BAMBOE ...reus onder de grassen!
Een korte inleiding Bamboe behoort tot de grassen (Gramineae). Bamboe komt vooral voor in de tropische en subtropische gebieden op aarde. Enkele soorten komen ook voor in gebieden waar het ‘s winters behoorlijk koud kan zijn. Temperaturen van -20 °C zijn geen uitzondering. In het begin van de 19e eeuw zijn de eerste bamboeplanten naar het Westen gebracht. De plant is dus al lange tijd bekend bij de botanici maar in de tuin wordt bamboe pas de laatste jaren toegepast. Waarom is niet geheel duidelijk maar waarschijnlijk heeft het te maken met het exotische karakter van de plant. Veel mensen hebben nog vaak twijfels over de winterhardheid van bamboe in onze soms strenge winters. De tropische soorten kunnen uiteraard absoluut niet tegen enige vorst. Er zijn echter meer dan 150 soorten die onze gemiddelde winters goed kunnen verdragen. En er zijn zelfs soorten die met gemak onze strengste winters goed doorstaan. Deze zeer winterharde soorten (B.v. het geslacht Fargesia) komen uit streken waar het ‘s winters streng kan vriezen. Dat maakt ze gelukkig geschikt voor ons klimaat.De hoogte van de bamboeplant loopt sterk uiteen. De laagste soorten worden niet hoger dan 10 a 20 cm. De hoogste kunnen wel 35 m worden. In Nederland is de hoogste bamboe nu ongeveer 8 m. Er zijn nieuwe 2
De bladeren kunnen diverse kleuren aannemen. Groen in verschillende gradaties is het meest voorkomend. Geel komt echter ook voor. Bladeren kunnen ook strepen vertonen in de lengterichting. Bekende verschijningsvormen zijn gele of witte strepen op een groen blad. Soms zijn de strepen zo breed dat men meer kan spreken van b.v. een wit of geel blad met groene strepen. Het is niet ongewoon dat aan een plant zowel gestreepte als egaal gekleurde bladeren voorkomen.Het wortelstlsel van de bamboeplanten is grofweg te onderscheiden in 2 groepen. De tropische soorten behoren meestal tot de polvormende groep.
soorten geïntroduceerd die waarschijnlijk wel 10 tot 12 m hoog zullen worden. In Frankijk worden de hoogste bamboeplanten ruim 20 meter of zelfs iets hoger.De variatie in stengeldiameter is ook enorm. De soorten met de dunste stengels zijn maar ongeveer 1 mm dik en de soorten met de dikste stengels kunnen wel een doorsnede hebben van ruim 25 cm. In Nederland is de verwachting dat de dikste stengels een doorsnede zullen bereiken van ongeveer 10 cm. De tijd zal leren of dit werkelijkheid gaat worden De stengel kan diverse kleuren hebben. Groen en geel komen veelvuldig voor. In de tropen is feloranje of rood niet ongewoon. Er zijn diverse soorten waarbij verticaal gekleurde strepen over de stengel lopen. Een prachtig voorbeeld is Phyllostachys vivax ‘Aureocaulis’. Deze plant heeft een gele stengel met groene lengtestrepen. Gevlekte stengels komen ook voor zoals bruine vlekken op een groene stengel bij b.v. Phyllostachys nigra ‘Boryana’. Bladeren van bamboe kunnen forse afmetingen bereiken. De bladeren van de Indocalamus tesselatus behoren tot de grootste. De bladeren kunnen 45 cm lang en 9 cm breed worden. De plant zelf is echter maar 1 m hoog ! De bladeren van de Pleioblastus pygmaeus ‘Minimus’ behoren zonder meer tot de kleinste. De plant zelf wordt niet hoger dan 10 cm.
