duurzame achtergrond. Transparantie laat zien waar het bedrijf voor staat en mee bezig is en lijkt een centraal uitgangspunt voor Unilever. Maar wat er intern in de multinational gebeurt is moeilijker te ontdekken, ook dat komt niet naar voren in onder andere het logo of de website. Duurzaam aan de buitenkant, maar minder aan de binnenkant blijkt uit onderzoek van Unite the Union, de grootste vakbond in Groot-Brittannië en Ierland. Zij laten in een korte film (YouTube, 2012) zien dat Paul Polman (CEO Unilever) verkeerd omgaat met zijn werknemers in Europa en flink aan het bezuinigen is op het pensioen van de werknemers. Zo zouden er sinds 2001 bijna 100.000 personen harteloos ontslagen zijn en worden pensioenen tot maximaal veertig procent ingekort. Deze ontwikkelingen hadden geleid tot meerdere stakingen in Engeland. Paul Polman reageerde met het feit dat hij de situatie betreurde, zijn werknemers begreep die staken, maar dat deze acties nodig waren kijkend naar de toekomstige situatie van het bedrijf. Wanneer de stakingen te ver gingen, besloot Unilever elke vorm van het vieren van Kerst te annuleren.
case closed Een kleine conclusie die hieruit gehaald kan worden, is dat bedrijven – en met name multinationals – wel hun best doen om duurzaam te zijn, of om zo ‘te lijken’ naar de consument. Zij hebben op het eerste gezicht de beste intenties, en nemen steeds meer maatschappelijke verantwoording voor de acties binnen het bedrijf die het milieu om ons heen beïnvloeden. Opvallend is dat andere onderdelen – meestal intern – van het bedrijf hieronder moeten lijden. Duurzame doorgroei of verandering is vaak kostbaar en grote, succesvolle bedrijven als H&M en Unilever kunnen dit gemakkelijker opbrengen. Maar doordat winst maken het belangrijkste oogpunt blijft voor deze multinationals, moet er ergens anders gekort worden. Vaak op plekken waar de consument het net niet ziet, zodat het duurzame imago niet verloren gaat. Kleine bedrijven die net starten kunnen het beter aanpakken. Doordat zij vanaf de start duurzaam zijn in hun missie, visie en productie, is een kostbare verandering overbodig. Het imago is daardoor beter, doordat zij 100% duurzaam kunnen communiceren.
goede bedoelingen betekent niet altijd honderd procent duurzaam.
Trend examples Op deze pagina zijn drietal voorbeelden te vinden waarbij designers de trend duurzaamheid hebben toegepast; Estudio Sputnik, Abeo Design, en Haiko Cornelissen. Gezien duurzaamheid op meerdere manieren te interpreteren valt, hebben de desbetreffende designers ook naar verschillende uitgangspunten gekeken met betrekking tot de trend. In dit geval is dit het gebruik van lokale grondstoffen, hergebruik van materialen en durabele meubelen ontwerpen. Zie dit als een kleine selectie waarbij ‘green growth’ centraal staat en gebruik het ter inspiratie voor het eigen bedrijf. De Santorini Lamps van Estudio Sputnik (2012) zijn gemaakt van een lokale Spaanse den en de omhulzing is van fijn Italiaans kristal. Door deze ecologische, bewuste keuze zijn de hanglampen licht in gewicht en is de omhulzing krasbestendig. Als extra toevoeging wordt de lamp geleverd met modulaire elementen. Op die manier kan de gebruiker een lamp naar eigen wens creĂŤren en voor verschillende lichteffecten zorgen.
#example #design
De HIVE Modular Workstation van Abeo Design (2012) is gemaakt van materiaal uit verlaten woningen. Op deze manier krijgen goede materialen weer nieuwe betekenis. Elk bureau heeft een honingraat design met ‘peek-a-boo’ gedeeltes waardoor de werknemer gemakkelijk met collega’s kan communiceren wanneer nodig. Daarnaast staan de bureaus op wielen en zijn dus gemakkelijk te verplaatsen en in modules te zetten. Ingebouwde LED-verlichting zorgt voor voldoende licht op de werkplek.
De picNYC tafel van Haiko Cornelissen Architecten (2011) is in zijn geheel gemaakt uit aluminium en gras. Dit voorbeeld laat zien dat duurzaam ook gemakkelijk kan zijn, maar toch bijzonder. Aan tafel zitten heeft nu een heel andere look en feel gekregen en maakt je onbewust, bewuster van de omgeving.
Typical tech Kijkend naar de technologisering, is deze trend bijna tegelijk opgekomen met de trend duurzaamheid. De laatste ontwikkelingen op het gebied van technologie maken duurzaam leven bijvoorbeeld al steeds beter mogelijk. Twee trends die eigenlijk best goed samengaan. Misschien is het wel veilig om te stellen dat zonder deze technologische ontwikkelingen er geen groeiende, duurzame lifestyle is onder de mensen. Dat gezegd hebbende, is de trend technologisering natuurlijk veel meer dan dat. Technologisering is een behoorlijk grote maatschappelijke trend. Ook wel een ‘megatrend’ genoemd (Van Trends naar Brands, 2002). Een overkoepelende trend, zo groot, dat daar nog meerdere, kleinere trends onder vallen. Voorbeelden hiervan zijn ‘Instant Gratification’ en ‘The Digital World’. Instant Gratification is een mentaliteitstrend die heel gemakkelijk te omschrijven is: “We willen het hier, en we willen het nu.” In een wereld waarin alles steeds sneller lijkt te gaan, is het voor de consument belangrijk dat zij net zo snel kunnen meegaan. Dankzij nieuwe technologieën is dat nu steeds beter mogelijk. Een goed voorbeeld is de hype rond de ‘vending machines’ van een paar jaar geleden. Vooral in Amerika en Azië waren deze populair. Ook al werkten sommigen niet of waren niet in werkelijkheid mogelijk, conceptmatig lieten de ideeën zien dat het bedrijfsleven maar al te graag op deze snelle behoefte van de consument wilde inspelen.
