IN HET ZONNETJE:
VOLKSTUINTERREUR
NIEUWE PLANNEN, NIEUWE PLANTEN
NATUURLIJKE VOEDING
1
GEEF UW KIND OP VOOR
OERRR
2
EEN FANTASTISCH JAAR Niets is fijner dan tijdens de winter een mooie wandeling in het bos te maken. De lucht die je daar inademt is zo verfrissend en geeft ontzettend veel energie. Even je hoofd helemaal leegmaken. Je gaat bij jezelf na wat er goed ging dit jaar en wat er beter kan. Je kan bijna niet wachten om van start te gaan met het nieuwe jaar en al jouw plannen en ideeĂŤn uit te werken. Toch zal je nog even geduld moeten hebben. De tuin kan je misschien wel alvast gereed maken. Heb je nog wat winterhard kruid liggen in de tuin? Verderop in het blad kan je namelijk lezen hoe je hiermee prachtige kruidenpotjes kan maken.
Met ZAAD kunnen we terugkijken op een fantastisch jaar! Onze redactie is uitgegroeid tot tien man, de lancering van de succesvolle app heeft plaatsgevonden en we hebben een record aantal abonnees. In 2017 zijn er weer grootse plannen waar er nog niet te veel over kunnen zeggen. Na de Kerst gaat ons team weer keihard aan de slag om voor jou de mooie artikelen te bezorgen die je gewend bent. Ik wil jou als trouwe lezer ontzettend bedanken en hoop je volgend jaar weer terug te zien. Namens mij en de gehele redactie van ZAAD wens ik u een spetterend 2017!
Met de Kerst geven en krijgen we cadeaus van onze vrienden en familie. De moestuin werkt volgens hetzelfde principe. In de winter geven we de grond de voeding die het nodig heeft om te herstellen. Hierdoor kan de tuin ons de andere seizoenen verblijden met heerlijke groente en fruit. Eigenlijk een soort van cadeautje van de tuin dus. En hij is gul, want we krijgen maarliefst drie seizoenen lang cadeaus. Je moet er wel wat voor doen natuurlijk!
3
INH UD 06
B A B B E LT J E : VA N K I P P E N R E N NAAR MOESTUIN
07
TIPS & TRICKS
24
G E Z O C H T : PA S T I N A A K
25
P E R M A C U LT U U R
28
VOLKSTUINTERREUR: M I J N P O M P O E N E N WA R E N MIJN PRONKSTUKKEN
EEN BIJ VOOR ERBIJ
STOOFPEREN
30
14
T U I N I E R E N ZO N D E R S E I ZO E N ( PAG . 1 6 )
TE VEEL FOUTEN
N AT U U R L I J K E
IN BIODIVERSITEIT
VOEDING
12
08
4
HOTSPOTS
Artikelen gemarkeerd met dit icoon hebben een digitale toevoeging op de zaad community
22 D O I T YO U R S E L F : KRUIDEN POTJE
NIEUWE PLANNEN NIEUWE PLANTEN
20
10
COLOFON REDACTIE-ADRES Faculteiteit Communicatie & Journalistiek Hogeschool Utrecht Bolognalaan 101 3584 CJ Utrecht HOOFDREDACTIE Maurice Smeets BEELDREDACTIE Ayla Kok, Marjan Tjaarda VORMGEVING PRINT: Ruben van As, Skip Overeem
VORMGEVING DIGITAAL Sharon Kneepkens
DRUKKERIJ Libertas Pascal
TEKSTREDACTIE Nadine Stegerhoek, Puck Zweekhorst, Toma Rijnbeek RESPONDENTEN Gerard van Egmond Gitta van Eick Hans Keijzer Ruud Snijders Herman Verweij
UITGEVER Hogeschool Utrecht
5
ABONNEMENT De prijs voor een abonnement bedraagt €40,00 per jaar (vier nummers + toegang tot de online community). Abonnementen kunnen bij ieder nummer ingaan en worden elk jaar vernieuwd. Aanmelding kan via onze website.
B A B B E LT J E
B A B B E LT J E
VAN KIPPENREN NAAR MOESTUIN Hans zijn eerste ontmoeting met moestuintjes was in groep 7. Nu is Hans gepensioneerd en heeft hij sinds een aantal jaar zijn eigen moestuin.
zoals appels en peren die je niet hoeft te proberen op een zandgrond, maar aalbessen doen het bijvoorbeeld wel weer heel goed. Hier halen mijn vrouw en ik ook veel plezier uit. De Hollandse groenten haal ik het meeste plezier uit om te verbouwen. Dit heeft met het dagelijkse leven te maken, ik ben er mee opgegroeid. Ook het Nederlandse klimaat zorgt ervoor dat je veel succes hebt met deze groenten.
“Het begon met een kippenhok en met vijf kippen. Langzaam ruilde ik steeds een stukje van de tuin in voor een stukje om groente en fruit te verbouwen. Ik merkte hoe leuk ik het vond om bezig te zijn in de tuin. Nu een paar jaar later is de kippenren weg en is daar een heel mooi stukje vruchtbare grond voor in de plaats gekomen. Ook zijn er, rond het stuk waar de moestuin is, veel bomen weggehaald. In de tijd dat ik begon met mijn moestuin keek ik vooral naar een plek die mij geschikt uitkwam, niet naar een plek die goed was voor mijn moestuin. Je begrijpt dat zonder zonlicht een plant niet zo snel en makkelijk groeit. Nu bestaat mijn moestuin uit vakken. Ieder vak wordt besteed voor een andere groente of fruit. Om deze vakken heen heb ik planken gezet zodat ik mijn vakken makkelijker onkruidvrij kan houden. Het belangrijkste is je moestuin onkruidvrij houden, dit kan je niet makkelijk genoeg maken voor jezelf. Mits je moestuin schoon en onkruidvrij is, ben je al op de helft.
Zaden gebruik ik niet. Ik koop kleine gestekte plantjes. Ik gun mezelf en de plantjes niet die tijd. Ik wil snel resultaat zien. Ik verbouw nooit meer dan dat mijn vrouw en ik op kunnen eten. Het mooiste van moestuinieren vind ik het moment dat ik mijn vrouw kan verrassen met een verse krop sla of andijvie. Dan merk ik aan haar hoe blij ze er mee is. De moestuin zou bij ons op elk moment ingeruild worden door iets uit de winkel. Dit is iets wat je zelf maakt en dat geeft veel voldoening�
Ook is het erg belangrijk bewust te zijn van de grond waar je op verbouwt. Ik zit hier op een zandgrond. Er zijn groenten en fruit
6
TIPS & TRICKS ZAAIVERSPARRING Een ‘echte’ of een ‘kunst’? Een Spar of een Nordmann? Bij een kweker of bij een tuincentrum? Vermijd eens al deze vragen. Zaai je eigen kerstboom! Het zaad om een eigen kerstboom te kweken vind je in dennenappels en sparappels. Stop deze zaden in de grond onder bladafval. Na ongeveer drie weken komt er een boompje uit. Dit boompje moet de eerste twee jaar beschermd worden door middel van een fijnmazig net. Als de twee jaar om zijn, verplant je de boom naar een open veld. Na één jaar is de boom gegroeid tot dertig centimeter. Je geduld wordt na vijf jaar beloond. Je eigen gezaaide kerstboom is volwassen geworden! Mocht je de boom nog groter willen hebben na deze vijf jaar? Dat kan! Ieder opkomend jaar groeit de boom dertig tot veertig centimeter.
