06_Η Ψυχή και ο Μηχανισμός της by group24

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ

ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΛΙΚΗΣ Α. ΜΠΕΪΛΗ Μύηση, Ανθρώπινη και Ηλιακή Επιστολές επί του Αποκρυφιστικού Διαλογισμού Η Συνείδηση του Ατόμου Πραγματεία επί του Κοσμικού Πυρός Το Φως της Ψυχής Η Ψυχή και ο Μηχανισμός της Από τη Διανόηση στην Ενόραση Πραγματεία επί της Λευκής Μαγείας Από τη Βηθλεέμ στο Γολγοθά Μαθητεία στη Νέα Εποχή – Τόμος Ι Μαθητεία στη Νέα Εποχή – Τόμος ΙΙ Τα Προβλήματα της Ανθρωπότητας Η Επανεμφάνιση του Χριστού Το Πεπρωμένο των Εθνών Γοητεία: Ένα Παγκόσμιο Πρόβλημα Τηλεπάθεια και ο Αιθερικός Φορέας Η Ατελείωτη Αυτοβιογραφία Εκπαίδευση στη Νέα Εποχή Η Εξωτερίκευση της Ιεραρχίας Πραγματεία επί των Επτά Ακτίνων: Τόμος Ι – Εσωτερική Ψυχολογία Τόμος ΙΙ – Εσωτερική Ψυχολογία Τόμος ΙΙΙ – Εσωτερική Αστρολογία Τόμος IV – Εσωτερική Θεραπευτική Tόμος V – Oι Ακτίνες και οι Μυήσεις

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ Το Πρόβλημα της Ψυχολογίας

υπό

ΑΛΙΚΗΣ Α. ΜΠΕΪΛΗ

LUCIS PUBLISHING COMPANY 113 University Place, 11th Floor P.O. Box 722 Cooper Station New York, N.Y. U.S.A. 10276 LUCIS PRESS LTD. Suite 54 3 Whitehall Court London SW1A 2EF

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

U.K.

Πρώτη Αγγλική Έκδοση, 1930 Πέμπτη Αγγλική Έκδοση, 1971 Έκτη Αγγλική Έκδοση, 1973

Η έκδοση αυτού του βιβλίου χρηματοδοτήθηκε από το Κεφάλαιο των Βιβλίων του Θιβετανού, που συστάθηκε για τη συνεχή διάδοση της διδασκαλίας του Θιβετανού και της Αλίκης Α. Μπέϊλη. Αυτό το κεφάλαιο ελέγχεται από τη Lucis Trust, που είναι ένα πνευματικό, εκπαιδευτικό ίδρυμα, απαλλαγμένο φορολογίας. Η Lucis Press Ltd. είναι μη-κερδοσκοπικός οργανισμός που ανήκει στη Lucis Trust. Για το βιβλίο αυτό δεν πληρώνονται συγγραφικά δικαιώματα.

Το βιβλίο αυτό έχει επίσης εκδοθεί στα Ολλανδικά, Ισπανικά και Ελληνικά. Η μετάφρασή του σε άλλες γλώσσες συνεχίζεται. Η πρώτη μετάφρασή του στα Ελληνικά έγινε το 1994.

Τίτλος πρωτοτύπου:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ «The Soul and its Mechanism», by Alice A. Bailey Lucis Press Ltd., London 1973

ΑΦΙΕΡΩΝΕΤΑΙ ME ΤΗΝ ΕΥΓΝΩΜOΝΑ ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ ΣΤΗΝ

ALICE E. DUPONT ORTIZ

“Είναι εύκολο να δείξουμε ότι η αλληλενέργεια σώματος και ψυχής δεν αποτελεί μεγαλύτερο αίνιγμα απ’ ό,τι κάθε άλλο παράδειγμα αιτιότητας κι ότι μόνο η λαν θασμένη αντίληψη ότι κατανοούμε κάτι στη μια περίπτωση, αυξάνει την κατάπληξή μας ότι δεν κατανοούμε τίποτε στην άλλη.” RUDOLF HERMANN LOTZE

“Η έννοια που κατέρχεται απ’ την κεντρική ελπίδα του εαυτού περιβάλλει το σώμα· αποβαίνει μια πόλη εννοιών κι όχι μόνο μια πόλη κυττάρων. Τα όργανά του δεν είναι απλά γεγονότα, αλλά σύμβολα, επικίνδυνα και βαθιά. Καθίσταται σαν σύνολο ένα αντικείμενο αξίας, κάλλους ή δυσμορφίας, χάριτος και μηχανισμού, μιας υπονοούμενης φιλοσοφίας· και οι στάσεις της υπερηφάνειας και της ντροπής, του άπειρου ενδιαφέροντος της τέχνης, της πολύμορφης σημασίας του χορού, όλα γίνονται ευνόητα. Η στάση, η χειρονομία και εκατομμύρια λεπτοφυείς εκφραστικές αλλαγές του χρώματος και της έντασης αποβαίνουν οι άμεσες αθέλητες εκδηλώσεις ενός εσώτερου παιχνιδιού. Η ποίηση και η ηθική, η θρησκεία και η λογική επανακτούν την έδρα τους στα μέλη μας καθώς και στο νου μας και ο κόσμος επανακτά τη συγκεκριμένη ενότητα την οποία οι αναλύσεις μας απείλησαν να την υφαρπάσουν.” Self, Its Body and Freedom WM. E. HOCKING, p. 97

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΚΛΗΣΗ Από την εστία του Φωτός μέσα από τη Διάνοια του Θεού Ας διαχυθεί φως μέσα στις διάνοιες των ανθρώπων. Το Φως ας κατέλθει στη Γη. Από την εστία της Αγάπης μέσα από την Καρδιά του Θεού Ας διαχυθεί αγάπη μέσα στις καρδιές των ανθρώπων. Είθε ο Χριστός να γυρίσει στη Γη. Από το κέντρο όπου η Θέληση του Θεού είναι γνωστή O σκοπός ας καθοδηγεί τις μικρές θελήσεις των ανθρώπων – O σκοπός που οι Διδάσκαλοι γνωρίζουν και υπηρετούν. Από το κέντρο που ονομάζουμε φυλή των ανθρώπων Το Σχέδιο της Αγάπης και του Φωτός ας πραγματοποιηθεί Και είθε να σφραγίσει την πύλη του κακού. Το Φως, η Αγάπη και η Δύναμη ας αποκαταστήσουν το Σχέδιο πάνω στη Γη.

«Η παραπάνω Επίκληση ή Προσευχή δεν ανήκει σε κάποιο πρόσωπο ή όμιλο, αλλά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το κάλλος και η ισχύς της Επίκλησης αυτής βρίσκονται στην απλότητά της και στην έκφραση από μέρους της ορισμένων κεντρικών αληθειών τις οποίες αποδέχονται ενδόμυχα και φυσικά όλοι οι άνθρωποι – την αλήθεια για την ύπαρξη μιας θεμελιώδους Νοημοσύνης στην οποία προσδίδουμε αόριστα το όνομα Θεός· την αλήθεια ότι πίσω από όλη την εξωτερική φαινομενικότητα, κινητήρια δύναμη του σύμπαντος είναι η Αγάπη· την αλήθεια ότι ήρθε στη γη μια μεγάλη Ατομικότητα – που ονομάστηκε από τους Χριστιανούς, Χριστός – και ενσωμάτωσε αυτή την αγάπη ώστε να μπορέσουμε να την κατανοήσουμε· την αλήθεια ότι τόσο η αγάπη όσο και η νοημοσύνη είναι αποτελέσματα εκείνου που αποκαλούμε Θέληση του Θεού· και τέλος, την αυταπόδεικτη αλήθεια ότι μόνο μέσω της ίδιας της ανθρωπότητας μπορεί να πραγματοποιηθεί το Θείο Σχέδιο.» ALICE A. BAILEY

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ Το Πρόβλημα της Ψυχολογίας

ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ.......................................................................................................................13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Εισαγωγή.....................................................................................................................15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ Σύγχρονη Θεωρία για τους Αδένες και την Ανθρώπινη Συμπεριφορά.........................25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ Η Θεωρία του Αιθερικού ή Ζωτικού Σώματος............................................................37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV Η Φύση της Ψυχής και η Θέση της..............................................................................47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Η Ανατολική Διδασκαλία για την Ψυχή, τον Αιθέρα και την Ενέργεια........................57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI Τα Επτά Κέντρα Δύναμης............................................................................................67 ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙ Συμπέρασμα.................................................................................................................77 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ....................................................................................................................91 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ................................................................................................................93

ΠΡOΛOΓOΣ

μεγαλύτερο μέρος της η στάση μας απέναντι στη φιλοσοφική και ψυχολογική σκέψη της Ανατολής χαρακτηρίζεται είτε από άκριτη ευπιστία είτε από μια εξίσου άκριτη δυσπιστία. Αυτό είναι ιδιαίτερα λυπηρό. Οι εύπιστοι είναι εξίσου κακοί με τους δύσπιστους. Κανείς δε μας προωθεί σε μια ορθή εκτίμηση του μεγάλου εκείνου σώματος της Ανατολικής σκέψης, που είναι τόσο περίεργα διαφορετικό από το δικό μας κι όμως, όπως ανακαλύπτουμε μετά από λίγο, τόσο θεμελιωδώς ίδιο στην ουσιαστική του αναζήτηση. Η άκριτη αυτή στάση ευθύνεται αναμφίβολα για την πλήρη σχεδόν απουσία της Ανατολικής σκέψης από τα φιλοσοφικά και ψυχολογικά μας βιβλία – αυτή και κάτι άλλο. Η Ανατολή έχει τους δικούς της ιδιωματισμούς που δύσκολα κατανοούνται από τη Δύση. Όταν δεν ερμηνευθούν, κάνουν τα Ανατολικά κείμενα να μοιάζουν με περίεργη φλυαρία, είτε σαν ασυνάρτητη ποίηση είτε σαν αυταπάτη. Σ’ αυτό το βιβλίο η κα Μπέϊλη προσφέρει τη μεγάλη υπηρεσία να εξετάσει με κριτικό νου την Ανατολική σκέψη, με ένα νου έτοιμο να αναγνωρίσει ότι η Ανατολική σκέψη, όπως ακριβώς και η Δυτική, δεν μπορούν να διεκδικούν την απόλυτη σοφία. Δεν έρχεται με ρούχα και χειρονομίες που προκαλούν δέος, ζητώντας από το Δυτικό να εγκαταλείψει τις χυδαίες ανεπάρκειές του για να αγκαλιάσει ένα μυστηριώδες δόγμα που περιλαμβάνει όλα τα θαυμαστά, επειδή στον ίδιο μπορεί να φαίνεται παράλογο. Στην πραγματικότητα λέει: “Η Ανατολική αυτή σκέψη έχει τη σημασία μιας έρευνας για τα βαθύτερα προβλήματα της ύπαρξης. Δεν είναι αναγκαστικά καλύτερη απ’ τη Δυτική. Είναι διαφορετική. Ξεκινά από μια άλλη προσέγγιση. Τόσο η Ανατολή όσο και Δύση έχουν εξειδικεύσει τη σκέψη τους. Επομένως η καθεμιά έχει τις αρετές της δικής της ειλικρίνειας και ιδιάζουσας εμβάθυνσης. Όμως η εξειδίκευση αξίζει μόνο όταν οδηγεί σε τελική ολοκλήρωση. Δεν είναι άραγε ώριμος ο καιρός να συνενώσουμε την Ανατολή και τη Δύση σ’ αυτή την πιο βαθιά περιοχή της ζωής τους, δηλαδή τη φιλοσοφική και ψυχολογική τους σκέψη;” Αν όχι για άλλο λόγο, το βιβλίο αυτό είναι σημαντικό σαν μια προσπάθεια όχι μόνο να ερμηνεύσει την Ανατολή στη Δύση και τη Δύση στην Ανατολή, αλλά να συνενώσει αρμονικά τις δύο γραμμές σκέψης κάτω από την ίδια οπτική γωνία. Μένει στον αναγνώστη να κρίνει αν κατάφερε αυτή την ολοκλήρωση. Πάντως η προσπάθεια είναι αξιοσημείωτη και πρέπει να καρποφορήσει σε μια πιο νοήμονα προσέγγιση των δύο τύπων σκέψης. Εκείνο όμως που δίνει σ’ αυτό το βιβλίο την ειδική σημασία του είναι η μοναδική σύγκριση που κάνει η συγγραφέας ανάμεσα στη Δυτική μελέτη για τους αδένες και την Ανατολική μελέτη για τα “κέντρα”. Ο Δυτικός φιλόσοφος Σπινόζα είχε από παλιά ΤΟ

σημειώσει την αδιάσπαστη αντιστοιχία σε ό,τι αποκαλούσε σώμα και νου στη ζωή του Απόλυτου και στη ζωή εκείνων των εκφράσεων του Απόλυτου που αποκαλούμε άτομα. Αν υπάρχει μια τέτοια αντιστοιχία, περιμένουμε να βρούμε σε κάθε εξωτερική εκδήλωση την εσώτερη ή ψυχική δύναμη που εκδηλώνεται μ’ αυτό τον τρόπο. Ως τώρα η παραδοχή για το εσωτερικό και το εξωτερικό είχε γίνει με έναν πολύ γενικό τρόπο. Αυτό το βιβλίο, καθώς επικεντρώνεται κυρίως στη μελέτη των αδένων που μπορούν να θεωρηθούν σαν βηματοδότες της προσωπικότητάς μας, παρουσιάζει τη σχέση σώματος-νου, όχι μόνο μ’ έναν τρόπο απροσδόκητα πλούσιο σε εισηγήσεις για μια πληρέστερη εκπαίδευση του ατόμου, αλλά με έναν τρόπο που διανοίγει εκπληκτικές δυνατότητες για μια περαιτέρω έρευνα. Στη Δύση αναφερόμαστε στο θυρεοειδή ή στα επινεφρίδια με αποκλειστικούς όρους της φυσιολογικής συμπεριφοράς τους. Μήπως όμως υπάρχει κάποιο ψυχικό αντίστοιχο αυτής της συμπεριφοράς; Η ερώτηση φαίνεται αλλόκοτη και δεν μπορεί παρά να τη διακωμωδήσουν οι επιστήμονες της φυσιολογίας. Όμως, εκτός κι αν είμαστε απολιθωμένοι δογματικοί που δεν έχουν ακόμη βγει απ’ τα σκοτάδια του υλισμού του δέκατου ένατου αιώνα, αναφερόμαστε συχνά στο ψυχικό αντίστοιχο του φυσιολογικού εκείνου οργάνου που ονομάζουμε εγκέφαλο. Γιατί λοιπόν να μην υπάρχουν ψυχικά αντίστοιχα για το θυρεοειδή, τα επινεφρίδια κι όλα τα άλλα; Αν αναζητήσουμε τα λογικά επακόλουθα αυτής της ερώτησης, θα μάθουμε αναμφίβολα να επεκτείνουμε τη σκέψη μας για το τι είναι η ψυχική ζωή του ατόμου πέρα από τη μάλλον αφελή διανοουμενίστικη θέση που θεωρεί ότι η ζωή επικεντρώνεται αποκλειστικά στον εγκέφαλο. Δε θα συνοψίσω τα προσωρινά συμπεράσματα στα οποία καταλήγει η συγγραφέας του βιβλίου. Τα ιδιαίτερα συμπεράσματα μπορεί να χρειάζεται να τροποποιηθούν ή ακόμη ν’ απορριφθούν. Αλλά δεν έχω καμιά αμφιβολία ότι η συγγραφέας έχει διανοίξει νέες δυνατότητες που μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε φυσιολογική και ψυχολογική έρευνα με βαθιά σημασία. Το βιβλίο δεν αποτελεί μόνο μια πρόκληση, αλλά και μια μοναδική πηγή διαφώτισης. Θα προκαλέσει έκπληξη στο Δυτικό νου, αλλά νομίζω ότι η έκπληξη θα αναμειχθεί με έναν πολύ πραγματικό θαυμασμό για τις διαδικασίες της Ανατολικής σκέψης με τις οποίες, εμείς στη Δύση, δεν είμαστε καθόλου εξοικειωμένοι. Η.A. OVERSTREET Νέα Υόρκη Μάιος 1930

ΚΕΦΑΛΑΙO Ι ΕΙΣΑΓΩΓΗ

επιθυμίες υποκίνησαν τη συγγραφή αυτού του βιβλίου: η επιθυμία να συνδεθεί η υλιστική ή εξωτερική ψυχολογία με την ενδοσκοπική ή ενδότερη ψυχολογία· και δεύτερο, κοιτάζοντας την περασμένη επιστημονική ψυχολογία μέσα στην ευρύτερη περιοχή της φυλετικής σκέψης και της φυλετικής ψυχολογίας, η επιθυμία να εναρμονισθεί η υλιστική Δύση με την εσωστρεφή Ανατολή και τέλος, η επιθυμία να δείξω ότι όλες αυτές οι αντιμαχόμενες όψεις δεν είναι παρά έδρες της μίας αλήθειας κι ότι όλες μαζί συνιστούν τη μία Πραγματικότητα. Οι επιθυμίες αυτές προήλθαν από την τωρινή θέση της διδασκαλίας της ψυχολογίας στον κόσμο. Σήμερα υπάρχουν δύο κυρίαρχοι τύποι ψυχολογίας και ο Ουίλλ Ντουράντ στο βιβλίο του “Οι Μονές της Φιλοσοφίας” τους συνόψισε ως εξής: ΡΕΙΣ

“Υπάρχουν, όπως είδαμε, δύο τρόποι μελέτης του ανθρώπου. Ο ένας αρχίζει απ’ έξω, απ’ το περιβάλλον και θεωρεί τον άνθρωπο σαν μηχανισμό προσαρμογής· αναγάγει τη σκέψη σε πράγμα και το ‘νου’ σε ‘ύλη’ και οδηγεί στο μεταμφιεσμένο υλισμό του Σπένσερ και στον μπιχεβιορισμό του Ουάτσον… Ο άλλος τρόπος αρχίζει από μέσα· θεωρεί τον άνθρωπο σαν σύστημα αναγκών, παρορμήσεων κι επιθυμιών που τον παρακινούν να μελετήσει, να χρησιμοποιήσει και να κυριαρχήσει το περιβάλλον του· θα ήθελε να αναγάγει τα πράγματα σε σκέψη και την ύλη σε νου· αρχίζει με την ‘ενδελέχεια’ του Αριστοτέλη (που υποστήριζε ότι ο εσώτερος σκοπός καθορίζει κάθε μορφή) και οδηγεί στο βιταλισμό του Μπέργκσον και στον πραγματισμό του Ουίλλιαμ Τζέημς.” 1

Ο Δρ. Πίλλσμπερυ πιστεύει ότι το διπλό αυτό σύστημα περιέχει έναν περιττό δυαδισμό: “Αν διατηρηθεί η μπιχεβιοριστική θεωρία σημαίνει ότι πρέπει να έχουμε δύο ψυχολογίες, μια εξωτερική και μια εσωτερική, μια ψυχολογία που την παρατηρούμε από έξω και μια που την παρατηρούμε από μέσα. Αυτό αποτελεί στην καλύτερη περίπτωση μια περιττή περιπλοκή.” 2

Αναγνωρίζοντας τη διπλή αυτή κατάσταση και συμφωνώντας με το Δρ. Πίλλσμπερυ ότι είναι περιττές δύο γραμμές ερμηνείας, έχω πεισθεί για τη δυνατότητα να συγχωνευθούν οι δύο σε μια τρίτη, μια μοναδική. Επιζητώ συνεπώς να παρουσιάσω μια υπόθεση για ν’ αποδείξω την ορθότητα της μηχανιστικής σχολής και την εξίσου ορθή θέση της ενδοσκοπικής σχολής κι επίσης επιδιώκω να δείξω ότι αμφότερες οι σχολές είναι αναγκαίες για να ερμηνεύσουν όλα τα γεγονότα κι ότι καθεμιά είναι πραγματικά συμπληρωματική της άλλης. Έτσι μπορούμε να εδραιώσουμε μια τρίτη ή σύνθετη σχολή που θα βασίζεται στην ακριβή γνώση της Δύσης και στην εσωστρεφή 1 2

Durant, Will , The Mansions of Philosophy, p. 75. Pillsbury, W.B., Dr., The Hίstory of Psychology, p. 298.

σοφία της Ανατολής. Εξετάζοντας τις δύο αυτές σχολές ψυχολογίας, γίνεται φανερό ότι η σύγχρονη ψυχολογία είναι σε μεγάλο βαθμό υλιστική καθώς και η πιο δημοφιλής. Μια μελέτη των πρόσφατων βιβλίων ψυχολογίας, που προέρχονται από τις πολλές και ποικίλες σχολές της Ευρώπης και της Αμερικής, δείχνει ότι η πλειονότητα ασχολείται κυρίως είτε με την επιδοκιμασία είτε με την απόρριψη της μηχανιστικής φιλοσοφίας της Μπιχεβιοριστικής Σχολής. Αν δεν το κάνουν, παρουσιάζουν κάποια άλλη μορφή υλιστικής ψυχολογίας. Λόγου χάρη, ο Δρ. Βόλφγκανγκ Κέλερ στην Ψυχολογία Γκεστάλτ λέει: “Αποτελεί πεποίθηση του κοινού ανθρώπου ότι γενικά νιώθει άμεσα γιατί τη μια φορά έχει κάποια στάση και αργότερα μια άλλη· επίσης ότι στο μεγαλύτερο μέρος γνωρίζει και κατανοεί άμεσα γιατί τείνει να κάνει κάποιο πράγμα σε μια ιδιαίτερη περίσταση και γιατί κάτι εντελώς διαφορετικό σε διαφορετικές συνθήκες. Κατά την άποψή του βιώνει τότε άμεσα κι αληθινά το δυναμικό εκείνο περιεχόμενο, η ανάπτυξη του οποίου συνιστά τη νοητική ζωή. Αντίθετη και εντελώς ξένη μ’ αυτή την πεποίθηση είναι η άποψη των πιο γνωστών ψυχολόγων του καιρού μας. Από τη δική τους σκοπιά κάποιος τείνει να κάνει κάτι τώρα και μετά κάτι άλλο, επειδή στην πρώτη περίπτωση ορισμένες νευρικές δίοδοι είναι πιο διαθέσιμες και στη δεύτερη περίπτωση ορισμένες άλλες είναι πιο ανοιχτές. Τυχεροί λοιπόν εκείνοι οι άνθρωποι στους οποίους κάθε φορά είναι διαθέσιμες οι σωστές και κατάλληλες δίοδοι!” 3

Όμως όλα βρίσκονται σε κατάσταση σύγχυσης και όπως είπε ο Ουίλλ Ντουράντ, “η ψυχολογία μόλις τώρα άρχισε να κατανοεί και πολύ λιγότερο να ελέγχει την ανθρώπινη επαφή και επιθυμία· είναι αναμειγμένη με το μυστικισμό και τη μεταφυσική, την ψυχανάλυση, τον μπιχεβιορισμό, τη μυθολογία των αδένων και με άλλες ασθένειες της εφηβείας”.4 Η ψυχολογία περιπλανάται σ’ εκείνα τα σύνορα του αόρατου που χαρακτηρίζουμε με τις λέξεις ενέργεια – νευρική, ατομική ή ζωτική – δύναμη, αιθερικές δονήσεις, ηλεκτρικά ρεύματα και φορτία και την ελεύθερα ρέουσα δύναμη των ψυχολόγων στην οποία δόθηκε το όνομα λίμπιντο. Όλες οι επιστήμες φαίνεται να συγκλίνουν στην ίδια άγνωστη περιοχή του απροσδιόριστου. Ίσως όταν σηκωθεί ο πέπλος να μας αποκαλύψει τη γη της επαγγελίας των ονείρων και των εφέσεων του ανθρώπου. Ένα πνεύμα αβεβαιότητας και προσδοκίας συμβαδίζει με τις βεβαιότητες και τα ψυχρά γεγονότα της σύγχρονης επιστήμης. Το ανθρώπινο γένος μοιάζει να στέκει μπροστά στην αυλαία μιας κοσμικής σκηνής, περιμένοντας να σηκωθεί και ν’ αποκαλύψει την επόμενη πράξη στην οποία η ανθρωπότητα θα μπορεί να συμμετέχει με νοημοσύνη. Είναι μια ανθρωπότητα με μακρύ παρελθόν, μεγάλη αποκτηθείσα εμπειρία και συσσωρευμένη γνώση, που στέκει περιμένοντας έτσι, αλλά και μια ανθρωπότητα που αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να κληθεί να πάρει μέρος σε μια αποκάλυψη και μια ανάπτυξη τελείως απροσδόκητη, για την οποία ο τωρινός της εξοπλισμός και η κατανόησή της για τη ζωή μπορεί να αποδειχθούν ανεπαρκή. 3 4

Köhler, Wolfgang, Gestalt Psychology, p. 349. Durant ,Will, The Mansions of Philosophy, p. 376.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο μεταξύ στην κοσμική αυτή σκηνή και προσεγγίζοντας την αλήθεια μέσα από ποικίλες γραμμές, η επιστήμη διευθετεί τα γνωστά γεγονότα, συνάγει την επόμενη πιθανή ανάπτυξη και προχωρεί στους πολλούς κλάδους και δραστηριότητές της με υποθέσεις που, ορθές ή λαθεμένες, αξίζουν πειραματισμό και δοκιμή. Εκφράζοντας ποια πρέπει να είναι η στάση του νου για τους σπουδαστές σ’ όλα τα πεδία της ανθρώπινης γνώσης, ο Μπέρτραντ Ράσσελ λέει: “Ό,τι χρειαζόμαστε δεν είναι η θέληση να πιστέψουμε, αλλά η επιθυμία ν’ ανακαλύψουμε, κάτι ακριβώς αντίθετο”. 5 Ο καλύτερος τύπος διάνοιας για να αντιμετωπίσει τη σημερινή επιστημονική κατάσταση είναι εκείνος του σκεπτικιστή, όμως πρόθυμου να πεισθεί· του αγνωστικιστή, όμως αποφασισμένου να ερευνήσει· του επιφυλακτικού, όμως έτοιμου να πεισθεί όταν τα υποτιθέμενα γεγονότα αποδειχθεί ότι επιδέχονται επαλήθευση· και πάνω απ’ όλα του ανοιχτόμυαλου που αντιλαμβάνεται ότι μόνο με τις διατυπωμένες αλήθειες των πολλών μπορεί να γίνει γνωστή η μία Αλήθεια. Μόνο ο στενόμυαλος, ο μικρόψυχος, είναι αθεϊστής, δογματικός, καταστροφικός στην κριτική του, στατικός και με την πλάτη γυρισμένη στο φως και τη νέα μέρα. Αυτός ο ερευνητικός, εξεταστικός, επιστημονικός τύπος διάνοιας κι έρευνας είναι ειδικά κατάλληλος για την ψυχολογία, τον πιο παλιό κλάδο γνώσης στον κόσμο κι όμως το νεότερο στην περιοχή της αληθινής επιστημονικής μελέτης. Μόνο με μια προθυμία να εξετάσει το πεδίο σαν σύνολο κι όχι μόνο μια ιδιαίτερη σχολή, μόνο με μια επιφυλακτικότητα γνώμης μέχρι να γίνουν περισσότερα γνωστά, θα αποφύγει ο ερευνητής τους κινδύνους εκείνου του οποίου το όραμα είναι περιορισμένο, βλέπει μόνο μεμονωμένα σημεία αλλά ποτέ το πανόραμα που τα περιέχει και ασχολείται με κλάσματα και δεκαδικά, δίχως να φτάνει σε μια ακέραιη μονάδα. Ένα από τα πιο ελπιδοφόρα σημεία της εποχής μας είναι η αυξανόμενη κατανόηση της Ανατολικής άποψης και η τάση να διερευνηθεί. Η ψυχολογία των δύο ημισφαιρίων είναι τόσο πολύ διαφορετική, η προσέγγιση στην αλήθεια τόσο ανόμοια, ώστε μόνο πρόσφατα εξετάζουν οι σπουδαστές την πιθανότητα μιας θεμελιώδους ενότητας κι ότι μια νέα προοπτική για τον άνθρωπο και το περιβάλλον του μπορεί να προκύψει από τη συγχώνευση της Ανατολικής και της Δυτικής ερμηνείας για τη ζωή. Οι παλιές ερμηνείες μπορεί να απέτυχαν, αλλά οι αρχαίες αλήθειες παραμένουν· οι παλιές αντιλήψεις μπορεί ν’ αναγνωρισθούν σαν παραπλανητικές, αλλά η πραγματικότητα θα ακτινοβολήσει διαυγέστερο φως και ομορφιά. Από την ένωση των διαφορετικών επιστημών μας, σκέψεων και συμπερασμάτων, μπορεί ν’ αναδυθεί μια νέα ψυχολογία που θα βασίζεται στην κατανόηση της δομής, τόσο οικείας στη Δύση, που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος και στην κατανόηση, τόσο οικεία στην Ανατολή, της ενέργειας ή του πνεύματος με το οποίο ο άνθρωπος εμψυχώνει και διευθύνει τη δομή του. Αυτές – η δομή και η κινούσα ενέργεια – δεν είναι ανταγωνιστικές, αλλά αμοιβαία αλληλεξαρτώμενες. Έχουν μια ουσιαστική ενότητα. Η Δυτική ψυχολογία ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη δομή, το απτό αντικειμενικό σύμπαν και την αντίδραση του αντικειμενικού ανθρώπου στον κόσμο. Πραγματεύεται 5

Bertrand, Russel, Sceptical Essays, p. 157.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

τον άνθρωπο σαν έμψυχο σώμα· τονίζει τη μηχανική της φύσης του και το όργανο που χρησιμοποιεί. Είναι συνεπώς μηχανιστική και ασχολείται μόνο με ό,τι μπορεί να υποβληθεί σε δοκιμές και πείραμα. Ερευνά το σώμα κι ερμηνεύει τα συναισθήματα και τη νοητικότητα, ακόμη και την ψυχή, με όρους του σώματος. Ο Ντουράντ επισημαίνει αυτή τη θέση με τα ακόλουθα λόγια: “Όσον αφορά τον Εαυτό ή την Ψυχή, είναι απλώς το άθροισμα του κληρονομικού χαρακτήρα και των αποκτηθέντων εμπειριών του οργανισμού”. 6 Εξηγεί ποικίλους τύπους και ιδιοσυγκρασίες με όρους μηχανισμού. Ο Λούις Μπέρμαν συνοψίζει αυτή τη θέση στο ενδιαφέρον βιβλίο του ως εξής: “Το πολυτιμότερο τμήμα γνώσης που κατέχουμε σήμερα για τον Άνθρωπο, είναι ότι αποτελεί δημιούργημα των ενδοκρινών αδένων του. Δηλαδή ο Άνθρωπος σαν διακριτός οργανισμός είναι προϊόν, υποπροϊόν, ενός αριθμού κυτταρικών εργοστασίων που ελέγχουν τα τμήματα της κατασκευής του, όπως τα διάφορα τμήματα ενός εργοστασίου αυτοκινήτων παράγουν τα διάφορα μέρη του αυτοκινήτου. Τα χημικά αυτά εργοστάσια που αποτελούνται από κύτταρα, κατασκευάζουν ειδικές ουσίες που δρουν πάνω στα υπόλοιπα κύτταρα του σώματος κι έτσι αρχίζουν και καθορίζουν τις αμέτρητες διαδικασίες που ονομάζουμε Ζωή. Η Ζωή, το σώμα και η ψυχή αναδύονται από τις δραστηριότητες της μαγικής ροής της σιωπηλής χημείας τους, όπως ακριβώς ένα δένδρο από κρυστάλλους κασσιτέρου προκύπτει απ’ τις χημικές αντιδράσεις που αρχίζουν σ’ ένα διάλυμα αλάτων κασσιτέρου από το ηλεκτρικό ρεύμα. Ο άνθρωπος ρυθμίζεται από τους Ενδοκρινείς Αδένες του. Αυτή η σύνοψη στην αρχή της τρίτης δεκαετίας του εικοστού αιώνα μπορεί να θεωρηθεί αλήθεια για τον άνθρωπο ο οποίος αγωνίστηκε τουλάχιστον πενήντα χιλιάδες χρόνια για να ορίσει και να γνωρίσει τον εαυτό του. Είναι ένα μακρόπνοο αλλά έγκυρο συμπέρασμα που υποστηρίζεται από ένα πλήθος λεπτομερών γεγονότων.” 7

Έτσι η Δυτική ψυχολογία τονίζει το φυσικό και το ορατό και στο επιλεγμένο πεδίο της είναι επιστημονική. Είναι θεσμικά αντίθετη με τις άσκοπες και ονειρικές εικασίες του οραματιστή μυστικιστή. Το αποτέλεσμα των προσπαθειών της ήταν να απομονωθεί ένα σώμα γεγονότων που ενσωματώνουν αποτελεσματικά την αλήθεια για τον άνθρωπο, τη συμπεριφορά και τον εξοπλισμό του. Αυτή η γνώση πρέπει να είναι ανεκτίμητη στη δημιουργία ενός καλύτερου μηχανισμού για τη λειτουργία μιας τελειότερης φυλής. Η Δυτική ψυχολογία στις πιο ακραίες σχολές της είναι έντονα ντετερμινιστική γιατί σχετίζει κάθε αίσθημα, σκέψη και δραστηριότητα με τη λειτουργία των φυσικών κυττάρων και των σωματικών οργάνων. Καταργείται συνεπώς η ελεύθερη βούληση υπέρ του οργανισμού, του νευρικού μηχανισμού και του ενδοκρινούς συστήματος. Αυτό επιβεβαιώνεται από τα εξής αποσπάσματα: “Ο Γουώτσον στην ‘Ψυχολογία από τη Σκοπιά ενός Μπιχεβιοριστή’ διδάσκει ότι ‘το συναίσθημα είναι μια κληρονομική αντίδραση-πρότυπο που συνεπάγεται βαθιές αλλαγές στο σωματικό μηχανισμό σαν σύνολο, ιδιαίτερα όμως στο σπλαγχνικό και αδενικό σύστημα’ (σ. 195)· κι ότι ‘η σκέψη είναι η δράση των γλωσσικών μηχανισμών’ (σ. 316)· είναι ‘μια πολύ ολοκληρωμένη σωματική δραστηριότητα και τίποτε περισσότερο’ (σ. 325)· κι ότι ‘όταν μελετάμε επαγωγικά τις σωματικές διαδικασίες, μελετάμε τη σκέψη’. Μ’ αυτό ο Γουώτσον δεν εννοεί ότι ταυτίζει τη σκέψη με τη συναφή δραστηριότητα του εγκεφαλικού φλοιού – καθόλου· αλλά με όλες τις σωματικές 6 7

Durant, Will, The Mansions of Philosophy, p. 75. Βerman, Louis, M.D., The Glands Regulating Personality, p. 26.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

διαδικασίες που συμμετέχουν, επαγωγικά και σαφώς, στην παραγωγή της προφορικής, γραπτής και νοηματικής γλώσσας – τη μυϊκή δραστηριότητα της φωνητικής συσκευής, του διαφράγματος, των χεριών, των δακτύλων, της κίνησης των ματιών κ.λπ. (σ. 324). 8 Η ψυχολογία μελετά τον κόσμο με τον άνθρωπο μέσα του, δηλαδή μελετά την εμπειρία σαν να εξαρτάται από το νευρικό σύστημα, ενώ η φυσική την εξετάζει σαν να είναι ανεξάρτητη απ’ το νευρικό σύστημα. Η ψυχολογία πρέπει λοιπόν να ενταχθεί στις γενικές επιστήμες σαν εκείνη που διευκρινίζει τα γενικά χαρακτηριστικά του νου, όπου ο νους ορίζεται σαν ‘το σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας που θεωρείται ότι εξαρτάται από το νευρικό σύστημα’… Η ψυχολογία μελετά το ολικό περιβάλλον υπό το πρίσμα ότι υφίσταται μόνο τη στιγμή που επηρεάζει το (ανθρώπινο) νευρικό σύστημα, ενώ η φυσική μελετά το ολικό περιβάλλον υπό το πρίσμα ότι υφίσταται ανεξάρτητα απ’ τη στιγμή που επηρεάζει το (ανθρώπινο) νευρικό σύστημα. 9 Τρίτο, η πίστη των μηχανιστών συνεπάγεται δύο παραδοχές τις οποίες πρέπει να διακρίνουμε προσεκτικά· γιατί η μια απ’ αυτές μπορεί να είναι λανθασμένη, ενώ η άλλη ορθή. Οι δύο αυτές παραδοχές είναι (1) ότι όλες οι διαδικασίες στον κόσμο είναι θεμελιωδώς ενός μόνο είδους και (2) ότι όλες αυτές οι διαδικασίες είναι του είδους που γενικά υιοθετείται από τις φυσικές επιστήμες στην ερμηνεία της ανόργανης φύσης· δηλαδή μηχανιστικές ή αυστηρά καθορισμένα κι επομένως αυστηρά προβλέψιμα γεγονότα.” 10

Ο Δρ. Ρούμπιν λέει, “η φυσική εμφάνιση του ατόμου, τα φυσικά χαρακτηριστικά του, ή ό,τι μπορεί να ονομασθεί η χημεία της ψυχής του, εκδηλώνονται σε μεγάλο βαθμό από το χαρακτήρα και το ποσό των εσωτερικών εκκρίσεων των διαφόρων αδένων του”.11 Μερικές σχολές προχωρούν τόσο μακριά ώστε αρνούνται τελείως τη συνείδηση και τη θεωρούν (ο Ανατολίτης ερευνητής θα έλεγε ότι σωστά τη θεωρούν έτσι) σαν έμφυτη στην ύλη. Ο Δρ. Λήρυ λέει: “Η συνείδηση χαρακτηρίζει τα νεύρα, όπως ο κραδασμός χαρακτηρίζει άλλες μορφές ύλης”.12 Έτσι ορίζεται αλλού σαν “περίπλοκη ολοκλήρωση και διαδοχή των σωματικών δραστηριοτήτων που συνδέονται στενά ή εμπλέκονται στους λεκτικούς και κινητικούς μηχανισμούς κι επομένως έρχονται συχνότερα σε κοινωνική έκφραση”. 13 Ο Γουώτσον προειδοποιεί τους αναγνώστες του ότι “δε θα βρουν καμιά συζήτηση για τη συνείδηση και καμιά αναφορά σε όρους, όπως αίσθημα, αντίληψη, προσοχή, θέληση, απεικόνιση κ.ά. Οι όροι αυτοί έχουν καλή φήμη, αλλά”, λέει, “διαπίστωσα ότι μπορώ να κάνω χωρίς αυτούς, τόσο διεξάγοντας την έρευνα όσο και παρουσιάζοντας την ψυχολογία σαν σύστημα στους σπουδαστές μου. Αληθινά δεν ξέρω τι σημαίνουν, ούτε πιστεύω ότι μπορεί κάποιος να τους χρησιμοποιήσει με συνέπεια”. 14 Τελικά μας είπαν ότι, “Όταν η ψυχολογία διαχωρισθεί τελείως απ’ την ψυχή και ενωθεί με τα ζωντανά όντα, θα μπορέσουμε να απορρίψουμε τη λέξη ‘συνείδηση’ – μαζί με τις λέξεις ‘νους’ και ‘μνήμη’. Τότε η ανθρώπινη συμπεριφορά θα στηρίζεται σε 8