De meer winterharde soorten behoren tot de groep die makkelijk lange uitlopers maakt en daardoor aan de wandel gaan. Er zijn natuurlijk weer enkele uitzonderingen zoals het zeer winterharde geslacht Fargesia dat mooie pollen vormt. Enorme woekeraars zijn te vinden in het geslacht Sasa, Sasaella en Pleioblastus. Planten uit die geslachten zijn ongeschikt om zonder wortelbegrenzer in een kleine tuin aan te planten.Bamboe bloeit niet vaak tot zelden. Sommige soorten bloeien maar 1 maal in de 120 jaar ! Gaat de bamboe bloeien dan breekt er een moeilijke tijd voor de plant aan. Vaak gaat de plant dood.
3
Bamboe in je tuin De beste keus in Bamboe Steeds vaker krijgt bamboe een plaats in onze tuin. Toch roept deze plant nog steeds veel vragen op: Welke bamboes woekeren? Wat is de beste groeiplaats en hoe zit het met de mysterieuze bloei? Met de hier volgende tips wordt de toepassing van bamboe in de tuin een stuk makkelijker. Ook passeren zeventien belangrijke en goed verkrijgbare soorten de revue. Wie een bamboe koopt, wil meestal in de eerste plaats weten of de plant van zijn keuze woekert, want dat kan erg hinderlijk zijn. Lang niet alle bamboes hebben echter last van uitbreidingsdrang. Er zijn twee groeitypen: woekerend en niet-woekerend. Nietwoekerend bamboe blijft goed op zijn, vormt nooit ondergrondse uitlopers en is daarom geen bedreiging voor folievijvers, bestrating
4
Bamboe in je tuin of buren. Bij winterharde bamboes, die ook in wat strengere winters groen blijven, vindt je dit groeitype alleen bij het geslacht Fargesia (vroeger: Arundinaria of Sinarundinaria). Deze bamboe uit de bergen van Midden-China is te herkennen aan de vrij dunne halmen en het fijne blad. De nieuwe halmen komen steeds dicht bij oorspronkelijke plant uit de grond. In kleine tuinen, voor wintergroene hagen en bij folievijvers is dit type de beste keuze. Bij alle andere bamboes die in ons klimaat winterhard zijn, moet rekening worden gehouden met een min of meer grote, ondergrondse uitbreidingsdrang. Tot deze groep behoren alle bamboes met dikke halmen. (Phyllostachys, Semiarundinaria), alle soorten met grote bladeren ((Indocalamus, Pseudosasa, Sasa, Sasaella) en alle lagere typen (Pleioblastus, Sasa).
Woekeren Een volwassen bamboe met kleurige, dikke halmen is een imposante plant, die mensen weet te verleiden om er zelfs in een kleine tuin een plaatsje voor te reserveren. Dan dient zich al gauw een probleem aan, want hoe houd je zo’n woekerende bamboe op zijn plaats? Voor een antwoord op deze vraag moet je eerst weten hoe bamboe groeit. Een boom wordt elk jaar hoger aan de top en dikker door nieuwe jaarringen. Maar een nieuwe bamboehalm groeit in twee tot drie maanden uit tot zijn uiteindelijke hoogte en dikte. De halmen houden dit formaat voor de rest van hun leven. Daarna zorgen de nieuwe scheuten van het volgende groeiseizoen weer voor nog hogere en dikkere halmen. De hoogste, polsdikke halmen van de imposante bamboe Phyllostachys vivax bijvoorbeeld,
5
zijn dus niet de oudste, maar juist de jongste van de plant. Ze hebben in amper acht weken tijd hun indrukwekkende formaat bereikt. Voor een hogere bamboe moet je minimaal 1 m² humusrijke grond reserveren. De echt hoge hebben het drie- tot vijfvoudige nodig. Hieromheen moet een wortelbegrenzer ofwel rhizoom-barrière van 50 tot 60 centimeter diep worden ingegraven. Dit kunnen golfplaten of ander hard materiaal zijn, maar het gemakkelijst in gebruik is de kunststof polyethyleen. Dit materiaal is ondoordringbaar voor de uitlopers en tegelijkertijd soepel, dun en weerbestendig. Deze goed werkende barrière is op dit moment alleen verkrijgbaar bij de meeste in bamboe gespecialiseerde kwekers. Vaak wordt anti-worteldoek aangeraden, maar dit materiaal is voor dit doel absoluut
onbetrouwbaar! Het is van belang dat de rhizoom-barrière ongeveer 2 centimeter boven de grond uitsteekt. Anders kunnen de net onder de oppervlakte groeiende uitlopers alsnog ongezien ontsnappen. Ook bij de lagere woekerende soorten is dit een betrouwbare methode.