VO O R KO M D E VO R S T Mocht je vorige oogst in de winter bevroren zijn? Met een koude bak met zogenoemde ramen eroverheen voorkom je de vorst in je moestuin! Niet alleen bescherm je hiermee je teelt tegen het vriezen, ook wind en regen houdt de bak tegen: ideaal voor tere tweejarige planten. Het hele jaar door kun je dit geraamte gebruiken. Zo kweek je in de wintermaanden nog ijsbergsla. Daarnaast kan de bak met ramen ervoor zorgen dat jouw groentes een maand eerder en sneller groeien dan voorheen. Een koude bak met ramen zelf maken is makkelijk en kostenbesparend. Lees hoe dit stapsgewijs moet in de ZAAD-app! Wees wel op tijd met het beramen, want als het gaat vriezen ben je te laat voor een goede oogst!
GROEI VERDER Grote kans dat je vaak groentes uit de supermarkt weggooit omdat ze niet goed meer zijn of omdat je restjes over hebt. Zonde! Vanuit deze restjes kun je groentes opnieuw zelf kweken. Het enige wat je nodig hebt is grond, water, liefde en aandacht. Zo kun je van een bosui het uiteinde bewaren. Leg deze onder een laagje water in een pot en zet die vervolgens in de zon. Binnen een paar dagen begint een nieuwe ui te groeien. Het water zul je eens per week moeten verversen. Meer groentes die je opnieuw kunt gebruiken zijn onder andere zoete aardappelen, gember, knoflook en baslicum. Hoe je deze groenten opnieuw gebruikt, vind je in de ZAAD-app.
VERDEDIG DE KLEINTJES Bescherm je groenten in de winter tegen de vorst met een twintig tot dertig centimeter dikke laag aarde vermengd met stro, turf of dode bladeren. Hierdoor creëer je een thermische isolatielaag, die je vervolgens met een nylon net kunt vastzetten, zodat de wind de ‘verdedigingsmuur’ niet kan doorbreken.
Je kunt je kleine groenteplanten tijdens de winter ook met een lichte, dunne plastic folie beschermen tegen slechte weersomstandigheden. Zet de folie aan de uiteinden met stenen vast en klaar ben je. Nog beter is een plastic tunnel, ook wel folieserre genoemd. Deze plastic folie is behandeld tegen UV-straling en zet je dankzij de bijgeleverde ‘ribben’ makkelijk op. Je beleeft hierdoor veel kweekplezier!
7
GOED GEWORTELD
NATUURLIJKE VOEDING Gitta van Eick is voedingsdeskundige en orthomoleculaire arts. (Een arts die kijkt vanuit de wetenschap van de werking van voeding). Voor haar is gezonde en biologische voeding erg belangrijk. Nadat haar zoon op jonge leeftijd alsmaar ziek bleef worden ging ze eens goed kijken naar wat hij allemaal binnen kreeg. Door zijn voedselpatroon op en af te bouwen kwam ze tot de kern van het probleem, namelijk een intolerantie voor lactose. Zo is ze de opleiding natuurvoeding in gerold. Met een inspirerende docent, een passie voor voeding heeft ze nooit meer losgelaten en blijft ze zich alsmaar verdiepen. We stelden haar een paar vragen om meer inzicht te krijgen op natuurlijke voeding. Hoe eet je nu eigenlijk écht natuurlijk/ biologisch? “Bij mijn scholing kwam ik er al achter dat ik, en jij, wel heel veel groente per dag moeten eten om de vitaminen en mineralen binnen te krijgen die we nodig hebben. En dan heb ik het nog niet eens over supermarkt voeding, maar ook over biologische voeding. Want door de aarde die vervuild is en de lucht die vervuild is, zijn groentes al vaak van mindere ‘kracht’ dan vroeger. Daarom zeggen we vanuit de natuurvoeding dat als je ‘s avonds eet, je in principe alles van de plant op je bord hebt, althans binnen je maaltijd. Dat betekent van onder de grond, maar ook boven de grond. De wortels, de steel, de blaadjes en de zaden kan je allemaal gebruiken maar dat doen we in een normale keuken nooit. Er wordt zoveel weggegooid. Met natuurvoeding gooi je in principe echt alles in een soeppan bijvoorbeeld. Overal zit voedingswaarde in, maar we gooien het allemaal weg”
Mensen weten niet hoeveel ze eigenlijk weggooien of dat er al heel veel weg is van een product. In de supermarkt koop je een plofbloemkool waar echt weinig mineralen in zitten. Het vitaminen verschil tussen regulier en biologisch is niet eens zo groot. Het is het zonlicht en de goede aarde die ervoor zorgen dat er veel mineralen in je voeding zit. Mensen weten niet goed genoeg hoe belangrijk mineralen in je leven zijn. En dat is zonde.
Het lastige is dat veel mensen gewoon niet echt anders weten. Zo had ik ook eens mensen die bij mij langs kwamen voor consultatie voor gezondere voeding voor hun baby. Zij vertelde mij: “Ja, we willen wel dat ze gezond eet, maar wat kun je nog meer in een blender doen naast een frikandel?” Deze mensen gooiden elke dag frikadellen in de blender omdat het hen beter leek dan al die Olvarit potjes. Tijdens zulke gesprekken in mijn vak kom je erachter dat mensen wel heel veel weg staan van wat natuurlijke voeding nog is. Mensen denken dat frikadellen natuurlijk voeding is.”
Hoe komt het dat we niet allemaal op deze natuurlijke manier met voedsel omgaan? “Simpelweg omdat we dat niet kennen. Het is vaak ook gemakzucht dat we geen zin hebben om een schil goed te schrobben maar die eraf te snijden en weg te gooien.
8
De kans bestaat dus goed dat mensen nooit echt goed biologisch gaan eten?
Een nieuwe standaard? Waar komt die dan uit voort?