Prince, Morton, Psychologίes of 1925, p. 208. Hunter, Walter S., Psychologies of 1925, p. 95. 10 McDougall, William, Psychologies of 1925, p. 303. 11 Rubin, Ηerman Η., M.D., Your Mysterious Glands, p. 54. 12 Leary, Daniel Η., Ph.D., Modem Psychology: Normal and Abnormal, p. 116. 13 Hunter, Walter S., Psychologies of 1925, p. 91. 14 Hunter, Walter S., Psychologies of 1925, p. 95, footnote. 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

επιστημονική βάση και δε θα είναι ένας κλάδος της λογοτεχνίας ούτε της φιλοσοφικής ή θρησκευτικής εικασίας. Ο ‘νους’ θα παραχωρήσει τη θέση του στην προσωπικότητα, η ‘συνείδηση’ γενικά σε ειδικές εκφράσεις μιας εκπαιδευμένης συμπεριφοράς και η ‘μνήμη’ στην κλήση κάποιου τμήματος της ραβδωτής ή λείας μυϊκής-ιστώδους οργάνωσης του ατόμου”. 15 Αυτή η έντονα υλιστική τάση της Δυτικής ψυχολογίας μας εκπλήσσει ακόμη περισσότερο αν θυμηθούμε ότι, σύμφωνα με την ετυμολογία της, η ψυχολογία είναι ο “λόγος” της ψυχής. Η Δύση πάντως έχει και τον αντίλογό της. Υπάρχει η ενδοσκοπική σχολή της ψυχολογίας, που συχνά καλείται ενδοσκοπική κι επίσης μενταλιστική. Αποδέχονται το γεγονός της συνείδησης και δέχονται μια συνειδητή οντότητα. Ο Δρ. Λήρυ ορίζει τις ομάδες αυτές ως εξής: “Ο ενδοσκοπικός ενδιαφέρεται για τη συνείδηση, την επίγνωση, την επίγνωση της επίγνωσης, τον εαυτό, τις εικόνες του ‘Εγώ’ και για όλα τα πράγματα τα οποία ο μπιχεβιοριστής με την αυστηρή εκπαίδευση και την άκαμπτη τεχνολογία τα περιφρονεί, τα αγνοεί και τα αρνείται… Ο ενδοσκοπικός στρέφει την προσοχή του προς τα μέσα· θυμάται, συγκρίνει νοητικά, συλλέγει δεδομένα από την επικοινωνία με τον εαυτό του, ζητά απ’ τους άλλους να κάνουν το ίδιο· ο μπιχεβιοριστής αντιμετωπίζει θεωρητικά το ανθρώπινο ζώο όπως και κάθε κατώτερη μορφή ζωής και απλώς παρατηρεί τις έκδηλες και αντικειμενικές ανταποκρίσεις του ζώου με τον ίδιο τρόπο που ο φυσικός ή ο χημικός παρατηρεί στο εργαστήριο του τις αντιδράσεις των σωμάτων ή των ενώσεων. Επιπλέον η υποκειμενική σχολή τείνει να είναι ορθολογική και συστηματική· η μπιχεβιοριστική πιο εμπειρική και πραγματιστική… Οι μενταλιστές επιμένουν ότι η ψυχική δραστηριότητα δεν είναι μια απλή αντανάκλαση της φυσικής δραστηριότητας· ότι πέρα και πάνω απ’ το σώμα και τον εγκέφαλο, σε ένα άλλο επίπεδο, υπάρχει κάτι διαφορετικό που αποκαλούμε νου, πνεύμα, συνείδηση, ή όπως αλλιώς θέλουμε. Η σκέψη δεν αποτελεί λειτουργία της ύλης. Οι ματεριαλιστές από την άλλη πλευρά, παρότι διαφοροποιούνται μεταξύ τους, υποστηρίζουν ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή όλα είναι φυσικά κι ότι κάθε ανθρώπινη επαφή, είτε πρόκειται για σκέψη, αίσθημα, συναίσθημα, μυϊκή δραστηριότητα ή νευρική δραστηριότητα, συνιστά λειτουργία των φυσικών, υλικών κυττάρων κι ότι χωρίς αυτή τη δομή δεν μπορεί να υπάρχει καμιά δραστηριότητα. Ό,τι δρα είναι φυσικό, ανεξάρτητα απ’ τον τρόπο που δρα. Απ’ τη μια πλευρά έχουμε την εμψυχώνουσα δύναμη ή πνεύμα που χρησιμοποιεί τη δομή του φυσικού σώματος· απ’ την άλλη έχουμε τη δομή σαν τη μοναδική και απαραίτητη βάση κάθε λειτουργίας, ανεξάρτητα πόσο περίπλοκη, πόσο λεπτοφυής, πόσο ευγενής κι αν είναι με όρους ηθικούς ή θρησκευτικούς.” 16

Όμως οι ενδοσκοπικοί και οι μενταλιστές δεν έχουν αποδείξει επιστημονικά τις απόψεις τους και η θέση αυτών των σχολών εξασθενίζει ακόμη περισσότερο απ’ τις πολλές ομάδες στις οποίες διαιρείται η ψυχολογία. Ο Δρ. Χώκινγκ του Χάρβαρντ αναφέρει: “Είναι αλήθεια ότι η ψυχολογία δε μιλά με μια φωνή. Υπάρχει η δυναμική ψυχολογία και η σκόπιμη ψυχολογία, η ψυχολογία Γκεστάλτ και η ψυχολογία της αντίδρασης, η Φροϋδική ψυχολογία, η στρουκτουραλιστική ψυχολογία, η μπιχεβιοριστική ψυχολογία και πολλές άλλες σχολές. Αυτές δίνουν διαφορετικές εικόνες του εαυτού. Όμως η σύνθεσή τους έχει μια σαφή 15 16

Dorsey, George Α., Why We Behave Like Human Beings, p. 333. Leary, Daniel Η., Ph.D., Modern Psychology: Normal and Αbnormal, pp. 6-7.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

φυσιολογική κατανομή· και μπορούμε να θεωρήσουμε τον μπιχεβιορισμό σαν αντιπροσωπευτικό παράδειγμα, επειδή αποτελεί το ακραίο παράδειγμα αυτού του χαρακτήρα.” 17

Ο Δρ. Πρινς περιγράφει έναν πλατύ και γενικό διαχωρισμό: “Οι ψυχολόγοι διαιρούνται σε τρία στρατόπεδα – στους ψυχολόγους του εαυτού, τους ψυχολόγους του μη εαυτού και τους ενδιάμεσους. Η πρώτη ομάδα υποστηρίζει ότι το περιεχόμενο κάθε συνειδητής διαδικασίας περιλαμβάνει έναν εαυτό – μια επίγνωση του εαυτού, μια αυτοσυνείδηση. Έτσι η όλη συνείδηση είναι μια συνείδηση ή επίγνωση για κάτι από έναν εαυτό. Η δεύτερη ομάδα, εκείνοι που δεν αναφέρονται σε εαυτό, υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να βρει με την ενδοσκόπηση κανέναν εαυτό ή συνείδηση του εαυτού· αρνείται την πραγματικότητά του και υποστηρίζει ότι οι νοητικές διαδικασίες λειτουργούν χωρίς καμιά τέτοια πραγματικότητα. Το ‘Εγώ’ και το ‘Εσύ’ είναι απλά υποχρεωτικές εκφράσεις που υπαγορεύονται από τις αναγκαιότητες της γλώσσας.” 18

Η Δυτική ψυχολογία είναι μαζικά σαφώς υλιστική. Είναι μηχανιστική και ακμάζει σε μια εποχή μηχανών και μηχανολογίας. Συνεπώς η θέση του Δυτικού μηχανιστή ψυχολόγου είναι σχεδόν ακλόνητη, επειδή βασίζεται σε γνωστές αλήθειες κι αποδειγμένα γεγονότα. Μπορεί να αποδείξει τη θέση του και να παραθέσει τις υποθέσεις του και η γνώση του για το μηχανισμό του ανθρώπου, που ισχυρίζεται ότι είναι ο όλος άνθρωπος, βασίζεται σε πειράματα και δοκιμές με αντικειμενικά και απτά αποτελέσματα. Η κριτική που ασκείται ενάντια στην υλιστική αυτή ψυχολογία είναι ότι ο Δυτικός ψυχολόγος εξετάζει σχεδόν αποκλειστικά τις ανώμαλες, ανεπαρκείς και παθολογικές περιπτώσεις. Το υπερκανονικό, το μεγαλοφυές και το λεγόμενο πνευματικό άτομο έχει αγνοηθεί, ενώ όσα είναι όμορφα, ουσιώδη και αληθινά στο μέσο άνθρωπο παραμελούνται. Αν ο Χριστός είχε υποβληθεί σε ψυχανάλυση, θα είχε αναμφίβολα ταξινομηθεί στην κατηγορία εκείνων που υποφέρουν από το “σύμπλεγμα του Ιεχωβά” και θα θεωρείτο ότι πάσχει από παραισθήσεις. Όμως με τον τύπο δομής που χρησιμοποιούσε και την ποιότητα της “συνείδησης που χαρακτήριζε το νευρικό Του σύστημα” έβαλε τη σφραγίδα Του στους αιώνες. Πώς μπορεί άραγε ν’ αντιγραφεί πάλι μια τέτοια δομή; Τι πρέπει να γίνει για ν’ αναπαραχθεί ένας τέτοιος μηχανισμός; Η σύγχρονη ψυχολογία είναι μόνο στο κατώφλι της σταδιοδρομίας της και ο Ουώλτ Ουίτμαν οραματίζεται έτσι το μείζον πεδίο: “Ζήτω στη θετική επιστήμη! Ζήτω στην ακριβή απόδειξη!… Τα δεδομένα σας είναι χρήσιμα, όμως δεν είναι η κατοικία μου, Αλλά μ’ αυτά εισέρχομαι στην περιοχή που κατοικώ.” 19

Σε οξεία αντίθεση με τη Δυτική σχολή βρίσκεται η Ανατολική της οποίας οι ενδοσκοπικοί και οι μενταλιστές της Δύσης, παρότι πρόβαλαν ανεξάρτητα, δεν αποτελούν παρά μια θαμπή αντανάκλαση. Η Ανατολική ψυχολογία πραγματεύεται εκείνο που ισχυρίζεται ότι βρίσκεται πίσω από τη μορφή. Είναι πνευματική και υπερβατική. Δέχεται την ύπαρξη της ψυχής και του πνεύματος και όλα τα 17

Hocking, Wm. E., Self, Its Body and Freedom, pp. 17, 18. Prince, Morton, Psychologies of 1925, p. 208. 19 Whitman, Walt, Leaves of Grass, p. 10. 18

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

συμπεράσματά της βασίζονται σ’ αυτή την παραδοχή. Αποδέχεται πλήρως τη μορφή και τη δομή, αλλά θέτει την έμφαση σ’ εκείνο που χρησιμοποιεί τη μορφή καθώς και στην ενέργεια που την καθοδηγεί. Είναι η ψυχολογία της ζωής και της ενέργειας. Από αμνημόνευτα χρόνια αυτή ήταν η σκέψη της Ανατολής και απεικονίσθηκε καθαρά στο ιερό κείμενο της Ινδίας, την Μπαγκαβάτ Γκίτα: “Το Υπέρτατο Πνεύμα, εδώ μέσα στο σώμα, αποκαλείται ο Θεατής, o Στοχαστής, ο Συντηρητής, ο Δοκιμαστής, ο Κύριος, ο Ανώτατος Εαυτός. Φωτισμένο απ’ τη δύναμη που ενοικεί σ’ όλες τις αισθήσεις κι όμως ελεύθερο απ’ όλες τις αισθητήριες δυνάμεις, αποσπασμένο, ενισχυτικό, αδιαίρετο στις δυνάμεις κι όμως απολαμβάνοντας όλες τις δυνάμεις. Έξω και μέσα σε όλα τα όντα, ακίνητο κι όμως κινούμενο, δε γίνεται αντιληπτό λόγω της λεπτότητάς Του, στέκει μακριά, αλλά πολύ κοντά. (xiii:22, 14, 15.) Τα πρόσκαιρα αυτά σώματα ειπώθηκε ότι ανήκουν στον αιώνιο κύριο του σώματος, τον άφθαρτο, τον απροσμέτρητο. (ii:17.) Λένε ότι οι αισθητήριες δυνάμεις είναι ανώτερες από τα αντικείμενα· απ’ τις αισθητήριες δυνάμεις ανώτερο είναι το συναίσθημα· απ’ το συναίσθημα ανώτερη είναι η κατανόηση· αλλά από την κατανόηση ανώτερος είναι Αυτός. (iii:42.)”

Έτσι η Ανατολική ψυχολογία ασχολείται με το αίτιο, το δημιουργό, τον εαυτό, είτε πρόκειται για τον ανθρώπινο θείο εαυτό που λειτουργεί στο δικό του μικρό κόσμο της νοητικής, συναισθηματικής και φυσικής δραστηριότητας, είτε για το μεγάλο Εαυτό μέσα στον οποίο όλοι οι άλλοι μικρότεροι εαυτοί ζουν και κινούνται και υπάρχουν. Επικαλείται τους μεγάλους Μάρτυρές της και παρήγαγε εκείνους που ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν τον Εαυτό και δι’ αυτής της γνώσης βρίσκονται σε επαφή με τον υποκειμενικό Εαυτό, την Υπερψυχή. Δηλώνουν ότι αυτοί οι ισχυρισμοί μπορούν να επιβεβαιωθούν και ν’ αποδειχθούν από εκείνον που θα μελετήσει τις μεθόδους τους και θα υποβληθεί στην ειδική εκπαίδευσή τους. Στη σφαίρα του ενεργοποιού Εαυτού, του πνεύματος πίσω και πάνω, η θέση τους είναι τόσο σαφής όσο κι εκείνη του Δυτικού ψυχολόγου στο βασίλειο της ενεργοποιημένης μορφής. Τα σφάλματα των δύο συστημάτων είναι έκδηλα και προκαλούν σε κάθε περίπτωση θλιβερά αποτελέσματα. Η Δύση δίνει έμφαση στο μηχανισμό και τείνει ν’ αρνηθεί την ψυχή και την υποκινούσα νοήμονα δύναμη. Γι’ αυτή ο άνθρωπος δεν είναι παρά σκόνη της γης και δεν εμφυσήθηκε ποτέ μέσα του το πνεύμα του Θεού. Η Ανατολή αναγνωρίζει το φυσικό αλλά το περιφρονεί κι έτσι ευθύνεται για τις άθλιες φυσικές συνθήκες που επικρατούν εκεί. Παρότι είναι σοβαρά τα σφάλματα αυτά, μήπως δεν αληθεύει ότι και σ’ αυτό το πεδίο η ισχύς βρίσκεται στην ένωση; Αν υπάρχει ο Εαυτός – κάτι που πρέπει ν’ αποδειχθεί – και είναι η συνειδητή θεία Ψυχή, δεν μπορεί άραγε να έχει επίγνωση του φυσικού πεδίου όπως και των θείων συναφειών του; Αν είναι η δεσπόζουσα ενέργεια που δημιουργεί όλη την εκδήλωση – κάτι που πρέπει επίσης ν’ αποδειχθεί – δεν μπορεί άραγε να προσαρμοσθεί αυτή η ενέργεια στη δομή που χρησιμοποιεί με τόσο συνετό και ικανοποιητικό τρόπο, ώστε να επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα; Δεν μπορεί άραγε η επιστημονική γνώση της Δύσης για τη μορφή και η συσσωρευμένη και κληρονομημένη σοφία της Ανατολής για τη

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

φύση της Ψυχής να συγκερασθούν με νοημοσύνη, έτσι ώστε να παραχθεί μια τέλεια έκφραση της Ψυχής με το μέσον του μηχανισμού; Δεν μπορεί άραγε η ύλη να υψωθεί στο νου, την Ψυχή και το Πνεύμα – πείτε τα όπως θέλετε – και το Πνεύμα, βοηθώντας αυτή την παρόρμηση προς τα πάνω, να τελειοποιήσει το φορέα δια του οποίου εκδηλώνεται κι έτσι να λάμψει με μεγαλύτερη ακτινοβολία; Μ’ αυτή την ελπίδα γράφω – την ελπίδα να συνδυασθεί η υλιστική με την ενδοσκοπική ψυχολογία και να εναρμονισθεί η Δύση με την Ανατολή – κι έτσι να δείξω ότι στην ένωσή τους βρίσκεται δύναμη και πραγματικότητα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

μελέτη των αδένων βρίσκεται στη νηπιακή ηλικία της. Απ’ τη βιβλιογραφία του θέματος διαπιστώνουμε ότι λίγα είναι γνωστά, ότι οι εσωτερικές ουσίες των αδενικών εκκρίσεων – που τεχνικά καλούνται “ορμόνες” – δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί κι ότι το ζήτημα καλύπτεται από μυστήριο. Είναι αλήθεια ότι ανακαλύφθηκαν οι εκκρίσεις ορισμένων αδένων κι ότι ακόμη και σε καθημερινές συζητήσεις ακούμε για το θυρεοειδή αδένα και τη χορήγηση σε ορισμένες περιπτώσεις θυρεοειδούς εκχυλίσματος, αλλά οι εκκρίσεις των περισσότερων αδένων εξακολουθούν να είναι άγνωστες ή απομονώθηκαν μερικώς. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες ένα νοήμον άτομο, ακόμη κι αν δεν έχει σπουδάσει ιατρική ή ακαδημαϊκή ψυχολογία, αλλά οπλισμένο με υπομονή και μ’ ένα ενημερωμένο λεξικό, μπορεί χωρίς δισταγμό να ερευνήσει το θέμα των αδένων, των εκκρίσεων και των αποτελεσμάτων τους κι έπειτα από επιμελή μελέτη του διαθέσιμου υλικού να επισκοπήσει το πεδίο και να μιλήσει γι’ αυτό. Μια τέτοια επισκόπηση μπορεί στην πραγματικότητα να έχει μεγάλη αξία για το πλατύ κοινό, γιατί προσφέρει μια απλουστευμένη σύνοψη ενός σπουδαίου κλάδου έρευνας. Μπορεί ακόμη να βοηθήσει ουσιαστικά και τον έμπειρο επιστήμονα, όχι μόνο γιατί του επιτρέπει να διακριβώσει την εντύπωση που κάνει στους άλλους η τεχνική βιβλιογραφία, αλλά ειδικά επειδή ένας νους, αδέσμευτος από επιστημονικά δεδομένα, μπορεί συχνά να έχει μια καλύτερη εποπτεία του όλου πεδίου. Αυτό θα συνέβαινε με βεβαιότητα, αν το συγκεκριμένο άτομο είχε επιπλέον εντρυφήσει στις πανάρχαιες δοξασίες και παμπάλαιες πεποιθήσεις της Ανατολής πάνω στο ευρύ θέμα της ψυχολογίας. Εξετάζοντας το ενδοκρινές σύστημα, δεν έχω πρόθεση να το περιγράψω με τους συνήθεις φυσιολογικούς όρους και αποτελέσματα, όπως η σχέση του με την ανάπτυξη του σώματος, των μαλλιών, της καρδιάς, του αίματος και των οργάνων αναπαραγωγής. Όλα αυτά μπορούν να βρεθούν σε κάθε ιατρικό βιβλίο, ακόμη κι αν εκδόθηκε τον προηγούμενο αιώνα. Πρόθεσή μου είναι να διαπιστώσω ποια είναι τα συμπεράσματα των σύγχρονων ερευνητών, γιατρών και ψυχολόγων από τη μελέτη των αδένων και ποια νομίζουν ότι είναι τα αποτελέσματά τους στην ανθρώπινη συμπεριφορά και να ελέγξω τους ισχυρισμούς που συχνά γίνονται, ότι για τις ανθρώπινες πράξεις, τα συναισθήματα και τη νοητικότητα – δηλαδή για τον καθαυτό άνθρωπο – ευθύνονται οι μυστηριώδεις εσωτερικές εκκρίσεις. Λένε, κατανόησε τους αδένες και θα δεις τον άνθρωπο.

Εξετάζοντας τους αδένες μ’ αυτή την έννοια, θα παραθέσω κείμενα από τα διαθέσιμα βιβλία, όχι μόνο επειδή μπορεί κανείς να μιλήσει τότε με κύρος, αλλά επειδή μπορεί να συλλογισθεί την παρουσιαζόμενη άποψη με μεγαλύτερη ζωντάνια και φρεσκάδα. Στο τέλος αυτού του βιβλίου δίνεται μια σχετική βιβλιογραφία. Τα βιβλία αυτά και οι έμπειροι ερευνητές σαν σύνολο χρησιμοποιούν μια ορολογία που πτοεί το μέσο αναγνώστη. Η έκκριση του θυρεοειδή αδένα, λόγου χάρη, ονομάζεται “τρι-ιωδο-τρι-υδρο-εξυγινδολο-προπιονικό οξύ”! Στο βαθμό που μπορώ, θ’ αποφύγω τέτοιες περίεργες εκφράσεις. Πριν εξετάσουμε τους ίδιους τους αδένες, είναι καλό ν’ αποφασίσουμε τι κατανοούμε με τον όρο “ψυχολογία”. Τουλάχιστον στη Δύση έχει εγκαταλειφθεί η αρχική έννοια που ήδη δόθηκε, δηλαδή του λόγου ή νόμου της ψυχής. Ένας σαφής ορισμός δόθηκε πρόσφατα απ’ το Δρ. Λήρυ: “Η επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς με την ευρύτερη έννοια της λέξης συμπεριφορά, την έννοια που περιλαμβάνει όλα όσα κάνουν ή έχουν τα ανθρώπινα όντα. Μ’ αυτή την έννοια της συμπεριφοράς είναι η συμπεριφορά της όλης, ολοκληρωμένης προσωπικότητας που εξετάζουμε. Η ψυχολογία ασχολείται με τον οργανισμό σαν σύνολο, σαν ολοκληρωμένο και προσανατολισμένο άτομο σε επαφή με άλλα άτομα σε ένα περίπλοκο εξωτερικό περιβάλλον, μερικώς φυσικό και μερικώς κοινωνικό, δηλαδή σαν προσωπικότητα. Η συμπεριφορά των ανθρώπινων όντων, μιλώντας ψυχολογικά… ανάγεται σε φυσιολογικά γεγονότα κι ευρήματα, έπειτα σ’ εκείνα του πεδίου της βιολογίας, μετά σ’ εκείνα της βιοχημείας, κατόπιν της χημείας γενικά κι έπειτα αναπόφευκτα σ’ εκείνα της φυσικής σαν της επιστήμης της ύλης σε κίνηση.” 20

Συνεπώς η ψυχολογία είναι η επιστήμη της δραστηριότητας του ανθρώπου σαν ζωντανού οργανισμού στο περιβάλλον του – η επιστήμη της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του. Είναι η επιστήμη της ανθρώπινης διαγωγής, αλλά όχι με την ηθική έννοια της καλής ή κακής διαγωγής. Είναι η επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της προσωπικότητας. Αλλά τι υπάρχει πίσω απ’ αυτή τη συμπεριφορά; Ο Χώκινγκ λέει, “Ο εαυτός είναι πράγματι ένα σύστημα συμπεριφοράς. Αλλά είναι ένα σύστημα σκόπιμης συμπεριφοράς που προκύπτει από μια έμμονη ελπίδα. Ο πυρήνας του εαυτού είναι η ελπίδα του.” 21 Αυτή η ελπίδα πως η ζωή μπορεί να γίνει κάτι μεγαλύτερο απ’ ό,τι υπήρξε ως τώρα, είναι πράγματι μια έμμονη ελπίδα – ξέρουμε όμως ότι αν πρόκειται να πραγματωθεί, εμείς οι ίδιοι πρέπει να βοηθήσουμε στην πραγμάτωση. Απ’ όπου και η σκόπιμη συμπεριφορά για την οποία μιλά ο Χώκινγκ. Σ’ αυτό το πεδίο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και της προσωπικότητας υπάρχουν τρεις κύριοι παράγοντες. Υπάρχει πρώτα το περιβάλλον. Είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό τωρινό γεγονός ή ένα σύνολο γεγονότων, ή από μια απλή παθητική σκηνή πάνω στην οποία παίζεται το δράμα. Έχει ορισθεί σαν “όλα όσα δεν είναι ο οργανισμός, πολιτιστικά, κοινωνικά, φυσικά, ή ό,τι δεν είναι παρών σαν γεγονός ή 20 21

Leary, Daniel Β., Ph.D., Modern Psychology: ΝοrmaΙ and Abnormal, pp. 10, 14, 18. Hocking, Wm. E., Self, Its Body and Freedom, p. 46.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

εγγραφή”.22 Υπάρχει δεύτερο ο ανθρώπινος μηχανισμός, ειδικά ο μηχανισμός ανταπόκρισης στον οποίο θ’ αναφερθούμε εκτενέστερα. Υπάρχει τέλος η διαγωγή ή το αποτέλεσμα της αλληλοσχέτισης ανάμεσα στο περιβάλλον και το μηχανισμό ανταπόκρισης και ισχυρίζονται ότι σ’ ένα δεδομένο περιβάλλον κι έναν ορισμένο μηχανισμό ανταπόκρισης, είναι αναπόφευκτες ορισμένες γραμμές διαγωγής – η αλληλεπίδραση αυτών των τριών καταλήγει στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Το ενδιαφέρον μας εδώ βρίσκεται φυσικά στο δεύτερο κύριο παράγοντα, το μηχανισμό ανταπόκρισης. Σ’ αυτό το μηχανισμό ορισμένες όψεις δικαιολογούν ιδιαίτερη προσοχή από άλλες, όπως το νευρικό σύστημα και το σύστημα των ενδοκρινών αδένων, τα οποία δύο συστήματα διαπιστώνεται ότι λειτουργούν με στενό συντονισμό στο ανθρώπινο σώμα. Δια του νευρικού συστήματος, ίσως του πιο πολύπλοκου και θαυμαστού μέρους της ανθρώπινης δομής, ερχόμαστε σ’ επαφή με το περιβάλλον – τον εξωτερικό κόσμο – και προσαρμοζόμαστε να λειτουργούμε σ’ αυτό. Δι’ αυτού του συστήματος αποκτούμε επίγνωση του απτού και δια του δικτύου των νεύρων, του νωτιαίου μυελού και του εγκεφάλου αποκτούμε επίγνωση των πληροφοριών που μας μεταβιβάζονται αδιάκοπα. Μεταφέρονται μηνύματα πάνω στα εκατομμύρια τηλεγραφικών γραμμών των νεύρων μας προς τον κεντρικό σταθμό του εγκεφάλου μας κι έπειτα μετατρέπονται με κάποιο μυστηριώδη τρόπο σε πληροφορίες. Ανταποκρινόμαστε σ’ αυτές τις πληροφορίες: εγκαινιάζεται μια αντίστροφη διαδικασία και γαλβανιζόμαστε σε δράση. Μαζί μ’ αυτή την εκδήλωση της εισερχόμενης και εξερχόμενης νευρικής ενέργειας συμβαίνουν παράλληλες δραστηριότητες στο σύστημα των ενδοκρινών αδένων (και το μυικό σύστημα) και η αλληλεξάρτηση της δραστηριότητας είναι τόσο μεγάλη, ώστε αν το ενδοκρινές σύστημα δε λειτουργεί κανονικά, δεν υπάρχει επαρκής ανταπόκριση στην τηλεγραφούμενη πληροφορία ούτε και μετασχηματισμός του ενός τύπου ενέργειας σε άλλον. Ο όλος μηχανισμός ανταπόκρισης και η μηχανική του συνοψίσθηκαν με τους ακόλουθους όρους: “Ο οργανισμός είναι μια συσκευή μετασχηματισμού που μεταβάλλει την εισερχόμενη ενέργεια του περιβάλλοντος, την οποία λαμβάνει μέσω των δεκτών, σε εξερχόμενη ενέργεια με τη μορφή του έργου των μυών και των αδένων και ταυτόχρονα, σαν συσκευή μετασχηματισμού, μετασχηματίζεται επίσης ο ίδιος μ’ αυτούς ή τους άλλους όρους, γεννώντας εσωτερικά ερεθίσματα, όπου αμφότερες οι ομάδες ερεθισμάτων και αμφότερες οι εκροές ενέργειας συνεργάζονται για την πλήρη δράση ή συμπεριφορά του οργανισμού.” 23

Το νευρικό σύστημα και οι μύες μπορεί να περιγράφονται γενικά σαν ο φυσικός μηχανισμός ανταπόκρισης και σαν τα μέσα με τα οποία επιτελείται αυτή η φυσική ανταπόκριση προς το περιβάλλον, αλλά το νευρικό σύστημα και οι ενδοκρινείς αδένες αποτελούν το νοήμονα και συναισθηματικό μηχανισμό ανταπόκρισης και τα μέσα με τα οποία γίνεται η πραγματική ανταπόκριση. 22 23

Leary, Daniel Β., Ph.D., Modern Psychology: Normal and Abnοrmal, p. 45. Leary, Daniel Β., Ph.D., Modern Psychology: Νοrmal and Abnormal, p. 33.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Υποστηρίζεται ότι η τελευταία αυτή αλληλενέργεια μεταξύ του μηχανισμού και του περιβάλλοντος παράγει τη διαγωγή και τη συμπεριφορά, ότι η δραστηριότητα του αισθήματος και της σκέψης εδρεύει στο ενδοκρινές σύστημα κι ότι ακόμη και η φύση του ανθρώπου μπορεί να εξηγηθεί μ’ αυτό τον τρόπο! “Είναι ίσως αλήθεια”, συνεχίζει ο Δρ. Λήρυ, “ότι μακροπρόθεσμα, όταν οι τωρινές εικασίες θα έχουν αντικατασταθεί από μια επαρκέστερη και καλύτερα θεμελιωμένη γνώση, θα ανακαλύψουμε ότι η έδρα της ιδιοσυγκρασίας βρίσκεται ή έχει σχέση με τους ενδοκρινείς αδένες”. 24 Ο Δρ. Ρούμπιν λέει, “οδηγούμαστε πλέον γοργά στην πίστη ότι όλα όσα είμαστε κι όλα όσα ελπίζουμε να γίνουμε, εξαρτώνται κυρίως απ’ το κατά πόσο γεννηθήκαμε ή όχι με κανονικούς ενδοκρινείς αδένες”. 25 Κι ο Δρ. Λήρυ λέει, “Τα συναισθήματα συνδέονται στενότερα με τους μεσόστεους και λείους μύες και τους ενδοκρινείς αδένες” απ’ ό,τι τα ένστικτα.26 Ο Δρ. Κομπ μας λέει: “…μόνο 0,2 γραμμάρια της θυρεοειδούς έκκρισης χωρίζουν την ευφυία από την ηλιθιότητα. Είναι μια φρικτή σκέψη ν’ αντιληφθεί κανείς πως η απουσία ενός χημικού μπορεί να καταλήξει στην αποτυχία ανάπτυξης του νου και του σώματος ενός ατόμου.” 27

Ο Δρ. Κομπ μας λέει ακόμη στην Εισαγωγή του ότι: “Η δράση των αδένων στον καθορισμό της σωματικής δομής είναι αναμφισβήτητη· και η νοητική προοπτική – τα ‘συμπλέγματα συμπεριφοράς’ – του ατόμου εμφανίζεται να εξαρτάται από τη φυσική υγεία· και η φυσική υγεία εξαρτάται αναμφίβολα από την επιτυχή δράση και αλληλεπίδραση των διαφόρων αδενικών εκκρίσεων… Μολονότι βρισκόμαστε ακόμη στις παρυφές του θέματος, έχουμε προχωρήσει αρκετά για ν’ αντιληφθούμε ότι όπως ακριβώς ορισμένα πρότυπα σχηματίζονται στο σώμα από κάποια ιδιαίτερη διευθέτηση των ενδοκρινών αδένων, έτσι και ο νους δέχεται το μερίδιο του από την ίδια πηγή.” 28

Ο καθηγητής Τζ.Σ. Χάξλεϋ σε πρόσφατη διάλεξη είπε, “Φαίνεται σαφώς ότι η ιδιοσυγκρασία που είναι σημαντικότερη απ’ την καθαρή διανόηση για την επιτυχία, είναι κυρίως μια υπόθεση ισορροπίας των διαφόρων ενδοκρινών αδένων – θυρεοειδής, υπόφυση κ.ά. Είναι πιθανό ότι η εφαρμοσμένη φυσιολογία του μέλλοντος θ’ ανακαλύψει πώς να τροποποιεί την ιδιοσυγκρασία”. 29 Αναφορικά με το ζήτημα της ιδιοσυγκρασίας ο Δρ. Χώκινγκ παρατηρεί: “Δεν υπάρχει ο παραμικρός λόγος να αμφισβητείται το γεγονός του έντονου αποτελέσματος που προκαλείται στην ιδιοσυγκρασία απ’ τους αδένες έσω έκκρισης, όπως ο θυρεοειδής ή οι διάμεσοι αδένες ή τα επινεφρίδια. Η διέγερση ορισμένων απ’ αυτούς τους αδένες ή η έγχυση των προϊόντων τους ή η τροφοδότηση τους μ’ αυτά μπορεί να προκαλέσει αλλαγές που κάποτε θα τις θεωρούσαμε θαυμαστές. Με τη χορήγηση θυροξίνης ένας ηλίθιος μπορεί να μοιάζει φυσιολογικός· αν σταματήσει η χορήγηση, θα επιστρέψει στην αρχική του κατάσταση. Δυστυχώς, αν η δόση αυξηθεί, ούτε αυτός 24

Leary, Daniel Β., Ph.D., Modern Psychology: Νοrmal and Αbnormal, p. 189. Rubin, Ηerman Η., M.D., Your Mysterious Glands, p. 10. 26 Leary, Daniel Β., Ph.D., Modern Psychology: Normal and Αbnormal, p. 61. 27 Cobb, L.G., M.D., The Glands of Destiny, p. 5. 28 Cobb, L.G., M.D., The Glands of Destiny, pp. 3, 6. 29 Cobb, L.G., M.D., The Glands of Destiny, pp. 11, 12. 25

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

ούτε κανείς άλλος μπορεί να γίνει μεγαλοφυία· απλώς δημιουργείται μια άλλη μορφή ανωμαλίας. Και μέχρι τώρα καμιά χημική ανακάλυψη δε δικαιολογεί λαμπρές ελπίδες για τη βελτίωση του κανονικού ανθρώπου. Υπάρχουν πράγματι κάποια φάρμακα που κάνουν το άτομο να νιώθει σαν μεγαλοφυία, αλλά τα αποτελέσματά τους, εκτός κι αν κριθούν κάτω από την ίδια επίδραση, είναι περιέργως απογοητευτικά. Δεν πρέπει συνεπώς να στηρίζουμε μεγάλες ελπίδες για το μέλλον του ανθρώπινου γένους σ’ αυτές τις ανακαλύψεις. Όμως υπάρχει μια γνήσια αίσθηση ότι η ψυχή έχει τη χημεία της κι ότι ‘μια έλλειψη ιωδίου θα μετατρέψει έναν έξυπνο άνθρωπο σε ηλίθιο’.” 30

Συνεπώς έχει ζωτική σημασία να εξετάσουμε τους ενδοκρινείς αδένες και τα αποτελέσματά τους, όχι μόνο στη φυσική δομή αλλά και στη διαγωγή. Τι είναι λοιπόν οι αδένες; Και ειδικότερα τι είναι οι ενδοκρινείς αδένες που τόσο συχνά αναφέρθηκαν; Ο Δρ. Κομπ μας λέει: “Οι αδένες μπορούν να διαιρεθούν σε δύο κύριες ομάδες, εκείνους που σχετίζονται με το σύστημα παροχέτευσης – τους λυμφατικούς αδένες – κι εκείνους που εκκρίνουν προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούνται στο σωματικό έργο. Οι λυμφατικοί αδένες δε μας ενδιαφέρουν εδώ. Η δεύτερη ομάδα που έχει το καθήκον να συνεισφέρει υγρά τα οποία δρουν σε συμφωνία μεταξύ τους, ελέγχουν και ρυθμίζουν τις σωματικές διαδικασίες, αποτελείται από δύο υποδιαιρέσεις. Η πρώτη απ’ αυτές τις υποδιαιρέσεις περιλαμβάνει αδένες που διαθέτουν πόρους από τους οποίους διοχετεύουν τα προϊόντα τους. Οι αδένες της δεύτερης υποδιαίρεσης δε διαθέτουν πόρους και οι εκκρίσεις τους απορροφώνται απευθείας από το αίμα. Αυτοί είναι γνωστοί ως ενδοκρινείς αδένες ή ‘ενδοκρινή όργανα’ και τα προϊόντα τους έχουν ονομασθεί έσω εκκρίσεις. Ο όρος ‘ενδοκρινολογία’ αναφέρεται στη μελέτη των αδένων έσω έκκρισης.” 31

Ας σημειωθεί ότι η λέξη “endocrine” (ενδοκρινής) προέρχεται απ’ την Ελληνική λέξη “κρίνειν” που σημαίνει “διαχωρίζω”. Ο Δρ. Ρούμπιν λέει: “Αυτοί οι αδένες ή όργανα έκκρισης αναφέρονται συχνά ως ‘ενδοκρινείς αδένες’. Οι εκκρίσεις τους απορροφώνται απευθείας από το αίμα και τη ροή της θρεπτικής λέμφου – οπότε το σώμα φαίνεται να χορηγεί τα δικά του φάρμακα. Αυτές οι εκκρίσεις περιέχουν τις ‘ορμόνες’ ή τους χημικούς αγγελιαφόρους του οργανισμού, που προκαλούν μερικές από τις πιο θαυμαστές αντιδράσεις της φυσιολογίας. Στην πραγματικότητα αναφέρθηκε πως οι ορμόνες αποτελούν για τη φυσιολογία ό,τι το ράδιο για τη χημεία.” 32

Αυτό το σύστημα των ενδοκρινών αδένων σχηματίζει μια λειτουργική μονάδα η οποία εργάζεται με τη μέγιστη συνεργασία και αλληλεξάρτηση. Ο Δρ. Μπέρμαν μας λέει: “Ο σωματικός νους είναι μια τέλεια εταιρεία. Οι αδένες έσω έκκρισης αποτελούν τους διευθυντές αυτής της εταιρείας… Πίσω από το σώμα και το νου υπάρχει αυτό το συμβούλιο διευθυντών”. 33 Στην πραγματικότητα όλοι οι αδένες εργάζονται σε ομοφωνία. Είναι γνωστό ότι συσχετίζουν τις δραστηριότητές τους, εξισορροπούνται αμοιβαία και μέσω του ενωμένου αποτελέσματός τους, λέγεται ότι κάνουν τον άνθρωπο αυτό που είναι. Σχηματίζουν ένα αλληλένδετο σύστημα με λειτουργίες και οργανισμούς που 30

Hocking, Wm. E., Self, Its Body and Freedom, pp. 58, 59. Cobb, L.G., M.D., The Glands of Destiny, p. 1. 32 Rubin, Herman Η., M.D., Your Mysterious Glands, pp. 8, 9. 33 Berman, Louis, M.D., The Glands Regulating Personality, pp. 96, 97. 31

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

διακρίνονται σαφώς από εκείνες των άλλων συστημάτων στο μηχανισμό του ανθρώπινου σώματος. Τα συστήματα του αίματος και των νεύρων έχουν τις δικές τους δραστηριότητες, αλλά συνδέονται στενά με το ενδοκρινές σύστημα. Το αίμα δρα μυστηριωδώς σαν μεταφορέας των ιδιόμορφων ορμονών των διαφόρων αδένων, ενώ το νευρικό σύστημα φαίνεται να συνδέεται ειδικότερα με την ψυχική ανάπτυξη που συνοδεύει την κανονική ή όχι λειτουργία των ενδοκρινών αδένων. Απ’ αυτή τη συζήτηση του ενδοκρινούς συστήματος προκύπτει φυσικά το ερώτημα: Ποιοι είναι λοιπόν οι ενδοκρινείς αδένες; Αρχίζοντας απ’ το κεφάλι και πηγαίνοντας προς τα κάτω υπάρχουν επτά αδένες με ειδική σπουδαιότητα για ν’ αναφερθούν. Αυτοί είναι:34 1. 2.