Neem bijvoorbeeld de vending machine van Smart Car in Japen (Treehugger, 2008). Consumenten en geïnteresseerden liepen langs een levensgrote automaat waarin het nieuwe model van Smart te bewonderen was. Wanneer consumenten een keuze maakten, kregen zij helaas niet de auto direct mee. Maar wel een folder met alle technische gegevens van de geselecteerde auto en verkooppunten waar de consument terecht kon. Het aanbieden van een complete service die het beste uitkomt voor de consument. Dat is wat telt bij Instant Gratification. Een ander schitterend – en kleiner – voorbeeld hiervoor is de ‘crème brûlée cart’ in San Francisco. Opgestart in 2009 met een klein wagentje, begon Curtis Kimball op straat crème brûlée te verkopen. Zonder echt het ‘nut’ van Twitter te begrijpen, leek het hem wel handig om te Twitteren waar hij stond, om meer bezoekers aan te trekken (The New York Times, 2009). Inmiddels is de ‘crème brûlée cart’ uitgegroeid tot een flink catering bedrijf, met bijna 23.000 followers op Twitter. De kar bestaat nog steeds, maar ze hebben inmiddels ook kunnen uitbreiden tot bussen en zelfs een vrachtwagen die te huren zijn voor evenementen en partijen. Ook bekende Hollywood-sterren laten via Twitter waardering blijken over hun positieve ervaringen, wat natuurlijk alleen maar extra ‘free publicity’ oplevert. Dit voorbeeld laat zien dat een dergelijke ontwikkeling vanuit het bedrijfsleven goed ontvangen wordt door een grote groep verschillende personen.
Een bijzonder product wordt op een toegankelijke en snelle manier geleverd aan de consument; een ontwikkeling die eerst zonder technologie niet mogelijk was. De Digital World zet vooral de nieuwe vormen van communicatie centraal. In de afgelopen jaren zijn er meerdere grote sociale platforms ontstaan waarbij personen zich met elkaar konden linken en informatie over henzelf en anderen konden delen. Facebook, Cu2, Hyves, en andere sociaalnetwerksites/programma’s als MySpace, MSN, Netlog, LinkedIn, Skype en Twitter zorgen ervoor dat de wereld voelbaar kleiner worden. Met één druk op de knop kan iemand zichzelf linken met een persoon aan letterlijk de andere kant van de wereld. Afstanden worden relatief kleiner, we ‘kennen’ meer mensen en zoeken de interactie met elkaar steeds vaker online op. Online leven wordt daarom prominenter. Afgelopen jaren is de groei in online tijdsbesteding flink gestegen. In 2005 was 68 procent van de internetgebruikers dagelijks of iedere dag online. In 2011 is dit inmiddels al gegroeid naar 86 procent (CBS, 2012). De trend technologisering is onderdeel van ons leven geworden en wij maken er dagelijks gebruik van. Soms worden we er erg blij van, soms raken we er door gefrustreerd. En heel soms beangstigd het ons. Maar toch kunnen we ook niet meer zonder. Hierna een tweetal van bedrijven die ervoor zorgen dat wij niet meer zonder kunnen; Apple en ???.
#typicaltech
bijzondere producten worden toegankelij ker en sneller geleverd.
case study Opgericht in 1909 heeft het bedrijf Audi al behoorlijk wat fusies en overnames meegemaakt. Deze ontwikkelingen en samenwerkingen hebben er toe geleid dat op het gebied van technologie Audi behoorlijk voorloopt ten opzichte van concurrerende bedrijven. Daarom leiden zij vanaf 1971 met de slogan ‘Voorsprong door techniek’. Deze voorsprong uit zich in constante innovatieve nieuwe modellen die zij namens het bedrijf op de markt brengen. Eerste vijfcilinder lijnmoter, quattro vierwielaandrijving, hybride techniek in 1989 voor de Audi 100 duo I en de Audi A8, de eerste vierdeurs personenauto in het luxesegment met een volledig aluminium carrosserie. De lijst wordt nog steeds aangevuld met hedendaagse ontwikkelingen om de rij-ervaring van de consument te optimaliseren. Zo heeft Audi tijdens de Le Mans 24 uur race van afgelopen jaar gewonnen met het sport-prototype Audi R18 Ultra. Met deze auto had de nieuwe digitale binnenspiegel een glansrijke première beleefd. Audi heeft de ouderwetse binnenspiegel in voorgaand model vervangen voor een digitale AMOLED-binnenspiegel. Naast dat het systeem betrouwbaar bleef onder zware wedstrijdomstandigheden, zorgt het ook voor optimaal zicht en dus veiliger rijden. Voor het eind van dit jaar (2012) wordt het systeem ook voor consumenten toegankelijk gemaakt. De AMOLED-binnenspiegel wordt namelijk in een kleinschalige serieproductie opgenomen voor Audi R8 e-tron. Deze serie heeft geen achterruit, maar de camera en spiegel moeten volgens Audi voldoende zijn.