“Het klinkt misschien een beetje hautain, maar de grootste laag van de bevolking zal dus nooit uit zichzelf biologisch of natuurlijk gaan eten. Het begint een beetje in de bovenlaag van de bevolking te komen. Dat is misschien 20% van de gehele bevolking, maar ik denk dat het nooit kan dat die andere 80% bewust na gaat denken over voeding. We proberen daarom met een stichting (Stichting Kind en Voeding) gezonde voeding vanaf jongs af aan te integreren. Die kinderen moeten leren dat ook al is het een kersje, het Haribo snoepje niet gezond voor je is. We leren dus kinderen over gezonde voeding en geven daarnaast ook aan ouders voorlichting. We komen binnen op het eetgedrag van mensen via de kinderen. Daarmee komt er misschien een nieuwe standaard.�
In de eerste instantie begint het dus in de klas door die voorlichting. Maar daarnaast wordt er ook gebrainstormd door het voedingscentrum, het RIVM en Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over voedselvaardigheidslessen op school. Dat er over wordt nagedacht, zijn al stappen naar verbetering. Ook de supermarkten spreken steeds meer over minder suikers en ten zonder toegevoegde kleur en smaakstoffen. Maar aan de andere kant houden de supermarkten de hand van Unilever vast die dat allemaal levert. Dus er is daadwerkelijk een beweging bezig. Maar echt biologisch en gezond eten is voor veel mensen erg lastig, omdat ze simpelweg niet beter zullen weten
9
GOED GEWORTELD
NIEUWE PLANNEN, NIEUWE PLANTEN Een nieuw jaar is begonnen. In het begin van de winter zijn de laatste groenten geoogst. De aarde ligt nu al twee maanden braak. De winter is een periode waarin we de aarde de tijd geven om te herstellen. Driekwart van het jaar zijn we in de tuin aan het werk en geeft de aarde ons heerlijke groenten en vruchten. Deze periode geven wij wat terug aan de aarde, en dat is rust. Maar wat doe je nu in de periode wanneer er buiten weinig te doen is? We kunnen ons gaan voorbereiden op het volgende seizoen. Nu de moestuin braak ligt kunnen we weer helemaal opnieuw beginnen. Nieuwe plannen, nieuwe planten! Maar waar begin je nu als je een ontwerp gaat maken voor jouw moestuin? Het belangrijkste is te reflecteren op het afgelopen seizoen. Welke planten deden het goed en welke juist niet? Waar had je veel te veel van met de oogst en waarvan te weinig. Het is belangrijk om aan het einde van elk moestuinseizoen terug te kijken naar hoe het is gegaan. Dit maakt de basis voor een nieuw seizoen. Een seizoen waarin je van je fouten hebt geleerd en weer nieuwe fouten kunt gaan maken. Als dit het eerste jaar is voor jouw moestuin, is het handig om de grond eerst te observeren voordat je bepaalt welke groenten, kruiden of fruit je gaat planten. Je bepaalt hoe jouw stukje grond in elkaar zit en welke omstandigheden er gelden. Op welke grond zit je bijvoorbeeld en waar is er veel licht en waar is het heel vochtig. Wanneer je alles voor jezelf op een rijtje hebt gezet kun je gaan nadenken over wat je graag in je tuintje wilt hebben. Ga eerst eens nadenken over wat jij lekker vindt. Laat je gedachten de vrije loop. Wat zijn je doelen, je wensen, je behoeften en je prioriteiten? Zijn kruiden jouw ding of is dat juist vers fruit plukken of wordt wijn maken van je eigen druiven een hobby? Al snel zul je zien dat je een hele waslijst krijgt aan allerlei lekkere kruiden, groenten en vruchten. Belangrijk is nu om uit te zoeken wat er kan groeien op jouw grond en wat niet. Dit soort schema’s zijn heel makkelijk te vinden op het internet. De waslijst zal iets krimpen, maar er blijft genoeg over om te verbouwen.
10
Voordat je begint met tekenen en alles zomaar ergens neerzet is het belangrijk een plattegrond van jouw moestuin te maken. Dit kun je doen met behulp van een rolmaat, een paar paaltjes en een touw. Zo kun je een goede plattegrond maken waarin je precies weet hoeveel ruimte je hebt. Maak op de plattegrond duidelijk zichtbaar waar er schaduw is en waar zon is. Ook is het belangrijk uit te rekenen hoelang de zon ergens schijnt. Elke plant heeft een verschillend aantal uur zon nodig per dag. Dit is belangrijk bij de indeling van je tuin.
Nu kunnen we de groente en fruit gaan uitkiezen en indelen. Houd bij het neerzetten van je groente rekening met wisselteelt in je moestuin. Wisselteelt houdt in dat je ervoor zorgt dat de groentesoort die vorig jaar op een plek groeide, dit jaar op een andere plek wordt gezet. Als je elk jaar dezelfde groente op dezelfde plek zet, dan geef je bepaalde ziektes en plagen de kans om zich sterk te ontwikkelen. Naast dat je rekening moet houden met wisselteelt kun je ook nadenken over combinatieteelt. Er zijn planten die elkaar versterken als je ze naast elkaar zet. Combinatieteelt kan je helpen om ziektes en plagen tegen te gaan. Door bijvoorbeeld uien naast wortels te zetten, houd je met de uiengeur de wortelvlieg weg. Schema’s voor zowel wisselteelt als combinatieteelt zijn heel makkelijk te vinden op het internet.
Wist je dat je de plattegrond ook van lego lego stenen kunt maken? Je maakt eigenlijk een soort miniatuurversie van jouw eigen moestuin. Geef alle groenten en fruit die jij kwijt wilt in jouw moestuin een eigen lego kleur en lego steen. Nu kun je deze lego stenen op verschillende plekken plaatsen in jouw moestuin. Daarnaast kun je de stenen net zo vaak verplaatsen totdat je helemaal tevreden bent over de indeling. Wat zijn nu belangrijke dingen om rekening mee te houden als je al je groenten en fruit en plekje gaat geven? Buiten groenten en fruit zijn er natuurlijk meerdere dingen die belangrijk zijn in jouw moestuin. Denk bijvoorbeeld aan de composthoop. Wat is nu een goede plek voor een composthoop? Let er op dat de composthoop of compostbak op een schaduwrijke plek uit de wind ligt; bijvoorbeeld onder een boom of tegen een heg. De volgende stap is het indelen van zaaibedden. Het handigste is om deze loodrecht op je looppad te maken. Zo kun je makkelijk bij je groente en fruit komen en hoef je niet steeds door je moestuingrond heen te lopen.
Je zult zien dat het wel even puzzelen wordt voordat de indeling van jouw moestuin klopt. En ook als je denkt dat de indeling klopt zullen er nog steeds dingen fout gaan komend seizoen. Maar van fouten leren we, en door fouten te maken zorgen we ervoor dat alles het volgende seizoen weer beter gaat!
11
NATUURLIJK
TE VEEL FOUTEN IN BIODIVERSITEIT Ruud Snijders is in 2007 begonnen met het opzetten van Innogreen, een bedrijf waar verantwoord ondernemen en samenwerken centraal staat met het biologisch evenwicht als uitgangspunt. Vanaf zijn laptop is zijn onderneming uitgegroeid naar zeven personeelsleden. Samen brengen zij de passie voor groen naar de markt toe door het bevorderen van groene economie en het ontwikkelen van duurzame producten.
Wat we volgens Snijders moeten doen is met z’n allen onze mening laten horen. “Wij moeten als bevolking zeggen: ‘Wij willen dit niet’, dan doet de politiek mee. De bevolking moet écht tegen zijn! Wij moeten het willen! Wij moeten druk zetten!” Ondanks deze opinie is hij optimistisch over de verschuiving van het werken op een duurzame en milieuvriendelijke manier binnen de Europese landen. Denemarken en Duitsland lopen voor op Nederland, maar we zijn volgens Snijders wel op de goede weg: “In Nederland wordt beter geteeld dan ooit tevoren. Binnen 30 jaar zijn we als land enorm gegroeid wat betreft de kennis van telen. Er is zo’n strenge controle in Nederland, onder andere dankzij de CTGB (College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden, de commissie van toelating die bepaalt wat wel of niet mag met goedkeuring van de Tweede Kamer, red.).”