3. 4. 5. 6.

Όνομα Επίφυση Υπόφυση πρόσθια οπίσθια Θυρεοειδής Θύμος Πάγκρεας Επινεφρίδια φλοιός μυελός Γονάδες

Περιοχή Κεφάλι Κεφάλι

Λαιμός Άνω Θώρακας Ηλιοπλεγματική περιοχή Πίσω από τα νεφρά

Υπογάστριο

Έκκριση Άγνωστη Άγνωστη Πιτουιτρίνη Θυροξίνη Άγνωστη Ινσουλίνη Άγνωστη Αδρεναλίνη Των όρχεων και ωοθηκών

Έτσι έχουμε διανείμει στο κεφάλι και τον κορμό ένα δίκτυο σημαντικών αδένων οι οποίοι, όπως υποστηρίζεται, διέπουν φυσιολογικά τη δομή, την ανάπτυξη και τις χημικές μεταβολές του σώματος και ψυχολογικά ευθύνονται για τις συναισθηματικές αντιδράσεις και τις διαδικασίες της σκέψης του ανθρώπινου όντος. Θεωρούνται λοιπόν ότι παράγουν τις ποιότητές του, καλές ή κακές, τη συμπεριφορά και τη διαγωγή του στις υποθέσεις και τον καθαυτό χαρακτήρα του. Θα εξετάσουμε τώρα τους επτά αναφερθέντες αδένες, αλλά θα περιορίσουμε τη συζήτηση στα νοητικά και ψυχικά αποτελέσματα. 1. Επίφυση – περιοχή, κεφάλι – έκκριση, άγνωστη. Η επίφυση έχει κωνικό σχήμα και μέγεθος μπιζελιού και βρίσκεται στο κέντρο του εγκεφάλου σε μια μικροσκοπική κοιλότητα πίσω και πάνω από την υπόφυση που βρίσκεται λίγο πίσω από τη ρίζα της μύτης. Η επίφυση εντοπίζεται στην τρίτη κοιλία του εγκεφάλου. Περιέχει μια χρωστική παρόμοια μ’ εκείνη του αμφιβληστροειδούς του οφθαλμού κι επίσης συναθροίσεις απ’ ό,τι ονομάσθηκε “εγκεφαλική άμμος”. Ο Δρ. Τίλνεϋ λέει: “Έγιναν πολυάριθμες απόπειρες να προσδιορισθεί η λειτουργία, αν υπάρχει, της επίφυσης. Είναι 34

Σημείωση. Από την εποχή που γράφηκε αυτό το κεφάλαιο, συνεχίσθηκαν τα πειράματα με τους ενδοκρινείς αδένες. Οι πληροφορίες που δίνονται εδώ δεν είναι τελικές, αλλά οι βασικές αρχές της συγγραφέως παραμένουν άθικτες. Φ.Μπ.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

άραγε απαραίτητη στη ζωή, ή παίζει κάποιο σημαντικό ρόλο σε μια ιδιαίτερη φάση της διαδικασίας μεταβολισμού; Μπορούμε ίσως να δεχτούμε ότι αυτό το όργανο έχει πράγματι μια λειτουργία στον άνθρωπο και στα περισσότερα θηλαστικά. Δεν είναι απίθανο η λειτουργία αυτή να προσδιορίζεται ιδιαίτερα από μια εσωτερική έκκριση η οποία πάντως είναι βέβαιο ότι δεν είναι απαραίτητη στη ζωή. Η ακριβής επίδραση της έκκρισης της επίφυσης είναι ακόμη σκοτεινή.” 35

Έχει επίσης υποτεθεί ότι αυτός ο αδένας ρυθμίζει την ευαισθησία μας στο φως, ότι έχει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα στη σεξουαλική φύση, ότι σχετίζεται με την εγκεφαλική ανάπτυξη κι ότι η ενεργός του λειτουργία προκαλεί πρόωρη διανοητική ανάπτυξη, όπως φαίνεται καθαρά στην ιστορική περίπτωση που περιγράφεται πιο κάτω. Αυτός ο αδένας ονομάσθηκε επίσης τρίτος οφθαλμός και οφθαλμός του Κύκλωπα. Πέρα απ’ αυτά τα γεγονότα ή τις εικασίες οι ερευνητές δηλώνουν ειλικρινά ότι δεν ξέρουν τίποτε κι ότι τα πειράματα έχουν δώσει ελάχιστες πληροφορίες. Στα πειράματα όπου τροφοδοτούσαν με εκχύλισμα επίφυσης παιδιά και προβληματικούς, η ανταπόκριση ήταν ανύπαρκτη όταν το υποκείμενο ήταν πάνω από δεκαπέντε ετών κι αντιφατική σ’ όλες τις άλλες περιπτώσεις, οπότε κάθε συμπέρασμα ήταν ανέφικτο. Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες έδιναν ελάχιστη προσοχή στην επίφυση. Τότε ήρθε η περίπτωση που σημειώθηκε από το Δρ. Μπέρμαν, στην οποία ένα παιδί μεταφέρθηκε σε μια Γερμανική κλινική επειδή υπέφερε από οφθαλμική πάθηση και πονοκεφάλους. Ήταν πέντε ετών και πολύ ώριμο και προφανώς είχε φτάσει στην εφηβεία. Ήταν ανώμαλα ευφυές και συζητούσε μεταφυσικά και πνευματικά θέματα. Είχε έντονη ομαδική συνείδηση και ήταν ευτυχισμένο μόνο όταν μοιραζόταν ό,τι είχε με τους άλλους. Μετά την άφιξή του στην κλινική, χειροτέρεψε γοργά και πέθανε σε ένα μήνα. Η νεκροψία έδειξε όγκο στην επίφυση. 36 Όπως θα φανεί αργότερα, η ιστορική αυτή περίπτωση έχει ειδικό ενδιαφέρον από την άποψη των συμπερασμάτων των Ανατολικών φιλοσόφων. Τα περισσότερα βιβλία σημειώνουν ότι οι αρχαίοι φιλόσοφοι δήλωναν πως η επίφυση είναι η έδρα της ψυχής και συχνά αναφέρεται ότι o Καρτέσιος έλεγε, “Στον άνθρωπο, η ψυχή και το σώμα εφάπτονται μόνο σε ένα σημείο, στην επίφυση στο κεφάλι”. Μήπως στην αρχαία πίστη ότι η επίφυση είναι η έδρα της ψυχής και στο έκδηλα βεβαιωμένο γεγονός ότι η επίφυση είναι ο χαρακτηριστικός αδένας της παιδικής ηλικίας, που ατροφεί αργότερα, υπάρχει κάποια αληθινή σχέση, κάποια ένδειξη της κρυμμένης αλήθειας; Τα παιδιά έχουν μια πρόθυμη πίστη στο Θεό και στην αναγνώρισή Του. Ο Χριστός είπε: “η βασιλεία του Θεού εντός υμών εστίν” και “εάν μη στραφήτε και γένησθε ως τα παιδία, ου μη εισέλθετε εις την βασιλείαν των ουρανών”. Ας θυμηθούμε επίσης την “Ωδή στις Ενδείξεις της Αθανασίας από τις Αναμνήσεις της Παιδικής Ηλικίας” του Γουέρντσγουορθ: “Η γέννησή μας δεν είναι παρά ύπνος και λησμονιά· Η ψυχή που ανατέλλει μαζί μας, το άστρο της ζωής μας, Έχει αλλού τη δύση της 35 36

Tilney, Frederick, M.D., The Pineal Gland, pp. 537, 542. Βerman, Louis, M.D., The Glands Regulating Personality, p. 89.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Κι έρχεται από μακριά· Όχι σε πλήρη λησμονιά Κι όχι σε απόλυτη γύμνια, Αλλά σέρνοντας σύννεφα δόξας ερχόμαστε Από το Θεό που είναι το σπίτι μας: Ο Ουρανός μας παραστέκει στη νηπιακή μας ηλικία! Σκιές της φυλακής αρχίζουν να κλείνουν Πάνω στο Παιδί που μεγαλώνει, Αλλά βλέπει το φως κι όπου ξεχύνεται, Το βλέπει με χαρά. Ο νέος που κάθε μέρα μακριά από την Ανατολή Πρέπει να ταξιδέψει, είναι ακόμη ο ιερέας της Φύσης Και με το όραμα λαμπρό Πηγαίνει στο δρόμο του· Στο τέλος ο Άνθρωπος αντιλαμβάνεται πως πεθαίνει Και ξεθωριάζει στο φως της κοινής μέρας.”

Η Ανατολική φιλοσοφία επιβεβαιώνει την πιθανή αυτή σχέση μεταξύ επίφυσης και ψυχής. 2. Υπόφυση – περιοχή, κεφάλι – έκκριση του πρόσθιου λοβού, άγνωστη· έκκριση του οπίσθιου λοβού, πιτουιτρίνη. Από αιώνες παρουσιάσθηκε ενδιαφέρον για την υπόφυση, αλλά μέχρι τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα ήταν τόσο λίγα γνωστά, ώστε τη θεωρούσαν όργανο εξωτερικής έκκρισης. Στην πραγματικότητα είναι δύο αδένες σε έναν. Έχει το μέγεθος μπιζελιού και βρίσκεται στη βάση του εγκέφαλου σε μικρή απόσταση πίσω απ’ τη ρίζα της μύτης. Ο αδένας αυτός ονομάσθηκε “ο αγαπημένος θησαυρός της φύσης” και φωλιάζει σε μια κόγχη σαν “κρανίο μέσα στο κρανίο”. Όπως οι περισσότεροι αδένες στη μια ή την άλλη μορφή, έχει στενή σχέση με το σεξ και συνδέεται επίσης με περιοδικά φαινόμενα, όπως ο ύπνος και οι σεξουαλικές εποχές. Μας λένε ότι είναι αδένας συνεχούς προσπάθειας, κατανάλωσης ενέργειας και ουσιώδης για τη ζωή. Πιστεύεται ότι διεγείρει τα εγκεφαλικά κύτταρα κι ότι έχει “άμεση και σπουδαία επίδραση στην προσωπικότητα”. Πληροφορούμαστε επίσης ότι η ανεπαρκής ανάπτυξη της υπόφυσης προκαλεί ή τουλάχιστον συνοδεύει την ύποπτη ηθική, τη διανοητική κατωτερότητα και την έλλειψη αυτοελέγχου· αλλά η καλή ανάπτυξη της υπόφυσης δηλώνει επίσης έντονη διανοητική δραστηριότητα και αντοχή. Φαίνεται να έχει πολύ στενή σχέση με τις συναισθηματικές και νοητικές μας ποιότητες. Όπως είπαμε, η υπόφυση είναι πραγματικά δύο αδένες σ’ έναν. Η έκκριση της οπίσθιας υπόφυσης είναι η πιτουιτρίνη. “Η οπίσθια υπόφυση διέπει τα μητρικά σεξουαλικά ένστικτα και τις εξιδανικεύσεις τους, τα κοινωνικά και δημιουργικά ένστικτα… Μπορεί να ειπωθεί ότι ενεργοποιεί βαθιά τα τρυφερά συναισθήματα… Γιατί όλα τα βασικά αισθήματα (σε αντίθεση με το διανοητικοποιημένο προστατευτικό συναισθηματισμό), η τρυφερότητα, η συμπόνια και η υποβλητικότητα είναι αλληλένδετα με τις λειτουργίες του.”

Η έκκριση της πρόσθιας υπόφυσης είναι άγνωστη.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

“Η πρόσθια υπόφυση απεικονίσθηκε σαν ο αδένας της διανοητικότητας… Με τη διανοητικότητα εννοούμε την ικανότητα του νου να ελέγχει το περιβάλλον του με έννοιες και αφηρημένες ιδέες.” 37

Ο Δρ. Μπέρμαν προσθέτει επίσης, “Η νοητική δραστηριότητα συνοδεύεται από αυξημένη λειτουργία της πρόσθιας υπόφυσης αν είναι διανοητική, ή της οπίσθιας υπόφυσης αν είναι συναισθηματική”.38 Μελετώντας αυτά τα σχόλια γίνεται φανερό ότι οι ποιότητες της προσωπικότητας – συναισθήματα, ή μητρικά ένστικτα που είναι κοινά με όλα τα ζώα, αγάπη των συνανθρώπων μας ή αγάπη του Θεού – θεωρούνται ότι εξαρτώνται κυρίως απ’ την κατάσταση της υπόφυσης καθώς και η ικανότητα για διανόηση. Προσεγγίζοντας το πρόβλημα από διαφορετική σκοπιά, ο σπουδαστής της Ανατολικής σοφίας αποδεικνύει τη σχετική ορθότητα όλων αυτών των συμπερασμάτων. 3. Θυρεοειδής – περιοχή, λαιμός – έκκριση, θυροξίνη. Για το θυρεοειδή αδένα είναι περισσότερα γνωστά απ’ ό,τι για την επίφυση και την υπόφυση και από τη σκοπιά της Ανατολικής σοφίας είναι αναμενόμενο . Βρίσκεται ιππαστί στο λαιμό, πάνω απ’ τον αναπνευστικό σωλήνα, κοντά στο λάρυγγα και είναι πολύ μεγάλος αδένας. Ήταν κάποτε αδένας του σεξ και συχνά ονομαζόταν “τρίτη ωοθήκη” και σχετίζεται πάντα με παθήσεις των ωοθηκών. Στα κατώτερα σπονδυλωτά συνδέεται σαφώς με τους πόρους των σεξουαλικών οργάνων, αλλά στην πορεία της εξέλιξης “η σχέση αυτή χάνεται, ο θυρεοειδής μετατοπίζεται όλο και περισσότερο στην περιοχή της κεφαλής για να γίνει ο μεγάλος σύνδεσμος μεταξύ σεξ κι εγκεφάλου”. 39 Μας λένε επίσης ότι είναι ο μεγάλος διαφοριστής των ιστών κι έχει αντιτοξική δύναμη, εμποδίζοντας τη δηλητηρίαση κι αυξάνοντας την αντίσταση στο δηλητήριο. Όμως πάνω απ’ όλα ο θυρεοειδής ελέγχει το μεταβολισμό της ενέργειας. Ονομάσθηκε ο ικανός λιπαντής του ενεργειακού μετασχηματισμού και είναι ο μεγάλος καταλύτης της ενέργειας στο σώμα. Ελέγχει την ταχύτητα της ζωής και είναι το θεμέλιο του ενδοκρινούς συστήματος. Είναι απαραίτητος στη ζωή. Με την εργασία που έγινε με ανώμαλα άτομα, προβληματικούς και ηλίθιους, οι ερευνητές κατέληξαν στα λόγια του Δρ. Μπέρμαν: “Χωρίς το θυρεοειδή δεν μπορεί να υπάρξει περίπλοκη σκέψη, μάθηση, μόρφωση, εδραίωση συνηθειών, ανταποκριτική ενέργεια στις καταστάσεις, ούτε και φυσική ανάπτυξη της ικανότητας και λειτουργίας και της αναπαραγωγής του είδους, κανένα σημάδι εφηβείας στην αναμενόμενη ηλικία και συνεπώς καμιά ένδειξη σεξουαλικών τάσεων.” 40

Μας λένε επίσης ότι: “Μια άλλη ποιότητα του θυρεοειδή είναι η ευαισθησία, ή η ικανότητα διάκρισης στις διαβαθμίσεις της αίσθησης, ή η οξύτητα της αντίληψης. Όπως με το πλεόνασμα του θυρεοειδή είναι πιο ενεργητικός, έτσι είναι και πιο ευαίσθητος. Νιώθει περισσότερο, πονά πιο εύκολα, επειδή φτάνει 37

Βerman, Berman, 39 Βerman, 40 Berman, 38

Louis, M.D., Louis, M.D., Louis, M.D., Louis, M.D.,

The Glands Regulating Personality, p. 178. The Glands Regulating Personality, p. 236. The Glands Regulating Personality, p. 46. The Glands Regulating Personality, p. 55.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

πιο γρήγορα στο στάδιο όπου η διέγερση βλάπτει το νευρικό του μηχανισμό.” 41

Ο θυρεοειδής όπως και η υπόφυση έχει επίσης στενή σχέση με τη μνήμη. “…η υπόφυση φαίνεται ότι σχετίζεται με τη διατήρηση του αποθέματος της μνήμης… Η θυρεοειδική μνήμη ισχύει ιδιαίτερα στην αντίληψη και τις εντολές, η υποφυσική στις έννοιες (διάβασμα, μελέτη, σκέψη) και τις ιδέες.” 42

4. Θύμος – περιοχή, άνω θώρακας – έκκριση, άγνωστη. Για το θύμο αδένα δε γνωρίζουμε πρακτικά τίποτε και είναι ένας απ’ τους πιο μυστηριώδεις αδένες. Όπως και η επίφυση θεωρείται αδένας της παιδικής ηλικίας, αλλά και οι δύο προβληματίζουν προς το παρόν την έρευνα. Ο θύμος αδένας βρίσκεται στο θώρακα, καλύπτει το πάνω μέρος της καρδιάς και ίσως να έχει σχέση με τη θρέψη και την ανάπτυξη. Φαίνεται να συνδέεται με την ανεύθυνη φύση των παιδιών κι όταν υπερλειτουργεί στους ενήλικες, δημιουργεί τον ανεύθυνο άνδρα ή γυναίκα και τον αμοραλιστή. 5. Πάγκρεας – περιοχή, ηλιακό πλέγμα – έκκριση, ινσουλίνη. Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε σχετικά με το πάγκρεας είναι αυστηρά φυσιολογικές κι επομένως δεν έχουν θέση εδώ. Όμως αρκεί να πούμε ότι βρίσκεται στο υπογάστριο και κοντά στο ηλιακό πλέγμα (που είναι ο εγκέφαλος της ενστικτώδους ζωώδους φύσης) και συνδέεται στενά με την “κινητοποίηση της ενέργειας για φυσικούς και νοητικούς σκοπούς. Έχει δύο εκκρίσεις, αμφότερες ινσουλίνες, όπου η μια συνδέεται με τις διαδικασίες της πέψης και η άλλη είναι ζωτική στο μεταβολισμό του σακχάρου. Δίχως επαρκές σάκχαρο για τα κύτταρα, καμιά μυϊκή ή νευρική εργασία – ουσιώδης στον αγώνα για ύπαρξη – δεν είναι δυνατή”. 43 6. Επινεφρίδια – περιοχή, πίσω από τα νεφρά – έκκριση του επινεφρίδιου φλοιού, άγνωστη· έκκριση του επινεφρίδιου μυελού, αδρεναλίνη. Το καθένα από τα επινεφρίδια είναι διπλό και βρίσκεται στις δύο πλευρές του υπογαστρίου, ιππαστί και πίσω από τα νεφρά. Σχετίζονται με τη γενική ανάπτυξη και την ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων. Η έκκριση του φλοιού των επινεφριδίων (που δεν της δόθηκε όνομα) είναι πηγή των έσω εκκρίσεων που προκαλούν την ωριμότητα. Πάντως τα επινεφρίδια είναι πρωταρχικά οι αδένες της μάχης. Προκαλούν την άμεση και δραστική εκείνη ανταπόκριση που δείχνουν οι άνθρωποι σε στιγμές κινδύνου ή οργής και η έκκρισή τους διεγείρεται σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. Πόνος, οργή και φόβος έχουν συγκεκριμένο αποτέλεσμα στην εκτόνωση και μας λένε ότι “όλες οι ενδείξεις δείχνουν το μυελό σαν εκείνον που εκκρίνει την ουσία για τα φαινόμενα του φόβου και το φλοιό σαν εκείνον που δεσπόζει στις αντιδράσεις της οργής”.44 Επίσης: 41

Βerman, Βerman, 43 Βerman, 44 Βerman, 42

Louis, M.D., Louis, M.D., Louis, M.D., Louis, M.D.,

The Glands Regulating Personality, p. 180. The Glands Regulating Personality, p. 182. The Glands Regulating Personality, p. 93. The Glands Regulating Personality, p. 76.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

“Το θάρρος σχετίζεται τόσο στενά με το φόβο και την οργή ώστε συνδέονται πάντα σε κάθε συζήτηση. Το θάρρος θεωρείται συνήθως σαν το αντίθετο αίσθημα του φόβου. Συνεπώς το θάρρος σημαίνει απλά αναστολή του επινεφρίδιου μυελού. Στην πραγματικότητα ο μηχανισμός του θάρρους είναι πιο περίπλοκος. Πρέπει κανείς να διακρίνει το ζωώδες θάρρος και το εσκεμμένο θάρρος. Το ζωώδες θάρρος είναι κυριολεκτικά το θάρρος του κτήνους. Όπως παρατηρήθηκε, τα ζώα με τις μεγαλύτερες ποσότητες επινεφρίδιου φλοιού είναι οι εριστικοί, επιθετικοί, ορμητικοί βασιλιάδες των πεδιάδων και των δασών. Το αίσθημα που δοκιμάζουν είναι μάλλον ο θυμός με ένα είδος δίψας για αίμα και χωρίς καμιά εξέταση των συνεπειών. Το αντικείμενο που δέχεται την επίθεση δρα σαν το κόκκινο πανί για τον ταύρο – διεγείρει μια ροή έκκρισης του επινεφρίδιου φλοιού και το ένστικτο της οργής εκρήγνυται από τη νέα κατάσταση του αίματος. Στο θάρρος, το εσκεμμένο θάρρος, υπάρχει κάτι περισσότερο από ένστικτο. Υπάρχει μια πράξη βούλησης, μια επίδειξη θέλησης. Δεχόμενοι ότι χωρίς τον επινεφρίδιο φλοιό θα ήταν αδύνατο τέτοιο θάρρος, η πρωταρχική τιμή για το θάρρος πρέπει ν’ αποδοθεί στην πρόσθια υπόφυση. Η σωστή σύνδεση της έκκρισής της μ’ εκείνη του επινεφρίδιου φλοιού μας δίνει το αληθινό θάρρος. Γι’ αυτό ανακαλύπτουμε ότι πράξεις θάρρους έχουν καταγραφεί πιο συχνά σε άτομα του πρόσθιου υποφυσικού τύπου.” 45

7. Γονάδες – περιοχή, κάτω υπογάστριο – έκκριση, εκείνη των αρσενικών όρχεων και των θηλυκών ωοθηκών. Οι γονάδες ή διάμεσοι αδένες είναι οι σεξουαλικοί αδένες της έξω έκκρισης, αλλά είναι γνωστό ότι έχουν και μια έσω έκκριση. Η ολική τους έκκριση είναι το μέσον για αναπαραγωγή. Δεν είναι ανάγκη να ασχοληθώ πολύ με τα αποτελέσματα των γονάδων πάνω στην προσωπικότητα. Η σεξουαλική ώθηση και τα διάφορα επικουρικά της αποτελέσματα, φυσικά και ψυχικά, αναγνωρίσθηκαν καλά και μελετήθηκαν πολύ κι αυτή η μελέτη, κυρίως των διαστροφών και των αναστολών, αποδείχθηκε μεγάλης σημασίας για την κατανόηση της ανθρωπότητας. Μερικοί ψυχολόγοι συνδέουν όλες τις ανθρώπινες αντιδράσεις – φυσικές, συναισθηματικές και νοητικές – μόνο με το σεξ, αλλά πίσω από κάθε ακραία θέση ξέρουμε ότι υπάρχει μια βάση αλήθειας. Άλλοι θεωρούν ότι το σεξ παίζει σπουδαίο ρόλο, αλλά δεν ευθύνεται για όλα. Η Ανατολική σοφία προσφέρει μια ερμηνεία που αξίζει να εξετασθεί και θα παρουσιασθεί όταν εξετάσoυμε τα κέντρα δύναμης και τη σχέση τους με τους αδένες. Απ’ όλα τα προηγούμενα κι από πολλά βιβλία και άρθρα πάνω στο θέμα, τα ακόλουθα μπορούν να δοθούν σαν σύνοψη. Το όλο ζήτημα βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο και πολλά μένουν να γίνουν. Πάντως υπάρχει σαφώς μια στενή σχέση ανάμεσα στους αδένες και σε μια ομοιότητα λειτουργίας και οι περισσότεροι έχουν να κάνουν με το μεταβολισμό του σώματος και την ανάπτυξη και όλοι φαίνονται να συνδέονται στενά με τη σεξουαλική ζωή. Τελικά καθορίζουν προφανώς τον τύπο και την ιδιοσυγκρασία της προσωπικότητας. Καθώς η επιστήμη είναι πειραματική, φαίνεται ότι επιτέλους o άνθρωπος ψυχαναλύθηκε και κατανοήθηκε. Αυτές οι αόριστες κι άψαυστες διαδικασίες που ονομάζονται συναισθήματα και νοητικές έννοιες, υπολογίζονται με όρους ύλης. Ό,τι είναι αποδίδεται στους αδένες και το νευρικό σύστημα και στην καλή ή κακή ανάπτυξη και λειτουργία του μηχανισμού επαφής και ανταπόκρισης του ανθρώπου. Ένας άγιος μπορεί να γίνει αμαρτωλός κι ο αμαρτωλός άγιος κι αυτό απλώς αυξάνοντας ή 45

Berman, Louis, M.D., The Glands Regulating Personality, p. 177.

ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

μειώνοντας μερικές έσω εκκρίσεις. Έτσι ο άνθρωπος δεν είναι καλύτερος ή χειρότερος από τον εξοπλισμό με τον οποίο έρχεται στον κόσμο και ο μηχανισμός του είναι η ολότητά του. Μπορεί να τον βελτιώσει ή να τον χρησιμοποιήσει άσχημα, αλλά ο μηχανισμός είναι ο καθοριστικός παράγοντας. Η ελεύθερη βούληση εξαλείφεται και η αθανασία καταργείται. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος είναι να δρα έτσι ώστε να είναι ευτυχισμένος και ν’ αναλάβει επίσης την ευθύνη να δομήσει καλύτερα σώματα για να μπορέσει η επόμενη γενιά να εκδηλωθεί καλύτερα ψυχικά. Είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε μ’ αυτά τα συμπεράσματα, πρέπει τουλάχιστον να παραδεχθούμε ότι με το μηχανισμό σαν αντικείμενο της όλης μελέτης πρέπει τελικά να γίνει δυνατό να διακριβώσουμε τους νόμους και τις μεθόδους με τις οποίες μπορούν να κατασκευασθούν τέλεια σώματα τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να γίνουν εργαλεία μέσα απ’ τα οποία θα μπορέσει να λειτουργήσει μια τέλεια ψυχική φύση. Είναι όμως όλα αυτά τα συμπεράσματα για τους ενδοκρινείς αδένες πραγματικά ακριβή; Έχει άραγε ο άνθρωπος σαν περίγραμμα ταξινομηθεί και χαρακτηρισθεί και μένει μόνο η κάλυψη των κενών στο γενικό περίγραμμα; Ποιος μπορεί να το πει; Για μένα όμως η απάντηση βρίσκεται σε δύο ερωτήσεις ή ομάδες ερωτήσεων, όπου η μια είναι πρωτίστως ζήτημα του ατόμου και η δεύτερη τα αγκαλιάζει όλα. Όσον αφορά το άτομο, είναι άραγε οι αδένες και οι αδενικές λειτουργίες πρωταρχικές αιτίες, ή είναι απλά αποτελέσματα ή μέσα; Μήπως υπάρχει αληθινά κάτι μεγαλύτερο που βρίσκεται πιο πέρα; Μήπως υπάρχει στον καθένα μας μια ψυχή που λειτουργεί μέσα απ’ όλο το φυσικό και ψυχικό μηχανισμό; Δεν είχε άραγε δίκιο ο Απ. Παύλος όταν έλεγε ότι ο άνθρωπος έχει ένα φυσικό σώμα κι ένα πνευματικό σώμα και συμπέραινε ότι άλλη είναι η δόξα του φυσικού κι άλλη η δόξα του πνευματικού; Όσον αφορά τη δεύτερη και πιο πλατιά ερώτηση, είναι άραγε ένας απλός μηχανισμός το παν και το τέλος της ύπαρξης και είναι άραγε η τελειοποίηση αυτού του μηχανισμού το μοναδικό αστέρι που μας οδηγεί; Τότε πράγματι “φάγωμεν και πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκομεν”. Μήπως υπάρχει μόνο ένας λεπτοφυής εαυτός μέσα μας – πείτε τον πνεύμα, ψυχή ή ό,τι άλλο θέλετε – και μήπως αποτελεί μέρος ενός υπερβατικού όλου – πείτε το Θεό όπως η θρησκεία, ή Υπερψυχή όπως ο Έμερσον, ή με οποιοδήποτε άλλο όνομα – αλλά σε κάθε περίπτωση ενός υπερβατικού όλου του οποίου η δόξα και η ακτινοβολία υπερβαίνει κάθε κατανόηση; Δε θα ενωθούμε άραγε ποτέ μ’ Αυτό, ενώ στο μεταξύ ο πόθος γι’ αυτή την ενοποίηση θα μας οδηγεί μπροστά; Αυτή η φθορά δε θα φέρει άραγε ποτέ την αφθαρσία ή αυτή η θνητότητα δε θα φέρει άραγε ποτέ την αθανασία; Ο θάνατος δε θα κατατροπωθεί άραγε ποτέ; Για απαντήσεις σ’ αυτές τις ερωτήσεις ας στραφούμε στη Σοφία της Ανατολής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

ψυχολόγος της Ανατολής αρχίζει με ό,τι ο Δυτικός θεωρεί υποθετικό. Δίνει έμφαση στην πνευματική φύση του ανθρώπου και πιστεύει ότι η καθαυτή φυσική φύση είναι αποτέλεσμα πνευματικής δραστηριότητας. Βεβαιώνει πως ό,τι είναι αντικειμενικά ορατό δεν είναι παρά η εξωτερική εκδήλωση εσώτερων υποκειμενικών ενεργειών. Θεωρεί ολόκληρο το μηχανισμό του κόσμου και του ανθρώπου σαν αποτελέσματα και πιστεύει ότι ο επιστήμονας ασχολείται μόνο με αποτελέσματα. Οι θέσεις του μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: Πρώτο: Δεν υπάρχει παρά ενέργεια και λειτουργεί δια της ουσίας που διαπερνά και δραστηριοποιεί όλες τις μορφές και είναι ανάλογη με τον αιθέρα του σύγχρονου κόσμου. Η ύλη είναι ενέργεια ή πνεύμα στην πυκνότερη μορφή του και το πνεύμα είναι ύλη στην πιο εξυψωμένη όψη της. Δεύτερο: Καθώς όλες οι μορφές διαπερνώνται από τον αιθέρα, κάθε μορφή έχει μια αιθερική μορφή ή αιθερικό σώμα. Τρίτο: Όπως το μικροσκοπικό άτομο έχει ένα θετικό πυρήνα ή θετικούς πυρήνες καθώς και αρνητικές όψεις, έτσι σε κάθε αιθερικό σώμα υπάρχουν θετικά κέντρα δύναμης ανάμεσα στην αρνητική ουσία. Το ανθρώπινο ον έχει επίσης αιθερικό σώμα το οποίο είναι θετικό ως προς το αρνητικό φυσικό σώμα που το γαλβανίζει σε δραστηριότητα και το οποίο δρα σαν η συνεκτική του δύναμη διατηρώντας το σε ύπαρξη. Τέταρτο: Το αιθερικό σώμα του ανθρώπου έχει επτά κύριους πυρήνες ενέργειας μέσω των οποίων ρέουν διάφοροι τύποι ενέργειας που παράγουν την ψυχική του δραστηριότητα. Οι πυρήνες αυτοί σχετίζονται με το εγκεφαλονωτιαίο σύστημα και η βάση της ψυχικής αυτής δραστηριότητας ή η έδρα της ψυχικής φύσης βρίσκεται στο κεφάλι. Συνεπώς η διέπουσα αρχή εδρεύει στο κεφάλι και απ’ αυτό το κέντρο ολόκληρος ο μηχανισμός πρέπει να διευθύνεται και να ενεργοποιείται με το μέσον των έξι άλλων κέντρων δύναμης. Πέμπτο: Στον άνθρωπο λειτουργούν τώρα μόνο ορισμένα κέντρα, ενώ τα υπόλοιπα βρίσκονται σε ηρεμία. Σ’ ένα τέλειο ανθρώπινο ον όλα τα κέντρα θα λειτουργούν πλήρως και θα παράγουν μια τέλεια ψυχική ανέλιξη κι έναν τέλειο μηχανισμό. Η Ανατολική αυτή έμφαση στην πνευματική ενέργεια και η Δυτική έμφαση στη δομή ή το μηχανισμό φαίνεται να ερμηνεύει πλήρως την ψυχική φύση του ανθρώπου, τόσο στις ανώτερες όσο και στις κατώτερες όψεις της. Προκειμένου να ενωθεί η Ανατολική ή βιταλιστική άποψη με τη Δυτική ή

μηχανιστική αντίληψη κι έτσι να γεφυρωθεί το μεταξύ τους χάσμα, είναι αναγκαίο να εδραιωθεί το γεγονός της ύπαρξης του αιθερικού σώματος. Το Ανατολικό σύστημα είναι δυσνόητο και πολύπλοκο και δεν επιδέχεται σύνοψη. Ωστόσο πρέπει να γίνει κάποια σύντομη εισαγωγή και γιαυτό δίνεται η ακόλουθη περιγραφή. Είναι ατελής, αλλά αν προσφέρει μια λογική επισκόπηση του θέματος, ανεξάρτητα απ’ τη συντομία της, τότε εκπληρώνει το σκοπό της. Δίνοντας αυτή την περιγραφή θα κάνουμε θετικές δηλώσεις αντί να επαναλαμβάνουμε συνεχώς ότι “ο ψυχολόγος της Ανατολής πιστεύει” ή ότι “ο Ανατολίτης δηλώνει” ή παρόμοιες εκφράσεις. Είναι αρκετό να αναγνωρίσουμε σαφώς ότι στο Δυτικό νου πρέπει να παρουσιασθεί σαν υπόθεση που πρέπει να δοκιμασθεί, να επιβεβαιωθεί ή ν’ απορριφθεί. Μετά απ’ αυτή την εισαγωγή προχωρούμε πλέον στην περιγραφή της Ανατολικής θεωρίας. Υπάρχει μια παγκόσμια ουσία, η πηγή των πάντων, αλλά τόσο εξευγενισμένη, τόσο λεπτοφυής, ώστε είναι αληθινά πέρα από την πραγματική σύλληψη της ανθρώπινης νοημοσύνης. Σε σύγκριση μ’ αυτή η πιο λεπτή ευωδιά, ο χορός των ηλιαχτίδων, η πορφυρή δόξα του ηλιοβασιλέματος είναι χονδροειδείς και γήινες. Πρόκειται για έναν “ιστό φωτός”, για πάντα αόρατο στο ανθρώπινο μάτι. Η λέξη-κλειδί “substance” (ουσία) με τον υπαινιγμό της στην υλικότητα είναι εσφαλμένη. Είναι χρήσιμο ωστόσο ν’ αναγάγουμε αυτή τη λέξη στις Λατινικές της ρίζες: “sub”, κάτω και “sto”, κείμαι. Έτσι ουσία είναι αυτό που στέκει από κάτω ή υπόκειται. Η ανορθογραφία “sub-stans” δηλώνει κι αποκαλύπτει περισσότερα. Παρότι η παγκόσμια αυτή ουσία είναι λεπτοφυής και φευγαλέα, όμως με μια άλλη έννοια είναι πυκνότερη απ’ την ύλη. Αν μπορούσαμε να διανοηθούμε κάποιον πράκτορα έξω απ’ την παγκόσμια ουσία – μια υπόθεση αντίθετη με κάθε γεγονός και πιθανότητα – κι αν ένας τέτοιος εξωτερικός πράκτορας επιχειρούσε να συμπιέσει την παγκόσμια ουσία ή κατά κάποιο τρόπο να την επηρεάσει, τότε θα ήταν πυκνότερη από κάθε γνωστό υλικό. Έμφυτη στην ουσία και αέναο πανομοιότυπό της είναι η ζωή, η αδιάκοπη ζωή. Ζωή και ουσία είναι μία και ίδια, μία και παντοτινά αδιαχώριστη, αλλά ωστόσο διαφορετικές όψεις της μίας πραγματικότητας. Η ζωή είναι σαν θετικός ηλεκτρισμός, η ουσία σαν αρνητικός. Η ζωή είναι δυναμική, η ουσία στατική. Η ζωή είναι δραστηριότητα ή πνεύμα και η ουσία μορφή ή ύλη. Η ζωή είναι ο πατέρας και γεννά, η ουσία είναι η μητέρα και τίκτει. Επιπρόσθετα στις δύο αυτές όψεις της ζωής και της ουσίας, υπάρχει και μια τρίτη. Η ζωή είναι μια θεωρητική ή δυνητική δραστηριότητα και χρειάζεται κάποιο πεδίο λειτουργίας. Αυτό το προσφέρει η ουσία και από την ένωση ζωής και ουσίας αναφλέγεται η δρώσα ενέργεια. Έτσι έχουμε μια μόνη πραγματικότητα, μια παγκόσμια ουσία – αλλά την ίδια στιγμή μια συνυπάρχουσα δυαδικότητα – ζωή και ουσία και ταυτόχρονα μια συνυπάρχουσα