De snoei De eerste paar jaar neemt een hogere bamboe genoegen met z’n begrensde plek.
Ingrijpen is nog niet nodig. Het is zelfs beter om de plant zoveel mogelijk met rust te laten. Daarna moet de plant door snoei onder controle worden gehouden. Op een klein oppervlak kunnen nu eenmaal geen honderd halmen staan en het effect van acht tot vijftien mooie en gezonde halmen is minstens zo groot. Elk jaar moet het groen dat boven de grond uitsteekt in evenwicht worden gebracht met de wortels. De snoei bestaat uit twee fasen. In het late voorjaar, wanneer de nieuwe scheuten ruim
6
50 centimeter boven de grond staan, laat je de tien of vijftien mooiste en dikste scheuten doorgroeien. De rest wordt tot de grond toe terug gesnoeid. In de late herfst of het vroege voorjaar snoei je de tien tot vijftien oudste en lelijkste halmen en de dunne nagroei weg. Zo blijft het aantal halmen in evenwicht en verjongt de bamboe zich. Ook in de kleine tuinen van Japan is dit de manier om bamboe met dikke halmen te controleren. In het vroege voorjaar kan er met een organische
Bamboe in je tuin meststof (bijvoorbeeld Culterra) worden bijgemest.
De bloei Soms bloeit bamboe. De kans daarop is niet groot: de bloei van de niet-woekerende Fargesia’s vindt plaats om de honderd tot honderdtwintig jaar. Per soort bloeien ze allemaal en overal tegelijk. Daarna sterven ze af. De nieuwe zaailingen zorgen voor een nieuwe generatie die, na honderd jaar, eveneens zal
gaan bloeien. Woekerende soorten sterven niet af na de bloei. Weliswaar breekt er een moeilijke tijd aan voor deze bamboes, maar meestal weten ze zich weer te herstellen.
Winterhard? Niet alle bamboes zijn even winterhard. Er worden vier categorieën onderscheiden: niet winterhard, matig winterhard, goed winterhard, en zeer winterhard. De in dit artikel beschreven soorten behoren tot de
7
laatste twee categorieën. Een ‘goed winterharde’ bamboe verdraagt bovengronds -15 tot -20 °C. Bladschade kan optreden vanaf -13 °C, afhankelijk van wind en zon. Bij ‘zeer winterharde’ soorten overleven de bladknoppen aan de uitgerijpte takken temperaturen tussen -20 en -23 °C. Het blad zelf is is meestal niet tegen zulke lage temperaturen opgewassen.
Bamboe: het nieuwe duurzame materiaal Bamboe heeft de laatste jaren sterk aan populariteit gewonnen. Dankzij de hoge groeisnelheid en de goede eigenschappen is bamboe een milieuvriendelijk materiaal voor allerlei producten.