“Mijn vader is van de oude garde. Deze generatie is gaan moestuinieren uit geldgebrek. Groenten en fruit verbouwen in eigen tuin was vroeger veel goedkoper. Tegenwoordig is daar veel verandering in gekomen. Niet alleen in het aantal mensen dat nog fruitteelt, maar ook de werkwijze ervan. Mijn vader gooide nog vrolijk kunstmest over zijn tuin. Kunstmest gebruiken voor je grond is tegenwoordig uit den boze in de bio-industrie. Toch worden er nog teveel fouten gemaakt in de biodiversiteit”, zegt Snijders. De algemeen directeur van Innogreen schat in dat vijftig procent van de telers in Nederland nog steeds kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen voor hun grond gebruikt. “Schandelijk”, vindt hij. “We zijn van de natuur gedreven.”
Snijders neemt de Nederlandse kwekers in bescherming met deze woorden. Maar alsnog stellen veel Nederlanders de vraag of er in groenten en fruit niet te veel chemische bestrijdingsmiddelen zitten. Volgens de groothandelaar van Innogreen ligt het probleem van chemische bestrijdingsmiddelen bij de controles in het buitenland. Beter gezegd: geen controles. “De boeren in tropische regenwouden, die spuiten met gif. Wat hier verboden is, stimuleren ze daar juist. De grond gaat dood, net als de bacteriën en schimmels die je voor de grond nodig hebt.
“Ik heb mijn vader geleerd hoe hij verantwoord kan telen. Als iedereen op deze manier een steentje bijdraagt wordt het veel, maar er zijn wel opinieleiders nodig die het voortouw nemen. Het probleem ligt namelijk bij de politiek. We hebben andere politieke leiders nodig dan Donald Trump, namelijk: leiders die de opinie kunnen vervormen, zoals El Ghore deed met de ozonlaag. We hebben de kennis en de mogelijkheden om chemische bestrijdingsmiddelen wereldwijd tegen te gaan!”
12
Ze mogen zo veel mogelijk chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken als ze willen en daar maken ze dus fors gebruik van, zodat ze denken dat de producten beter tot hun recht komen. Een voorbeeld van een supermarkt die etenswaren importeert uit deze landen is waarschijnlijk de Albert Heijn. Hier vraag ik mij ten zeerste af of de hoeveelheid chemische bestrijdingsmiddelen in hun producten uit bijvoorbeeld Chili niet wordt overschreden”, aldus Snijders. We willen weten wat we eten, zonder de twijfel van het gebruik van (te veel) chemische bestrijdingsmiddelen. De vraag naar veilig en biologisch voedsel stijgt hierdoor. “Het grote probleem hierbij is dat het om geld gaat. Ik zou ook iedere dag biologisch willen eten met mijn gezin, maar het is niet te realiseren omdat het gewoonweg te duur is.” Snijders denkt dat als de prijs naar beneden zou gaan, iedereen biologisch zou eten. “De oorzaak van de hoge prijzen van biologische producten ligt bij vraag en aanbod.
De vraag naar biologisch voedsel is hoger dan dat de telers nu kunnen verbouwen. In de toekomst wordt het biologische voedsel wel betaalbaarder.” Hoeveel tijd dit gaat kosten? “Minimaal tien jaar.” Dat biologisch voedsel gezonder en veiliger is, kunnen we concluderen uit de niet-biologische producten. “Zo zijn de vitaminegehaltes van aardbeien tussen 1989 en 2002 gedaald tot 87 procent. Tevens is het mineraalgehalte van broccoli fors gedaald tot minimaal 45 procent”, meent Snijders. Keiharde cijfers, vindt de eigenaar van Innogreen zelf. “De plant is ziek en dus bespuiten we ze maar met gif, dan lijkt het alsof de plant weer gezond is. Niets is minder waar. De bodem is vergiftigd. Dat neemt de plant ook weer tot zich.” Door het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in planten, wordt ook de flora en fauna verstoord. “We verstedelijken in Nederland”, zegt Snijders. “Het bouwen van steden geeft een
13
verschuiving van de luchtstromen. Dit heeft als gevolg dat de natuur zichzelf niet meer kan redden doordat natuurlijke vijanden worden afgestoten. Het gevolg: een explosie van een bepaald insect. Chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken is dan de oplossing denken veel mensen, terwijl dan juist bijen en vlinders weggejaagd worden om de oogst te kunnen bestuiven. We moeten leren dat als we nieuwbouwwijken bouwen, we niet gaan verstedelijken. Dit kunnen we oplossen door het maken “van vaste plantenborders, een grondvlak die ingericht is met planten.” Niet alleen vaste plantenborders zijn een oplossing, geeft Snijders aan. “Andere mogelijkheden voor het bevorderen van een groene economie is het vragen naar veilig voedsel of het schrijven van een opiniestuk. Twitter erover of ga bloggen over gezond eten. Als je een bezieling hebt met de natuur, dan zie je een stroming van duurzaamheid in je omgeving”
14
IN HET ZONNETJE
STOOFPEER Stoofpeer (de; v(m); meervoud: stoofperen) zelfst.naamw. (m.) Uitspraak: [‘stofper] Verbuigingen stoof|peren (meerv.) peer die gestoofd wordt gegeten. De stoofpeer, we kennen hem allemaal wel: een vrucht die vaak voor een wat nostalgisch gevoel zorgt, omdat hij meestal door grootmoeder werd bereid of werd gegeten tijdens het kerstdiner. Peren zijn te onderscheiden in handperen en stoofperen. De handpeer heeft over het algemeen een groene kleur en is te herkennen aan zijn zachte schil die gemakkelijk te verwijderen is. Met zijn sappige en zachte vruchtvlees kan hij zo uit de hand gegeten worden. De stoofpeer is vaak ook groen maar is erg droog en hard en is pas na lang koken eetbaar.
RECEPT ingrediënten 6 Gieser Wildeman stoofperen 0,75L rode wijn 2 kaneelstokjes 3 laurierblaadjes 2 steranijs 2 sinaasappels 160 gram suiker 1 vanillestokje
Schil de stoofpeertjes in banen van boven naar beneden, doe deze in de pan en giet de wijn eroverheen. Voeg de suiker, kaneel, laurier, steranijs & een uitgeschraapt vanillestokje toe. Dit doe je door de vanille peul door de lengte te snijden en met de botte kant van het mes de vanille eruit te schrapen. Schil met de dunschiller de schil van 1 sinaasappel zonder het witte. Voeg de schillen toe, halveer vervolgens beide sinaasappels en voeg deze ook toe.
Tips: Het vanillestokje kun je ook in de pan stoppen bij de peertjes. In het vanillestokjes zit namelijk ook gewoon vanille dat je er niet uit kan schrapen. Plet het kaneelstokje met de rug van het mes en doe de kaneel daarna terug in de pan. Dit zorgt voor meer smaak.
Breng het geheel aan de kook en draai dan het vuur laag zodat het net niet kookt en laat het voor +/- 2 uur staan. De grootte van de peertjes bepaald hoe lang ze op moeten staan maar als ze wat langer op staan is dit geen probleem, dan trekt de smaak van de overige ingrediënten er nog meer in.
15
16
NATUURLIJK
TUINIEREN ZONDER SEIZOEN De wolkjes van mijn adem stegen langzaam op in de horizon terwijl twee voorbijgangers, verstopt in hun dikke jassen en sjaals, mij passeerde op de uitgestrekte landweg. Het geluid van een ratelend slot dat ontgrendeld werd, was het teken dat we ieder moment de kas konden betreden. Het openen van de deur zal onthullen wat de beslagen ruiten in hun roestige skelet verborgen hielden. Een plek die de winter niet kon grijpen en waar de zomer op een sluimerstand was gegaan. Het waren de verloren schepjes, potjes en fel gekleurde gieters die direct opvielen. Hoe dit normaal gezien zou worden als rommel, was dit meer een gebaar van een actief leven. Dat het buiten vroor was namelijk geen excuus om niet te tuinieren.