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

τριαδικότητα, ζωή, ουσία και την επακόλουθη αλληλενέργεια που την ονομάζουμε συνείδηση ή ψυχή. Ολόκληρος ο εκδηλωμένος κόσμος προκύπτει απ’ την ενέργεια (και τους παράγοντες της ουσίας και της συνείδησης). Οτιδήποτε φαίνεται, από το μικρότερο κόκκο άμμου μέχρι την πιο πλατιά περιοχή του έναστρου ουρανού, από έναν άγριο Αφρικανό μέχρι τον Βούδδα ή τον Χριστό, όλα είναι αποτελέσματα της ενέργειας. Η ύλη είναι ενέργεια στην πυκνότερη ή κατώτερη μορφή της· το πνεύμα είναι η ίδια Ενέργεια στην ανώτατη ή πιο λεπτοφυή μορφή. Έτσι η ύλη είναι πνεύμα που κατέρχεται και υποβαθμίζεται· αντίθετα το πνεύμα είναι ύλη που ανέρχεται και δοξάζεται. Καθώς προσλαμβάνει πυκνότητα, η ενέργεια εμφανίζεται ή κατέρχεται σε επτά βαθμούς ή πεδία. Ο άνθρωπος αποτελεί παράδειγμα τριών. Έχει το φυσικό του σώμα, το συναισθηματικό του μηχανισμό και το νοητικό του σώμα, οπότε λειτουργεί ή είναι αφυπνισμένος σε τρία πεδία, το φυσικό, το συναισθηματικό και το νοητικό. Βρίσκεται στο κατώφλι της αναγνώρισης ενός τέταρτου και ανώτερου παράγοντα, της Ψυχής, του Εαυτού και πρόκειται ν’ αφυπνισθεί σ’ αυτή την αντίληψη. Σ’ αυτή τη στοιχειώδη συζήτηση δε χρειάζεται να σχολιάσουμε τα τρία ανώτερα πεδία. Επιπλέον το καθένα απ’ τα επτά πεδία έχει επτά υποπεδία. Θα συζητήσουμε εδώ μόνο τα επτά υποπεδία του κατώτερου ή φυσικού πεδίου. Σε κάθε μαθητή σχολείου είναι γνωστά τα τρία υποπεδία του φυσικού – το στερεό, το υγρό και το αεριώδες, για παράδειγμα, πάγος, νερό και ατμός. Επιπρόσθετα υπάρχουν τέσσερα λεπτοφυέστερα πεδία ή μάλλον τέσσερις διαφορετικοί τύποι αιθέρα. Οι τέσσερις αυτοί συνυπάρχουν με καθένα από τα τρία γνωστά υποπεδία και τα αλληλοδιαπερνούν. Το φυσικό ανθρώπινο σώμα δεν αποτελεί εξαίρεση. Έχει κι αυτό το αιθερικό του πανομοιότυπο, το αιθερικό του σώμα. Αυτό είναι θετικό, ενώ το πυκνό φυσικό σώμα είναι αρνητικό. Το αιθερικό σώμα είναι ο συνεκτικός παράγοντας που διατηρεί το φυσικό σώμα σε ζωή και ύπαρξη. Το αιθερικό πανομοιότυπο είτε στον άνθρωπο είτε σε κάθε φυσικό αντικείμενο είναι παγκόσμια ουσία, παγκόσμια ζωή και παγκόσμια ενέργεια. Συμμετέχει σ’ όλες τους. Αλλά δεν είναι αυτάρκες ούτε αυτόνομο. Αντλεί από τη δεξαμενή της παγκόσμιας ενέργειας και σ’ αυτή το αιθερικό πανομοιότυπο ζει, κινείται και υπάρχει. Έτσι λειτουργεί η ενέργεια μέσω του αιθερικού. Αυτό αληθεύει και για τον άνθρωπο. Η παγκόσμια ενέργεια λειτουργεί μέσω του αιθερικού του σώματος. Και όπως ο άνθρωπος υφίσταται σε επτά πεδία, έτσι και το αιθερικό σώμα έχει επτά σημεία επαφής με την ενέργεια – επειδή όμως τρία μόνο πεδία είναι ενεργά και τέσσερα υπνώττουν, έτσι τρία μόνο κέντρα δύναμης είναι πλήρως αναπτυγμένα και τέσσερα είναι προς το παρόν υπανάπτυκτα. Πάνω σ’ αυτό θα αναφερθούμε αργότερα. Στην εναρμόνιση των δύο σχολών προκύπτει αβίαστα το ερώτημα αν η Δυτική επιστήμη επιβεβαιώνει την Ανατολική θεωρία.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Ένας επιστήμονας σαν το Σερ Ισαάκ Νεύτων δέχεται ασυζητητί το παγκόσμιο μέσον του αιθέρα. Στην τελευταία παράγραφο των Αρχών του λέει: “Και τώρα μπορούμε να προσθέσουμε κάτι σχετικά με ένα πολύ λεπτοφυές πνεύμα που διαπερνά και κρύβεται σε όλα τα πυκνά σώματα· με τη δύναμη και τη δράση αυτού του πνεύματος τα τεμαχίδια των σωμάτων έλκονται αμοιβαία σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους κι αν εφάπτονται, συνέχονται· και τα ηλεκτρικά σώματα δρουν σε μεγαλύτερες αποστάσεις, απωθώντας ή έλκοντας τα γειτονικά σωματίδια· και φως εκπέμπεται, ανακλάται, διαθλάται, κάμπτεται και θερμαίνει τα σώματα· και κάθε αίσθηση διεγείρεται και τα μέλη των ζωωδών σωμάτων κινούνται με την εντολή της θέλησης, δηλαδή με τους κραδασμούς αυτού του πνεύματος, που διαδίδονται αμοιβαία κατά μήκος του στερεού πλέγματος των νεύρων, από τα εξωτερικά όργανα της αίσθησης στον εγκέφαλο και από τον εγκέφαλο στους μύες. Αλλά αυτά είναι πράγματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν με λίγες λέξεις, ούτε άλλωστε έχουμε τα επαρκή πειράματα που απαιτούνται για έναν ακριβή καθορισμό κι επίδειξη των νόμων με τους οποίους λειτουργεί αυτό το ηλεκτρικό κι ελαστικό πνεύμα.” 46

Μπορούμε συνεπώς να συμπεράνουμε από τα παραπάνω ότι o Νεύτων είχε αναγνωρίσει τα γεγονότα του αιθερικού σώματος το οποίο υπόκειται σε όλες τις μορφές, συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης. Καθώς ο Νεύτων δεν ανήκει σ’ αυτόν ή τον προηγούμενο αιώνα, ας ανατρέξουμε σε μια πρόσφατη έκδοση (1926) της Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάννικα. Η ακόλουθη συζήτηση περιέχεται στο λήμμα “αιθέρας”: “Κατά πόσο ο χώρος είναι μια απλή γεωμετρική αφαίρεση ή κατά πόσο έχει συγκεκριμένες φυσικές ιδιότητες που μπορούν να ερευνηθούν, είναι ένα ζήτημα που έχει συχνά συζητηθεί με τη μια ή την άλλη μορφή. Όσον αφορά τα τμήματα που καταλαμβάνονται από ύλη, δηλαδή από μια ουσία που γίνεται αντιληπτή στις αισθήσεις, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία· και μπορούμε να πούμε ότι το σύνολο της επιστήμης ερευνά τις ιδιότητες της ύλης. Αλλά από καιρό σε καιρό στρέφεται η προσοχή στα ενδιάμεσα μέρη του χώρου από τα οποία απουσιάζει η αισθητή ύλη· κι αυτά επίσης έχουν φυσικές ιδιότητες για τις οποίες η πλήρης έρευνα μόλις άρχισε. Οι φυσικές αυτές ιδιότητες δεν απευθύνονται άμεσα στις αισθήσεις κι επομένως είναι συγκριτικά ασαφείς· αλλά δεν υπάρχει πλέον καμιά αμφιβολία για την ύπαρξή τους· ακόμη και μεταξύ εκείνων που προτιμούν να χρησιμοποιούν τον όρο χώρος. Αλλά ένας χώρος προικισμένος με φυσικές ιδιότητες, είναι κάτι παραπάνω από μια γεωμετρική αφαίρεση και είναι προτιμότερο να θεωρείται σαν μια ουσιαστική πραγματικότητα για την οποία είναι μάλλον κατάλληλο ένα άλλο όνομα. Ο όρος που θα χρησιμοποιηθεί είναι ασήμαντος, αλλά πριν από καιρό επινοήθηκε ο όρος ΑΙΘΕΡΑΣ· υιοθετήθηκε από τον Ισαάκ Νεύτωνα και είναι αρκετά ικανοποιητικός για μας. Επομένως ο όρος αιθέρας υποδηλώνει μια γνήσια οντότητα που γεμίζει όλο το χώρο, χωρίς διακοπή ή κάποια κοιλότητα, μια πανταχού παρούσα φυσική πραγματικότητα για την οποία υπάρχει μια αύξουσα τάση να θεωρηθεί ότι συνιστά όλα όσα υπάρχουν στο υλικό σύμπαν· όπου η ίδια η ύλη είναι κατά πάσα πιθανότητα μια τροποποίησή της… Έτσι ο αιθέρας είναι αναγκαίος για το σκοπό της μετάδοσης της δύναμης που ονομάζεται βαρυτική δύναμη ανάμεσα σ’ ένα τμήμα ύλης και σ’ ένα άλλο και για τον ακόμη πιο σημαντικό και παγκόσμιο σκοπό της μετάδοσης των κυμάτων της ακτινοβολίας ανάμεσα σ’ ένα τμήμα ύλης και σ’ ένα άλλο, οσοδήποτε μικρά και απομακρυσμένα είναι… Οι ιδιότητες του αιθέρα δεν είναι εφικτό να εκφρασθούν με όρους ύλης· αλλά καθώς δεν έχουμε καλύτερο τρόπο, πρέπει να προχωρήσουμε αναλογικά και να μιλάμε απολογητικά για την 46

Burtt, Edwin Arthur, Ph.D., Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, p. 276.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

ελαστικότητα και την πυκνότητα του αιθέρα σαν ν’ αντιπροσωπεύουν πράγματα τα οποία αν ήταν ύλη, θα τα αποκαλούσαμε μ’ αυτά τα ονόματα. Δεν μπορούμε ακόμη να εμβαθύνουμε στο τι πραγματικά εκφράζουν αυτοί οι όροι· αλλά αν, όπως θεωρείται τώρα πολύ πιθανό, η ατομική ύλη είναι μια δομή σε αιθέρα, έχουμε κάθε λόγο να πούμε ότι ο αιθέρας είναι κατά μια έννοια πολύ πυκνότερος από κάθε άλλη γνωστή υλική ουσία… Η ύλη είναι λοιπόν μια συγκριτικά αραχνοΰφαντη δομή που υφίσταται σε ένα πολύ ουσιαστικό μέσον…”47

Οι απόψεις αυτές ενισχύονται και από άλλους αξιόλογους επιστήμονες. Ο Χένρυ Μουρ, ο Πλατωνιστής του Καίμπριτζ, έγραψε το 17ο αιώνα τα εξής, όπως παραθέτει ο Δρ. Μπαρτ: “Συνεπώς ρωτώ αν είναι ανάξιο για ένα φιλόσοφο να ρωτά κάποιον άλλον, αν υπάρχει στη φύση κάποια ασώματη ουσία η οποία, ενώ θα μπορεί να εντυπώσει σε κάθε σώμα όλες τις ποιότητες του σώματος, ή τουλάχιστον τις περισσότερες, όπως την κίνηση, το σχήμα, τη θέση των τμημάτων κ.λπ… δε θα ήταν επιπλέον ικανή, εφόσον είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ουσία αυτή κινεί και σταματά τα σώματα, να προσθέσει οτιδήποτε εμπλέκεται σε μια τέτοια κίνηση, δηλαδή να ενώσει, να διαιρέσει, να διασκορπίσει, να συνδέσει, να διαμορφώσει τα μικρά τμήματα, να διευθετήσει τις μορφές, να θέσει σε κυκλική κίνηση εκείνες που είναι πρόσφορες γι’ αυτή, ή να τις κινήσει με οποιοδήποτε τρόπο, να σταματήσει την κυκλική τους κίνηση και να κάνει πράγματα που είναι αναγκαία να παραγάγουν σύμφωνα με τις αρχές σας φως, χρώματα και τα λοιπά αντικείμενα των αισθήσεων… Τελικά η ασώματη ουσία που έχει τη θαυμαστή δύναμη να συνέχει ή να διασκορπίζει την ύλη, να τη συνδυάζει, να τη διαιρεί, να την εξωθεί και ταυτόχρονα να διατηρεί τον έλεγχό της με την απλή εφαρμογή, χωρίς δεσμούς ή ελατήρια, χωρίς προβολές ή άλλα όργανα· φαίνεται πιθανό ότι μπορεί να επιστρέψει στον εαυτό της, εφόσον δεν υπάρχει το αδιαπέραστο για να την αποτρέψει και πάλι να επεκταθεί.”

Αναφερόμενος στον Χένρυ Μουρ, ο Δρ. Μπαρτ συνεχίζει: “Σ’ αυτό το απόσπασμα ο Μουρ επεκτείνει το συμπέρασμα για μια ασώματη ουσία στα ανθρώπινα όντα στην παραδοχή μιας παρόμοιας και μεγαλύτερης ασώματης ουσίας στη φύση σαν σύνολο, γιατί είχε πεισθεί πως τα γεγονότα της επιστήμης έδειχναν ότι η φύση είναι κάτι παραπάνω από μια απλή μηχανή όπως και το ανθρώπινο ον.” 48

Γράφοντας το 17ο αιώνα, ο Ρόμπερτ Μπόϋλ παρουσίασε επίσης την ίδια υπόθεση και απέδωσε στον αιθέρα δύο λειτουργίες, τη μετάδοση της κίνησης με διαδοχικές κρούσεις και του μέσου δια του οποίου μπορούσαν να εκδηλωθούν περίεργα φαινόμενα, όπως ο μαγνητισμός. Ο Μπόϋλ έγραψε: “Όσοι υποστηρίζουν ότι μπορεί να υπάρχει μια τέτοια ουσία στο σύμπαν, θα φέρουν σαν αποδείξεις μερικά από τα φαινόμενα που πρόκειται να αναφέρω· αλλά δε θα συζητήσω εδώ κατά πόσο υπάρχει στον κόσμο κάποια ύλη που ανταποκρίνεται ακριβώς στις περιγραφές που κάνουν για το πρώτο και δεύτερο στοιχείο, παρότι διάφορα πειράματα φαίνεται να αποδεικνύουν ότι υπάρχει μια αιθερική ουσία, πολύ λεπτοφυής και με μεγάλη διάχυση.” 49

Επιστρέφοντας στη σύγχρονη εποχή, ο Σερ Ουίλλιαμ Μπάρρετ αναφέρει: “Το σύμπαν μας παρουσιάζει με ένα σύνολο φαινομένων – φυσικών, ζωτικών και διανοητικών – 47

Encyclopaedia Britannica, 13th Edition: Article: Ether. Burtt, Edwin Arthur, Ph.D., Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, pp. 131-132. 49 Burtt, Edwin Arthur, Ph.D., Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, pp. 182-183. 48

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

το συνδετικό κρίκο μεταξύ των κόσμων της διανόησης και της ύλης, που είναι η οργανωμένη ζωτικότητα η οποία καταλαμβάνει όλη την επικράτεια της ζωώδους και φυτικής ζωής, απ’ την οποία με κάποιο ανεξιχνίαστο σε μας τρόπο γεννιούνται κινήσεις ανάμεσα στα μόρια της ύλης με τέτοιο χαρακτήρα, ώστε προφανώς να βρίσκονται υπό τον έλεγχο κάποιου παράγοντα κάθε άλλο παρά φυσικού, ο οποίος αντικαθιστά τους συνήθεις νόμους που ρυθμίζουν τις κινήσεις της άψυχης ύλης, ή με άλλα λόγια προκαλεί κινήσεις που δε θα προέκυπταν από τη δράση των μη εμπλεκόμενων αυτών νόμων· κι επομένως συνεπάγεται την ίδια ακριβώς αρχή, τη γέννηση της δύναμης.” 50

Η Ανατολική διδασκαλία θεωρεί το ζωτικό σώμα σαν ενδιάμεσο μεταξύ του φυσικού και του διανοητικού: δρα σαν πράκτορας του νου σ’ ένα ανθρώπινο ον και του Παγκόσμιου Νου σ’ ένα ηλιακό σύστημα κι αναφορικά μ’ αυτό είναι ενδιαφέρον να σημειώσουμε την τριπλή απαρίθμηση του Σερ Ουίλλιαμ Μπάρρετ σε “φυσικό, ζωτικό και διανοητικό”. Ο Σερ Όλιβερ Λοτζ, παρότι επικρίθηκε συχνά για τις απόψεις του ως προς την επικοινωνία μεταξύ ζωντανών και νεκρών, βρίσκεται αυτή την εποχή στην πρώτη γραμμή σε ζητήματα καθαρής επιστήμης. Λέει: “Τι να πούμε λοιπόν για τον Αιθέρα που συγκρατεί τα άτομα, το συγκολλητικό αιθέρα που είναι ουσιώδης στη χαρακτηριστική διαμόρφωση του σώματος – τόσο ουσιώδης όσο και η ίδια η ύλη; Συνήθως δεν προσέχουμε την αιθερική όψη του σώματος· δεν έχουμε κανένα αισθητήριο όργανο για την εκτίμησή της, μόνο την ύλη κατανοούμε άμεσα. Αντιλαμβανόμαστε την ύλη από μικρά παιδιά, αλλά καθώς μεγαλώνουμε συμπεραίνουμε επίσης, τουλάχιστον μερικοί από μας, τον Αιθέρα. Γνωρίζουμε ότι ένα σώμα με χαρακτηριστικό σχήμα, ή στην πραγματικότητα με κάθε καθορισμένο σχήμα, δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς τις δυνάμεις συνοχής – επομένως δεν μπορεί να υπάρχει δίχως τον Αιθέρα – εννοώντας εδώ σαν Αιθέρα όχι το σύνολο, αλλά το μη υλοποιημένο μέρος του, το μέρος που είναι η περιοχή της έντασης, το δοχείο της δυναμικής ενέργειας, την ουσία στην οποία είναι ένθετα τα άτομα της ύλης. Δεν υπάρχει μόνο υλικό σώμα, αλλά και αιθερικό σώμα: αμφότερα συνυπάρχουν.” 51

Με το ίδιο θέμα ασχολείται πάλι σ’ ένα άρθρο που εμφανίσθηκε στο Χίμπερτ Τζόρναλ και παρουσιάζει μερικά πολύ ενδιαφέροντα κι αξιοσημείωτα συμπεράσματα ως εξής: “Το φως είναι μια κατάσταση του αιθέρα. Το φως είναι για τον αιθέρ α ό,τι είναι ο ήχος για την ύλη… Υποκείμενος σ’ όλους τους νόμους του χρόνου και του χώρου, υπακούοντας πλήρως στους νόμους της ενέργειας, όντας κυρίως η πηγή της γήινης ενέργειας, διέποντας όλες τις εκδηλώσεις των φυσικών δυνάμεων, στη ρίζα της ελαστικότητας και της αντοχής και κάθε άλλης στατικής ιδιότητας της ύλης, ο αιθέρας μόλις αρχίζει να παίρνει τη δικαιωματική του θέση στο σχήμα της φυσικής… Ηλεκτρικά φορτία που αποτελούνται από τροποποιημένο αιθέρα, μπορεί ν’ αποδειχθεί ότι είναι το κοσμικό δομικό υλικό… Υπάρχει ο όγκος του αδιαφοροποίητου αιθέρα, της οντότητας που γεμίζει όλο το χώρο και στην οποία εμφανίζεται οτιδήποτε υλικό. Μια δυαδικότητα διατρέχει το σχήμα της φυσικής – η ύλη κι ο αιθέρας… Όλη η κινητική ενέργεια ανήκει σ’ ό,τι αποκαλούμε ύλη, είτε σε ατομική είτε σε σωματιδιακή μορφή· η κίνηση ή η μετάθεση είναι το χαρακτηριστικό της. Όλη η στατική ενέργεια ανήκει στον αιθέρα, τον αδιαφοροποίητο και παγκόσμιο αιθέρα· τα χαρακτηριστικά του είναι η ένταση και η πίεση. Η ενέργεια περνά συνεχώς από το ένα στο άλλο – από τον αιθέρα στην ύλη και αντίστροφα – 50 51

Barrett, Sir William, Οn the Threshold of the Unseen, p. 274. Lodge, Sir Oliver, Ether and Reality, pp. 161, 162.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

και μ’ αυτό το πέρασμα γίνεται όλο το έργο. Η πιθανότητα είναι πια ότι κάθε αισθητό αντικείμενο έχει ένα υλικό κι ένα αιθερικό πανομοιότυπο. Έχουμε αισθητή επίγνωση μόνο της μιας πλευράς, την άλλη πρέπει να τη συμπεράνουμε. Αλλά η δυσκολία ν’ αντιληφθούμε την άλλη πλευρά – η ανάγκη για έμμεσο συμπέρασμα – εξαρτάται ουσιαστικά και ολοκληρωτικά απ’ τη φύση των αισθητήριων οργάνων μας που μας μιλούν για ύλη κι όχι για αιθέρα. Όμως το ένα είναι τόσο πραγματικό και ουσιαστικό όσο και το άλλο και η θεμελιώδης κοινή τους ποιότητα είναι η συνύπαρξη και η αλληλενέργεια. Αλληλενέργεια όχι παντού και πάντοτε, γιατί υπάρχουν πολλές περιοχές χωρίς ύλη – παρότι δεν υπάρχει περιοχή χωρίς αιθέρα· αλλά η δυναμικότητα της αλληλενέργειας και συχνά η φανερή πραγματικότητά της, επικρατεί παντού και συνιστά το σύνολο της καθαρά εγκόσμιας εμπειρίας μας.”

Σε μια συμπληρωματική σημείωση στο άρθρο, λέει: “Ο αιθέρας ανήκει στο φυσικό πλαίσιο πραγμάτων, κανείς δεν υποθέτει ότι πρόκειται για ψυχική οντότητα· αλλά πιθανόν να εξυπηρετεί ψυχικούς σκοπούς, όπως ακριβώς και η ύλη. Απ’ το 1875 οι καθηγητές Τάιτ και Μπάλφουρ Στιούαρτ υπέθεσαν κάποια ψυχική σημασία για τον αιθέρα του χώρου και τον αντιμετώπισαν από θρησκευτική σκοπιά στο πολυσυζητημένο βιβλίο Το Αόρατο Σύμπαν. Κι ο μεγάλος αυτός φυσικομαθηματικός Τζέιμς Κλερκ Μάξγουελ έκλεισε το άρθρο του για τον ‘Αιθέρα’ στην ένατη έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάννικα με μια έκφραση πίστης, όχι σ’ αυτή την υπόθεση για την οποία είχε ενδοιασμούς, αλλά στην πραγματική ύπαρξη ενός υπεραισθητού παγκόσμιου συνδετικού μέσου και στην πιθανότητα να έχει πολλές απροσδόκητες λειτουργίες.” 52

Ο Δρ. Σαζού, καθηγητής ενδοκρινολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, βεβαιώνει την πίστη του σ’ αυτό το παγκόσμιο μέσον με τους ακόλουθους όρους: “Είναι σαφές ότι η ανάγκη για ένα πρωταρχικό νοήμον και συντονιστικό δημιουργικό μέσον, όπως ο αιθέρας, επιβεβαιώνεται απ’ όλες τις πλευρές… Ο αιθέρας, όπως ερμηνεύθηκε απ’ τους επιστήμονες, ικανοποιεί όλες αυτές τις συνθήκες και είναι το μόνο γνωστό στην επιστήμη μέσον που είναι ικανό γι’ αυτό. Είναι αόρατος, διαπερνά όλη την ύλη και εισδύει σ’ όλο το χώρο με κυματική κίνηση, χωρίς όρια στο σύμπαν. Πρακτικά δεν παρουσιάζει καμιά αντίσταση στην ενεργειακή ακτινοβολία, ακόμη και στο φως του ηλίου ή των πιο μακρινών ανακαλυφθέντων άστρων. Είναι το μέσον που μεταδίδει τα ραδιοκύματα, τα κύματα της ασύρματης τηλεγραφίας, τις ακτίνες Μπεκερέλ, τις ακτίνες X ή Ρέντγκεν κ.λπ. Ο αιθέρας είναι προικισμένος με δημιουργική δύναμη στο χώρο και στη γη… Επομένως ο αιθέρας του χώρου δομεί ηλιακά συστήματα όπως και η ύλη, με συντονισμό και νοημοσύνη και παρέχει σε όλα τα χημικά στοιχεία πoυ σχηματίζει τις ιδιότητες πoυ είναι γνωστό ότι κατέχουν…” 53

Ο Δρ. Τζόαντ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης μας εικονίζει τη δραστηριότητα της ζωτικής αυτής δύναμης, της “ζωντανής” εμψυχώνουσας ύλης και δείχνει τη σχέση μεταξύ ζωής και μορφής. Πλησιάζει πράγματι την Ανατολική θεωρία του αιθερικού πανομοιότυπου και της ενέργειας που λειτουργεί μέσα απ’ αυτό. “Η Ζωική Δύναμη. Ας υποθέσουμε ότι στην αρχή το σύμπαν ήταν καθαρά υλικό. Ήταν χαώδες, νεκρό και κενό, δίχως ενέργεια ή σκοπό και στερημένο ζωής. Μέσα σ’ αυτό το ανόργανο σύμπαν, σε κάποιο στάδιο και από κάποια ανεξήγητη πηγή, εισήχθη η αρχή της ζωής και σαν ζωή εννοώ κάτι που δεν εκφράζεται με όρους ύλης. Αρχικά τυφλή και παραπαίουσα, μια καθαρά ενστικτώδης 52 53

Lodge, Sir Oliver, Matter and the Soul, Hibbert Journal, January 1919. Sajous, Chas. Ε. de Μ., M.D., ScD., LLD., Strength of Religion as Shown by Science, pp. 152, 153.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

ώθηση ή παλμός που ζητούσε να εκφρασθεί, αγωνιζόμενη να επιτύχει ένα διαρκώς ανώτερο βαθμό συνείδησης. Μπορούμε ν’ αντιληφθούμε τον υπέρτατο σκοπό της ζωικής δύναμης σαν επίτευξη της πλήρους και παγκόσμιας συνείδησης, ένα αποτέλεσμα που μπορεί να διασφαλισθεί μόνο όταν ζωή και ενέργεια διαπεράσει ολόκληρο το σύμπαν, έτσι ώστε αρχίζοντας σαν κόσμος ‘ύλης’, να περατωθεί σαν κόσμος ‘νου’ ή ‘πνεύματος’. Εργάζεται μ’ αυτό το στόχο εντός και δια της ύλης, διαποτίζοντας και διαπερνώντας την ύλη με τη δική της αρχή της ενέργειας και ζωής. Στην ύλη που έχει έτσι διαποτισθεί, δίνουμε το όνομα του ζωντανού οργανισμού. Οι ζωντανοί οργανισμοί πρέπει να θεωρούνται σαν εργαλεία ή όπλα που δημιουργεί η ζωική δύναμη για να τη βοηθήσουν να εκπληρώσει το σκοπό της. Όπως το ίδιο το σύμπαν, κάθε ζωντανός οργανισμός σχηματίζεται από ένα υπόστρωμα ύλης που εμψυχώθηκε από ζωή, σαν ένα σύρμα που φορτίζεται με ηλεκτρικό ρεύμα. Είναι ένα ρεύμα ζωής που έχει μονωθεί σ’ ένα κομμάτι ύλης. Η ζωική δύναμη δεν είναι πανίσχυρη. Περιορίζεται από την ύλη που επιδιώκει να την καταβάλλει, ενώ οι μέθοδοί της είναι πειραματικές και ποικίλλουν ανάλογα με το στάδιο εξέλιξης που πέτυχε να φτάσει μέσα στα πρόσωπα των οργανισμών που δημιούργησε. Διάφοροι τύποι όντων εξυπηρετούν καλύτερα το σκοπό της σε διαφορετικά στάδια.” 54

Ο Ουίλλ Ντουράντ, αναμφίβολα ο πιο μορφωμένος και δημοφιλής συγγραφέας φιλοσοφικών θεμάτων, αναφέρει: “Όσο περισσότερο μελετάμε την ύλη τόσο λιγότερο τη βλέπουμε σαν θεμελιώδη, τόσο περισσότερο την αντιλαμβανόμαστε μόνο σαν μια εξωτερίκευση της ενέργειας, όπως η σάρκα μας είναι το εξωτερικό σημάδι της ζωής και του νου… Στην καρδιά της ύλης, δίνοντάς της μορφή και δύναμη, υπάρχει κάτι μη υλικό που κατέχεται απ’ το δικό του αυθορμητισμό και ζωή· κι αυτή η λεπτοφυής, συγκαλυμμένη κι όμως πάντα αποκαλυπτόμενη ζωτικότητα είναι η τελική ουσία όλων όσων γνωρίζουμε… Η ζωή είναι πρώτη κι ενδόμυχη· η ύλη, σύγχρονη μ’ αυτή στο χρόνο και αδιαχώριστη απ’ αυτή στο χώρο, είναι δεύτερη σε ουσία, σε λογική και σε σημασία· η ύλη είναι η μορφή και η ορατότητα της ζωής… Η ζωή δεν αποτελεί μια λειτουργία της μορφής, η μορφή είναι ένα προϊόν της ζωής· το βάρος και η στερεότητα της ύλης είναι αποτέλεσμα και έκφραση της ενδοατομικής ενέργειας και κάθε μυς ή νεύρο του σώματος είναι το διαμορφωμένο εργαλείο της επιθυμίας.” 55

Αυτά τα βιβλία και οι επιστήμονες δείχνουν ότι η Ανατολική δοξασία για ένα αιθερικό σώμα, το μέσον μιας ζωτικής δύναμης, ενέργειας ή ζωής, δεν αποτελεί το αόριστο όνειρο ενός μυστικιστικού λαού, αλλά θεωρείται ένα γεγονός της φύσης από πολλούς πρακτικούς Δυτικούς ερευνητές. Συνοψίζοντας τις ιδέες μας, μπορούμε να τις διατυπώσουμε ως εξής: Πίσω από το αντικειμενικό σώμα βρίσκεται μια υποκειμενική μορφή, που συνίσταται από αιθερική ύλη και δρα σαν αγωγός της ζωικής αρχής της ενέργειας ή πράνα. Η ζωική αυτή αρχή είναι η δυναμική όψη της ψυχής και με το μέσον του αιθερικού σώματος η ψυχή ζωογονεί τη μορφή, της δίνει τις ιδιάζουσες ποιότητες και ιδιότητές της, εντυπώνει τις επιθυμίες της και τελικά τη διευθύνει με τη δραστηριότητα του νου. Με το μέσον του εγκεφάλου η ψυχή γαλβανίζει το σώμα σε συνειδητή δραστηριότητα και με το μέσον της καρδιάς όλα τα μέρη του σώματος διαπερνώνται από ζωή. Αυτή η θεωρία έχει στενή αντιστοιχία με την ανιμιστική θεωρία της Δύσης και θα 54 55

Joad, C.E.M., Β.Α., Mind and Matter, pp. 178, 179. Durant, Will, The Mansions of Philosophy, pp. 66, 67, 80, 81.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

διευκρινισθεί αργότερα. Ο όρος ανιμισμός υπήρξε μέχρι τώρα ικανοποιητικός, αλλά πρέπει ν’ αντικατασταθεί απ’ το “δυναμισμό”, λόγω της ανάπτυξης που λαμβάνει χώρα στην ίδια την ανθρώπινη συνείδηση. Ο άνθρωπος, όντας πλέον μια πλήρως αυτοσυνείδητη οντότητα και με προσωπικότητα ολοκληρωμένη και λειτουργική, έφτασε στο σημείο όπου μπορεί για πρώτη φορά να επιδείξει συνειδητό σκοπό και κατευθυντήρια θέληση. Οι τρεις καταστάσεις της ανθρώπινης φύσης, που αναφέρθηκαν νωρίτερα σ’ αυτό το κεφάλαιο – φυσική, αισθαντική και νοητική – σχηματίζουν μια συντονισμένη ενότητα που λειτουργεί για πρώτη φορά στην ιστορία της φυλής. Συνεπώς ο κατευθυντήριος εαυτός μπορεί πλέον ν’ αναλάβει τον έλεγχο και μέσω του νου να δρα στο ζωτικό ή αιθερικό σώμα κι έχοντας το σημείο επαφής του στον εγκέφαλο, να οδηγεί το όργανό του σε πλήρως ελεγχόμενη έκφραση και σε επακόλουθη δημιουργική δραστηριότητα. Έτσι θ’ αναδυθεί αυτό που o Κέϋζερλινγκ αποκαλεί “βαθύτερη Ύπαρξη”. Λέει: “Η επόμενη ερώτηση είναι κατά πόσο και πώς μπορεί να αναπτυχθεί η βαθύτερη Ύπαρξη. Όταν μιλάμε για την Ύπαρξη ενός ανθρώπου σε αντιδιαστολή με την ικανότητά του, εννοούμε τη ζωτική του ψυχή· κι όταν λέμε ότι αυτή η Ύπαρξη αποφασίζει, εννοούμε ότι όλες οι εκφράσεις του διαπερνώνται από ατομική ζωή, ότι κάθε έκφραση ακτινοβολεί προσωπικότητα κι ότι αυτή η προσωπικότητα είναι τελικά υπεύθυνη. Μια τέτοια διαπερατότητα μπορεί πραγματικά να επιτευχθεί, αν δεν υπάρχει ήδη. Είναι εφικτή λόγω του γεγονότος ότι ο άνθρωπος σαν ον που κατέχει νου και ψυχή, αντιπροσωπεύει μια Αισθητή σχέση μέσα στην οποία η συνείδησή του κινείται ελεύθερα. Είναι ελεύθερος να δώσει έμφαση όπου θέλει· ανάλογα με τη ‘θέση’ που τονίζει, ο ψυχικός οργανισμός μετατοπίζει το κέντρο του κι έτσι αποκτά πραγματικά ένα νέο κέντρο Ύπαρξης. Επομένως, αν η θεωρητική έρευνα δείχνει ότι εξαρτάται από την επικέντρωση της συνείδησης κατά πόσο το κέντρο ενός ανθρώπου βρίσκεται στην Ύπαρξή του ή στην επιφάνεια, τότε πρέπει να είναι πρακτικά εφικτή η πρόκληση της αναγκαίας διαδικασίας μετατόπισης. Θεωρητικά λοιπόν ο καθένας μπορεί να επιτύχει την ανύψωση της Ύπαρξής του· γι’ αυτό το σκοπό χρειάζεται μόνο μια επίμονη έμφαση στην ουσιώδη Ύπαρξή του, απαιτώντας επίμονα απ’ τον εαυτό του να μη λέει ποτέ τίποτε αν αυτό δεν είναι σε πλήρη συνέπεια με την εσώτερη Ύπαρξή του. Βέβαια το έργο είναι δύσκολο. Η επιτυχία του δεν είναι μόνο μια αργή διαδικασία· απαιτεί μια ειδική τεχνική εκγύμνασης.” 56

Η δυνατότητα να λειτουργεί ο άνθρωπος σαν ψυχή, σαν σύνθεση του μηχανισμού, της ζωής και του σκοπού, πιστεύω ότι θα επιταχυνθεί πολύ όταν η Ανατολική και η Δυτική ψυχολογία συγχωνευθούν και μελετηθεί και κατανοηθεί η σχέση ανάμεσα στους Αδένες και το ζωτικό σώμα με τα κέντρα δύναμης. Αναφορικά μ’ αυτό ο Χώκινγκ φτάνει στο εξής συμπέρασμα: “Φαίνεται λογικό να ελπίζω σ’ ένα καλύτερο φυσικό μέλλον της φυλής με τη βοήθεια μιας γερής νοητικής υγιεινής. Αφού πέρασε η εποχή των τσαρλατάνων και σε κάποιο βαθμό με τη βοήθειά τους, εμφανίζεται η δυνατότητα μιας σταθερά διευρυνόμενης αυτοκυριαρχίας, καθώς η πνευματική αίσθηση μιας πειθαρχίας, όπως η Γιόγκα, συνδέεται με τα σοβαρά στοιχεία της Δυτικής ψυχολογίας και μ’ ένα υγιές σύστημα ηθικής. Κανένα απ’ αυτά δεν αξίζει πολλά δίχως το άλλο.” 57

Πριν προχωρήσουμε σε μια λεπτομερή εξέταση της Ανατολικής διδασκαλίας για τα κέντρα δύναμης, αξίζει να συζητηθούν δύο σημεία. Το ένα είναι μια θεώρηση ως προς 56 57

Keyserling, Count Hermann, Creative Understanding, pp. 180, 181. Hocking, Wm. Ε., Self, Its Body and Freedom, p. 75.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΑΙΘΕΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

τη φύση της ψυχής και το άλλο είναι μια απόπειρα να εξετάσουμε τη μαρτυρία των αιώνων ως προς τη θέση της ψυχικής συνείδησης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

διάρκεια των αιώνων η ψυχή υπήρξε αντικείμενο συζήτησης, επιχειρηματολογίας και προσπαθειών ορισμού. Προκάλεσε και προκαλεί το έντονο διανοητικό ενδιαφέρον όλων των εποχών και αποτελεί το εξέχον θέμα όλων των θρησκειών και των φιλοσοφιών. Απ’ αυτό και μόνο μπορούμε ίσως να συμπεράνουμε ότι πιθανόν η ψυχή ν’ αποτελεί ένα γεγονός της φύσης, γιατί οι μαρτυρίες χιλιετηρίδων πρέπει να έχουν μια πραγματική βάση. Αφού εξαλείψουμε όλα τα συμπεράσματα που βασίζονται σε οράματα κι εμπειρίες υστερικών, νευρωτικών και παθολογικών περιπτώσεων, παραμένει ένα υπόλοιπο μαρτυρίας και μια επαγωγική δομή που προέρχεται από λογικούς και ευυπόληπτους στοχαστές, φιλοσόφους κι επιστήμονες, η οποία απορρίπτει την άρνηση κι εγγυάται την αναγνώριση από μέρους της ανθρωπότητας. Ο Δρ. Ρίτσαρντ Μύλλερ-Φράινφελς λέει: “Για να γράψει κανείς την ιστορία της πίστης του ανθρώπου στην ψυχή, θα έπρεπε να γράψει ταυτόχρονα την ιστορία όλης της ανθρώπινης φυλής”.58 Το πρόβλημα συνοψίσθηκε σωστά απ’ τον Καθηγητή Έιμς: ΤΗ

“Απ’ τη μια μεριά ήταν ο εαυτός ή η ψυχή με τη σκέψη της· απ’ την άλλη όλος ο κόσμος των αντικειμένων, των άλλων προσώπων και του Θεού. Για αιώνες η προσπάθεια των σοφών ήταν να βρουν κάποιο τρόπο να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στον εαυτό και τα άλλα αντικείμενα. Αλλά με τις ιδέες σαν γεγονότα στο κεφάλι και με τα εξωτερικώς υφιστάμενα πράγματα δεν υπήρχε καμιά σίγουρη γέφυρα για να γίνει το πέρασμα που από μόνο του θα μπορούσε να εγγυηθεί ότι οι παραστάσεις στο κεφάλι ήταν αληθινές για τα αντικείμενα του εξωτερικού κόσμου. Από τις δύο πλευρές αυτού του χάσματος παρατάχθηκαν οι στρατιές των φιλοσόφων: οι ιδεαλιστές από την πλευρά του εαυτού να προσπαθούν μάταια να εκταθούν για να φτάσουν την πραγματικότητα που υπέθεταν χωριστή από τη σύλληψή τους· και στην αντίθετη πλευρά οι υλιστές ν’ αγωνίζονται ν’ αγνοήσουν τον εαυτό ή να τον θεωρήσουν σαν φάντασμα ή επιφαινόμενο, μια πνοή ή ομίχλη που εκρέει απ’ τον ίδιο το φυσικό κόσμο. Μερικοί, οι αποκαλούμενοι δυιστές, δέχονται αμφότερες τις πραγματικότητες, ψυχική και φυσική, όμως δίνουν στην καθεμιά τη θέση της και ποτέ δεν απάντησαν ικανοποιητικά στο ερώτημα πώς ο νους μεταβαίνει σε τόσο διαφορετικά αντικείμενα, ή πώς το αντικείμενο μπορεί να υπάρχει κι όμως να γίνεται γνωστό.” 59

Θα είχαν εδώ τη θέση τους μερικοί ορισμοί της ψυχής. Συγκεντρώθηκαν από ένα μεγάλο πλήθος. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι υπάρχει μια πολύ αξιόλογη ομοιομορφία στον ορισμό και την ερμηνεία. Το Λεξικό του Ουέμπστερ ορίζει την ψυχή με πολύ 58 59

Müller-Freinfels, Richard, Mysteries of the Soul, p. 24. Ames, Edward Scriber, Prof. of Philosophy, University of Chicago, Religion, pp. 127-128.