#case #humanmovement
“De compacte lichtgewicht camera is ondergebracht in een gestroomlijnde behuizing, die bij koud weer wordt verwarmd. Het objectief heeft een doorsnede van slechts een paar millimeter, maar bereikt wel een veel groter blikveld dan een gebruikelijke binnenspiegel. Een computer zorgt ervoor dat de geleverde beelden altijd contrastrijk en helder zijn. Zo wordt bijvoorbeeld in het donker voorkomen, dat de koplampen van andere auto’s verblinden. De digitale beelden worden weergegeven op een kleurenscherm met een beelddiagonaal van 7,7 inch, die op de plaats van de binnenspiegel is aangebracht. Audi werkt bovendien aan mogelijkheden om in de toekomst ook andere informatie via het beeldscherm zichtbaar te maken.” Audi Persbericht.
case study Ondanks dat Apple sinds 1976 bestaat, heeft het merk pas echte grote bekendheid gekregen in 1998. In de vroege jaren was Apple wel al succesvol, maar vooral in het bedrijfsleven en de zakenwereld. Niet bij de alledaagse consumenten. Sir Jonathan Ive, een Britse industriële designer, heeft daar verandering in gebracht. Zijn uniek aangebrachte design op de in 1998 uitgebrachte iMac zorgde ervoor dat er alleen al in de eerste vijf maanden 800.000 stuks verkocht werden. Een design dat zo populair werd, dat Ive ook de designs op de iPods en later ook de iPhone mocht gaan ontwikkelen. Als reactie op het grote succes van de commerciële producten, heeft Steve Jobs design als hoofdfocus centraal gezet bij het ontwikkelen van de nieuwe modellen. Dit minimalistisch, strak en herkenbaar design aan binnenen buitenkant, heeft ervoor gezorgd dat Apple grote populairiteit won onder nieuwe consumenten. De sterke kant van Apple is dat het anders is en wilt zijn. Ze geven nadrukkelijk aan niet te willen meewerken met bijvoorbeeld een Microsoft. Producten van Apple werken zelfs al moeizamer met andere merken. Maar deze exclusiviteit is juist de kracht. Door exclusiviteit te bieden, krijgt de gebruiker het idee dat zij ook aan iets exclusiefs deelnemen.
#case #leisure
Apple heeft ‘design’ toegankelijk gemaakt, zonder dat het zijn ‘sjieke’ waarde verliest. Het merk is een toevoeging geworden aan een zekere lifestyle van een persoon. Een status upgrade. Ook communicatie naar de consument toe is hierin sterk. Zij blijven al een aantal jaren op dezelfde herkenbare manier communiceren; slogans dat dit product nog beter is dan het voorgaande, de bril en turtleneck van Steve Jobs, de appel, minimalistisch kleurgebruik binnen het bedrijf en productlijnen, de winkels waar de medewerkers speciaal opgeleid worden om klanten zo goed mogelijk te helpen. Allemaal vormen van communicatie die teruggekoppeld kunnen worden aan specifieke exclusiviteit. Exclusiviteit waar de consument graag voor betaalt, omdat het altijd zal lijken of Apple verder is qua technologie dan concurrenten. Natuurlijk uiten verschillende mensen ook hun kritiek op het internationale concern. Zo heeft voormalig executive Jean-Louis Gassée in een column in The Guardian (2012) genoemd dat Apple allesbehalve innovatief is. Niets is door Apple zelf uitgevonden, eerder een samenstelling van bestaande ontwikkelingen met het juiste sausje eroverheen. Maar precies dat sausje bevalt de consument zo goed..
case closed Uit de bovenstaande case studies mag wel blijken dat het voordeel van technologie duidelijk zichtbaar is, wanneer het volledig ingebed is in het bedrijf. Apple laat dit merken aan de hand van structurele communicatie naar de consument toe. Audi is hierin sterk omdat zij vanaf de start voorloper konden zijn vergeleken met concurrerende bedrijven. Beide bedrijven beschikken daarom over de middelen om optimaal gebruik te kunnen maken van de trend technologisering. Opvallend is dat er een shift heeft plaatsgevonden van ontwikkelingen met behulp van technologie op het gebied van productie, naar een focus voor toegankelijke, gebruiksvriendelijke technologie voor de consument. Natuurlijk zijn er tegenwoordig nog tal van andere bedrijven die deze trend hebben opgepakt en in andere vormen uiten. Apps, social media, augmented reality, QR-codes, e-marketing of e-commerce, het kan tegenwoordig allemaal. Kijk daarom welke vorm van deze trend voor uw bedrijf een rol kan spelen, er zijn namelijk genoeg kleinere bedrijven die diensten aanbieden om deze technologische trend voor u eigen te maken. Hierna een drietal van voorbeelden over hoe technologie ook mooi samen kan gaan met design.
technologie verschuift van functionaliteit naar gebruikersvriendelij kheid.