Binnen deze kas konden mensen zonder zich te bekommeren over het weer het hele jaar door met hun tuin. En dat was te merken. Niet alleen aan alle spullen was te zien dat er mensen aan het werk waren geweest, maar ook aan de volkstuinen zelf. Onderhouden tuinen met groene slabladeren, fel rode pepers en onvolgroeide groen oranje mandarijnen stonden stuk voor stuk verzorgt in de tuin. Hoewel de groente de nodige kleur bracht, werd deze gecompenseerd door enkele onbewerkte stukken grond. Hierdoor leek de kas waarin alles nog aan het bloeien was grimmiger dan hij had kunnen zijn.
VERVOLG ARTIKEL
17
Over de gronden van het terrein liepen twee katten achter ons aan gedurende het bezoek. Miauwend en koppend hielden ze iedereen die aanwezig was gezelschap in de kas. De katten waren aangeschaft tegen het muizenprobleem waar de indoorvolkstuin afgelopen jaar last van had. Deze harige roofdieren die de oplossing waren voor dit probleem werden verzorgd door Gerardo, de eigenaar en oprichter van de tuin. Diezelfde man stond nu achterin de kas te werken aan een net dat de tuin afscheidde van een grootschalige oogst. Een persoon die van een simpel idee werkelijkheid had gemaakt. En daar was hij nu bezig. Hij was aan het werk in de realiteit van zijn eigen idee. Iets dieper de kas in werd ik onthaald door een warme luchtstroom die mijn muts direct onnodig maakte. Boven mijn hoofd hing één van de verwarmingen die samen met de geur van de tuin het idee van een zonnige lentedag deed opwekken. (Maar gek genoeg nu in een dikke winterjas met handschoenen aan.) Het contrast tussen binnen en buiten leek opeens groter. Niet vanwege het verschil in warmte of het feit dat buiten alle tuinen erbij lagen als Rotterdam in 1940. Maar omdat de verwarming, de galmende popmuziek uit de radio en de huiskatten de kas meer een huiselijk gevoel gaven dan een open terrein met tuintjes dat doet. Eenmaal weer buiten gleed de warmte als een deken van me af en was er niks meer van groei om mij heen te bekennen. Wat mij beter deed realiseren dat het in dit grote glazen huis echt gaat om een gecontroleerde omgeving. Want hoewel ik de schoonheid van groen in de winter kon waarderen, kwam er toch ook een gevoel van valsspelen bij me op. Iemand hoeft zich namelijk niet over te geven aan de felle wind, overstromende regen of barre kou. Het proces van geven en nemen zonder interruptie van de natuur wordt misschien al sneller een constant dan een uitdaging. Zou dat niet de overwinning en voldoening van een moestuin ontnemen? Desalniettemin is tuinieren zonder seizoen een goed concept. Het heeft een huiselijke sfeer kunnen creëren in een gecontroleerde omgeving waar je niet afhankelijk bent van het weer en dat heeft natuurlijk zijn charme. Dan kan je alleen niet zeggen dat je de oogst door weer en wind binnen hebt gehaald. Althans, niet letterlijk. Indoorsvolkstuin is gevestigd in Rijnsburg en is het hele jaar geopend. Oprichter van Gerardo van Egmond kwam op het idee ‘volkstuin in een professionele kas tuinieren’ vanuit het perspectief dat volkstuinen niet altijd beschikbaar waren. Daarnaast was er het aspect van het slechte weer die tuinders wel eens ondervinden. Meer foto’s zien van de kas? Kijk op de app!
18
19
EVEN ANDERS
DO IT YOURSELF Nu het winter is en er buiten niet veel groeit is het tijd om de gezelligheid van de moestuin binnen te halen! Zeker nu met de feestdagen is het altijd leuk een winterse sfeer in huis te brengen. Met deze Do It Yourself kun je je eigen versierde potje maken om je kruiden in te zetten! Zo heb je een versiering voor in de keuken of op tafel en kun je ook je eigen kruiden blijven oogsten!
Benodigdheden 1: Leeg Jamptoje 2: Spuitbus Acrylverf 3: Gewone Acrylverf 4: Kwastjes 5: Kranten 6: Kruidenplantje
STAP 2 Bespuit het potje met de Acrylverf. Houd de spuitbus niet al te dichtbij het potje zodat de laag verf beter dekt. Ga het hele potje goed rond. Ook aan de onderkant van het potje waar het smaller is zodat je geen lege plekken krijgt. Laat dan het potje 30 minuten goed drogen tot hij helemaal glad is. Tijdens het wachten kan je vast bedenken wat je wilt schilderen op je potje! Denk bijvoorbeeld aan een sneeuwpop, een kerstmuts of een tekst zoals fijne feestdagen.
STAP 1 Zorg allereerst dat je het jampotje goed schoon hebt gemaakt. Wanneer je dat hebt gedaan dek je de tafel af met kranten en zet je het potje ondersteboven op tafel. Leg de kranten wel breed uit, anders wilt er nog wel eens wat spuitverf op je ondergrond komen
20
STAP 3 Beschilder met acrylverf de gewenste afbeelding. Tip: Zorg dat je een dikke laag verf gebruikt zodat de kleur goed naar voren komt. Wanneer je een dunne laag aanbrengt kan je na het drogen de kleur van het potje eronder zien. Voor de grote strepen kan je een dikker kwastje gebruiken, en voor de fijne dingen zoals ogen en knopen kun je het beste een fijner kwastje gebruiken! Laat de verf 30 minuten drogen.
STAP 4 Haal de kruiden, in dit geval munt, zo diep mogelijk uit de aarde. Zo zorg je ervoor dat je de wortel goed meeneemt en je ook een beetje aarde hebt om het potje te vullen. Plaats het kruid in het potje! En vul nog een laatste beetje aarde bij om het kruid meer houvast te geven.
Tadaa! Op een simpele manier heb je je eigen glanzende decoratieve potje met kruiden. Je kunt het ook proberen met verschillende kleuren en afbeeldingen. In ieder potje past een kruid!
21
IN HET ZONNETJE
HOTSPOTS Als je tijdens het kerstshoppen even een pauze in wilt lassen en je hebt zin in een lekkere én een gezonde hap, dan hebben wij alvast voor jullie voorgeproefd.
D E T U I N VA N S M I D - L E I D E N Een goede vijf minuten fietsen vanuit het centrum en een kleine tien minuten wandelen vanaf station Leiden Lammenschans vind je ‘De tuin van de smid’. De omgeving van deze tuin geeft je het gevoel dat je in the middle of nowhere bent. De eigenaar, die voorheen smid was, liep altijd door dit park en vond het een geweldige plek om een restaurantje te beginnen. Nu hij zijn droom waargemaakt heeft, gebruikt hij biologische- en fairtrade producten en werkt hij samen met een vegetarische slager. Het gerecht dat door de bediening wordt aangeraden is de weedburger. Als je deze ziet begin je niet direct te watertanden. Het broodje is namelijk groen. Het gerecht bestaat uit soja, zeewier, algen en gezonde eiwitten. Hoewel de burger er niet smakelijk uitziet, is het wel het proberen waard!
