Publieke acupunctuur Krijn Christiaansen, Aglaee Degros en Maurice Specht Acupuncturele ingrepen Acupunctuur is een leer die er van uitgaat dat een ingreep op een specifiek plaats, een uitstraling heeft op een groter gebied. Toegepast op transformatiegebieden pleit dit tegen grootschalige renovatie of sloop en richt het zich op specifieke ‘knooppunten’; vertaald naar de stedelijke omgeving zijn dit voor ons de pleinen van een wijk. De vraag is hoe een dergelijke ‘publieke acupunctuur’ er uit kan zien. Standaard pleinontwikkeling Bij de huidige transformatie van Haagse wijk Transvaal heeft woningcorporatie Staedion van de gemeente de opdracht gekregen om ook een deel van de openbare ruimte vorm te geven. Dit is voor woningbouwcorporaties een nieuwe opdracht, waar zij nog weinig ervaring mee hebben. Het is daarom niet vreemd dat werd teruggegrepen op de gebruikelijke stedelijke werkwijze: er is een opdracht verstrekt aan een ingenieursbureau, dat op basis van het Haags handboek openbare ruimte een inrichtingsplan heeft gemaakt. In dit handboek vindt de ontwerper alle richtlijnen en een sortering materiaal- en straatmeubilair waarmee ontworpen kan worden. Hoewel een begrijpelijke keuze, menen wij dat de ‘publieke acupunctuur’ die wij voorstaan een andere, meer experimentele opzet vraagt. De uitdaging van de publieke acupunctuur die wij voorstaan is namelijk om bewoners uit de omgeving van het plein vanaf het begin te betrekken bij het vormgeven van hun eigen woonomgeving. Om dit te bereiken, komt men niet toe met een standaard handboek, maar is er noodzaak aan een alternatief, buurtspecifiek en dynamisch handboek voor. Dit handboek vervangt het oude handboek niet geheel, er moet begrijpelijkerwijs voldaan worden aan onderhoud- en veiligheidaspecten, maar genereert een extra kwaliteit voor een specifieke plek. Een alternatief handboek Uitgangspunt voor het alternatieve handboek is dat de toekomstige gebruikers vanaf het allereerste begin betrokken worden bij het inrichten van de openbare ruimte die zich straks voor hun deur bevindt. Hiertoe wordt, met behulp van een sociaal onderzoeker, een inventarisatie gemaakt van de bij de inwoners (en bij de professionals die hier dagelijks werkzaam zijn) aanwezige kennis en vaardigheden, die bij de realisatie en vormgeving van het plein kunnen worden ingezet. De onderzoeker laat zich niet leiden door de vraag wat mensen willen met, of nu vinden van, het plein, maar door wat zij doen, op het plein, thuis of op een andere plek. Daarnaast wordt contact gezocht met professionals, organisaties of groepen mensen die in de toekomst programmatisch iets kunnen betekenen op of rond het plein. Deze eerste fase, die een vooraf bepaalde tijd in beslag zal nemen, mondt uit in ons alternatieve handboek. Dit boek biedt de ‘software’ waarmee een ontwerper - in samenspraak met een editorial board van belanghebbenden uit de buurt - aan de slag gaat om zo een bij de buurt aansluitend, maar toch eenduidig en hoogwaardig ontwerp voor het plein te ontwikkelen. Voordelen van het alternatieve handboek:
-
Het plein dat zo ontstaat zal geen generiek maar een specifiek karakter hebben, waarmee de betrokkenheid van bewoners bij het plein vergroot wordt. Zowel de procedure als de uitkomst vormt voor alle betrokkenen een uitdaging en een leerschool.
-
Het handboek heeft een tijdelijk karakter (versie 1.0), en kan dus iedere 4 of 5 jaar vernieuwd worden. Zo blijft de informatie over de wijk up-to-date. Het handboek kan, zowel door andere instanties als door bewoners, ook op andere momenten en plekken in de wijk worden ingezet.
-
Bewoners kunnen op diverse manieren en op diverse momenten participeren in het proces – door mee te praten, te ontwerpen, te bouwen of te beheren – waardoor veel meer mensen de mogelijkheid krijgen om deel te nemen en hun kennis en vaardigheden verder te ontwikkelen.
-
Het versterkt de onderlinge verhouding tussen bewoners, maar ook met professionals, omdat er gezamenlijk aan een concreet project wordt gewerkt. Daarmee worden nieuwe verbanden gesmeed en vooroordelen doorbroken.
-
Doordat bewoners zich vanaf het begin betrokken voelen bij het plein zal er een bepaalde mate van trots ontstaan, die zich uit in een zorgvuldige omgang met het plein. Daarnaast zal het ook uitstralen naar de rest van de omgeving (acupunctuur), wat de wijk een meerwaarde oplevert.
Procedurele referenties Onze aanpak sluit niet aan bij het eindbeeld-denken dat veelal in bestuurlijke kringen heerst. Waar een eindbeeld mensen kan overtuigen door te tonen wat komen zal, kan men bij onze procedure slechts spreken van verwachtingen. Dit kan een nadeel zijn, toch is het niet zo dat er totaal geen referentiekader is. Net zoals een sollicitant alleen een verwachting schept en dit ondersteunt met referenties, verwijzen wij naar Recyclart heeft boven het dak van het station Brussel Zuid een project begeleid waarbij zij in samenwerking met architecten en de bewoners een skatepark hebben ontwikkeld. De bewoners werden daarbij onder andere opgeleid om ambachtelijk met ijzer en hout het project te realiseren. Op een braakliggend terrein aan het eind van de Mullerpier is onder invloed van bewoners / ontwerpers een stedelijke (moes)tuin met moestuin ontworpen voor de periode tot er wordt gebouwd. Hoewel ontstaan onder andere omstandigheden, laten beide referenties zien dat zich uit een op bewoners geënt ontwerpproces mooie, interessante en volwaardige pleinen kunnen ontwikkelen. Dit is precies wat we met onze publieke acupunctuur voor ogen hebben.
Fig. 1: In rood aangegeven: pleinen in Transvaal-Noord die in aanmerking zouden kunnen komen voor ‘publieke acupunctuur’ Fig. 2: De in rood aangegeven gebouwen geven woningen of instanties aan waarvan de inbreng terug te zien is op het plein