ενδιαφέροντες όρους και με μεγάλη ακρίβεια από την άποψη της Ανατολικής σοφίας: “Μια οντότητα που νοείται σαν ουσία, υπόσταση, ή ενεργοποιό αίτιο της ατομικής ζωής, ειδικά της ζωής που εκδηλώνεται σε φυσικές δραστηριότητες· ο φορέας της ατομικής ύπαρξης, με διαφορετική φύση από το σώμα και θεωρούμενος συνήθως ότι έχει χωριστή ύπαρξη.”

Καθώς ερευνά κανείς τις διαφορετικές ερμηνείες για τη φύση της ψυχής, προβάλλουν τρεις απόψεις κι αυτές συνοψίζονται ικανοποιητικά στο Λεξικό του Ουέμπστερ: “Πρώτο, η ψυχή θεωρήθηκε σαν οντότητα ή υποκείμενο που εκδηλώνεται ειδικά στις δραστηριότητες της εκούσιας σκέψης του ανθρώπου· συνιστά το υποκείμενο της εμπειρίας την οποία διαλογίζεται το σώμα· δεν είναι ο νους, αλλά αυτό που σκέπτεται και βούλεται. Δεύτερο, η ψυχή ταυτίσθηκε με το νου ή με τη συνειδητή εμπειρία· αυτή είναι η συνήθης έννοια της λέξης στην ψυχολογία και η γενική αντίληψη των ιδεαλιστών. Τρίτο, η ψυχή θεωρήθηκε σαν λειτουργία ή το σύνολο των λειτουργιών του εγκεφάλου· έτσι ο Πιέρ Τζ.Ζ. Καμπανί (1757-1808) δίδαξε ότι ο εγκέφαλος εκκρίνει σκέψη όπως το στομάχι χωνεύει την τροφή.”

Το Λεξικό του Ουέμπστερ προσθέτει το εξής σχόλιο που έχει κατάλληλη εφαρμογή στην τωρινή τάση της παγκόσμιας σκέψης: “Μερικές απόψεις, όπως του Φέχνερ, ότι η ψυχή είναι η ακέραια μοναδική πνευματική διαδικασία σε σύνδεση με την ακέραια μοναδική σωματική διαδικασία, φαίνονται να στέκουν στο ενδιάμεσο μεταξύ των ιδεαλιστικών και υλιστικών απόψεων.” 60

Ίσως τελικά η “ευγενής μεσαία ατραπός” την οποία τονίζουν οι Βουδδιστές, να κρατά για την ερχόμενη γενιά μια οδό διαφυγής απ’ τις ακραίες αυτές θέσεις. Οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ότι η ψυχή ήταν μια θεία ακτίνα που δρούσε μέσω μιας ιδιόμορφης ρευστής ουσίας, ενώ οι Εβραίοι τη θεωρούσαν σαν τη ζωτική αρχή. Οι Ινδοί διδάσκουν ότι η ανθρώπινη ψυχή είναι τμήμα μιας αναλλοίωτης Αρχής, της Ψυχής του Κόσμου, της Άνιμα Μούντι, του διαπερνώντος τα πάντα Αιθέρα (Ακάσα) του χώρου. Αυτός ο Αιθέρας είναι απλά ο αγωγός ορισμένων τύπων ενέργειας και χρησιμεύει σαν μέσον αλληλοσχέτισης του ουσιώδους πνεύματος και της απτής ύλης. Ο Πυθαγόρας που έκανε τόσα πολλά στις μέρες του για να συνδέσει την Ανατολική και Δυτική φιλοσοφία, έδωσε την ίδια διδασκαλία. Στη Κίνα ο Λάο Τσε δίδαξε ότι η πνευματική ψυχή είναι ενωμένη με την ημιυλική ζωτική ψυχή κι αυτές εμψυχώνουν το φυσικό σώμα. Οι Έλληνες με τη σειρά τους θεωρούσαν ότι η ψυχή (μ’ όλες τις νοητικές ικανότητες) ήταν χωριστή απ’ το σώμα, ενώ οι Ρωμαίοι θεωρούσαν την ψυχή σαν τριπλότητα – πνευματική ψυχή, διανοητική ψυχή ή νου και ζωτικό σώμα. Πολλοί, όπως ο Θεόφραστος, τη θεωρούσαν σαν “πραγματική αρχή του πάθους” και “Οι Στωικοί κυκλοφόρησαν ένα νέο ορισμό της εμψυχώνουσας αρχής ή της θεωρίας των ζωτικών διεργασιών, δηλαδή του πνεύματος… Με την εισαγωγή του πνεύματος άρχισε η τριχοτόμηση της ανθρώπινης προσωπικότητας σε σώμα, ψυχή και πνεύμα, που έλαβε εξέχουσα θέση στις θεωρίες των θεολόγων. Η αντίληψη για την ψυχή… διαφοροποιήθηκε σε δύο έννοιες… 60

Webster’s Dictionary, Edition of 1923.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

δηλαδή από τη μια μεριά η ζωτική δύναμη των φυσιολόγων και από την άλλη το πνεύμα ή η άυλη ψυχή του ανθρώπου.” 61

Οι Στωικοί έδωσαν επομένως έμφαση σε μια διδασκαλία που ευθυγραμμιζόταν πλήρως με την Ανατολική φιλοσοφία. Γεφύρωσαν συνεπώς το χάσμα ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια. Ο Πλάτων εξήγησε τη δοξασία της ψυχής με τον εξής τρόπο: “Πίστευε ότι η ψυχή είχε τρία μέρη. Ένα αθάνατο ή έλλογο μέρος που προερχόταν απ’ το Θεό· ένα άλλο θνητό, ζωώδες ή ευαίσθητο μέρος, την έδρα της όρεξης και αίσθησης, που ανήκε στο σώμα· κι ένα τρίτο που βρισκόταν ανάμεσά τους κι έκανε εφικτή την αλληλενέργειά τους – θέληση ή πνεύμα – διαμέσου του οποίου η λογική κατακτούσε την επιθυμία. Τα φυτά έχουν το κατώτατο μέρος· τα ζώα τα δύο κατώτερα· αλλά το έλλογο μέρος είναι αποκλειστικά ανθρώπινο. Θεωρούσε την έλλογη ψυχή άυλη και μεταφυσική σε φύση, αδύνατο να συλληφθεί απ’ τις αισθήσεις και νοητή μόνο απ’ τη διάνοια. Η ένωση με το θνητό, υλικό και φυσικό σώμα ήταν ένα μικρό συμβάν στη μακρά σταδιοδρομία της… Έτσι o Πλάτων χάραξε μια θεμελιώδη διάκριση μεταξύ ψυχής και σώματος.” 62

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε την ψυχή σαν άθροισμα των ζωτικών αρχών κι ότι ήταν για το σώμα ό,τι η όραση για το μάτι. H ψυχή ήταν γι’ αυτόν το αληθινό Ον στο σώμα και μαζί του συμφωνούσε ο Πλωτίνος. Θεωρούσε την ψυχή σαν τη ζώσα αισθαντικότητα του σώματος, που ανήκε σε έναν ανώτερο βαθμό ύπαρξης απ’ την ύλη. Ο Τερτυλλιανός διαιρούσε την ψυχή σε δύο μέρη, μια ζωτική και μια έλλογη αρχή, όπως έκανε ο Άγιος Γρηγόριος. Οι περισσότερες σχολές της Ανατολής θεωρούν την ψυχή σαν τον εαυτό, το άτομο και ο Χριστιανικός μυστικισμός ασχολείται με τη διευκρίνιση της διδαχής του Απ. Παύλου, ότι σε κάθε ανθρώπινο ον ενοικεί μια δυναμικότητα την οποία αποκαλεί “ο εν υμίν Χριστός” και η οποία με την παρουσία της επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να επιτύχει τελικά την κατάσταση του Χριστού. Μια στενή σύγκριση της Χριστιανικής και της Ανατολικής διδασκαλίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι όροι: Εαυτός, Ψυχή, Χριστός, υποδηλώνουν την ίδια κατάσταση ύπαρξης ή συνείδησης και υποδεικνύουν την υποκειμενική πραγματικότητα σε κάθε άνθρωπο. Οι πρώτοι Χριστιανοί Πατέρες επηρεάσθηκαν υπερβολικά απ’ τις Ελληνικές ιδέες για την ψυχή και η διδασκαλία τους χρωματίσθηκε αργότερα απ’ το Γνωστικισμό και το Μανιχαϊσμό. Θεωρούσαν την ψυχή φως και το σώμα σκοτάδι· το φως πρέπει να ακτινοβολήσει το σώμα και τελικά ν’ απελευθερωθεί απ’ αυτό. Ο Άγιος Γρηγόριος, τον 4ο αιώνα, τόνισε την τριπλότητα σώμα, ψυχή και πνεύμα, όπως κι ο Απ. Παύλος. Συνόψισε στη διδασκαλία του την άποψη των καλύτερων στοχαστών της εποχής του και (παραθέτοντας το Δρ. Χολλάντερ) δίδαξε ότι: “…η ψυχή δεν έχει μέρη, αλλά ο Γρηγόριος διέκρινε θρεπτικές, ευαίσθητες κι έλλογες ικανότητες που αντιστοιχούν στο σώμα, την ψυχή και το πνεύμα. Η έλλογη φύση δεν υπάρχει εξίσου σ’ όλα τα μέρη του σώματος. Η ανώτερη φύση χρησιμοποιεί την κατώτερη σαν φορέα της. Στην ύλη εδρεύει η ζωτική δύναμη· στη ζωτική δύναμη ενοικεί η ευαίσθητη δύναμη και με την ευαίσθητη 61 62

Hollander, Bemard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, pp. 53-54. Hollander, Bemard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 35.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

δύναμη ενώνεται η έλλογη. Έτσι η ευαίσθητη ψυχή είναι ένα μέσον, αγνότερο από τη σάρκα και πυκνότερο απ’ την έλλογη ψυχή. Συνεπώς η ενωμένη με το σώμα ψυχή είναι η πραγματική πηγή κάθε δραστηριότητας.” 63

Απ’ τον 5ο αιώνα ως το 17ο έχουμε τις ιδέες διαφόρων σχολών· των Σχολαστικών, των Αράβων φιλοσόφων, των Καββαλιστών, καθώς και των φιλοσόφων του Μεσαίωνα κι εκείνης της αξιοσημείωτης ομάδας ανθρώπων που έφεραν τη Μεταρρύθμιση και την Αναγέννηση. Συζήτησαν τις διάφορες θεωρίες που ερμήνευαν την ψυχή, αλλά δεν έγινε μεγάλη πρόοδος γιατί βαθμιαία όλα έτειναν στην ανάδυση της σύγχρονης επιστήμης, στην εδραίωση της σύγχρονης ιατρικής και στις αποκαλύψεις της εποχής του ηλεκτρισμού. Βαθμιαία η μορφική όψη της φύσης και οι νόμοι που διέπουν τα φυσικά φαινόμενα απορρόφησαν την προσοχή ώσπου οι εικασίες για την ψυχή και τη φύση της αφέθηκαν όλο και περισσότερο στους θεολόγους. Το 17ο αιώνα ο Σταλ έγραψε λεπτομερώς για το ζήτημα της ψυχής και συνόψισε μεγάλο μέρος της διδασκαλίας που υπήρχε στην εποχή του. Αυτή ορίσθηκε σαν Θεωρία του Ανιμισμού. Είναι η δοξασία ότι η ψυχή είναι η ζωτική αρχή κι ευθύνεται για κάθε οργανική ανάπτυξη. Μιλάμε για τον ανιμισμό των υπανάπτυκτων φυλών που προσωποποίησαν και λάτρεψαν τις δυνάμεις της φύσης· αναγνωρίζουμε ότι o ανιμισμός που σκιαγράφησε ο Σταλ στους τελευταίους κύκλους της εποχής μας ήταν πάντα παρών· μελετάμε τη διδασκαλία των σύγχρονων επιστημόνων για τη δύναμη, την ενέργεια, το άτομο και διαπιστώνουμε ότι είμαστε αντιμέτωποι με έναν κόσμο ενεργειών που δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε. Ζούμε σε ένα σύμπαν που εμψυχώνεται από δυνάμεις. Ταχύτητα, δραστηριότητα, ζωτικότητα, μεταφορά, μετάδοση του ήχου, ηλεκτρική ενέργεια και πολλές τέτοιες φράσεις είναι τα σημερινά συνθήματα. Μιλάμε και σκεφτόμαστε με όρους δύναμης. Ο Σταλ συνόψισε τη διδασκαλία με τους επόμενους όρους: “Το σώμα κατασκευάσθηκε για την ψυχή· η ψυχή δεν έγινε για το σώμα και δεν είναι προϊόν του σώματος… Η πηγή κάθε ζωτικής κίνησης είναι η ψυχή που δομεί τη μηχανή του σώματος και τη διατηρεί για κάποιο διάστημα ενάντια στις εξωτερικές επιδράσεις… Η άμεση αιτία του θανάτου δεν είναι η ασθένεια αλλά η απευθείας δράση της ψυχής που αφήνει τη σωματική μηχανή, είτε επειδή έχει καταστεί μη λειτουργική λόγω κάποιας σοβαρής βλάβης, είτε επειδή επιλέγει να μην εργασθεί πλέον μαζί της.” 64

Ο ορισμός του Μπέρκλεϋ για την ψυχή έχει ενδιαφέρον, επειδή την ορίζει σαν ένα απλό, δραστήριο ον που μας αποκαλύπτεται δια της εμπειρίας. Η σύγχρονη υλιστική ψυχολογία που θεωρεί την ψυχή σαν προϊόν εγκεφαλικής δραστηριότητας, δεν είναι ίσως εντελώς λανθασμένη, αλλά πραγματεύεται μια δευτερεύουσα εκδήλωση της ζωτικής ψυχής. Ο Δρ. Μύλλερ-Φράινφελς λέει: “…δεν πρέπει να θεωρούμε το σώμα σαν ατομιστικό μηχανισμό, αλλά μάλλον σαν φορέα μιας περιεκτικής ζωτικής ενέργειας· τότε το ‘σώμα’ παύει να είναι απλώς ύλη και νοείται σαν 63 64

Hollander, Bemard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 88. Hollander, Bemard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 169.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

‘εμψυχωμένο’.”

Συνεχίζει επίσης λέγοντας: “Και τώρα βλέπουμε επιτέλους μια πιθανότητα να φτάσουμε σε μια αντίληψη της ψυχής! Ας θυμηθούμε πώς το ανθρώπινο γένος έφτασε στη διαμόρφωση αυτής της αντίληψης. Όχι για να εξηγήσει τη ‘συνείδηση’ (γιατί η ‘ψυχή’ μπορεί να υπάρχει χωρίς συνείδηση), αλλά για να κάνει κατανοητή την περίπλοκη εκείνη συνέχεια των δραστηριοτήτων την οποία αποκαλούμε ζωή, το ανθρώπινο γένος δημιούργησε την αντίληψη της ψυχής. Τονίσαμε ήδη το γεγονός ότι σ’ όλες τις πρωτόγονες κουλτούρες η ‘ψυχή’ δεν είναι κατά κανένα τρόπο ταυτόσημη με τη συνείδηση κι ότι αυτή η ισοδυναμία είναι ένας μεταγενέστερος φιλοσοφικός περιορισμός. Στην πραγματικότητα ό,τι καταλαβαίνει ο πρωτόγονος άνθρωπος σαν ‘ψυχή’ είναι αυτό που σήμερα αποκαλούμε ‘ζωή’. ‘Εμψυχωμένος’ και ‘ζωντανός’ είναι σαν αντιλήψεις πλήρως ταυτόσημες, όπως είναι ταυτόσημες οι αντιλήψεις ‘άψυχος’ και ‘νεκρός’. Η Ελληνική λέξη ψυχή κατά κανένα τρόπο δεν υποδηλώνει απλώς συνείδηση, αλλά μπορεί συνήθως να μεταφρασθεί απλά σαν ‘ζωή’ και παρόμοια σε πολλές περιπτώσεις οι Γερμανικές λέξεις Leben και Seele, όπως και οι Αγγλικές λέξεις ‘life’ και ‘soul’ είναι εναλλάξιμες… Σ’ αυτό ωστόσο συμφωνούμε με αμφότερες τις κύριες τάσεις της σύγχρονης φιλοσοφίας. Ακόμη και οι πρόσφατοι υλιστές έφτασαν να παραδεχθούν ότι η ψυχή δεν είναι ουσία, αλλά ότι οι ψυχικές διαδικασίες συμβαίνουν στην ουσία και θεωρούνται συνεπώς ισοδύναμες με την ‘κίνηση’. Από την άλλη πλευρά οι συνειδιστές θεωρούν επίσης τις ψυχικές διαδικασίες σαν ‘γεγονότα’ τα οποία πρέπει κάπως να τα συσχετίσουν με τις φυσικές κινήσεις. Δεχόμαστε και τις δύο αυτές απόψεις. Ό,τι καλούμε ‘ψυχή’ δεν είναι ούτε μια εκτεταμένη ‘ουσία’ ούτε μια σκεπτόμενη ‘ουσία’· δεν είναι καν ‘ουσία’, αλλά ένα πολύπλοκο γεγονός, μια συνέχεια αποτελεσμάτων, που απ’ τη μια μεριά αποκαλύπτεται στη δόμηση του σώματος και απ’ την άλλη στη συνείδηση. Ωστόσο αυτή η δοξασία μας που δε διαιρεί το σύμπαν σε ουσία και συνείδηση, αλλά βάζει ένα συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο, που από τη μια μεριά αποκαλύπτεται υλικά αλλά είναι επίσης η υπόθεση της συνείδησης, διαφέρει τόσο απ’ τον υλισμό όσο κι απ’ το συνειδισμό στο ότι δεν αντιλαμβάνεται την ψυχή σαν υφιστάμενη μόνο στην ουσία ούτε ακόμη μόνο στη συνείδηση. Αντίθετα τόσο η συνείδηση όσο και το σώμα μας εμφανίζονται μόνο σαν αποτέλεσμα ενός τρίτου πράγματος που περιλαμβάνει και τις δύο, παράγοντας τη συνείδηση και δίνοντας επίσης μορφή στο ακατέργαστο υλικό. Είδαμε ήδη ότι η συνείδηση πρέπει κατ’ ανάγκη ν’ απαιτεί μια βαθύτερη ‘ύπαρξη’, ενώ η υλιστική θεωρία απαιτεί μια διαμορφωτική ‘δύναμη’ που σχηματίζει το σώμα και μαζί του την ψυχή. Θα μπορούσε κανείς να ονομάσει αυτή τη θεωρία ‘μονιστική’, παρότι αποφεύγει τη μονομέρεια όπως ακριβώς αποφεύγει και το δυαδισμό, μόνο που η έννοια έχει πολυχρησιμοποιηθεί και τόσο η θεωρία του συνειδισμού όσο και η υλιστική θεωρία περιγράφηκαν – παρότι τελικά εσφαλμένα – σαν μονιστικές. Ονομάζουμε τη θεωρία στην οποία εργαζόμαστε, δυναμιστική θεωρία, επειδή παρουσιάζει τη φύση της ψυχής σαν κατευθύνουσα δύναμη· και μπορούμε επίσης να την ονομάσουμε βιταλιστική, επειδή αυτή η δύναμη που δίνει στο σώμα μορφή και γεννά τη συνείδηση, αποδεικνύεται ότι είναι ταυτόσημη με τη ζωή.” 65

Στα λόγια της Μυστικής Δοξασίας βρίσκουμε μια νύξη για τη σχέση μεταξύ αυτών των τριών, πνεύματος, ψυχής και σώματος: “Βλέπουμε τη Ζωή σαν τη Μία Μορφή Ύπαρξης που εκδηλώνεται σ’ ό,τι αποκαλείται Ύλη· ή σ’ ό,τι ονομάζουμε, διαχωρίζοντάς τα εσφαλμένα, Πνεύμα, Ψυχή και Ύλη στον άνθρωπο. Ύλη είναι ο Φορέας για την εκδήλωση της Ψυχής σ’ αυτό το πεδίο ύπαρξης και Ψυχή είναι ο Φορέας σ’ ένα 65

Müller-Freinfels, Richard, Mysteries of the Soul, pp. 40, 41, 42.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

ανώτερο πεδίο για την εκδήλωση του Πνεύματος κι αυτά τα τρία είναι μια Τριάδα που τη συνθέτει η Ζωή η οποία διαπερνά τα πάντα.” 66

Η ψυχή, ο εαυτός είναι συνώνυμοι όροι στην Ανατολική φιλολογία. Η κύρια πραγματεία για την Ψυχή, τη φύση, το σκοπό και τον τρόπο ύπαρξής της είναι η Μπαγκαβάτ Γκίτα, η πιο φημισμένη απ’ όλες τις Ανατολικές Γραφές. Ο Ντόυσσεν συνοψίζει τη διδασκαλία για το Άτμα, τον εαυτό ή ψυχή, ως εξής: “Αν για τον τωρινό μας σκοπό διατηρήσουμε σταθερά αυτή τη διάκριση του Βράχμαν σαν της κοσμικής αρχής του σύμπαντος και του άτμαν σαν της ψυχικής, η θεμελιώδης σκέψη ολόκληρης της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων μπορεί να εκφρασθεί με την απλή εξίσωση: Βράχμαν = Άτμαν. Δηλαδή το Βράχμαν, η δύναμη που μας παρουσιάζεται υλοποιημένη σ’ όλα τα υπάρχοντα πράγματα, που δημιουργεί, στηρίζει, συντηρεί και δέχεται πάλι μέσα της όλους τους κόσμους, η αιώνια αυτή άπειρη θεία δύναμη είναι ταυτόσημη με το άτμαν, μ’ αυτό που αφού αποβάλλουμε καθετί εξωτερικό, ανακαλύπτουμε μέσα μας σαν την πραγματική πιο ουσιώδη ύπαρξή μας, τον ατομικό μας εαυτό, την ψυχή. Αυτή η ταυτότητα του Βράχμαν και του άτμαν, του Θεού και της ψυχής, είναι η θεμελιώδης σκέψη ολόκληρης της δοξασίας των Ουπανισάδων… Το άτμαν, όπως τονίστηκε ήδη συχνά, είναι μια ιδέα που επιδέχεται πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Η λέξη δεν υποδηλώνει κάτι περισσότερο απ’ τον ‘εαυτό’ κι ανακύπτει τότε το ερώτημα τι θεωρούμε σαν εαυτό μας. Τρεις θέσεις είναι εδώ δυνατές, ανάλογα αν άτμαν νοείται (1) ο σωματικός εαυτός, το σώμα· (2) η ατομική ψυχή, ελεύθερη απ’ το σώμα, η οποία σαν γνωρίζον υποκείμενο διαφέρει και διακρίνεται απ’ το αντικείμενο· ή (3) η υπέρτατη ψυχή στην οποία υποκείμενο και αντικείμενο δε διακρίνονται πια μεταξύ τους, ή σύμφωνα με την Ινδική αντίληψη είναι το γνωρίζον υποκείμενο χωρίς αντικείμενο.” 67

Ένας Ανατολίτης συγγραφέας σχολιάζει ως εξής: “Όλα τα οργανικά όντα έχουν μια αρχή αυτοκαθορισμού στην οποία δίνεται γενικά το όνομα ‘ψυχή’. Με την αυστηρή έννοια της λέξης η ‘ψυχή’ ανήκει σε κάθε ύπαρξη που έχει μέσα της ζωή και οι διάφορες ψυχές έχουν φύση θεμελιωδώς ταυτόσημη. Οι διαφορές οφείλονται στις φυσικές οργανώσεις που συσκοτίζουν κι εμποδίζουν τη ζωή της ψυχής. Η φύση των σωμάτων στα οποία ενσωματώνονται οι ψυχές εξηγεί τους ποικίλους βαθμούς συσκότισης. Κάθε βούδδι, με τις επαφές των αισθήσεων και τα σχετικά, είναι ένας απομονωμένος οργανισμός που καθορίζεται από το περασμένο κάρμα του κι έχει τη δική του ιδιαζόντως συναφή άγνοια (αβίντυα). Το εγώ είναι η ψυχολογική μονάδα εκείνου του ρεύματος συνειδητής εμπειρίας που συνιστά ό,τι γνωρίζουμε σαν εσώτερη ζωή ενός εμπειρικού εαυτού. Ο Εμπειρικός Εαυτός είναι μείγμα του ελεύθερου πνεύματος και του μηχανισμού, της πουρούσα και της πρακρίτι… Κάθε εγώ κατέχει μέσα στο πυκνό υλικό σώμα το οποίο αποσυντίθεται κατά το θάνατο, ένα λεπτοφυές σώμα, σχηματισμένο απ’ τον ψυχικό μηχανισμό που περιλαμβάνει τις αισθήσεις.” 68

Μια Ινδική γραφή συνοψίζει αυτή τη διδασκαλία ως εξής: “Έτσι υπάρχουν τέσσερα Άτμα – η ζωή, ο νους, η ψυχή, το πνεύμα. Η έσχατη δύναμη που βρίσκεται στη ρίζα της μακροκοσμικής ισχύος των εκδηλώσεων της ψυχής, του νου και της ζωικής

Blavatsky, Η.Ρ., The Secret Doctrine, Vol. I, pp. 79, 80. Deussen, ΡauΙ., M.D., The Religion and Philosophy of India, pp. 39, 94. 68 Radhakrishnan, S., Ιndian Philosophy, Vol. ΙΙ, pp. 279, 283, 284, 285. 67

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

αρχής, είναι το πνεύμα.” 69

Όλα λοιπόν φαίνονται να είναι μια έκφραση της ζωικής δύναμης και αρχίζουμε να προσεγγίζουμε την αλήθεια όπως διατυπώθηκε στην Ανατολή, ότι η ύλη είναι πνεύμα ή ενέργεια στην κατώτατη εκδήλωσή του και το πνεύμα είναι ύλη στην ανώτατη έκφρασή της. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα κι έτσι εκδηλούμενες σε χρόνο και χώρο έρχονται εκείνες οι ποικιλίες της εκδηλωμένης ζωής-συνείδησης που απορροφούν το ενδιαφέρον του θρησκευόμενου, του ψυχολόγου, του επιστήμονα και του φιλοσόφου, ανάλογα με τις ιδιάζουσες προτιμήσεις και τάσεις τους. Όλοι μελετούν τις ποικίλες όψεις της μιας εμψυχώνουσας ζωής. Οι διαφοροποιήσεις, οι ορολογίες και οι κατατάξεις σε σχέση με τις ποικίλες αυτές προσεγγίσεις στην αλήθεια είναι η αιτία της μεγάλης σύγχυσης. Ασχολούμαστε με το διαχωρισμό μιας ενωμένης Πραγματικότητας σε μέρη και κάνοντάς το χάνουμε την αίσθηση της αναλογίας και υπερτονίζουμε το ιδιαίτερο εκείνο τμήμα που συμβαίνει ν’ ανατέμνουμε προσωρινά. Το σύνολο όμως παραμένει ανέπαφο και η αντίληψή μας γι’ αυτή την Πραγματικότητα αυξάνει καθώς γινόμαστε περιεκτικοί στη συνείδησή μας και συμμετέχουμε σε μια αληθινή εμπειρία. Η μαρτυρία αυτής της εμπειρίας μπορεί ν’ ανιχνευθεί από την καθαυτή νύχτα του χρόνου. Από την ανάδυση της ανθρώπινης οικογένειας στην ανελισσόμενη εξελικτική ανάπτυξη του παγκόσμιου σχεδίου υπήρξε μια παράλληλη προοδευτική ανάπτυξη της ιδέας του Θεού που εξηγεί τη φύση και της ιδέας της ψυχής που εξηγεί τον άνθρωπο. Μένει ακόμη να γίνει μια ανθολογία της ψυχής, για την οποία το μέγεθος του έργου λειτουργεί ανασταλτικά. Οι εικασίες ήταν πάντα άφθονες ως προς τη θέση της ψυχής και πού μπορεί να εντοπίζεται μέσα στην ανθρώπινη μορφή. Εδώ μπορούν να θιγούν μερικές από τις προταθείσες θεωρίες: Ο Πλάτων υποστήριζε ότι η ζωτική αρχή ήταν στον εγκέφαλο κι ότι εγκέφαλος και σπονδυλική στήλη συντόνιζαν τη ζωτική δύναμη. Ο Στράτων την τοποθετούσε στο εμπρόσθιο τμήμα του εγκεφάλου, ανάμεσα στα φρύδια. Ο Ιπποκράτης εντόπιζε τη συνείδηση ή ψυχή στον εγκέφαλο. Ο Ιερόφιλος θεωρούσε το γραφικό κάλαμο σαν κύρια έδρα της ψυχής. Ο Ερασίστρατος εντόπιζε την ψυχή στην παρεγκεφαλίδα ή μικρό εγκέφαλο κι έλεγε ότι αφορούσε το συντονισμό της κίνησης. Ο Γαληνός, ο μεγάλος πρόδρομος των σύγχρονων ιατρικών μεθόδων, έλεγε ότι η τέταρτη κοιλία του εγκεφάλου ήταν το σπίτι της ψυχής στον άνθρωπο. Ο Ιππόλυτος (3ος αιώνας μ.Χ.) λέει: “Οι μεμβράνες στο κεφάλι μετακινούνται ελαφρά απ’ το πνεύμα που προχωρεί στην επίφυση. Κοντά της βρίσκεται η είσοδος στην παρεγκεφαλίδα που δέχεται το ρεύμα του πνεύματος και το διανέμει στη σπονδυλική στήλη. Αυτή η παρεγκεφαλίδα με μια ανέκφραστη και ανεξήγητη διαδικασία προσελκύει από την επίφυση την πνευματική και ζωοδότρια ουσία”. 69

Prasad, Rama, Nature’s Finer Forces, p. 121. (Quoted from the Prashnopanishad.)

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

Ο Άγιος Αυγουστίνος θεωρούσε ότι η ψυχή έδρευε στη μεσαία κοιλία. Οι Άραβες φιλόσοφοι που διαμόρφωσαν τόσο ισχυρά τη σκέψη του Μεσαίωνα, αναγνώριζαν τις κοιλίες του εγκεφάλου σαν έδρα της ψυχής ή της συνειδητής ζωής. Ο Δρ. Χολλάντερ μας λέει ότι: “Ο λόγος που οι αρχαίοι φιλόσοφοι, από τους οποίους οι Άραβες υιοθέτησαν αυτή τη θέση, εντόπιζαν τις ικανότητες σε ορισμένα κύτταρα, εννοώντας κοιλότητες ή κοιλίες, ίσως ήταν για να δοθεί περισσότερος χώρος στο πνεύμα, την αεριώδη ουσία, ν’ απλωθεί… Μερικοί διέκριναν τέσσερις περιοχές: Η πρώτη ή πρόσθια κοιλία του εγκεφάλου που υποτίθεται ότι έβλεπε μπροστά, ήταν η κοιλία της κοινής αίσθησης· επειδή απ’ αυτή υποτίθεται ότι διακλαδίζονταν τα νεύρα των πέντε εξωτερικών αισθήσεων και σ’ αυτή, με τη βοήθεια των νεύρων, συγκεντρώνονταν όλες οι αισθήσεις. Η δεύτερη κοιλία που συνδέεται μ’ ένα μικροσκοπικό άνοιγμα με την πρώτη, ορίσθηκε σαν έδρα της φαντασιακής ικανότητας, επειδή οι εντυπώσεις των πέντε εξωτερικών αισθήσεων διαβιβάζονταν από την πρώτη κοιλία σ’ αυτή σαν ένα δεύτερο στάδιο στην πορεία τους δια του εγκεφάλου. Η τρίτη κοιλία ήταν η έδρα της κατανόησης· και η τέταρτη ήταν αφιερωμένη στη μνήμη, επειδή ήταν κατάλληλα τοποθετημένη σαν αποθήκη στην οποία οι αντιλήψεις του νου, που αφομοιώνονταν στη δεύτερη κοιλία, μπορούσαν να μεταδοθούν για εξέταση και καταχώρηση. Στην πραγματικότητα η λεγόμενη πρόσθια κοιλία αποτελείται από δύο κοιλίες: τη δεξιά και αριστερή πλάγια κοιλία, που επικοινωνούν μεταξύ τους και είναι συνέχεια της τρίτης – που ονομαζόταν στην αρχαιότητα μεσαία κοιλία – με το Τρήμα του Μονρώ· η τρίτη κοιλία επικοινωνεί με την τέταρτη – που ονομαζόταν απ’ τους αρχαίους οπίσθια κοιλία – με τον Υδραγωγό του Σύλβιου. Οι πλάγιες κοιλίες στεγάζονται από το μεσολόβιο· η τρίτη καλύπτεται απ’ τον οπτικό θάλαμο· και η τέταρτη βρίσκεται μεταξύ παρεγκεφαλίδας και γέφυρας… Αν η αίσθηση της όρασης και της ακοής διεγερθούν συγχρόνως, τα αποτελέσματά τους συνέχονται κάπως στη συνείδηση και η γνώση αυτού του γεγονότος ενέπνευσε την υπόθεση ενός αισθητικού κέντρου στο οποίο δόθηκε ο όρος σενσόριουμ κομμούνε ή κοινή αίσθηση. Αυτό θεωρήθηκε από μερικούς σαν έδρα της ψυχής. Καθώς τα μέρη του εγκεφάλου είναι διπλά, οι θέσεις που μπορούσαν να επιλεγούν ήταν πολύ περιορισμένες και μόνο δομές στη μεσαία γραμμή μπορούσαν να επιλεγούν· όπως, λόγου χάρη, η επίφυση απ’ τον Καρτέσιο και αργότερα το δέκατο ένατο αιώνα, ο οπτικός θάλαμος απ’ τον Ο.Μπ. Κάρπεντερ και οι γέφυρες του εγκεφάλου απ’ τον Χέρμπερτ Σπένσερ.” 70

Ο Ρογήρος Βάκων θεωρούσε το κέντρο του εγκεφάλου σαν τη θέση όπου μπορούσε να βρεθεί η ψυχή. Ο Λουντοβίκο Βίβες “θεωρούσε την ψυχή σαν την αρχή όχι μόνο της συνειδητής ζωής, αλλά γενικά της ζωής· η καρδιά είναι το κέντρο της ζωτικής ή θρεπτικής της δραστηριότητας, ο εγκέφαλος της διανοητικής της δραστηριότητας”. 71 Ο Μουντίνος, ένας διάσημος ανατόμος του Μεσαίωνα, πίστευε σταθερά σε “ζωώδη πνεύματα”. Δίδασκε ότι τα ζωώδη αυτά πνεύματα περνούσαν στην τρίτη κοιλία από ένα στενό πέρασμα. Δίδασκε επίσης ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι η έδρα της διανόησης. Ο Βεσάλιος, ο πρώτος που διέκρινε τη διαφορά ανάμεσα στη φαιά και λευκή ύλη του εγκεφάλου και περιέγραψε τις πέντε κοιλίες, “διέκρινε τρεις ψυχές… και απέδωσε στον εγκέφαλο την κύρια ψυχή, το σύνολο των ζωωδών πνευμάτων των οποίων οι

70 71

Hollander, Bernard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 97. Hollander, Bernard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 119.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

λειτουργίες ήταν σαφώς νοητικές”. 72 Ο Σερβέτος εντόπιζε την ψυχή στον Υδραγωγό του Σύλβιου, το κανάλι που ενώνει την τρίτη με την τέταρτη κοιλία του εγκεφάλου. Ο Τελέσιο στα Φυσικά Πράγματα “δίδασκε ότι η ψυχή ήταν η λεπτοφυέστερη μορφή ύλης, μια λεπτεπίλεπτη ουσία που ήταν κλεισμένη στο νευρικό σύστημα κι επομένως διέφευγε από τις αισθήσεις μας. Η κύρια έδρα της είναι ο εγκέφαλος, αλλά εκτείνεται επίσης στη σπονδυλική στήλη, τα νεύρα, τις αρτηρίες, τις φλέβες και τις μεμβράνες που καλύπτουν τα ενδότερα όργανα… Αναγνωρίζοντας ότι το νευρικό σύστημα βρίσκεται σε στενή σχέση με την ψυχική ζωή, δεχόταν ότι η ψυχή στον άνθρωπο διαφέρει μόνο σε βαθμό από εκείνη των ζώων. Υπέθετε εκτός απ’ την υλική ψυχή στον άνθρωπο, μια θεία ασώματη ψυχή, εμφυτευμένη απευθείας απ’ το Θεό και ενωμένη με την υλική ψυχή”.73 Ο Ουίλλις απέδιδε τις διάφορες ικανότητες της ψυχής, όπως νοητικότητα, ζωτικότητα, μνήμη κ.ά., σε διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου. Ο Βιασσάν εντόπιζε την ψυχή στο μηνωειδές κέντρο. Ο Σβέντεμποργκ λέει: “Ο βασιλικός δρόμος των αισθήσεων απ’ το σώμα στην ψυχή… είναι δια του ραβδωτού σώματος… Όλες οι αποφάσεις της θέλησης κατέρχονται επίσης απ’ τον ίδιο δρόμο… Είναι ο Ερμής του Ολύμπου· αναγγέλλει στην ψυχή τι συμβαίνει στο σώμα και μεταφέρει τις εντολές της ψυχής στο σώμα.” 74 Το ραβδωτό σώμα είναι ένα ζευγάρι μεγάλων γαγγλίων αμέσως κάτω από την πρόσθια και ανώτερη περιοχή του εγκεφάλου. Ο Χόλλις συμπέραινε ότι “η αίσθηση και η κίνηση έχουν την ισχύ τους στο μυελό του εγκεφάλου. Αυτή λοιπόν είναι η έδρα της ψυχής”. Ο Σαρλ Μποννέ είπε: “Οι διάφορες αισθήσεις… με τις οποίες είμαστε προικισμένοι… έχουν κάπου στον εγκέφαλο κρυφές επικοινωνίες με τις οποίες μπορούν να δρουν η μια στην άλλη. Το τμήμα όπου γίνονται αυτές οι επικοινωνίες είναι εκείνο που πρέπει να θεωρηθεί έδρα της ψυχής… Μ’ αυτό το τμήμα η ψυχή δρα στο σώμα και με το σώμα σε τόσα διαφορετικά όντα. Τώρα η ψυχή δρα μόνο με τη μεσολάβηση των νεύρων.” 75 Ο φον Σόμμερινγκ εντόπιζε την έδρα της ψυχής στο υγρό που υπάρχει στις εγκεφαλικές κοιλίες. Ο Ο.Μπ. Κάρπεντερ, φυσιολόγος, θεωρούσε τον οπτικό θάλαμο σαν έδρα της ψυχικής ζωής.76 Όμως απ’ τον καιρό του Φράνσις Τζόζεφ Γκάλλ, του μεγάλου ανιμιστή, γιατρού και ιδρυτή της επιστήμης της Φρενολογίας, η έμφαση δε δίνεται πια στην πιθανή θέση της ψυχής. Ο νους αναδύθηκε στο προσκήνιο· χαρακτήρας, ηθική κι ό,τι ονομάσθηκε επιστήμη της Ηθολογίας εμφανίσθηκαν. Η σχέση των ψυχικών ποιοτήτων με τον 72