Trend examples Ditmaal drie voorbeelden van verschillende designers welke gebruik hebben gemaakt van de trend technologisering op hun zelfbedachte ontwerpen. Joey Roth, Dirk van der Kooij en Jolan van der Wiel interpreteren alledrie op hun eigen manier deze interessante trend. Of het nou gaat om alledaagse voorwerpen verbeteren, spelen met de kracht van ambacht, of laten zien wat digitaal tegenwoordig mogelijk is, deze drie designers omarmen de trend en inspireren anderen met hun bijzondere producten. De Ceramic Speakers & Subwoofer van Joey Roth (2009 en 2012) zorgen niet alleen voor een retro-feel en look, maar ook voor optimaal luistergenot. De omhulzingen van porselein worden handgemaakt en in combinatie met de speakers zorgt dit voor een behoorlijke upgrade van een alledaags object. Het geluid is helder, warm en rijker dan ooit tevoren. Een inspiratiebron waarbij een normaal gebruiksvoorwerp een design-uitstraling krijgt met een duidelijke verbetering in de techniek.
#example #design
De Gravity Sidetable van Jolan van der Wiel (2012) is vervaardigd met behulp van magnetisme. Een zelfbedachte technologie waarbij zwaartekracht getest wordt. Het materiaal wordt op zijn kop geplaatst met magneten erboven, waardoor de ijzerdeeltjes in het mengsel zelf hun weg naar de magneten vinden. Elk exemplaar is uniek door dit handgemaakte, unieke proces. Een proces waarbij technologie en ambacht perfect samenkomen. Jolan won de DMY Award 2012 in Berlijn voor zijn ‘Gravity Tool’.
De Flow Low Rocking Chair van Dirk van der Kooij (2011) is gemaakt van hergeruikt plastic materiaal. Dirk ontwikkelde met behulp van zijn eigen geprogrammeerde industriële robot een ‘Endless Flow’. Het woord Endless staat voor een oneindige lijn van kunststof en de eindeloze mogelijkheden van de machine. Elk model is mogelijk.
presence of mind Bij ‘presence of mind’ is het belangrijk dat het verleden aan de ene kant geplaatst wordt en je te concentreren op huidige gebeurtenissen zonder vooroordelen over wat je ziet en denkt met inzichten over wat je waar en niet waar acht aan de andere kant. Merendeels van de trends hebben een sociaal, cultureel of lifestyle aspect waardoor ze beter gezien worden, in plaats van beschreven of uitgelegd. Dit onderdeel zal daarom naast een uitleg, vooral visueel toegelicht worden. In het heden en komend jaar (2013) is er nog behoefte aan comfort. Afgelopen jaren is er veel in de maatschappij gebeurd, vele nare dingen. Terroristische aanslagen, sociale onzekerheid, economische crisis. De wereld deed een stapje achteruit, en mensen werden bang – bewust en onbewust – voor de toekomst. Gelukkig waren daar de trends duurzaamheid en technologisering. Deze trends lieten zien dat de wereld weer een andere kant op kon gaan. Een verantwoordelijke maatschappij met nieuwe mogelijkheden. Alleen gaat het allemaal iets te snel. Zo snel, dat we het gevoel krijgen dat wij achter blijven. Uiteindelijk vinden we dat stiekem niet zo erg. Het geeft ons een nostalgisch gevoel. Deze Nostalgic Feel is herkenbaar in verschillende elementen van de maatschappij.
health Binnen de sector Health groeide een duidelijke angst van onzekerheid. Met de vele bezuinigingen zagen we de sociale zekerheid van de toekomst in duigen vallen. Tekortkomingen in de zorg voor ouderen en hogere premies voor iedereen. Met een groeiende behoefte aan vormen van comfort en nostalgie (lees: veiligheid) ontstaan er nieuwe platforms, opgericht door onafhankelijke instanties. Een voorbeeld hiervan is www.zorgvoorelkaar.com. Volgens oprichter Patrick Anthonissen is de website een combinatie van Facebook en Marktplaats, gericht op zorg en welzijn. Andere gelijksoortige populair groeiende websites zijn; www.mijnzorgnet.nl en www.wehelpen.nl. De Power ligt nu bij The Patient. Gezien de overheid ons in de steek laat, zullen wij het in de toekomst zelf moeten oppakken om ons eigen comfort zone veilig te stellen. Van boven naar beneden: - Website Zorg Voor Elkaar: online platform voor particulieren, instanties en vrijwilligers om elkaar beter en vrijblijvend op weg te helpen in de gezondheidszorg. - Inspiratiebeeld: Nieuwe beelden/vormen ontstaan in de maatschappij over zorg waar ingespeeld op moet worden, - Website We Helpen: online platform voor particulieren, instanties en vrijwilligers om elkaar beter en vrijblijvend op weg te helpen in de gezondheidszorg.
human movement In de sector Human Movement hebben we ook te maken met kosten. Op het gebied van reizen kijken we vooral naar de toenemende prijzen van de benzine. We zoeken naar goedkopere alternatieven. Voordeel is dat deze dan ook vaak duurzamer zijn. Carpoolen, openbaar vervoer, elektrische auto’s of gewoon met de fiets. Kijkend naar onze eigen manieren van beweging, zijn we daar vooral bewuster van geworden. Nu de ziektekosten hoger worden, proberen we deze zoveel mogelijk te voorkomen. We kijken beter naar onze eigen fysieke gesteldheid. En houden deze op peil. Bewegen wordt makkelij ker, en meer een gewoonte. Fitting In houdt ons bezig. Letterlijk en figuurlijk. Van boven naar beneden: - T-Bike Sharing System: Het handige fietssysteem speciaal ontworpen voor de stad Seoul door designer Jung Tak. Functionaliteit, technologie en duurzaamheid komen hier samen om een handig, openbaar vervoersmiddel te ontwikkelen voor het publiek. - Inspiratiebeeld: Beweging nemen wij tegenwoordig steeds vaker zelf in handen. Nieuwe mogelijkheden worden onderzocht en gebruikt. - Electric Zen Car: De Electric Zen Car is een duurzame auto te huren in de stad Brussel. Op verschillende standplaatsen is tegen een betaalbaar tarief de auto te huren voor enkele uren om door de stad te kunnen reizen.
Leisure
Door de economische crisis wordt het binnen de sector Leisure moeilijker om leuke ontspanning te regelen. Uitjes worden duurder en we hebben tegelijkertijd minder geld. Dus zoeken we alternatieven. We gaan in en rondom ons eigen huis onszelf verwennen. Het comfort regelen we zelf. Homedulgence is het weer thuis genieten met elkaar. Bordspelletjes spelen, samen koken, filmavonden. We hebben teveel online gezeten, teveel fysieke afstand gecreĂŤerd en neigen nu naar samen zijn. Toegankelijke (lees: betaalbare) verwenpakketten voor thuis en uit huis. Maar ook hier kiezen we juist voor luxe en kwaliteit; de liefde voor merken, producten en diensten die vooral de eigen woning omtoveren in een ruimte van gezelligheid en beleving krijgen de voorkeur. Het gebruik van deze merken zorgt voor een sjieke uitstraling en communiceert dat wij het helemaal niet zo slecht hebben. Van boven naar beneden: - Bouchon Bakery Cookbook: Sterren-kok Thomas Keller deelt zijn geheimen in dit populaire kookboek, zodat mensen zijn voorbeeld kunnen volgen en thuis restaurantwaardig eten kunnen serveren. - Inspiratiebeeld: Thuis dineren met of zonder speciale gelegenheden worden steeds belangrijker en uitgebreider. Lang tafelen is weer gezelligheid. - xBox 360 Kinect: Familiespellen worden in een nieuw, interactiever jasje gestoken. Maar de bedoeling blijft hetzelfde. Samen de vrije tijd doorbrengen is gezelliger dan alleen.
living
Deze gezelligheid en beleving zien we ook terug in de sector Living. Met een zekere angst voor de klimaatverandering wordt onze omgeving duurzamer. Technologie maakt deze ontwikkeling onder andere mogelijk. Maar tijdens de snelle groei blijven wij staan. Het wordt ons te futuristisch, een te-ver-van-ons-bed show. Dus grijpen we terug naar het verleden, iets wat oud maar vertrouwd aanvoelt. Retro design, klassieke ruimtes, hergebruik van materialen en oude ruimtes, het opknappen van wijken, gebouwen, of deze nieuwe betekenis en functie geven. Ontwerpen waarin we schuilhouden van deze gekheid, samen en/of alleen. Allemaal vormen van Cocooning. Het ontsnappen uit de werkelijkheid en je omgeven in een afgeschermde wereld. Een wereld waarbij we even stil staan en weer genieten. Van boven naar beneden: - Rewrite: Ligne Roset ontwerpte een bureau waarbij het makkelijker was om jezelf af te schermen van de buitenwereld. Een fijne, warme omgeving waarbij je je beter kan concentreren op werk. - Inspiratiebeeld: Jezelf beschermen tegen een harde wereld waarin we nu leven wordt steeds normaler. Dit kan zelfs in extreme vormen plaatsvinden als in solitude leven. - ’Playhouse’: Designer Dietrich Wegner ontwerpte de wolk van een atoombom volledig in zachte, katoenen watten. De opening is voor kinderen bereikbaar als een eigen speelkamer in een veilige omgeving.
food Binnen de sector Food hebben we meerdere en verschillende uitbraken gehad van ziektes. Nog niet zo lang geleden maakten we ons bijvoorbeeld druk om de EHEC-bacterie. Wat kunnen we nog wel eten, en wat niet? Voedsel moet daarom verantwoorderlij ker. Grote voedselketens als Mac Donalds en Burger King bieden al betere alternatieven aan, zodat mensen bewuster kunnen kiezen. Maar met name kleine establishments worden populairder. Vooral degene met een bijzonder verhaal of doel. Kleine café’s, bistro’s, winkeltjes. Plaatsen waar wij duurzame, lokale of bijzondere producten kunnen verkrijgen. Big Little Establishments doen het erg goed. Klein is het nieuwe groot. Een vertrouwde omgeving met voldoende comfort en gezelligheid. En natuurlijk lekker en luxe eten. Dat is wat wij willen. Van boven naar beneden: - The Doughnut Vault: In Chicago is er een exclusieve bakker in Chicago die iedere dag open gaat om negen uur en open blijft totdat al zijn waar van die dag op is. Exclusiviteit is hier het steekwoord. Populair als het bedrijf is, heeft zelfs president Obama een bezoek gebracht. - Vegesentials Drinks: Een gezond drankje ontwikkelt in Engeland met meer dan voldoende groente van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid in een flesje. Dat is ook het enige wat er inzit. Groente. - Inspiratiebeeld: Zoals al eerder genoemd is uitgebreid tafelen weer welkom. Ook verantwoord tafelen.
looks Wat gebeurt er nu dan nu met onze Looks? Wat is de huidige look? Afgelopen periode hebben we veel extreme uitingen gezien. Vooral Lady Gaga heeft de toon gezet. Alles mocht. Laat je echte karakter zien was de boodschap. Maar wat nou als we daardoor onszelf een beetje hebben verloren? Een identiteitscrisis. Want wie willen we nou echt zijn? Dat weten we (nog) niet. De roep naar extreme extraversie heeft geleid naar aandacht voor introversie. Wat is er eigenlijk mis met degelij kheid en beleefdheid? Zoals we vroeger toch wat meer waren? Mode wordt weer ge誰nspireerd door het verleden. Prints en lijnen uit de jaren 60 en 70 zijn duidelijk herkenbaar. We identificeren onszelf met ouderwetse iconen en warme kleuren. Ambacht en kwaliteit gaat voorop. We willen graag Recognizable zijn, maar wel op een geraffineerde wijze. Van boven naar beneden: - MOAM: student Martijn Nekoui organiseerde MOAM, een mode-event zo succesvol in Amsterdam in samenwerking met gerenommeerde ontwerpers om de geschiedenis van fashion weer op de kaart te zetten. Inmiddels is een tweede versie van het event in de maak: MOAM &FOAM. - Jan Taminiau: Tot en met eind januari 2013 is er een tentoonstelling van het ambacht dat Jan Taminiau in zijn werken verwerkt. Bijzondere stukken worden tentoongesteld waarbij het publiek achter het verhaal van het werk kan komen, en het proces van de productie.
suspend of logic Als laatste is de ‘suspend of logic’ aan bod. In dit hoofdstuk wordt de visie weergegeven met betrekking tot de toekomst in combinatie met maatschappij en design. De voorgaande hoofdstukken dienen op dit moment als referentiekader om te kunnen bepalen hoe een trend zich wellicht ombuigt naar een andere trend, of wellicht een nieuwe trend creëert. De trend zal benoemd en uitgelegd worden en ter verduidelijking zullen er visuals aanwezig zijn die de trend ondersteunen. De ‘suspend of logic’ ontstaat bij de intuïtieve trendwatcher door niet te analyseren en onderzoeken hoe en wat de trend gaat worden. Maar door de informatie te laten bezinken. Alle verworven informatie moet zich tot één gedachtegang vormen om vervolgens de belangrijke ‘flash of insight’ te krijgen.
In de huidige wereld zijn we het zat om constant maar individueel bezig te zijn. Die periode is geweest. We zijn er namelijk achter gekomen dat individualiteit ons niet sterker maakt. Volgens Peggy Noonan, columniste in The Wall Street Journal is president Obama’s overwinning onder andere te danken aan het feit dat hij meer over saamhorigheid praatte, in plaats van ik, ik en ik (Noonan, 2012). En juist nu hebben we die extra kracht nodig. De crisis heeft ons zwak gemaakt, en dan hebben we het niet alleen over de economische. Laten we de politieke en sociaal-culturele crisis niet vergeten. Het heeft ons doen realiseren dat we gezamenlijk weer de boel op moeten pakken. Het vertrouwen in elkaar is en moet verder gaan groeien. Zoals columnist Anthony Seldon zijn in The Independent, “Als 2013
een goed jaar moet worden, moet het opbouwen van vertrouwen onze hoogste prioriteit zijn.” Steeds meer
zien de mensen om zich heen dat het anders kan. Beter dan voorgaande jaren. Misschien hebben de Maya’s dan toch gelijk. De kalender eindigt volgens hun op 21 december 2012. Voor velen gezien als het einde van de wereld. Wij denken dat het dan eindigt voor de huidige wereld. Natuurlijk switchen we niet van de een op de andere dag naar een andere mentale gedachtegang. Maar we geloven wel dat wij een nieuwe wereld in gaan groeien van positiviteit, daadkracht en saamhorigheid. Welkom in het warme 2013! De individu van vorig jaar gaat nu samenwerken met de andere individu voor een betere maatschappij. Opbouwen vanaf de kleine schaal is de toekomst.
Op deze stap-voor-stap manier geloven wij namelijk dat het dan ook uiteindelijk wel goed komt met het grotere geheel. Klein is het nieuwe groot. Wij zijn het vetrouwen kwijt geraakt in het grote, dus waarderen we het kleine des te meer. Dat valt te controleren, kunnen we in toom houden. Kleine bedrijven, initiatieven of andere acties zijn populair. Versterk de zwakste schakel, en de keten kan overleven. Opvallend is dat we het verleden niet zullen vergeten. We zullen onszelf er van tijd tot tijd aan vastklampen op sommige momenten alsof we moeten afkicken van een heftige verslaving. Oud is vaak vertrouwd – de trend Nostalgic bestaat niet voor niets – maar meer en meer durven de toekomst in te kijken en nieuwe initiatieven op te starten. Vergeet niet, het oude wordt gewaardeerd, en doet een beroep om hiervan ook gebruik te maken in de nieuwe toekomst. Een beroep op pure ambacht, kwaliteit en toewijding. Dat kan over producten, service en diensten gaan. De burgers vragen hierom en nemen dankzij nieuwe mogelijkheden het heft in eigen handen. Er is vraag naar specialisatie. Als een nieuwe vorm van gilden uit de Middeleeuwen ontstaan er steeds meer bedrijfjes en initiatieven die zich op één product/dienst focussen, om op die manier het beste aan te kunnen bieden voor de burger. Er wordt gestopt met verspilling en er wordt gebruik gemaakt van wat er is. Het lijkt wel alsof we de nieuwe tijd willen omarmen. Maar tegelijkertijd ook wel even stil willen blijven staan. Timeless is daarom het sleutelwoord. Ondanks dat we meer gaan samenwerken, willen we wel blijven excelleren.
Individuen die we zijn, willen we onszelf nog steeds laten zien. Alleen doen we dit nu samen. We gaan een voetafdruk achterlaten voor onze toekomstige generatie. Een herinnering dat we het wel beter kunnen doen en dit voort kunnen blijven zetten. Geen eendagsvliegen meer, geen aparte persoonlijkheid waar alleen een bepaalde groep zich mee kan identificeren. Zelfs Lady Gaga hangt haar extreme persoonlijkheid aan de wilgen. En Susan Cain die bij TED Talk weer beroep doet op introversie. Rust, kalmte en beheersing. We willen iconen. Tijdloze iconen dankzij hun stijl en klasse. Denk aan Marilyn Monroe, of James Dean. Personen, maar ook producten en diensten die ervoor zorgen dat ze herinnerd zullen blijven. Allemaal dankzij specialisatie, expertise en wilskracht.
timeless paradox Belangrijk is dus dat bedrijven weer net als op school hun specialisatie moeten gaan kiezen. Waarin willen zij excelleren? Waarin zijn zij anders dan anderen? Wat maakt hen tijdloos in deze maatschappij? Dat kan service zijn, een presentatie of elke andere vorm. Kijk conceptmatig waar de kansen voor het bedrijf liggen. Moet de visie aangepast worden? Of is deze juist het krachtigste van het bedrijf? Of gaat u juist iets heel anders doen? Iets extra’s, ofwel beleving? Maak ook gebruik van het verleden. Plaats de twee ‘oude’ trends in een neutraal, theoretisch kader en doe er je voordeel uit. Laat u inspireren door oude iconen of bedrijven waar u tegen op kijkt. Pak die specialisatie vast en uit dat naar de maatschappij. Laat de consumenten op een duidelijke communicatieve manier zien waar u als bedrijf of persoon voor staat. En waarin u volgens uzelf het beste in bent. Samenwerken, wij, eerlijkheid, transparant, ambacht en kwaliteit zijn allemaal woorden die nu als goed geraffineerde, fijne melodieën klinken. Maar pas er ook mee op. Wanneer deze skills niet (volledig) worden waar gemaakt en de consument dus bedriegt zal deze actie ook niet vergeten worden. En maakt u zichzelf tijdloos op een negatieve manier. Voor u zijn er namelijk tegenwoordig tien anderen. Waar we vroeger de consument manipuleerde, gaat het er nu vooral om om de consument in te lichten. Dwing ze niet, maar biedt service. Zij weten u wel te vinden. Want mond-op-mond reclame blijft eenmaal de beste - en tevens tijdloze - manier van reclame.
#timeless #paradox
Wat betreft design is de Paradox de nieuwe trend. Contrasten die met elkaar iets samen vormen. Zoals de maatschappelijke trend van individu naar gemeenschap gaat, laat de trend Paradox in design zien dat deze verschillen ook bij elkaar kunnen komen om iets nieuws te vormen. Maar daar blijft het dan niet bij. Elk contrast wordt onderzocht en gebruikt in nieuwe, creatieve ontwerpen. Natuurlijke met kunstmatige materialen. Abstracte met realistische vormen. Functionaliteit gepaard met decoratie. Het hoeft niet overduidelijk aanwezig te zijn. Maar ontwerpers, designers en kunstenaars zoeken nieuwe manieren van werken. Zij ontdekken en herontdekken vormen van ambacht dat er toe staat deze verschillende materialen bij elkaar te brengen. Dit ook aan de hand van voorgaande trends als Typical Tech, Green Growth en Nostalgic. Zie visuals voor verdere inspiratie.
timeless paradox
bronnen
About H&M, Sustainability. (z.j.). Opgevraagd op 24 oktober 2012, van http://about.hm.com/content/hm/AboutSection/en/ About/Sustainability.html Audi, Van autosport naar serieproduct. (2012, 15 augustus). Opgevraagd op 24 oktober 2012, van http://www.audi.nl/ nl/brand/nl/company/persberichten.detail.2012~08~van_ autosport_naar.html CBS, Mobiel internetten fors toegenomen. (2011, 25 oktober). Opgevraagd op 16 oktober 2012, van http://www.cbs. nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/artikelen/ archief/2012/2012-3636-wm.htm CBS, Nederland Europees kampioen internettoegang. (2012, 15 juni). Opgevraagd op 16 oktober 2012, van http://www. cbs.nl/nl-NL/menu/themas/vrije-tijd-cultuur/publicaties/artikelen/ archief/2012/2012-3636-wm.htm Dietrich Wegner at Pulse, Cool Hunting. (2009, 13 maart). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.coolhunting. com/culture/artist-dietrich.php Duggan, W. (2007). Strategic Intuition: The Creative Spark in Human Achievement. New York: Columbia University Press Google zoekresultaten op MOAM fashion Amsterdam. (2012, 17 december). Opgevraagd op 17 december 2012, van https://www.google.nl/search?q=moam&aq=f&oq=moam& aqs=chrome.0.57j0l3j62l2.1300&sugexp=chrome,mod= 9&sourceid=chrome&ie=UTF-8#hl=nl&tbo=d&sclient=psyab&q=moam+fashion+amsterdam&oq=moam+fashion+ams terdam&gs_l=serp.3...0.0.1.3742.0.0.0.0.0.0.0.0..0.0...0.0 ...1c.u2I0W7MDqSQ&pbx=1&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.r_cp.r_ qf.&bvm=bv.1355325884,d.d2k&fp=44318f45a632f55d&b pcl=39967673&biw=1366&bih=667
Het ambacht van JANTAMINIAU, Audax Textielmuseum Tilburg. (2012, 29 september). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.textielmuseum.nl/textielmuseum/agenda. html?agid=1291 Holiday Recipes: Pumpkin Muffins, Cool Hunting. (2012, 16 november). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www. coolhunting.com/food-drink/holiday-recipes-pumpkin-muffins.php Homepage, We Helpen website. (z.j.). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.wehelpen.nl/ Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, Ministerie van Infrastructuur en Milieu. (2002, 5 september). Opgevraagd op 5 oktober 2012, van http://www.knmi.nl/cms/content/14152/vntop_johannesburg_in_2002 Martin Schilder Weblog, Audi introduceert de digitale binnenspiegel. (2012, 15 augustus). Opgevraagd op 24 oktober 2012, van http://weblog.martinschilder.nl/2012/08/15/audi-introduceertde-digitale-binnenspiegel/ Milieucentraal, Gloeilamp gaat verdwijnen. (z.j.). Opgevraagd op 5 oktober 2012, van http://www.milieucentraal.nl/themas/energiebesparen/energiezuinig-verlichten/gloeilamp-gaat-verdwijnen New York Times, Marketing Small Businesses with Twitter. (2009, 22 juli). Opgevraagd op 16 oktober 2012, van http://www. nytimes.com/2009/07/23/business/smallbusiness/23twitter. html?_r=2& NOS, Eind van de gloeilamp in zicht. (2012, 31 augustus). Opgevraagd op 5 oktober 2012, van http://nos.nl/ artikel/413064-eind-van-de-gloeilamp-in-zicht.html Over Ons, Zorg Voor Elkaar website. (z.j.). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.zorgvoorelkaar.com/over-ons
Raymond, M. (2010). The Trend Forecaster’s Handbook. London: Laurence King Publishing Ltd Rewrite, Ligne Roset. (z.j.). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.ligne-roset.nl/Kollektion/werken/schrijftafels-enbureau-accessoires/Rewrite_1801.aspx Rijksoverheid, Onderwerp klimaatverandering. (z.j.). Opgevraagd op 5 oktober 2012, van http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ klimaatverandering/vraag-en-antwoord/wat-is-het-kyoto-protocol. html Roothart, H., van der Pol, W. (2002). Van Trends naar Brands. Amsterdam: Adformatie Groep Super Smart Bike Sharing, Yanko Design. (2012, 10 november). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.yankodesign. com/2012/10/11/super-smart-bike-sharing/ TEDtalksDIRECTOR YouTube, Susan Cain: The power of introverts. (2012, 2 maart). Opgevraagd op 7 januari 2013, van http:// www.youtube.com/watch?v=c0KYU2j0TM4 The Doughnut Vault, website. (z.j.). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://thedoughnutvault.tumblr.com/ The Guardian, Apple haven’t invented anything. (2012, 3 september). Opgevraagd op 22 oktober 2012, van http://www. guardian.co.uk/technology/2012/sep/03/apple-invented-anything The Independent, How do we regain trust in our institutions? (2012, 28 december). Opgevraagd op 31 december 2012, van http:// www.independent.co.uk/voices/comment/how-do-we-regain-trust-inour-institutions-8432571.html The Wall Street Journal, About Those 2012 Political Predictions. (2012, 28 december). Opgevraagd op 31 december 2012, van http://online.wsj.com/article/SB1000142412788732466910 4578205714173777172.html?mod=googlenews_wsj
Treehugger, Smart Car Vending Machine in Japan. (2008, 8 juni). Opgevraagd op 16 oktober 2012, van http://www.treehugger. com/cars/smart-car-vending-machine-in-japan.html Unilever, Duurzaam Leven. (z.j.). Opgevraagd op 24 oktober 2012, van http://www.unilever.nl/duurzaamleven/ Unilever, Over Ons. (z.j.). Opgevraagd op 24 oktober 2012, van http://www.unilever.nl/overons/ Unite the Union YouTube-kanaal, Unilever – not as clean as it claims. (2012, 17 januari). Opgevraagd op 12 oktober 2012, van http://www.youtube.com/watch?v=33Theeovq1c Vegesentials, Cool Hunting. (2012, 16 oktober). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.coolhunting.com/food-drink/ vegesentials.php Wat is Zen Car?, ZenCar. (z.j.). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.zencar.eu/nl/about_concept.cfm xBox Kinect, xBox Website. (z.j.). Opgevraagd op 17 december 2012, van http://www.xbox.com/nl-NL/Kinect?xr=shellnav