Hieronder lees je dé hotspots waar je op kunt warmen en waar je nieuwe energie van opdoet om nog de hele middag door te gaan.
K E E K- U T R E C H T De ideale plaats voor heerlijke koffie en huisgemaakte taartjes is KEEK organic eatery. Dit familie pand dat voorheen twintig jaar een speelgoedwinkel is geweest is nu de perfecte hotspot als je zin hebt in wat lekkers, maar niet op een afgeladen plaats wilt zitten zoals Ledig Erf en de Neude. Als je binnenkomt ruik je de geur van versgebakken scones maar ze hebben ook boterkoek met gember, bananenbrood en dadelrepen, voor ieder wat wils. Alles wordt in eigen keuken gebakken en dat proef je! Mocht je geen genoeg krijgen van al het lekkers, dan kan je langs de organic bakery van KEEK wandelen op de oude gracht. Hier kun je een stukje boterkoek en een lekker theetje voor thuis kopen. Zelfs je kerstdiner kun je door KEEK laten verzorgen!
22
BOS- HAARLEM Voor verse sapjes zoals smoothies en slowjuices ben je bij ‘Bos’ aan het juiste adres. Op de kaart vind je sapjes met namen als ‘Oranjeboon’ (wortel, kurkuma, gember en grapefruit) en Woudloper (sinaasappel, banaan, en blauwe bes). Er wordt in deze winkel zelfs een bos detoxkuur aangeboden van drie of vijf dagen waarin je door het drinken van alleen maar sapjes je lichaam reinigt. Als je geen zin hebt in een sapje of smoothie kun je ook gaan voor een salade of een soepje. Eigenaar Gertjan staat zelf achter de bar en adviseert je graag wanneer je moeite hebt met kiezen. Omdat ze bij ‘Bos’ niet van onnodig afval houden kun je je eigen beker meenemen en laten vullen óf je krijgt een glazen flesje, maar dan moet je wel €0,25 statiegeld betalen. Er wordt gewerkt met verse producten waardoor je favoriete sapje soms op kan zijn. Ze doen hun best om dit te voorkomen want bij ‘Bos’ persen ze zo hard als ze kunnen.
SPIRIT- ROT TERMAN Als je het restaurant ‘Spirit’ binnenkomt krijg je het gevoel alsof je in een schoolkantine terecht bent gekomen, een luxe dan wel te verstaan. Ze serveren namelijk alleen maar organisch en vegetarisch eten. Er staat een stapel borden op een grote tafel met allemaal witte schalen die gevuld zijn met eten. In de keuken bereiden ze rijst, gegrilde groenten, dumplings gevuld met gember, paksoi en taugé. Je stelt je maaltijd samen door zelf te kiezen waar je zin in hebt. Als je genoeg hebt opgeschept, loop je naar de kassa. Hier word je bord gewogen. Je betaalt per 100 gram, zo willen ze verspilling voorkomen. Het is niet het juiste adres voor grote eters. Voor het ontbijt betaal je namelijk €1,95 per 100 gram en dan maakt het niet uit of je het hier opeet of thuis. Voor lunch en het diner betaal je per ons €2,50. Mocht je je maaltijd thuis willen opeten, dan zal het bedrag uitkomen op €2,25
23
GEZOCHT
GEZOCHT: RECEPT MET PASTINAAK Laatst gesignaleerd 01-11-2016 Kenmerken Pastinaak: Huidskleur: Blank Kapsel: Kaalgeschoren, oorspronkelijk groen Lengte: circa 20 cm Leeftijd: 6 maanden (houdbaar) Deze peen, te herkennen aan zijn brede bovenlichaam en smalle onderlichaam, was sinds het Leidens Ontzet in 1574 steeds minder in beeld. Waar hij toen nog in volle glorie onthaald werd, was hij nu alleen soms nog te vinden in een biologische groentewinkel of Ekoplaza. Wie heeft deze groente ergens nog gezien?
Ook de familie van Pastinaak is erg bezorgd. Wortel: “Ik kan mij gewoon geen leven voorstellen zonder mijn neef. Hij zei een aantal maanden terug dat hij steeds minder vaak in een gerecht ging. Ik dacht: ‘Ah joh, die wordt vast nog wel eens in een soepje gegooid.’ Maar nu hij zich niet meer laat zien maak ik mij wel erg veel zorgen.” Ook u kunt helpen bij de zoektocht naar Pastinaak. Probeer hem te vinden in een biologische supermarkt en geef een lekker recept door op de online app. Als iedereen een steentje bijdraagt is de Pastinaak voor u het weet weer in ons midden.
24
EVEN ANDERS
PERMA CULTUUR ‘Een samenvoeging van de woorden permanente agricultuur en permanente cultuur. Permacultuur is een ontwerpprincipe waarmee je een ecosysteem om de mens heen ontwerpt. Permacultuur is gericht op een langdurige overleving van de mens en de natuur. Permacultuur ontwerpt met de natuur.’ (“Woordenboek” (z.j.))
dat de enige uitdaging is wat je met de overblijfselen gaat doen. Niet alleen houd je veel oogst over, je verzekert jezelf van een deel van de oogst. Bij permacultuur verbouw je zoveel mogelijk verschillende soorten groenten, fruit en kruiden. Op deze manier is er nog genoeg eten wanneer er een oogst mislukt. Zo sneuvelen er altijd wel een paar slaplantjes door de slakken, maar de tuinbonen vinden slakken helemaal niet lekker. Wanneer je alleen slaplantjes neerzet zal er niks overblijven. Door er tuinbonen tussen te zetten verzeker jij jezelf van een deel van de oogst.
Permacultuur kijkt naar hoe de natuur samenwerkt. Als het ware maak jij van jouw tuin een eigen ecosysteem die kan samenwerken met de grotere ecosystemen. De tuin is gezond en productief omdat je planten, bloemen en dieren combineert. Je werkt met de natuur mee en ontwerpt een tuin die het goed doet zonder dat er steeds grote ingrepen nodig zijn. Permacultuur is meer dan een bepaalde manier van tuinieren, het is een bepaalde manier van denken en leven.
De vier functionele rollen In elke plantgemeenschap (gilde) staat een fruit- of notenboom centraal. Er zijn vier functionele rollen die aanwezig moeten zijn om een gilde compleet te maken. De eerste functionele rol is stikstof binden. Hier kun je Struikvormige, Vlinderbloemigen of kleinere boompjes voor gebruiken. Ook tuinbonen kun je hiervoor gebruiken maar deze zul je elk jaar opnieuw moeten poten. De tweede functionele rol is een mulchlaag vormen. Mulch is een laag die de bodem bedekt of de bovenste laag van de bodem vormt. Op een bedekte bodem zal er minder onkruid zijn en blijft de grond langer vochtig. Planten die je kunt gebruiken om mee te mulchen zijn bijvoorbeeld courgettes en pompoenen. Deze planten geven met hun grote bladeren veel schaduw waardoor onkruid geen kans meer heeft. Als je niet zoveel ruimte hebt, kun je ook denken aan een minipompoen of een augurk. De derde functionele rol is het vangen van voedingsstoffen. Planten hebben veel verschillende voedingsstoffen nodig zoals stikstof, fosfor en kalium. Dit zijn de hoofdelementen van voeding die een plant nodig heeft. Maar een plant heeft ook calcium, ijzer en magnesium nodig.
Polycultuur Weleens gehoord van een “gilde” in een moestuin? In een permacultuur gilde worden er eetbare planten rondom fruit- of notenbomen geplaatst en daarmee een plantgemeenschap tot stand gebracht. Deze planten horen elkaar te versterken in plaats van te beconcurreren. Door verschillende planten bij elkaar te zetten ontstaat er een zogenaamde polycultuur in jouw tuin. “De drie gezusters, Een maïsplant groeit hoog op en hierdoor klimt een boon makkelijk naar boven. De boon is op haar beurt een stikstofbinder voor de bodem onder haar voeten, stikstof is een belangrijke bouwsteen in de groei van planten. De derde zuster is een pompoenachtige en zij dekt de grond met haar lange ranken en grote bladeren af. Daarmee zorgt ze voor een goede vochthuishouding in de bodem en gaat ze met haar schaduw de vorming van onkruid tegen.” Tegenover polycultuur staat monocultuur. Dit zijn de rijen gewassen naast elkaar op een akker. Monocultuur kost ontzettend veel menselijke inspanning en technologische middelen. Dit komt doordat je met monocultuur het ecosysteem probeert tegen te werken. Polycultuur vraagt minder onderhoud omdat alle planten elkaar versterken. Hierdoor heeft een polycultuur meer nuttige insecten te bieden, maar het brengt tegelijkertijd ook minder plagen en kost minder onderhoud. Er kunnen zoveel verschillende planten groeien op een klein stuk,
25
Om deze voedingsstoffen beschikbaar te stellen aan alle planten binnen jouw gilde heb je planten nodig met wortels die diep in de grond reiken. Nu staan deze planten bekend als onkruid, zoals paardenbloem, brandnetel en muur. Deze planten kun je vroeg in de lente gebruiken en zullen daarna ook nog zorgen voor een heerlijke salade of roerbak. Later in het jaar zul je een deel steeds moeten terugkappen om te mulchen of om op je composthoop te gooien. In plaats van dit onkruid kun je als voedingsstoffen ook gebruik maken van bloemen zoals goudsbloem en valeriaan. De vierde functionele rol is het aantrekken van insecten. Van alle insecten die in je tuin komen zijn negentig procent bestuivend en zal slechts tien procent komen om je gewassen op te eten. De bestuivende insecten zijn essentieel voor de groei van je tuin. Daarnaast trekken insecten vogels en vleermuizen aan. Deze zorgen er op hun beurt voor dat rupsen, muggen of kevers niet te talrijk worden. Als insectenlokkers kun je het beste gebruik maken van Composieten, Schermbloemige, Kruisbloemigen, Lipbloemigen en Lelies (inclusief uien).
de grond dus nooit aan. Van een geplunderde grond kun je niet verwachten dat het eten net zo lekker smaakt als van een gezonde grond. Bij permacultuur houden we de grond gezond door steeds organisch materiaal van planten en dieren terug aan te brengen. Met middelen als compost, mulch, groenbemesters, gewasrotatie, compostthee en wormenmest kun je de aarde in je moestuin boosten. Compost maakt de kring af als je denkt aan het ecosysteem. Afval bestaat niet, alles wat in je permacultuur tuin groeit kun je weer gebruiken. Het proces van compost bestaat uit een natuurlijk kringloop van verrotting en hergroei. Planten laten bladeren, vruchten, stengels of bloemen vallen. Insecten en micro-organismen aan het werk gezet om hier weer voeding van te maken. Je eigen composthoop. Voor een composthoop zijn er vier dingen nodig, groen (nattig) spul, waaronder snijafval uit de keuken; bruin (droog) spul; lucht; en water. Gemiddeld houd je de verhouding aan van een derde keukenresten, een derde ander groen spul en een derde bruin. Groen-compostmateriaal kan bestaan uit, bemest hooi of zaagsel uit dierenhokken (niet van vleeseters!), koffiedik en groenbemesters. Bruin compost materiaal kan bestaan uit karton, gedroogde bladeren en stro. Verder is het erg belangrijk dat er voldoende lucht kan circuleren in de composthoop. Je hebt de juiste vochtigheidsgraad als het composterende materiaal aanvoelt als een uitgeknepen spons. Belangrijk om te weten voordat je overstapt naar deze theorie is dat er veel geduld is vereist. Maar je geduld wordt beloond met een prachtige tuin vol met groente, kruiden, fruit en bloemen. Je hebt een tuin die geen gebruik maakt van bestrijdingsmiddelen. Een eigen ecosysteem die door één of meerdere plant gemeenschappen zelf zorgt voor alles wat het nodig heeft
Een gezonde bodem Permacultuur is een manier van leven. Je eigen ecosysteem opzetten is niet binnen een lente gedaan. Met alleen de goede planten neerzetten ben je er niet. Alleen een voedzame grond creëren kan al jaren duren. Het gaat erom dat je er tijd in stopt en de natuur ook de tijd geeft om te herstellen. Het jaar bestaat uit vier seizoenen, drie seizoenen daarvan oogsten we en vragen we wat van onze moestuin. Het laatste seizoen geven we terug aan de grond. We geven de grond tijd om te herstellen. De grond los scheppen is daarom ook heel slecht voor een gezonde bodem. Hierdoor verander je de plek van bacteriën. Bacteriën diep in de grond liggen nu ineens bovenop en gaan als gevolg hiervan dood. Kippen zijn heel belangrijk voor een gezonde bodem. De snavel van de kip gaat precies diep genoeg in de grond. Door al het graven houdt de kip het oppervlak van jouw moestuin lekker los. In permacultuur zijn kippen niet te missen. “De bodem is de basis van al wat groeit. Je planten vragen goede aarde. Permacultuur houdt de rijkdom in de bodem op peil doordat we steeds weer organisch materiaal terugbrengen in de cyclus”. De grond waarbij alles begint kan alleen gezond zijn als zij wordt gevoed. Zorgen voor biodiversiteit in een gezonde bodem is het beste uitgangspunt om gezonde planten te verbouwen. Door de manier waarop we tegenwoordig verbouwen gebruiken we alle energie uit het biosysteem. Op deze manier blijft er geen vruchtbare grond over. In Europa gaat er op deze manier ongeveer 17.000 kilogram per hectare per jaar aan biosysteem verloren. De bodem kan per jaar een kilogram per hectare aangroeien. Dit kan
26
27
GOED GEWORTELD
MIJN POMPOENEN WAREN MIJN PRONKSTUKKEN De 61-jarige Herman Verweij heeft al jaren zijn eigen volkstuin in de Ridderbuurt in Alphen aan den Rijn. De Alphenaar is trots op zijn moestuin en vindt het dan ook heerlijk om hier aan de slag te zijn. “Een volkstuin hebben is een sociaal gebeuren. Je hebt namelijk buren om je heen waar je zo nu en dan een praatje mee maakt. Alleen ligt de ene persoon je net iets beter dan de ander. Onderlinge concurrentie hoort erbij”, grapt Verweij.
Zakken vol worden meegenomen en dat niet alleen: ze trekken ook nog eens de takken naar de gallemiezen! Vrijwilligers doen hun uiterste best om het hier een beetje bij te houden en zij verpesten het.” “Misbruik”, vindt Verweij. “Iemand plukt netjes een paar appels, terwijl een aantal mensen hun fietstassen vol gooien met fruit. Er wordt meer meegenomen dan de bedoeling is. Er blijft dan weinig over voor andere mensen. Zodra je ze erop aanspreekt vinden ze het de normaalste zaak van de wereld dat ze een overschot meenemen. Een discussie met ze voeren heeft geen enkele zin. En de gemeente...zij doet er niks aan.”
“Ik ben zelf zo eigenwijs als de pest en dat valt niet bij iedereen in goede aard. Maar je hebt ook buren die zeuren. Zoals mijn buurvrouw, die dagenlang heeft geklaagd dat de groentes uit mijn volkstuin ervoor hebben gezorgd dat haar zonnebloemen in de schaduw kwamen te staan. Zo maakt iedereen weleens fouten. De een is handiger dan de ander. Het is de kunst van het afkijken en te leren van je eigen en elkaars fouten. Dat is nu eenmaal zo.”
“Ik kan hier moeilijk prikkeldraad neerzetten” “Je hoeft niet een passie te hebben voor moestuinen om te begrijpen dat je niet zomaar zakken vol mee neemt, kruiden afsnijdt óf mijn pompoenen steelt. Het ergste in al die jaren. Mijn pompoenen. Ze waren mijn pronkstukken. Ik had zo m’n best gedaan voor deze groente. Tegen de dijk had ik ze staan. De dag ervoor had ik nog gecontroleerd of ze al rijp genoeg waren.
“Niet alleen wordt er gezeurd,” vertelt Verweij nukkig. “Spullen jatten gebeurt regelmatig. Sommige mensen hebben bordjes in de tuin staan met: ‘Kom gerust kijken’. “Dat doe ik niet. Buitenstaanders en tuiniers snoeien dan producten af uit jouw tuin. Voor deze mensen, die niet met hun vingers van andermans spullen af kunnen blijven, hebben we verderop een boomgaard staan waar ze voor eigen consumptie een appeltje mogen plukken. Ook hier geldt: je geeft ze één vinger en ze nemen je hele hand.
28
De volgende dag was ik eerst heel verbaasd. Ik dacht: ‘Ben ik nou gek? Zijn het er nou minder geworden?’ Even later hoorde ik het verhaal van de andere tuinders. Er was blijkbaar een aantal mensen bewust gestopt. Deze fietsers stapten af en vulden hun zakken met mijn pompoenen”, vertelt Verweij geërgerd. “Pikken vind ik niet leuk. Erg jammer, lullig en vooral diep teleurstellend. Ik weet niet wie het waren. Ik heb zelfs geen vermoeden. Ik kan hier moeilijk camera’s ophangen of prikkeldraad neerzetten. Er staat wel een bordje ‘verboden toegang voor onbevoegden’ voordat je het terrein betreedt. Maar blijkbaar kijken mensen daar niet eens naar.” “Bang ben ik wel, bang dat ze een keer bij mij inbreken”
“Dat dit bordje kennelijk niet helpt, komt niet alleen van mijn kant”, vervolgt Verweij. “Inbreken in kassen speelt hier ook een rol. Een aantal maal hoorde ik om mij heen dat de waterpompen verdwenen waren. Zodra je een slot op je kas zet, denken inbrekers juist dat er wat te halen valt. Dus dat laat ik achterwege. In mijn kas staan weinig kostbare spullen. Voor mij zijn ze waardevol, maar dieven hebben er niets aan. Het duurste wat hier staat is het gasstelletje. Als je alles bij elkaar optelt zou dat rond de driehonderd euro uitkomen. Bang ben ik wel, bang dat ze een keer bij mij inbreken.” “Mensen komen hier ook gerust hun hond uitlaten. Dit is ook niet de bedoeling, maar dat vind ik niet zo erg. Zij komen tenminste genieten van de omgeving, de rust en de ruimte, net als mijn kleinkinderen die af en toe komen. Zij snoeien uit mijn tuin ook wat af, trekken de munt uit de grond en klimmen hier in bomen. Dat is alleen maar prachtig!”, vindt Verweij. “Om mij te helpen met planten gebruiken ze vaak gereedschappen. Deze spullen neem ik aan het einde van de dag altijd weer mee terug naar huis. Je kunt je gereedschap hier niet laten liggen. Voor je het weet is het weg.” Verweij besluit: “Ik laat me niet opjutten door dit soort gebeurtenissen. Het blijft heerlijk om in mijn moestuin bezig te zijn, hoe koud het nu ook is.”
29
Goed Geworteld
EEN BIJ VOOR ERBIJ Wanneer je denkt aan je moestuin is een bij waarschijnlijk niet het eerste dat in je opkomt. Toch zijn dit hele belangrijke beestjes die we zeker niet moeten vergeten. Want zonder bijen blijft je moestuin leeg en zouden we wereldwijd zelfs last hebben van grote voedseltekorten. Om de bijen een handje te helpen zou je bijvriendelijke bloemen kunnen zaaien of, als je dat nog niet deed, pesticiden kunnen weren. Maar wanneer je het de bijen echt naar het zin wilt maken kun je er ook voor kiezen een bijenkast in je moestuin te plaatsen.
liefst uit de wind. Je kast doet het het beste op het zuidoosten en zorg dat je bijen voldoende ruimte hebben voor een aanvliegroute van twee á drie meter. Als je het jezelf wat makkelijker wilt maken kun je ook een bijenkast huren, deze kost zo’n €300-, per jaar, wat absoluut niet goedkoop is, maar je helpt er de bijen wel enorm mee. Wanneer je een kast huurt komt er regelmatig een professionele imker langs om te controleren of het goed gaat met je bijen. Het mooie aan bijen houden is, dat je honing hebt uit eigen moestuin wat natuurlijk een leuke en lekkere bijkomstigheid is
Je hoeft hier geen imker voor te zijn, iedereen kan het doen. Het is wel even investeren in een kast, materialen en uiteraard een bijenvolk. Ook is het belangrijk dat er rondom je tuin genoeg bloemen te vinden zijn. Bijen leggen namelijk een afstand van wel drie kilometer af en als ze niet genoeg nectar vinden, verhongeren ze. Een populaire bijenplant is de vlinderstruik maar ook de blauwe regen zie je vaak terug in tuinen. De bijen smullen hiervan. Heb je een wat grotere tuin dan kun je een paar fruitbomen planten. Maar onderschat ook de klimop niet, dit is de laatste bloeiende plant in het seizoen en trekt veel wildleven aan. Wanneer je bijen houdt, is het ook belangrijk om te zorgen dat er tussen maart en november wat bloeit in je tuin.
Wist je dat: Dat bijen zich in de winter warm houden door te trillen met hun vliegspieren. Dit is vergelijkbaar met het bibberen wat wij doen wanneer we het koud hebben. In grote steden zoals Amsterdam, Londen en Parijs zijn al veel bijenkasten te vinden.
Het houden van bijen kan eigenlijk overal, zowel op het platteland als in de stad. Zorg wel dat je bijenkast op een rustige plaats staat, bij voorkeur op afstand van je woning en van de openbare weg, het
30
Z A A D Nu ook verkrijgbaar als app
Beschikbaar op de31Playstore en Appstore
32