De voordelen van bamboe op een rij • Bamboe heeft een lange levensduur, is hard, slijtvast en duurzaam • Door de compacte vezelstructuur is bamboe harder dan menig andere houtsoort • Is heel stabiel, door weinig krimping/uitzetting • In kleding is bamboe luchtig en koel: “airco kleding” • Bamboe gedijt goed onder zowel vochtige als droge condities • Bamboe bevat geen giftige stoffen en veroorzaakt geen allergieën
Bamboe is geheel afbreekbaar en dus niet milieuverontreinigend. Omdat bamboe een snel groeiende grassoort is en vaker geoogst kan worden is het een ecologisch verantwoordproduct. Ieder jaar maakt worden nieuwe stammen door de moederplant aangemaakt die in korte tijd tot volwassen hoogte uitgroeien. De tijd dat bamboe een goedkoop en slecht imago heeft is voorbij. Gammele tafels en stoelen behoren tot het verleden. Door het toenemende milieubewustzijn wordt bamboe inde wereld van ontwerpers steeds meer omarmd. Moderne ontwerpen
8
9
duurzaam materiaal
enkele toepassingen
Muziekinstrumenten
Meubilair
Cosmetica
Xaphoon Shakuhachi Taiko Takebora
tafels kasten bedden salons
reinigingsschuim oogschaduwpoeder natuurlijke nagelverharder styling haargel
Elk soort bamboe heeft net als elk materiaal veel invloed op het geluid. Hoe zwaarder het bamboe, hoe solider de klank
Bamboe is de snelst groeiende natuurlijke grondstof ter wereld en daardoor ook zeer geschikt in de strijd tegen de ontbossing
Gezien geen bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, moeten ze ook niet verwijderd worden.
10
duurzaam materiaal Vloeren
Creatief
Kleding
bambosiet parket tapijten tegels
tafels kasten bedden salons
reinigingsschuim oogschaduwpoeder natuurlijke nagelverharder styling haargel
Bamboe producten zijn ecologisch Milieu verantwoorde spelen en converantwoord en kunnen best duurzaam structiedozen die duurzaam zijn, van zijn en van hoge kwaliteit. goede kwaliteit en een fraai alternatief voor plastic en houten spelmateriaal
11 11
Voor het maken van textiel worden alleen de zijtakken gebruikt, zodat van dezelfde plant ieder jaar opnieuw kan worden geoogst
Culinair ontdekt: bamboescheuten Gebruik van Bamboescheuten Ingeblikte bamboescheuten kun je uit het blik direct gebruiken, bijvoorbeeld als ingrediĂŤnt in een koude salade. Ze worden veel in groentegerechten en roerbakgerechten gebruikt. Bamboescheuten smaken prima in gerechten waarin ook fruit als ananas is verwerkt. Je kunt deze groente gebruiken in een zoetzuur. Bamboescheuten blijven knapperig als je ze aan het einde van de kooktijd slechts even
mee verwarmd. Ze hoeven niet altijd gecombineerd te worden met andere groenten. Je kunt ze ook als bijgerecht opdienen: gesmoord, of (gegratineerd) met een kaassaus. Verse bamboescheuten kun je ook frituren, wat je maar beter niet met de ingeblikte doet. Let daarom bij het recept altijd op de vermelding of er verse scheuten bedoeld worden. De ingeblikte zijn voor sommige gerechten namelijk weer minder goed te gebruiken.
12
Algemene informatie Bamboescheuten zijn eetbare delen van de bamboeplant. Het zijn de jonge uitlopers van de plant. Bamboe is een van de snelst groeiende planten. Het is een grassoort. De wortels van de bamboe worden in de grond opgeslagen en als de omstandigheden goed zijn, hebben ze al snel uitlopers boven de grond. De plant doet het eigenlijk overal wel goed, zowel in koude berggebieden als in hete,
culinair ontdekt tropische gebieden. Het woord “bamboe� komt uit het Maleis en is bekend over de hele wereld. Van bamboe worden de jonge uitlopers gebruikt om te consumeren. Verder wordt de bamboeplant gebruikt voor het maken van meubels, hengels, muziekinstrumenten en andere zaken. De jonge roomkleurige bamboescheuten hebben een frisse, zoetige en knapperige smaak. Bamboescheuten worden veel gebruikt in de Aziatische keuken, in het bijzonder in de Chinese en Indonesische.
In Nederland wordt de groente niet veel gebruikt, tenzij voor het bereiden van buitenlandse of exotische maaltijden. Vers zijn ze hier haast niet verkrijgbaar. Verse bamboescheuten moeten lange tijd gekookt worden. Het is daarom wel zo praktisch om ze in blik te kopen. Ingeblikt zijn ze verkrijgbaar in de goed gesorteerde supermarkt, de Aziatische winkel of bij de toko. Deze bamboescheuten worden eerst gekookt en in plakjes gesneden voordat ze in blik 13
worden bewaard. Je kunt ze direct uit het blik gebruiken. De Aziatische winkel verkoopt ze ook wel eens voorgekookt in zakken in de diepvries. In het Indonesisch heten bamboescheuten reboeng. Deze benaming wordt ook veel in Indonesische gerechten gebruikt. De ingeblikte bamboescheuten zijn in het ongeopende blik zeer lang houdbaar
Bamboescheuten Dim Sum Ingrediënten • 400 gr varkensgehakt • 2 lente-uitjes • 1 eetlepel sojasaus • 1 eetlepel rijstwijn of droge sherry • 50 gr bamboescheuten • 2 theelepels sesamolie • 2 eetlepels kristalsuiker • 1 ei • 4 à 5 theelepels maïzena • 24 wontonvelletjes Roer in een kom het gehakt, de uitjes, de bamboe, de sojasaus, de rijstwijn, suiker en het geklopte eiwit goed door elkaar. Meng er daarna de maïzena doorheen. Spreid nu alle wontonvelletjes uit op je werkblad en schep overal een lepel vulling op. Bestrijk de wanden met een beetje water en knijp de randen daarna stevig vast, zodat je een pakketje krijgt. Leg in een stoompan een vochtige keukenhanddoek en leg de wontons erop. Dek ze vervolgens af en laat ze 5 tot 7 minuten gaarstomen.
14
culinair ontdekt Gestoofde bamboe met paddestoelen Ingrediënten • 12 Chinese paddestoelen • 2 blikjes bamboescheuten • Een bokaaltje seitan • 1 eetlepel maïzena • zout • mespunt suiker • 4 eetlepels sojasaus • ½ eetlepel geraspte gemberwortel Week de paddestoelen in een kom met warm water tot ze zacht zijn. Laat ze dan uitlekken, verwijder de steeltjes en snijd de hoedjes in repen. Laat de bamboespruiten uitlekken en snijd ze dan in smalle repen. Doe de sojasaus in een kommetje en roer er de maïzena, wat zout, suiker en 2 eetlepels water door. Verhit de olie in een wok en verwarm hierin de gemberwortel. Voeg dan de paddestoelen en bamboespruiten en seitan toe en roerbak dit 1 minuut.Roer dan het sojasausje erdoor en roerbak alles nog 5 minuten.
15
Bamboe kunst Antoon Versteegde Beeldend kunstenaar Antoon Versteegde geniet zijn artistieke vrijheid vooral buiten de gevestigde instellingen en tentoonstellingsruimten, in de openbare ruimte die voor iedereen vrij toegankelijk is. Daar bedenkt hij levensgrote constructies, ontwerpt er tijdelijke installaties en bouwt ze vervolgens samen met de plaatselijke bevolking van ongekunsteld materiaal als bamboe en elastiek. De door hem ontwikkelde bouwtechniek ‘bamboestiek’ waarbij bamboestokken met elastiekjes aan elkaar worden geknoopt, is makkelijk aan te leren door iedereen die wil meedoen. Spontane interactie vormt namelijk een wezenlijk onderdeel van de hele gebeurtenis. Doordat de kunstenaar een ruimtelijke avontuur organiseert wat hij samen met zijn toeschouwers beleeft wordt het publiek daadwerkelijk betrokken bij zijn kunstproject. Versteegde heeft inmiddels veel ervaring met interactieve bouwprojecten waarbij betrokkenen in korte tijd enthousiast raken en zo ook weer enig vertrouwen krijgen in de hedendaagse kunst.
16
bamboe kunst De BamBoeBus De BamBoeBus is een initiatief van beeldend kunstenaar Antoon Versteegde om educatieve bamboeworkshops te verzorgen op diverse plaatsen in het land. Zowel in binnenlocaties als buiten, in de vrije natuur of op schoolpleinen en sportvelden, in winkelcentra of stadsparken, tijdens feesten, trainingen en business meetings, als teambuilding of personeelsfeest: het samen bouwen met bamboe stokken kan op inspirerende wijze bijdragen aan het welslagen van een bijzonder inspirerende dag.Daarvoor heeft Antoon een speciale montagetechniek ontwikkeld die voor jong en oud makkelijk in kort tijdsbestek is aan te leren: de kunst van de “bamboestiek�. Met stevige bamboestokken van 180 cm worden driehoeken, vierkanten, stervormen of andere basismodulen gemaakt die later weer aaneengeknoopt worden tot grotere bouwblokken zoals het regelmatig viervlak, de kubus of een uiterst ingewikkelde draadconstructie. Als deze objecten vervolgens ook weer aaneengesmeed worden, ontstaan er torens, piramides of andere bouwwerken tot meer dan tien meter hoogte! 17 17
Kunstzinnige zaken KunstBedrijf.nl is opgezet door de beeldende kunstenaars Antoon Versteegde en Sylvia Dekker die samen al vele jaren creatieve workshops en teambuildings activiteiten organiseren op diverse locaties in het land. Vanuit het bedrijfsleven werd echter steeds vaker de vraag gesteld of het ook mogelijk is om met groepen op atelierbezoek te komen en daar dan zelf aan de slag te gaan met diverse creatieve materialen en technieken. Dit idee is verder uitgewerkt zodat we nu
een geschikte atelierruimte hebben op een prachtlocatie aan de rand van de bossen ten noorden van Uden.Particulieren en bedrijven kunnen hier bij gelegenheid kunst bedrijven bij ons KunstBedrijf.
Workshops op maat Tijdens de workshops leren de deelnemers niet alleen verschillende artistieke vaardigheden en technieken, maar ook het besef dat door visualisatie en creatie de emoties
18
beter in beeld kunnen worden gebracht. De deelnemers leren zichzelf te uiten in communicatie middels vorm en kleur, woord en beeld, techniek en emotie. Maar een creatieve workshop kan ook uitstekend een inspirerende aanvulling zijn op een dag vol seminars en vergaderingen. Een ludieke onderbreking van een serieuze dag middels creativiteit blijkt een prima adempauze, waarna iedereen weer volop aandacht heeft voor elkaar of voor uw presentatie, congres of brainstormsessie.
bamboe kunst Natuurlijk zijn er ook meer informele workshops mogelijk voor uw vrijgezellenparty, familiefeest, personeelsdag of op een ‘open deur dag’ waarbij wij er graag voor zorgen dat het uiteindelijke artistieke product van toegevoegde waarde is, als blijvende herinnering aan het feest, als een aanwinst voor uw huis of kantoor of als sfeervolle decoratie van de kantine.Onze workshops zijn bovendien uitstekend geschikt om uw relaties uit te nodigen op een bijzonder, informeel samenzijn in een prachtige, natuurlijke omgeving!
Professionele begeleiding U wordt met uw gasten hoogst persoonlijk begeleidt door een team van professionele beeldende kunstenaars. Antoon Versteegde (1953) studeerde aan de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving te ‘s-Hertogenbosch, afdeling Monumentale en Versierende Vormgeving. Sylvia Dekker (1953) volgde haar kunstopleiding aan respectievelijk de Academie voor Educatieve Arbeid ‘De Kopse Hof’ te Nijmegen met als specialisatie 19
Beeldende Vorming en Drama en aan de Academie voor Beeldende Vorming, Faculteit der Kunsten te Tilburg met als specialisatie Tweedimensionale en Plastisch-ruimtelijke Vormgeving. Beide hebben sindsdien vele honderden tentoonstellingen en kunstprojecten gemaakt in heel Europa.