Hollander, Bernard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 129. Hollander, Bernard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 132. 74 Hollander, Bernard, M.D., ln Search of the Soul, Vol. Ι, p. 186. 75 Hollander, Bernard, M.D., Ιn Search of the Soul, Vol. Ι, p. 190. 76 Τις απόψεις των διαφόρων συγγραφέωv τις λάβαμε από το έργο του Δρ. Χολλάντερ που αναφέρεται παραπάνω. 73

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ

εγκέφαλο έγινε θέμα μελέτης και σήμερα συμπεριλάβαμε τους αδένες στη θεωρία μας κι έτσι προωθήθηκε η ιδέα. Οι σύγχρονες μηχανιστικές διδασκαλίες της ψυχολογίας πήραν προσωρινά τη θέση των παλιότερων βιταλιστικών, ανιμιστικών και μυστικιστικών ιδεών. Όμως η υλιστική προσέγγιση έχει μεγάλη αξία. Μεταξύ άλλων έφερε δύο πράγματα: Διατήρησε πρώτα απ’ όλα την ισορροπία κι έφτιαξε μια δομή γνώσης που βασιζόταν σε φυσικά γεγονότα, αντιστάθμισε τα λάθη και τα συμπεράσματα του οραματιστή μυστικιστή και τις προκαταλήψεις των θρήσκων θεολόγων. Δεύτερο, μέσω των συμπερασμάτων στα οποία κατέληξε με την εργασία των σύγχρονων ψυχολόγων, με τη μελέτη του νου και της δύναμής του και με την επιρροή οργανώσεων όπως η Χριστιανική Επιστήμη και η Νέα Σκέψη, κατασκευάσθηκε μια γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Είναι πια δυνατό να εκτιμηθεί και να κατανοηθεί η Ανατολική διδασκαλία για την τριπλότητα ψυχής, νου και εγκεφάλου. Αφού εξαλειφθούν ορισμένα ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά (και υπάρχουν αρκετά) και σε συνεργασία με τη Δυτική επιστήμη μπορεί να διαχυθεί πάλι φως απ’ την Ανατολή και να δείξει το δρόμο στην ανθρωπότητα για μια νέα κατάσταση ύπαρξης, σε μια πληρέστερη αντίληψη της δύναμης και σε μια αληθινότερη εκτίμηση της φύσης της ανθρώπινης ψυχής. Ίσως τότε να εκτιμήσουμε την αλήθεια της σκέψης του Μπράουνινγκ γι’ αυτό το ολοκληρωμένο ανθρώπινο ον: “Τρεις ψυχές που απαρτίζουν μια ψυχή: πρώτα γνωρίζουμε Μια ψυχή για το καθένα κι όλα τα μέρη του σώματος Που εδρεύει εκεί, εργάζεται κι είναι αυτό που Κάνει Κι έχει τη χρήση της γης κι οδηγεί τον άνθρωπο Προς τα κάτω: αλλά τείνοντας ψηλά για συμβουλή, Αυξάνει κι επίσης αναπτύσσεται Απ’ την επόμενη ψυχή που εδρεύοντας στον εγκέφαλο, Χρησιμοποιεί την πρώτη στη συλλογική της χρήση Και νιώθει, σκέφτεται, θέλει – είναι αυτό που Γνωρίζει: Που τείνοντας ψηλά με τη σειρά της Αυξάνει κι επίσης αναπτύσσεται Απ’ τη στερνή ψυχή που χρησιμοποιώντας τις δύο πρώτες, Υφίσταται είτε τη βοηθούν είτε όχι, Κι αποτελώντας τον εαυτό του ανθρώπου, είναι αυτό που Είναι– Και σκύβει πάνω στην προηγούμενη, επιδρά σ’ αυτή, Όπως αυτή επέδρασε στην πρώτη: κι ανατείνοντας Κρατά και κρατιέται απ’ το Θεό κι οδηγεί τον άνθρωπο Προς τα πάνω σ’ εκείνο το φρικτό σημείο συνάφειας, Δίχως να χρειάζεται τόπο, γιατί επιστρέφει σ’ Αυτόν. Αυτό που Κάνει, αυτό που Γνωρίζει, αυτό που Είναι· Τρεις ψυχές, ένας άνθρωπος.” 77

Browning, Robert, Α Death in the Desert.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ “Όπως απ’ τη λεπτότητά του ο αιθέρας που διαπερνά τα πάντα δεν είναι απτός, έτσι και η ψυχή που βρίσκεται σε κάθε σώμα δεν είναι απτή. Όπως ο Ήλιος φωτίζει όλο αυτό τον κόσμο, έτσι κι Αυτός που κατοικεί στο σώμα φωτίζει το όλο πεδίο. Εκείνοι που με τον οφθαλμό της Σοφίας αντιλαμβάνονται τη διάκριση ανάμεσα στο πεδίο και το Γνώστη του πεδίου και την ελευθέρωση της ύπαρξης απ’ τη φύση, οδεύουν στο Υπέρτατο.”78

Η φιλολογία της Ανατολής που ασχολείται με την ψυχή και την έκφρασή της στο φυσικό πεδίο, το αιθερικό ή ζωτικό σώμα, είναι τεράστια, όπως θα δείξει η μελέτη μιας ελλιπούς βιβλιογραφίας. Διάσπαρτα στις Ουπανισάδες και τις Πουράνα βρίσκονται χιλιάδες αποσπάσματα που αναφέρονται σ’ αυτή τη διδασκαλία. Δύο απ’ τις πιο αξιόλογες πηγές πληροφοριών είναι η Σιβ-Σαμχίτα και η Σατσάκρα Νιρουπάναμ. Ο Σερ Τζον Γούντροφ (Άρθουρ Άβαλον) έκανε πολλά με τα βιβλία του για να φέρει στη Δύση τη γνώση της Ανατολικής διδασκαλίας και της τεχνικής της ψυχικής ανάπτυξης· με τη μορφή που την παρουσίασε, προστάτεψε επίσης το κοινό από την υπερβολικά γρήγορη κατανόηση μιας πολύ επικίνδυνης επιστήμης. Ένα μικρό βιβλίο ενός Ινδού γιατρού που στηρίζεται στη Δυτική ιατρική και επιστήμη, με τίτλο Η Μυστηριώδης Κουνταλίνι (Βασάντ Τζ. Ρελέ), έχει επίσης πραγματική αξία. Ο κίνδυνος αυτής της επιστήμης αναγνωρίζεται πολύ απ’ όσους γνωρίζουν κάτι γι’ αυτή. Έγκειται στο γεγονός ότι με τη γνώση μιας ορισμένης τεχνικής μεθόδου είναι δυνατό για τον άνθρωπο να εργασθεί δραστικά με τις δυνάμεις της φύσης του, καθώς λειτουργούν με το μέσον του ζωτικού σώματος. Οι σύγχρονοι γιατροί αναγνωρίζουν όλο και πιο πολύ τον παράγοντα της ενέργειας σε σχέση με τον άνθρωπο. Η ηλεκτρική φύση της ανθρώπινης μονάδας αποτελεί μια φυσική ανάπτυξη της αναγκαίας αναγνώρισης ότι το φυσικό σώμα σχηματίζεται από άτομα, όπως όλες οι μορφές στο φυσικό κόσμο. Ο Δυτικός επιστήμονας αναγνωρίζει τον αιθέρα και την κίνηση. Ο Ανατολίτης δάσκαλος μιλά για την ακάσα και την πράνα. Και οι δύο ασχολούνται με τη ζωτική ζωντάνια που διαπερνά όλες τις μορφές και είναι η αιτία της συνοχής, της αισθαντικότητας και των όρων της ύπαρξής τους. Αυτό υποστηρίζει το ακόλουθο απόσπασμα από την Κενοπανισάδα: “Ανεκδήλωτη, άμορφη, ο μόνος φωτοδότης είναι η Μεγάλη Δύναμη· απ’ αυτή εμφανίσθηκε ο ηχηρός αιθέρας (Ακάσα)· απ’ αυτή γεννήθηκε ο απτός αιθέρας. 78

Bhagavad Gita, XIII, pp. 32, 33, 34.

Απ’ τον απτό αιθέρα προέκυψε ο φωτοβόλος αιθέρας κι απ’ αυτόν ο γευστικός αιθέρας· απ’ αυτόν γεννήθηκε ο ευωδιαστός αιθέρας. Αυτοί είναι οι πέντε αιθέρες κι έχουν πενταπλή επέκταση. Απ’ αυτούς πρόβαλε το σύμπαν· μ’ αυτούς συνεχίζεται· σ’ αυτούς εξαφανίζεται· ανάμεσά τους εμφανίζεται πάλι.” 79

Είναι φανερή μια ομοιότητα ανάμεσα στο φωτοβόλο αιθέρα των αρχαίων Ινδικών γραφών και τα κύματα φωτός του σύγχρονου επιστήμονα. Ο Ράμα Πρασάντ σ’ ένα εκπληκτικά ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο Λεπτοφυείς Δυνάμεις της Φύσης, αναφέρει τις εξής τέσσερις καταστάσεις της λεπτοφυούς ύλης: 1. 2. 3. 4.

Πράνα ή ζωική ύλη, Ψυχική ύλη, Νοητική ύλη, Πνευματική ύλη

και είναι φανερό ότι αυτές οι τέσσερις είναι ποιότητες των ενεργειών που χρησιμοποιούν την Ακάσα σαν μέσον για την έκφρασή τους. Μια μελέτη των Ανατολικών βιβλίων μας δίνει την εικόνα ενός υλικού κόσμου που ήρθε σε ύπαρξη κι εμψυχώθηκε από έναν υποκειμενικό κόσμο δυνάμεων οι οποίες χρησιμοποιούν τον αιθέρα (Ακάσα) σαν πεδίο δράσης κι ευθύνονται για όλες τις μορφές, τις ποιότητες και τις διαφοροποιήσεις του φαινομενικού κόσμου. Τα επόμενα αποσπάσματα απ’ την Οφιοειδή Δύναμη δίνουν την Ανατολική διδασκαλία σχετικά με την ύλη και τον αιθέρα: “Πρόσφατη επιστημονική έρευνα έδειξε ότι η αρχική αυτή ουσία δεν μπορεί να είναι η επιστημονική ‘ύλη’ – δηλαδή εκείνη που έχει μάζα, βάρος και αδράνεια. Η ύλη εξαϋλώθηκε και μετετράπη, σύμφωνα με τις τρέχουσες υποθέσεις, σε κάτι που διαφέρει βαθιά από την ‘ύλη’ όπως τη γνωρίζουμε με τις αισθήσεις. Η έσχατη αυτή ουσία θεωρείται ότι είναι Αιθέρας σε κατάσταση κίνησης. Η τωρινή επιστημονική υπόθεση φαίνεται να είναι η εξής: Δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα όπως η επιστημονική ‘Ύλη’. Αν φαίνεται να υπάρχει, οφείλεται στη δράση της Σάκτι σαν Μάγια. Ο έσχατος και απλούστατος φυσικός παράγοντας απ’ τον οποίο προέκυψε το σύμπαν, είναι η κίνηση της ουσίας και στην ουσία που ονομάζεται ‘αιθέρας’ και δεν είναι η επιστημονική ‘ύλη’. Οι κινήσεις αυτής της ουσίας δημιουργούν τη ρεαλιστική άποψη για την έννοια της ‘ύλης’. Έτσι η ύλη είναι βασικά μία, παρά την ποικιλία των μορφών της. Σε τελική ανάλυση το έσχατο στοιχείο της είναι ενός είδους και οι διαφοροποιήσεις στα ποικίλα είδη ύλης εξαρτώνται απ’ τις διάφορες κινήσεις του έσχατου σωματιδίου και τους επακόλουθους συνδυασμούς του. Έχοντας μια τέτοια ενότητα στη βάση, είναι δυνατό μια μορφή ύλης να μετατραπεί σε άλλη.” 80

Σ’ ένα άλλο βιβλίο ο Άρθουρ Άβαλον λέει: “Καταρχήν είναι πλέον παραδεκτό ότι η ‘ύλη’, ακόμη και με την προσθήκη όλων των πιθανών δυνάμεων, δεν επαρκεί για να εξηγήσει πολλά φαινόμενα, όπως εκείνα του φωτός· κι επομένως έγινε επιστημονική πίστη ότι υπάρχει μια ουσία που καλείται ‘Αιθέρας’· ένα μέσον που, γεμίζοντας το σύμπαν, μεταφέρει με τους κραδασμούς του τις ακτινοβολίες του φωτός, της θερμότητας , του ηλεκτρισμού και ίσως της δράσης από απόσταση, όπως η έλξη που ασκείται ανάμεσα στα ουράνια 79 80

Kenopanishad – Quoted by Rama Prasad in Nature’s Finer Forces, pp. 187-188. Avalon, Arthur (Sir John Woodroffe), The Serpent Power, p. 89.

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

σώματα. Λέγεται πάντως ότι αυτός ο Αιθέρας δεν είναι ‘ύλη’, αλλά διαφέρει βαθιά απ’ αυτή κι ότι μόνο η έλλειψη γνώσης μας υποχρεώνει, στην προσπάθεια να τον περιγράψουμε, να δανειζόμαστε συγκρίσεις απ’ την ‘ύλη’ με τη συνήθη φυσική της έννοια, τη μόνη που είναι γνωστή στις αισθήσεις μας. Αν υποθέσουμε όμως την ύπαρξη του Αιθέρα, γνωρίζουμε τότε ότι ‘υλικά’ σώματα βυθισμένα σ’ αυτόν μπορούν ν’ αλλάξουν τις θέσεις τους. Στην πραγματικότητα, για να χρησιμοποιήσουμε μια Ινδική έκφραση, η χαρακτηριστική ιδιότητα των κραδασμών της Ακάσα Τάττβα είναι να κάνει το χώρο στον οποίο υπάρχουν οι άλλες Τάττβα και τα παράγωγά τους. Με την ‘Ύλη’ και τον Αιθέρα σαν υλικά τους, οι Δυτικές καθαρά ‘επιστημονικές’ θεωρίες προσπάθησαν να κατασκευάσουν τον κόσμο.”81 “Πολλοί θέλησαν και μερικοί ακόμη θέλουν να ειρωνευθούν την ιδέα της Μάγια. Μήπως δεν είναι η ύλη στερεή, μόνιμη και αρκετά πραγματική; Αλλά σύμφωνα με την επιστήμη τι είμαστε κατά βάση (σαν φυσικά όντα); H απάντηση είναι ότι είμαστε μια άπειρα λεπτή και άμορφη ενέργεια που υλοποιείται σε σχετικά σταθερές, αλλά ουσιαστικά μεταβατικές μορφές… Η διαδικασία με την οποία το λεπτοφυές γίνεται βαθμιαία όλο και περισσότερο χονδροειδές, συνεχίζεται μέχρι να αναπτυχθεί εκείνο που ένας φίλος μου αποκαλεί ‘φλοιό’ της στερεής ύλης (Παρθιβαμπούτα). Αυτός ενόσω διαρκεί, είναι αρκετά απτός. Αλλά δε θα υπάρχει για πάντα και σε μερικές ραδιενεργές ουσίες διαλύεται μπροστά στα μάτια μας.” 82

Ο Βιβεκανάντα που προσπάθησε τόσο πολύ ν’ αποκαλύψει την ψυχή της Ινδίας στη Δύση, αναφέρει: “Σύμφωνα με τους Ινδούς φιλοσόφους όλο το σύμπαν αποτελείται από δύο υλικά, ένα από τα οποία καλείται Ακάσα. Είναι η πανταχού παρούσα ύπαρξη που διαπερνά τα πάντα. Ό,τι έχει μορφή, ό,τι είναι αποτέλεσμα ενώσεων απορρέει απ’ την Ακάσα. Η Ακάσα γίνεται αέριο, υγρό, ή στερεό· η Ακάσα γίνεται ήλιος, γη, σελήνη, αστέρια, ή κομήτες· η Ακάσα γίνεται σώμα, ζωώδες σώμα, πλανήτες, κάθε ορατή μορφή, καθετί που μπορεί να γίνει αισθητό, οτιδήποτε υπάρχει. Η ίδια δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή· είναι τόσο λεπτοφυής, ώστε βρίσκεται πέρα από κάθε κοινή αντίληψη· μπορούμε να τη δούμε μόνο όταν γίνεται χονδροειδής, όταν λάβει μορφή. Στην αρχή της δημιουργίας υπάρχει μόνο η Ακάσα· στο τέλος του κύκλου τα στερεά, τα υγρά και τα αέρια τήκονται πάλι στην Ακάσα και η επόμενη δημιουργία προκύπτει πάλι από την Ακάσα. Όμως ποια δύναμη μετατρέπει αυτή την Ακάσα σε σύμπαν; Η δύναμη της Πράνα. Όπως ακριβώς η Ακάσα είναι το άπειρο πανταχού παρόν υλικό αυτού του σύμπαντος, έτσι και η Πράνα είναι η άπειρη πανταχού παρούσα εκδηλούμενη δύναμη αυτού του σύμπαντος. Στην αρχή και στο τέλος κάθε κύκλου τα πάντα γίνονται Ακάσα κι όλες οι δυνάμεις του σύμπαντος ανάγονται πάλι σε Πράνα· στον επόμενο κύκλο απ’ αυτή την Πράνα απορρέει οτιδήποτε ονομάζουμε ενέργεια, οτιδήποτε ονομάζουμε δύναμη. Η Πράνα εκδηλώνεται σαν κίνηση, σαν βαρύτητα και σαν μαγνητισμός. Η Πράνα εκδηλώνεται σαν σωματική δράση, σαν νευρικό ρεύμα και σαν δύναμη σκέψης. Από τη σκέψη μέχρι την κατώτερη φυσική δύναμη τα πάντα αποτελούν εκδήλωση της Πράνα. Το σύνολο των δυνάμεωv του σύμπαντος, νοητικών ή φυσικών, όταν επαναδιαλυθεί στην αρχική του κατάσταση, καλείται Πράνα…”83

Ένας πιο σύγχρονος συγγραφέας, ο Ραμακαράκα, λέει: “Για να αποφύγουμε τις παρανοήσεις που προκύπτουν από τις διάφορες θεωρίες σχετικά με τη μεγάλη αυτή αρχή και που συvήθως εμμένουν στο όνομα που της δόθηκε, θα μιλήσουμε σ’ αυτή την εργασία για την αρχή της ‘Πράνα’ που είναι ένας Σανσκριτικός όρος και σημαίνει ‘Απόλυτη 81

Woodroffe, Sίr John (Arthur Avalon), Shakti arιd Shakta, p. 167. Woodroffe, Sir John (Arthur Avalon), Shakti and Shakta, p. 170. 83 Vivekananda, Swami, Raja Yoga, pp. 29, 30. 82

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Ενέργεια’. Πολλές αποκρυφιστικές αυθεντίες διδάσκουν ότι η αρχή την οποία οι Ινδοί ορίζουν σαν ‘Πράνα’ είναι η παγκόσμια αρχή της ενέργειας ή δύναμης κι ότι όλη η ενέργεια ή δύναμη προέρχεται απ’ αυτή την αρχή, ή μάλλον είναι μια ιδιαίτερη μορφή εκδήλωσής της… Μπορούμε να τη θεωρήσουμε σαν την ενεργό αρχή της ζωής – τη Ζωτική Δύναμη, αν θέλετε. Βρίσκεται σ’ όλες τις μορφές ζωής, απ’ την αμοιβάδα ως τον άνθρωπο – απ’ την πιο στοιχειώδη μορφή φυτικής ζωής ως την ανώτερη ζωώδη μορφή. Η ‘Πράνα’ διαπερνά τα πάντα. Βρίσκεται σ’ όλα τα πράγματα που έχουν ζωή και καθώς η αποκρυφιστική φιλοσοφία διδάσκει ότι η ζωή υπάρχει σ’ όλα τα πράγματα – σε κάθε Άτομο – ενώ η φαινομενική έλλειψη ζωής κάποιων πραγμάτων δεν είναι παρά ένας μικρότερος βαθμός εκδήλωσης, μπορούμε να κατανοήσουμε τις διδασκαλίες τους ότι η ‘Πράνα’ βρίσκεται παντού και σε καθετί. Η ‘Πράνα’ δεν πρέπει να συγχέεται με το Εγώ – εκείνο το τμήμα του Θείου Πνεύματος σε κάθε ψυχή, γύρω από το οποίο συναθροίζεται ύλη κι ενέργεια. Η ‘Πράνα’ είναι απλά μια μορφή ενέργειας που χρησιμοποιείται από το Εγώ στην υλική του εκδήλωση. Όταν το Εγώ εγκαταλείψει το σώμα, τότε η ‘Πράνα’ που δεν υπάγεται πλέον στον έλεγχό του, ανταποκρίνεται μόνο στις εντολές των μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων ατόμων που απαρτίζουν το σώμα και καθώς το σώμα αποσυντίθεται και διαλύεται στα αρχικά του στοιχεία, κάθε άτομο προσλαμβάνει αρκετή ‘Πράνα’ που θα του επιτρέψει να σχηματίσει νέους συνδυασμούς και η αχρησιμοποίητη ‘Πράνα’ επιστρέφει στη μεγάλη παγκόσμια αποθήκη από την οποία προήλθε. Όταν ελέγχει το Εγώ, υπάρχει συνοχή και τα άτομα συγκρατούνται απ’ τη Θέληση του Εγώ. ‘Πράνα’ είναι το όνομα με το οποίο προσδιορίζουμε μια παγκόσμια αρχή που αποτελεί την ουσία κάθε κίνησης, δύναμης ή ενέργειας, είτε εκδηλώνεται σαν βαρύτητα, ηλεκτρισμός, πλανητική περιστροφή και σ’ όλες τις μορφές ζωής απ’ τις ανώτερες ως τις κατώτερες. Μπορεί να ονομασθεί η ψυχή της Δύναμης και της Ενέργειας σ’ όλες τις μορφές τους κι εκείνη η αρχή που καθώς λειτουργεί μ’ έναν ορισμένο τρόπο, προκαλεί εκείνη τη μορφή δραστηριότητας που συνοδεύει τη ζωή.” 84

Επομένως αυτή η πράνα είναι η παγκόσμια ζωική αρχή σε κάθε μορφή, ενώ οι λεγόμενες ενέργειες ή η ζωή του ανθρώπινου σώματος δεν είναι παρά ένα διαφοροποιημένο τμήμα της παγκόσμιας αυτής αρχής, το οποίο οικειοποιήθηκε κάποια ιδιαίτερη ανθρώπινη ψυχή. Οι ενέργειες που χρησιμοποιούν την ακάσα (αιθέρα) στο σύμπαν, υποδιαιρούνται σε τρία κύρια τμήματα σύμφωνα με την Αιώνια Σοφία: 1. Φοχάτ, που αναλογεί σ’ ό,τι ο Χριστιανός θεωρεί πνεύμα· είναι η θέληση-γιαύπαρξη, η καθοριστική ζωική αρχή του Θεού ο Οποίος, μπορούμε να υποθέσουμε, αποτελεί το σύνολο όλων των μορφών και όλων των καταστάσεων συνείδησης· είναι ο θείος Σκοπός που λειτουργεί ενεργά. 2. Πράνα, που αναλογεί στη δραστηριότητα της αρχής της συνείδησης, της Ψυχής των Χριστιανών. Αυτή η πράνα είναι αποτέλεσμα της ένωσης του πνεύματος ή ζωής με την ύλη ή ουσία και εκδηλώνεται σαν ενέργεια της μορφής, καθώς παράγει συνοχή, εμψύχωση κι ευαισθησία, εκτελώντας το θείο σκοπό. 3. Κουνταλίνι, όπως αποκαλείται σε σχέση με την ανθρώπινη μορφή, είναι η δύναμη που λανθάνει στην καθαυτή ύλη· είναι η ακέραιη ζωή του ατόμου, ξέχωρη από την οποιαδήποτε μορφή στην οποία μπορεί να συμμετέχει αυτό το άτομο κατά το μικροσκοπικό κύκλο της εμπειρίας του. Η Σάκτι είναι δύναμη ή ενέργεια. Ο Άρθουρ Άβαλον την ορίζει ως εξής: 84

Ramacharaka, Υοgi, The Hindu-Υοgi Science of Breath, pp. 16, 17.

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

“Τι είναι λοιπόν η Σάκτι και πώς συμβαίνει να υπάρχει κάποια αρχή ασυνειδησίας στα πράγματα· ένα γεγονός που δεν μπορούμε ν’ αρνηθούμε; Ο όρος ‘Shakti’ προέρχεται απ’ τη ρίζα ‘shak’, ‘είμαι ικανός’, ‘έχω δύναμη’. Εφαρμόζεται σε κάθε μορφή δραστηριότητας. Η δύναμη της καύσης είναι η Σάκτι του πυρός κ.λπ. Είναι όλες μορφές δραστηριότητας που ανάγονται τελικά στην Πρωτογενή Σάκτι (Άντυα Σάκτι) από την οποία προέρχεται κάθε άλλη μορφή Δύναμης.” 85

Επομένως οι τρεις αυτοί τύποι ενέργειας είναι όψεις της μιας παγκόσμιας ζωής, καθώς εκφράζεται μέσω ενός ηλιακού συστήματος, χρησιμοποιώντας τον αιθέρα σαν μέσον ή πεδίο δραστηριότητας και παράγοντας απ’ αυτόν όλες τις αντικειμενικές μορφές. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται στον άνθρωπο, σύμφωνα με την Ινδική φιλοσοφία. Το φυσικό σώμα αποτελεί έκφραση στα συστατικά του μέρη ή άτομα του τρίτου τύπου ενέργειας και το σύνολο της ατομικής αυτής ενέργειας ονομάζεται Κουνταλίνι: “Το κέντρο όπου είναι αποθηκευμένες όλες οι υπόλοιπες αισθήσεις, ονομάζεται Μουλαντάρα τσάκρα και η σπειροειδής ενέργεια δράσης είναι η Κουνταλίνι, η ‘ανοδική σπείρα’. Είναι ο ατομικός σωματικός αντιπρόσωπος της μεγάλης κοσμικής δύναμης (Σάκτι) η οποία δημιούργησε και συντηρεί το σύμπαν.” 86

Το ίδιο το φυσικό σώμα θεωρείται συχνά σαν άτομο στο σώμα του ανθρώπινου βασιλείου και σ’ αυτή την περίπτωση η Κουνταλινική ενέργεια που υποτίθεται ότι εντοπίζεται σε ένα κέντρο στη βάση της σπονδυλικής στήλης, αποτελεί ένα θετικό πυρήνα με τα άλλα άτομα του σώματος να θεωρούνται σαν ηλεκτρόνια σε φύση. Το ζωτικό σώμα ή σώμα του αιθέρα είναι το μέσον για την έκφραση της ψυχικής ζωής, της αισθαντικής ζωοποιούσας εκείνης δυαδικότητας που αποκαλούμε πράνα. Η διπλή αυτή ενέργεια έχει δύο θετικά κέντρα στο ζωτικό σώμα και συνεπώς στο φυσικό – το ένα στην καρδιά, όπου θεωρείται ότι επικεντρώνεται το αίσθημα και η αισθαντικότητα και το άλλο στο κεφάλι, όπου βρίσκει έκφραση ο νους και η πνευματική συνείδηση. Ο Δρ. Ρελέ αναφέρει ότι: “Η πράνα εντοπίζεται μάλλον ανάμεσα στο λάρυγγα και τη βάση της καρδιάς”. “Η καρδιά απορροφά περισσότερο απ’ το κεφάλι την προσοχή των στοχαστών των Ουπανισάδων. Εκεί κατοικούν οι ζωτικές πνοές. Απ’ την καρδιά δεν πηγάζουν μόνο οι πέντε πράνα, αλλά επίσης το μάτι, το αυτί, η ομιλία και το μάνας. Η καρδιά κι όχι το κεφάλι είναι η κατοικία του μάνας· και η πρώτη είναι συνεπώς το κέντρο της συνειδητής ζωής. Στον ύπνο τα όργανα της ψυχής παραμένουν στην καρδιά κι εκεί επίσης περισυλλέγονται κατά το θάνατο· ‘με την καρδιά αναγνωρίζουμε τις μορφές’, με την καρδιά αναγνωρίζουμε την πίστη, γεννάμε παιδιά, γνωρίζουμε την αλήθεια, σ’ αυτή βασίζεται επίσης η ομιλία, ενώ η παραπέρα ερώτηση σε τι βασίζεται η καρδιά, απορρίπτεται με οργή. Όμως όχι μόνο τα όργανα, αλλά κι όλα τα όντα βασίζονται και υποστηρίζονται απ’ την καρδιά· ακόμη κι αν αγνοήσουμε τον πραγματικό ορισμό της καρδιάς σαν Βράχμαν, εξακολουθεί να είναι η εμπειρική κατοικία της ψυχής κι επομένως του Βράχμαν: ‘εδώ στην καρδιά υπάρχει μια κοιλότητα όπου κατοικεί ο κύριος του σύμπαντος, ο κυβερνήτης του σύμπαντος, ο αρχηγός του σύμπαντος’. Η καρδιά ονομάζεται χρινταγιάμ, επειδή ‘είναι αυτός’ που κατοικεί ‘στην καρδιά’ (χρίντι αγιάμ, Ψαλμ. 8.3.3), μικρός σαν κόκκος ρυζιού ή κριθαριού· μια ίντσα ύψος, η 85 86

Woodroffe, Sir Jοhn (Arthur Αvalon), Shaktί and Shakta, p. 207. Rele, Vasant G., The Mysterious Kundalini, p. 40.

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

πουρούσα ενοικεί στο μέσο του σώματος, σαν ο εαυτός των δημιουργηθέντων πραγμάτων στην καρδιά.” 87 “Παρόμοια πολλά αποσπάσματα των Ουπανισάδων υμνούν το Βράχμαν σαν ‘ριζωμένο στην κοιλότητα της καρδιάς’. Η ταύτιση του άτμαν μέσα μας με τον άτμαν του σύμπαντος εκφράζεται με το τατ τβαμ ασί του Ψαλμ. 6.8-16 κι επίσης με το ετάτ βάι τατ, ‘αληθινά εκείνο είναι αυτό’ του Στίχ. 5.4, που είναι μάλλον επανάληψη του πρώτου. Συναντούμε την ίδια φόρμουλα δώδεκα φορές στο Καθ. 4.3-6.1 σε ένα πεζό απόσπασμα που προστίθεται στις στροφές. Σύμφωνα με το Καθ. 5.14 η ανώτατη μακαριότητα έγκειται στη συνειδητοποίηση αυτής της σκέψης. Παραθέτουμε σε σχέση μ’ αυτό το σημείο το Καθ. 4.12-13: Σε μια ίντσα ύψος, εδώ στο σώμα Κατοικεί η πουρούσα, Κύριος του παρελθόντος και του μέλλοντος· Αυτός που τον γνωρίζει δεν ανησυχεί πια – Αληθινά εκείνο είναι αυτό. Σαν φλόγα χωρίς καπνό, μια ίντσα ύψος Είναι σε μέγεθος η πουρούσα, Κύριος του παρελθόντος και του μέλλοντος· Είναι αυτός σήμερα κι επίσης αύριο – Αληθινά εκείνο είναι αυτό.88 Όπως η πουρούσα μοιάζει εδώ με άκαπνη φλόγα, έτσι σ’ ένα ανάλογο απόσπασμα του Σβετ. 6.19 μοιάζει με φωτιά που αναλώνει το καύσιμο· ενώ στο Σβετ. 5.9 η αντίθεση μεταξύ του άτμαν μέσα μας και του άτμαν στο σύμπαν ωθείται στα άκρα: Χώρισε εκατό φορές την άκρη μιας τρίχας Και πάρε ένα εκατοστό απ’ αυτή· Αυτό κρίνω ότι είναι το μέγεθος της ψυχής, Όμως φτάνει στην αθανασία. Η περιγραφή του άτμαν σαν άκαπνη φλόγα στην καρδιά αναπτύχθηκε στους Ουπανισάδες Γιόγκι σαν εικόνα μιας πύρινης γλώσσας στην καρδιά, η πρώτη εμφάνιση της οποίας είναι ίσως το Μαχαν. 11.6-12.”89

Οι Γραφές αναφέρουν το γεγονός ότι το άτμαν, ο εαυτός, είναι στην καρδιά, όπου εκφράζεται σαν ζωική αρχή μέσω του αίματος. Η ψυχική φύση ή ο έλλογος νους και το αυτοσυνείδητο άτομο εκφράζεται στο κεφάλι και από εκεί κυβερνά το νευρικό σύστημα: “Έχει πια αποδειχθεί ότι τα ανώτερα κέντρα εντοπίζονται στο φλοιό του εγκεφάλου, όπου εκδηλώνεται η γνώση της δράσης και της αίσθησης. Αυτά τα κέντρα είναι δεκτικά, δηλαδή αισθητήρια· και κατευθυντήρια, δηλαδή κινητικά κι έχουν τα επικουρικά τους κέντρα στις δύο διογκώσεις σε κάθε ημισφαίριο του εγκεφάλου, που αποκαλούνται βασικά γάγγλια. Είναι γνωστά σαν θάλαμος και ραβδωτό σώμα. Το πρώτο είναι βοηθητικό στο κύριο αισθητήριο κέντρο και το δεύτερο είναι βοηθητικό στο κύριο κινητικό κέντρο στο φλοιό του εγκεφάλου. Συνήθως τα βοηθητικά κινητικά κέντρα βρίσκονται λίγο ή πολύ υπό τον έλεγχο της θέλησης… Ο Γιόγκι ασχολείται με τα επικουρικά νευρικά κέντρα του θαλάμου. Η φυσιολογική λειτουργία του θαλάμου είναι να δέχεται εντυπώσεις απ’ όλα τα μέρη του σώματος, που μεταδίδονται σ’ αυτόν δια του νωτιαίου μυελού, πριν φτάσουν στο κύριο κέντρο. 87

Deussen, Dr. Ρaul, The Philosophy of the Upanishads, pp. 286, 287. Deussen, Dr. Ρaul, Τhe Philosophy of the Upanishads, p. 170. 89 Deussen, Dr. Ρaul, The Philosophy of the Upanishads, p. 171. 88

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Καθώς είναι το ανώτερο ανακλαστικό κέντρο του εγκεφάλου κι όλες οι εντυπώσεις ανεβαίνουν σ’ αυτό, καλείται Ουντάνα-πράνα. Η τελευταία μετάδοση στο μυελό απ’ όπου δέχεται παλμούς, είναι από εκείνο το τμήμα του μυελού που καλείται Βολβός, το οποίο βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τη ρίζα της μύτης. Η Ουντάνα-πράνα λέγεται λοιπόν ότι κυβερνά το τμήμα της κεφαλής πάνω απ’ αυτό το σημείο. Ο Γιόγκι μ’ ένα συνειδητό έλεγχο της Ουντάνα-πράνα αναστέλλει όλες τις εισερχόμενες κι εξερχόμενες εντυπώσεις σ’ αυτή κι αυτό είναι αναγκαίο προκειμένου να εμποδίσει τον περισπασμό του νου τον οποίο επιθυμεί να ελέγξει.” 90

Ο Σρινιβάσα Αϊενγκάρ κάνει τις ακόλουθες υποθέσεις και δηλώνει ότι τις αποδέχονται όλες οι σχολές σκέψης εκτός από εκείνη του ωμού Μηδενισμού: 1. Ο Άνθρωπος είναι ένα σύμπλεγμα συνείδησης, νου και σώματος. 2. Το Άτμα (εαυτός) έχει τη φύση συνείδησης και είναι αμετάβλητο. 3. Ο Νους, παρότι είναι εσώτερο όργανο, είναι υλικός και διαφορετικός απ’ το άτμαν. 4. Όλη η ενέργεια του σύμπαντος είναι προσωπική, δηλαδή συνδέεται με τη συνείδηση. 5. Αυτή η ενέργεια είναι πράνα, που είναι ενδιάμεση ανάμεσα στο νου και την ύλη. “Η Ινδική φιλοσοφία θεωρεί την Πράνα κι όχι την κίνηση σαν τη θεμελιώδη ενέργεια του κόσμου. Η Πράνα νοείται σαν δύναμη που προέρχεται ή ξεκινά από την Πουρούσα (Πνευματική όψη – Α.Α.Μπ.) και δρα πάνω στην ύλη. Όλη η ενέργεια των ζώων είναι νευρική ενέργεια κι όμως αφήνει τους μύες και δρα στα εξωτερικά αντικείμενα. Η νευρική αυτή ενέργεια ονομάζεται Πράνα. Η Δυτική επιστήμη προσπάθησε ανεπιτυχώς για εκατό χρόνια να εξηγήσει τη νευρική ενέργεια σαν μια μορφή μηχανικής κίνησης· η Ανατολική φιλοσοφία αντιστρέφει τη διαδικασία και αποδίδει τη μηχανική κίνηση στην Πράνα, ή ενέργεια που συνοδεύεται από συνείδηση. Η Πράνα αντιστοιχεί στο Ψυχικό πνεύμα, στα ζωώδη πνεύματα της Ελληνικής φιλοσοφίας, μια κατηγορία ενδιάμεση μεταξύ πνεύματος και ύλης που τα φέρνει σε αμοιβαία σχέση.” 91

Ο Άρθουρ Άβαλον λέει: “Διάφοροι στην αρχαιότητα απέδωσαν σε ποικίλα μέρη του σώματος την ‘έδρα της ψυχής’ ή ζωής, όπως το αίμα, η καρδιά και η πνοή. Ο εγκέφαλος ποτέ δε θεωρήθηκε έτσι. Το σύστημα Βαϊντίκ θεωρεί την καρδιά σαν κύριο κέντρο της Συνείδησης – κατάλοιπό του διατηρείται ακόμη σε φράσεις, όπως ‘το παίρνω κατάκαρδα’ ή ‘αποστηθίζω’. Η Σαντάκα που είναι μια απ’ τις πέντε λειτουργίες της Πίττα κι εδρεύει στην καρδιά, βοηθά έμμεσα τις γνωστικές λειτουργίες διατηρώντας τις ρυθμικές καρδιακές συσπάσεις και προτάθηκε ότι ίσως να ήταν αυτό που προδιάθεσε τους Ινδούς φυσιολόγους να τη θεωρούν έδρα της γνώσης. Πάντως σύμφωνα με τις Τάντρ α τα κύρια κέντρα της συνείδησης βρίσκονται στα Τσάκρα του εγκεφαλονωτιαίου συστήματος και στον άνω εγκέφαλο (Σαχασράρα), τα οποία περιγράφουν παρότι η καρδιά αναγνωρίζεται σαν έδρα του Τζιβάτμα ή του ενσωματωμένου πνεύματος, στην πρανική του όψη.”92

Οι δύο αυτές απόψεις εξηγούν πιθανόν το φαινόμενο του ανθρώπινου όντος. Καθώς βαίνει η εξέλιξη, μπορεί να βρεθεί και να αποδειχθεί ότι το θετικό κέντρο ή ο πυρήνας 90

Rele, Vasant G., The Mysterious Kundalini, p. 70. Iyengar, Ρ.Τ. Srinivasa, Outlines of Indian Philosophy, pp. 58, 59. 92 Avalon, Arthur (Sir John Woodroffe), The Serpent Power, p. 3. 91

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

της ζωής της υλικής μορφής βρίσκεται στη βάση της σπονδυλικής στήλης, ότι το θετικό κέντρο της ζωής του αισθαντικού συνειδητού ανθρώπου είναι στην καρδιά, ενώ το θετικό κέντρο του νου και των αρχών της πνευματικής ζωής εντοπίζεται στο κεφάλι. Το όλο σχήμα και η τεχνική της Ανατολικής διδασκαλίας για τα κέντρα του ανθρώπου επιδιώκει την αυξανόμενη εκδήλωση της πράνα ή της ζωικής-ψυχικής ενέργειας. Μ’ αυτή την κατανόηση ο άνθρωπος μπορεί να επιδείξει (με το αυτόματο του φυσικού σώματος) εκείνες τις ψυχικές δυνάμεις και πνευματικές ποιότητες που είναι η κληρονομιά του πνευματικού ανθρώπου, της Ψυχής. Επομένως το αντικείμενο κάθε μεθόδου και πρακτικής είναι να επιφέρει συνειδητή ένωση με την ψυχή και να υποτάξει τις δύο κατώτερες ενέργειες, της ύλης και της αισθαντικής νοητικής φύσης, στην ανώτερη από τις τρεις, την πνευματική ζωή. Όταν αυτό εκπληρωθεί, η αρχή της πνευματικής ζωή εμψυχώνει μια ψυχή που δε γνωρίζει φραγμούς και περιορισμούς, επειδή έφερε το μηχανισμό της στο ανώτερο στάδιο τελειότητας. Η ύλη υψώθηκε στον ουρανό, απ’ όπου και η Ινδική διδασκαλία ότι το Κουνταλινικό πυρ, η ενέργεια της ύλης (που καλείται μερικές φορές μητέρα) πρέπει τελικά να υψωθεί από τη θέση της στη βάση της σπονδυλικής στήλης ως το κεφάλι. Είναι μια αντιστοιχία της Ρωμαιοκαθολικής διδασκαλίας για την Ανάληψη της Παρθένου-Μητρός στον Ουρανό, για να πάρει τη θέση της στο πλευρό του Υιού της, του Χριστού, της Ψυχής. Πρέπει να γίνει συνειδητά από την ψυχή ή εαυτό που εδρεύει στο νου και την εγκεφαλική συνείδηση, απ’ όπου θ’ αναλάβει τον έλεγχο των ενεργειών του όλου φυσικού ανθρώπου. Είναι η Γιόγκα ή ένωση, που δεν είναι μόνο μυστικιστική εμπειρία, αλλά επίσης ζωτική ή φυσική. Είναι η ενοποίηση του Χριστιανού. Είναι μια ολοκλήρωση του όλου ανθρώπου, φυσικού, αισθαντικού και νοητικού και κατόπιν μια συνειδητή ενοποίηση με την παγκόσμια ψυχή. Ο Δρ. Ρελέ αναφέρει ότι: “Η λέξη ‘Yoga’ προκύπτει από τη ρίζα ‘Yuga’, ενώνω ή συγκολλώ. Όπως ακριβώς στη συγκόλληση δύο κομμάτια του ίδιου μετάλλου γίνονται ένα με τη θέρμανση και τη σφυρηλάτηση, έτσι και στη Γιόγκα της Ινδικής φιλοσοφίας το ενσωματωμένο πνεύμα ‘Τζιβάτμα’ που είναι μέρος του παγκόσμιου πνεύματος ‘Παραμάτμα’, ενοποιείται με το Παγκόσμιο Πνεύμα με ορισμένες φυσικές και νοητικές ασκήσεις. Γιόγκα είναι η επιστήμη που ενισχύει την ικανότητα του ανθρώπινου νου να ανταποκρίνεται σε ανώτερους κραδασμούς και να νοεί, να συλλαμβάνει και ν’ αφομοιώνει τις άπειρες συνειδητές κινήσεις που συμβαίνουν γύρω μας στο σύμπαν.” 93

Ο Ρενέ Γκουενόν συνοψίζει το αποτέλεσμα αυτής της ένωσης με τους ακόλουθους όρους: “Όπως ήδη δηλώσαμε, η Σωτηρία ή Ένωση, που είναι ένα και το αυτό, συνεπάγεται την κατοχή όλων των καταστάσεων, αφού είναι η τέλεια αντίληψη (σαντάνα) και ολοποίηση του όντος· έχει επίσης μικρή σημασία αν οι καταστάσεις αυτές εκδηλώνονται πραγματικά ή όχι, αφού μόνο σαν μόνιμες κι αμετάβλητες δυνατότητες εξετάζονται μεταφυσικά. ‘Κύριος πολλών καταστάσεων με το απλό αποτέλεσμα της θέλησής του, ο Γιόγκι ενδιαφέρεται μόνο για μία, αφήνοντας τις άλλες κενές από τη εμψυχώνουσα πνοή (πράνα), όπως τόσα πολλά αχρησιμοποίητα όργανα, μπορεί να 93

Rele, Vasant G., The Mysterious Kundalini, pp. 13, 14.

Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

εμψυχώσει περισσότερες από μια μορφές με τον ίδιο τρόπο που μια λυχνία μπορεί να τροφοδοτήσει πολλά φυτίλια’. ‘O Γιόγκι’, λέει ο Ανιρούδδα, ‘είναι σε άμεση σύνδεση με την πρωτογενή αρχή του Σύμπαντος και συνεπώς (δευτερευόντως) με το σύνολο του χώρου, του χρόνου και των πραγμάτων’, δηλαδή με την εκδήλωση και ειδικότερα με την ανθρώπινη κατάσταση σ’ όλες τις τροποποιήσεις της.”94

Guénon, René, Μan and Ηis Becoming, p. 238.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VI ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

προηγούμενο Κεφάλαιο είδαμε ότι, σύμφωνα με την Ανατολική διδασκαλία, το ζωτικό ή αιθερικό σώμα αποτελείται από αιθέρα και δρα σαν αγωγός της πράνα που είναι η ζωική αρχή κι ενεργοποιεί την ύλη και παράγει μορφή. Επίσης το ζωτικό σώμα ενσωματώνει την αισθαντική αρχή της φύσης που λέγεται ψυχή, ή μάλλον το ζωτικό σώμα είναι έκφραση και φορέας της ψυχής. Το κύριο χαρακτηριστικό της ψυχής είναι η συνείδηση. Η ψυχή σαν ζωή “εδρεύει στην καρδιά”, ενώ σαν έλλογη πνευματική συνείδηση “εδρεύει στο θρόνο ανάμεσα στα φρύδια”. O Ρενέ Γκουενόν το εκφράζει ως εξής: ΤΟ

“Έτσι από φυσική άποψη ό,τι ενοικεί στο ζωτικό κέντρο είναι ο αιθέρας· από ψυχική άποψη είναι η ‘ζώσα ψυχή’ και μέχρι τώρα δεν υπερβαίνουμε το βασίλειο των ατομικών δυνατοτήτων· όμως πάνω απ’ όλα και από μεταφυσική άποψη είναι ο κυρίαρχος κι απεριόριστος ‘Εαυτός’. Είναι επομένως αληθινά το ‘Παγκόσμιο Πνεύμα’ (Άτμα) που στην πραγματικότητα είναι ο ίδιος o Βράχμα, ο ‘Υπέρτατος Κυβερνήτης’· κι έτσι η ονομασία αυτού του κέντρου σαν Βράχμα-πούρα είναι πλήρως δικαιολογημένη. Αλλά αν ο Βράχμα θεωρηθεί μ’ αυτό τον τρόπο σαν μέσα στον άνθρωπο (και μπορεί να θεωρηθεί έτσι για κάθε κατάσταση ύπαρξης), ονομάζεται Πουρούσα, επειδή αναπαύεται ή ενοικεί στην ατομικότητα… σαν σε πόλη (puri-shaya), γιατί pura στην κυριολεκτική έννοιά της σημαίνει πόλη.” 95

Η ζωική δύναμη έχει επτά κύρια σημεία επαφής με το φυσικό σώμα, τα αποκαλούμενα επτά κέντρα. Αυτά τα επτά κέντρα δύναμης διαβιβάζουν τη ζωική δύναμη και είναι οι πράκτορες της ψυχής. Διατηρούν τη σωματική ύπαρξη και προκαλούν τη δραστηριότητά της. Ο Ντρήμερ στο βιβλίο του λέει: “Τι είναι λοιπόν τα κέντρα του ανθρώπου; Είναι οι αντανακλάσεις του ενός Εαυτού στους αντίστοιχους πυρήνες της ουπάδι. Αν μελετήσουμε τις λειτουργίες γονιμοποίησης της ύλης από τη Θεία Ενέργεια η οποία μερικές φορές αποκαλείται ζωικά κύματα, θα δούμε πώς από την προβολή του Εαυτού μέσα στα όρια της αντικειμενικότητας η οποία ονομάζεται ύλη, μεταδίδονται στην ύλη ορισμένες ποιότητες οι οποίες αναπτύσσονται σε ό,τι αποκαλείται τάττβα. Κάθε τάττβα διαθέτει για την εμψυχωμένη ζωή της μια τανμάτρα ή μια τροποποίηση της Θείας συνείδησης. Συνεπώς σε κάθε τάττβα έχουμε τη Θεία συνείδηση σαν την κεντρική ζωή, ενώ η ιδέα της αντίστασης σχηματίζει τον εξωτερικό τοίχο. Είδαμε ότι ο Εαυτός μέσω της ικανότητας της δύναμής του να εκδηλώνεται, αντανακλάται στις διάφορες ουπάδι, αναπτύσσοντας σ’ αυτές τεχνητά κέντρα τα οποία σχηματίζουν κατά κάποιο τρόπο σε μία και την αυτή στιγμή τον πυρήνα των ουπάδι καθώς και τους αντιπροσώπους του Εαυτού στα

Guénon, René, Μan and His Becoming, pp. 44, 45.

αντίστοιχα πεδία.” 96

Το Ινδικό όνομα για το κέντρο δύναμης είναι “τσάκρα”. Η θέση των επτά κέντρων (με τα πλήρη Ινδικά τους ονόματα) είναι η ακόλουθη, από το κεφάλι προς τα κάτω: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Κεφαλικό κέντρο..........................................σαχασράρα τσάκρα Κέντρο ανάμεσα στα φρύδια........................άζνα τσάκρα Κέντρο λαιμού..............................................βισούδδα τσάκρα Καρδιά ή καρδιακό κέντρο...........................αναχάτα τσάκρα Ηλιοπλεγματικό κέντρο ...............................μανιπούρα τσάκρα Ιερό ή σεξουαλικό κέντρο............................σβαντισθάνα τσάκρα Κέντρο βάσης σπονδυλικής στήλης.............μουλαντάρα τσάκρα

Θα σημειώσετε ότι υπάρχουν τέσσερα κέντρα πάνω απ’ το διάφραγμα και τρία κάτω απ’ αυτό. Πολλά έχουν γραφεί και περισσότερα θα μπορούσαν να ειπωθούν γι’ αυτά τα κέντρα δύναμης ή τσάκρα, αλλά τα παρακάτω θα χρησιμεύσουν σαν μια εισαγωγική σύνοψη. Τα κέντρα δύναμης μεταφέρουν πρανική ενέργεια σε κάθε μέρος του σώματος και βρίσκονται σε στενή σχέση με το νευρικό σύστημα στις τρεις υποδιαιρέσεις του, δηλαδή το εγκεφαλονωτιαίο, το συμπαθητικό και το περιφερειακό. Απ’ τα κέντρα δύναμης η ζωτική ή πρανική ενέργεια διανέμεται κατά μήκος λεπτοφυών γραμμών διεύθυνσης. Οι γραμμές αυτές καλούνται “νάντις” και συνδέονται στενά με τα νεύρα και ταυτόχρονα με τις αρτηρίες· προφανώς υπόκεινται του σωματικού νευρικού συστήματος. Στον Άνθρωπο και το Γίγνεσθαι διαβάζουμε: “Όσον αφορά τα νάντις ή τις αρτηρίες της λεπτοφυούς μορφής, δεν πρέπει να συγχέονται με τις σωματικές αρτηρίες δια των οποίων γίνεται η κυκλοφορία του αίματος και φυσιολογικά αντιστοιχούν μάλλον στις διακλαδώσεις του νευρικού συστήματος, γιατί περιγράφηκαν ρητά σαν φωτεινές· αλλά όπως η φωτιά πολώνεται κατά κάποιο τρόπο σε θερμότητα και φως, η λεπτοφυής κατάσταση συνδέεται με τη σωματική με δύο διαφορετικούς και συμπληρωματικούς τρόπους, με το αίμα ως προς τη θερμαντική ποιότητα και με το νευρικό σύστημα ως προς τη φωτεινή ποιότητα. Όμως πρέπει να κατανοηθεί πλήρως ότι μεταξύ των νάντις και των νεύρων υπάρχει μόνο απλή αντιστοιχία κι όχι ταύτιση, αφού τα πρώτα δεν είναι σωματικά και στην πραγματικότητα ασχολούμαστε με δύο διαφορετικές περιοχές της ακέραιης ατομικότητας. Παρόμοια, όταν επιβεβαιωθεί κάποια σχέση ανάμεσα στη λειτουργία αυτών των νάντις και στην αναπνοή, επειδή αυτή είναι ουσιώδης για τη διατήρηση της ζωής και αντιστοιχεί αληθινά με την κύρια ζωτική δραστηριότητα, δεν πρέπει με κανένα τρόπο να συναχθεί ότι αυτά είναι ένα είδος αγωγού στον οποίο κυκλοφορεί αέρας· αυτό θα συνέχεε τη ‘ζωτική πνοή’ (πράνα) που ανήκει στη λεπτοφυή εκδήλωση, μ’ ένα σωματικό στοιχείο. Αναφέρεται ότι ο συνολικός αριθμός των νάντις είναι εβδομήντα δύο χιλιάδες· ωστόσο σύμφωνα με άλλα κείμενα είναι επτακόσια είκοσι εκατομμύρια· όμως η διαφορά είναι περισσότερο φαινομενική παρά πραγματική εφόσον, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, οι αριθμοί αυτοί πρέπει να λαμβάνονται συμβολικά κι όχι κυριολεκτικά.” 97 96 97

Dreamer, The Studies in the Bhagavad Gita, pp. 37, 44, 107. Guénon, René, Μan and His Becoming, pp. 136, 137.

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

Ο Ράμα Πρασάντ που χρησιμοποιεί την Ινδική λέξη λωτός αντί για τσάκρα ή κέντρο δύναμης, κάνει μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση σχετικά μ’ αυτό: “Τα νευρικά πλέγματα των σύγχρονων ανατόμων συμπίπτουν μ’ αυτά τα κέντρα. Απ’ ό,τι ειπώθηκε πιο πάνω, φαίνεται ότι τα κέντρα αποτελούνται από αιμοφόρα αγγεία. Αλλά η μόνη διαφορά μεταξύ των νεύρων και των αιμοφόρων αγγείων είναι εκείνη μεταξύ των φορέων της θετικής και αρνητικής Πράνα. Τα νεύρα είναι το θετικό, τα αιμοφόρα αγγεία το αρνητικό σύστημα του σώματος. Όπου υπάρχουν νεύρα, υπάρχουν αντίστοιχα αιμοφόρα αγγεία. Αμφότερα καλούνται αδιακρίτως Νάντις. Η μια ομάδα έχει για κέντρο της το λωτό της Καρδιάς, η άλλη το χιλιοπέταλο λωτό του εγκεφάλου. Το σύστημα των αιμοφόρων αγγείων είναι ακριβής εικόνα του νευρικού συστήματος, είναι στην πραγματικότητα μόνο η σκιά του. Όπως η καρδιά, ο εγκέφαλος έχει το ανώτερο και κατώτερο τμήμα του – τον εγκέφαλο και την παρεγκεφαλίδα – καθώς και το αριστερό και δεξιό τμήμα του.” 98

Τα κέντρα δύναμης εδρεύουν στη σπονδυλική στήλη και στο κεφάλι. Ο Άρθουρ Άβαλον αναφέρει: “Μια καταρχήν περιγραφή των Τσάκρα περιλαμβάνει μια έκθεση της Δυτικής ανατομίας και φυσιολογίας του κεντρικού και του συμπαθητικού νευρικού συστήματος· κατόπιν μια έκθεση του Ταντρικού νευρικού συστήματος και των Τσάκρα· και τελικά τη συσχέτιση , όσο είναι δυνατό, των δύο συστημάτων απ’ την ανατομική και φυσιολογική πλευρά, γιατί οι υπόλοιπες είναι γενικά ιδιάζουσες στον Ταντρικό Αποκρυφισμό. Η Ταντρική θεωρία σχετικά με τα Τσάκρα και το Σαχασράρα αφορά τη φυσιολογική πλευρά… του κεντρικού συστήματος της σπονδυλικής στήλης, περιλαμβάνοντας τον εγκέφαλο που περιέχεται στο κρανίο και το νωτιαίο μυελό που περιέχεται στη σπονδυλική στήλη (Μερουντάντα). Πρέπει να σημειωθεί ότι όπως ακριβώς υπάρχουν πέντε κέντρα (Τσάκρα) που περιγράφονται πιο κάτω, έτσι και η σπονδυλική στήλη διαιρείται σε πέντε περιοχές οι οποίες, αρχίζοντας από την κατώτερη, είναι η κοκκυγική που αποτελείται από τέσσερις ατελείς σπονδύλους οι οποίοι είναι συχνά ενωμένοι σ’ ένα οστό που καλείται κόκκυγας· η ιερή περιοχή που αποτελείται από πέντε ενωμένους σπονδύλους οι οποίοι σχηματίζουν ένα οστό, το ιερό· η οσφυϊκή περιοχή ή περιοχή των λαγόνων που αποτελείται από πέντε σπονδύλους· η ραχιαία ή νωτιαία περιοχή που αποτελείται από δώδεκα σπονδύλους· και η αυχενική ή περιοχή του λαιμού που αποτελείται από επτά σπονδύλους. Καθώς παρουσιάζεται τμηματικά, ο μυελός εμφανίζει διάφορα χαρακτηριστικά στις διάφορες περιοχές. Μιλώντας γενικά, αντιστοιχούν στις περιοχές στις οποίες αποδίδεται ο έλεγχος του κέντρου ή Τσάκρα Μουλαντάρα, Σβαντισθάνα, Μανιπούρα, Αναχάτα και Βισούδδα. 99 Το κεντρικό σύστημα σχετίζεται με το περιφερειακό με τριάντα ένα νωτιαία και δώδεκα κρανιακά νεύρα που είναι απαγωγά και προσαγωγά ή αισθητήρια και κινητικά, αφυπνίζοντας τις αισθήσεις ή διεγείροντας σε δράση. Από τα κρανιακά νεύρα τα τελευταία έξι ξεκινούν από το νωτιαίο βολβό (μυελό) και τα άλλα έξι, εκτός των οσφρητικών και οπτικών νεύρων, απ’ τα μέρη του εγκεφάλου μπροστά ακριβώς από το βολβό. Οι συγγραφείς των σχολών της Γιόγκα και της Τάντρα χρησιμοποιούν κατά προτίμηση για τα νεύρα τον όρο Νάντις. Ειπώθηκε επίσης ότι εννοούν τα κρανιακά νεύρα όταν μιλούν για τα Σίρας, χωρίς ποτέ να χρησιμοποιούν τα τελευταία για τις αρτηρίες, όπως συμβαίνει συχνά στην ιατρική βιβλιογραφία. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι τα Νάντις της Γιόγκα δεν είναι τα συνήθη υλικά νεύρα, αλλά οι λεπτοφυέστερες κατευθυντήριες γραμμές πάνω στις οποίες ρέουν οι ζωτικές δυνάμεις. Τα νωτιαία νεύρα, μετά την έξοδό τους από το σπονδυλικό τρήμα, επικοινωνούν με τις γαγγλιακές 98

Prasad, Rama, Nature’s Finer Forces, pp. 45-46. Αυτές οι περιοχές είναι η βάση της σπονδυλικής στήλης, το ιερό κέντρο, το ηλιοπλεγματικό κέντρο, το καρδιακό κέντρο και το κέντρο του λαιμού. 99

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

χορδές του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, οι οποίες βρίσκονται σε κάθε πλευρά της σπονδυλικής στήλης. Η σπονδυλική χορδή εκτείνεται στην περίπτωση του ανθρώπου από το άνω όριο του άτλαντα, κάτω από την παρεγκεφαλίδα, περνά στο μυελό και τελικά μέσα από την τέταρτη κοιλία του εγκεφάλου κατέρχεται στο δεύτερο οσφυϊκό σπόνδυλο όπου καταλήγει σ’ ένα σημείο που αποκαλείται τερματικό άκρο.” 100

Καθώς το προηγούμενο απόσπασμα αναφέρεται στο Ταντρικό σύστημα, πρέπει να παρατηρηθεί ότι γίνεται αναφορά σ’ ένα Ινδικό σύστημα ενεργειακού ελέγχου που είναι ασφαλές μόνο για όσους έχουν πολύ υψηλό ηθικό χαρακτήρα και αγνότητα ζωής και σκέψης. Πρέπει να καταδικασθούν έντονα ορισμένες εκφυλισμένες πρακτικές και σχολές που συναντώνται στην Ανατολή και τη Δύση και διδάσκουν τις λεγόμενες Ταντρικές ασκήσεις. Αυτά τα κέντρα δύναμης δεν εδρεύουν απλώς στη σπονδυλική στήλη και στο κεφάλι, όπως δείξαμε, αλλά αλληλοσχετίζονται διαμέσου της σπονδυλικής στήλης – μια σχέση που είναι πολύ περίπλοκη για ν’ αναλυθεί εδώ. Από τα επτά κέντρα τα δύο βρίσκονται στο κεφάλι και τα πέντε στη σπονδυλική στήλη. Τα δύο κέντρα στο κεφάλι έχουν άμεση σχέση με τις ιδιότητες του νου και της κίνησης. Το κέντρο σαχασράρα (κεφαλικό κέντρο) ονομάζεται συνήθως χιλιοπέταλος λωτός και είναι η ενσωμάτωση της πνευματικής ενέργειας που εκδηλώνεται σαν Θέληση, σαν αφηρημένος ή πνευματικός νους και σαν ενόραση. Το κέντρο άζνα ή κέντρο ανάμεσα στα φρύδια αφορά τον κατώτερο νου και την ψυχική φύση του ολοκληρωμένου εκείνου οργανισμού που ονομάζουμε άνθρωπο, την προσωπικότητα. Τα πέντε κέντρα στη σπονδυλική στήλη αφορούν τις διάφορες δραστηριότητες του οργανισμού καθώς ο άνθρωπος καταδεικνύει τα ζωώδη του ένστικτα, τις συναισθηματικές του αντιδράσεις και τη ζωική του πρόθεση. Διευθύνονται κυρίως από τη δύναμη που εισρέει και πηγάζει από τα κεφαλικά κέντρα. Στην Οφιοειδή Δύναμη δηλώνεται ότι: “Τα κέντρα δεν επηρεάζουν μόνο τα μυικά νεύρα που σχετίζονται με τις εκούσιες κινήσεις, αλλά και τις λειτουργίες του αγγειακού ερεθισμού, της έκκρισης κ.ά. που έχουν τα άμεσα κέντρα τους στη σπονδυλική στήλη. Λέγεται όμως ότι τα εγκεφαλικά κέντρα ελέγχουν αυτές τις λειτουργίες μόνο σε σχέση με τις εκδηλώσεις της βούλησης, του αισθήματος και του συναισθήματος· ενώ τα σπονδυλικά κέντρα με το εξαρτημένο συμπαθητικό σύστημα λέγεται ότι συνιστούν το μηχανισμό της ασυνείδητης προσαρμογής, ανάλογα με τις ποικίλες συνθήκες διέγερσης που είναι ουσιώδεις για τη συνεχή ύπαρξη του οργανισμού. Επιπλέον ο μυελός αποτελεί μια γραμμή επικοινωνίας ανάμεσα στα ανώτερα κέντρα και την περιφέρεια καθώς κι ένα ανεξάρτητο κέντρο που ρυθμίζει λειτουργίες μέγιστης σημασίας για το σύστημα. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι νευρικές ίνες που μεταφέρουν κινητικές ώσεις οι οποίες κατέρχονται απ’ τον εγκέφαλο στο νωτιαίο μυελό, διασταυρώνονται μάλλον αιφνίδια κατά τη διαδρομή δια του νωτιαίου βολβού (μυελού), ένα γεγονός που έχει παρατηρηθεί στις Τάντρες, στην περιγραφή της Μούκτα Τριβένι. Η τελευταία συνδέεται με πολυάριθμες εισαγωγούς κι απαγωγούς οδούς με τα παρεγκεφαλικά κι εγκεφαλικά γάγγλια. Πάνω από την παρεγκεφαλίδα βρίσκεται ο εγκέφαλος του οποίου η δραστηριότητα συνδέεται κανονικά με τη συνειδητή βούληση και τον ιδεασμό και με τη γέννηση βουλητικών κινήσεων. Πάντως η αντίληψη της Συνείδησης, που είναι το ενδοσκοπικό θέμα της ψυχολογίας, δεν πρέπει να συγχέεται 100

Αvalon, Arthur, The Serpent Power, pp. 123-125.

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

με τη φυσιολογική λειτουργία. Συνεπώς δεν υπάρχει όργανο συνείδησης, επειδή απλώς η ‘Συνείδηση’ δεν είναι οργανική αντίληψη και δεν έχει καμιά σχέση με τη φυσιολογική αντίληψη της ενέργειας της οποίας αντιπροσωπεύει την εσώτερη ενδοσκοπική πλευρά. Η καθαυτή συνείδηση είναι Άτμα. Τόσο ο νους όσο και το σώμα του οποίου μέρος είναι ο εγκέφαλος, είναι ατελείς ή συγκαλυμμένες εκφράσεις της Συνείδησης, η οποία στην περίπτωση του σώματος είναι τόσο συγκαλυμμένη, ώστε έχει την εμφάνιση ασυνειδησίας. Ο ζωντανός εγκέφαλος αποτελείται από πυκνή αισθητήρια ύλη (Μαχαμπούτα) εμποτισμένη με Πράνα. Το υλικό του έχει υποστεί τέτοια επεξεργασία, ώστε ν’ αποτελεί κατάλληλο φορέα για την έκφραση της συνείδησης με τη μορφή νου (Ανταχκάρανα). Καθώς η συνείδηση δεν είναι ιδιότητα του σώματος, δεν είναι και μια απλή λειτουργία του εγκεφάλου. Το γεγονός ότι η νοητική συνείδηση επηρεάζεται ή εξαφανίζεται με διάφορες διαταραχές του εγκεφάλου αποδεικνύει την αναγκαιότητα του τελευταίου στην έκφραση μιας τέτοιας συνείδησης κι όχι ότι η συνείδηση είναι εγγενής στον εγκέφαλο ή ότι αποτελεί ιδιότητά του. Σε κάθε πλευρά της σπονδυλικής στήλης υπάρχει μια αλυσίδα γαγγλίων που συνδέονται με μια νευρική ίνα η οποία ονομάζεται συμπαθητική χορδή (Ίντα και Πίνγκαλα) κι εκτείνεται από τη βάση του κρανίου μέχρι τον κόκκυγα. Βρίσκεται σε επικοινωνία με το νωτιαίο μυελό. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη θωρακική και την οσφυϊκή περιοχή υπάρχουν γάγγλια που αντιστοιχούν σε μεγάλο βαθμό στα νωτιαία νεύρα, αν και στην αυχενική περιοχή πολλά απ’ αυτά φαίνεται να λείπουν· κι ότι μεγάλα συμπλέγματα νευρικής δομής βρίσκονται στην περιοχή της καρδιάς, του στομάχου και των πνευμόνων, στις περιοχές που διέπονται αντίστοιχα από τα Αναχάτα, Μανιπούρα και Βισούδδα, τα τρία υψηλότερα από τα πέντε Τσάκρα που περιγράφονται πιο κάτω. Από τη συμπαθητική αλυσίδα σε κάθε πλευρά νευρικά νήματα καταλήγουν στα σπλάχνα του υπογαστρίου και του θώρακα. Απ’ αυτά διάφορα νεύρα οδηγούν πάλι στα νωτιαία νεύρα κι άλλα κατευθύνονται στα κρανιακά νεύρα· έτσι διανέμονται στα αιμοφόρα αγγεία των άκρων, του κορμού και των άλλων μερών, όπου καταλήγουν τα νωτιαία ή κρανιακά νεύρα. Τα συμπαθητικά νεύρα μεταφέρουν κυρίως ώσεις που διέπουν το μυικό ιστό των σπλάχνων και τη μυική επικάλυψη των μικρών αρτηριών των διαφόρων ιστών. Με το συμπαθητικό διατηρείται η τάση των αιμοφόρων αγγείων με τη δράση του αγγειοκινητικού κέντρου στο νωτιαίο μυελό. Πάντως το συμπαθητικό συλλέγει τις ώσεις που διανέμει από το κεντρικό νευρικό σύστημα· αυτές δεν παράγονται στο ίδιο το συμπαθητικό. Οι ώσεις εκπέμπονται από το νωτιαίο μυελό από τις πρόσθιες απολήξεις των σπονδυλικών νεύρων και διαβιβάζονται από μικρές διακλαδώσεις στις συμπαθητικές αλυσίδες. Το έργο των συμπαθητικών συστημάτων ελέγχει κι επηρεάζει την κυκλοφορία, την πέψη και την αναπνοή. Η ανατομική διάταξη του κεντρικού νευρικού συστήματος είναι εξαιρετικά περίπλοκη και τα γεγονότα που συμβαίνουν σ’ αυτά τα πλέγματα ινών, κυττάρων και ινιδίων είναι ακόμη και τώρα σχεδόν άγνωστα. Έτσι έγινε αποδεκτό ότι στην περιγραφή της φυσιολογίας του κεντρικού νευρικού συστήματος δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε περισσότερο από το να ερευνήσουμε τους αγωγούς από τους οποίους μπορεί να διέρχονται οι ώσεις απ’ το ένα τμήμα του συστήματος στο άλλο, ενώ απ’ τις ανατομικές συνδέσεις συμπεραίνουμε κατά προσέγγιση τη φύση των φυσιολογικών πλεγμάτων. Γενικά όμως ίσως υπάρχουν (λέγεται) λόγοι να υποθέσουμε ότι υφίστανται νευρικά κέντρα στο κεντρικό σύστημα, που συνδέονται με ειδικό τρόπο με ειδικούς μηχανισμούς, αισθητήριους, εκκριτικούς ή κινητικούς κι ότι αυτά τα κέντρα, όπως τα υποτιθέμενα γενετικά σπονδυλικά κέντρα, υπάρχουν για μια δεδομένη φυσιολογική δράση σε συγκεκριμένο τμήμα του νωτιαίου μυελού. Η λεπτοφυής όψη τέτοιων κέντρων σαν εκφράσεων της συνείδησης (Τσαϊτανύα) που ενσωματώνεται στις διάφορες μορφές της Μάγια Σάκτι, ονομάζεται εδώ Τσάκρα. Συνδέονται με ενδιάμεσους αγωγούς με τα απτά όργανα της αναπαραγωγής, ούρησης, πέψης, καρδιακής δράσης και αναπνοής, σε απώτατη σχέση με τα Μουλαντάρα, Σβαντισθάνα, Μανιπούρα, Αναχάτα και Βισούδδα Τσάκρα αντίστοιχα, όπως ακριβώς στα πλέγματα έχουν αποδοθεί ειδικές, αν κι όχι αποκλειστικές, σχέσεις με

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

διαδικασίες αντίληψης, βούλησης και ιδεασμού.” 101

Αυτά τα κέντρα ποικίλλουν σε δραστηριότητα ανάλογα με το εξελικτικό στάδιο του ατόμου. Σε μερικούς ανθρώπους ορισμένα κέντρα είναι “αφυπνισμένα” και σε άλλους τα ίδια κέντρα μπορεί να είναι σχετικά “ήρεμα”. Σε ορισμένους τύπους ανθρώπων το κέντρο του ηλιακού πλέγματος είναι δραστήριο ή κυρίαρχο, σε άλλους είναι η καρδιά και σε άλλους ο λαιμός. Προς το παρόν σε πολύ λίγους είναι δραστήριο το κέντρο της κεφαλής. Μιλώντας γενικά, στους άγριους και στους λίγο εξελιγμένους τα τρία κέντρα κάτω απ’ το διάφραγμα – το κέντρο στη βάση της σπονδυλικής στήλης, το ιερό κέντρο και το κέντρο του ηλιακού πλέγματος – είναι ζωτικά και κυρίαρχα, ενώ τα κέντρα πάνω απ’ το διάφραγμα βρίσκονται “σε ύπνο”. Στη μέση ανθρωπότητα το κέντρο του λαιμού αρχίζει να γίνεται αισθητό, ενώ το κεφαλικό και το καρδιακό κέντρο υπνώττουν ακόμη. Στο πολύ εξελιγμένο ανθρώπινο ον, το φυλετικό ηγέτη, τον ενορατικό φιλόσοφο, τον επιστήμονα και τους μεγάλους αγίους, τα κέντρα της κεφαλής και της καρδιάς κάνουν αισθητούς τους κραδασμούς τους, ενώ η προτεραιότητα ανάμεσα στην κεφαλή και την καρδιά καθορίζεται απ’ τον τύπο και την ποιότητα της συναισθηματικής και νοητικής συνείδησης. Ανάλογα λοιπόν με την ανάπτυξη του ανθρώπου αυτά τα κέντρα δύναμης ζωντανεύουν και κυριαρχούν και ανάλογα με τους διάφορους τύπους της ζωντάνιας τους κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Τα κέντρα κάτω από το διάφραγμα διέπουν τη φυσική ζωή της υλικής μορφής και τη ζωώδη ψυχική ζωή που συναντάται τόσο στον άνθρωπο όσο και στο ζώο. Εκείνα πάνω από το διάφραγμα αφορούν τη διανοητική και πνευματική ζωή κι επιφέρουν εκείνες τις δραστηριότητες με τις οποίες ο άνθρωπος καταδεικνύει ότι η θέση του είναι διαφορετική και υψηλότερη από εκείνη του ζώου κι ότι ανεβαίνει την κλίμακα της εξέλιξης. Αυτή είναι σε συντομία η διδασκαλία της Ανατολής αναφορικά με τα επτά κέντρα δύναμης ή τσάκρα. Όταν συγκρίνουμε την Ανατολική δοξασία των επτά κέντρων με τη Δυτική δοξασία των αδένων, ανακαλύπτουμε πρώτα απ’ όλα ένα χαρακτηριστικό γεγονός αναφορικά με τη θέση τους. Τα επτά κέντρα δύναμης βρίσκονται στην ίδια περιοχή στην οποία εντοπίζονται οι αδένες και κάθε κέντρο δύναμης μπορεί κάλλιστα (και σύμφωνα με την Ινδική διδασκαλία συμβαίνει) να είναι πηγή της ενέργειας και της ζωής για τον αντίστοιχο αδένα. Ο ακόλουθος συγκριτικός πίνακας δείχνει αυτή την ταυτότητα θέσης:

101

ΚΕΝΤΡΑ

ΑΔΕΝΕΣ

Κεφαλικό κέντρο Κέντρο ανάμεσα στα φρύδια Κέντρο λαιμού Καρδιακό κέντρο Ηλιοπλεγματικό κέντρο Ιερό κέντρο

Επίφυση Υπόφυση Θυρεοειδής αδένας Θύμος αδένας Πάγκρεας Γονάδες

Avalon, Arthur, Τhe Serpent Power, pp. 126-129.

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

Κέντρο βάσης σπονδυλικής στήλης

Επινεφρίδια

Ένα δεύτερο γεγονός ακόμη πιο εντυπωσιακό απ’ το πρώτο είναι ότι τα αφυπνισμένα κέντρα δύναμης ταιριάζουν με τους αδένες των οποίων οι λειτουργίες είναι γνωστές και έχουν ανακαλυφθεί οι περισσότερες εκκρίσεις ή ορμόνες τους. Τα κέντρα που αδρανούν ή αφυπνίζονται σε προχωρημένα μέλη της φυλής, ταιριάζουν στους αδένες των οποίων οι λειτουργίες είναι σχετικά άγνωστες και οι εκκρίσεις τους δεν έχουν ακόμη απομονωθεί. Για παράδειγμα, σημειώνουμε ότι ο Δρ. Μπέρμαν δηλώνει πως η έκκριση της επίφυσης, μία από τις δύο της υπόφυσης και του θύμου αδένα είναι άγνωστες, όπως και η έκκριση του φλοιού των επινεφριδίων. Αυτοί ταιριάζουν με το αδρανές ή αφυπνιζόμενο καρδιακό κέντρο, το κέντρο του λαιμού, το κέντρο στο κεφάλι και στη βάση της σπονδυλικής στήλης. Πρόκειται άραγε για μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση; Ή αντιμετωπίζουμε το γεγονός ότι σε κάθε περίπτωση αυτοί οι αδένες με τις άγνωστες ορμόνες συνδέονται με κάποιο κέντρο που υπνώττει και δεν έχει ακόμη αφυπνισθεί στη μέση ανθρωπότητα; Πιστεύω πως τελικά θα αποδειχθεί ότι οι αδένες ήλθαν σε ύπαρξη από την ενέργεια των κέντρων, γιατί εκείνα τα κέντρα τα οποία στη μέση ανθρωπότητα είναι αφυπνισμένα και λειτουργικά, φαίνεται να συνδέονται με αδένες των οποίων απομονώθηκε η ιδιάζουσα έκκριση και είναι γνωστή η δράση της σε σχέση με τη ροή του αίματος, ενώ εκείνα τα κέντρα που είναι ακόμη αδρανή και υπανάπτυκτα, φαίνεται να συνδέονται με αδένες των οποίων η έκκριση είναι μόνο μερικώς γνωστή ή εντελώς άγνωστη. Σε κάθε περίπτωση η άποψη αυτή αξίζει να μελετηθεί. Επομένως οι Δυτικοί ψυχολόγοι έχουν δίκιο όταν δηλώνουν ότι ο άνθρωπος είναι ό,τι τον κάνουν οι αδένες του κι ότι δεν είμαστε καλύτεροι ή χειρότεροι από το ιδιάζον ενδοκρινές μας σύστημα. Η αιτία όμως γι’ αυτό μπορεί να βρίσκεται στην ορθότητα της Ανατολικής θεωρίας για τα κέντρα δύναμης. Η κατάσταση των αδένων και η υπερδραστηριότητα ή η υποτονικότητά τους, καθώς και η καλή ή κακή λειτουργία τους μπορεί να καθορισθεί από την κατάσταση αυτών των κέντρων. Οι αδένες είναι μόνο εξωτερικά σύμβολα, η ορατή, υλική όψη ενός πολύ μεγαλύτερου και πολυπλοκότερου συστήματος. Καθορίζονται από το χαρακτήρα της ψυχικής ζωής που επιδρά σ’ αυτούς και απ’ την ψυχή που ελέγχει και κυριαρχεί τα πάντα. Η κατάσταση των κέντρων εξαρτάται τότε απ’ τον τύπο και την ποιότητα της ψυχικής δύναμης που δονείται μέσα τους. Στο υπανάπτυκτο άτομο είναι απλώς η ζωική δύναμη, η πράνα, που ενεργεί και καταγράφει. Υποθάλπει τη ζωώδη ζωή και δραστηριοποιεί τα κατώτερα κέντρα (το κέντρο στη βάση της σπονδυλικής στήλης και το ιερό κέντρο). Αργότερα, καθώς ο άνθρωπος αναπτύσσεται, η συνείδηση, η ψυχική όψη, κάνει βαθμιαία αισθητή την παρουσία της και δραστηριοποιεί το ηλιοπλεγματικό κέντρο. Αυτό το κέντρο είναι η έδρα της κατώτερης ψυχικής αισθαντικής ζωής τόσο στον άνθρωπο όσο και στο ζώο και συχνά αναφέρεται σαν ενστικτώδης εγκέφαλος. O Μπαγκαβάν Ντας μας διδάσκει ότι: “Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Σανσκριτική φιλολογία ο ομφαλός θεωρείται συχνά περισσότερο κεντρικός και σχεδόν πιο ουσιώδης για τον οργανισμό από την καρδιά. Είναι αλήθεια ότι δεν

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

αναζητούνται ενδείξεις για τη σπουδαιότητα της καρδιάς… αλλά είναι πιθανόν ότι ο ‘ομφαλός’ ήταν φυσιολογικά το ζωτικότερο όργανο στα αρχικά στάδια της εξέλιξης κι ακόμη και στο τωρινό στάδιο εξακολουθεί να συνδέεται πιο ουσιαστικά με την καθαυτή επιθυμία απ’ ό,τι η καρδιά η οποία πρέπει ίσως να θεωρηθεί πως συνδέεται με μια δραστήρια υποδιαίρεση της επιθυμίας.” 102

Μνημονεύει επίσης στην ακόλουθη παράγραφο την Μπέζαντ: “Ο ‘ομφαλός’ αντιπροσωπεύει το ηλιακό πλέγμα, το σπουδαιότερο ίσως πλέγμα του συμπαθητικού συστήματος· ελέγχει την πεπτική οδό και διακλαδίζεται μέχρι το ήπαρ, τη σπλήνα, το στομάχι καθώς και το θρεπτικό σωλήνα και τα γεννητικά όργανα. Συνδέεται ακόμη με τους πνεύμονες και την καρδιά. Μπορεί να θεωρηθεί σαν εγκέφαλος του συμπαθητικού συστήματος και ανταποκρίνεται στη σκέψη με μια επικίνδυνη άνεση· η συγκέντρωση πάνω του, που επιχειρείται συχνά απερίσκεπτα, τείνει να καταλήξει σε μια ιδιαίτερα χρόνια μορφή νευρικής ασθένειας. Τα συναισθήματα προκαλούν βίαιες διαταραχές σ’ αυτό και το αίσθημα της ναυτίας που συχνά ακολουθεί κάποιο συναισθηματικό σοκ, οφείλεται στη διεγερμένη δράση του.” 103

Σήμερα ο άνθρωπος λειτουργεί κυρίως με το μέσον των τριών αυτών κέντρων. Οι δυνάμεις του σώματος χρησιμεύουν για να τρέφουν και να διεγείρουν τη σεξουαλική ζωή μέσω των γονάδων, δημιουργούν την παρόρμηση για αγώνα και εξέλιξη μέσω των επινεφριδίων, των αδένων της μάχης και του αγώνα· διέπουν την ψυχική ενστικτώδη ζωή μέσω του ηλιακού πλέγματος. Έτσι το άτομο κινητοποιείται και γίνεται ένα συνειδητό αισθαντικό ανθρώπινο ον. Καθώς βαίνει η εξέλιξή του, ο εαυτός ή ψυχή γίνεται αυξανόμενα ενεργός και κυρίαρχος στον άνθρωπο και στη σωματική του ύπαρξη και σιγά-σιγά αφυπνίζονται ζωτικά όλα τα μέρη της αιθερικής του δομής. Βαθμιαία τα ανώτερα κέντρα εντείνουν τη δραστηριότητά τους και η έμφαση της δύναμης που διαχύνεται στο σώμα μετατοπίζεται στα κέντρα πάνω από το διάφραγμα. Το κέντρο του λαιμού αφυπνίζεται και γίνεται το όργανο της δημιουργικής εργασίας· το καρδιακό κέντρο ζωογονείται κι ο άνθρωπος αποκτά επίγνωση των ψυχικών του σχέσεων, των ομαδικών ευθυνών του και της περιεκτικότητας της ψυχικής ζωής. Τελικά τα κεφαλικά κέντρα αφυπνίζονται και μια άλλη περιοχή αντίληψης εισέρχεται στη συνείδησή του. Αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν ψυχή, ολοκληρωμένο σαν προσωπικότητα κι ακόμη αργότερα αποκτά επίγνωση του κόσμου του πνεύματος, της θείας ζωής, του αόρατου κόσμου των πνευμάτων κι εκείνου του “νέφους των μαρτύρων” που πιστοποιούν την πραγματικότητα της ψυχικής ζωής. Ένας απ’ τους αντικειμενικούς σκοπούς της ανθρώπινης εξέλιξης είναι να το επιτύχει αυτό. Το κέντρο στη βάση της σπονδυλικής στήλης, το καρδιακό και το κεφαλικό κέντρο πρέπει να δραστηριοποιηθούν πλήρως κι έτσι με την ανάμειξη της ενέργειας που λανθάνει στην καθαυτή ύλη και είναι αποθηκευμένη στο κέντρο της βάσης της σπονδυλικής στήλης, της ενέργειας της ψυχής που έχει την έδρα της στη καρδιά και της ενέργειας του πνεύματος που επικεντρώνεται στο κεφάλι, φέρνουν το ανθρώπινο ον στο ύψιστο σημείο τελείωσης. Μ’ αυτή τη συγχώνευση των ενεργειών γίνεται μια ενεργός έκφραση του Θεού – πνεύμα, ψυχή, σώμα, συγχωνευμένων κι ενωμένων, έτσι ώστε το σώμα να είναι πράγματι φορέας της ψυχής και η ψυχή να είναι 102 103

Das, Bhagavan, The Science of the Sacred Word, Vol. Ι, p. 82, footnote. Das, Bhagavan, The Science of the Sacred Word, Vol. Ι, p. 83.

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

πράγματι έκφραση της θέλησης και του σκοπού του πνεύματος. Τι είπε ο Χριστός όταν ήταν στη γη; “Ο εωρακώς εμέ εώρακε τον Πατέρα.” (Ιωάννης 14:9). Είπε επίσης, “Ο πιστεύων εις εμέ, τα έργα ά εγώ ποιώ κακείνος ποιήσει και μείζονα τούτων ποιήσει, ότι εγώ προς τον Πατέρα μου πορεύομαι” (Ιωάννης 14:12). Ήταν η ενσαρκωμένη στο σώμα Ψυχή που αποκάλυψε τον Πατέρα, το Πνεύμα και δια του σωματικού μηχανισμού κατέδειξε τις δυνάμεις της ψυχής, οι οποίες, όπως υποστηρίζουν οι Ινδοί, ακολουθούν την αφύπνιση των κέντρων και τις απαριθμούν ως εξής: 1. Ανίμα…η δύναμη να διαπερνά όλα τα σώματα και να ζωντανεύει νεκρούς. Ο Χριστός μπορούσε να περάσει αόρατος σε δωμάτια και ν’ αναστήσει νεκρούς. (Λουκάς 24:36, Μάρκος 16:14, Ιωάννης 20:19, Ιωάννης 11.) 2. Μαχίμα…η δύναμη να περικλείει ή να επεκτείνεται ή να κατανοεί το σύμπαν. Ο Χριστός γνώριζε όλα τα πράγματα. (Ματθαίος 12:25, Ιωάννης 2:24, Ιωάννης 6:64.) 3. Λαγκίμα…η δύναμη να γίνεται τόσο ελαφρύς, ώστε να ίπταται στον αέρα ή να βαδίζει στο νερό. Ο Χριστός περπάτησε στο νερό. (Ματθαίος 14:25, Μάρκος 6:48.) 4. Γκαρίμα…η δύναμη να γίνεται βαρύς. Δεν αναφέρεται στη Χριστιανική Γραφή ότι ο Χριστός άσκησε αυτή τη δύναμη. 5. Πράπτι…η πρόβλεψη γεγονότων (ο Χριστός προείπε τη σταύρωσή Του, Ματθαίος 26:2, Λουκάς 24:7) και η δύναμη της θεραπείας (ο Χριστός θεράπευσε εκατοντάδες, Ματθαίος 12:15, 14: 15) και της ψυχόρασης και ψυχακοής (ο Χριστός ήταν ψυχορατικός, Ιωάννης 1:48 και ψυχακουστικός, Ιωάννης 12:29.) 6. Πρακαμέγκα…η δύναμη διατήρησης του σώματος. Ο Χριστός επανεμφανίσθηκε στους μαθητές Του μετά θάνατον με το ίδιο προφανώς σώμα που γνώριζαν. (Ιωάννης 20:20-27.) 7. Βισιτβάν…η δύναμη αυτοελέγχου, η δύναμη ελέγχου ζώων και ανθρώπων. Όλες αυτές τις κατέδειξε ο Χριστός, ακόμη και τον έλεγχο των δαιμονισμένων και των χοίρων που έπεσαν απ’ τον γκρεμό στη θάλασσα. (Ματθαίος 8, Μάρκος 5, Μάρκος 9.) 8. Ισατβάν…η δύναμη της παγκόσμιας εξουσίας. Υποστηρίζεται παντού για τον Χριστό και καταδεικνύεται με τη θέση Του δεξιά του Θεού. Είναι άραγε η κατοχή αυτών των δυνάμεων και η εκπλήρωση της προφητείας του Χριστού ότι θα κάνουμε μεγαλύτερα πράγματα, τόσο αντίθετη με ό,τι ονομάζει η Δύση κοινή λογική; Με το ραδιόφωνο εκπέμπουμε ηχητικά κύματα τα οποία ρυθμίζουμε κι ενισχύουμε, όμως ό,τι κάνουμε δεν είναι παρά η ενίσχυση ηχητικών κυμάτων τα οποία στην αρχική λεπτοφυή μορφή τους χύνονται πάνω μας. Πόσο πιο φυσικό θα ήταν για τον άνθρωπο, αντί να κατασκευάζει μηχανικούς ενισχυτές, να γινόταν ο ίδιος τόσο ευαίσθητος, ώστε να συλλαμβάνει τα ηχητικά κύματα αβοήθητος κι έτσι να αποβεί ψυχακουστικός; Μήπως η μετάδοση της σκέψης (την οποία ακόμη και οι πιο σκεπτικιστές πρέπει ν’ αναγνωρίσουν) δεν είναι παρά μια ειδική εκπομπή; Και το ίδιο δε συμβαίνει με άλλα “θαύματα” και μήπως δεν ελέγχεται ο υλικός κόσμος από λεπτοφυείς δυνάμεις κι ενέργειες και δεν μπορεί άραγε ο άνθρωπος να μάθει με τον

ΤΑ ΕΠΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΔΥΝΑΜΗΣ

καιρό να λειτουργεί στα λεπτοφυή πεδία και συνεπώς να κυριαρχήσει πάνω σ’ ό,τι είναι απλώς φυσικό και υλικό; Αυτή είναι η αρχαία πίστη των Ινδιών – ότι με την ανάπτυξη της ψυχής και του πνεύματος, με την αφύπνιση όλων των κέντρων, ο άνθρωπος φτάνει στην ωριμότητα και τη δόξα του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

’ αυτό το βιβλίο εξετάσαμε τα δύο συστήματα ψυχολογίας, το Ανατολικό και το Δυτικό. Αν τα πάρουμε μαζί θα έχουμε μια πλήρη εικόνα του ανθρώπου σαν ζώσας ψυχής που λειτουργεί μέσω ενός ορισμένου μηχανισμού. Ένα μέρος του, το αιθερικό σώμα με τα κέντρα του, είναι λεπτοφυές, αόρατο και πέρα από τις πέντε αισθήσεις μας κι ένα άλλο μέρος βρίσκεται στο πυκνό φυσικό βασίλειο, δηλαδή οι ενδοκρινείς αδένες και το νευρικό σύστημα που ελέγχουν το υπόλοιπο της πυκνής φυσικής εκδήλωσης. Πιστεύουμε ότι τα δύο αυτά τμήματα σχηματίζουν ένα σύνολο. Η ψυχή είναι πάντα η μεγάλη πραγματικότητα, η έκφραση της μιας ζωής που απαρτίζεται από αιθερικό και πυκνό σώμα. H ψυχική δύναμη επιδρά και λειτουργεί δια του αιθερικού σώματος το οποίο εξελίσσει τα εξειδικευμένα κέντρα σ’ αυτό το σώμα και με τη σειρά του επιδρά στο πυκνό φυσικό. Το ερώτημα που έλκει πολύ έντονα το Δυτικό νου είναι πώς θα επιτευχθεί μεγαλύτερη αποδοτικότητα στη δράση. Ο άνθρωπος, η ψυχή, περιορίζεται στην αποδοτικότητά του από την κατάσταση του οργάνου του. Αν οι αδένες, το νευρικό σύστημα και το αιθερικό σώμα με τα κέντρα του δε συνδέονται και δε λειτουργούν κατάλληλα, ο άνθρωπος, η ψυχή, πρέπει να τα διορθώσει ή να τα θεραπεύσει. Μόνο επειδή ο άνθρωπος είναι ουσιαστικά μια ζώσα ψυχή μπορούμε ν’ αντιληφθούμε ότι οι αδένες του δε λειτουργούν κανονικά και να προχωρήσουμε στη μελέτη, τη διόρθωση και την τελειοποίησή τους. Η άμεση εργασία στους αδένες και τα νευρικά κέντρα με τη χρήση φαρμάκων και άλλων μέσων είναι ουσιαστικά επιδιορθωτική εργασία και περιορίζεται στην ανώτερη κατάσταση των ιδιαίτερων εκείνων αδένων και νευρικών κέντρων που δημιουργήθηκαν αρχικά απ’ τον ιδιαίτερο άνθρωπο. Το ίδιο είναι εξίσου και πιο εμφατικά αληθινό για τα κέντρα στο αιθερικό σώμα τα οποία μπορούν να επηρεασθούν από ορισμένες Ανατολικές ασκήσεις αναπνοής, μάντραμ και στάσεις. Τέτοιες πρακτικές είναι πολύ επικίνδυνες και συχνά οδηγούν πράγματι στην παράνοια. Τελικά ελπίζουμε ότι θα έχουμε επαρκή γνώση κι εμπειρία για να εργασθούμε με νοημοσύνη άμεσα πάνω στα κέντρα κι έτσι να γίνουμε ικανοί να ελέγξουμε πιο αποτελεσματικά τις νευρώσεις και τους αδένες του φυσικού σώματος. Τρεις θεωρίες εμφανίζονται προφανώς σαν αποτέλεσμα της έρευνάς μας και σχηματίζουν μια τριπλή υπόθεση για να εξηγήσουν τον άνθρωπο ως οργανισμό που εκδηλώνει ζωή, αυτοσυνείδηση και νοήμονα σκοπό. Η πρώτη είναι: Όπως είναι οι αδένες και το νευρικό σύστημα του ανθρώπου, έτσι

είναι κι αυτός. Η ιδιοσυγκρασία, οι φυσικές ποιότητες και ο νοήμων χειρισμός των εμπειριών της ζωής του και του περιβάλλοντός του καθορίζονται απ’ το ενδοκρινές του σύστημα. Έτσι λέει η Δύση. Η δεύτερη είναι: Όπως είναι τα κέντρα ενός ανθρώπου, έτσι είναι κι αυτός. Η ηρεμία ή η δραστηριότητα ορισμένων εστιακών σημείων ενέργειας στο ανθρώπινο αιθερικό σώμα καθορίζουν το χαρακτήρα του, τη μέθοδο έκφρασής του, τον τύπο του κι επίσης τη διάρκεια του σώματός του. Οι δραστηριότητές του στο φυσικό πεδίο εξαρτώνται ολοκληρωτικά από τις ποιότητες της δύναμης που ρέει δια των κέντρων του. Έτσι λέει η Ανατολή. Η τρίτη είναι: Οι αδένες και οι νευρώσεις καθώς και τα κέντρα ρυθμίζονται από τον έλεγχο ή την έλλειψη ελέγχου που ασκείται από την ψυχή. Μπορεί να ειπωθεί ότι πετύχαμε μόνο ν’ απωθήσουμε το όλο ζήτημα πίσω στο βασίλειο του αόρατου και του αναπόδεικτου. Αλλά είναι πράγματι έτσι; Μήπως τόσοι πολλοί παράγοντες που δεχόμαστε τώρα σαν πραγματικότητες, δεν προέκυψαν από τις εικασίες και τις ασαφείς υποθέσεις του παρελθόντος; Μήπως ό,τι θεωρήθηκε αναπόδεικτο στο παρελθόν, δεν έχει αποδειχθεί κι επαληθευθεί στο παρόν; Δε θα ήταν δυνατό να εφαρμοσθεί μια τεχνική και να χρησιμοποιηθεί μια μέθοδος η οποία με τον καιρό, μέσω του πλήθους των διαθέσιμων ενδείξεων, θα μας δώσει μια σαφέστερη αντίληψη των παραγόντων οι οποίοι προς το παρόν μας είναι τόσο ασαφείς; Όπως είδαμε, η Δύση προχωρά με γεγονότα που αφορούν τη δομή. Ο μηχανισμός του ανθρώπου καθορίζεται απ’ το ενδοκρινές του σύστημα συν το νευρικό του σύστημα, το μηχανισμό ανταπόκρισης. Μπορούμε άραγε να προσεγγίσουμε το θέμα απ’ αυτή τη σκοπιά και θεραπεύοντας τους ανθρώπινους αδένες να δημιουργηθεί ένα τέλειο ανθρώπινο σώμα κι έτσι να οδηγηθεί τελικά ο άνθρωπος στο πλήρες φως της ψυχής; Μπορεί άραγε η θειότητα ν’ ανελιχθεί με φυσικά μέσα; Ή, δεχόμενοι τη θέση της Ανατολής ότι τα κέντρα είναι τα μέσα έκφρασης της ψυχής και υπεύθυνα για τη δόμηση και τον έλεγχο του σώματος μέσω του νευρικού συστήματος και των αδένων, μπορούμε άραγε να ερευνήσουμε και να εφαρμόσουμε μια αναγνωρισμένα επικίνδυνη μέθοδο και να εργασθούμε άμεσα επί και δια των κέντρων; Υπάρχει άραγε ένας τρίτος τρόπος δια του οποίου μπορούμε ν’ αποφύγουμε την καθαρά φυσική προσέγγιση καθώς και τον κίνδυνο της πρόωρης αφύπνισης των κέντρων; Δεν είναι άραγε δυνατό να φτάσουμε σε μια λύση και μέθοδο που θα δώσει στην ψυχή την πλήρη χρήση του οργάνου της και θα επιφέρει την τέλεια εκείνη αλληλεπίδραση μεταξύ ψυχής και σώματος, η οποία υποστηρίζεται ότι προκαλείται απ’ την ορθή δραστηριότητα των κέντρων; Υπάρχει ένας τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να εξακριβώσει ότι είναι πράγματι μια ψυχή και είναι συνεπώς ικανός να ελέγξει το όργανο έκφρασής του, την τριπλή κατώτερη φύση, το άθροισμα των φυσικών και νοητικών καταστάσεων. Με τη μέθοδο αυτή είναι δυνατό να επέλθει μια ένωση της σοφίας της Ανατολής και της γνώσης της Δύσης, έτσι ώστε να γίνουν διαθέσιμες για το ανθρώπινο γένος σαν

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

σύνολο οι καλύτερες όψεις του κάθε συστήματος. Εξετάζοντας τη δυνατότητα του ανθρώπου να ανακαλύψει την ψυχή του, πρέπει να υπάρχει κατ’ αρχή μια προθυμία να δεχθούμε μια υπόθεση, γιατί οι υποθέσεις υπήρξαν πάντοτε οι αφετηρίες για τη γνώση. Δεχόμαστε λοιπόν σαν υπόθεση εργασίας ότι ο άνθρωπος είναι μια ψυχή και κατέχει ένα σώμα κι ότι υπάρχει ένα ενοποιητικό μέσον που συνδέει αυτά τα δύο στη μορφή ενός ενεργειακού σώματος. Εκείνοι που μέχρι τώρα αναζήτησαν να διακριβώσουν το γεγονός της ύπαρξης της ψυχής και του ζωογονητικού της μηχανισμού, μπορούν να διαιρεθούν σε δύο ομάδες. Υπάρχουν οι μυστικιστές που χρησιμοποίησαν την έφεση και το συναίσθημα συν τα φυσικά μέσα και υπάρχουν εκείνοι που είναι καθαρά διανοητικοί τύποι και χρησιμοποίησαν τη διανόηση και το νου για να φτάσουν στην πνευματική γνώση. Αυτή η μεγάλη σειρά των γιγνωσκόντων το Θεό χρησιμοποίησαν διαφορετικές ορολογίες, αλλά είναι ασήμαντο για το σκοπό μας αν αποκαλούν την ψυχή εαυτό, Αγαπημένο, Έναν, ή Θεό, ή Χριστό. Ο μυστικιστής μαστίγωνε και κακομεταχειριζόταν το σώμα του με νηστεία και πειθαρχία. Έτσι μείωνε τις απαιτήσεις των σαρκικών ορέξεων. Σ’ αυτό πρόσθετε μια έντονη αφοσίωση για τον Αγαπημένο κι έναν πόθο για το Όραμα. Τελικά μετά από χρόνια εντατικής άσκησης έβρισκε ό,τι αναζητούσε κι ενωνόταν μ’ αυτό τον Αγαπημένο. Η δεύτερη ομάδα χρησιμοποιούσε τη λογική και ασκούσε το νοητικό έλεγχο συν τον έντονα συναισθηματικό και φυσικό έλεγχο. Με την προσήλωση στην έρευνά τους έβρισκαν επίσης την πραγματικότητα και εισέρχονταν σε μια πλατιά συνείδηση του αιώνιου σχεδίου, φτάνοντας στην ένωση με την Παγκόσμια Ψυχή. Και οι δύο ομάδες μαρτυρούν την αλήθεια της ύπαρξης της Ψυχής, αλλά καθώς περιορίζονται απ’ την ιδιάζουσα κλίση και μέθοδό τους, η μαρτυρία τους είναι μονόπλευρη. Η μια είναι πολύ οραματιστική, μυστικιστική και συναισθηματική· η άλλη είναι πολύ ακαδημαϊκή, διανοητική και μορφοδομητική. Τώρα με την πλατιά διάδοση της ανθρώπινης γνώσης και την υφιστάμενη στενή συνάφεια μεταξύ των διανοιών με τη φιλολογία, τις ομιλίες και τα ταξίδια, έφτασε o καιρός που είναι για πρώτη φορά γενικά εφικτή μια συγχώνευση και απ’ τα περασμένα συμπεράσματα των φιλοσόφων και των αγίων αμφότερων των ημισφαιρίων θα μπορέσουμε να πραγματώσουμε ένα σύστημα και μια μέθοδο που θα είναι για την εποχή και τη γενιά μας ο τρόπος της πνευματικής επίτευξης. Είναι συνεπώς πρακτικό να γίνουν ορισμένα αρχικά βήματα τα οποία μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: α. Μια υγιής μεταχείριση του φυσικού σώματος, χρησιμοποιώντας τη γνώση της Δύσης, ιδιαίτερα όσον αφορά την προληπτική ιατρική και τη γενική υγιεινή του ενδοκρινούς συστήματος. β. Μια διανοητική κατανόηση κι εφαρμογή των βασικών γεγονότων της σύγχρονης ψυχολογίας και μια υγιής ψυχανάλυση, φτάνοντας έτσι σε μια γνώση του μηχανισμού, νοητικού, συναισθηματικού και φυσικού, μέσω του οποίου ζητά να εκφρασθεί η ψυχή.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

γ. Μια αναγνώριση του γεγονότος ότι όπως το φυσικό σώμα είναι ένα αυτόματο που ανταποκρίνεται κι ελέγχεται απ’ τις επιθυμίες και τη συναισθηματική φύση, έτσι κι αυτές οι συναισθηματικές καταστάσεις της συνείδησης (που εκτείνονται απ’ την αγάπη για την τροφή ως την αγάπη για το Θεό) μπορούν να ελεγχθούν από τον έλλογο νου. δ. Απ’ όλα αυτά θα προκύψει μια μελέτη των νόμων του νου κι έτσι μπορεί να κατανοηθεί και να χρησιμοποιηθεί η σχέση ανάμεσα στο νου και τον εγκέφαλο. Όταν τα τέσσερα αυτά σημεία συλληφθούν και γίνει αισθητό το αποτέλεσμά τους στην ανθρώπινη προσωπικότητα, θα έχουμε τον ολοκληρωμένο και συντονισμένο οργανισμό· τότε η δομή μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι έτοιμη να διευθυνθεί από την ψυχή. Τα παραπάνω στάδια πρέπει να νοηθεί ότι δε βαίνουν διαδοχικά, αλλά προωθούνται ταυτόχρονα. Είναι επίσης φανερό ότι η τέλεια διανοητική γνώση της ψυχής και του κόσμου που η ψυχή αποκαλύπτει, είναι εφικτή μόνο στον άνθρωπο που έχει τον εξοπλισμό που περιγράφηκε. Μια αίσθηση του Θεού, μια εκτίμηση της αλήθειας και της ομορφιάς και μια επαφή με το μυστικιστικό όραμα είναι πάντα εφικτή σ’ όσους έχουν ένα αφυπνισμένο και λειτουργικό καρδιακό κέντρο. Τέτοιοι Εραστές του Θεού υπάρχουν ανά τους αιώνες· νιώθουν, αισθάνονται, αγαπούν και λατρεύουν αλλά λείπει ο δεσμός ανάμεσα στην ψυχή, το νου και τον εγκέφαλο. Όταν σ’ αυτό το μυστικιστικό εξοπλισμό προστεθεί η διανόηση, τότε αφυπνίζεται το κεφαλικό κέντρο, η επίφυση δεν είναι πια σε ατροφική κατάσταση, αλλά γίνεται γνωστή σαν έδρα της ψυχής και της κατευθυντήριας πνευματικής θέλησης. Όταν και τα δύο αυτά κέντρα είναι αφυπνισμένα, έχουμε τις μεγάλες εξέχουσες προσωπικότητες που εργάζονται με αφοσιωμένη καρδιά κι εγκέφαλο και βάζουν τη σφραγίδα τους στην παγκόσμια σκέψη. Μέχρι τώρα ο δρόμος του μυστικιστή ήταν ο δρόμος της πλειονότητας και ο δρόμος της διανόησης ήταν για τους λίγους. Αλλά τώρα η φυλή βρίσκεται στο στάδιο όπου, βασίζοντας τις υποθέσεις της στη μυστικιστική πείρα των πολλών, μπορεί να προχωρήσει από το αίσθημα και τη λατρεία στη γνώση και από την αγάπη του Θεού στη γνώση του Θεού. Αυτό θα συμβεί όταν η σοφία της Ανατολής προστεθεί στη γνώση της Δύσης και η τεχνική της επιστήμης της ψυχής επιβληθεί στους Δυτικούς διανοητικούς μας τύπους. Είναι αδύνατο να επεκταθούμε σ’ αυτή την τεχνική. Μπορεί όμως να περιγραφεί με συντομία ότι διαιρείται σε οκτώ στάδια ως εξής: 1. Έλεγχος των σχέσεών μας με τους άλλους, που συνοψίζεται στη λέξη αβλάβεια η οποία ορίζεται στην Ανατολή από τις Πέντε Εντολές. Αυτές είναι: αβλάβεια, αλήθεια προς όλα τα όντα, αποχή από τη κλοπή, την ακολασία και τη φιλαργυρία. 104 2. Αγνότητα ζωής όπως περιγράφεται στους Πέντε Κανόνες: εσωτερική και εξωτερική κάθαρση, ευχαρίστηση, διάπυρη έφεση, πνευματική ανάγνωση και αφοσίωση στον Ισβάρα (το θείο Εαυτό). 105 3. Στάση. 104 105

Bailey, Alice A., The Light of the Soul, p. 184. Bailey, Alice A., The Light of the Soul, p. 187.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

4. Ορθός έλεγχος της ζωικής δύναμης και συνεπώς άμεση δράση της ψυχής πάνω στο αιθερικό σώμα. Αυτός ο έλεγχος της ενέργειας κι επομένως των κέντρων και του φυσικού σώματος είναι εφικτός μόνο αφού ο άνθρωπος επιτύχει αγνότητα και στάση. Δεν του επιτρέπεται η γνώση των νόμων που διέπουν την ενέργεια μέχρι να μάθει με την πειθαρχία τον έλεγχο της ζωώδους φύσης και να φτάσει σ’ ένα σημείο που δε θα ταλαντεύεται πια από τις διαθέσεις και την ιδιοτέλεια. 5. Αφαίρεση. Ένας όρος που καλύπτει τη δύναμη να επικεντρώνει κανείς τη συνείδηση στο κεφάλι κι εκεί να λειτουργεί σαν ψυχή, ή να αποσύρει την εξωστρεφή συνείδηση από πράγματα αντικειμενικά και απτά κι έτσι να τη στρέφει προς τα μέσα. 6. Προσοχή ή συγκέντρωση. Είναι η προσηλωμένη ζωή και περιλαμβάνει επίσης τη δραστηριοποίηση του νου στη θέση των συναισθημάτων. Έτσι ο συναισθηματικός και φυσικός άνθρωπος ελέγχεται από τον εστιασμένο νου. 7. Διαλογισμός είναι η παρατεταμένη προσοχή ή συγκέντρωση και δίνει τη δύναμη να εστιάζεται ο νους στην ψυχή και τα ενδιαφέροντά της. Αυτό δημιουργεί ριζικές μεταβολές στον οργανισμό και τεκμηριώνει την αλήθεια της δήλωσης ότι “όπως σκέπτεται ο άνθρωπος, έτσι και είναι”. 8. Ενατένιση είναι η δράση της ψυχής στο δικό της βασίλειο καθώς κοιτάζει τις μορφές και έρχεται σε επαφή με τις ενέργειες που βρίσκονται στο πέμπτο ή πνευματικό βασίλειο στη φύση. Η δράση αυτή ακολουθείται απ’ τη διάχυση στον εγκέφαλο (μέσω του ελεγχόμενου νου) της ψυχικής γνώσης κι ενέργειας. Αυτή η δραστηριότητα της ψυχής προκαλεί αυτό που ονομάσθηκε φώτιση: επιφέρει την ενεργοποίηση ολόκληρου του ανθρώπου και αφυπνίζει τα κέντρα στον κατάλληλο ρυθμό και κίνηση. Αυτή η συνειδητά κατευθυνόμενη ενέργεια, δρώντας μέσω του ζωτικού σώματος και των κέντρων, υποστηρίζεται ότι θα φέρει τελικά το φυσικό άνθρωπο και το ενδοκρινές σύστημα σε μια τέτοια κατάσταση ώστε θα έχουμε τέλεια υγεία κι επομένως έναν τέλειο μηχανισμό για την ψυχική έκφραση. Μ’ αυτό τον τρόπο διδασκόμαστε ότι ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει σε μια οριστική γνώση της ψυχής και να γνωρίσει τον εαυτό του σαν “τη βαθύτερη Ύπαρξη” που είναι ικανή να χρησιμοποιεί το μηχανισμό της με συγκεκριμένο σκοπό κι έτσι να λειτουργεί σαν ψυχή. Η μελέτη της ζωής των μεγάλων μυστικιστών, αγίων και μυστών και των δύο ημισφαιρίων θα δώσει πολλές πληροφορίες για τα φαινομενικά αποτελέσματα που προκύπτουν απ’ την τήρηση της παραπάνω μεθόδου, ακόμη κι όταν εξαλείψουμε πολλά στοιχεία παραίσθησης και ψυχοπαθητικών καταστάσεων. Συχνά παρατηρούνται μορφές ψυχόρασης, πρόβλεψης και τηλεπαθητικής επικοινωνίας, ικανότητες ψυχακοής και η ιδιάζουσα δύναμη της ψυχομετρίας. Υπενθυμίζεται όμως ότι όλες αυτές οι δυνάμεις έχουν τις πνευματικές τους εκδηλώσεις καθώς και τις κατώτερές τους. Ο A.E. Πάουελλ αναφέρει: “Υπάρχουν γενικά δύο είδη ψυχόρασης, η κατώτερη και η ανώτερη. H κατώτερη παραλλαγή εμφανίζεται σποραδικά σε υπανάπτυκτους ανθρώπους όπως οι άγριοι της Κεντρικής Αφρικής και

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

είναι μάλλον ένα είδος μαζικής αίσθησης που αόριστα ανήκει στο σύνολο του αιθερικού σώματος, παρά μια ακριβής και καθορισμένη αισθητήρια αντίληψη που μεταβιβάζεται μ’ ένα εξειδικευμένο όργανο. Πρακτικά είναι πέρα απ’ τον ανθρώπινο έλεγχο. Το Αιθερικό Αντίγραφο, όντας σε υπερβολικά στενή σχέση με το νευρικό σύστημα, με κάθε δράση στο ένα απ’ αυτά αντιδρά ταχύτατα στο άλλο. Στην κατώτερη ψυχόραση η αντίστοιχη νευρική διαταραχή βρίσκεται σχεδόν ολοκληρωτικά στο συμπαθητικό σύστημα. Στις πιο προηγμένες φυλές η αόριστη ευαισθησία εξαφανίζεται συνήθως καθώς αναπτύσσονται οι νοητικές ικανότητες. Αργότερα, όταν o πνευματικός άνθρωπος αρχίζει ν’ ανελίσσεται, επανακτά την ψυχορατική δύναμη. Όμως αυτή τη φορά η ικανότητα είναι ακριβής και συγκεκριμένη, υπό τον έλεγχο της θέλησης και ασκείται μέσω ενός αισθητήριου οργάνου. Κάθε εμφάνιση νευρικής δράσης γίνεται σχεδόν αποκλειστικά στο εγκεφαλονωτιαίο σύστημα. Οι κατώτερες μορφές ψυχισμού είναι πιο συχνές στα ζώα και στα μη νοήμονα ανθρώπινα όντα. Ο υστερικός κι αρρωστημένος ψυχισμός οφείλονται στη μικρή ανάπτυξη του εγκεφάλου και στην κυριαρχία του συμπαθητικού συστήματος, όπου τα μεγαλοπυρηνικά γαγγλιακά κύτταρα αυτού του συστήματος περιέχουν μεγάλη αναλογία αιθερικής ύλης κι έτσι επηρεάζονται εύκολα από τις πιο χονδροειδείς αστρικές δονήσεις.” 106

Παρατηρήθηκε συχνά ότι οι γάτες, οι σκύλοι και τα χαμηλού βαθμού ανθρώπινα όντα μπορούν συχνά να δουν και να ακούσουν εκείνο που το κανονικό και πιο νοήμον άτομο αποτυγχάνει να καταγράψει. Όμως η ικανότητα αυτή είναι ασυνείδητη κι ο άνθρωπος είναι συχνά θύμα παραίσθησης. Οι άγιοι και οι ενορατικοί βλέπουν και ακούν επίσης, αλλά οι δυνάμεις τους χρησιμοποιούνται θεληματικά και είναι πλήρως υπό τον έλεγχό τους. Ένα μεγάλο πεδίο έρευνας σ’ αυτά τα θέματα είναι ανοικτό σ’ όλους τους ψυχικούς ερευνητές κι όταν η υπόθεση του ζωτικού σώματος και των κέντρων γίνει αποδεκτή, θα έλθει πολλή πραγματική γνώση. Οι δάσκαλοι της Ανατολικής επιστήμης της ψυχής ισχυρίζονται ότι η αφύπνιση των διαφόρων κέντρων αποκαλύπτει καταστάσεις ύλης λεπτοφυέστερης απ’ τη φυσική. Όμως ο πνευματικός άνθρωπος ασχολείται κυρίως με τα κέντρα πάνω απ’ το διάφραγμα, επειδή παρέχουν δυνάμεις όπως η πνευματική αντίληψη, η ορθή κατανόηση και η ερμηνεία των συνανθρώπων μας έτσι ώστε, όπως ο Χριστός, να γνωρίζουμε τι υπάρχει στον άνθρωπο και να μπορούμε να συλλάβουμε γιατί ένας άνθρωπος είναι αυτό που είναι και κάνει ό,τι κάνει. Η δύναμη της έμπνευσης, η ανώτατη απ’ όλες τις δυνάμεις, πραγματώνεται σαν εμπνέουσα δημιουργική εργασία με το μέσον του κέντρου του λαιμού και σαν ανθρωπιστική προσπάθεια με το μέσον του κέντρου της καρδιάς. Το δεύτερο αποτέλεσμα που ισχυρίζεται αυτή η ομάδα, είναι η μεταφορά της δύναμης από τα κέντρα κάτω του διαφράγματος σ’ εκείνα πάνω απ’ αυτό. Με την εξέλιξη και το αποτέλεσμα του διαλογιστικού έργου είναι δυνατό για τον άνθρωπο να λειτουργεί συνειδητά μέσω των τριών κύριων κέντρων του (κεφάλι, καρδιά και λαιμό), αφήνοντας τα τρία κατώτερα κέντρα (βάση σπονδυλικής στήλης, ιερό κέντρο και ηλιακό πλέγμα) να εκτελούν την κανονική τους λειτουργία της αυτόματης ενεργοποίησης του σώματος, έτσι ώστε το πεπτικό σύστημα, το αναπαραγωγικό σύστημα και ορισμένες όψεις του νευρικού μηχανισμού να μπορούν να συνεχίσουν το 106

Powell, Α.E., The Etheric Double, pp. 102, 103.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

έργο τους. Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία η πλειονότητα των ανθρώπων ζει “κάτω απ’ το διάφραγμα” και η ζωική δύναμη επικεντρώνεται στην καθαρά ζωώδη κι αισθητήρια ζωή· η σεξουαλική και η συναισθηματική ζωή κυριαρχούν κι όλη η δύναμη που ρέει εντός και δια του ιερού κέντρου και του ηλιακού πλέγματος κατευθύνεται στη διέγερση ορισμένων φυσιολογικών και κατώτερων ψυχικών διαδικασιών. Ωστόσο, καθώς ο άνθρωπος εξελίσσεται, η κατεύθυνση της δύναμης αλλάζει. Είδαμε ότι η δύναμη είναι διπλή, μερικώς ζωική δύναμη και μερικώς ψυχική δύναμη, όπου η μια εκφράζεται μέσω του αίματος και η άλλη μέσω του νευρικού συστήματος. