Η πολη κτηριο by Mary Ion

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2011-12

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Τίτλος

Η ΠΟΛΗ – ΚΤΗΡΙΟ Όνομα

ΙΩΑΝΝΙΔΗ ΜΑΙΡΗ

Επιβέπων Καθηγητής

ΖΑΒΟΛΕΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

Πάτρα, 27 Σεπτεμβρίου 2012

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πόλη-κτήριο είναι στην ουσία μια δομή για συλλογική κατοίκηση. Οι προβληματισμοί γύρω από τη δημιουργία της, συνδέονται άμεσα με τους εξής παράγοντες: μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα, οικονομική ευημερία, οργανωμένη κοινωνία, τεχνολογική πρόοδος. Παρά την αναγεννησιακή αναζήτηση για την «Ιδανική Πόλη», και τον Leonardo da Vinci, τις πρώτες εργατικές κατοικίες και το Φαλανστέριο του Fourier το 1829, η υλοποίηση πόλεων – κτηρίων δε θα πραγματοποιηθεί πρίν τη βιομηχανική επανάσταση. Τα νέα δεδομένα που προκύπτουν τότε, θα ορίσουν νέους τρόπους κατοικίας, εργασίας και κυκλοφορίας στις πόλεις και τελικά θα διαμορφώσουν νέες πόλεις. Ανάμεσα στο 1890 και το 1940 η εποχή της Μηχανής εφηύρε και πειραματίστηκε με το μητροπολιτικό lifestyle και μετέτρεψε ολόκληρες πόλεις, σε εργοστάσια τεχνητών εμπειρίών, όπου ο διαχωρισμός φυσικού και τεχνητού έπαψε να υφίσταται. Με την έλευση της 3ης χιλιετίας, ο κόσμος είναι πυκνότερος από ποτέ. Ο συνεχώς αυξανόμενος πληθυσμός, καταναλώνει περισσότερο, επιθυμεί επιπλέον χώρο, μεγαλύτερη άνεση. Ένας τέτοιος κόσμος, χρειάζεται χώρο, για επιπλέον παραγωγή νερού, παραγωγή ενέργειας, οξυγόνου, οικολογική αποζημίωση, ασφάλεια και προστασία εξαιτίας των αυξημένων πιθανοτήτων για οικολογικές καταστροφές. Με αυτά τα δεδομένα οι πόλεις – κτήρια φαίνεται να αποτελούν μονόδρομο. Εξάλλου διαθέτουν δύο αδιαμφησβήτητα προτερήματα. Αφενός ο χρόνος μετακίνησης εκμηδενίζεται σε σχέση με τις οριζόντιες αποστάσεις, αφετέρου η απεξάρτηση από το αυτοκίνητο επιτρέπει περιβάλλοντα πολύ φιλικά για τον πεζό. Τα υπόλοιπα παρουσιαζόμενα ως θετικά χαρακτηριστικά τους είναι τουλάχιστον αμφιλεγόμενα, καθώς υπόκεινται στη διαχείρηση του κάθε εμπνευστή. Το κατά πόσο δηλαδή ένα τεχνητό υπόβαθρο μπορεί να επεκτέινεται και να επαναλαμβάνεται και να έχει ποιοτικούς χώρους ή το αν η προσθήκη βλάστησης στον 100ο όροφο μπορέι να αποτελέσει δάσος, μάλλον θα πρέπει να εφαρμοστούν πρώτα για να υπαρξει ετοιμηγορία. Ένα άλλο ζήτημα είναι το κατά πόσο η στήριξη στην τεχνολογία και στην ενεργειακή αυτοδυναμία των δομών πρόκειται να λύσει όλα τα προβλήματα κλίμακας, που οδήγησαν τις προηγούμενες εφαρμογές σε αποτυχία. Ποιά δομή μπορεί να αντικαταστήσει επιτυχώς τη γή; Οι προτάσεις που δημοσιεύονται, εμφανίζονται σαν να μη λαμβάνουν υπόψη τους τις αποτυχίες του παρελθόντος. Το ζήτημα της μεγάλης κλίμακας και της δυσκολίας διαχείρισης αυτής για παράδειγμα αποφεύγεται.Η κλίμακα συνεχίζει να μεγαλώνει και η τεχνολογική ανάπτυξη χρησιμοποιείται ως απάντηση στα όποια προβλήματα. Η σύγχρονη σκέψη, φαίνεται πως καλύπτεται από την άποψη ότι η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να υποκαταστησει τη φύση. Οτιδήποτε επιθυμούμε ή χρειαζόμαστε μπορούμε να το κατασκευάσουμε. Ο κόσμος όμως μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο σε μια πόλη, μια ατελείωτη αστικοποιημένη επικράτεια. Στον αντίποδα της Παγκόσμιας Πόλης (Universal City) μήπως η Χωρική Πόλη (Spatial City) είναι σε θέση να ικανοποιήσει με μεγαλύτερη επιτυχία τις επιθυμίες μας και να βοηθήσει στην αρμονικότερη συμβίωση; Ίσως τελικά δεν υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές πέραν του ότι η «ζωή» θα εκτυλίσσεται

παράλληλα, σε μεγαλύτερη πυκνότητα, και θα ενταθούν οι κατακόρυφες και διαγώνιες κινήσεις. Όπως ισχύει ήδη, μια πόλη θα συνεχίσει να αποτελείται από μικρότερους πυρήνες, οι γειτονίες, οι δήμοι, το κέντρο, τα προάστια θα αναπτύσσονται σε διαφορετικά επίπεδα και όχι μόνο στην επιφάνεια της γης. Ίσως ένα κομμάτι της γοητέιας του τεχνητού περιβάλλοντος συμπυκνώνεται στη φράση του Baker το 1899 «Πραγματικά, κανείς μπορεί να ζει σ’ ένα μοντέρνο ουρανοξύστη [...] με κάθε επιθυμία άφθονα παρεχόμενη και να μην περάσει ποτέ τις περιστρεφόμενες πόρτες της εξωτερικής εισόδου.» (Baker, 1899,σελ. 57-58) Ίσως επιθυμούμε να ζούμε σε τεχνητά και προκαθορισμένα περιβάλλοντα, εφόσον κάθε επιθυμία παρέχεται σε αυθονία.

ABSTRACT The city - building is essentially a structure for collective habitation. The concerns surrounding its creation are directly related to the following factors: high population density, economic prosperity, organized society, technological progress. Despite Renaissance’s quest for the "ideal city", Leonardo da Vinci’s proposals, the first tenement houses or Fourier’s Falanstere in 1829, the implementation of the “city – building” will not be effected before the industrial revolution. The newly obtained data define new ways of housing, employment and traffic in cities and will eventually form new cities. Between 1890 and 1940, the “Machine Age” invented and experimented with the metropolitan lifestyle and turned whole towns into factories of artificial experience, where the division between natural and artificial ceased to exist. With the advent of the third millennium, the world is denser than ever. The burgeoning population, consumes more, wants more space, more comfort. Such world needs space for additional water production, energy production, oxygen, ecological compensation, safety and protection due to the increased potential for ecological disaster. With these data “cities – buildings” appear to be unavoidable. They possess moreover two undisputable advantages. On one hand, transportation time is eliminated in respect of horizontal distances; on the other, the independence of cars allows pedestrian friendly environments. The other positive characteristics as presented are at least ambiguous, and subject to the management of each inspiration. Whether an artificial background can expand and resume and have quality space or whether the addition of vegetation on the 100th floor can be a forest, will probably have to be realised first before reaching a conclusion. Another issue is whether technology and energy self-reliance of supporting structures are going to solve the problems of scale that led previous applications to fail. What structure can successfully replace the earth? Proposals published, appear to disregard past failures. The issue of scale and difficulty of managing scale for example is avoided. Scale continues to grow and technological development is used as a response to any possible problem. The current thinking seems to be covered by the view that technological advances can replace nature. Anything wanted or needed, can be built. The world increasingly becomes a city, an endless urbanized territory. In contrast to the Universal City (Universal City) could Spatial City more successfully meet our desires and help in harmonious coexistence? Maybe there are no fundamental differences, beyond the fact that "life" will unfold in parallel, higher density, and the vertical and diagonal movements will intensify. As is already a city will continue to consist of smaller cores, neighborhoods, cities, the center, the suburbs developed at different levels, not only on the surface of the earth. Perhaps a charming element of artificial environment is concentrated in the phrase of Baker in 1899 "Really, one can live in a modern skyscraper [...] with every desire abundantly supplied and never pass the revolving doors." (Baker, 1899, pp. 57-58) Maby people want to live in specified artificial environments, as long as every wish is provided in galore.

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Ευχαριστώ πολύ τον καθηγητή μου, Ζαβολέα Γιάννη, για την υποστήριξη τη βοήθεια και τις διαφωτιστικές συζητήσεις που μου παρείχε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της ερευνητικής εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους μου τους φίλους και συμφοιτητές για τις συμβουλές, την εμψύχωση και τη βοήθεια που μου έδωσαν.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

σελ. 1

A. ΑΦΟΡΜΕΣ / ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

σελ. 1

B. ΕΝΝΟΙΕΣ

σελ. 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΑ ΔΟΜΗΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ σελ. 7 1.1: ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΤΗΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 18Ο ΑΙΩΝΑ

σελ. 8

1.2: ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΤΗΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ – ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΠΟΛΗ-ΚΤΗΡΙΟ σελ. 11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΟΛΕΙΣ – ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο ΚΑΙ 21Ο ΑΙΩΝΑ

σελ. 14

2.1: ΠΟΛΕΙΣ – ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ

σελ. 15

2.1.1: ΠΡΙΝ ΤΟΝ 1ο Π.Π. – ΠΡΩΙΜΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 1

σελ. 15 σελ. 17

2.1.2: ΜΕΤΑ ΤΟΝ 1ο Π.Π. - ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ (1920-1950) ΠΙΝΑΚΑΣ 2α ΠΙΝΑΚΑΣ 2β

σελ. 18 σελ. 20 σελ. 21

2.1.3: ΥΣΤΕΡΟΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ - ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ (1950-1980)

σελ. 22

ΠΙΝΑΚΑΣ 3α

σελ. 25

ΠΙΝΑΚΑΣ 3β

σελ. 26

ΠΙΝΑΚΑΣ 3γ

σελ. 27

ΠΙΝΑΚΑΣ 3δ

σελ. 28

2.1.4: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ (1980-2000) ΠΙΝΑΚΑΣ 4 2.2: ΠΟΛΕΙΣ-ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 5α

σελ. 29 σελ. 30 σελ. 31 σελ. 33

ΠΙΝΑΚΑΣ 5β

σελ. 34

ΠΙΝΑΚΑΣ 5γ

σελ. 35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ 20ου ΚΑΙ 21ου ΑΙΩΝΑ

σελ. 36

3.1: ΠΟΛΕΙΣ – ΟΥΡΑΝΟΞΥΣΤΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6 3.2: ΥΠΕΡΠΟΛΕΙΣ - ΚΤΗΡΙΑ ΜΕ ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΕΣ ΟΔΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 7

σελ. 37 σελ. 46 σελ. 47 σελ. 54

3.3: ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ MEGASTRUCTURES ΠΙΝΑΚΑΣ 8 3.4: ΠΟΛΕΙΣ - ΚΤΗΡΙΑ ΜΕ ΜΟΡΦΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 9 3.5: ΓΡΑΜΜΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ – ΚΤΗΡΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 10

σελ. 55 σελ. 64 σελ. 65 σελ. 70 σελ. 71 σελ. 75

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4:ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΩΘΗΣΑΝ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΟΛΕΩΝ - ΚΤΗΡΙΩΝ σελ. 76 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ

σελ. 80 σελ. 83 σελ. 88

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Α. ΑΦΟΡΜΕΣ / ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Με αφορμή τη συνεχή ανοικοδόμηση τεραστίων ουρανοξυστών σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες (Dubai Renaissance, OMA), την παγκόσμια τάση κατασκευής υπέρ-κτηρίων (Linked Hybrid, Steven Holl, eVolo Skyscraper competition) και τις προτάσεις για κτήρια που μιμούνται φυσικές τοπογραφίες (Gwanggyo Power Centre, MVRDV) προέκυψε ένας προβληματισμός γύρω από το τι συνεπάγονται τέτοιες προτάσεις. Ποιες δυνατότητες προσφέρονται μέσα από την κατασκευή υπερδομών; Πως μεταμορφώνεται η πόλη μέσα από αυτά τα κτήρια; Τι σημαίνει να ζεις σε μια πόλη– κτήριο; Υπάρχουν τελικά ουσιώδεις διαφορές σε σχέση με τον μέχρι τώρα τρόπο ζωής στις συμβατικές πόλεις; Ποιές δυνάμεις ωθούν σ’ αυτές τις προτάσεις; Μια πρώτη αναζήτηση φανέρωσε ότι αυτή η τάση δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο του τρέχοντος αιώνα, αλλά αντίθετα είναι μια διαδικασία που επαναλαμβάνεται ανά περιόδους στην ιστορία. Κάθε κτήριο από ένα συγκεκριμένο μέγεθος και πέρα μπορεί να θεωρηθεί πόλη – κτήριο, κτήριο – γειτονιά, κτήριο – κοινότητα. Τι σημαίνει ο όρος πόλη – κτήριο; Μια πρόχειρη περιγραφή θα όριζε την πόλη – κτήριο ως μια υπερδομή, μια κατασκευή γιγαντιαίας κλίμακας, η οποία θα πρέπει να συγκεντρώνει όλες τις λειτουργίες μιας σύγχρονης μητρόπολης. Επομένως μια πόλη- κτήριο θα πρέπει να περιλαμβάνει όσον αφορά στις λειτουργίες και στις χρήσεις της: ιδιωτικό και δημόσιο χώρο, κατοικίες, υποδομές αναψυχής και εμπορικής δραστηριότητας, πάρκα, χώρους εργασίας και εκπαίδευσης καθώς επίσης και δίκτυα μετακίνησης. Όλα αυτά θα πρέπει να εντάσσονται σε μια ενιαία δομή – υπόστρωμα – πλατφόρμα, πιθανόν με σταθερά και μεταβαλλόμενα μέλη, της οποίας οι υποδομές: οδικοί άξονες, δημόσιοι χώροι, δίκτυα αναπτύσσονται χωρικά- τρισδιάστατα. Παρόλο που η ιδέα κατασκευής μιας ενιαίας δομής, ανά περιόδους επανέρχεται στο προσκήνιο ως απάντηση στα ζητήματα της συλλογικής κατοικίας και της μορφής της πόλης, κάθε φορά, προκύπτουν διαφορετικές προσεγγίσεις, που απαντούν σε διαφορετικά ερωτήματα και θέτουν νέους προβληματισμούς. Στην Ιαπωνία της λήξης του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, η πόλη – κτήριο προτάθηκε ως λύση στην υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στις μητροπόλεις του κόσμου (Tokyo Bay, Kenzo Tange). Αντίθετα η πόλη – κτήριο του 20ου αιώνα (Hyperbuilding, OMA) απευθύνεται όχι σε πόλεις με ιστορικό κέντρο και πυκνό πολεοδομικό ιστό, αλλά σε αναπτυσσόμενες πόλεις. Εμφανίζεται δηλαδή ως πρόταση – πρόβλεψη, για την εν δυνάμει μητρόπολη. Αντίστοιχα η πόλη – κτήριο του 21ου αιώνα (Buhrj Dubai, SOM) απευθύνεται, όχι μόνο σε περιοχές με πρόβλημα υπερπληθυσμού σε μικρή γεωγραφική έκταση, αλλά και σε περιοχές με αφθονία επιφάνειας και αντιστρόφως ανάλογη πυκνότητα πληθυσμού. Ύστερα από μια συνοπτική αναδρομή στο παρελθόν και στις συνθήκες που συνέβαλλαν στην ανέγερση ψηλών κτηρίων και σταδιακά στις προτάσεις για πόλεις – κτήρια, προκύπτουν τα εξής ερωτήματα:

Εφόσον στον 21ο αιώνα είναι πλέον δραματικά ορατές οι αρνητικές επιπτώσεις της τεχνολογίας στη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου, στις ανθρώπινες σχέσεις καθώς και στο φυσικό περιβάλλον, γιατί το τεχνητό περιβάλλον προτείνεται ως λύση, όταν ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα του σύγχρονου ανθρώπου είναι η αποξένωση από τη φύση; Γιατί η κατακόρυφη συγκεντρωτική υπερδομή είναι προτιμότερη από την οριζόντια και ειδικά σε μια τοπογραφία όπως αυτή του Dubai, όπου δεν υφίσταται ζήτημα περιορισμένης εδαφικής έκτασης. Τι σημαίνει η κατακόρυφη κατοίκηση; Αν ο άνθρωπος ωφελείται από την επαφή με τη γη, γιατί προτείνεται η πιθανότατα μόνιμη απομάκρυνσή του από το έδαφος, όπως σε περιπτώσεις προτάσεων, όπου οι δομές αυτές επιδιώκουν να εξυπηρετήσουν εκατομμύρια χρήστες και εκτείνονται από ήπειρο σε ήπειρο, σαν ιστός που καλύπτει όλη την υδρόγειο, πάνω από στεριά ή θάλασσα, υπέργεια ή εναέρια, υπόγεια ή υποθαλάσσια;

Εικ. 1. Dubai Renaissance, OMA

Εικ. 2. Linked Hybrid, Steven Holl

Εικ. 3. Gwanggyo Power Centre, MVRDV

Εικ. 4. Tokyo Bay, Kenzo Tange

Εικ. 5. Hyperbuilding, OMA

Ποιές οι διαφορές ανάμεσα σε μια τέτοια πόλη και μια συμβατική; Αν κατ' ουσίαν αυτό που προσφέρεται από μια πόλη – κτήριο είναι ο πολλαπλασιασμός της επιφάνειας της γης, τότε ίσως δεν υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές στον τρόπο χρήσης του χώρου. Και αν η μορφή είναι τέτοια που υιοθετεί ένα χαρακτήρα περισσότερο οικείο, μιμείται δηλαδή υπαρκτά τοπία, είτε κρύβει τη δομή της πίσω από τεχνητή φύση, η οποία όμως, ως ζωντανός οργανισμός, δεν παύει να είναι φύση, τότε πως αντιμετωπίζει ο χρήστης ένα τέτοιου τύπου κτήριο, που επαναλαμβάνει κατά ένα τρόπο τη σχέση ανάμεσα στη φυσική τοπογραφία και τη συνήθη δόμηση (Zira Island Masterplan, BIG);

Εικ. 6. Buhrj Dubai, SOM

Τελικά είναι δυνατόν να σχεδιάζουμε πόλεις εκ των προτέρων σε τόσο αυστηρά πλαίσια, τόσο καθολικά, με πρόθεση δηλαδή να εφαρμοστεί παντού (Ζενέτος, Friedman), όταν η πόλη είναι μια «κατάσταση» δυναμική και εξαρτάται από την παράμετρο χρόνος; Πόσες πιθανές εκβάσεις γίνεται να προβλεφθούν; Και αν δεν μπορούμε να προβλέψουμε τις δυσάρεστες επιπτώσεις από την υλοποίηση μιας πρότασης, γιατί να προτείνουμε εφαρμογή αυτής της πρότασης σε μεγάλη κλίμακα (Toulouse Le Mirail, Κανδύλης – Josic - Woods);

Εικ. 7. Zira Island Masterplan, BIG

Με αφετηρία τους παραπάνω προβληματισμούς, η εν λόγω εργασία θα επιχειρήσει να παραθέσει και να ομαδοποιήσει τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα πάνω στην ιδέα της πόλεως – κτηρίου μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα και θα παρουσιάσει τις εκάστοτε προσεγγίσεις και προθέσεις. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια ιστορική αναδρομή για τον εντοπισμό της έννοιας και την εξέλικτική της πορεία. Το δεύτερο είναι αφιερωμένο στον 20ο και τον 21ο αιώνα, όπου η ενασχόληση με την πόλη – κτήριο διευρύνεται και πολλές προτάσεις εφαρμόζονται. Στο τρίτο κεφάλαιο οι προτάσεις ομαδοποιούνται σύμφωνα με κάποια κοινά χαρακτηριστικά τους, ενώ στο τέταρτο παρουσιάζονται οι ωθητήριες δυνάμεις, όπως εντοπίστηκαν μέσα από τα παραδείγματα.

Εικ. 8. Ville Spatiale, Yona Friedman

Εικ. 9. Ηλεκτρονική Πολεοδμία, Τάκης Ζενέτος

Β. ΕΝΝΟΙΕΣ Στα πλαίσια αυτής της εργασίας κρίνεται σκόπιμος ο ορισμός - περιορισμός ορισμένων από της έννοιες που θα χρησιμοποιηθούν παρακάτω. πόλη : το αστικό περιβάλλον, με την πυκνή δόμηση, την αυξημένη κίνηση οχημάτων, την έλλειψη δημοσίου χώρου σε σχέση με τον αριθμό των κατοίκων, την πληθώρα καταναλωτικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η πόλη είναι ο χώρος όπου συμβαίνουν γεγονότα. Η πόλη μπορεί να έχει πολλά «πρόσωπα». Οι κάτοικοι της πόλης ζουν τις ζωές τους σε γρηγορότερο ρυθμό από αυτούς που δε μένουν σ’ αυτές. κτήριο : κάθε κατασκευή που προορίζεται να στεγάσει μια ανθρώπινη δραστηριότητα. Πρόκειται για μία ενιαία δομή ποικίλων διαστάσεων και μορφών. Κάθε κτήριο έχει ένα σκελετό. μητρόπολις 1: συμφόρηση, υπερπυκνότητα, ταχύτητα, μεταβολή, η Νέα Υόρκη, η κατεξοχήν μητρόπολη, όπως την περιέγραψε ο Koolhaas στο Delirious New York, η λογική του παραλόγου, το τεχνητά φυσικό περιβάλλον. μητρόπολις 2: « Έξω από την αρχιτεκτονική, η ένταση της μητροπολιτικής ζωής αποζητείται και λατρεύεται σαν να είναι τρόπον τινά περισσότερο ευνοϊκή για όλα τα «μεγάλα θετικά»: τη δημιουργικότητα, την απελευθέρωση, τη συμμετοχή, τη διαφώτιση και τα υπόλοιπα.» (Cook, 1999, σελ.24) μετάπολις : πέρα από τη μητρόπολη της βιομηχανικής εποχής αναδύεται η μετάπολις της ψηφιακής εποχής. Η πόλη είναι τώρα ένας τόπος από τόπους, όπου πολυάριθμα αστικά μοντέλα συνυπάρχουν, καθένα με τις δικές του ποιότητες που το διαφοροποιούν από τα υπόλοιπα. Ένα φάσμα από πόλεις και από πόλεις μέσα στην πόλη. Αυτή είναι η ουσία της σύγχρονης μετάπολης: ένας υπερτόπος, ένας τόπος από τόπους, ένα πλούσιο υδρόγειο καλειδοσκόπιο από τοπικές επιλογές και ευκαιρίες. (Causa ,2003, σελ.431) megastructures : όπως ορίστηκαν το 1968 από τον Ralph Wilcoxon, δομές τεραστίου μεγέθους, ικανές να φτάσουν απεριόριστες διαστάσεις, τα συστατικά μέλη των οποίων διακρίνονται σε ένα δομικό σύστημα με μεγάλη διάρκεια ζωής και σε μικρότερες κινητέςμεταβλητές μονάδες λιγότερης αντοχής στο χρόνο, που στηρίζονται σ’ αυτό. (Eaton, 2002, σελ. 218-219) ουτοπία : …η λέξη «ουτοπία» ήταν για πολύ καιρό συνώνυμη του εξωπραγματικού και του ανέφικτου. Θεωρήσαμε την ουτοπία αντίθετο του πραγματικού κόσμου. Κι όμως, αυτό που κάνει υποφερτό τον πραγματικό κόσμο, είναι οι ουτοπίες μας: οι άνθρωποι κατοικούν εν τέλει τις πόλεις και τα μέγαρα των ονείρων τους. Όσο περισσότερο αντιδρούν οι άνθρωποι στο περιβάλλον τους και το τροποποιούν με βάση ένα ανθρώπινο σχέδιο, τόσο περισσότερο ζουν στην ουτοπία. (Μάμφορντ, 1922, σελ.17)

κ1

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΑ ΔΟΜΗΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

1.1: ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ ΔΟΜΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 18Ο ΑΙΩΝΑ Ανά τους αιώνες, σε όλους σχεδόν τους πολιτισμούς συναντώνται πολλά παραδείγματα κατασκευών ή κτηρίων, που επιδιώκουν το μέγιστο δυνατό ύψος ή όγκο ανάλογα με τα τεχνολογικά και οικονομικά μέσα της κάθε περιόδου. Από τα μεγαλιθικά λείψανα της νεολιθικής εποχής, μέχρι τους μεσαιωνικούς πύργους των εκκλησιών, η παγκόσμια αρχιτεκτονική παράδοση βρίθει από μνημεία και χώρους λατρείας, προσπάθειες έκφρασης μεγαλείου και πρόκλησης δέους. Από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι πυραμίδες και τα zikkurat, σε Αίγυπτο και Μεσοποταμία. Σύμφωνα με τον Μπούρα, «Οι Αιγύπτιοι ήταν ο πρώτος λαός στον κόσμο που παρουσίασε συγκροτημένο και πολυποίκιλο πολιτισμό και αρχιτεκτονική μεγαλειώδη και επιβλητική». (Μπούρας, 1999, σελ.24). Την ίδια περίπου περίοδο, οι Ασσύριοι στη Μεσοποταμία κατασκευάζουν «Zikkurat». Τους διαδέχονται οι Βαβυλώνιοι οι οποίοι θα κατασκευάσουν το «διασημότερο» zikkurat στην ιστορία, το Etemenanki. «Στην μνήμη των λαών έμεινε ως θρύλος του πύργου της Βαβέλ, συμβόλου της ασέβειας των ανθρώπων που θέλησαν να φτάσουν τον ουρανό.» (Μπούρας, 1999, σελ. 66-67). Ίσως εδώ να εντοπίζεται η πρώτη επιθυμία ενσωμάτωσης μιας πόλης, σε μία ενιαία δομή. Στην ιστορία των πόλεων, των αυτοκρατοριών και των κτηριακών κατασκευών, ο ρωμαϊκός πολιτισμός διαδραμάτισε καίριο ρόλο, καθώς άλλαξε την έννοια της κλίμακας σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Όχι μόνο επέκτεινε τη μνημειακότητα των κατασκευών, με αποτέλεσμα οι περισσότερες να είναι πολυώροφες και μεγάλης έκτασης, αλλά επίσης ένωσε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Έγινε μια παγκόσμια αυτοκρατορία με εκτεταμένο οδικό δίκτυο και δημιούργησε υπερσυμπυκνωμένες πόλεις όπως η Ρώμη. Οι θρησκευτικές, πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν στη διάρκεια των μεσαιωνικών χρόνων, παρήγαγαν τις αυτόνομες κοινότητες των μοναστηριών. Αυτές οι δομές συλλογικής κατοίκησης και εργασίας αποτελούν αυτοδύναμα σύνολα ομαδικής συνύπαρξης κάτω από μια στέγη. Με την έλευση της Αναγέννησης, εμφανίζονται περιπτώσεις κυκλοφορίας των πεζών σε υπερυψωμένο επίπεδο (Ponte Vecchio) και προτάσεις κίνησης σε πολλαπλά επίπεδα. Υπερυψωμένες δίοδοι χτίστηκαν ως μέσα κρυφής επικοινωνίας μεταξύ πριγκιπικών κτηρίων, ενώ μελέτη του Leonardo da Vinci για την «ιδανική πόλη» προτείνει πολλαπλά επίπεδα κυκλοφορίας. Σ’ αυτά η κίνηση των τροχοφόρων θα είναι υπόγεια, παράλληλα σε δεύτερο υπόγειο «κανάλι» θα κινούνται οι κατώτερες τάξεις και η κυκλοφορία των ευγενών θα είναι υπέργεια. (Kostof, 1992, σελ.237) Στην αναγεννησιακή περίοδο χρονολογούνται και κάποια παραδείγματα πόλεων, που λόγο της ιδιαίτερης τοπογραφίας της περιοχής στην οποία βρίσκονται, αναπτύσσονται στο χώρο με ένα τρισδιάστατο τρόπο. Η έλλειψη χώρου, οι κλιματολογικές συνθήκες, οι εχθρικές επιδρομές, οι υψομετρικές διαφορές του εδάφους τις αναγκάζουν να επεκταθούν καθ’ ύψος. Ένα τέτοιο παράδειγμα κατακόρυφης δόμησης αποτελεί η πόλη Shibam στην Υεμένη, η σημερινή μορφή της οποίας χρονολογείται από τον 16ο αιώνα. Λόγω καταστροφικών πλημμύρων και εχθρικών επιδρομών, η περιορισμένης έκτασης οχυρωμένη, πυκνή καθ’ ύψος δόμηση ήταν αναπόφευκτη. (http://whc.unesco.org/ en/list/192) Αντίστοιχη περίπτωση, όπου μια οχυρωμένη πόλη αναπτύσσεται σ’ ένα

Εικ. 10. «Ο Πύργος της Βαβέλ», πίνακας του Peter Bregel του πρεσβύτερου (1563)

Εικ. 11. Αναπαράσταση ενός Zikkurat με συνεχές κεκλιμένο επίπεδο (Perrot-Chipiez).

έντονο ανάγλυφο υπόστρωμα και ανεβαίνει κατακόρυφα, είναι η Κέρκυρα. (Αγοροπούλου-Μπιρμπίλη, 1976, σελ.168) Και εδώ η ανάγκη οχύρωσης και προστασίας, σε συνδυασμό με την τοπογραφία οδήγησε την πόλη σε κατακόρυφη ανάπτυξη, αν και τα ύψη στο συγκεκριμένο παράδειγμα είναι πολύ χαμηλότερα. Οι επόμενες ιστορικές περίοδοι του Μπαρόκ και του Ροκοκό θα συνεχίσουν την κατασκευή τεραστίων κτηρίων. Πασίγνωστό παράδειγμα αποτελούν τα ανάκτορα των Βερσαλλιών. Η επαναφορά της απολυταρχίας στην πολιτική, τις αισθήσεις και την τέχνη εκφράζεται στο χώρο με πομπώδες ύφος και υπερβολή στην υπέρβαση της ανθρώπινης κλίμακας. (Λάββας, 2002, σελ.169-172) Πέρα από την επιθυμία υπερβολής και προβολής, κάθε ανάκτορο είναι ένας μικρόκοσμος, όπου ζει και εργάζεται σημαντικός αριθμός ατόμων. Είναι τελικά μια μικρή κοινότητα ανθρώπων που δραστηριοποιείται κατά κύριο λόγο στα όρια ενός συγκεκριμένου κτηρίου.

Εικ.12. Μακέτα της Ρώμης, Museo della Civiltà Romana, Rome

Εικ.13. Το 1480 μια επιδημία λοιμών στο Μιλάνο παρακίνησε το Leonardo da Vinci να ασχοληθεί με πολεοοδομιλές λύσεις για την αποτροπή μεγαλύτερων επιδημιών. Η ανατρεπτική του ιδέα ήταν η δημιουργία δικτύου καναλιών ως πρωτεύον σύστημα κυκλοφορίας σε συνδυασμό με φαρδύτερους δρόμους, ώστε να διευκολύνονται οι κυκλοφορίες, η διακίνηση των αγαθών και η διαχείρηση των απορριμάτων. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της υγιεινής της πόλης. (Kostof, 1992, σελ.237)

Κάθε αρχιτεκτονική έκφραση μεγάλης κλίμακας υποστηρίζεται από οικονομική ευημερία, κοινωνική οργάνωση, πολιτισμική ευρύτητα και θρησκευτική πίστη. Τα κίνητρα πίσω από τις μεγαλειώδεις κατασκευές ποικίλουν και παρότι διαφαίνεται μια συστηματική προσπάθεια από πλευράς όλων σχεδόν των λαών και των πολιτισμών που πέρασαν από τον πλανήτη να αφήσουν το στίγμα τους, να επιδείξουν το μεγαλείο και τη δύναμή τους και να δοξάσουν αυτό που θεωρούν ιερό, υπάρχουν και λειτουργικοί λόγοι που ωθούν προς τις μεγάλες κατασκευές. Ανάγκη προστασίας από εχθρικές επιδρομές ή περιβαλλοντικές συνθήκες - καταστροφές, ανάγκη στέγασης πολλών ατόμων σε περιορισμένη έκταση. Η μεγαλύτερη όμως τομή στην ιστορία όσον αφορά στην εδραίωση της κατασκευής κτηρίων μεγάλης κλίμακας πραγματοποιείται με τη βιομηχανική επανάσταση. Τότε που ο πληθυσμός των πόλεων αυξάνεται τρομαχτικά και τα νέα δεδομένα που προκύπτουν θα ορίσουν νέους τρόπους κατοικίας, εργασίας και κυκλοφορίας στις πόλεις και τελικά θα διαμορφώσουν νέες πόλεις.

Εικ.14. Όψη των ανακτόρων και των κήπων των Βερσαλλιών, ειδωμένα από τη λεωφόρο του Παρισίου το 1668, Pierre Patel.

1.2: ΚΑΤΑΚΟΡΥΦΗ ΔΟΜΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΠΟΛΗ-ΚΤΗΡΙΟ «‘Ήδη κατά τη διάρκεια της αναγεννησιακής αναζήτησης για την «Ιδανική Πόλη», αρχιτέκτονες όπως ο Leonardo da Vinci οραματίστηκαν πόλεις πολλαπλών επιπέδων. Επίσης τοπογραφικά πολύπλοκες πόλεις όπως η Geneve, η Genoa, ή το Valparaiso ανέπτυξαν οργανικά, τρισδιάστατους αστικούς χώρους. Όμως είναι στην αρχή του 20 ου αιώνα που ξεκινά ουσιαστικά η πορεία προς την τρισδιάστατη πόλη.» (Maas, 2005, σελ. 488) Η βιομηχανική επανάσταση αποτέλεσε τομή στην ιστορία, ξεκινώντας μια σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας προκάλεσε την υπερσυγκέντρωση πληθυσμού στις πόλεις-βιομηχανικά κέντρα. Το γεγονός αυτό με τη σειρά του έθεσε το ζήτημα της στέγασης τόσων πολλών ατόμων σε περιορισμένη χωρική έκταση. Η χρήση του σιδήρου ως κύριο οικοδομικό υλικό και το πλήθος εφαρμογών του, από τις γέφυρες και τα εργοστάσια μέχρι τον πύργο του Eiffel, παρέχει τις απαραίτητες συνθήκες για τη λύση στατικών προβλημάτων στην κατασκευή ψηλών κτηρίων μεγάλης κλίμακας, που οι προηγούμενοι αιώνες δεν μπορούσαν να διαχειριστούν. (Λάββας, 2002, σελ. 228-229) Εκτός από τα προβλήματα χωρικής επάρκειας, προέκυψαν και θέματα υγιεινής αλλά και ηθικής καθώς επίσης και εργατικής αποδοτικότητας. Στις αρχές του 19 ου αιώνα παρατηρούνται πολυάριθμες αναφορές στις άθλιες συνθήκες κατοίκησης των εργατών σε έντυπα και λογοτεχνικά έργα και σε συνδυασμό με το έργο των Karl Marx και Friedrich Engels ωθούν στη δημιουργία της ειδικότητας της πολιτικής οικονομίας. Στα πλαίσια αυτής θα πραγματοποιηθούν το 1835 οι πρώτες έρευνες για τις συνθήκες διαβίωσης της εργατικής οικογένειας. Αρχίζουν λοιπόν να μελετούνται τύποι εργατικής κατοικίας που θα τους χαρακτηρίζει το φθηνό κόστος, η άνεση και η υγιεινή, οι οποίοι εν συνεχεία παρουσιάζονταν στις διεθνείς εκθέσεις του Παρισιού και του Λονδίνου. Στην έκθεση του 1867 θα γίνει η πρώτη κατηγοριοποίηση των κατοικιών και ο διαχωρισμός τους σε δύο ομάδες ανάλογα με την τυπολογία τους. Στη μία ομάδα κατατάσσονται οι προτάσεις για ιδιωτικές κατοικίες και στην άλλη οι προτάσεις για μεγάλα κτήρια πολλαπλών επιπέδων και διαμερισμάτων, τα οποία στεγάζουν μεγάλο αριθμό ατόμων και συνδυάζουν ιδιωτικότητα και κοινόχρηστους χώρους. (Βρυχέα, 2003, σελ. 46-49, 94-98, 105-107) (Πετρίδου, Πάγκαλος, Κιρκίτσου, 2012, σελ.7-8) Στις πρώτες εργατικές κατοικίες και ιδιαίτερα στις προτάσεις του Charles Fourier για το Φαλανστέριο το 1829 ή στις απόπειρες του Robert Owen, συναντάται ίσως για πρώτη φορά η έννοια της πόλης-κτήριο. Οι προτάσεις αυτές χαρακτηρίζονται από τον ιδεαλισμό ενός θεωρητικού ορισμού και σχεδιασμού της ιδανικής πόλης, της ιδανικής κοινωνίας. Το κτηριακό αντίστοιχο αυτών των προτάσεων αφορά σε ένα ενιαίο κτήριο με εσωτερικούς διαδρόμους κυκλοφορίας, χωρητικότητας 1600-1800 ατόμων. Όλες οι κοινωνικές, εκπαιδευτικές και εργασιακές ανάγκες, ακόμα και η αναψυχή θα καλύπτονται στα όρια του κτηρίου. Συγκεκριμένα το Φαλανστέριο περιλαμβάνει -εκτός

από κατοικίες- βιβλιοθήκες και χώρους ενημέρωσης και εκπαίδευσης για ενηλίκους, σχολεία και παιδικούς σταθμούς, κοινόχρηστους χώρους αναψυχής και συναναστροφής όπως αυλές, στοές, πάρκα, κήπους και πλατείες, εργαστήρια και καταστήματα. Όλοι οι χώροι εργασίας συμπεριλαμβάνονται μέσα στα όρια του κτηρίου, εκτός από τη γεωργία, η οποία είναι και η κύρια οικονομική πηγή της κοινότητας. Μέσα σε ένα ορισμένο, κατασκευασμένο χώρο, σε μια ενιαία δομή μπορεί κανείς να ζήσει όλη του τη ζωή, να καλύψει όλες του τις ανάγκες. Μάλιστα όσοι δεν θα κατοικούσαν στο Φαλανστέριο, θα έπρεπε να πληρώνουν είσοδο για να συναναστραφούν με τα μέλη της κοινότητας του Φαλανστέριου. (Μάμφορντ, 1988, σελ. 82-84) (Eaton, 2002, σελ. 125129) Ο Walter Benjamin σε μια συλλογή κειμένων του υπό τον τίτλο: The Arcades’ Project παραλληλίζει το Φαλανστέριο με πόλη «μέσα στην πόλη». Εκεί παραθέτει ένα απόσπασμα από εικονογραφημένο οδηγό του Παρισιού του 1830, το οποίο στη διαφημιστική-εκθειαστική περιγραφή των στοών καταλήγει στο απόφθεγμα: η στοά είναι η πόλη, είναι ένας κόσμος σε μικρογραφία. Υποστηρίζει ακόμη ότι ο Fourier αναγνώρισε στις στοές τον αρχιτεκτονικό κανόνα του Φαλανστέριου και ότι μετέτρεψε τον προστατευμένο αυτό χώρο εμπορικής δραστηριότητας και κατανάλωσης σε χώρο κοινωνικής συναναστροφής και κατοικίας. Το Φαλανστέριο είναι τελικά μια πόλη από στοές. (Benjamin, 1999, σελ.3-5)

Εικ.15. Απεικόνιση Φαλανστερίου.

Λίγες δεκαετίες αργότερα, στα τέλη του 19ου αιώνα στην Αμερική και συγκεκριμένα στο Chicago θα επαναπροσδιοριστεί η έννοια της πόλης κτήριο. Καθώς η πόλη και η ευρύτερη περιοχή βρίσκεται σε έντονη οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη, σχηματίζεται ένας εμπορικός πυρήνας στην πόλη, το επονομαζόμενο Loop, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τη βαθμιαία κατασκευή πολυόροφων κτηρίων από 12 έως 23 ορόφους. Το φαινόμενο αυτό είναι πρωτοφανές στην Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, με την έννοια ότι τα ψηλά αυτά κτήρια δεν είναι αποτέλεσμα θρησκευτικών ή πολιτικών αποφάσεων όπως στο παρελθόν, αλλά κερδοσκοπικών προσδοκιών με στόχο την καλύτερη δυνατή οικονομική εκμετάλλευση του οικοπέδου. Το κέρδος είναι συνάρτηση της ελάχιστης ταχύτητας της κατασκευής και της μέγιστης αξιοποίησης του οικοπέδου.(Λάββας, 2002, σελ.239) Αν και χαμηλού ύψους για τα σύγχρονα δεδομένα τα πρώτα ψηλά κτήρια με μεταλλικό σκελετό, οι πρώτοι ουρανοξύστες, κατασκευάζονται αρχικά για να χρησιμοποιηθούν ως κτήρια γραφείων, ως χώροι εργασίας. Παρόλα αυτά

ενσωματώνουν και κάποιες άλλες δραστηριότητες, όπως εστιατόρια, roof gardens, σημεία πώλησης καπνού και εφημερίδων, ακόμη και ταχυδρομείο. Σταδιακά μετατρέπονται λοιπόν σε μικρόκοσμους για τον τότε σύγχρονο εργένη-εργαζόμενο άνδρα και με την ιδιότητα αυτού του μικρόκοσμου, της πόλης δηλαδή μέσα στην πόλη, διαφημίζονται στο καταναλωτικό κοινό. Το 1893 ο συγγραφέας Henry Blake Fuller εκδίδει τη νουβέλα Cliff Dwellers. Με τον όρο αυτό (κάτοικοι του γκρεμού) περιγράφει τους κατοίκους των τεραστίων για τα τότε δεδομένα αστικών πολυκατοικιών του Chicago. Σε 18 ορόφους στεγάζονται, εργάζονται, διασκεδάζουν, κατοικούν 4000 άτομα. Το «Clifton» Building λειτουργεί όπως μια μικρή πόλη. Ο Fuller γράφει σε μια εποχή κατά την οποία το Chicago υποβάλλεται σε δραστικές αλλαγές, τόσο στον κοινωνικοπολιτικό τομέα όσο και στο δομημένο περιβάλλον. Το έργο του αποτελεί κριτική στη μεταμόρφωση του τρόπου ζωής που συντελείται με τον μοντερνισμό. Συνειδητοποιεί ότι τα μεγέθη των νέων κτηρίων, σε συνδυασμό με την ποικιλία των χρήσεων που εξυπηρετούν και την οργάνωση και αυτοματοποίηση που απαιτούν για την ομαλή λειτουργία τους, τα κατατάσσουν σε μια νέα κατηγορία, αυτής του κτηρίου-πόλη, η οποία περιγράφεται ως τερατώδης, τεράστια και απρόσωπη. (Fuller, 1968, σελ.3-5) Μερικά χρόνια αργότερα (1899) ο δημοσιογράφος Ray Stannard Baker επισήμανε σε άρθρο του στο τεύχος Οκτωβρίου του περιοδικού Munsey's Magazine ότι «ένα σπουδαίο κτήριο γραφείων είναι στην πραγματικότητα μια πόλη κάτω από μια ενιαία στέγη». Και συνεχίζει δικαιολογώντας την άποψή του αυτή, περιγράφοντας τι διαθέτει ένα τέτοιο κτήριο. Αυτόνομο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, μερικές φορές και εργοστάσιο γκαζιού, δικό του σύστημα ύδρευσης με σωλήνα σταθερής πίεσης ύδατος στην κορυφή για να τροφοδοτεί τους ανώτερους ορόφους και μερικές φορές μπορεί να έχει και υπόγειο αρτεσιανό πηγάδι. Έχει αυτόνομο πυροσβεστικό τμήμα με πυρασφάλεια σε κάθε όροφο, αυτόνομη αστυνομία από ιδιωτικούς detectives που απαγορεύουν την είσοδο σε επαίτες και άστεγους και προσέχουν για μικροληστείες. Εκτός αυτού διοικείται και σαν πόλη με τον διαχειριστή στο ρόλο του δημάρχου, ο οποίος έχει στη διάθεσή του μεγάλο αριθμό από εργάτες (συντηρητές, καθαριστικό προσωπικό) που διατηρούν στην εντέλεια τους «δρόμους» και τις σκάλες της μεγάλης αυτής δομής. Οι ανελκυστήρες αντιστοιχούν σε ένα πλήρες, αυτοματοποιημένο, ταχείας εξυπηρέτησης και φυσικά ασφαλές σύστημα ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Έχει δικό του τηλεφωνικό κέντρο για ενδοεπικοινωνία αλλά συνδέεται και με το τηλεφωνικό δίκτυο της πόλης. Δικό του τηλέγραφο και σύστημα αλληλογραφίας. Από οποιονδήποτε όροφο μπορείς να επικοινωνήσεις με όλο τον κόσμο χωρίς να φύγεις από το γραφείο σου. Επίσης διαθέτει τουαλέτες σε κάθε όροφο, κουρείο, εστιατόριο στην κορυφή, σημείο πώλησης εφημερίδων, τσιγάρων και ψιλικών, πιθανόν και βιβλιοθήκη, χρηματοκιβώτιο, χώρο στάθμευσης ποδηλάτων, τράπεζα, social club στους ανώτερους ορόφους, ακόμα και διαμερίσματα εργένηδων. Και καταλήγει ισχυριζόμενος ότι: «Πραγματικά, κανείς μπορεί να ζει σ’ ένα μοντέρνο ουρανοξύστη χρόνο με το χρόνο, πολυτελώς κιόλας, με κάθε επιθυμία άφθονα παρεχόμενη και να μην περάσει ποτέ τις περιστρεφόμενες πόρτες της εξωτερικής εισόδου.» (Baker, 1899, σελ. 57-58)

κ2

ΠΟΛΕΙΣ ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο ΚΑΙ 21Ο ΑΙΩΝΑ

2.1: ΠΟΛΕΙΣ-ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ «Ανάμεσα στο 1890 και το 1940 μια νέα κουλτούρα, η επονομαζόμενη εποχή της Μηχανής, επέλεξε το Manhattan σαν εργαστήριο: ένα μυθικό νησί όπου η εφεύρεση και η δοκιμή ενός μητροπολιτικού lifestyle (τρόπου ζωής) και η ακόλουθη αρχιτεκτονική του θα επιδιώκονταν σαν ένα συλλογικό πείραμα στο οποίο ολόκληρη η πόλη μετατράπηκε σε ένα εργοστάσιο από τεχνητές/κατασκευασμένες από τον άνθρωπο εμπειρίες, όπου το πραγματικό και το φυσικό έπαψαν να υπάρχουν.» (Koolhaas, 1994, σελ.9-10) Πολλές από τις εξελίξεις που έχουν συζητηθεί σε σχέση με τον 19 ο αιώνα συνεχίστηκαν και στα πρώτα χρόνια του 20ου. Πόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι το Βερολίνο και η Νέα Υόρκη στέγαζαν ήδη το 1900 αρκετά εκατομμύρια ανθρώπων έκαστη. Η διαρκής δημογραφική εξάπλωση, η αστικοποίηση και η αναπόφευκτη έλλειψη οικοδομήσιμης επιφάνειας προκάλεσαν ανάγκες. Οι τεχνολογικές πρόοδοι στην κατασκευή κτηρίων και η πληθώρα εφευρέσεων προσέφεραν νέες δυνατότητες. Ανάμεσα σε αυτές τις ανάγκες και τις δυνατότητες ο Δυτικός κόσμος μεταμορφωνόταν ριζικά από τη βιομηχανοποίηση, καθώς κάθε άποψη της ζωής γινόταν ολοένα και πιο μηχανική. (Eaton, 2002, σελ.155156) Ο κριτικός πολιτισμών Marshall Berman και άλλοι έχουν ορίσει το νεωτερισμό, ή αλλιώς το μοντερνισμό, ως την κοινωνική εμπειρία του εκσυγχρονισμού, μια εμπειρία ίσως πιο βαθιά βιωμένη σε μητροπόλεις του κόσμου όπως η Νέα Υόρκη και το Παρίσι κατά τη διάρκεια του ύστερου 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Η εδραίωση της βιομηχανοποίησης, οι τεράστιες επιστημονικές και τεχνολογικές πρόοδοι και τα νέα και δυναμικά συστήματα μαζικής επικοινωνίας, όπως οι καθημερινές εφημερίδες, ο τηλέγραφος και το τηλέφωνο συντέλεσαν σε αυτήν την εμπειρία. Αντίστοιχη συμβολή είχαν και τα νέα πολιτικά και οικονομικά συστήματα, ανάμεσα τους η ανάπτυξη του έθνους-πολιτεία και ο θρίαμβος μιας συνεχώς επεκτεινόμενης, έντονα διακυμαινόμενης παγκόσμιας καπιταλιστικής αγοράς. (Fenske, 2008, σελ.3) 2.1.1: ΠΡΙΝ ΤΟΝ 1ο Π.Π. – ΠΡΩΙΜΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ Πριν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τα πρώιμα χρόνια του μοντέρνου κινήματος, η παγκόσμια αρχιτεκτονική σκέψη βρίσκεται σε αναβρασμό. Θέτονται οι πρώτες βάσεις των αρχών του ρασιοναλισμού. Γεννούνται κινήματα όπως ο εξπρεσιονισμός/de Stijl και ο φουτουρισμός. Είναι όμως στην Αμερική και συγκεκριμένα στη Νέα Υόρκη, που αναπτύσσονται οι περισσότερες προτάσεις για την τρισδιάστατη πόλη. Προτάσεις οι οποίες περισσότερο υπαγορεύονται από την κουλτούρα του καπιταλισμού παρά από τις θεωρητικές αναζητήσεις της αρχιτεκτονικής σκέψης της εποχής. Οι πρώτες πόλεις κτήρια του 20ου αιώνα είναι αποτέλεσμα της κουλτούρας της συμφόρησης. (Koolhaas, 1994, σελ. 10). Στις αρχές του 20ου αιώνα η Νέα Υόρκη έχει καθιερωθεί ως μητρόπολη του αμερικανικού έθνους. Ταυτόχρονα έχει αναπτύξει μια ισχυρή καταναλωτική φιλοσοφία. Το status της ως μια από τις κύριες αγορές που δελεάζουν τον πελάτη, ενθαρρύνει την ανάπτυξη νέων τρόπων έκθεσης και θέασης. Η πόλη μετατρέπεται σε χώρο εντατικού τεχνολογικού και κοινωνικού μοντερνισμού. Η ταχύρυθμη κατασκευή μεγάλης κλίμακας μηχανικών έργων, συμβαίνει παράλληλα με την εξαπλωνόμενη μετανάστευση, την εθνική

ανομοιογένεια και τις αιχμηρές ταξικές αντιθέσεις. Καθώς η «Μητρόπολη» υποφέρει από συμφόρηση ανθρώπων, οχημάτων και κτηρίων, οι απόψεις για το μέλλον της διχάζονται. Πολλοί προτείνουν τη μέγιστη δυνατή συγκέντρωση ανθρώπων, οχημάτων, και λειτουργιών σε πολυεπίπεδα κτήρια, ως ιδανικό, πρωτοποριακό τρόπο ζωής ενώ άλλοι παρουσιάζουν την ίδια εκδοχή σαν ζοφερό κίνδυνο για τον άνθρωπο. (Fenske, 2008, σελ.3) Τότε είναι που σχηματίζονται τα πρώτα όνειρα για μια φανταστική κατακόρυφη μητρόπολη γεμάτη από κτήρια-πόλεις. Η ίδια η δυναμική μεταμόρφωση της πόλης ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα παρείχε το έναυσμα γι’ αυτά τα όνειρα με αποτέλεσμα το 1900 η ιδέα της αχαλίνωτης εξάπλωσης και της αναπόφευκτης υπερσυμπύκνωσης να σχολιάζεται και να διακωμωδείται σε κινούμενα σχέδια δημοφιλών μέσων ενημέρωσης. (www.skyscraper.org/EXHIBITIONS/FUTURE_CITY/new_york_modern.htm) Οι προτάσεις αυτές, μπορούν να οργανωθούν σε κατηγορίες σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Αναλόγως δηλαδή τη μορφή του κτηρίου, την οργάνωση της κυκλοφορίας των πεζών και των οχημάτων και τη σχέση τους με το κτήριο, εντάσσονται σε διαφορετικές ομάδες. Η μία κατηγορία αφορά στις προτάσεις κτηρίων - πόλεων αντίστοιχων με εκείνες που διατυπώθηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα. Πρόκειται για ουρανοξύστες τεράστιας για τα δεδομένα της εποχής κλίμακας, που εσωκλείουν όλες τις πολιτιστικές, εμπορικές και βιομηχανικές δραστηριότητες μιας σπουδαίας πόλης. Κτήρια που είναι τόσο αυτάρκη σε επίπεδο λειτουργιών, παροχών και αυτονομίας, όσο μια συμβατική πόλη ακόμα και μια μητρόπολη. Σ’ αυτές τις πόλεις το αυτοκίνητο και οι αυτοκινητόδρομοι αντικαθίστανται από τους ανελκυστήρες. Η επόμενη κατηγορία περιλαμβάνει τις προτάσεις για πόλεις – παράγωγα, της υπερσυμπύκνωσης ουρανοξυστών ανάμεικτης κλίμακας, οι οποίοι συνδέονται σε διάφορα ύψη μέσω γεφυρών για πεζούς και αυτοκίνητα. Πόλεις δηλαδή στις οποίες οι δρόμοι εντάσσονται στα κτήρια σε πολλαπλά επίπεδα και μέσω των διαφόρων τρόπων σύνδεσης των επιμέρους κτηρίων σχηματίζουν μια νέα ενιαία τρισδιάστατη πόλη. Αυτές οι προτάσεις προκύπτουν είτε ως προφητείες, είτε ως λύσεις στο πρόβλημα της συμφόρησης, εστιάζοντας κυρίως στο διαχωρισμό της κίνησης και την οργάνωση του χώρου, έχοντας ως εναρκτήριο σημείο του συλλογισμού τους, τις διαφορετικές ταχύτητες οχημάτων και πεζών και τα νέα δεδομένα που εισήγαγε το αυτοκίνητο. Οι πεζοί και τα οχήματα μέτριας ταχύτητας προτείνεται να χρησιμοποιούν την επιφάνεια του εδάφους ή εναέριες γέφυρες και καταστρώματα, ενώ τα οχήματα υψηλής ταχύτητας θα κινούνται κατά κύριο λόγω υπόγεια. Πολλαπλά επίπεδα κτηρίων για την επίλυση της στέγασης πληθώρας ανθρώπων, πολλαπλά επίπεδα δρόμων για την επίλυση της κυκλοφορίας αυτών και των οχημάτων τους. Σε αυτή την κατηγορία μπορούν να ενταχθούν και οι προτάσεις που εξάρουν την ταχεία κίνηση των μέσων μαζικής μεταφοράς, οι υποδομές της οποίας ενσωματώνονται σε περίοπτες θέσεις σε μία μνημειακή, εξ αρχής κατασκευασμένη ενιαία υπερδομή-πόλη πολλαπλών επιπέδων.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

2.1.2: ΜΕΤΑ ΤΟΝ 1ο Π.Π. - ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ (1920-1950)

Οι προτάσεις για την πόλη-κτήριο την περίοδο του μεσοπολέμου διαμορφώνονται από δύο κύριες δυνάμεις. Αφενός οι τεχνολογικές πρόοδοι και η διευρυνόμενη μηχανοποίηση σε κάθε πτυχή της ζωής, αφετέρου η τρομερή αστικοποίηση έθεσαν τα προβλήματα αλλά και ταυτόχρονα καθόρισαν και τις πορείες των λύσεων στο ζήτημα της οργάνωσης της σύγχρονης και μελλοντικής μητρόπολης. Το μητροπολιτικό περιβάλλον έχει γίνει χαοτικό, ρυπαρό και άναρχο και τα προβλήματα που έχουν προκύψει στην αστική ζωή ολοένα εντείνονται. Τα παγκόσμιας εμβέλειας γεγονότα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου (1914-1918) και της ρωσικής (1917) και γερμανικής (1918-1919) επανάστασης, προκάλεσαν ένα γενικό συναίσθημα ότι ξεκινούσε μια νέα εποχή. (Eaton, 2002, σελ.154) Ο σύγχρονος κόσμος έχει αποδεσμευτεί από τους πολιτικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς και οικονομικούς φραγμούς του ιστορικού παρελθόντος. Η μηχανή, η τεχνολογία είναι το όπλο που απελευθερώνει τον σύγχρονο άνθρωπο και τον βοηθά να διαμορφώσει το μέλλον. (Eaton, 2002, σελ.158) Τους πρώτους πολυαναμενόμενους και πολυδιαφημισμένους ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης, όπως το Woolworth Building ή το Equitable Building ακολούθησε η κατασκευή αμέτρητων ουρανοξυστών που ενσωμάτωναν τουλάχιστον τα χαρακτηριστικά μιας γειτονιάς σε κατακόρυφη διάταξη. Ο ουρανοξύστης καθιερώθηκε ως ο κατεξοχήν κτηριακός τύπος για τη μητρόπολη. (Koolhaas, 1994, σελ. 82) Από το 1920 και μετά η έννοια της πόλης-κτήριο παραμερίζεται και η προσοχή στρέφεται περισσότερο στην καθιερωμένη δομή-μορφή της πόλης ως σύνολο κτηρίων και στην ιδανική εκδοχή της, όσον αφορά στη χωροθέτηση και τον τύπο των κτηρίων που τη στελεχώνουν, τη λειτουργία και την οργάνωσή της. Οι περισσότερες αρχιτεκτονικές προτάσεις, μελέτες και αναζητήσεις, έγιναν πάνω στον πολλαπλασιασμό της δεδομένου πλέον ύψους κτηριακής μονάδας και στη χωρική της εξάπλωση. Με το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου έχουν ήδη σφραγιστεί οι θέσεις του μοντερνισμού και έχουν γίνει αποδεκτές σε παγκόσμια κλίμακα. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική καθιερώνεται ως συνώνυμο της ελευθερίας. Οι αρχές της μιλούν για ειλικρίνεια κατασκευής και υλικών, διαφάνεια, δυναμισμό και αφαίρεση στη μορφή, λειτουργικότητα και οικονομία χώρου, χρόνου και κόπου. Ο ρασιοναλισμός γίνεται το σύμβολο της προόδου, της ελευθερίας και της δημοκρατίας. Μπορεί η ιδεολογική θέση του μοντερνισμού του δευτέρου μισού του εικοστού αιώνα να κατάγεται από τις απόψεις που αναπτύχθηκαν στις προηγούμενες δεκαετίες, πλέον όμως δεν προέχει τόσο η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης με γνώμονα την κοινωνική ισότητα και τη δημόσια υγεία όσο η άμεση στέγαση εκατομμυρίων ανθρώπων, μετά την ισοπέδωση τεραστίων εκτάσεων σε Ευρώπη και ανατολική Ασία. Αυτή η καταστροφή προσφέρει (όπως υποστήριζαν και οι φουτουριστές) παράλληλα και τη δυνατότητα εφαρμογής των ιδεών των προηγούμενων δεκαετιών για αντικατάσταση των παλιών, παρωχημένων πόλεων με νέες μοντέρνες πόλεις-μηχανές. (Gympel, 2006, σελ. 96-97)

Οι προτάσεις για την κατακόρυφη, συγκεντρωμένη πόλη παρουσιάζουν πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις. Παρότι όλες εστιάζουν στην κατασκευή ψηλών κτηρίων μεγάλης κλίμακας κάθε μία παράγει διαφορετικό αποτέλεσμα. Έτσι προκύπτουν διάφορες προτάσεις για πόλεις ουρανοξυστών που οργανώνονται γύρω από πολυεπίπεδους κανάβους και δίκτυα κυκλοφορίας. Αυτές είτε απεικονίζουν πόλεις τρομερά συμπυκνωμένες, ή αντίθετα πόλεις με ουρανοξύστες ελεύθερα τοποθετημένους σε τεράστια πάρκα. Και οι δύο εκδοχές ξεκινούν από τη θέση ότι η οργάνωση της κυκλοφορίας ανάλογα με την ταχύτητα και ο περεταίρω διαχωρισμός της σε κατακόρυφη και οριζόντια μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα της συμφόρησης των μεγαλουπόλεων. Η πρώτη εκδοχή αποδέχεται την αστικοποίηση και τον υπερπληθυσμό τον πόλεων ως αναπόφευκτη επικείμενη πραγματικότητα και με το τέχνασμα της αντιμετώπισης της συμφόρησης με ακόμα μεγαλύτερη συμφόρηση, προσπαθεί να προκαλέσει μια νέα πραγματικότητα. Αντίθετα η δεύτερη προτιμά την κατάργηση του υπάρχοντος ιστού και την εξαρχής δημιουργία νέου. Ταυτόχρονα εμφανίζονται προτάσεις για πόλεις που αναπτύσσονται στον αέρα, αναρτημένες σε καλώδια, βασισμένες στην τεχνολογία των γεφυρών, προτάσεις για πόλεις-κτήρια που υιοθετούν τη μορφή της πυραμίδας και τέλος προτάσεις γραμμικών κτηρίων-πόλεων που αναπτύσσονται κυρίως κατά μήκος, πάνω ή και κάτω από μια οδογέφυρα. Στην τελευταία περίπτωση ο δρόμος είναι το κύριο συστατικό στοιχείο του κτηρίου και καθορίζει τη μορφή της πόλης.

ΠΙΝΑΚΕΣ 2α,2β

2.1.3: ΥΣΤΕΡΟΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ - ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ (1950-1980) Όταν οι ιδέες του μοντερνισμού υλοποιήθηκαν και οι έννοιες μετουσιώθηκαν σε κτήρια και αστικό χώρο, εμφάνισαν πρωτόγνωρα προβλήματα και υπέστησαν ανάλογη κριτική. Η απολυτότητα του διαχωρισμού των λειτουργιών, σύμφωνα με τον οποίο οι άνθρωποι έπρεπε να κατοικούν σε μια περιοχή, να εργάζονται σε μια άλλη, να ψυχαγωγούνται και να ψωνίζουν σε μια τρίτη είχε ως αποτέλεσμα την αποσύνθεση της πόλης. (Gympel, 2006, σελ.100) Όπως γράφει και ο Van Eyck: «Αντί για τη ενόχληση της βρομιάς και της σύγχυσης, έχουμε τώρα την ανία της υγιεινής. Η παραγκούπολη έχει φύγει-στην Ολλανδία για παράδειγμα- αλλά τι την έχει αντικαταστήσει; Απλά ατέλειωτα μίλια οργανωμένου «πουθενά» και κανείς δε νοιώθει ότι είναι κάποιος που μένει κάπου.» (Smithson, 1968, σελ. 44) Οι αρχές που πριν λίγες δεκαετίες είχαν γίνει αποδεκτές ως μοναδική αλήθεια, θεωρούνται μέσα από το μεταπολεμικό κοινωνικοοικονομικό και παραγωγικό πλαίσιο, χωρίς νόημα και σημασία. Σύντομα συνειδητοποιείται ένα κενό στο σύστημα και την ιδεολογία της «Μοντέρνας» αρχιτεκτονικής και από το σημείο αυτό ξεκινά ένας έντονος πλουραλισμός σε αρχιτεκτονικές τάσεις και ροπές. Από το 1950 και μετά επικρατούν στην αρχιτεκτονική σκέψη προβληματισμοί όπως η ψυχολογική επίδραση του δομημένου χώρου, η κοινωνική αποστολή του αρχιτέκτονα, το δικαίωμά του χρήστη για συμμετοχή και συναπόφαση στη δημιουργία του κτισμένου περιβάλλοντος. (Λάββας, 2002, σελ.316-317) Καθώς τα μέχρι τότε όνειρα για την υλοποίηση ουτοπικών «ιδανικών» πόλεων σε παγκόσμια κλίμακα είχαν φανερώσει τις δυστοπικές παραμέτρους τους, γεννάται μια αντίδραση ενάντια στην εξουσία και την ομοιομορφία η οποία κλιμακώνεται στη δεκαετία του ’60. Πολλές από τις σκέψεις αυτής της περιόδου είναι εξίσου ουτοπικές, αλλά προσπαθούν να ανατρέψουν τις καθιερωμένες τάσεις του μοντερνισμού και να αποκαταστήσουν το άτομο – πολίτη ως κύριο του περιβάλλοντός του. Μια άλλη μερίδα των προτάσεων της περιόδου αυτής ασκεί κριτική μέσω της υπερβολής στις διάφορες προτάσεις εφαρμογής σε μεγάλη κλίμακα. (Eaton, 2002, σελ. 217- 218) Από το 1970 και μετά το ενδιαφέρον των αρχιτεκτόνων επιστρέφει σε μορφολογικά και αισθητικά προβλήματα, καθώς γίνεται προσπάθεια να αποδοθούν νοήματα, σημασίες και συμβολισμοί στα κτήρια. (Λάββας, 2002, σελ.317) Οι κυρίαρχες αντιλήψεις του 1960 συνοψίζονται στις εξής έννοιες: ιδεαλισμός, πρόοδος αλλαγή. Η «αντικουλτούρα» της δεκαετίας του ‘60 γεννήθηκε από την αυξανόμενη απογοήτευση με την κοινωνία και την πολιτική. Η αρχιτεκτονική σκέψη επηρεάστηκε αντίστοιχα και δραστηριοποιήθηκε σε ένα περιβάλλον αχαλίνωτου καταναλωτισμού, νέων πληροφοριών, κατασκευαστικών τεχνολογιών, Pop και Sci-fi υποκουλτούρων, ψυχεδελικών ζωνών απόλαυσης και επαυξημένων ετερογενών εμπειριών. Η αρχιτεκτονική προβληματική συνεχίζει να μελετά τρόπους κοινοτικής κατοίκησης μεγάλης πυκνότητας προσανατολισμένων στο μέλλον, που θα προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ζωής σε σχέση με τη σύγχρονη πόλη. Αλλάζουν όμως οι αρχές σύμφωνα με τις οποίες προτείνονται οι λύσεις. Η πλειοψηφία των προτάσεων για την εξυγίανση της πόλης, όσον αφορά στην επίδραση του αστικού χώρου και στην ψυχολογία του ατόμου και τις ανθρώπινες σχέσεις σχεδιάζεται πλέον με κεντρικό άξονα την ατομική ελευθερία και τη δυνατότητα μεταβολής, ενσωματώνοντας έννοιες όπως χρόνος, φθορά, εναλλαγή, παροδικότητα.

Πολύ μεγάλη ποικιλία χαρακτηρίζει τις προτάσεις αυτές και μορφολογικά και ιδεολογικά Πόλεις ουρανοξύστες, πόλεις πυραμίδες, πόλεις χωροδικτυώματα, υδρόβιες πόλεις, πόλεις-δρόμοι, πόλεις όπου η διαφορά στο φυσικό και τεχνητό εξαλείφεται, πόλεις δίκτυα, πόλεις ιστοί, πόλεις μεταβαλλόμενες, πόλεις κινούμενες. Πολλοί από τους εκπροσώπους αυτής της περιόδου πιστεύουν στον κόσμο της συνεχώς επαυξημένης μηχανοποίησης και στην υπόσχεση της απελευθέρωσης του ανθρώπου από τον κόπο της εργασίας με τη βοήθεια της μηχανής. Ασπάζονται τη φαντασίωση της τεχνολογίας και της κοινωνίας της αναψυχής: plug ‘n play, homo ludens, η ζωή αποτελείται από εναλλασσόμενες εμπειρίες και η αρχιτεκτονική που της ταιριάζει πρέπει να είναι προσαρμόσιμη, ευμετάβλητη, να ενισχύει κάθε κίνηση, κάθε αλλαγή στον τόπο ή στη διάθεση, κάθε τύπο συμπεριφοράς. (Eaton, 2002, σελ. 220) Ομάδες όπως οι Archigram και οι Superstudio παρήγαγαν μυστηριώδη και κριτικά οράματα για πόλεις που περπατούν και αδιάκοπα μνημεία. Άλλοι όπως ο Fuller θεωρούν ότι οι υπάρχουσες πόλεις δεν μπορούν να βελτιωθούν και η λύση θα ήταν η δημιουργία νέων, λειτουργικών, οργανωμένων τεχνητών περιβαλλόντων, αποστασιοποιημένων από το ρυπαρό και ξεπερασμένο, μη αποδοτικό παρελθόν. (Hays, 2008, σελ. 2,13-14) Υπάρχουν προτάσεις (Friedman, Ζενέτος, Otto) που υποστηρίζουν ένωση του παλιού ιστού με ένα νέο, που θα αιωρείται από πάνω του και θα παρέχει τις υποδομές πάνω στις οποίες θα μπορεί να ανθίσει μια πιο υγιής κατάσταση αστικής κατοίκησης, η οποία θα μειώνει τις μετακινήσεις με αυτοκίνητο, θα βοηθά στη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και θα παρέχει περισσότερο χώρο για τη δημιουργία νέου. Η πλειοψηφία των προτάσεων αυτής της περιόδου, συμμερίζεται τις βασικές αρχές των megastructuralists, που όπως αναφέρει η Ruth Eaton στο Ideal Cities, «υποθάλπουν τη θεμελιώδη ένταση ανάμεσα στη βασική δομή, τη γενική – «σκληρή», μόνιμη, άκαμπτη δεσπόζουσα και κάτω από τον έλεγχο του αρχιτέκτονα (του αρχισχεδιαστή) –και τις μονάδες της, τα επιμέρους– «μαλακά», μεταβλητά, παροδικά και υπό την ευθύνη των χρηστών στοιχεία». (Eaton, 2002, σελ.219 ) Μια ακόμα έννοια που εισάγεται στον υστερομοντερνισμό είναι η «αρχολογία». Σύνθετο παράγωγο των λέξεων αρχιτεκτονική και οικολογία. Εμπνευστής του όρου ο Paolo Soleri, περιγράφει με αυτόν την αρχιτεκτονική του θεώρηση για τον κόσμο. Θεωρεί ότι η διάχυση των μεγαλουπόλεων και των προαστίων προωθούν έναν τρόπο ζωής που καταστρέφει τον πλανήτη και το ανθρώπινο είδος. Αντίθετα το σύστημα ενιαίας δομής, η οποία είναι απαραίτητη προϋπόθεση μιας αρχολογίας, είναι σε θέση να διαχειριστεί καλύτερα το χώρο, το χρόνο και την ενέργεια που καταναλώνονται, τα απόβλητα και τους ρύπους που παράγονται. Οι υπερδομές που σχεδιάζει, είναι αποτέλεσμα της λογικής της συρρίκνωσης ώστε νααποφευχθούν οι τραγικές συνέπιες της γιγάντωσης των προαστιακών εκτάσεων. Το τρίπτυχο συρρίκνωση-πολυπλοκότητα-διάρκεια συνιστά κατά τον Soleri την εξελικτική διαδικασία της φύσης και αυτό θα πρέπει να εφαρμοστεί στο σχεδιασμό των κοινωνιών μας. (Soleri, 1999, σελ. 1,2, 13-15)

Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από τις εν λόγω θέσεις και προτάσεις, ενώ προσπαθούν να αποτινάξουν τα κακώς κείμενα του μοντερνισμού, όπως η μαζική εφαρμογή απόλυτων θέσεων, καταλήγουν να παράγουν κτήρια-πόλεις κολοσσιαίας κλίμακας, megastructures χωρίς όρια. Εισάγουν δηλαδή μια νέα εκδοχή καθολικότητας. Πρόδρομος τέτοιου είδους πόλης απαντάται ήδη από το 1931 στην πρόταση Plan Obus του Le Corbusier. Η δομή του κτηρίου είναι πελώρια, αιωρείται ελεύθερα πάνω από την τοπογραφία και οι διώροφες μονάδες κατοικίας που στηρίζονται πάνω στην κεντρική δομή του δρόμου διαμορφώνονται από τον χρήστη και όχι από τον αρχιτέκτονα. (Eaton, 2002, σελ. 218)

ΠΙΝΑΚΕΣ 3α, 3β, 3γ, 3δ

2.1.4: ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ (1980-2000) Οι δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα αποτελούν τον πρόδρομο των ιδεών που δεσπόζουν σήμερα. Ήδη από το 1989 οι προτάσεις για πόλεις-κτήρια είναι αφενός δομικά πιο συμπυκνωμένες, κυριαρχούν δηλαδή προτάσεις για πόλεις-ουρανοξύστες, αφετέρου είναι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένες. Οι αρχές σχεδιασμού εστιάζονται στη διαφύλαξη του εναπομείναντος φυσικού περιβάλλοντος, στην κατασκευή ενεργειακά αυτόνομων κτηρίων, που παράγουν και καταναλώνουν τη δική τους ενέργεια, διαχειρίζονται τα απόβλητά τους και «θεραπεύουν» τα επιβαρυμένα αστικά περιβάλλοντα. Πλέον οι πόλεις-κτήρια αντιμετωπίζονται σαν ζωντανοί οργανισμοί. Ο σκελετός τους είναι ταυτόχρονα η κατακόρυφη επέκταση της επιφάνειας της γης. Πάνω σ’ αυτόν αναπτύσσονται όλες οι δυναμικές μιας σύγχρονης πόλης, ανάμεσα στο δομημένο χώρο και το τεχνητά διαμορφωμένο φυσικό περιβάλλον. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό της προσέγγισης της περιόδου αυτής είναι η υποχώρηση των υποδομών για ιδιωτικά οχήματα κυκλοφορίας και η αντικατάστασή τους με ταχύτατα μέσα μαζικής μετακίνησης είτε κατακόρυφης είτε οριζόντιας, με την ταυτόχρονη παροχή υποδομών για τον πεζό και τον ποδηλάτη. Ο κύριος όγκος των προτάσεων αφορά στο Τόκιο και πολλές από αυτές γίνονται στα πλαίσια του τετραετούς κυβερνητικού ερευνητικού προγράμματος της Ιαπωνίας πάνω στις 3d πόλεις: Hyperbuilding cities. Κυβέρνηση και βιομηχανία συνεργάζονται για τη δημιουργία βιώσιμων κτηριακών τύπων ως λύση στις κατάμεστες πόλεις τους. Σ’ αυτά τα πλαίσια πραγματοποιήθηκαν διεπιστημονικές προσεγγίσεις μελέτης όλων των ζητημάτων που εγείρουν τέτοιες κατασκευές. Πέρα από τεχνολογικές και μηχανικές προκλήσεις, υπάρχουν οικονομικά ζητήματα, όπως η ανάγκη μεγάλου κεφαλαίου και το κόστος λειτουργίας, ή οι επιπλοκές λόγω πολύπλοκου καθεστώτος ιδιοκτησίας και φυσικά η κοινωνική αποδοχή της ιδέας του να ζει κανείς σε τέτοια ύψη. Τα γενικά πλαίσια αυτών των προτάσεων περιγράφουν πόλεις που αναπτύσσονται κατακόρυφα έναντι της οριζόντιας εξάπλωσης, εξοικονομώντας την επιφάνεια της γης και διατηρώντας το φυσικό τοπίο. Κάθε Hyperbuilding έχει περίπου χίλια μέτρα ύψος, καλύπτει σχεδόν χίλια εκτάρια και διάρκεια ζωής γύρω στα χίλια χρόνια. Όλοι οι απαραίτητοι θεσμοί, ιδρύματα και κοινωνικές δραστηριότητες τοποθετούνται στα διάφορα επίπεδα του κτηρίου. (Maas, 2005, σελ. 497)

ΠΙΝΑΚΑΣ 4

2.2: ΠΟΛΕΙΣ - ΚΤΗΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ «Στους πρόποδες της 3ης χιλιετίας, ο κόσμος είναι πυκνότερος από ποτέ. Κατοικείται από όλο και περισσότερους ανθρώπους, που καταναλώνουν περισσότερο, επιθυμούν περισσότερο χώρο και περισσότερη άνεση, που έχουν την οικονομική δυνατότητα να το κάνουν και που μπορούν να ταξιδεύουν περισσότερο. Ένας τέτοιος κόσμος, χρειάζεται χώρο, σχεδόν απεγνωσμένα, για επιπλέον παραγωγή νερού, παραγωγή ενέργειας, οξυγόνο, οικολογική αποζημίωση, ασφάλεια και προστασία εξαιτίας των αυξημένων πιθανοτήτων για οικολογικές καταστροφές. Όλοι θέλουν χώρο.» (Maas, 2005, σελ. 18,19) Το τέλος του 20ου αιώνα έφερε μια αλλαγή στον τρόπο σκέψης σχετικά με και την πόλη κτήριο. Το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί από τον άνθρωπο στο περιβάλλον. Βέβαια η προστασία και θεραπεία του περιβάλλοντος είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπου. Όμως ο τρόπος που παρουσιάζονται οι περισσότερες προτάσεις είναι σαν να χρησιμοποιούν τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική ως πρόφαση, για τη δημιουργία κτηρίων – καταναλωτικών προϊόντων. Η μαζική κλίμακα εφαρμογής φαίνεται αναπόφευκτη λόγω πληθυσμιακού όγκου και οικονομικών παραμέτρων. Οι περισσότερες προτάσεις για πόλεις-κτήρια κινούνται γύρω από τρείς αιτίες: την ένταση του φαινομένου της αστικοποίησης, την έλλειψη χώρου στις μητροπόλεις του πλανήτη και τις κλιματικές αλλαγές, την περιβαλλοντική καταστροφή και τις συνέπιές τους. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, τα tsunami, η ερημοποίηση, η μόλυνση της ατμόσφαιρας, η εξοικονόμηση - παραγωγή ενέργειας, η αυτοδυναμία κάθε κτηρίουπόλης, είναι μερικές από τις προβληματικές που διαχειρίζονται. Οι νέες πόλεις-κτήρια είναι πλωτές, υπόγειες, ιπτάμενες, «αιωρούνται» πάνω από τις υπάρχουσες, μιμούνται βουνά. Βασίζονται λιγότερο ή περισσότερο σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, διαχειρίζονται τα απορρίμματά τους και επιδιώκουν να έχουν μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα, ενώ πολλές φορές εσωκλείουν και προστατεύουν τους χρήστες τους από το «επικίνδυνο» περιβάλλον. Αρκετές από τις επιδιώξεις και τις έννοιες με τις οποίες ασχολήθηκε ο προηγούμενος αιώνας, μεταφέρονται και στον 21ο όπως η συμμετοχή του χρήστη, η παράμετρος χρόνος, η λογική του plug in, της κατοικίας - κάψουλας και η έννοια της μεταβολής. Νέες ιδέες που εισάγονται είναι η αποτύπωση της κίνησης - ζωής στα κτήρια, η αναίρεση της στατικής μορφής, η ακόμα μεγαλύτερη αυτοματοποίηση των μετακινήσεων. Όσον αφορά στη μορφή τους, διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σε επίπεδο ιδεών, ο τύπος του μονολιθικού ουρανοξύστη συνήθως εγκαταλείπεται προς χάρη συμπλέγματος ουρανοξυστών, που γέρνουν, περιστρέφονται, ενώνονται ή προς χάρη περισσότερο οργανικών και ασαφών μορφών. Οι πόλεις-κτήρια που κατασκευάζονται όμως, αποτελούν κατ’ ουσία την πραγμάτωση των ιδεών του μοντερνισμού και αφορούν κυρίως σε κατασκευές απευθυνόμενες στην οικονομική ελίτ αναπτυσσόμενων χωρών όπως η Κίνα ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Διεθνή αρχιτεκτονικά γραφεία όπως οι MVRDV, οι ΟΜΑ, οι SOM, οι BIG, Zaha Hadid, Steven Holl, σχεδιάζουν κτήριακοινότητες για την αστικοποίηση της τρίτης χιλιετίας. Αυτές οι πόλεις - κτήρια διαφημίζονται ως πόλεις στον αέρα -«sky city»-, αντί για πόλεις μέσα στην πόλη όπως τον 20ο. Τα κτήρια έχουν πλέον sky lobbies, sky pools, sky parks, sky atriums, τα

απαραίτητα συμπληρώματα των “streets in the sky” του υστερομοντερνισμού. Στις περισσότερες προτάσεις δε γίνεται αναφορά σε ζητήματα ελέγχου και ελευθερίας πρόσβασης. Παρότι στους περισσότερους υπάρχοντες ουρανοξύστες υφίσταται αυστηρός έλεγχος στις εισόδους του κτηρίου, οι megastructures του μέλλοντος υπόσχονται την ίδια και περισσότερη ελευθερία κίνησης με την ισχύουσα πόλη. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, είναι και το επιχείρημα πίσω από τη σχεδιαστική λύση. Όπως για παράδειγμα το σύμπλεγμα κτηρίων Linked Hybrid του Steven Holl, όπου ο ελεύθερος χώρος ανάμεσα στα κτήρια παρουσιάζεται ως επιστροφή δημόσιου κοινόχρηστου χώρου στην πόλη του Πεκίνου, έναντι των ολοένα αυξανόμενων ιδιωτικών κοινόχρηστων χώρων. Αυτό που είναι έκδηλο, κυρίως στις προτάσεις ιδεών του 21 ου αιώνα είναι η ελπίδα ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η τεχνολογική πρόοδος και η λύση της τεχνητής γης, θα γλιτώσουν τον κόσμο από τις διαμάχες για κυριαρχία και πρόσβαση σε άφθονους πόρους. Παρατηρείται δηλαδή το εξής παράδοξο: για να σωθεί το πολύτιμο φυσικό περιβάλλον, απευθυνόμαστε στην τεχνολογία, για να αντικαταστήσει φυσικές διεργασίες. Ο ανθρώπινος πολιτισμός έφτασε στο σημείο, να μπορεί να κατασκευάσει ότι χρειάζεται, ακόμα και γη.

ΠΙΝΑΚΕΣ 5α,5β,5γ

κ3

ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ 20ου ΚΑΙ 21ου ΑΙΩΝΑ

Σε αυτό το κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια οργάνωσης και ταξινόμησης των διαφόρων προτάσεων ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους, με στόχο να γίνουν περισσότερο κατανοητές και να γίνει μια αποτίμηση της πορείας της σκέψης πάνω σε αυτή την προβληματική. Οι προτάσεις για το σχεδιασμό της ιδανικής πόλης είναι αναρίθμητες. Οι περισσότερες από αυτές προσπαθούν να διαχειριστούν, να αναδιαμορφώσουν, να ανατρέψουν μια υπάρχουσα κατάσταση. Αναγνωρίζεται σε κάθε περίπτωση μία ή περισσότερες γενεσιουργοί αιτίες των κακώς κείμενων της αστικής ζωής της εκάστοτε χρονικής περιόδου και γίνονται προσπάθειες επίλυσής τους. 3.1: ΠΟΛΕΙΣ – ΟΥΡΑΝΟΞΥΣΤΕΣ Οι προτάσεις που εντάσσονται σε αυτήν την κατηγορία περιγράφουν κτήρια τεράστιας κλίμακας τα οποία λειτουργούν αυτόνομα και αυτοδύναμα όπως και μια συμβατική πόλη. Στις πόλεις αυτές η χωροθέτηση, η κίνηση και η διαστρωμάτωση των λειτουργιών είναι κατά κύριο λόγο κατακόρυφη και το ρόλο του αυτοκινήτου αναλαμβάνουν οι ανελκυστήρες. Tο 1906 ο Theodore Starrett, μέλος μιας «κατασκευαστικής δυναστείας», υπεύθυνης για την κατασκευή των μισών ουρανοξυστών του Manhattan, προτείνει ένα κτήριο 100 ορόφων. “Μια δομή “μαμούθ” (καθώς το ψηλότερο μέχρι τότε κτήριο φτάνει τους 30 ορόφους), που υψώνεται μέχρι τα σύννεφα εσωκλείοντας μέσα στους τοίχους της, τις πολιτιστικές, εμπορικές και βιομηχανικές δραστηριότητες μιας “μεγάλης” πόλης. Όπως γράφει ο Koolhaas, «μια μητρόπολη από μόνο του». Χωρίζεται κατακόρυφα σε τέσσερις λειτουργικούς τομείς με τη βιομηχανία στη βάση, γραφεία στο δεύτερο τεταρτημόριο, κατοικίες στο τρίτο και ένα ξενοδοχείο στο τέταρτο. Ανά 20 ορόφους υπάρχουν δημόσιες πλατείες οι οποίες αρθρώνουν τις οριοθετήσεις ανάμεσα στις διαφορετικές λειτουργικές ενότητες: γενική αγορά στον 20ο, πλατεία θεάτρων στον 40ο, εμπορικό κέντρο στον 60ο, ξενοδοχείο στον 80ο και luna park, roof garden και πισίνα στον 100ο. Η εσωτερική ατμόσφαιρα και θερμοκρασία του κτηρίου ρυθμίζεται μηχανικά και κατά παραγγελία με διακόπτες θερμοκρασίας και αγωγούς που εισάγουν θαλασσινό, φρέσκο, ξηρό, φαρμακευτικό ή αρωματικό αέρα. Δεν υπάρχει λόγος επίσκεψης άλλων περιοχών. Ακόμη και ο αέρας μπορεί να οριστεί κατά παραγγελία. (Koolhaas, 1994, σελ.89-90) Ένα πλήρως τεχνητό, ελεγχόμενο περιβάλλον, με κατακόρυφο zoning, εργασία-κατοικίααναψυχή/κατανάλωση. Η πρώτη πρόταση για την μηχανικά ελεγχόμενη, τεχνολογικά καινοτόμο πόλη–κτήριο. Τρία χρόνια αργότερα το 1909, στο περιοδικό Life δημοσιεύεται ένα σκίτσο του A.B. Walker, που έμελλε να επηρεάσει καταλυτικά την αρχιτεκτονική και τις μετέπειτα προτάσεις για τους ουρανοξύστες (πόλεις – κτήρια). Απεικονίζει ένα πολυώροφο μεταλλικό σκελετό, ο οποίος πολλαπλασιάζει την επιφάνεια της γης και υπόσχεται ανεξάρτητους μικρόκοσμους σε κάθε όροφο. Η επικοινωνία μεταξύ τον ορόφων και του εδάφους πραγματοποιείται με έναν ανελκυστήρα. Η λεζάντα του σκίτσου, γράφει: “Αγοράστε ένα άνετο εξοχικό σπίτι, στις κατασκευασμένες από χάλυβα πλατφόρμες τις επιλογής σας, λιγότερο από ένα μίλι πάνω από το Broadway. Μόνο δέκα λεπτά με τον ανελκυστήρα. Όλες οι ανέσεις της εξοχής χωρίς κανένα από τα μειονεκτήματά της.” (Koolhaas, 1994, σελ. 82) Η ιδέα της επανάληψης της επιφάνειας της γης με τη βοήθεια

μιας ενιαίας δομής και της ανεξάρτητης λειτουργίας του κάθε ορόφου, την εισαγωγή της φύσης σε οποιοδήποτε επίπεδο, με τον ανελκυστήρα να αντικαθιστά το αυτοκίνητο και τη δυνατότητα εναέριας πρόσβασης, παρόλο που απεικονίζεται εδώ κωμικά, συμπυκνώνει το μεγαλύτερο κομμάτι της μέχρι τώρα εξέλιξης του ουρανοξύστη. Το 1910 ο Gass Gilbert επιλέγεται από τον Frank Woolworth να σχεδιάσει και να κατασκευάσει το Woolworth Building, το πιο ψηλό κτήριο της εποχής του. Η Gail Fenske στο βιβλίο της The Skyscraper and the City αναφέρει: «Ο Woolworth φιλοδοξούσε να χτίσει ένα φαντασμαγορικό αστικό τοπόσημο–μνημείο. Το μνημείο, για το οποίο διάλεξε τον Gass Gilbert για αρχιτέκτονα, θα εξυπηρετούσε μια σειρά από προσωπικούς και επαγγελματικούς σκοπούς. Θα ήταν μια κατάθεση στη δύναμη του Woolworth ως εμπόρου, στην νέα μαζικά καταναλωτική οικονομία της Αμερικής, το κέντρο μιας πρόσφατα δημιουργημένης διεθνούς αυτοκρατορίας λιανικού εμπορίου, και μια δουλειά επιδεικτικής αρχιτεκτονικής διαφήμισης προσανατολισμένης προς τα νεογέννητα πλήθη «θεατών του πεζοδρομίου». Ο Woolworth εκμεταλλεύτηκε έξυπνα τη δυναμική της αγοράς ακινήτων της Νέας Υόρκης, ως ένα καθαρό τέχνασμα για την πραγμάτωση αυτών των θεατρικών σκοπών. Η αγορά θα παρείχε την πρακτική δικαιολογία καθώς επίσης τα οικονομικά μέσα για την ανέγερση ενός ουρανοξύστη σε τόσο κοστοβόρα κλίμακα.» Το Woolworth Building διαφημίστηκε σαν «Καθεδρικός του Εμπορίου», σαν «πόλη μέσα σε μια πόλη-(city within a city)», σαν το πιο περίβλεπτο από τα σύγχρονα κτήρια γραφείων. Στην πραγματικότητα θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι η πρώτη κατασκευή του 100 Story Βuilding μόλις εφτά χρόνια μετά (η κατασκευή ολοκληρώθηκε το 1913). Βέβαια οι όροφοι δεν είναι 100 αλλά 57 (οι 2 υπόγειοι), όμως το κτήριο διαθέτει όλα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της προγενέστερης πρότασης.(Fenske, 2008, σελ. 11) Το 1931 ο Raymond Hood που έχει ήδη συνεργαστεί με τον Corbett και τον Ferriss και γνωρίζει τις θέσεις του Le Corbusier για τη μοντέρνα αρχιτεκτονική και τη μοντέρνα πόλη, κάνει μια πρόταση για την αντιμετώπιση της συμφόρησης στο Manhattan. Την ονομάζει City Under a single Roof και θεωρεί ότι προκύπτει από τις ανάγκες και τις τάσεις της σύγχρονης πόλης. Πιστεύει ότι εφόσον η πόλη τείνει να δημιουργεί υποκέντρα, των οποίων οι δραστηριότητες περιορίζονται σε συγκεκριμένη χωρική έκταση, που δεν απαιτεί μεγάλες μετακινήσεις, μια ευρύτερη εφαρμογή αυτού του φαινομένου θα έλυνε το πρόβλημα. Προτείνει λοιπόν την κατασκευή αλληλοεξαρτώμενων κτηριακών συγκροτημάτων που περιλαμβάνουν βιομηχανίες, κατοικίες, καταστήματα, θέατρα, λέσχες και χώρους κοινωνικής συναναστροφής εν γένει. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η κίνηση που μέχρι τώρα εξυπηρετείται από τους δρόμους, θα μετατραπεί σε κατακόρυφη και αυτό θα συμβάλλει στην αποσυμφόρηση της πόλης. Τα κείμενα που συνοδεύουν τις σχεδιαστικές προτάσεις του Hood περιγράφουν αυτά τα συγκροτήματα σαν πόλεις μέσα στην πόλη. (Eaton, 2002, σελ.161, 164) Είναι το 1956 που επανεμφανίζεται η ιδέα της πόλης κτηρίου με τον Frank Lloyd Wright και το Mile high building, ή αλλιώς Illinois Sky-City. Ένας γιγάντιος ουρανοξύστης τριγωνικής κάτοψης, ύψους χιλίων εξακοσίων μέτρων με κατοικίες για 45 χιλιάδες άτομα, χώρους στάθμευσης για 15 χιλιάδες αυτοκίνητα και 100 ελικόπτερα, γραφεία, καταστήματα, εστιατόρια, νοσοκομείο, ακόμα και συναυλιακό κέντρο 70 χιλιάδων

θέσεων. Το συνολικό εμβαδόν του κτηρίου φτάνει τα 6 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα και ο ψηλότερος όροφος θα βρισκόταν στα 1.610 μέτρα. Η δομή του θα στηριζόταν σε ένα κεντρικό «κορμό» από ενισχυμένο σκυρόδεμα από τον οποίο θα κρέμονταν όλοι οι όροφοι με μια δενδροειδή λογική. Ο Wright μελέτησε επίσης τα θεμέλια και τους ανελκυστήρες που θα κινούνταν με ατομική ενέργεια, διανύοντας τη συνολική απόσταση σε 60 δευτερόλεπτα και τοποθέτησε κήπους σε διάφορα ύψη. Το κτήριο θα εξυπηρετούσε συνολικά 100 χιλιάδες άτομα και θα συμπύκνωνε τη μητρόπολη έτσι ώστε να απελευθερωθεί το έδαφος. Έβλεπε την κατασκευή του κτηρίου καθόλα επιστημονική και ως απαραίτητο βήμα για την αποκέντρωση που προωθούσε η πρότασή του για την Broadacre City. (De Long, 1998, σελ. 77, 87) (McCarter, 1997, σελ. 200-201) (Maas, 2005, σελ. 488) (www.guggenheim-bilbao.es/microsites/frank_lloyd _wright/secciones/frank_lloyd_wright/proyectos_seleccionados/torre_oficinas_mile_high. php?idioma=en) Στια αρχές του 1960 παρατηρήθηκε εγκατάλειψη του κέντρου των πόλεων και συγκεκριμένα του Chicago, για χάρη των προαστίων. Η Marina City ήταν μια προσπάθεια για την καταπολέμηση της εκροής των ανθρώπων στα προάστια και την επιστροφή τους πίσω στην πόλη. Ο Bertrand Goldberg πίστευε ότι οι άνθρωποι ήθελαν να ζήσουν στο κέντρο του Chicago απλά χρειάζονταν τη δυνατότητα να καλύπτουν πλήρως τις καθημερινές ανάγκες και δραστηριότητές τους σε μικρή απόσταση από τα σπίτια τους. Το 1964 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του συγκροτήματος των δίδυμων εξηνταόροφων πύργων που περιελάμβανε στις χρήσεις του, διαμερίσματα, καταστήματα, γραφεία, τράπεζες, εστιατόρια, εγκαταστάσεις αναψυχής, θέατρο, χώρους στάθμευσης ακόμα και μαρίνα. Και σ’ αυτήν την περίπτωση επιστρατεύτηκε ο όρος «πόλη μέσα στην πόλη» στην προώθηση της ιδέας ενώ ο στόχος της αρχιτεκτονικής προσέγγισης ήταν να προσφέρουν τα προτερήματα της προαστιακής ζωής σε ένα αστικό περιβάλλον. (bertrandgoldberg.org/projects/marina-city/) (Maas, 2005, σελ. 494) Το 1970 ολοκληρώνεται η κατασκευή του John Hancock Tower από το γραφείο των SOM. Ακόμη ένα πολυλειτουργικό κτήριο που κατασκευάζεται στο Chicago. Η διαφορετικότητά του κτηρίου αυτού έγκειται στην καινοτόμο κατασκευαστική λύση, που επέτρεψε την δημιουργία 100 ορόφων με το κόστος των 45. Η λογική του σχεδιασμού εκτυλίσσεται γύρω από την επίθεση πολλών μικρών κτηρίων διαφορετικής χρήσης μέσα στο ίδιο κέλυφος. Σε 344 μέτρα συγκεντρώνονται 711 διαμερίσματα στις ανώτερες στάθμες του κτηρίου, γραφεία, καταστήματα, πισίνα, παγοδρόμιο, ξενοδοχείο, εστιατόριο, ιδιωτικό ταχυδρομείο και υπηρεσία συγκέντρωσης απορριμμάτων. Tο 100 Story Building, όπως το φαντάστηκε ο Theodore Starrett μισό αιώνα νωρίτερα γίνεται πραγματικότητα. (www.som.com/content.cfm/john_hancock_center) (Maas, 2005, σελ. 494) Σχεδόν μια εικοσαετία αργότερα κατασκευάζεται η επόμενη κατακόρυφη πόλη κτήριο. Το 1989 ο Foster κατασκευάζει τον οχτακοσίων μέτρων ύψους Millennium Tower. Ο στόχος του είναι να καλύψει όσες περισσότερες λειτουργίες στη μικρότερη δυνατή έκταση, αποδεικνύοντας πως η μεγάλη αστική πυκνότητα μπορεί να προσφέρει καλύτερη ποιότητα ζωής. Ο Millennium Tower φιλοξενεί το δικό του νοσοκομείο, γραφεία, διαμερίσματα, μη ρυπογόνα βιομηχανία ήπιας έντασης, σχολεία, συστήματα

τηλεπικοινωνιών παράγει ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, διαχειρίζεται τα απορρίμματα του, στεγάζει μέχρι εξήντα χιλιάδες κατοίκους, διαθέτει δικό του σύστημα κατακόρυφων και οριζόντιων μεταφορών, ενώ καλύπτει ένα ικανά μεγάλο φάσμα από καταναλωτικές και ψυχαγωγικές ανάγκες ώστε να προσελκύει την απαραίτητη επισκεψιμότητα για την οικονομική επιτυχία του εγχειρήματος. (www.fosterandpartners.com/projects/0504/default.aspx) (Maas, 2005, σελ. 497) Το 1989 προτείνεται για το Τόκιο από τον Shizuo Harada η Sky City. Το ύψος της θα φτάνει τα χίλια μέτρα και τα συνολικό εμβαδόν της τα οχτώ εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα. Δεκατέσσερις δακτύλιοι (“Space Plateaus”), ο καθένας με πολλαπλούς ορόφους, τοποθετούνται ο ένας πάνω από τον άλλο αφήνοντας μεταξύ τους κενό. Οι χρήσεις καταλαμβάνουν την περίμετρο των δακτυλίων ενώ το κέντρο τους αποτελεί χώρο πρασίνου. Το κυκλικό σχήμα του κτηρίου προέκυψε από την ανάγκη αντιμετώπισης των ισχυρών ανέμων. Την κατακόρυφη κίνηση διαχειρίζονται τριώροφοι ανελκυστήρες υψηλής ταχύτητας ενώ η οριζόντια καλύπτεται από σιδηροδρόμους στο ανώτερο επίπεδο κάθε δακτυλίου. Θα στεγάζει 35-36 χιλιάδες κατοίκους, ενώ θα φιλοξενεί 100 χιλιάδες εργαζόμενους και επισκέπτες. Οι λόγοι που ωθούν στην προσπάθεια κατασκευής μιας τόσο γιγαντιαίας δομής εστιάζονται στο πρόβλημα του υπερπληθυσμού στο Τόκιο και στα επακόλουθά του, όπως η τρομερή συμφόρηση δομημένου χώρου, ανθρώπων και οχημάτων, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η αύξηση της θερμοκρασίας στην πόλη, και η υποβαθμισμένη τελικά ποιότητα ζωής για τον κάτοικο της πόλης, που καταναλώνει πολύτιμο χρόνο από τη ζωή του στις μετακινήσεις. Εκτιμάται ότι μιας τέτοιας κλίμακας κατασκευή δίνει λύση σε προβλήματα όπως η έλλειψη γης και η αύξηση της αξίας της, απελευθερώνει μεγάλο ποσοστό του δομημένου χώρου από κτήρια, επιτρέποντας τη χρήση του ως χώρο πρασίνου, πιθανόν ακόμη και να χαμηλώνει κατ’ αυτόν τον τρόπο και τη θερμοκρασία της πόλης και να μειώνει τη ρύπανση. Επιπλέον βελτιώνει την ποιότητα ζωής των χρηστών του κτηρίου προσφέροντας περισσότερο ιδιωτικό και δημόσιο χώρο αλλά και ελεύθερο χρόνο. (Maas, 2005, σελ. 497) (dsc.discovery.com/convergence /engineering/skycity/interactive/interactive.html) Ακόμη μεγαλύτερης κλίμακας είναι η πρόταση του Eugene Tsui το 1991. Ο Ultima Tower είναι μια υπερκατασκευή πεντακοσίων ορόφων και συνολικού ύψους 3.200 μέτρων. Η χωρητικότητά της καλύπτει τη στέγαση ενός εκατομμυρίου ανθρώπων. Η κυκλοφορία αναλαμβάνεται από 144 ανελκυστήρες στην περιφέρεια του κτηρίου και ένα σιδηροδρομικό δίκτυο που σταματά σε 30 ορόφους ταυτόχρονα. Η τεράστια επιφάνειά του τοποθετείται στο κέντρο μιας λίμνης ώστε αυτή να λειτουργεί ως δεξαμενή φρέσκου νερού για το δροσισμό του κτηρίου. Ο συνολικός σχεδιασμός του κτηρίου βασίζεται στη μελέτη της λειτουργίας του φυσικού περιβάλλοντος και αποσκοπεί στην προστασία του. Αυτή είναι εξάλλου και η ανάγκη κατασκευής ενός τέτοιου κτηρίου, η προστασία της φύσης από την ανεξέλεγκτη δόμηση. Η ιδέα πίσω από αυτή την πρόταση είναι περισσότερο η δημιουργία ενός αυτόνομου και αυτοεξυπηρετούμενου οικοσυστήματος παρά μιας κατακόρυφης πόλης. Η δημιουργία ενός σκελετού-υποστρώματος όπου μπορεί να αναπτυχθεί αρχιτεκτονική ποικιλία τόσο σε κτηριακές εγκαταστάσεις όσο και σε περιοχές διατιθέμενες για τεχνητή τοπογραφία. (Maas, 2005, σελ. 497) (www.tdrinc.com/ultima.html)

Το 1996 το Ιαπωνικό Υπουργείο Δημοσίων Έργων και Πολιτισμού χρηματοδότησε έναν αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το σχεδιασμό του «Hyper Building», μιας δομής ικανής να στεγάσει 100 χιλιάδες ανθρώπους και να διατηρηθεί για 1000 χρόνια. Ανάμεσα στους τρείς αρχιτέκτονες που προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν ήταν και ο Paolo Soleri. Η πρόταση του τοποθετείται στην έρημο Mojave και αφορά σε μια κυρίως κατακόρυφη «αρχολογία» μέγιστου ύψους χιλίων μέτρων και έκτασης ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου. Από τα 10.440.000 μ2 οικοδομήσιμης έκτασης που προσφέρει, το 45% αντιστοιχεί σε κατοικίες, το 14% σε εμπορικούς χώρους και παραγωγικές μονάδες, το 5% είναι διοικητικοί χώροι, κέντρα διανομής, συνεδριακοί χώροι, άλλο ένα 5% καταλαμβάνουν χώροι κατασκευής και συντήρησης του σκελετού, το 14% καλύπτεται με χώρους πρασίνου, ενώ το 17% δίνεται σε πολιτιστικές ζώνες (σχολεία, νοσοκομεία, παιδικοί σταθμοί, θέατρα και χώροι τέχνης). Ο πεζός έχει πλήρη κυριαρχία, ενισχυμένη με ανελκυστήρες, κυλιόμενες κλίμακες, κινούμενα πεζοδρόμια, ποδήλατα και ηλεκτροκίνητα μεταφορικά μέσα. (Maas, 2005, σελ. 498) (www.arcosanti.org/theory/arcology/arcologies/hyperBuilding.html) Την ίδια χρονιά οι OMA εργάζονται πάνω σε μια πρόταση για τη Seoul. Το σύμπλεγμα των Togok Towers φιλοδοξεί να συμβάλλει στην επανεφεύρεση του ουρανοξύστη. Η «επόμενη γενιά» ουρανοξυστών θα είναι ένα σύμπλεγμα από ουρανοξύστες, μια νέα αστική κατάσταση για τον 21ο αιώνα. Από τη γέννηση του ουρανοξύστη 150 χρόνια πριν, πέρα από τη βελτίωση των τεχνολογιών κατασκευής και λειτουργίας των ουρανοξυστών ο τύπος δεν έχει εξελιχθεί σημαντικά, εκτός από το συνεχώς αυξανόμενο ύψος. Η καινοτομία που εισάγει αυτή η πρόταση αφορά στη συγχώνευση διαφόρων κτηρίων σ’ ένα μεγαλύτερο σύνολο, αλλά όχι υπό τον τύπο του μοναδιαίου όγκου. Κάθε μονάδα στηρίζει την άλλη κυριολεκτικά και εννοιολογικά. Αρχιτεκτονικά σχηματίζουν ένα ομοιογενές σύμπλεγμα, τεχνολογικά ζητήματα, ζητήματα στατικότητας, πρόσβασης, κυκλοφορίας και εξυπηρετήσεων, οργανώνονται συλλογικά. Η σχεδιαστική προσέγγιση του συμπλέγματος είναι αντίστοιχη μιας πολεοδομικής μελέτης. Αντί για διαχωρισμό, απομόνωση και επανάληψη, το σύμπλεγμα ουρανοξυστών δημιουργεί συνέχεια, ενότητα, ποικιλία και εμπλουτισμένο λειτουργικό πρόγραμμα. Για την υπόλοιπη πόλη, αυτή η οργάνωση σημαίνει ότι ο ουρανοξύστης συμβάλλει στην επανεφεύρεση μιας νέας αστικής κατάστασης, ένα νέο τρόπο υποδοχής του κοινού. (oma.eu/projects/1996/togok-towers) Αυτούς τους προβληματισμούς θα εξελίξουν περεταίρω στη συμμετοχή τους (πάλι το 1996) στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό για το «Hyper Building». Η πρόταση των United Architects το 2002 για τον διαγωνισμό του World Trade Centre αφορά σε πέντε εφαπτόμενους ουρανοξύστες, που περικλείουν την περιοχή όπου βρίσκονταν οι δίδυμοι πύργοι. Προκύπτει έτσι μια, τεράστια, προστατευμένη, δημόσια πλατεία. Η λογική των διασυνδεδεμένων πύργων παρέχει μοναδικό δημόσιο και εμπορικό χώρο: κήποι, εκπαιδευτικά κέντρα, εμπορικά κέντρα, καφετέριες, αθλητικά κέντρα, συνεδριακό κέντρο, κέντρο αναμεταδόσεων, εστιατόρια, και θέατρα, είναι μερικές από τις δραστηριότητες που μπορούν να φιλοξενηθούν. Σχεδιάστηκε και προωθήθηκε σαν το ασφαλέστερο και ψηλότερο (490 μέτρα) μέχρι τότε κτήριο στον κόσμο, μια πολυεπίπεδη εναέρια πόλη: «City in the Sky». (Maas, 2005, σελ.499) (www.renewnyc.com/plan_des_dev/ wtc_site/new_design_plans/firm_f/default.asp)

Η πρόταση των SOM & SANAA για τον ίδιο διαγωνισμό εστιάζει στην ωφέλεια του ευρύτερου κοινού. Η δημιουργία ενός πυκνού πλέγματος από κατακόρυφες δομές που υποστηρίζουν πολλαπλά στρώματα δημόσιων και πολιτιστικών χώρων όχι μόνο θα επανασυνδέσει την πόλη, αλλά θα πολλαπλασιάσει το δημόσιο χώρο που καταλαμβάνει (16 στρέμματα) επιστρέφοντας στην πόλη 16 στρέμματα για χώρους σε πρασίνου και 16 ακόμα για πολιτισμικές δραστηριότητες. Οι μέλλουσες παγκόσμιες πόλεις πρέπει να παρέχουν ουσιαστικές λύσεις για το συνεχώς συμπυκνωνόμενο χώρο, χώρο για το κοινό, για τον πολιτισμό και τη ζωτικότητα του εμπορίου που θα υποστηρίξει αυτές τις ανάγκες. Με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με τις απαιτήσεις της αγοράς, τα κτήρια θα αναδύονται στην τοποθεσία. Θα δημιουργηθεί έτσι ένα δίκτυο από κήπους, μουσεία, βιβλιοθήκες και άλλους πολιτιστικούς χώρους, που θα συνδέονται με γέφυρες και βεράντες. Επιπλέον το κτηριακό σύμπλεγμα σχεδιάστηκε με βάση τις αρχές της βιώσιμης αρχιτεκτονικής. (www.renewnyc.com/plan_des_dev/wtc _site/new_design_plans/firm_c/default.asp) Το 2006 οι ΟΜΑ προτείνουν την κατασκευή ενός μονολιθικού όγκου πλάτους διακοσίων μέτρων και ύψους τριακοσίων. Το Dubai Renaissance θα φιλοξενεί γραφεία και εταιρικά forums, ξενοδοχείο, πολυτελείς κατοικίες, εμπορικές και πολιτιστικές δραστηριότητες καθώς και αστικούς χώρους. Το σχέδιο του κτηρίου δε σπαταλά ενέργεια σε άχρηστες επινοήσεις. Η μορφή του προκύπτει από την «επανασύνδεση» της αρχιτεκτονικής με τη μηχανική, η αποδοτικότητα, η λειτουργικότητα και η οικονομία αντικαθιστούν την αρχιτεκτονική της εικόνας και της μορφής. Το κτήριο Renaissance εμπεριέχει ένα πλούσιο τμήμα της αστικής ζωής, εύκολα προσβάσιμο με κατακόρυφη μετακίνηση. (Gargiani, 2008, σελ. 327-328) (oma.eu/projects/2006/dubai-renaissance) Τα προηγούμενα επιχειρήματα, θυμίζουν τις απόψεις του μοντερνισμού ότι το κουτί είναι ο πιο λειτουργικός τύπος για οποιοδήποτε πρόγραμμα και κατασκευή και ότι η αρχιτεκτονική μπορεί και πρέπει να χτίσει την κοινότητα. Το ζήτημα της δημιουργίας κοινότητας αντιμετωπίζεται με την τοποθέτηση τριών διπλού ύψους lobbies και ένα σύνθετο σύστημα κυκλοφορίας. Ο ένας από τους πυρήνες παρέχει πρόσβαση μόνο στα lobbies-δρόμους, από όπου κανείς περπατά μέχρι έναν από τους άλλους δύο πυρήνες, που επικοινωνούν με τους υπόλοιπους ορόφους. (www.eikongraphia.com/?p=1978) Το 2009 οι Kyu Ho Chun, Kenta Fukunishi, και Jae Young Lee, κέρδισαν το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό «Skyscraper Competition», που διοργανώνει από το 2006 το περιοδικό e-volo. Η πρότασή τους εξετάζει μια πιθανή λύση στα πολλαπλά περιβαλλοντικά προβλήματα που πιθανόν θα υπάρχουν το 2050. Καθώς μέχρι και ο ατμοσφαιρικός αέρας θα είναι ακατάλληλος, η Neo Arc είναι η λύση που προκύπτει από τη συνεργασία αρχιτεκτόνων, μηχανικών, επιστημόνων και εργολάβων που προσπαθούν να συνδυάσουν τις πιο σύγχρονες οικολογικές τεχνολογίες με τις μεγάλες οικιστικές και εμπορικές εξελίξεις. Πρόκειται για μια συνεχόμενη επιφάνεια που σχηματίζεται σαν τεχνητό τοπίο που παρέχει καταφύγιο σε φυτά και ανθρώπους. Είναι εξοπλισμένη με ηλιακά πανέλα και συστήματα διήθησης αέρα και νερού. Η επιφάνειά του καλύπτεται από βλάστηση που φιλτράρει το βρόχινο νερό και απελευθερώνει

οξυγόνο στην ατμόσφαιρα. Διαθέτει τεράστια δεξαμενή νερού για την παραγωγή οξυγόνου και ικανής ενέργειας για ολόκληρη τη δομή, συμπεριλαμβανομένου και του συστήματος μεταφοράς. Στις λειτουργίες του συμπεριλαμβάνονται χώροι κατοικίας, εμπορίου, αθλητισμού (πισίνα, γήπεδο) και δημόσια πάρκα. Οι όψεις του κτηρίου ποικίλουν ανάλογα με το πρόγραμμα που φιλοξενείται στο εσωτερικό. (www.evolo.us/competition/neo-arc/#more-369) Το 2010 ολοκληρώθηκε το Burj Khalifa, πρώην Burj Dubai, το ψηλότερο μέχρι τώρα κτήριο στον κόσμο. Αποτελεί το κέντρο ενός εκτεταμένου αναπτυξιακού σχεδίου και στεγάζει σε 828 μέτρα ύψος, εμπορικές χρήσεις, κατοικίες, γραφεία και ξενοδοχείο. Η μορφή του έχει άμεση σχέση με την διαχείριση των πιέσεων του ανέμου και την οικονομία κατασκευής. Ο στόχος του κτηρίου είναι να ενσωματώσει τις υψηλότερες φιλοδοξίες του κόσμου, συνδυάζοντας τη λειτουργικότητα, την οικονομία, τις τελευταίες τεχνολογίες, την υψηλή κατασκευή, τις αρχές της βιώσιμης αρχιτεκτονικής και τις πολιτισμικές επιρροές σε ένα κτήριο υψηλής απόδοσης. (http://www.som.com/content.cfm/burj_khalifa) Το κτήριο που πλησιάζει τα 1000 μέτρα σε ύψος θα ξεπεραστεί το 2020 από τον Nakheel Tower (Dubai) του Woods Bagot όπου θα εργάζονται και θα κατοικούν 15 χιλιάδες άτομα. Το Mile High Building τείνει να υλοποιηθεί 60 χρόνια αργότερα. (www.woodsbagot.com/en/Pages/NakheelTall Tower.aspx) Το ίδιο έτος, η συμμετοχή των William Fong, Joshua Loke, και Livee Tan στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του e-volo, αφορά στην αντιμετώπιση του κινδύνου εξαφάνισης του συμπλέγματος των Μαλδιβών (αύξηση της στάθμης της θάλασσας, τσουνάμι). Στον αντίποδα της εξαγοράς γης σε Ινδία, Σρι Λάνκα και Αυστραλία, προτείνουν την κατασκευή ενός δικτύου πλωτών ουρανοξυστών για τους 400 χιλιάδες κατοίκους των Μαλδιβών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η κληρονομιά και η μνήμη των Μαλδιβών μπορεί να συνεχίσει να ζει, διατηρώντας ταυτόχρονα τη διάσημη τουριστική βιομηχανία της. Οι δομές έχουν συνολικό ύψος 2000 μέτρων που μοιράζεται εξίσου πάνω και κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Κάθε ενδεχόμενη αύξηση πληθυσμού αντιμετωπίζεται με την προσθήκη νέων ουρανοξυστών στο σύμπλεγμα. (www.evolo.us/architecture/maldives-skyscraper-floating-states/#more-2994) Στον ίδιο διαγωνισμό ο Sarly Adre Bin Sarkum λαμβάνει ειδική μνεία για την πρότασή του, Water-Scraper: Underwater Architecture. Ο hO2+ ουρανοξύστης προτείνει μια αυτόνομη πλωτή και υποθαλάσσια μονάδα, βιώσιμη, λειτουργική και αυτοσυντηρούμενη. Παράγει τη δική της ενέργεια με τη βοήθεια των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (κύματα, άνεμος, θαλάσσια ρεύματα, ήλιος, βιομάζα) και παράγει τη δική της τροφή (γεωργία, υδατοκαλλιέργειες, υδροπονία), φιλοξενεί το δικό της δάσος, ενώ τα βιοφωταυγή τεχνητά «πλοκάμια» της αποτελούν καταφύγιο για τη θαλάσσια πανίδα. Ο υδρόβιος αυτός ουρανοξύστης πέρα από αυτόνομη γειτονιά είναι και μια κατασκευή με μηδενική αρνητική επίπτωση στο περιβάλλον. Η κατανομή των λειτουργικών χώρων γίνεται ανάλογα με τις

περιβαλλοντικές παραμέτρους του κάθε προγράμματος (αέρας, ήλιος, κτλ.). Είναι μια λύση για την περίπτωση που η γη σαν πόρος θα εκλείψει και η δημιουργία τεχνητής θα είναι αναπόφευκτο επακόλουθο. Ο πολλαπλασιασμός των μονάδων δημιουργεί μια μετάπολη που δεν καταναλώνει τη φύση, αλλά την παράγει, η hO2+ Πόλη. (www.evolo.us/competition/water-scraper-underwater-architecture/#more-2669) Το 2011 η συμμετοχή των Enrico Tognoni, Federico Tinti και Davide Mariani, στον e-volo Skyscraper competition κερδίζει τιμητική διάκριση. Ο Rhizome Tower είναι μια πρόταση για υπόγεια πόλη-ουρανοξύστη, απάντηση στις απότομες αλλαγές του κλίματος και άλλες περιβαλλοντικές καταστροφές. Η κεντρική ιδέα αφορά σε έναν ουρανοξύστη που θα συλλέγει τους φυσικούς πόρους πάνω και κάτω από τη γήινη επιφάνεια, σχηματίζοντας ταυτόχρονα νέα τυπολογία κατοίκησης. Χωρίζεται σε τέσσερις ξεχωριστές ομάδες επιπέδων, οργανωμένες γύρω από έναν κεντρικό πυρήνα, ανοιχτό στο φυσικό φως. Η πρώτη ομάδα- επίπεδο βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια της γης και περιλαμβάνει τις εγκαταστάσεις αναψυχής και παραγωγής τροφής, όπως γεωργικές και κτηνοτροφικές εκτάσεις, θερμοκήπια, πάρκα. Οι όψεις των επιπέδων αυτών καλύπτονται από φωτοβολταϊκά πανέλα και ανεμογεννήτριες. Στη δεύτερη ομάδα επιπέδων (περίπου 60) τοποθετούνται οι μονάδες κατοικίας. Αυτές ποικίλουν ανάλογα με τις ανάγκες κάθε χρήστη. Στην Τρίτη και την τέταρτη ομάδα επιπέδων τοποθετούνται οι εργασιακοί και υπηρεσιακοί χώροι, ενώ τα βαθύτερα τμήματα του ουρανοξύστη αφιερώνονται σε χώρους έρευνας και συλλογής γεωθερμικής ενέργειας. Πρόκειται για ένα συνδυασμό προγραμμάτων σε αρμονική συνεργασία και όχι για ένα μοναδικό στοιχείο. Ένα δίκτυο από Rhizome Towers μπορεί να λειτουργήσει ως πόλη ακόμη και ως έθνος. (www.evolo.us/competition/rhizome-tower-a-thousand-underground-plateaus/# more-8835) Ακόμα μία τιμητική διάκριση θα δοθεί στα πλαίσια του Skyscraper competition του 2011, στους Victor Kopieikin και Pavlo Zabotin. Η πόλη του Mexico είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο μολυσμένες μητροπόλεις του κόσμου και τα βασικότερα προβλήματά της είναι η έλλειψη οικονομικών κατοικιών, οι μεγάλες αποστάσεις μετακίνησης και η απουσία δημοσίων χώρων αναψυχής. Η πρότασή τους απευθύνεται σε αυτά ακριβώς τα προβλήματα και η λύση τους ονομάζεται Kinetic Skyscraper. Ο συγκεκριμένος ουρανοξύστης πέρα από εργοστάσιο γεωθερμικής ενέργειας στα θεμέλιά του, κατοικίες, γραφεία, περιοχές αναψυχής, εργοστάσιο ηλιακής ενέργειας και υδροπονικές καλλιέργειες διαθέτει και σύστημα καθαρισμού του αέρα μέσω κυανοβακτηρίων. Οι μονάδες κατοικίας του αυτόνομου αυτού ουρανοξύστη είναι προσαρτημένες στον εξωτερικό σκελετό του κτηρίου και έχουν τη δυνατότητα να κινούνται προς το φως ανοιγοκλείνοντας προστατευτικά σκίαστρα-πέταλα. Για τους εμπνευστές του είναι μια πόλη μέσα στην πόλη που παράλληλα παρέχει περίσσεια ενέργειας για μεγάλο ποσοστό του υπόλοιπου αστικού περιβάλλοντος. (www.evolo.us/competition/kinetic-skyscraper/#more-8941)

Το 2012, το σκίτσο του A.B. Walker στο περιοδικό Life (1909), επανέρχεται πιο επίκαιρο από ποτέ, με τη συμμετοχή των Ren Tianhang, Luo Jing, Kang Jun στον ετήσιο διαγωνισμό του e-volo. Ο Human Rights Skyscraper στο Πεκίνο είναι μια πρότασηδιαμαρτυρία στις εξαναγκαστικές και βίαιες κατασχέσεις κατοικιών που συμβαίνουν στην Κίνα. Σε μια χώρα που το δικαίωμα στην ιδιωτική κατοικία δεν προασπίζεται από το σύνταγμά της, ο ουρανοξύστης των ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι ένα συμβολικό μνημείο στη θεμελιώδη ανάγκη του κάθε ανθρώπου για ιδιοκτησία. Μια γιγάντια δομή από σκυρόδεμα, που επαναλαμβάνει τετράγωνα «κελιά», υποκαθιστά το έδαφος όπου καθένας μπορεί να χτίσει το σπίτι του. (www.evolo.us/competition/human-rightsskyscraper-in-beijing/#more-16643)

ΠΙΝΑΚΑΣ 6

3.2: ΠΟΛΕΙΣ – ΣΥΜΠΛΕΓΜΑ ΚΤΗΡΙΩΝ ΜΕ ΠΟΛΥΕΠΙΠΕΔΕΣ ΟΔΙΚΕΣ ΑΡΤΗΡΙΕΣ Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι περιπτώσεις που αφορούν σε πόλεις-αποτέλεσμα της επανάληψης της μονάδας πόλη-ουρανοξύστης. Οι μονάδες αυτές ενώνονται με γέφυρες και οδικές αρτηρίες σε πολλαπλά επίπεδα πάνω και κάτω από το έδαφος. Η κεντρική ιδέα από την οποία εφορμούν οι περισσότερες προτάσεις αυτής της κατηγορίας είναι η οργάνωση της κυκλοφορίας. Οι πρώτες προτάσεις για τέτοιου τύπου πόλεις έγιναν με τη μορφή προφητείας για το μέλλον της Νέας Υόρκης. Το 1908 ο Moses King σχεδιάζει μια καρτ ποστάλ και την τιτλοφορεί: The Cosmopolis of the Future. Εικάζει ότι κάποια στιγμή ,όταν τα θαύματα του 1908 θα έχουν ξεπεραστεί και το κτήριο ύψους 1000 ποδιών θα έχει κατασκευαστεί, και καθώς ο πληθυσμός της Νέας Υόρκης μέχρι το 1930 θα έχει διπλασιαστεί (2 εκατομμύρια), η μητρόπολη αναπόφευκτα θα είναι τόσο πυκνή, που θα είναι απαραίτητα τα διώροφα πεζοδρόμια και οι διπλοί εναέριοι σιδηρόδρομοι, ενώ γέφυρες θα ενώνουν τα κτήρια σε διάφορα επίπεδα για την εξυπηρέτηση του κόσμου. Ταυτοχρόνως (1908) το περιοδικό Cosmopolitan δημοσιεύει ένα σκίτσο του William R. Leigh με τον τίτλο: Visionary City. Σ’ αυτό η κίνηση, οχημάτων και πεζών, δε συμβαίνει μόνο στην επιφάνεια της γης, αλλά και σε γέφυρες πολλαπλών επίπεδων, οι οποίες ενώνουν τα κτήρια της μητρόπολης. Αντίστοιχη δηλαδή πρόταση-φαντασίωση με την προηγούμενη. Αυτές οι προβλέψεις μιλούν για την μελλοντική αναπόφευκτη μετατροπή των επιμέρους κτηρίων της πόλης σε ένα ενιαίο σύνολο λόγω της τρομαχτικής πύκνωσης. (Maas, 2005, σελ. 484) Δύο χρόνια αργότερα ο Eugene Henard στα πλαίσια ενός συνεδρίου του Royal Institute of British Architects, με θέμα τον αστικό σχεδιασμό, παρουσιάζει μια μελέτη για την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία της πόλης. Μια προσπάθεια εξυγίανσης του αστικού περιβάλλοντος. Εκμεταλλευόμενος την προϋπάρχουσα ιστορία υπόγειων στοών για λειτουργικούς σκοπούς προτείνει την επέκταση των υπόγειων αυτών δικτύων και τη μεταφορά του μεγάλου όγκου κυκλοφορίας σε πολυεπίπεδα υπόγεια δίκτυα. Κατά τον Henard όλα τα προβλήματα της σύγχρονης πόλης προκύπτουν από την επιμονή της παραμονής του δρόμου μόνο στο έδαφος. Υποστηρίζει ότι χρειάζονται δύο επίπεδα δρόμων. Ένα στην επιφάνεια του εδάφους όπου θα χρησιμοποιείται από πεζούς και οχήματα χαμηλής ταχύτητας και ένα υπόγειο που θα εξυπηρετεί τη μεταφορά μεγάλων φορτίων υλικών και αγαθών, την απομάκρυνση των απορριμμάτων από τα κτήρια και ως αγωγός για όλα τα δίκτυα. (Maas, 2005, σελ. 484) (Royal Institute of British Architects, 1910, Transactions, 345-367) Ο Antonio Sant’ Elia το 1914 προτείνει με μια σειρά σχεδίων την Citta Nuova, μια εξ αρχής κατασκευασμένη, ενιαία, μνημειώδη πόλη-κτήριο, της οποίας οι υποδομές και κατοικίες συγχωνεύονται σε πολλαπλά επίπεδα καθώς κίνηση και κυκλοφορία ενσωματώνονται στην αρχιτεκτονική. Κάθε κίνηση και κάθε σύστημα μετακίνησης έχει περίοπτη θέση στην Citta Nuova. Είτε πρόκειται για σιδηροδρομικές γραμμές, είτε ανελκυστήρες, ή κυλιόμενες σκάλες, όλα είναι εμφανή και κυριαρχούν στον υπόλοιπο δομημένο χώρο, ο οποίος καλύπτει το κενό μεταξύ των κόμβων μετακίνησης. Η πόλη λειτουργεί με ταχύτητα, καθώς σύμφωνα με τη φουτουριστική θεώρηση δεν είναι, όπως

και οι άνθρωποι εξάλλου, παρά μόνο ένα στοιχείο ανάμεσα στα πολλά του ευρύτερου κοσμικού σχεδίου, αντανακλάσεις ενός σύμπαντος σε διαρκή κίνηση. (Maas, 2005, σελ. 485) (Eaton, 2002, σελ.179-182) (Sharp, 2000, σελ. 38-39) Παρόμοιες είναι οι σχεδιαστικές προτάσεις του Mario Chiattone επίσης το 1914 υπό τον τίτλο: Constructions for a Modern Metropolis. Μέλος του κινήματος των Φουτουριστών όπως και ο Sant’ Elia, οραματίστηκε μια μοντέρνα μητρόπολη, όπου υπερυψωμένοι, πολυεπίπεδοι δρόμοι δημιουργούν πολλαπλά επίπεδα εδάφους. Πάνω από τα νέα αυτά εδάφη-επίπεδα, οργανώνονται οι λειτουργίες της πόλης μέσω κατακόρυφης διαστρωμάτωσης. Και σ’ αυτή την περίπτωση η κίνηση και η πρόσβαση στην τεράστια πόλη-κτήριο έχουν τον πρωτεύοντα ρόλο. (Maas, 2005, σελ. 485) (Eaton, 2002, σελ.179183) (Sharp, 2000, σελ. 38-39) Ακόμη μια αντίστοιχη πρόταση από ένα μέλος της ομάδας των Φουτουριστών είναι το σχέδιο για την φανταστική πόλη (Fantastic City) του Virgilio Marchi, το 1919. Η πόλη προσλαμβάνεται ως μια ενιαία μνημειακή δομή, ενώ οι κυκλοφορίες εκτείνονται χωρικά με γέφυρες και εναέριους διαδρόμους. (Eaton, 2002, σελ.182) Το 1922 ο Le Corbusier προτείνει λύση στο ζήτημα της μοντέρνας πόλης. Θεωρεί ότι ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος προσέφερε τη δυνατότητα μιας νέας αρχής. Το λευκό χαρτί που χρειαζόταν η σύγχρονη εποχή για να προχωρήσει σύμφωνα με τους επιστημονικά πλέον καθιερωμένους νόμους για την αρμονία και την τάξη, ώστε η πόλη να μπορέσει να αναπτυχθεί σε όλο της το μεγαλείο ανεξάρτητα από ιστορικές δεσμεύσεις. Πιστεύει ότι ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι να ερμηνεύσει τις θεμελιώδεις αυτές αλήθειες της αρμονίας και της τάξης και βάση αυτών να μορφοποιήσει τον νέο αρμονικό βιομηχανικό κόσμο. Σ’ αυτά τα πλαίσια προτείνει την κατασκευή μιας πόλης από την αρχή, όπως υποστήριζαν και οι Φουτουριστές. Η Ville Contemporaine, η σύγχρονη πόλη για τρία εκατομμύρια κατοίκους, βρίσκεται αρχικά σε επίπεδη τοπογραφία. Ορίζεται από ένα σύνθετο συμμετρικό κάναβο δρόμων, ο οποίος χωρίζεται σε τεταρτημόρια από δύο μεταξύ τους κάθετες υπερλεωφόρους, οι οποίες διασταυρώνονται στο κέντρο της πόλης. Το σημείο τομής τους σχηματίζει ένα γιγάντιο πολυώροφο τερματικό σταθμό. Στα υπόγεια επίπεδα βρίσκονται οι υποδομές του υπόγειου σιδηρόδρομου, στο επίπεδο της επιφάνειας του εδάφους βρίσκονται οι βασικές γραμμές των τρένων, ενώ το ανώτατο επίπεδο λειτουργεί ως χώρος απογείωσης και προσγείωσης αεροπλάνων. Το κέντρο της πόλης είναι πλέον ο κόμβος των συγκοινωνιών. Κάθε κτήριο της πόλης μπορεί να λειτουργήσει σχεδόν αυτόνομα σαν μια μικρή πόλη. Κάποια κτήρια λειτουργούν κυρίως ως εργασιακοί χώροι και κάποια ως κατοικίες. Κάθε ουρανοξύστης γραφείων εξυπηρετεί από πεντακόσιες μέχρι οχτακόσιες χιλιάδες εργαζόμενους, ενώ παράλληλα έχει και χώρους κοινωνικής συνεύρεσης όπως καταστήματα, εστιατόρια και πολιτιστικά κέντρα. Αντίστοιχα κάθε πολυώροφο συγκρότημα κατοικιών διαθέτει γυμναστήριο, ειδικό διάδρομο τρεξίματος στην ταράτσα και υπηρεσίες καθαριστηρίου, κουζίνας και καμαριέρας. Ανάμεσα στους 12 περίπου ορόφους των συγκροτημάτων υπάρχουν τρία επίπεδα υπερυψωμένων εμπορικών πεζόδρομων γεμάτα καφετέριες και μαγαζιά. Αυτό που βρίσκεται στο ψηλότερο επίπεδο θα ξεπερνά τις κορφές των δένδρων και οι χρήστες θα έχουν τη δυνατότητα να κάνουν τον περίπατό τους σε έναν ωκεανό από πράσινο. Η κατακόρυφη συγκέντρωση των ανθρώπων απελευθερώνει το έδαφος ενώ η αυστηρή οργάνωση της κυκλοφορίας

συμβάλλει στον περιορισμό των προσβάσεων των οχημάτων στα κτήρια στο απολύτως απαραίτητο, με αποτέλεσμα οι χρήστες των κτηρίων αυτών να απολαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις πάρκων και άπλετο φως και καθαρό αέρα. Η πρόταση αυτή διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες καθώς προσπαθεί μέσω της οργανωμένης και ελεγχόμενης συμπύκνωσης να αποτρέψει τη συμφόρηση, το μεγαλύτερο πρόβλημα της σύγχρονης μεγαλούπολης. (Boesiger, 1999, σελ. 316-319) (Eaton, 2002, σελ.199-201) (Frampton, 1985, σελ.144-146) H ενασχόληση με την εκδοχή της πόλης στο μέγιστο βαθμό συμφόρησης επανεμφανίζεται στην προσέγγιση του Harvey W.Corbett το 1923.Με αφορμή το πρόβλημα της κυκλοφορίας στην ήδη ασφυκτική κίνηση στους δρόμους της Νέας Υόρκης προτείνει μια πόλη στην οποία τα πεζοδρόμια θα αποτελούν μέρη των στοών των κτηρίων έναν όροφο πάνω από το τότε επίπεδο του δρόμου, καθώς τα κτήρια θα υποχωρούν για ν’ αφήσουν περισσότερο χώρο στην πόλη. Στο ίδιο επίπεδο θα φυτρώνουν πολλά μικρά πάρκα, ενώ γέφυρες αντίστοιχου πλάτους με τις στοές κατακλύζουν κάθε γωνιά της πόλης. Όλα τα οχήματα έχουν μεταφερθεί στα κατώτερα επίπεδα. Η κίνησή τους θα περιορίζεται από την επιφάνεια του εδάφους και κάτω, σε πολλαπλές υπόγειες στρώσεις. Ο Corbett υποστηρίζει ότι μια τέτοιου είδους διαχείριση του χώρου και της κυκλοφορίας θα αυξήσει τις δυνατότητες μετακίνησης κατά 700 τοις εκατό. (Koolhaas, 1994, σελ. 120-123) Τον Αύγουστο του 1913, το περιοδικό L’ Illustrazione Italiana, δημοσίευσε ένα σχέδιο υπό τον τίτλο: « Η κυκλοφορία του μέλλοντος και οι Ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης». (Fitzpatrick, 2009, pp. 67-69) Το σχέδιο αυτό θα μπορούσε να είναι η απεικόνιση των προτάσεων του Corbett. Σύμφωνα με τον Koolhaas ο Corbett δεν προσπαθεί να αποσυμφορήσει την πόλη, αλλά αντίθετα μέσα από μια λογική αντιμετώπιση του παραλόγου επιδιώκει να εντείνει τόσο πολύ την υπάρχουσα κατάσταση ώστε να προκύψει μια νέα. «Ένας πραγματισμός τόσο διαστρεβλωμένος που γίνεται καθαρή ποίηση.» (Koolhaas, 1994, σελ. 120-123) (Eaton, 2002, σελ. 205-207) Για τον Ludwig Hilberseimer η επέκταση των πόλεων και η πληθυσμιακή τους αύξηση είναι αναπόφευκτη συνέπεια του καπιταλισμού και της παγκοσμιοποίησης. Διαφωνεί όμως με τον τρόπο με τον οποίο έχουν επεκταθεί κατά το 19 ο αιώνα. Με αφετηρία το πρόβλημα της κυκλοφορίας, οι ιδανικές πόλεις του μέλλοντος θα πρέπει να χωρίζονται σε λειτουργίες, με τις περιοχές εργασίας και κατοικίας ξεκάθαρα διακριτές και σχεδιασμένες σύμφωνα με τις βασικές γεωμετρικές αρχές σ’ έναν ορθοκανονικό κάναβο. Το 1924 σχεδιάζει τη Vertical City. Μια σειρά από εικοσαόροφα ογκώδη κτήρια μεικτής χρήσης. Οι πρώτοι πέντε όροφοι χρησιμοποιούνται ως εργασιακοί χώροι. Οι επόμενοι δεκαπέντε όροφοι που προορίζονται για κατοικίες υποχωρούν, επιτρέποντας τη δημιουργία δεκάμετρων πεζοδρομίων. Στο επίπεδο του εδάφους δρόμοι πλάτους εξήντα μέτρων προσφέρονται για την κίνηση των αυτοκινήτων. Η κίνηση των σιδηροδρόμων γίνεται υπογείως. Μέσω της λειτουργικής κατακόρυφης οργάνωσης εξοικονομούνται οι μετακινήσεις, καθώς εργασία και κατοικία ενώνονται κάθετα, παραμένοντας ταυτόχρονα ανεξάρτητες. (Eaton, 2002, σελ.175-178) (Maas, 2005, σελ. 486)

Ακόμη μια πρόταση που εστιάζει στην αποτελεσματικότητα και την καλή λειτουργία της πόλης είναι αυτή του Richard Neutra. Το 1927 κάνει σχέδια-μελέτες για μια πόλη οργανωμένη από ένα δίκτυο-κάναβο κυκλοφοριών. Το δίκτυο συμπληρώνεται με έναν μεγάλο κεντρικό άξονα και κατακόρυφο διαχωρισμό διαφορετικών τύπων κυκλοφορίας. Ανά χιλιόμετρο υπάρχουν πολυεπίπεδες διασταυρώσεις. Το αυτοκίνητο και η δυνατότητές του είναι ο πυρήνας πάνω στον οποίο βασίζεται η δομή της πόλης. Ένα ατελείωτο δίκτυο κτηρίων και αυτοκινητόδρομων, προσεκτικά σχεδιασμένο για μετακινήσεις υψηλών ταχυτήτων. Ο συλλογισμός είναι έκδηλος άλλωστε και στον τίτλο της πρότασης: Rush City Reformed. Η πόλη αυτή καθίσταται ακόμη λειτουργικότερη με την κατανομή του πληθυσμού σύμφωνα με την οικογενειακή σύνθεση και την αναπαραγωγική τους ηλικία. (Eaton, 2002, σελ.207) (Maas, 2005, σελ. 486) Από τις αρχές του 1920 οι απεικονίσεις των κτηρίων προς οικοδόμηση στο Manhattan, ανήκουν σχεδόν εξολοκλήρου στον Hugh Ferriss, ο οποίος έχει καταφέρει να καθιερωθεί ως ανεξάρτητος καλλιτέχνης. Το 1929 θα οργανώσει μια σειρά σχεδίων που έκανε κατά τα 15 χρόνια εργασίας του ως εικονογράφος και σύμβουλος-σχεδιαστής σε αρχιτεκτονικά γραφεία. Αναγνωρίζοντας τα προβλήματα που έθετε η ασταμάτητη πύκνωση της σύγχρονης μητρόπολης προσπάθησε, να προτείνει την ιδανική πόλη μέσα από τη διαχείριση του όγκου, της μορφής και της χωροθέτησης των κτηρίων. Η σειρά των σχεδίων αυτών ομαδοποιείται κάτω από τον τίτλο Metropolis of tomorrow. Τρεις είναι οι υποενότητες στις οποίες διακρίνονται τα σχέδια. Στην πρώτη αντιστοιχούν τα σχέδια-μελέτες για την ισχύουσα κατάσταση της πόλης και για υπάρχοντα κτήρια. Στη δεύτερη ανήκουν τα σχέδια που δίνουν εικόνα στις κυρίαρχες τάσεις της εποχής, ενώ στην τρίτη τοποθετούνται τα σχέδια-προτάσεις για την κατά Ferriss ιδανική πόλη. Στη δεύτερη κατηγορία απεικονίζεται μια πόλη τόσο συμπυκνωμένη και υποταγμένη στο αυτοκίνητο, που έχει παραδώσει στην κυκλοφορία του το έδαφος αλλά και τα κτήρια. Ο χώρος που προκύπτει από τις υποχρεωτικές υποχωρήσεις των κτηρίων (από το 1916 επιβάλλονται στη Νέα Υόρκη νόμοι που αναγκάζουν τα κτήρια να υποχωρούν από την αρχική επιφάνεια κάλυψης, όσο αυξάνεται το ύψος τους -zoning laws-) μετατρέπεται σε αυτοκινητόδρομο, με αποτέλεσμα τα κτήρια της πόλης να μετατρέπονται σε ένα ενιαίο σύστημα, τα οποίο διακόπτεται σε διάφορα επίπεδα από αυτοκινητόδρομους. (Ferriss, 1986, σελ. 64) (Eaton, 2002, σελ. 205-207) Το διάστημα 1925 – 1933 ο Iakov Chernikov παρουσιάζει μια σειρά από σχεδιαστικές μελέτες αρχιτεκτονικών μορφών. Ένα από τα πολλά βιβλία που εκδίδει τιτλοφορείται “Architectural Fantasies: 101 Compositions” και αποτελείται από 101 έγχρωμες και 101 ασπρόμαυρες συνθέσεις που απεικονίζουν τρισδιάστατες πόλεις των οποίων τα κτήρια επικοινωνούν μέσω δρόμων σε διάφορα επίπεδα. Είναι στην ουσία μια περίληψη των αναζητήσεών του σε σχέση με τις μορφές και την εικόνα την μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Παρόλο που οι μελέτες αυτές είναι περισσότερο γραφιστικές παρά προγραμματικές επηρέασαν ιδιαίτερα τις επόμενες γενιές. (Maas, 2005, σελ. 486) (www.icif.ru/engl/cycles.htm)

Το 1931 ο Raymond Hood συνθέτει ένα φωτορεαλιστικό κολλάζ που απεικονίζει το κατά Hood Manhattan του 1950. Ύστερα δηλαδή από 20 χρόνια, ο κάναβος των δρόμων του Manhattan συμπληρώνεται με περισσότερες γέφυρες, ενώ σε συγκεκριμένους κόμβους του δικτύου, εγείρονται 48 κτήρια κλίμακας αντίστοιχης βουνού, δημιουργώντας αυτόνομα, τεχνητά μικροσύμπαντα. Εκτός από αυτά τα βουνά-πόλεις μέσα στην πόλη, ο Hood προτείνει και την αξιοποίηση των γεφυρών μετατρέποντάς τες σε γέφυρεςουρανοξύστες. (Koolhaas, 1999, σελ. 174-177) (www.skyscraper.org/EXHIBITIONS /FUTURE_CITY/NEW_YORK_MODERN/walkthrough_hood.php) Το 1960 ο Kenzo Tange απευθύνθηκε στο πρόβλημα υπερπληθυσμού και άναρχης επέκτασης του Tokyo, προτείνοντας την επέκταση της πόλης στη θάλασσα. Στο Tokyo Bay, θεωρώντας ότι το σύνηθες αστικό πρότυπο ενός ακτινωτού, κεντρομόλου συστήματος μεταφορών είναι κατάλοιπο του Μεσαίωνα και δεν αντέχει την πίεση του πλήθους των μεγαλουπόλεων πρότεινε έναν άξονα κίνησης αναπτύσσοντας την πόλη γραμμικά. Τρία επίπεδα κυκλοφορίας, θα κλιμακώνονταν ανάλογα με την ταχύτητα, με στόχο τη διευκόλυνση της διακίνησης μέχρι 2,5 εκατομμυρίων ατόμων κατά μήκος του άξονα, ο οποίος θα διαιρείτο σε σπονδύλους καμπύλων στοιχείων μεταφοράς. Το κυκλοφοριακό δίκτυο συμπληρώνεται από μεγαδομές – πλατφόρμες αντίστοιχες με αυτές που είχε αναπτύξει στην πρόταση για το Boston Harbor. Στα σχέδια περιλαμβάνονταν σημεία ένωσης των νέων οδικών δικτύων με όλους τους σημαντικούς προϋπάρχοντες αυτοκινητοδρόμους και σιδηροδρόμους. Σημειακά σε αυτούς τους κόμβους οι νέες δομές ακουμπούν το έδαφος, που διαφορετικά βρίσκεται σε απόσταση 40 μέτρων. Η ενοποίηση του υπάρχοντος κυκλοφορικού δικτύου με το νέο ολοκληρώνεται με την προσθήκη περιοχών υψηλής και χαμηλής δόμησης για επιχειρήσεις και συγκροτήματα πολυκατοικιών που κατανέμονται σε θυγατρικές λεωφόρους, οι οποίες συσχετίζονται με το νερό. Είναι μια πρόταση που συνδυάζει στοιχεία από το μοντερνισμό αλλά και από το κίνημα των μεταβολιστών. (Tange, 1985, σελ. 4-7) (Maas, 2005, σελ. 490) Από το 1962 μέχρι σήμερα έχει αναπτυχθεί ένα δίκτυο πεζογεφυρών στη Μινεάπολις επιτρέποντας την κυκλοφορία από κτήριο σε κτήριο χωρίς να χρειάζεται να κατέβει κανείς στο επίπεδο των δρόμων. Οι Minneapolis Skyways ήταν μέχρι το 2005 έντεκα χιλιόμετρα σε μήκος και συνδέουν καταστήματα, εστιατόρια, γραφεία και ξενοδοχεία σε όλη την πόλη. Το δεύτερο αυτό επίπεδο κίνησης ήταν το αποτέλεσμα της προσπάθειας να μην ερημώσει το κέντρο της πόλης από τη συνεχόμενη έξοδο προς τα προάστια. Είναι κατά ένα τρόπο η υλοποίηση των οραμάτων των King και Leigh για την πόλη του μέλλοντος. (Maas, 2005, σελ. 491) To 1964 o Buckminster Fuller σε μια πρόταση που θυμίζει πολύ αυτή του Raymond Hood το 1931 -Manhattan 1950- με στόχο την βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης στο γκέτο του Harlem, προτείνει την κατασκευή δεκαπέντε εκατονταόροφων κτηρίων, χωρητικότητας 45 χιλιάδων ατόμων. Τα κτήρια αυτά θα ενώνονταν σε πολλαπλά επίπεδα πάνω από το υπάρχον δίκτυο. (Maas, 2005, σελ. 492)

Την περίοδο 1966-1971 κατασκευάζεται στην Ολλανδία η μεγάλης κλίμακας, και επακόλουθα μοναδική, «λειτουργική πόλη» Bijlmermeer, βασισμένη στις τότε διαδεδομένες θεωρίες για την πολυεπίπεδη πόλη. Στο σχεδιασμό της προβλέπεται διαχωρισμός λειτουργιών ανάμεσα στην κατοικία την εργασία, την κυκλοφορία και την αναψυχή. Ανάμεσα σε δεκαόροφα κτήρια αναπτύσσονται πάρκα με κυκλοφορίες για πεζούς και ποδηλάτες. Οι αυτοκινητόδρομοι μεταφέρονται ψηλότερα από το επίπεδο του εδάφους και συνδυάζονται με δίκτυο σιδηροδρόμων. (Maas, 2005, σελ. 496) Το 1989 η εταιρία Tokyu Construction Co.Ltd. σχεδιάζει την υπόγεια επέκταση του Τόκιο συνδυάζοντας πολιτιστικούς, εμπορικούς και εργασιακούς χώρους με υψηλής ταχύτητας υπόγεια συγκοινωνία. Τρεις αλληλοσυνδεόμενες υπόγειες στοές και ένα κτήριο για παροχή φυσικού φωτισμού θα αποτελούν το κτηριακό σύμπλεγμα. (Maas, 2005, σελ. 497) Το εγχείρημα με τον τίτλο: «Geotrοpolis Plans» έχει στόχο να ολοκληρωθεί το 2020 και η ουσία του βρίσκεται στην ενσωμάτωση του υπέργειου αστικού περιβάλλοντος με τις υπόγειες αστικές λειτουργίες. Για να πραγματοποιηθεί το εγχείρημα η εταιρεία άρχισε τη συλλογή και ανάλυση δεδομένων σε βάθος 50 μέτρων, εξετάζοντας τα πιθανά προβλήματα και τις κατασκευαστικές και στατικές προκλήσεις της κατασκευής. (www.aist.go.jp/GSJ/oIG /tokyuconstruct.html) Κοντά στο 2000 η Ολλανδία επένδυσε σημαντικά σε μια έρευνα σχετικά με τις δυνατότητες συμπύκνωσης της πόλης. Οι MVRDV μελέτησαν πιθανά σενάρια μετατροπής του Amsterdam και του Rotterdam σε τρισδιάστατα αστικά περιβάλλοντα. Οι εκδοχές που προτείνουν είναι οι εξής: υπόγεια επέκταση της πόλης για την περίπτωση του Amsterdam και υπέργεια για το Rotterdam. Η υπόγεια επέκταση μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε με τη δημιουργία στοών που φωτίζονται από «πηγάδια» στην επιφάνεια του εδάφους, είτε με αντικατάσταση, όπου είναι εφικτό, των υπαρχόντων θεμελίων με δοκάρια, απελευθερώνοντας κατά το μέγιστο δυνατό το υπέδαφος της πόλης, είτε με τοποθέτηση αναλημματικών τοίχων γύρω από τα κτήρια, διατήρηση των διελεύσεων των τραμ και των πεζοδρομίων, εκσκαφή των δρόμων και καθοδική επέκταση των υπαρχόντων όγκων. Η υπέργεια επέκταση μπορεί αν συμβεί αξιοποιώντας ανεκμετάλλευτες περιοχές που γειτνιάζουν με αυτοκινητοδρόμους, αναπτύσσοντας ένα επιπλέον δίκτυο με παράλληλους δρόμους χαμηλότερης ταχύτητας. Οι ελεύθεροι αυτοί χώροι δομούνται και προς τα πάνω και προς τα κάτω με αποτέλεσμα το οδικό δίκτυο (αυτοκινητόδρομος, γέφυρες, ράμπες εξόδου, δρόμοι χαμηλής ταχύτητας) να εφάπτονται στα κτήρια σε διαφορετικά ύψη. Ένας άλλος τρόπος είναι η δημιουργία δεύτερου επιπέδου πάνω από το έδαφος που θα γεφυρώνει τα κενά ανάμεσα στα υπάρχοντα κτήρια. Ο τρίτος τρόπος που μελέτησαν αφορά τη δημιουργία περισσότερων ψηλών κτηρίων και πολλαπλών, πολυεπίπεδων εναέριων προσβάσεων. (Maas, 2005, σελ.520-549) Στο χρονικό διάστημα 2003-2009 ο Steven Holl κατασκευάζει στο Πεκίνο το Linked Hybrid. Πρόκειται για ένα μείγμα κτηρίων ποικίλων υψών, δημοσίων χώρων και εναέριων συνδέσεων. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει διαμερίσματα, εμπορικές ζώνες,

ξενοδοχείο, κινηματογράφο, παιδικό σταθμό, μοντεσσοριανό σχολείο, χώρους στάθμευσης και δημόσιους χώρους πρασίνου. Ένας από τους στόχους της συγκεκριμένης πρότασης είναι η παροχή περισσότερου ελεύθερου δημόσιου χώρου στην πόλη του Πεκίνου έναντι των ολοένα αυξανόμενων ιδιωτικών κοινόχρηστων χώρων. Το στοιχείο των εναέριων πεζογεφυρών φιλοδοξεί να κρατά ενεργοποιημένο το δημόσιο χώρο σε όλα τα επίπεδα του κτηριακού συνόλου και να συμβάλλει στην εκτέλεση πολλαπλών σεναρίων κίνησης στο χώρο. (www.stevenholl.com/project-detail.php?id=58)

ΠΙΝΑΚΑΣ 7

3.3: ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ MEGASTRUCTURES Σ’ αυτή την κατηγορία εντάσσονται προτάσεις ως επί το πλείστον πολύ μεγάλης κλίμακας και έκτασης, που έχουν ως πυρήνα της λογικής τους τη χωρική εξάπλωση προς όλες τις κατευθύνσεις, την απόσταση από το έδαφος, τη δυνατότητα μετάλλαξης και μεταβολής των υπομονάδων κάθε συνόλου. Το 1924 οι El Lissitzky, Mart Stam και Emil Roth προτείνουν μια διαφορετική εκδοχή του ουρανοξύστη, τo Wolkenbugel, τον οριζόντιο ουρανοξύστη. Τρείς πύργοι υψώνονται μέχρι ένα συγκεκριμένο ύψος από τις γωνίες μιας διασταύρωσης και στη συνέχεια το κτήριο επεκτείνεται οριζόντια πάνω από τη διασταύρωση, ενώνοντας τους πύργους. Το κτήριο σχεδόν αιωρείται πάνω από την υπάρχουσα πόλη και απελευθερώνει αστικό χώρο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δημόσιες δραστηριότητες. (Maas, 2005, σελ. 486) (Eaton, 2002, σελ.193) Το 1925 ανατίθεται στoν Friedrich Kiesler, μέλος του κινήματος De Stijl από το 1923, ο σχεδιασμός της αυστριακής συμμετοχής στην έκθεση “Exposition Internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes” στο Παρίσι. Ο Kiesler δημιουργεί μια αναρτημένη, χωρική δομή και την ονομάζει City in Space. Η κατασκευή εκφράζει όλες τις ιδέες του Kiesler σε σχέση με την μεγάπολη, την πόλη όπου δε θα ξεχωρίζει από την εξοχή και η διαφορά τους θα έχει απαλειφτεί, όπου ο χρόνος θα είναι ο παράγων οργάνωσης του χώρου της πόλης, όπου δε θα υπάρχει κέντρο και η πόλη θα επιπλέει ελεύθερα στο χώρο περιορισμένη μόνο από το ανάγλυφο του εδάφους, και θα στηρίζεται όχι σε στατικούς άξονες αλλά σε ένα σύστημα έντασης, ανάλογο με τη δομή της γέφυρας. (Maas, 2005, σελ. 486) (From_Chicken_Wire_to_Wire_Frame.pdf, Florian Medicus, 2010 „Endless House“ – ein Konstruktionsvorschlag, σελ. 25-28) Η επόμενη πρόταση περιγράφει την αιωρούμενη πόλη και γίνεται το 1958 από τον Yona Friedman. Θεωρώντας ότι η αρχιτεκτονική υπέφερε από την αδυναμία επικοινωνίας ανάμεσα στο χρήστη και τον ειδικό, επιχειρεί να επαναφέρει την ατομική πρωτοβουλία. Υπερασπίζεται μια μεταβλητή αρχιτεκτονική και επινοεί τη χωρική πόλη. Η Ville Spatiale απαιτεί αρχικά ένα σκελετό. Ένα μεταλλικό χωροδικτύωμα που στηρίζεται σημειακά, σε ανά διαστήματα τοποθετημένους πυλώνες. Στην υποδομή αυτή θα αντιστοιχούνται όλα τα σταθερά τμήματα της πόλης. Τα μεταβλητά στοιχεία είναι οι τοίχοι, τα πατώματα, τα διαχωριστικά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όλα τα στοιχεία που βρίσκονται σε άμεση επαφή με το χρήστη βρίσκονται υπό τον έλεγχό του, ενώ η γενική δομή που εξυπηρετεί συλλογικές χρήσεις είναι σταθερή. Η πόλη αυτή αιωρείται για να μην επηρεάζει το υπάρχον φυσικό η τεχνητό περιβάλλον, είναι κατάλληλη για οποιαδήποτε τοποθεσία και σε μεταγενέστερες εκδοχές της φτάνει να ενώνει και τις πέντε ηπείρους. (Friedman, 2006, σελ.56-57, 126) Τα σχέδια του Friedman δεν απεικονίζουν το πρόσωπο της πόλης, αλλά προσπαθούν να περιγράψουν μια τάση για μια κοινωνία στην οποία οι άνθρωποι θα συναποφασίζουν μέσα από το διάλογο και θα κατασκευάζουν οι ίδιοι το χώρο που τους αφορά κάτι που παρατηρεί ότι γίνεται ήδη στις παραγκουπόλεις του κόσμου. Σε περαιτέρω επεξεργασία της ιδέας για τη χωρική πόλη έθεσε προβληματισμούς σε σχέση με την επανάχρηση και την ανακύκλωση και ανέπτυξε επιχειρήματα γιατί θα ήταν

προτιμότερος ένας φτωχός κόσμος. (Friedman, 2006, σελ.172-179) Όπως λέει ο ίδιος στη λεζάντα σκίτσων του βιβλίου Pro Domo: «Δεν ξέρω πως μοιάζει μια χωρική πόλη, μπορεί να είναι έτσι, ή έτσι, ή έτσι ή οτιδήποτε άλλο. Δεν υπάρχει λεξιλόγιο για τη χωρική πόλη παρά μόνο ο σεβασμός στο φυσικό φως. Μπορεί να μοιάζει ακόμα και στην πόλη που ζεις ή μπορεί να είναι εντελώς διαφορετική από οποιαδήποτε πόλη. Δεν μπορεί να σχεδιαστεί, παρά μόνο να συμβεί.» (Friedman, 2006, cover page.) Επίσης το 1958 ο Kiyonuri Kikutake, προβληματισμένος με την μακρόχρονη ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού για εδαφική κυριαρχία και εξάπλωση, προτείνει την ελεύθερη επιπλέουσα θαλάσσια πόλη. Η Marine City αποτελείται από ομάδες κυλίνδρων που επιπλέουν και πάνω σε αυτούς θα προσκολλούνται κατοικήσιμα κύτταρα. Καθαρός αέρας, ήπιο κλίμα, μεγαλειώδες φυσικό τοπίο, το αίσθημα ότι η ανθρωπότητα έχει απελευθερωθεί από φυλετικά και εθνικά όρια, μια εύτακτη κοινωνική ζωή. Η Marine City θα γεννηθεί, και πρέπει να γίνει, μια πόλη που συμβάλλει πραγματικά στην ανθρώπινη κοινωνία. (Maas, 2005, σελ. 489) (Eaton, 2002, σελ.221) Η ιδέα επιτρέπει στις χωρικές μονάδες να προσθαφαιρούνται ανάλογα με τις συνθήκες. Η Marine City παρουσιάζει μια εικόνα ασταμάτητης μετάλλαξης και αύξησης.όπως ένας ζωντανός οργανισμός. (Jane, 2007, σελ.301) Ένα χρόνο αργότερα (1959) ο Paolo Soleri σχεδιάζει μια πόλη δύο εκατομμυρίων ανθρώπων (Mesa City). Με λεπτομερείς κατασκευαστικές και μορφολογικές περιγραφές παρουσιάζει μια πόλη ανυψωμένη από το έδαφος, συνολικού ύψους 250 μέτρων και μήκους 35 χιλιομέτρων. Μέσα στη δομή της πόλης συμπεριλαμβανόταν ένα πάρκο διακοσίων επί 15 χιλιάδων μέτρων και τρεις ουρανοξύστες ύψους χιλίων μέτρων. Αντίστοιχη είναι και η πρότασή του για τη Babelnoah το 1964. Μια τεράστια σύνθετη δομή για έξι εκατομμύρια κατοίκους, συνολικού ύψους εξακοσίων μέτρων και πλάτους οχτακοσίων. Την μεγάπολη αυτή συμπληρώνουν και τρεις ουρανοξύστες ύψους χιλίων εφτακοσίων μέτρων. Ο Soleri έχει εκπονήσει πολλές μελέτες για πόλεις-κτήρια. Θεωρεί ότι η τεχνολογική πρόοδος και η αύξηση του πληθυσμού υποβοηθούμενες από τη διαδικασία της συνθετοποίησης, που είναι έμφυτη στην ανάπτυξη της ζωής, έχουν καταστήσει άμεση ανάγκη, η κομβική φύση του πολιτισμού, όπως αντιπροσωπεύεται από την πόλη, να κατευθυνθεί προς την υπερσυμπύκνωση. Η υπερσυμπύκνωση είναι πλέον δυνατή από μια πραγματικά τρισδιάστατη εξέλιξη, προς τα πάνω για την κατοικία και προς τα κάτω για τα αυτοποιημένα συστήματα και τη βιομηχανική παραγωγή. Ισχυρίζεται ότι με το έργο του προσπαθεί να ορίσει το πρόβλημα σε ευρύτερα πλαίσια, να προτείνει ένα περιβάλλον κατάλληλο για το ανθρώπινο είδος. Οι προτάσεις του εντρυφούν στην προστασία του περιβάλλοντος και την αυτοδυναμία των δομών σε επίπεδο ενέργειας και συντήρησης των κατοίκων. Ξεκαθαρίζει ότι τα σχέδια που παρουσιάζει δεν είναι ένα αυστηρό πλάνο για μια πόλη ή για έναν πολιτισμό, αλλά μόνο μια κατευθυντήρια γραμμή προς νέες εκδοχές. (Maas, 2005, σελ. 489) (Soleri, 1999, σελ. 44-46) Την ίδια χρονιά ο Paul Maymont προτείνει μια αντίστοιχη πρόταση με αυτές των Soleri και Friedman. Σε πυλώνες διαμέτρου 20 μέτρων θα αναρτώνται πλατφόρμες και καλώδια σχηματίζοντας κατοικήσιμους κώνους που εξαπλώνονται σαν δίχτυ πάνω από στεριά και θάλασσα. Στην αιωρούμενη αυτή πόλη (Ville Flottante) των 30 χιλιάδων

κατοίκων καλύπτει κανείς την ανάγκη για εργασία, κατοικία, αναψυχή, επαφή με τη φύση, σε απόσταση πενήντα μέτρων από το έδαφος. Παρόμοια είναι και η πρόταση του Frei Otto το 1960 για την Suspended City. Μια πόλη αναρτημένη από καλώδια σε κώνους, που θα περιβάλλεται από πολύ ελαφριά επιδερμίδα. Η Suspended City ονειρευόταν μια υπερδομή ακραίας στατικής ελαφρότητας. (Maas, 2005, σελ. 489-490) (Eaton, 2002, σελ. 221) Μια εναλλακτική πρόταση για τη δομή της πόλης, όπου η προσπάθεια εστιάζεται στην εφαρμογή της φράσης: «Less is more». Η πρόταση αυτή εντυπωσιάζει τον Otto, «το να χτίζουμε με λιγότερα υλικά, λιγότερο τσιμέντο και χρησιμοποιώντας λιγότερη ενέργεια, χρησιμοποιώντας συνετά τους διαθέσιμους πόρους, γη, νερό, αέρας…να χτίζουμε σε εγγύτητα με τη φύση και να επιτυγχάνουμε πολλά με λιγότερα..». Η προσπάθεια εξαΰλωσης της δομής είναι ο απώτερος στόχος του Frei Otto. (Nerdinger, 2005, σελ.57-58) Ανάμεσα στο 1960 και το 1962 ο Arata Isozaki παρουσιάζει δύο προτάσεις για χωρική πόλη. Η πρώτη ονομάζεται Space City και αφορά στη διατήρηση των σε εξέλιξη δραστηριοτήτων της υπάρχουσας πόλης και στην επίθεση νέων δραστηριοτήτων πάνω από αυτή, διασυνδεδεμένων σε απόσταση από το έδαφος. Αυτό επιτυγχάνεται με κατακόρυφους κυλίνδρους ή «πυρήνες», οι οποίοι συγκεντρώνουν τις απαιτούμενες υποδομές ενώ λειτουργούν ως υποστυλώματα για τα χωροδικτυώματα που τους συνδέουν και δημιουργούν τον απαραίτητο χώρο όπου θα στεγάζεται το πρόγραμμα της πόλης. Όλο το σύστημα μπορεί να εκτείνεται προς οποιαδήποτε κατεύθυνση χωρίς περιορισμούς. Οι ενωμένοι πυρήνες είναι το σημείο εκκίνησης του αστικού χώρου. (Maas, 2005, p. 490) Η επόμενη πρόταση για το Clusters in the air προτείνει πάλι ανεξάρτητους κατακόρυφους πυλώνες (joint cores) από τους οποίους σε μεγάλο ύψος πάνω από την αρχική πόλη θα προεκτείνονται σαν κλαδιά πλατφόρμες κατοικιών. Η δημόσια συγκοινωνία θα εξυπηρετείται από τους πυλώνες. Η αρχική δομή πολλαπλασιάζεται προσθέτοντας αρχιτεκτονικές μονάδες όταν και εφόσον χρειάζεται. Ένας ουρανοξύστης μόνος του είναι αρχιτεκτονική, αλλά αν υπάρχει μια ολόκληρη συστάδα από τέτοιους πύργους σχηματίζοντας μια ενιαία δομή, το αποτέλεσμα είναι η πόλη. (Jane, 2007, σελ. 299) Το 1961 ο Kisho Kurokawa σχεδιάζει τα Helicoids ή Helix City Plan for Tokyo. Η μορφή είναι μια μεταφορά-μεταμόρφωση της δομής της διπλής έλικας του DNA, συμβολισμός συσχετισμένος με τη ζωή, που είναι και η θεωρία του κινήματος των μεταβολιστών. Το σχέδιο προέβλεπε μεγάλου ύψους δόμηση, με τεχνητό έδαφος, το οποίο θα προέκυπτε από τη γεφύρωση των διπλών ελικοειδών κλώνων, ώστε να εξελιχθούν σε δυναμικούς αιωρούμενους κήπους. Οι περιοχές αναδόμησης και οι διατηρητέες, συνδέονταν από ελικοειδείς σωλήνες-αυτοκινητόδρομους, οι οποίοι σχημάτιζαν δίκτυα κυκλοφορίας και υποδομών και περιόριζαν τα κτήρια που εμπεριείχαν τα αστικά προγράμματα. (Guiheux, 1997, σελ. 25) (Jane, 2007, σελ. 304-305) Μια λίγο διαφορετική προσέγγιση στη χωρική πόλη γίνεται το 1962 από τον Constant. Η New Babylon είναι η πόλη που θα φανταστούν οι “International Situationists” για να αντιμετωπίσουν την απογοητευτική μοντέρνα πόλη και τον τρόπο ζωής που προωθεί. Η New Babylon αποτελεί το χωρικό ανάλογο των απεριόριστων δυνατοτήτων, σαν θεατρική σκηνή προσφέρει ερεθίσματα και ενθουσιασμό. Οι καταστασιακοί θεωρούν ότι

είναι απαραίτητη η επανεξέταση της κοινωνίας και επινοούν τη ψυχογεωγραφία σε μια προσπάθεια νέας κατανόησης του χώρου. Αναλύουν δηλαδή το περιβάλλον τους μέσα από τα συναισθήματα που τους γεννά. Ο Constant προωθεί την ιδέα της ενιαίας πολεοδομίας, η οποία βλέπει το αστικό περιβάλλον σαν πλατφόρμα παιχνιδιού στο οποίο κανείς συμμετέχει. Είναι η προσπάθεια για την τέλεια χωρική τέχνη, συνδυάζοντας εικαστικά και τεχνολογικά μέσα στο βαθμό της ολοκληρωτικής συγχώνευσης. Η λειτουργική σειρά του μοντερνισμού αντικαθίσταται από τη σκόπιμη αταξία. Για τον Constant η κίνηση των ατόμων καθοδηγεί την αρχιτεκτονική μεταμόρφωση. Αυτές οι απόψεις μεταφράζονται σε μια χωρική δομή σε απόσταση δεκαέξι μέτρων από το έδαφος, που εδράζεται σημειακά στο τοπίο αφήνοντας ελεύθερο το έδαφος για γεωργία, μηχανοκίνητη μεταφορά, φυσικό τοπίο και ιστορικά μνημεία και πολλαπλασιάζει την επιφάνεια της γης. (Sadler, 1998, σελ. 120-121, 128-130) (Eaton, 2002, σελ.223-227) (Jane, 2007, σελ. 37) Από το 1962 μέχρι το 1974 ο Τάκης Ζενέτος, διατυπώνει τις ιδέες του για την Ηλεκτρονική Πολεοδομία. Πρόκειται για ένα σχέδιο δημιουργίας ευέλικτων μεγαπόλεωνοικιστικών συγκροτημάτων, που φτάνουν ως τα όρια της βιώσιμης ατμόσφαιρας και οργανώνονται σε παράλληλα επίπεδα αναρτημένα από καλώδια πάνω από τις υπάρχουσες ιστορικές πόλεις, εκτεινόμενα σε όλη την υδρόγειο σαν ένα είδος ιστού. Μέσω της ηλεκτρονικής τεχνολογίας εξασφαλίζεται η επικοινωνία και το δίκτυο πολλαπλών διασυνδέσεων, αλλά και η διεκπεραίωση όλων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως εργασία, εκπαίδευση, μεταφορές. Ο προβληματισμός του περιστρέφεται γύρω από έννοιες όπως η το πεπερασμένο της επιφάνειας της γης, η ταχύτητα, η συγκέντρωση, η κατοικία, η προσαρμογή στις απαιτήσεις του χρήστη. Θεωρεί ότι η κλίμακα και το μέγεθος είναι ρευστές έννοιες, καθώς τα όρια του χθες έχουν ξεπεραστεί και τα όρια του σήμερα είναι κινητά παρ’ όλη την ανθρώπινη σταθερά. (Καλαφάτη, Παπαλεξόπουλος, 2006, σελ. 10-44) Από το 1963 μέχρι το1968 ο Chaneac αναπτύσσει μια ιδέα για μια πόλη όπου αστικό και φυσικό τοπίο θα αναμιγνύονταν σε ένα ενιαίο σύνολο. Αυτό επιτυγχάνεται με το συνδυασμό ενός ορθοκανονικού κανάβου αυτοκινητοδρόμων με μια τεχνητή τοπογραφία. Τεράστιοι «κρατήρες» παρέχουν το σκελετό για τις λειτουργίες της πόλης, ενώ «παρασιτικά κελιά», κύτταρα κατοικίας μπορούν να προσαρτώνται στις υπάρχουσες κατοικίες ανάλογα με τις επιθυμίες των κατοίκων. Βασικό χαρακτηριστικό του σχεδιασμού είναι η δυνατότητα εξάπλωσης και μεταμόρφωσης. Κάθε μονάδα κρατήρα μπορεί να επεκταθεί καθ’ ύψος, κάθε παρασιτική μονάδα μπορεί να προστεθεί ή να αφαιρεθεί. Το σύνολο της πόλης (Villes Crateres) μπορεί να επεκταθεί με την πρόσθεση νέων κρατήρων. (Maas, 2005, σελ. 491) Το 1963 εμφανίζεται μια άλλη προσέγγιση στην εκδοχή της διεγερτικής πόλης των “International Situationists” που αντιστοιχεί στον σύγχρονο «Homo ludens». Το έργο των Archigram χαρακτηρίζει η ανάμιξη αρχιτεκτονικής, Pop Art, και τεχνολογίας ηλεκτρονικών υπολογιστών. Επιστρατεύουν όρους όπως, hardware και software για να ορίσουν τη δομή και το περιεχόμενο. Οι προτάσεις τους αφορούν σε megastructuresσκελετούς, που παρέχουν βασικές εξυπηρετήσεις όπως νερό και ηλεκτρικό ρεύμα, και στους οποίους μπορούν να προσαρτηθούν μονάδες για όλες τις λειτουργίες της πόλης

(εμπορικές, επαγγελματικές, κατοικίας). Η προσθαφαίρεση των μονάδων πραγματοποιείται με τη βοήθεια γερανών προσαρτημένων στην κατασκευή. Η Plug-in City είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα της δουλειάς τους και εκτός από τα προαναφερθέντα στοιχεία ενσωματώνει και την έννοια της αλλαγής, της αντικατάστασης των στοιχείων που συγκροτούν την πόλη. Για τους Archigramm η πόλη είναι ένας ζωντανός οργανισμός και ως τέτοιος η αρχιτεκτονική που της αντιστοιχεί δεν μπορεί παρά να έχει συγκεκριμένη διάρκεια ζωής. (Cook, 1999, σελ. 36,38-39,41)Στα πλαίσια αυτά κινούνται και οι προτάσεις για την Walking city (1964), όπου γιγάντια κτήρια-σκάφη κινούνται πάνω στον πλανήτη, σταματώντας σε συγκεκριμένες τοποθεσίες όπου βρίσκονται παροχές κοινής ωφέλειας και δίκτυα πληροφορίας. (Cook, 1999, σελ. 50)(Eaton, 2002, σελ.227-231) (Maas, 2005, σελ. 492) Με στόχο τη μαζική στέγαση και την πληρότητα από πλευράς παροχών στη λιγότερη δυνατή επιφάνεια, σχεδιάζεται μεταξύ ’67 - ‘68 από τον Paul Rudolph, το Graphic Arts Center. Στηρίζεται σε μια τεχνολογία προκατασκευής και επί τόπου συναρμολόγησης. Έτοιμες, αυτόνομες μονάδες κατοικίας, εμφυτεύονται σε δενδροειδείς δομές και συνδέονται με εναέριες πλατφόρμες. Είναι ελαφριάς κατασκευής, ώστε ατσάλινα δικτυώματα τοποθετημένα στα διαστήματα που αφήνουν οι βασικοί δενδροειδείς πυρήνες αρκούν για να τις υποστηρίξουν. Εκτός από κατοικίες το συγκρότημα περιλαμβάνει παιδικό σταθμό, σχολείο, χώρους γραφείων και βιομηχανικής χρήσης, εστιατόρια και χώρους αναψυχής. Θα αποτελούσε μια πλήρη κοινότητα για την Ένωση Λιθογράφων της Αμερικής στις όχθες του ποταμού Hudson. (Monk, 1999, σελ. 67-69) (prudolph.lib.umassd.edu/node/4548) Από το 1970 μέχρι σήμερα ο Paolo Soleri σχεδιάζει και κατασκευάζει το Arcosanti με σκοπό να αποτελέσει πρότυπη κατακόρυφη πόλη. Στην ίδια δομή οργανώνονται κατοικίες, εμπόριο, γραφεία, αναψυχή και υπηρεσίες. Ο σχεδιασμός και οι θεωρητικές θέσεις του Soleri προωθούν μια αρχιτεκτονική που αποσκοπεί στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην ανθρώπινη διάδραση, στο δημιουργικό περιβάλλον και στην ελαχιστοποίηση των αυτοκινούμενων μεταφορών. (Maas, 2005, σελ. 497) (Soleri, 1999, σελ. 119-122) Το 1992 ο Hiroshi Hara παρουσιάζει μια μελέτη με τον τίτλο Discrete City. Εκεί υποστηρίζει ότι μια μονάδα κατοικίας διαστάσεων 5x5x5 m είναι μια πόλη για ένα άτομο. Η μονάδα αυτή επαναλαμβανόμενη συγκροτεί τον κύβο-κτήριο των 100 επιπέδων σε απόσταση 5 μέτρων μεταξύ τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο υπολογίζεται ότι αντιστοιχούν 250 m2 επιφάνειας σε κάθε έναν από τους 100 χιλιάδες κατοίκους. Η πληθυσμιακή πυκνότητα που προκύπτει αντιστοιχεί στο 1/5 με 1/6 εκείνης του 1992 στο κέντρο του Τόκιο, χωρίς να είναι απαραίτητη η πλήρης εκμετάλλευση και κάλυψη της συνολικής επιφάνειας του κάθε επιπέδου. Στη σύλληψη της ιδέας συμπεριλαμβάνεται πρόβλεψη για βιομηχανικές ζώνες και αγροκαλλιέργειες. Η χωρική διαρρύθμιση του κτηρίου αποτελείται από υποόγκους των 5 μέτρων εγκιβωτισμένους στο δομικό σκελετό. Κάθε τέτοιος όγκος αντιστοιχεί σε 100 κατοίκους εν αντιθέσει με τις μέχρι τότε συμβατικές κατοικίες των ιδίων διαστάσεων που εξυπηρετούσαν 1500 κατοίκους. Για τον εμπνευστή της είναι μια αιωρούμενη πόλη, με εναέριες πλατείες και πάρκα,

διασυνδεδεμένους ουρανοξύστες, εναέριες κλίμακες, μεγάλες εκτάσεις αφιερωμένες στο φυσικό περιβάλλον ικανές για έναν ικανοποιητικό τρόπο ζωής και ταχεία δίκτυα μεταφορών λόγω της κανονικότητας και της συμμετρίας του σκελετού. (Maas, 2005, σελ. 508-514) Στα πλαίσια τετραετούς ερευνητικού προγράμματος συνεργασίας, της Ιαπωνικής κυβέρνησης και βιομηχανίας για τη δημιουργία βιώσιμου τύπου δόμησης, σαν λύση για τις υπερσυμπυκνωμένες Ασιατικές πόλεις, το γραφείο OMA προτείνει το Hyperbuilding. Μπορεί να χαρακτηριστεί ως ενσωμάτωση πολλαπλών κτηρίων σε ένα μεγαλύτερο σύνολο. Τα διαφορετικά στοιχεία αλληλοϋποστηρίζονται με κάθε έννοια: αρχιτεκτονικά, σχηματίζουν ένα ενιαίο συγκρότημα, τα τεχνολογικά και στατικά θέματα, η πρόσβαση και η κυκλοφορία, οργανώνονται συλλογικά, σε αστικό επίπεδο, ολόκληρο το κτήριο, ορίζει μια νέου τύπου αστική υποενότητα. Σύμφωνά με τους OMA, τα πλεονεκτήματα ενός «Hyperbuilding» είναι περισσότερο εμφανή σε αναπτυσσόμενες κοινωνίες και όχι σε κοινωνίες ώριμες και ανεπτυγμένες. Για να ελέγξουν τη θεωρία τους αυτή, προτείνουν την τοποθέτησή του, στην Bangkok. «Μια πόλη στα όρια του ανεκτού, από την κυκλοφορία της στην αποσπασματική και τυχαία ανάπτυξή της και την πολιτική της κατάσταση, είναι μια πόλη σε κρίση. Και γι’ αυτό το λόγο είναι εξορισμού μια πόλη ώριμη για πειραματισμό.» Οι στόχοι είναι η διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, η οργάνωση της αστικής ανάπτυξης, ο περιορισμός της εξάπλωσης της πόλης, η ελαχιστοποίηση των αποστάσεων και η επίτευξη της αναγκαίας εγγύτητας ανάμεσα σε κατοικία και εργασία και η σύνδεση με τον υπάρχοντα αστικό ιστό. Για την επίτευξη αστικής ποικιλίας και πολυπλοκότητας, το κτήριο δομείται σαν μεταφορά της πόλης, οι πύργοι καθιστούν δρόμους, τα οριζόντια στοιχεία είναι πάρκα, οι όγκοι είναι περιοχές και οι διαγώνιοι είναι λεωφόροι. Το Hyperbuilding είναι μια αυτοδύναμη πόλη 120 χιλιάδων ατόμων. Τα 5 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα του διαμοιράζονται σε κατοικίες, εκπαίδευση, πολιτισμό, πρόνοια, αναψυχή, ιατρική φροντίδα, βιομηχανία και πολλαπλά συστήματα μεταφοράς. Τέσσερεις «λεωφόροι» με τελεφερίκ και ανελκυστήρες συνδέουν το σύμπλεγμα με το έδαφος, έξι «δρόμοι» με υψηλής και χαμηλής ταχύτητας και ανελκυστήρες αποτελούν τις κύριες κατακόρυφες συνδέσεις και ένας άνετος περίπατος 12 χιλιομέτρων ξεκινά από το επίπεδο του εδάφους μέχρι την κορυφή. (oma.eu/projects/1996/hyperbuilding) (ΟΜΑ, 2006, σελ.60-69) Από το 2000 μέχρι το 2005 οι MVRDV ερευνούν τον τρόπο να εξελίξουν τη διαδικασία συμπύκνωσης των σύγχρονων πόλεων. Θέτουν ερωτήματα όπως, το πως μπορεί να αναπτυχθεί η γνώση γύρω από αυτή τη τρισδιάστατη προσέγγιση, πως μπορούν να διευρυνθούν οι ποιότητές της, πως μπορούν να μεγιστοποιηθούν οι δυνατότητές της. Για να ορίσουν το πλαίσιο απάντησης αυτών των ερωτημάτων, δημιουργούν μια θεωρητική πόλη βασισμένη σε ολλανδικά δεδομένα και πληροφορίες. Ξεκινούν από τον υπολογισμό του χώρου που χρειάζονται ένα εκατομμύριο άτομα για να επιβιώσουν. Για να ποσοτικοποιήσουν τις ανάγκες αυτής της πόλης αποφεύγοντας την υπερπολυπλοκότητα, μελετούν μια σειρά από επιλεγμένες εσωτερικές λειτουργίες. Κάθε λειτουργία αντιστοιχεί και σ’ ένα πιθανό τομέα της πόλης. Οι τομείς αυτοί είναι: γεωργία-κτηνοτροφία, δασική έκταση, παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (βιομάζα, αιολική ενέργεια, ηλιακή ενέργεια), διαχείριση αποβλήτων, διαχείριση νερού

(συλλογή και ανακύκλωση), βιομηχανία, αναψυχή, κατοικία-εργασία. Υπολογίζοντας την ιδανική χωροθέτηση κάθε τομέα ανάλογα με τις ανάγκες του και τις απαραίτητες αποστάσεις για τον ιδανικό αερισμό και ηλιασμό του, προκύπτει ένας κύβος 59 km3, δηλαδή ένας κύβος 5x5x5 km. Η μορφή των τομέων μέσα στον κύβο καθορίζεται επίσης από τη μέγιστη αξιοποίηση του ηλιακού φωτός, ξεκινώντας από τον τομέα της γεωργίαςκτηνοτροφίας. Ο τομέας της αναψυχής κατανέμεται ισόποσα και τρισδιάστατα στην πόλη, έτσι ώστε όλοι να κατοικούν και να εργάζονται κοντά σ’ αυτές τις λειτουργίες. Οι κατοικίες, η εργασία και η κατανάλωση, τοποθετούνται σε 25 πύργους, γενικών διαστάσεων 104x104 μέτρα. Το ύψος και η τελική μορφή τους ποικίλει ανάλογα με το τι συναντούν κατά την άνοδό τους (βιομηχανία, γεωργία, κτλ). Η απόσταση μεταξύ των πύργων είναι μικρή, αλλά ικανή για σωστό αερισμό και ηλιασμό των χώρων. Η μελέτη αυτή έδειξε ότι αν η γη καλυφτεί με τέτοιους κύβους (υπολογίζοντας και την απαιτούμενη μεταξύ τους απόσταση) ο συνολικός πληθυσμός του πλανήτη μπορεί να φτάσει τα 5.100 δισεκατομμύρια. Αντιστοιχεί δηλαδή σε 800 φορές τον υπάρχοντα πληθυσμό. Έδειξε επίσης ότι πρέπει να γίνουν ακόμα περισσότερες μελέτες μέχρι να είναι εφικτό και βιώσιμο ένα τέτοιο εγχείρημα. (Maas, 2005, σελ.272-444) Το 2007 οι MVRDV κερδίζουν το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό για τη νέα πόλη Gwanggyo, στην Korea. Από την αρχή της χιλιετίας η Korea υιοθετεί στο σχεδιασμό των πόλεών της, τη δημιουργία κόμβων με συγκέντρωση μεικτών χρήσεων και υψηλή πυκνότητα. Οι κόμβοι αυτοί αποσκοπούν στην ενεργοποίηση των μητροπολιτικών κέντρων με την ανάμειξη δημόσιων, καταναλωτικών, πολιτιστικών, εργασιακών προγραμμάτων, με προγράμματα κατοικίας και αναψυχής, ώστε να προωθηθεί η ανάπτυξη της περιφέρειάς τους. Η στρατηγική αυτή ονομάζεται «Power Centre strategy». Η πρόταση των MVRDV, προσπαθεί να ικανοποιήσει τις παραπάνω απαιτήσεις, στα πλαίσια του βιώσιμου σχεδιασμού. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα κτηρίων-λόφων, όπου ο κάθε όροφος εισέχει από τον προηγούμενο, σχηματίζοντας έτσι στο εξωτερικό των κτηριακών όγκων πεζούλες, οι οποίες φυτεύονται, ενώ στο εσωτερικό μεγάλα αίθρια, που αναλαμβάνουν το ρόλο αιθουσών υποδοχής για τις κατοικίες, τα γραφεία, τα καταστήματα, τα μουσεία. Αυτό το σχέδιο πόλης φιλοδοξεί να αποτελέσει μια αυτόνομη πόλη 77 χιλιάδων κατοίκων. (www.mvrdv.nl/#/projects/417 gwanggyopowercentre) Ένα χρόνο αργότερα οι BIG επιφορτίστηκαν με το σχεδιασμό ενός θέρετρου, μιας πόλης ψυχαγωγίας στο νησί Zira του Αζερμπαϊτζάν. Το Zira Island Masterplan προτείνει ένα αρχιτεκτονικό τοπίο προερχόμενο από τη φυσική τοπογραφία της περιοχής. Οι επτά κορυφές του Αζερμπαϊτζάν που σχηματίζουν τα κτήρια, δεν αποτελούν απλή μεταφορά, αλλά μελετούνται και σχεδιάζονται σαν πλήρες οικοσύστημα, σαν πρότυπο για τη μελλοντική βιώσιμη αστική ανάπτυξη. (www.big.dk/#projects-zir) Στόχος του Zira Island είναι η δημιουργία ενός πλήρως αυτόνομου, αυτοσυντηρούμενου νησιού από πλευράς ενεργειακών αναγκών. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ο καθαρισμός και επανάχρηση του νερού συμβάλλουν στην παραγωγή μηδενικού αποτυπώματος άνθρακα. (www.ziraisland.com/) Πρόκειται για μία θεματική κοινότητα, μια πόλη διασκέδασης αντίστοιχη με το Las Vegas. Τα θέλγητρά της αποτελούν η οικολογική ενεργειακή αυτονομία και η μοναδική χωρική εμπειρία ενός τεχνητού περιβάλλοντος που μιμείται τρόπον τινά το φυσικό τοπίο.

Το Νοέμβριο του 2010 το αρχιτεκτονικό γραφείο Geotectura Studio δημοσίευσε στο διαδικτυακό περιοδικό e-volo και στον ιστότοπο Archello3 τις προτάσεις του για μια φουτουριστική πόλη, αποτελούμενη από πολλαπλούς «βιώσιμους» δακτυλίους γύρω από τον ισημερινό, οι οποίοι θα φιλοξενούν ολόκληρο τον ανθρώπινο πληθυσμό με ένα δημοκρατικό, κοινωνικό και αυτάρκη τρόπο. Πρόκειται για μια τεράστια τοξωτή «γέφυρα-κτήριο», με ηλιακά πανέλα και ανεμογεννήτριες σε όλο το μήκος της οροφής της, ικανά να καλύψουν τις ανάγκες 200 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Οι κάτοικοι της megastructure θα μπορούν να διασχίσουν τον κόσμο σε 5 ημέρες με δημόσια συγκοινωνία. Εκτός από κατοικίες, η δομή θα φιλοξενεί γεωργικές εκτάσεις, βιομηχανικές και εκτάσεις αναψυχής, απελευθερώνοντας και προστατεύοντας το φυσικό περιβάλλον. Οι εφαρμογές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα και του νερού στη γη, ενώ ο «υπερουρανοξύστης» του μέλλοντος παρέχει χώρο για όλους. Η τεχνητή γη απευθύνεται στο πρόβλημα του υπερπληθυσμού και της ανισοκατανομής της επιφάνειας της γης, ενώ οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αντιμετωπίζουν τις κυριαρχικές διαμάχες στις συμβατικές. (www.archello.com/en/project /globelt) (www.evolo.us/architecture/futuristic-city-as-a-green-belt-around-the-equator/) Ο οριζόντιος ουρανοξύστης επανέρχεται στο προσκήνιο το 2011,με την πρόταση των Yoann Mescam, Paul-Eric Schirr-Bonnans και Xavier Schirr-Bonnans, The Flat Tower, που κέρδισε τη δεύτερη δέση στον ετήσιο Skyscraper competition του e-volo. Μια θολωτή δομή μεσαίου ύψους καλύπτει-προστατεύει μεγάλη περιοχή φυσικού εδάφους διατηρώντας την πρότερη λειτουργία της. Ο θόλος είναι διάτρητος επιτρέποντας το φυσικό φως να φτάνει στο έδαφος και στο εσωτερικό της δομής. Η εξωτερική της επιφάνεια χρησιμοποιείται για τη συλλογή ηλιακής ενέργειας και όμβριων υδάτων. Οι δραστηριότητες αναψυχής της κοινότητας τοποθετούνται στα επίπεδα επαφής με το έδαφος, ενώ οι κατοικίες και τα γραφεία βρίσκονται ψηλότερα. Η κυκλοφορία μεταξύ των μονάδων εξυπηρετείται από αυτόματο σύστημα μεταφοράς. Πρόκειται για μια τυπολογία υψηλής πυκνότητας που διαφοροποιείται από τον παραδοσιακό ουρανοξύστη. (www.evolo.us/competition/flat-tower/#more-8850) Η πρόταση οριζόντιου ουρανοξύστη του γραφείου Prechteck, αντιμετωπίζει το θέμα του συνωστισμού των μητροπόλεων και τους πολύ ψηλούς ουρανοξύστες από μια διαφορετική σκοπιά. Οι ουρανοξύστες-αντικείμενα δημιουργούν απομόνωση από τον περιβάλλοντα χώρο, το πολύ μεγάλο ύψος αποτελεί επιπλέον εμπόδιο σε περίπτωση κινδύνου, ενώ από κάποιο ύψος και μετά η κατακόρυφη κίνηση είναι άσκοπη και χρονοβόρα. Το 2011 παρουσιάζει τα σχέδια για το NY-Billboard, έναν βιοκλιματικό, οριζόντιο ουρανοξύστη. Δύο επίπεδα, το ένα στην επιφάνεια του εδάφους και το άλλο πάνω από την κορυφογραμμή των περιβαλλόντων κτηρίων, ενώνονται με διαγώνιες προσβάσεις. Το υπερυψωμένο οριζόντιο επίπεδο φέρνει τη δημόσια ζωή του Manhattan στο ύψος της κορυφογραμμής του. Φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία λειτουργιών της πόλης, παράγοντας ταυτόχρονα ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, συλλέγοντας όμβρια ύδατα και καλλιεργώντας άλγη ανάμεσα στις διπλές όψεις του για την παραγωγή βίο-diesel. (www.evolo.us/architecture/the-ny-billboard-by-prechteck/) Στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό του περιοδικού e-volo το 2011, οι Adrian Vincent Kumar και Yun Kong Sung καταθέτουν μια πρόταση για τον White Cloud Skyscraper. Καθώς η

μόλυνση του αέρα είναι μείζων πρόβλημα στη πόλη Guangzhou της Κίνας, αποτέλεσμα κατά κύριο λόγο του υπερβολικού αριθμού βιομηχανιών στην μητροπολιτική περιοχή, το White Cloud Project στοχεύει ακριβώς σ’ αυτό. Ένα δίκτυο ουρανοξυστών καθαρίζουν τον αέρα μέσω μιας λεπτής μεμβράνης, η δομή της οποίας ωθεί τα σωματίδια του αέρα προς μια χοάνη όπου και απορροφούνται με τη βοήθεια μιας τεχνητής ομίχλης. Μέσω της συμπύκνωσης το βρώμικο νερό περνά από μια σειρά φίλτρων στους δομικούς σωλήνες , οι οποίοι καταλήγουν στο τελευταίο σημείο διαχωρισμού νερού και σωματιδίων. Το καθαρό νερό διοχετεύεται και χρησιμοποιείται στο κτήριο, ενώ τα σωματίδια χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τούβλων. Ο White Cloud Skyscraper απελευθερώνει έδαφος για κοινόχρηστη πρόσβαση καθώς εδράζεται σημειακά, ενώ φιλοξενεί στη δομή του κατοικίες, υπηρεσίες υγείας, κοινόχρηστους χώρους, κήπους και γραφεία. (www.evolo.us/competition/white-cloud-skyscraper/#more-8951) Το 2012 δημοσιεύεται η διπλωματική εργασία των Johan Kure, Kemo Usto και Thiru Manickamστο, φοιτητών στο πανεπιστήμιο Aalborg της Δανίας, Favela Cloud: Νέες χωρικές και κοινωνικές δυνατότητες στο Rio de Janeiro. Αφορά σε μια θεωρητική πρόταση για μια πιθανή ανάπτυξη της favela Santa Marta, ένα όραμα για ένα νέο τρόπο οικοδόμησης κατοικήσιμων δομών στην περιοχή. Στηριζόμενοι στις κοινωνικές και οργανωτικές ποιότητες της ίδιας της παραγκούπολης, βασισμένοι στη λογική της αυτοοργάνωσης σχεδιάζουν ένα προσθετικό σύστημα ικανό να μεγαλώνει και να προσαρμόζεται στις συνθήκες της εκάστοτε τοποθεσίας, αιωρούμενο πάνω από κτήρια και βλάστηση, αξιοποιώντας τις υπάρχουσες προσβάσεις και ανοίγματα. Οι λειτουργίες του περιλαμβάνουν κατοικίες και ομάδες προσαρμόσιμων χώρων για πολιτιστικές χρήσεις, όπως βιβλιοθήκες, σχολές χορού, κέντρα εκπαίδευσης. Ο απώτερος στόχος είναι η ανάμειξη ποικίλων προγραμμάτων σε ένα ευπροσάρμοστο αρχιτεκτονικό σχέδιο, που μπορεί να αναπτυχθεί ανάλογα με τις μελλοντικές ανάγκες της favela. (www.evolo.us/architecture/favela-cloud-new-spatial-and-social-possibilities-in-rio-dejaneiro/#more-17939) Οι Aleksandar Joksimovic και Jelena Nikolic συμμετέχουν στο Skyscraper competition του 2012 με μια πρόταση για τη νέα κιβωτό του Νώε. Σχεδιάζεται ως τμήμα ενός δικτύου από τεχνητά νησιά, που συνδέονται με υποθαλάσσια τούνελ μεταξύ τους και με τη στεριά. Καθώς οι οικισμοί μεγαλώνουν, οι κιβωτοί προσκολλούνται μεταξύ τους σχηματίζοντας νέα στεριά. Κάθε οικισμός-κιβωτός διαθέτει κατοικίες, γραφεία, χώρους αναψυχής, πάρκα, δάση και παραλίες, μέχρι και καταφύγιο ζώων. Η Κιβωτός του Νώε είναι μια αυτοσυντηρούμενη πλωτή πόλη ικανή να φιλοξενήσει όλα τα ζωντανά είδη του πλανήτη που έχουν εκδιωχθεί από τη στεριά λόγω φυσικών καταστροφών, πολέμων ή υπερπληθυσμού. Η λογική πίσω από την πλωτή πόλη, στηρίζεται στο επιχείρημα ότι το 72% της επιφάνειας της γης ήδη καλύπτεται από νερό. Επομένως η επέκταση του αστικού δικτύου στο νερό είναι λογικό επακόλουθο. Η ισχύς του επιχειρήματος ενισχύεται από το γεγονός ότι η αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πραγματοποιείται ευκολότερα στη θάλασσα. (www.evolo.us/competition/ noah%E2%80%99s-ark-sustainable-city/#more-16673) ΠΙΝΑΚΑΣ 8

3.4. ΠΟΛΕΙΣ - ΚΤΗΡΙΑ ΜΕ ΜΟΡΦΗ ΠΥΡΑΜΙΔΑΣ Εδώ τοποθετούνται όλες οι προτάσεις που χρησιμοποιούν τα στατικά πλεονεκτήματα της πυραμιδοειδούς μορφής για το σχεδιασμό κτηρίων-πόλεων. Το 1928 ο Walter Gropius σχεδιάζει ένα σύγχρονο κτήριο σε μορφή πυραμίδας. Το Wohnberg (κατοικία - βουνό) γνωστό μόνο με το σχέδιο της τομής του, εκτείνεται βαθμιδωτά σε ύψος 32 ορόφων. Η κυκλοφορία οργανώνεται σε εσωτερικό αίθριο ενώ οι κατοικίες τοποθετούνται στις εξωτερικές πλευρές σε ανοδική υποχώρηση ώστε στην οροφή της κατώτερης να βρίσκεται το μπαλκόνι της ανώτερης. Η ιδέα αυτή θα επαναληφθεί στο εξής πολλές φορές και θα γίνει μια από τις πιο δημοφιλείς τυπολογίες για πόλεις-κτήρια. (Maas, 2005, σελ. 486) Την ίδια χρονιά ο Henri Sauvage σχεδιάζει την δική του εκδοχή για τη σύγχρονη μητρόπολη. Η Metropolis όπως ονομάζεται η πρότασή του, μοιάζει με μοντέρνα εκδοχή των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας. Είναι μια υπερδομή από βαθμιδωτά κτήρια τύπου Zikkurat που ως προς τις λειτουργίες οργανώνεται αντίστοιχα με το Wohnberg. Στις εξωτερικές πλευρές τοποθετούνται οι κατοικίες και οι κήποι τους, ενώ στο εσωτερικό αφήνεται ένα αίθριο που χρησιμοποιείται ως αστικός χώρος που εξυπηρετεί μια σειρά από διαφορετικά προγράμματα: αναψυχή, εμπόριο, υπηρεσίες, 4000 χώρους στάθμευσης. Η πρόταση αυτή έχει στον πυρήνα της σκέψης της την εξυγίανση της πόλης με το σωστό αερισμό και ηλιασμό των κτηρίων. Η βαθμιαία υποχώρηση του κτηρίου σε συνδυασμό με το εσωτερικό αίθριο βελτιώνει τις χωρικές ποιότητες επιτρέποντας την εισχώρηση φωτός και την καλύτερη κυκλοφορία του αέρα στο κτήριο και αλλά και στον περιβάλλοντα χώρο του κτηρίου. (Maas, 2005, σελ. 486) Το 1958 ο Walter Jonas, γραφίστας και κριτικός τέχνης, σχεδιάζει την Intrapolis. Είναι μια πόλη - σύμπλεγμα 30 ανεστραμμένων ανοιχτών κώνων, (χοάνες). Το σκεπτικό του στηρίζεται στην παρατήρησή του ότι, ενώ οι σύγχρονες κατοικίες είναι προσανατολισμένες στο εξωτερικό περιβάλλον, αυτό που προσλαμβάνουν έναντι του φυσικού τοπίου είναι ηχορύπανση, σκόνη και καυσαέριο. Προσπαθώντας να επαναπροσδιορίσει την έννοια της κατοικίας, κατέληξε σ’ ένα όραμα για έναν πιο ανθρώπινο αστικό τύπο. Ο όρος Intrapolis, γεννήθηκε από τη σύνδεση των λέξεων ενδοστρέφεια και πόλη. Η ενδοστρέφεια είναι απαραίτητη για να γίνει η σύγχρονη και μελλοντική κατοικία χώρος περισυλλογής και εξατομίκευσης, που θα έπρεπε να είναι κατά τον Jonas. Κάθε χοάνη είναι ένα είδος τεχνητής κοιλάδας. Η βαθμιδωτή τοποθέτηση των δαχτυλιδιών – επιπέδων επιτρέπει φυσικό φωτισμό, αερισμό και θέα προς το εσωτερικό της χοάνης. Στο εν τρίτο του ύψους των δομών υπάρχουν οι δημόσιες χρήσεις και λειτουργίες, ενώ στα ανώτερα επίπεδα τοποθετούνται οι κατοικίες (700 περίπου) και οι κήποι τους. Η βάση της χοάνης είναι είτε πάρκο, είτε πλατεία. Όλες οι κυκλοφορίες: δρόμοι, κλιμακοστάσια, ανελκυστήρες είναι τοποθετημένοι στο εξωτερικό των κώνων. Κατ’ αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται πολύ μεγάλη συγκέντρωση – σχεδόν 100.000 κάτοικοι- σε πολύ μικρή επιφάνεια, απελευθερώνοντας σε μεγάλο ποσοστό το φυσικό έδαφος. Τέλος τα μεγακτήρια αυτά θα είχαν και εγκαταστάσεις για τη συλλογή και διαχείριση της ηλιακής ενέργειας. (Maas, 2005, σελ. 488)

Ακόμη μια πρόταση που ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία είναι το Boston Harbor. Το 1959 ο Kenzo Tange με τους φοιτητές του στο MIT εκπονούν μιας εκτεταμένης λεπτομέρειας μελέτη για κτήριο που θα βρίσκεται πάνω από την επιφάνεια του νερού. Ένα σύστημα δρόμων και σιδηροδρομικών γραμμών πλαισιωμένων από πλατφόρμες που τοποθετούνται κλιμακωτά σχηματίζοντας πυραμίδα και αποτελούν την υποδομή στην οποία αναπτύσσεται ποικιλία τύπων κατοικίας. (Maas, 2005, σελ. 490) Το 1964 ο Paolo Soleri σχεδιάζει το Hexahedron. Δύο πυραμίδες με τριγωνική βάση σχηματίζουν ένα εξάεδρο συνολικού ύψους χιλίων εκατό μέτρων και χωρητικότητας 170 χιλιάδων ατόμων. Κατακόρυφες κολώνες παρέχουν στήριξη, κυκλοφορία και σημαντικές υπηρεσίες. Η βαριά τεχνολογία τοποθετείται στο έδαφος κάτω από το εξάεδρο. Οι ανάγκες σίτισης των κατοίκων καλύπτονται σε μεγάλο ποσοστό στα πλαίσια της δομής, καθώς η φύση (πάρκα, καλλιεργήσιμες εκτάσεις) ενσωματώνονται στο σκελετό. Λόγω του μεγέθους της, η κατασκευή δημιουργεί και τοπογραφία και μικροκλίμα. (Maas, 2005, σελ. 492) Ο Soleri λέει γι’ αυτό το κτήριο-κοινωνία, ότι είναι προτιμότερη μια μεταοργανική δομή, καθώς σε καμία περίπτωση δεν είναι δόκιμη η προσπάθεια σχεδιασμού, οργανικών χώρων εφόσον ο άνθρωπος είναι πολύ περισσότερο σύνθετος από το αρχικό κύτταρο που τον δημιουργεί. Στόχος είναι η οργάνωση της ανόργανης ύλης προς μια συγκεκριμένη «δομικότητα» για τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου. (Soleri, 1999, σελ. 113-115) Δύο χρόνια αργότερα έρχεται η Tetra City, η πρόταση του Fuller για μια κυκλώπεια πυραμίδα ύψους σχεδόν τριών χιλιάδων μέτρων. Κατά τον Fuller η μοναδικότητα των τετράεδρων οφείλεται στο γεγονός ότι μπορούν να αυξάνονται συμμετρικά χωρίς να αλλάζει ποτέ το σχήμα τους, απλά προσθέτοντας άλλα στοιχεία σε κάθε μία από τις έδρες τους. Η τετράεδρη πόλη θα μπορεί έτσι να ξεκινήσει από χίλιους κατοίκους και να μεγαλώνει μέχρι να καλύψει το εκατομμύριο, χωρίς να αλλάξει σχήμα. (Maas, 2005, p. 493) Παρουσιάστηκε ως τόσο δομικά αποτελεσματική και ελαφριά ώστε να επιπλέει στο νερό και ταυτόχρονα να μένει ανεπηρέαστη από τους σεισμούς λόγω της σταθερότητας της τριγωνικής μορφής της και των ημιβυθισμένων θεμελίων-αγκυρών της. Όλες οι μονάδες κατοικίας είναι διώροφες με την είσοδο σε ένα από τα δύο επίπεδα και καλύπτονται πλήρως από τα μέσα μαζικής μεταφοράς της δομής: οριζόντιοι και κατακόρυφοι ανελκυστήρες και τελεφερίκ. Τοποθετούνται στις επιφάνειες του τετράεδρου, η πρόσβαση γίνεται από εξωτερικά μπαλκόνια και σε κάθε οικογένεια αναλογούν 185 m2. Αυτές οι κινητές μονάδες θα λειτουργούσαν ως κινητές μηχανές κατοικίας, με τη λογική τροχόσπιτου ή κρουαζιερόπλοιου, σε θέση να προσαρτώνται και να αποσπώνται από την πρόσοψη της Tetra City σύμφωνα με τη βούληση του χρήστη. Στη δομή συμπεριλαμβάνονται δημόσια πάρκα με λίμνες, εμπορικά κέντρα, χώροι γραφείων, ανοίγματα ανά 50 ορόφους για το φωτισμό του εσωτερικού αίθριου και υποστηρικτικές εγκαταστάσεις για την πλήρη αυτονομία της κατασκευής και των υποδομών της κάθε πλωτής πόλης. Η πλωτή πόλη θα είναι αποκομμένη από το χερσαίο αστικό ιστό καθώς δε γίνεται καμία προσπάθεια για τη μεταξύ τους σύνδεση. (Hays, 2008, σελ. 2,14) (Peterson, σελ.1-4)

Οι μελέτες του Fuller για την Tetra City προσέλκυσαν το ενδιαφέρον του United States Department of Housing and Urban Development, το οποίο του ανέθεσε με επιχορήγηση την έρευνα για τις δομικές, κοινωνικές και οικονομικές προοπτικές μιας πλωτής πόλης. Σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες ποικίλων επαγγελματικών και εκπαιδευτικών υποβάθρων προέκυψε η μελέτη για μια πρότυπη πλωτή κοινότητα: η Triton City (1968). Στην ουσία αποτελεί τη σμίκρυνση της Tetra City σε πιο πρακτικό, υλοποιήσιμο μέγεθος. Η μελέτη περιελάμβανε λεπτομερώς κάθε πτυχή μιας τέτοιας πόλης, από συγκεκριμενοποίηση του γενικού σκελετού, μέχρι τις ροές κυκλοφορίας των πεζών. Μπορεί να τοποθετηθεί σε οποιοδήποτε σώμα νερού κοντά σε μητροπολιτική περιοχή με βάθος 24-30 πόδια (υποστηρίζει 20 ορόφους) και προστατευμένα λιμάνια. Τα υλικά κατασκευής είναι χάλυβας και σκυρόδεμα, συναρμολογείται σε ναυπηγείο και ρυμουλκείται στον προορισμό της. Λειτουργεί σαν γειτονιά 5000 ατόμων. Η επανάληψη της μονάδας δημιουργεί μεγαλύτερα δίκτυα, συνδεδεμένα με πεζόδρομους και ταχείας κυκλοφορίας αρτηρίες. Ο ατσάλινος σκελετός της megastructure επιτρέπει ευέλικτη κατανομή χώρων και προγραμμάτων προκατασκευασμένων και προσαρτημένων σ’ ένα είδος μίξης ανοιχτής κάτοψης, ανοιχτής τομής. Με την πάροδο του χρόνου οι ξεπερασμένες μονάδες απομακρύνονται, τροποποιούνται, αναπροσαρμόζονται, μειώνοντας τον όγκο των απορριμμάτων και αυξάνοντας τις δυνατότητες κάθε γειτονιάς. Κάθε πλωτή πόλη μπορεί να αναπτύσσεται και να παρακμάζει στο δικό της ρυθμό. Η ζωή σε μια πλωτή πόλη συνδυάζει την αστική ευκολία με τους ανοιχτούς χώρους και το παραλιακό μέτωπο των προαστίων, ενώ ταυτόχρονα είναι μια ευκαιρία για την ανάπτυξη των υποβαθμισμένων παράκτιων μετώπων των πόλεων. (Hays, 2008, σελ. 222) (Peterson, σελ. 6) Το 1967 στη Διεθνή και Παγκόσμια έκθεση “Man and his World” στο Montreal, κατασκευάστηκε το σύμπλεγμα κατοικιών Habitat ‘67. Ο Moshe Safdie τοποθετεί κύβους-μονάδες κατοικίας σε διάφορους χωρικούς συνδυασμούς, παράγοντας λόφους από κύβους. Εναέριοι διάδρομοι, κλιμακοστάσια και ανελκυστήρες καλύπτουν τις ανάγκες μετακίνησης. Εκτός από κατοικίες, το συγκρότημα περιλαμβάνει πλήρη γκάμα εμπορικών και πολιτιστικών δραστηριότητες για την κοινότητα. Στόχος του σχεδιασμού ήταν να προσφέρει ιδιωτικότητα, καθαρό αέρα, ήλιο και τις προαστιακές ανέσεις σε μια αστική τοποθεσία. Σε ανάλογα πλαίσια κινείται και η πρότασή του για το Habitat NY, με τη διαφορά ότι επρόκειτο να παρέχει πολυτελή διαμερίσματα καθώς επίσης και μεγαλύτερη ποικιλία λοιπόν αστικών λειτουργιών. Ένα χρόνο μετά οι ίδιες αρχές σχεδιασμού εφαρμόζονται στο Habitat Puerto Rico. Αυτή τη φορά πρόκειται για κατοικίες χαμηλού κόστους για οικογένειες μετρίου εισοδήματος. Ο τρόπος που συνδυάζονταν οι μονάδες παρήγαγε πολλά μικροπεριβάλλοντα. Ανάλογα με την υποχώρηση, την προεξοχή και την επίθεσή τους δημιουργούνταν διαφορετικά επίπεδα εγγύτητας με την οροφή του ενός κύβου να αποτελεί τον κήπο ή την αυλή του ανωτέρω κύβου και ου το καθεξής. (Maas, 2005, σελ. 494) (Sharp, 2000, σελ. 281) Οι Parent και Virilio αναπτύσσουν μια θεωρία υπό τον τίτλο “function oblique”, όπου υποστηρίζουν ότι από τον αστικό χώρο λείπουν τα κεκλιμένα (λοξά, πλάγια) επίπεδα. Εκτός από την εδαφική εξάπλωση των πόλεων και την κατακόρυφη εξάπλωση (ουρανοξύστες, megastructures), υπάρχει και η τρίτη εκδοχή της αστικής εξάπλωσης μέσω προσανατολισμένων επιφανειών, που οργανώνονται λαμβάνοντας υπόψη τους

την τοπογραφία και την αφήνουν ακάλυπτη. Η χρήση του λοξού κατά τον Virilio αλλάζει την οπτική του χρήστη για το χώρο. Το σημείο, τον τρόπο θέασης του χώρου και κατ’ επέκταση της πραγματικότητας. Το 1970 εξελίσσοντας παραπέρα αυτές τις ιδέες προτείνουν ατέλειωτες κεκλιμένες πόλεις που θα καταρρίπτουν την οριζόντια διάταξη αλλά δε θα φτάνουν τα υπερβολικά ύψη των ουρανοξυστών και των megastructures. Τις ονομάζουν Bridge Cities. (Maas, 2005, σελ. 497) (Jane, 2006, σελ. 117,119-124) (www.limonlab.com/publications/paulvirilioandtheoblique.pdf) Είκοσι χρόνια αργότερα, από το 1991 μέχρι σήμερα, η εταιρεία Shimizu εργάζεται πάνω στην κατασκευή μιας megastructure στον κόλπο του Τόκιο. Η Shimizu Megacity Pyramid είναι η θεωρητική πρόταση για μια πλήρη, αυτοαναφορική, αυτοσυντηρούμενη πόλη 750 χιλιάδων κατοίκων. Η έκταση της βάσης της πυραμίδας αντιστοιχεί σε 275 οικοδομικά τετράγωνα. Η δομή της οργανώνεται με τη λογική χωροδικτυώματος με διαγώνιες και οριζόντιες ράβδους συνδεόμενες με κόμβους. Αποτελείται από 55 πυραμιδοειδείς σκελετούς σε πέντε στρώσεις, που συγκροτούν μια μεγάλη πυραμίδα. Με το πέρας της κατασκευής του εξωσκελετού που ταυτόχρονα αποτελεί και το σύστημα μεταφορών της megastructure θα ξεκινήσει και η κατασκευή των εικοσιτεσσέρων ουρανοξυστών που αναρτούνται σε αυτόν. Κάθε επιμέρους κτήριο της δομής θα έχει τις δικές του πηγές ενέργειας συμπεριλαμβανομένης της ηλιακής και αιολικής ενέργειας αλλά και της ανακύκλωσης αποβλήτων. Επίσης μελετούνται τρόποι αξιοποίησης ενέργειας από την πρόσκρουση των κυμάτων. Συμπυκνωμένο φυσικό φως θα μεταφέρεται στα κτήρια μέσω οπτικών ινών. Η κυκλοφορία μεταξύ των κτηρίων πραγματοποιείται οριζόντια, κατακόρυφα και διαγώνια, με κεκλιμένους ανελκυστήρες και αυτοκινούμενα ηλεκτρικά οχήματα βασισμένα στη λογική του ανελκυστήρα. Η κατασκευή πρέπει να είναι εκτεθειμένη στα στοιχεία της φύσης-εκτός από τους λειτουργικούς χώρους-, ώστε αυτά να διέρχονται μέσα από το κτήριο και να μην έχουν καταστροφική επίδραση στη στατικότητα της δομής. Το συνολικό βάρος της δομής καθιστά αδύνατη την κατασκευή της από τα σύγχρονα κατασκευαστικά υλικά. Υπολογίζεται ότι θα αποσυμφορήσει το Τόκιο, θα μειώσει τις αυξημένες τιμές γης, θα βελτιώσει τη συνολική ποιότητα ζωής μειώνοντας τις ρυπογόνους αποβολές και το χρόνο μετακίνησης και πιθανών ακόμη και να λειτουργήσει προστατευτικά για την παράκτια ζώνη του Τόκιο σε ένα ενδεχόμενο τσουνάμι.(Maas, 2005, σελ. 498) (www.shimz.co.jp/english/theme/dream/try.html) Αντίστοιχη είναι η πρόταση της εταιρείας Taisei (1995) για την κατασκευή της πόλης XSeed 4000. Η megastructure τοποθετείται στον κόλπο του Τόκιο, με ύψος 4000 μέτρα, πλάτος 6000, 800 επίπεδα και χωρητικότητα ένα εκατομμύριο κατοίκους. Πρόκειται για ολοκληρωμένο οικοσύστημα με κλειστούς και ανοιχτούς χώρους, φυσικό και τεχνητό περιβάλλον και αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η μορφή της είναι εμπνευσμένη από το όρος Fuji. Οι κατοικήσιμοι χώροι βρίσκονται μέσα σε καμπυλωμένους σωλήνες, οι οποίοι αποτελούν και το σκελετό της δομής. Οι κατασκευαστικές και λειτουργικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ένα τέτοιο εγχείρημα είναι αντίστοιχες εκείνων της πρότασης για την Megacity Pyramid. (archrecord.construction.com/news/daily/archives/070912x-seed.asp) (Maas, 2005, σελ. 498)

Το 2011 επανεμφανίζεται η ιδέα της πόλης-πυραμίδας, στην πρόταση των Rajiv Khushalani, Thomas Kariath και Mihir Sanganee στο διαγωνισμό του περιοδικού e-volo, για την οποία έλαβαν και τιμητική διάκριση. Η PoroCity αποσκοπεί στην αναδιοργάνωση εξαιρετικά πυκνοκατοικημένων περιβαλλόντων και στο μετασχηματισμό τους σε ολοκληρωμένες, τρισδιάστατες πόλεις, αντιμετωπίζοντας παράλληλα ζητήματα βιωσιμότητας. Η συγκεκριμένη πρόταση απευθύνεται σε μια από τις μεγαλύτερες παραγκουπόλεις στον κόσμο. Η Dharavi βρίσκεται στην πόλη Mumbai της Ινδίας και έχει πληθυσμό 376 χιλιάδες, 1500 μικρές βιομηχανίες και 5000 εταιρίες, πολλές εκ των οποίων χρησιμοποιούνται και ως κατοικίες, ενώ εκλείπουν οι δημόσιες παροχές, όπως σχολεία, νοσοκομεία ή πάρκα. Η δομή της PoroCity είναι άμεσο αποτέλεσμα του τριγωνικού σχήματος της τοποθεσίας. Η σταδιακή υποδιαίρεση μιας κεκλιμένης πυραμίδας του Sierpinski1,δίνει μια ποικιλία κενών και πλήρων όγκων για την ενσωμάτωση πληθώρας προγραμμάτων. Η μικρότερη αυτοδιαιρούμενη διάσταση της πυραμίδας, κατακερματίζεται σε ορθογώνια διαστάσεων 3 επί 9 μέτρα, τα οποία με τη σειρά τους χωρίζονται σε μονάδες συλλογικής κατοίκησης με βεράντες προσανατολισμένες στο βοριά για την αποφυγή της έντονης τροπικής ηλιοφάνειας. Μεγαλύτερα ενδιάμεσα τμήματα λειτουργούν ως χώροι συγκέντρωσης της κοινότητας. Μονάδες μεγαλύτερης κλίμακας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για υποδομές μικρής έκτασης όπως ιατρεία ή φαρμακεία, ενώ οι πολύ μεγάλες μονάδες προορίζονται για εκπαιδευτικά ιδρύματα, εργοστάσια και γραφεία. Η κυκλοφορία των αυτοκινήτων αντικαθίσταται με ανελκυστήρες, τελεφερίκ, κυλιόμενες σκάλες και διαδρόμους. Η ανοιχτή φύση του δομικού συστήματος επιτρέπει την προσθαφαίρεση διαφορετικών όγκων και κατ’ επέκταση την ανάπτυξη και τη μεταβολή της πυκνότητας του συστήματος. (www.evolo.us/competition/porocity-rehabilitation-for-mumbai-india/#more-8790)

ΠΙΝΑΚΑΣ 9

1. Τρίγωνο Sierpenski ή Sierpiński sieve είναι ένα fractal που περιγράφηκε από τον Πολωνό μαθηματικό Wacław Sierpiński το 1915 αν και είχε ήδη εμφανιστεί σε ιταλικές μορφές τέχνης από το 13ο αιώνα.(Wolfram, 2002, σελ.43). http://mathworld.wolfram.com/SierpinskiSieve.html

3.5: ΔΡΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ – ΚΤΗΡΙΑ Η συγκεκριμένη κατηγορία περιλαμβάνει όλες τις προτάσεις που συνδυάζουν την πόλη με μεγάλους άξονες κίνησης με τέτοιο τρόπο ώστε ο άξονας να ορίζει τη μορφή της πόλης. Ο πρόδρομος της δρομικής πόλης-κτήριο εμφανίζεται το ήδη από το 1925, στις ιδέες του Raymond Hood και τις εικαστικές αναπαραστάσεις του Hugh Ferriss, οι οποίοι εξάλλου συνεργάζονταν. Πρόκειται για την πρόταση κατασκευής μιας σειράς γεφυρών που θα φιλοξενούσαν επιμήκη υπερσυγκροτήματα διαμερισμάτων και γραφείων. Το Φεβρουάριο του 1925 το σχέδιο του Ferriss, “Apartments on Bridges” συνοδεύει το άρθρο του Orrick Jones “Bridge Homes: A New Vision of the City” που δημοσιεύεται στους New York Times. Σε αυτό περιγράφεται η πρόταση του Hood για μια σειρά γεφυρών μήκους 10.000 ποδιών, πάνω στις οποίες θα κατασκευάζονταν πολυτελείς πύργοι διαμερισμάτων ύψους πενήντα ή εξήντα ορόφων και χωρητικότητας από δέκα, μέχρι πενήντα χιλιάδες κατοίκους. Μια μοντέρνα αμερικανική εκδοχή του Ponte Vecchio. (Koolhaas, 1994, σελ.174-177) (Ferriss, 1986, σελ. 70,162) (www.skyscraper.org/ EXHIBITIONS/FUTURE_CITY/NEW_YORK_MODERN/walkthrough_hood.php) Περίπου την ίδια περίοδο ο Le Corbusier αναπτύσσει τις δικές του προτάσεις για τη δρομική πόλη-κτήριο με ένα χρόνο διαφορά την κάθε μία. Το 1929 σε ένα ταξίδι στη λατινική Αμερική του δίνεται η ευκαιρία να δει το Rio de Janeiro από αεροπλάνο. Παρατήρησε λοιπόν ότι η πόλη εκτείνεται γραμμικά σαν στενή λωρίδα ανάμεσα σε θάλασσα και βουνό. Η εικόνα αυτή φαίνεται να ενέπνευσε στον Le Corbusier την ιδέα της πόλης-οδογέφυρας, που σχεδιάζει ένα σκίτσο για την επέκταση του Rio de Janeiro με τη μορφή γραμμικής πόλης μήκους έξι χιλιομέτρων και ύψους εκατό μέτρων που κατανέμονται σε 15 τεχνητά επίπεδα κάτω από έναν αυτοκινητόδρομο, ο οποίος ελίσσεται ανάμεσα στα βουνά. Η ιδέα αυτή οδήγησε σε μια σειρά σχεδίων για το Αλγέρι, από το 1930 μέχρι το 1933 το πρώτο εκ των οποίων ονομάζεται Plan Obus και περιγράφει μια πόλη πάνω και κάτω από έναν τεράστιο αυτοκινητόδρομο-γέφυρα. Πάνω από το δρόμο αναπτύσσονται εξαώροφα κτήρια ενώ από κάτω δωδεκαώροφα. Κάθε όροφος απέχει από τον άλλο πέντε μέτρα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα σε κάθε ιδιοκτήτη να χτίσει μια κατακόρυφη μονάδα-μεζονέτα σύμφωνα με τις προσωπικές του επιθυμίες. (Boesiger, 1999, σελ. 324-325) (Frampton, 1999, σελ. 166) Η επόμενη περίπτωση πόλης- κτηρίου που ενσωματώνει την έννοια του δρόμου, θα εμφανιστεί το διάστημα 1947-1952. Πρόκειται για την Unite D'Habitation του Le Corbusier στη Μασσαλία. Το πρώτο κτήριο-συνοικία που υλοποιήθηκε. Μέχρι και 1600 άνθρωποι μπορούν να κατοικήσουν στο κατακόρυφο αυτό χωρίο ή γειτονιά. Στον ενιαίο κτηριακό όγκο συνυπάρχουν: ένα σύνολο από μονάδες κατοίκησης που διεισδύουν αναμεταξύ τους, εσωτερικοί δρόμοι σε κάθε όροφο που εξασφαλίζουν την οριζόντια πρόσβαση στις μονάδες, ένας εσωτερικός εμπορικός δρόμος-διάδρομος στο κέντρο του κτηρίου, κοινόχρηστοι χώρο αναψυχής και παιδικός σταθμός στην οροφή, ξενοδοχείο, γυμναστήριο και διάδρομος τρεξίματος, ενώ παράλληλα περιβάλλεται από γενναιόδωρη

έκταση πάρκου. Η Unite αποτελεί την υλοποίηση των απόψεων του Le Corbusier για τη σύγχρονη κατοικία και κατ’ επέκταση το σύγχρονο τρόπο ζωής, ήδη θεωρητικά διατυπωμένων στις προτάσεις του για τη Ville Contemporaine και τη Ville Radieuse. Ο Frampton την παρομοιάζει με κοινωνικό πυκνωτή που ακολουθεί τα πρότυπα του Φαλανστερίου. (Frampton, 1999, σελ.205) (Janson, 2007, σελ. 7,9) Το 1952 οι Alison και Peter Smithson συμμετέχουν στο διαγωνισμό κατοικίας Golden Lane. Οι αρχές του σχεδιασμού τους περιστρέφονται γύρω από έννοιες όπως ταυτότητα, οικειοποίηση, ανοιχτή κοινωνία, άνεση κυκλοφορίας, αληθινές αξίες, ιεραρχία, ανθρώπινες σχέσεις, ο δρόμος ως μικρόκοσμος κοινωνικών δραστηριοτήτων. Στην ανάγκη για μαζική στέγαση 500 κατοίκων στα πλαίσια συγκεκριμένου προϋπολογισμού, απαντούν με την πολυεπίπεδη ανοιχτή πόλη και το δρόμο στον αέρα. Υποστηρίζουν ότι στη σύγχρονη κοινωνία δεν υπάρχουν φυσικές ομαδοποιήσεις πέρα από το επίπεδο της οικογενείας, καθώς εκλείπει από τις μοντέρνες πόλεις η έννοια του δρόμου της γειτονιάς και οι δυναμικές του. Θεωρούν δηλαδή ότι ο δομημένος χώρος και κατά συνέπεια η αρχιτεκτονική μπορεί να προάγει την κοινωνική συνοχή και να σχηματοποιήσει την κοινωνία. Η κατακόρυφη επανάληψη των επιπέδων είναι αποτέλεσμα της αύξησης του πληθυσμού και της ανάγκης για άνεση κίνησης. Όσο πυκνώνει ο πληθυσμός πρέπει να αυξάνεται το ύψος και αντίστροφα. Δηλώνουν πως μπορεί να μην είναι σίγουροι αν οι λύσεις που προτείνουν για τα κτήρια μαζικής κατοικίας επαρκούν, όμως δεν παύει κύριος στόχος τους να είναι η παραγωγή χώρου στον οποίο η ιδιωτική κατοικία λειτουργεί σαν καταφύγιο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα στη σύγχρονη πόλη είναι η έλλειψη ταύτισης του ανθρώπου με το περιβάλλον του. Αυτό πλέον δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω των ιστορικών μορφών, αλλά χρειάζεται να μετατραπεί σε χώρο η ουσία της έννοιας της κατοικίας, του δρόμου, της περιοχής, της πόλης. Ο χώρος αντί να σχεδιάζεται με τις αρχές της αυστηρής λειτουργικότητας πρέπει να σχεδιάζεται ως ιεραρχία συσχετίσεων αντίστοιχων της πραγματικής πολυπλοκότητας των ανθρωπίνων σχέσεων. (Smithson, 1968, σελ. 76-78, 88) Μια από τις νέες πόλεις (Ville Nouvelle)2 της Γαλλίας χτίστηκε το διάστημα 1961-1975 από τους Κανδύλης, Josic, Woods. Ως μέλη της Team X ήταν επόμενο να συμπεριλάβουν τις θεωρητικές αρχές της ομάδας στο σχεδιασμό της Toulouse-Le-Mirail. Ο σχεδιασμός ξεκινά από τις σταθερές μιας κοινότητας – πόλης, από τους κοινόχρηστους χώρους, τους πυρήνες που συγκεντρώνουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Από το στέλεχος, προς τη συστάδα (stem to cluster) έναντι του

2. Villes Nuvelles: Ο όρος, αναφέρεται κυρίως σε πόλεις κατασκευασμένες από την αρχή, βασισμένες σε συγκεκριμένο πολεοδομικό σχέδιο, τις δεκαετίες ‘60-’70 στη Γαλλία. Νέες πόλεις υπήρξαν εκτός από τη Γαλλία, στην Αγγλία, τη Σουηδία, τη Ρωσία, τη Βραζιλία και αλλού. Σταθακόπουλος, Πάνος, «’’Νέες Πόλεις’’ στη Γαλλία», Άνθρωπος+Χώρος, (http://www.akx.gr/14-04.asp)

συλλογισμού από το κύτταρο (κατοικία) στο σύμβολο (plan masse) (cell to symbol). Σχεδιάστηκε ως μια αυτόνομη πόλη 100 χιλιάδων κατοίκων, που περιελάμβανε εμπόριο, αναψυχή, γραφεία και κατοικίες. Οι κυκλοφορίες ήταν διαχωρισμένες με υπόγειους αυτοκινητόδρομους και εναέριες διαδρομές σύνδεσης των κτηρίων για τους πεζούς. Οι «δρόμοι στον αέρα» (streets in the air) ήταν μια προσπάθεια επαναφοράς και επανερμηνείας της ποικιλίας των ιστορικών σχέσεων και λειτουργιών ανάμεσα στις κατοικίες και στους δρόμους, που είχε μεταλλαχθεί στις εφαρμογές του μοντερνισμού. Κατοικήθηκε με μεγάλη επιτυχία στις αρχές του ’70, αλλά παρήκμασε αργότερα, με τις περισσότερες από τις καινοτομίες της ν’ αποδεικνύονται ανεπαρκείς, λόγω γιγαντιαίας κλίμακας. (Maas, 2005, σελ. 496) (Smithson, 1968, σελ. 90,92, 94,95) Το 1967 ο Paul Rudolph κλήθηκε από το Ford Foundation να μελετήσει τις δυνατότητες για κατασκευή ενός αυτοκινητόδρομου στο «κάτω» (lower) Manhattan. Θεωρώντας ότι δεν υφίσταται ανάγκη για ταχύτερο δρόμο, αλλά ανάγκη για εγγύτητα με το δρόμο, προτείνει υπογειοποίηση του αυτοκινητοδρόμου και κάλυψή του με πολυλειτουργικά κτήρια. Υπάρχει έτσι εξοικονόμηση χώρου και πόρων γιατί γίνεται ταυτόχρονη εξυπηρέτηση αναγκών σε υποδομές, χώρους στάθμευσης και κόμβους κυκλοφορίας. Η δομή των κτηρίων του Manhattan Expressway θα υποχωρούσε βαθμιδωτά δημιουργώντας κήπους ή βεράντες σαν κρεμαστές κηπουπόλεις. (Monk, 1999, σελ. 7172) (/www.gibson-design.com/forum-storey-rudolph.html) (Maas, 2005, σελ. 496) Το 1969 οι Mitchel & Bouthwell προτείνουν την κατασκευή μιας ενιαίας πόλης-κτηρίου με έκταση από τη Νέα Υόρκη, μέχρι το San Francisco. Η ιδέα τους εξελίσσεται γύρω από την άποψη ότι ο σχεδιασμός δεν μπορεί παρά να γίνεται σε εθνική κλίμακα. Το να αφήνεται το μέλλον στα χέρια κοντόφθαλμων τοπικών διαχειριστών είναι καταστροφικό. «Ένας παγκόσμιος καθορισμός συστημάτων μεταφοράς μέσω αλληλεπικαλυπτόμενων ζωνών διανομής φορτίων διαφορετικών ταχυτήτων και η κατασκευή συμπυκνωμένων πόλεων πάνω από αυτά τα συστήματα, με τη λογική της σχεδίας, θα επιτρέψουν την ανάπτυξη των διακριτών και ανεξάρτητων λειτουργιών τους.» Η «Comprehensive City» στηριζόταν πάνω σε πυλώνες ύψους 100 μέτρων διασχίζοντας την αμερικανική ήπειρο. Όλες οι λειτουργίες της κλασσικής αστικής ζωής συνδυάζονταν με ένα σύνθετο σύστημα κυκλοφορίας οργανωμένο βάσει της ταχύτητας, του είδους της μεταφοράς και τις αποστάσεις. (Maas, 2005, σελ. 495) Την ίδια χρονιά η ομάδα των Superstudio δημοσιεύει μια σειρά από εικόνες κολάζ, όπου ένα τεράστιο κτήριο-δίκτυο-πλέγμα-μνημείο εκτείνεται σε όλη την επιφάνεια της γης: το συνεχές μνημείο (Continuous Monument). Περισσότερο μια αντι-ουτοπία, μια δυστοπία, μια κριτική στις κατ’ αυτούς παράλογες προτάσεις του τότε σύγχρονου αστικού σχεδιασμού. «Επιτέλους ένα μνημείο που θα μπορεί να σχηματίσει (= καταλάβει) τον κόσμο». (Domus VI, 2006, σελ. 544,569) (Maas, 2005, σελ. 495) Ταυτόχρονα με τους Superstudio και στο ίδιο πνεύμα κριτικής και ειρωνικού σχολιασμού μέσω της υπερβολής εμφανίζεται και η πρόταση των Archizoom: Non-Stop City. Μια «ανήθηκη» πόλη χωρίς διαφορετικές ποιότητες, της οποίας οι πολίτες μπορούν να συναρμολογήσουν την κατοικία τους, ως μια δημιουργική, ελέυθερη και προσωπική πρωτοβουλία. (Jane, 2006, σελ. 275) Στην megastructure αυτή προωθείται η

αλληλοδιείσδυση και η διάδραση των γραμμών εξυπηρέτησης, μεταφοράς, στάθμευσης, μετάβασης, κυκλοφορίας στα χαμηλότερα τμήματά της ενώ συστήματα κατακόρυφης μετακίνησης, χώροι αναψυχής και πάρκα στα ανώτερα επίπεδα ολοκληρώνουν το τρισδιάστατο χαρακτήρα της σύλληψης. (Domus VI, 2006, σελ. 547,570-571) (Maas, 2005, σελ. 495) Το 2010 η ιταλική αρχιτεκτονική ομάδα OFL architecture κέρδισε πρώτο βραβείο για τη συμμετοχή της στο διεθνή διαγωνισμό «New Silk Road Map». Στόχος του διαγωνισμού ήταν η ανάκαμψη, η επανερμηνεία, και η αναδιαμόρφωση του Δρόμου του Μεταξιού – ενός δικτύου εμπορικών, πολιτισμικών και θρησκευτικών διαδρομών που συνέδεαν τους ανατολικούς και δυτικούς πολιτισμούς για πάνω από 2000 χρόνια. Πρόκειται για μια γραμμική αστική εξάπλωση, όπου οι μεγαλύτερες πόλεις ενισχύουν την οικονομία των μικρών. Σαν έργο ενσωματώνει την αρχιτεκτονική και τις υποδομές με ένα σιδηροδρομικό δίκτυο - πόλο έλξης που ακολουθεί τον παρόντα Δρόμο του Μεταξιού ενώνοντας Βενετία - Xi'an, διασχίζοντας πολλές χώρες και ενισχύοντας έτσι τις τοπικές μικρές οικονομίες. Η 15 χιλιάδων χιλιομέτρων διαδρομή θα διακόπτεται από διάφορους βιονικούς ουρανοξύστες που θα καθιστούν τους νέους πυρήνες των συνοικισμών, καθώς δρομικές πόλεις θα εκτυλίσσονται ως συνδετικές πορείες ανάμεσα στη βασική διαδρομή και τις μικρές, απομακρυσμένες και σε μειονεκτική θέση πόλεις. Η Silk Road Map Evolution είναι μια παγκόσμια πόλη για το μέλλον, βασισμένη στην ιδέα σχεδιασμού μιας σειράς από εξαιρετικά διαφοροποιημένους βιώσιμους, κατοικήσιμους πύργους. Αυτοί οι ζωντανοί μικρόκοσμοι οργανώνονται σε κάθετους και καμπυλωμένους ουρανοξύστες ανάλογα με το πρόγραμμα, τους κατοίκους και τις σχέσεις τους με τη σιδηροδρομική γραμμή και το φυσικό περιβάλλον. Το εξωτερικό κέλυφος ολόκληρου του συμπλέγματος αποτελείται από υψηλού επιπέδου σκυρόδεμα, βασισμένο στο διοξείδιο του τιτανίου που παράγει καθαρό αέρα αντίστοιχο σε 500 εκατομμύρια λίτρα οξυγόνων ανά ημέρα. (www.francescolipari.it/projects /SELECTED/SRME/srme.htm)

ΠΙΝΑΚΑΣ 10

κ4

ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΠΟΥ ΩΘΗΣΑΝ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΟΛΕΩΝ ΚΤΗΡΙΩΝ

Παρατηρώντας τα παραπάνω παραδείγματα, οι παράγοντες που φαίνεται να προωθούν την ανάγκη κατασκευής τεραστίων οικοδομημάτων διαφέρουν με την πάροδο των χρόνων. Ιστορικά, κυρίαρχη θέση έχουν η ανάγκη για προστασία από κάποιον εχθρό ή φυσική καταστροφή, που μόνο τα ψηλά, δύσκολα προσβάσιμα κτίσματα μπορούν να προσφέρουν, καθώς και η επιθυμία απόδοσης δόξας σε κάποιο φυσικό ή φανταστικό πρόσωπο (θεότητα) ή σε κάποια ιδέα (λαμπρή πόλη). Λιγότερο σημαντικός παράγοντας, όχι όμως αμελητέος είναι η υπερσυγκέντρωση πληθυσμού, σε συγκεκριμένες περιοχές και η αναπόφευκτη έλλειψη χώρου. Εκτός από εξαναγκαστικές συνθήκες και συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις υπάρχουν δύο ακόμα παράμετροι που ευνοούν την ανάπτυξη μεγάλων κτηρίων και πόλεων. Η οικονομική ευμάρεια και η τεχνολογική πρόοδος είναι απαραίτητες στις κατασκευές μεγάλης κλίμακας. Η πόλη-κτήριο είναι στην ουσία μια δομή για συλλογική κατοίκηση. Τέτοιες δομές μπορούν να θεωρηθούν τα μεσαιωνικά μοναστήρια, ακόμα και τα ανάκτορα. Πολλές ομοιότητες με τη λειτουργία των πρώτων και τη δομή των δεύτερων παρουσιάζει το Φαλανστέριο του Φουριέ. Και ενώ τα μοναστήρια έχρηζαν ανάγκη προστασίας και τα ανάκτορα επιδίωκαν την προβολή, το Φαλανστέριο είναι αποτέλεσμα ιδεολογίας γύρω από την κοινωνική πρόνοια. Οι εργατικές κατοικίες που προηγούνται του Φαλανστερίου είναι αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης. Η τεχνολογία, η μαζική παραγωγή και οι αρχές του καπιταλισμού προσέφεραν τη δυνατότητα αλλά και τη δικαιολογία για την εδραίωση της μαζικής κατοίκησης. Η κρατική πρόνοια συνεργάζεται με την ιδιωτική πρωτοβουλία με στόχο την οικονομική πρόοδο. Οι ουρανοξύστες του Σικάγο έχουν ξεκάθαρα κερδοσκοπικά κίνητρα, όπως και της Νέας Υόρκης, αν και οι δεύτεροι προσηλώνονται στην επιθυμία επίδειξης και στη γοητεία, που ασκεί η ιδέα ενός απόλυτα αυτοματοποιημένου μικρόκοσμου μέχρι το ‘30. Οι θεωρητικές θέσεις μοντερνιστών και φουτουριστών αποκτούν μετά τους δύο παγκόσμιους πόλεμους την απαραίτητη δικαιολόγηση για την εφαρμογή τους. Για ακόμα μια φορά μετά τη βιομηχανική επανάσταση η ανάγκη μαζικής στέγασης ωθεί επιτακτικά στη μαζική κατοικία. Η μετάβαση από τον μονολιθικό ουρανοξύστη, στον οριζόντιο και από εκεί στη χωρική πόλη, φαίνεται αυτονόητη. Μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, η διανόηση της εποχής αρχίζει να προβληματίζεται πάνω στο φαινόμενο της συμφόρησης και στην ευταξία της πόλης. Ζητήματα οργάνωσης, κυκλοφορίας και λειτουργικότητας αποκτούν μείζων σημασία. Οργανωμένα δίκτυα δρόμων και ομαδοποίηση των λειτουργιών, δρομικά κτήρια, κτήρια πυραμίδες, επιστρατεύονται ως απαντήσεις στα προβλήματα που έχουν προκύψει από την πληθυσμιακή συγκέντρωση. Από το ‘50 και μετά, η αστικοποίηση, συνοδεύεται από δραματική εξάπλωση της πόλης (προάστια, sprawling), την αντικατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος από δομημένο και την υποβάθμιση των ιστορικών κέντρων. Προτάσεις όπως οι αρχολογίες του Soleri, η Marina City ή οι προτάσεις των μεταβολιστών απευθύνονται σε αυτά ακριβώς τα ζητήματα. Ο κυριότερος παράγοντας, που ωθεί προς τα υπερκτήρια πλέον, είναι η αστικοποίηση. Η μητρόπολη με το εντονότερο πρόβλημα είναι δικαιωματικά το Τόκιο. Οι μελέτες για επέκταση της πόλης στον κόλπο του Τόκιο ξεκινούν από το ’60 και συνεχίζονται στα πλαίσια επίσημης κρατικής έρευνας μέχρι το ’96.

Ανάμεσα στο ’50 και το ’70 ο προβληματισμός γύρω από την πόλη - κτήριο μεταστρέφεται. Ο σχεδιασμός για τους πολλούς είναι αποδεκτός, επιθυμητός και επιδιωκόμενος. Ακόμη και υπoστηρικτές των κηπουπόλεων όπως ο Frank Loyd Wright αποδέχονται την αναγκαιότητα της συμπυκνωμένης αστικής ζωής. Η μαζική κατοίκηση σε μία δομή είναι αναπόφευκτη, όμως, το πώς οργανώνεται αυτή η δομή, πως κινείται ο χρήστης μέσα στο χώρο, ποια είναι η ισορροπία των ρυθμών (άνθρωπος, μηχανή, φύση), πως ενσωματώνονται διαχρονικές χωρικές σχέσεις στη σύγχρονη πραγματικότητα, τίθενται υπό επανεξέταση. Ο μέχρι πρότεινος σχεδιασμός των πόλεων βασιζόταν στο διαχωρισμό των λειτουργιών, τώρα στόχος είναι οι πόλεις να λειτουργούν ενωτικά, ως οργανισμοί, ως σύνολα. Στις αρχές του ’70 οι χωρικές πόλεις, οι megastructures και οι δρομικές πόλεις είναι τόσο διαδεδομένες ως θεωρητικές θέσεις και οι τελευταίες σ’ ένα βαθμό υλοποιημένες. Καθώς οι πόλεις εξαπλώνονται ασταμάτητα εμφανίζονται κάποιες προτάσεις – σχόλια γι’ αυτό το φαινόμενο, όπως το Continuous Monument ή η No - Stop City. Άλλοι προβληματισμοί της ίδιας χρονικής περιόδου ασχολούνται με την εμπορευματοποίση του δομημένου χώρου. Η αυξανόμενη ομογενοποίησή του από την καταναλωτική «κοινωνία του θεάματος» πρέπει να αντικατασταθεί από ετερογενείς, επαναστατικές και απελευθερωτικές ατμοσφαιρικές συγκινήσεις. Η απόλαυση του οικείου, του αυθαίρετου, του τυχαίου, του ανατρεπτικού. Η New Babylon είναι ένας δυναμικός λαβύρινθος, η ατέλειωτη, παγκόσμια, μεταβαλλόμενη πόλη για τον «Homo ludens» (τον άνθρωπο που παίζει-διασκεδάζει), τον κάτοικο σε κίνηση, το νομά. Η σύγκλιση της φιλοσοφίας των καταστασιακών με της τελευταίας τεχνολογίας δομικές εξελίξεις, δίνουν τη δυνατότητα στην αρχιτεκτονική να ξεφύγει από τους περιορισμούς του ρασιοναλισμού. Η εδραίωση της pop κουλτούρας, των αναλώσιμων προϊόντων, της απενοχοποιημενης απόλαυσης, οι τεχνολογικές εξελίξεις και ο κόσμος του ηλεκτονικού υπολογιστή είναι κάποιες πολιτστικές αλλαγές που εκφράζονται στην αρχιτεκτονική με κτήρια – πόλεις στα οποία το εφήμερο διαχωρίζεται από το μόνιμο. Οι προσωπικές κατοικίες είναι εφήμερες,αναλώσιμες οι υποδομές είναι πάγιες. Η υπερβολική αύξηση του αστικού πληθυσμού, η εξάπλωση των πόλεων, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτών των γεγονότων και η ολοένα και μεγαλύτερη εξάρτηση από τα δίκτυα μεταφορών τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20 ου αιώνα αποζητούν εκτόνωση. Η πολιτκή εξουσία στο Τόκιο χρηματοδοτεί εκτεταμένη έρευνα, σε όλους τους επιστημονικούς τομείς για το ενδεχόμενο υλοποίησης μιας γιγάντιας πόλης – κτηρίου. Με τη νέα χιλιετία, αναπτυσσόμενες ανατολικές χώρες θέλουν να αναπαράγουν το δυτικό πρότυπο προόδου. Η αρχιτεκτονική και η πολεοδομία είναι εξαγώγιμα προϊόντα. Η καταστροφή του περιβάλλοντος και η εξάντληση ενεργειακών πηγών με τη βοήθεια πάντα της τεχνολογικής εξέλιξης προωθούν το σχεδιασμό μεγαδομών σωτηρίας. Οι πόλεις - κτήρια πλέον παράγουν ενέργεια. Τεχνητά περιβάλλοντα, διαχειριζόμενα με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Ο υπερπληθυσμός συνεχίζει να είναι πρόβλημα, το ίδιο και η

αστικοποίηση. Οι περισσότερες προτάσεις χαρακτηρίζονται από την ελπίδα ότι η τεχνολογία θα σώσει τον κόσμο από τις συγκρούσεις. Άφθονη τροφή, άφθονη ενέργεια, άφθονος χώρος, άφθονη φύση για όλους, όσοι και να γίνουμε. Το ανθρώπινο γένος είναι σε θέση να φτιάχνει τις γαίες του. Μέσα στην πάροδο των χρόνων, μόνιμο ζήτημα προς επίλυση είναι η διαχείρηση της συσσόρευσης του κόσμου σε συγκεκριμένους πόλους έλξης. Το ιδεολογικό υπόβαθρο, οι φιλοσοφικοί και κοινωνικοί προβληματισμοί, η τεχνολογική πρόοδος, η οικονομική ευημερία, η επιθυμία προβολής, οι περιβαλοντικές επιπτώσεις αποτελούν συμπληρωματικούς παράγοντες που καθορίζουν κυρίως τη μορφή και την οργάνωση κάθε πρότασης. Ο μεγάλος αριθμός ανθρώπων προς διαχείρηση, εξυπηρέτηση, αποκατάσταση έχει ήδη προκαθορίσει την ανάγκη εξάπλωσης όχι μόνο καθ’ ύψος αλλά και στο χώρο.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΕΠΙΛΟΓΟΣ Η έκταση και η ποικιλία των παραδειγμάτων και των προτάσεων για τις πόλεις-κτήρια ξεπερνά τα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας . Η επιθυμία για την ιδανική πόλη εξ’αλλου δεν παύει ποτέ να διεγείρει την ανθρώπινη σκέψη καθώς η ιδανική πόλη καθρεφτίζει την ιδανική κοινωνία. Οι μεγαπόλεις των 20 και 30 εκατομμυρίων ανθρώπων είναι πραγματικότητα εδώ και αρκετά χρόνια. Το ζήτημα της οργάνωσης και εξυπηρέτησης όλων αυτών των ανθρώπων παραμένει και η εξάπλωση με τη δημιουργία υποκέντρων δε φαίνεται να λύνει το πρόβλημα. Με αυτά τα δεδομένα οι πόλεις – κτήρια διαθέτουν δύο αδιαμφησβήτητα προτερήματα. Αφενός ο χρόνος μετακίνησης εκμηδενίζεται σε σχέση με τις οριζόντιες αποστάσεις. Η εγγύτητα αυτή προσφέρει πολύ μεγαλύτερη ποικιλία λειτουργιών για πολύ περισσότερους χρήστες απ’ ότι ένα συμβατικό κέντρο πόλης. Η σημασία αυτού του γεγονότος δεν είναι καθόλου αμελητέα τη στιγμή που στις σύγχρονες μητροπόλεις πολύ μεγάλο τμήμα της ημέρας αφιερώνεται σε μετακινήσεις. Ο χρόνος που εξοικονομείται είναι σημαντική προσθήκη σ’ αυτό που ονομάζουμε ποιότητα ζωής. Αφετέρου η απεξάρτηση από το αυτοκίνητο δημιουργέι περιβάλλοντα πολύ φιλικά για τον πεζό. Γεγονός εξίσου σημαντικό, καθώς μ’αυτόν τον τρόπο αποκαθίσταται κατά μια ένοια η κυριαρχία του ανθρώπου έναντι της μηχανής. Τα υπόλοιπα θετικά χαρακτηριστικά τους μπορούν να θεωρηθούν αμφιλεγόμενα, καθώς υπόκεινται στη διαχείρηση του κάθε εμπνευστή. Το κατά πόσο δηλαδή ένα τεχνητό υπόβαθρο μπορεί να επεκτέινεται και να επαναλαμβάνεται και να έχει ποιοτικούς χώρους ή το αν η προσθήκη βλάστησης στον 100ό όροφο μπορέι να αποτελέσει δάσος, μάλλον θα πρέπει να εφαρμοστούν πρώτα για να υπαρξει ετοιμηγορία. Ένα άλλο ζήτημα είναι το κατά πόσο η στήριξη στην τεχνολογία και στην ενεργειακή αυτοδυναμία των δομών πρόκειται να λύσει όλα τα προβλήματα κλίμακας, που οδήγησαν τις προηγούμενες εφαρμογές σε αποτυχία. Οι προτάσεις που δημοσιεύονται γύρω από τη θεματική αυτή, εμφανίζονται σαν να μη λαμβάνουν υπόψη τους τις αποτυχίες του παρελθόντος. Το ζήτημα της μεγάλης κλίμακας και της δυσκολίας διαχείρισης αυτής για παράδειγμα δεν συζητάται.Η κλίμακα συνεχίζει να μεγαλώνει και η τεχνολογική ανάπτυξη χρησιμοποιείται ως απάντηση στα όποια προβλήματα. Η σύγχρονη σκέψη, φαίνεται πως καλύπτεται από την άποψη ότι η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να υποκαταστησει τη φύση. Οτιδήποτε επιθυμούμε ή χρειαζόμαστε μπορούμε να το κατασκευάσουμε. Και όμως όπως ισχυρίζονται οι MVRDV, «η παραγωγή αυτών των επιθυμιών φαίνεται να τοποθετείται παντού: όχι μόνο στα ιστορικά κέντρα, αλλά και στους χώρους ανάμεσα στις πόλεις, στην εξοχή, και σε περιοχές φθηνές και ευάλωτες. Αυτό έχει σχηματίσει ένα ατελείωτο δέρμα ανθρώπινης κυριαρχίας γύρω από τη γη. Έχει μετατρέψει τον κόσμο σε μια πόλη, μια ατελείωτη επικράτεια, αποικιοποίησης και αστικοποίησης, αποτελούμενη από μπανάλ πραγματικότητες-δομημένα περιβάλλοντα, μέτριες φτηνιάρικες παραγωγές-που οδηγούν σε μια μερικές φορές καταθλιπτική, αναπόφευκτη ύλη: τη Παγκόσμια Πόλη (Universal City). Είναι δυνατόν να συνεχίσουμε να ικανοποιούμε αυτές τις ανάγκες κάτω από τις επερχόμενες χωρικές, οικονομικές, πολιτικές και τεχνικές συνθήκες;» (Maas, 2005, σελ. 18-19) Μπροστά σε αυτή την

πραγματικότητα, μήπως οι πόλεις κτήρια έχουν να προσφέρουν κάτι παραπάνω; Ίσως δεν υπάρχουν τελικά θεμελιώδεις διαφορές στον τρόπο χρήσης του χώρου. Η «ζωή» θα εκτυλίσσεται σε παράλληλα επίπεδα, με μεγαλύτερη πυκνότητα, και θα ενταθούν οι κατακόρυφες και διαγώνιες κινήσεις. Όπως ισχύει ήδη, μια πόλη θα συνεχίσει να αποτελείται από μικρότερους πυρήνες, οι γειτονίες, οι δήμοι, το κέντρο, τα προάστια θα αναπτύσσονται σε διαφορετικά επίπεδα και όχι μόνο στην επιφάνεια της γης. Ίσως ένα κομμάτι της γοητέιας του τεχνητού περιβάλλοντος συμπυκνώνεται στη φράση του Baker το 1899 «Πραγματικά, κανείς μπορεί να ζει σ’ ένα μοντέρνο ουρανοξύστη [...] με κάθε επιθυμία άφθονα παρεχόμενη και να μην περάσει ποτέ τις περιστρεφόμενες πόρτες της εξωτερικής εισόδου.» (Baker, 1899,σελ. 57-58) Και τα ερώτηματα που παραμένουν, γιατί να σχεδιάζουμε πόλεις εκ των προτέρων με πρόθεση να εφαρμοστούν παντού, εφόσον η πόλη είναι δυναμική κατάσταση, άμεσα εξαρτώμενη από την παράμετρο χρόνος; Πως επιτυγχάνεται ισορροπία ανάμεσα στην επιτακτική ανάγκη για μαζικές, γενικές λύσεις και στην πραγματικότητα που διαψεύδει τέτοιες υποθέσεις; Ποιά θα πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά ενος τέτοιου υποστρωματος ώστε να ειναι διαχρονικο; Τελικά μπορεί η τεχολογία να απελευθερώσει τον άνθρωπο; Με δεδομένο ότι κάθε πρόταση, κάθε αρχιτεκτονικό, καλλιτεχνικό, κοινωνιολογικό και φιλοσοφικό ρεύμα, προκύπτει μέσα από την αντίδραση, την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των κατεστημένων καταστάσεων και απόψεων, είναι επόμενο ότι μόνο μέσα από την εφαρμογή μπορούμε να παρατηρήσουμε που χωλαίνει κάθε θέση. Η απόλυτη πρόβλεψη είναι αδύνατη, καθώς τα συστήματα που μελετούμε είναι δυναμικά και εξαρτώνται από πολλαπλές παραμέτρους (χρόνος, χρήστες, πρακτική ερμηνεία των θεωρητικών θέσεων μέσα από την προσωπική ματιά του κάθε υποκειμένου που επιχειρεί να τις εφαρμόσει, οικονομικοκοινωνικές πιέσεις...κτλ.). Από μια άλλη σκοπία η τακτική της νέας αποικίας, όταν μια πόλη έφτανε στο μέγιστο σημείο χωρητικότητάς της και δεν μπορούσε να αυτοσυντηρηθεί, είναι συνήθης τακτική του παρελθόντος. Οι σύγχρονες πόλεις, εφόσον δεν έχουν άλλες περιοχές να αποικήσουν, κατασκευάζουν τεχνητές γαίες για αποικισμό. Οι πιο ρεαλιστικές προσεγγίσεις, με την έννοια ότι λαμβάνουν υπόψην τους την παράμετρο άνθρωπος και τις επιθυμίες του, τις προτοβουλίες του, τους κοινωνικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς του, τη σχέση του με το φυσικό περιβάλλον, την ανάγκη του για αλλαγή, είναι αυτές των Soleri και Friedman. Το γεγονός ότι και οι δύο περιγράφουν τα σχέδια των προτάσεών τους ως σενάρια, ως οδηγίες για ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, ως δυνητικές καταστάσεις όπου η πόλη απλά συμβαίνει και όχι ως παγιομένες και απόλυτες λύσεις είναι αυτό που τους προσδίδει περισσότερη αξιοπιστία. Πρόκειται για διαλακτικές και ευέλικτες εκδοχές μιας εναλλακτικής πραγματικότητας.

Ο Kenneth Frampton στο Μοντέρνα Αρχιτεκτονική παραθέτει ένα σχόλιο του Gunther Nitschke από το 1966 σε σχέση με ορισμένες εκτιμήσεις πάνω στο μεταβολιστικό κίνημα. «Όσο τα σημερινά κτήρια γίνονται βαρύτερα σκληρότερα, όλο και πιο τερατώδη σε κλίμακα, όσο η αρχιτεκτονική χρησιμοποιείται ως μέσο έκφρασης της εξουσίας, είτε αυτή ανήκει σε κάποιο άτομο είτε σε οποιονδήποτε χυδαίο θεσμό, που θα έπρεπε να υπηρετεί και όχι να κυβερνά την κοινωνία, η συζήτηση για μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα και μεταβλητότητα των κατασκευών γίνεται μόνο για τη φασαρία.» (Frampton, 1999, σελ.252)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αγοροπούλου-Μπιρμπίλη [1976], Η Αρχιτεκτονική της πόλεως της Κέρκυρας, κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας, Αθήνα. Βρυχέα, Άννη [2003], Κατοίκηση και Κατοικία, Διερευνώντας τα Όρια της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Καλαφάτη, Ελένη, Παπαλεξόπουλος, Δημήτρης [2006], Τάκης Χ. Ζενέτος : ψηφιακά οράματα και αρχιτεκτονική, Αθήνα: Libro. Λάββας, Π. Γεώργιος [2002], Επίτομη Ιστορία της Αρχιτεκτονικής ,με έμφαση στον 19ο και 20ο αιώνα, Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Λέφας, Παύλος [2008], Αρχιτεκτονική και κατοίκηση : από τον Heidegger στον Koolhaas, Αθήνα: Πλέθρον. Μάμφορντ, Λιούις [1922], Η Ιστορία των Ουτοπιών, [1988] Μετάφραση Βασίλης Τομανάς, Θεσσαλονίκη: Νησίδες. Μπούρας, Χαράλαμπος [1999], Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτετονικής, Πρώτος Τόμος, Αθήνα: Εκδόσεις Συμμετρία. Gympel, Jan [2006], Ιστορία της Αρχιτεκτονικής, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, Μετάφραση από τα Αγγλικά Άλκης Χατζηανδρέου, Αθήνα: Ελευθερουδάκης, Konemann. Πετρίδου, Πάγκαλος, Κιρκίτσου [2012], Εργάζομαι άρα Κατοικώ, Η περίπτωση του συγκροτήματος κατοικιών των μεταλλείων Μπάρλου στο Δίστομο Βοιωτίας, των Δ.& Σ. Αντωνακάκη, Πανεπιστημιούπολη, Ρίο: Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Frampton, Kenneth [1999], Μοντέρνα αρχιτεκτονική: ιστορία και κριτική, Έκδοση β’, Mετάφραση Θόδωρος Ανδρουλάκης, Μαρία Παγκάλου, Αθήνα: Θεμέλιο

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Benjamin, Walter [1999 ], The arcades project, Τranslated by Howard Eiland and Kevin McLaughlin ; prepared on the basis of the german volume edited by Rolf Tiedemann, Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press. Boesiger, Willy, Girsberger, Hans [1999], Le Corbusier 1910-65, Basel: Birkauser. Causa, Manuel [2003], The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture: city, technology and society in the information age, Barcelona: ACTAR.

Cook, Peter [1999], Archigram / edited by Peter Cook, New York, NY :Princeton Architectural Press. De Long, David G.(Επιμελητής Έκδοσης), Gohen,Jean-Louis, Desmond, J.Michael [1998], Frank Lloyd Wright and the living city, Weil am Rheim:, Milan :Vitra Design MuseumSkira. Eaton, Ruth [2002], Ideal Cities - Utopianism and the (Un)Build Environment, London: Thames & Hudson. Fitzpatrick, Tracy [2009], Art and the Subway: New York Underground, New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press Fenske, Gail, [2008], The Skyscraper and the City: The Woolworth Building and the Making of Modern New York, London: The University of Chicago Press. Ferriss, Hugh [1986], The metropolis of tomorrow, New York: Princeton Architectural Press. Friedman, Yona [2006], Pro Domo, Barcelona: ACTAR Fuller, Henry Blake, [1893], The Cliff-Dwellers, [1968], New Jersey,: The Gregg Press Incorporated. Gargiani, Roberto [2008], Rem Koolhaas/Oma: the construction of merveilles, Translation Piccolo, Stephen, Lausanne: EPFL Press. Guiheux, Alain [1997], Kisho Kurokawa, architecte Le Metabolisme 1960-1975, ‘Editions du Centre Pompidou, Paris. Hays, Michael K. [2008], Buckminster Fuller: starting with the universe, New York: Whitney Museum of American Art in association with Yale University Press. Jane, Alison, [2007], Future city: experiment and utopia in architecture, New York: Thames & Hudson Janson, Alban [2007] Le Corbusier: unite d'habitation, Marseille, Stuttgart: Edition Axel Menges. Koolhaas, Rem, [1994], Delirious New York, New York, The Monacelli Press. Kostof, Spiro [1992], The City Assembled, London: Thames & Hudson. Maas, Winy [2005], Excursions on capacities, KM3, MVRDV, Translation Joseph, Victor, Barcelona: ACTAR. McCarter, Robert [1997], Frank Lloyd Wright, London: Phaidon Press.

Monk, Tony [1999], The art and architecture of Paul Rudolph, Chichester: John Wiley & Sonx. Nerdinger, Winfried [2005], Frei Otto: complete works: lightweight construction natural design, Basel: Birkhauser-Publishers for Architecture, Architekturmuseum der Technischen Universitat Munchen. Sadler, Simon [1998], The situationist city, Cambridge, MA: The MIT Press Sharp, Dennis [2000], Twentieth-century architecture : a visual history, Mulgrave, Vic.: Images Pub. Smithson, Alison .(Επιμελήτρια Έκδοσης) [1968], Team 10 primer, Cambridge, MA: The MIT Press. Soleri, Paolo [1999], Arcology : the city in the image of man, Phoenix: Bridgewood Press. Steele, Brett, Gonzalez de Canales, Francisco, (Επιμελητές Έκδοσης) [2009], First works: emerging architectural experimentation of the 1960s & 1970s, London: Architectural Association.

ΔΙΑΦΟΡΑ Austrian Frederick and Lillian Kiesler Private Foundation [2010], From Chicken Wire to Wire Frame, Kiesler‘s Endless House, pdf. Exhibition June 11—September 17, 2010, Curated by Dieter Bogner http://www.kiesler.org/cms/media/pdf/From_Chicken_Wire_to_Wire_Frame.pdf Brandon Peterson, How to Make a Floating City:The mobile urbanisms of Fuller and Sadao, pdf. http://bran-jon.com/How%20To%20Make%20A%20Floating%20City.pdf Royal Institute of British Architects, Town Planning Conference London, 10-15 October 1910, Transactions (London: The Royal Institute of British Architects, 1911):345-367

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ Baker, Ray-Stannard, «The Modern Skyscraper», Munsey's Magazine, October 1899, σελ. 57-58 Tange, Kenzo, «Architecture and the city», The Courier, March 1985, Unesco, σελ. 4-7. OMA, «Hiper – Edificio, Hyperbuilding», El Croquis, 131/132/2006, OMA – Rem Koolhaas 1996-2006, σελ. 60-69. Σταθακόπουλος, Πάνος, «’’Νέες (http://www.akx.gr/14-04.asp)

Πόλεις’’

στη

Γαλλία»,

Άνθρωπος+Χώρος,

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ http://whc.unesco.org/en/list/192 http://www.architakes.com/?p=1687 http://todayinsocialsciences.blogspot.gr/2012/01/charles-fouriers-phalanstere.html http://www.broadviewpress.com/product.php?productid=996 http://manybooks.net/titles/fullerheother07cliffdwellers.html http://www.unz.org/Pub/Munseys-1899oct-00048 http://www.skyscraper.org/EXHIBITIONS/FUTURE_CITY/new_york_modern.htm www.skyscraper.org/EXHIBITIONS/FUTURE_CITY/NEW_YORK_MODERN/walkthrough _popculture.php) http://www.library.cornell.edu/Reps/DOCS/henard.htm http://www.kiesler.org/cms/index.php?lang=3&idcat=18 http://www.kiesler.org/cms/media/pdf/From_Chicken_Wire_to_Wire_Frame.pdf http://www.icif.ru/engl/cycles.htm http://archiflux.wordpress.com/2010/09/11/ap-smithson-golden-lane-2/ http://www.guggenheimbilbao.es/microsites/frank_lloyd_wright/secciones/frank_lloyd_wright/proyectos_seleccio nados/torre_oficinas_mile_high.php?idioma=en http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9504E0DE1E3BF934A25753C1A9629C8 B63 http://www.megastructure-reloaded.org/yona-friedman/ http://www.moma.org/collection/artist.php?artist_id=8109 http://thefunambulist.net/2011/04/20/architectural-theories-pro-domo-by-yona-friedman-2/ http://yonafriedman.blogspot.gr/ http://www.moma.org/collection/browse_results.php?criteria=O%3AAD%3AE%3A2837& page_number=1&sort_order=1&template_id=1 http://nexus.umn.edu/Papers/Skyways.pdf http://www.frac-centre.fr/collection/collection-art-architecture/index-desauteurs/auteurs/projets-64.html?authID=37&ensembleID=727&oeuvreID=470 http://archigram.westminster.ac.uk/index.php http://bertrandgoldberg.org/projects/marina-city/ http://www.greekarchitects.gr/gr/home http://www.habitat67.com/concept_en.html http://www.gibson-design.com/forum-storey-rudolph.html http://www.limonlab.com/publications/paulvirilioandtheoblique.pdf

http://www.fosterandpartners.com/projects/0504/default.aspx http://bfi.org/search/node/triton%20city (http://socks-studio.com/2012/07/22/hiroshi-hara-500x500x500-m-cube-1992/) (http://www.toto.co.jp/gallerma/hist/en/exhibi/harahi.htm)

ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Baukunst: Familistère - Eine Sozialutopie im 19. Jahrhundert http://www.arte.tv/de/3806280,CmC=3806282.html Presentation on Walter Benjamin's essay "Fourier or the Arcades" and Benjamin's analysis of Fourier's Phalanstery http://www.screenr.com/pgJ) Torre de oficinas Mile High - Frank Lloyd Wright http://www.youtube.com/watch?v=vYwLQcWnVyY&feature=player_embedded Geoffrey Goldberg on Bertrand Goldberg's Marina City http://www.youtube.com/watch?v=5f3IqQHumps

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Εικ.1 : http://oma.eu/projects/2006/dubai-renaissance Εικ.2 : http://www.stevenholl.com/project-detail.php?id=58 Εικ.3 : http://www.mvrdv.nl/#/projects/417gwanggyopowercentre Εικ.4 : http://redhousecanada.tumblr.com/post/8954627427/plan-for-tokyo-kenzo-tange1960 Εικ.5 : http://oma.eu/projects/1996/hyperbuilding Εικ.6 : http://wondrouspics.com/wp-content/uploads/2012/01/Burj+Khalifa.jpg Εικ.7 : http://www.big.dk/#projects-zir Εικ.8 : http://www.flickr.com/photos/officialtrafo/4954241068/ Εικ.9 : Καλαφάτη, Ελένη, Παπαλεξόπουλος, Δημήτρης [2006], Τάκης Χ. Ζενέτος : ψηφιακά οράματα και αρχιτεκτονική, Αθήνα: Libro, σελ. 14. Εικ.10 : http://en.wikipedia.org/wiki/Tower_of_Babel Εικ.11 : Μπούρας, Χαράλαμπος [1999], Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτετονικής, Πρώτος Τόμος, Αθήνα: Εκδόσεις Συμμετρία, σελ. 66, εικ.4.

Εικ.12 : Gabucci Ada, Rinaldi Giovani [2000], Guide to Ancient Rome, Μετάφραση Sadleir Richard, Έκδοση 2η [2007], Milan: Mondadori Electa S.p.A., σελ.21,εικ.39. Εικ.13 : http://www.sciencephoto.com/media/423156/enlarge# Εικ.14 : http://www.versailles3d.com/en/discover-the-3d-scale-models/1668.html Εικ.15 : http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Id%C3%A9e_d'un_phalanst%C3%A8re .jpg

ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Με σειρά εμφάνισης: Koolhaas [1994], σελ. 90. www.flickr.com/photos/nycdreamin/4414408316/sizes/z/in/photostream/ www.skyscraper.org/EXHIBITIONS/FUTURE_CITY/new_york_modern.htm www.planetaryfolklore.com/2009/08/metropolis-of-tomorrow.html www.library.cornell.edu/Reps/DOCS/henard.htm explow.com/Harvey_W._Wiley www.bc.edu/bc_org/avp/cas/fnart/fa267/20_sky1.html ilfavolosomondodicartaditoto.blogspot.com/2010/05/la-citta-nuova-di-antoniosantelia.html blogs.yahoo.co.jp/uuatanabetakahiko/11431107.html rapulopulo.blogspot.gr/2009/10/virgilio-marchi-y-mario-chiattone.html ΠΙΝΑΚΕΣ 2α, 2β 2α utopies.skynetblogs.be/archives/2008/12/index-2.html www.cittasostenibili.it/urbana/urbana_L_10.htm Koolhaas [1994], σελ. 122. pedshed.net/?p=31, www.archdaily.com/71940/the-unbuilt-berlin/ politicalstyle.tumblr.com/post/1032766923/photomontage-of-the-wolkenbugel-by-ellissitzky www.kiesler.org/cms/index.php?lang=3&idcat=18 www.artnet.com/magazine_pre2000/reviews/kachur/kachur8-20-96.asp www.skyscraper.org/EXHIBITIONS/FUTURE_CITY/NEW_YORK_MODERN/walkthrough _hood.php www.flickr.com/photos/quadralectics/4370529651/sizes/z/in/photostream/

so-cal-arch-history.com/archives/1827 /www.icif.ru/engl/cyc/101/pages/36.htm 2β relationalthought.wordpress.com/2012/03/31/959/ www.studyblue.com/notes/note/n/midterm/deck/699693 www.sadiethepilot.com/kellie/beaupix/ferrissl.jpg relationalthought.wordpress.com/ www.stylemag-online.net/2009/07/08/le-corbusier-in-berlin/ classconnection.s3.amazonaws.com/931/flashcards/21931/png/screen_shot_2011-0507_at_9.38.43_pm1304818912011.png Koolhaas [1994], σελ. 175. www.planetaryfolklore.com/2009/08/metropolis-of-tomorrow.html www.studyblue.com/notes/note/n/final-building-ids/deck/2403361

ΠΙΝΑΚΕΣ 3α, 3β, 3γ, 3δ 3α archiflux.wordpress.com/2010/09/11/ap-smithson-golden-lane-2/ www.guggenheimbilbao.es/microsites/frank_lloyd_wright/secciones/frank_lloyd_wright/proyectos_seleccio nados/torre_oficinas_mile_high.php?idioma=en relationalthought.wordpress.com/ www.flickr.com/photos/officialtrafo/4954241068/ relationalthought.wordpress.com/category/fords-pedagogy/ dprbcn.wordpress.com/2009/12/21/intrapolis-walter-jonas/ www.japanfocus.org/-Vivian-Blaxell/3386 www.flickriver.com/photos/tags/marinecity/interesting/ utopies.skynetblogs.be/archive/2009/week07/index.html www.tumblr.com/tagged/paul-maymont static.skynetblogs.be/media/2130/dyn003_original_520_184_pjpeg_2649770_b05031d6 1f4fa756911075e704c61e6c.jpg paulrudolph.blogspot.gr/2009/07/monuments-to-metabolism-architecture-on.html bertrandgoldberg.org/projects/marina-city/

3β www.fabiofeminofantascience.org/RETROFUTURE/RETROFUTURE14.html httponfineline.blogspot.gr2010_04_01_archive.html csxlab.org/aperture/2012/02/japan%E2%80%99s-arata-isozaki-%E2%80%93-an-articleby-ron-herron/ architecturalmoleskine.blogspot.gr/2011/10/metabolist-movement.html dynamo.asro.kuleuven.be/testdyn/preview.php?mainType=project&id=198 http://www.thecityreview.com/arcnow.html www.wencelworldwide.com/web_design_chicago/bldgblog-wencelworldwide-28.html www.alexblock.net/blog/?p=406 3γ dprbcn.wordpress.com/2010/01/16/takis-zenetos-electronic-urbanism/ www.frac-centre.fr/collection/collection-art-architecture/index-desauteurs/auteurs/projets-64.html?authID=37&ensembleID=727 arttattler.com/architecturemetaboliccity.html covblogs.com/eatingbark/archives/urbanism/ www.fabiofeminofantascience.org/RETROFUTURE/RETROFUTURE12.html arqueologiadelfuturo.blogspot.gr/2008/10/arcologas-1970-paolo-soleri.html Peterson, How to Make a Floating City:The mobile urbanisms of Fuller and Sadao, pdf. paulrudolph.blogspot.gr/2009_07_01_archive.html 3δ www.greatbuildings.com/cgi-bin/gbc-drawing.cgi/Habitat_67.html/Habitat_Section.jpg www.flickr.com/photos/hollywoodplace/4285712563/ www.msafdie.com/#/projects/habitatpuertorico archestr88.webs.com/apps/photos/photo?photoid=113860077 www.megastructure-reloaded.org/alan-boutwell/ www.oobject.com/new-york-retro-futurism/1960s-superstudio-continuous-monumentcrashing-through-downtown-manhattan/8620/ relationalthought.wordpress.com/page/3/ http://arqueologiadelfuturo.blogspot.gr/2008_11_01_archive.html http://www.som.com/content.cfm/bruce_graham_interview_6 www.archdaily.com/159763/paolo-soleris-arcosanti-the-city-in-the-image-of-man/

http://www.flickr.com/photos/red_gloww/301728633/ http://www.urbagram.net/v1/print/Expressway

ΠΙΝΑΚΑΣ 4 www.aist.go.jp/GSJ/oIG/tokyuconstruct.html forum.skyscraperpage.com/showthread.php?t=149741 chillischock.blogspot.gr/2012/01/city-in-clouds-sky-city-1000.html www.tdrinc.com/ultima.html starsword.files.wordpress.com/2012/07/shimizu_8.jpg starsword.files.wordpress.com/2012/07/shimizu_8.jpg socks-studio.com/2012/07/22/hiroshi-hara-500x500x500-m-cube-1992/ archrecord.construction.com/news/daily/archives/070912x-seed.asp archrecord.construction.com/innovation/2_Features/images/0411history6.jpg oma.eu/projects/1996/hyperbuilding ΠΙΝΑΚΑΣ 5 5α Maas, 2005, σελ.520-549 Maas, 2005, σελ.272-444 www.renewnyc.com/plan_des_dev/wtc_site/new_design_plans/firm_f/slides/slide26.asp www.renewnyc.com/plan_des_dev/wtc_site/new_design_plans/firm_c/slides/slide3.asp www.stevenholl.com/project-detail.php?id=58 www.eikongraphia.com/?p=1978 www.mvrdv.nl/#/projects/417gwanggyopowercentre www.ziraisland.com/ www.evolo.us/competition/neo-arc/#more-369 5β www.som.com/content.cfm/burj_khalifa www.evolo.us/architecture/maldives-skyscraper-floating-states/#more-2994 www.evolo.us/competition/water-scraper-underwater-architecture/#more-2669 www.evolo.us/architecture/futuristic-city-as-a-green-belt-around-the-equator/ www.francescolipari.it/projects/SELECTED/SRME/srme.htm

www.evolo.us/competition/rhizome-tower-a-thousand-underground-plateaus/#more-8835 www.evolo.us/competition/kinetic-skyscraper/#more-8941 5γ www.evolo.us/competition/porocity-rehabilitation-for-mumbai-india/#more-8790 www.evolo.us/competition/flat-tower/#more-8850 www.evolo.us/architecture/the-ny-billboard-by-prechteck/#more-10938 www.evolo.us/competition/white-cloud-skyscraper/#more-8951 www.evolo.us/architecture/favela-cloud-new-spatial-and-social-possibilities-in-rio-dejaneiro/#more-17939 www.evolo.us/competition/noah%E2%80%99s-ark-sustainable-city/#more-16673 www.evolo.us/competition/human-rights-skyscraper-in-beijing/#more-16643

Στους πίνακες 6-10 οι εικόνες επαναλαμβάνονται.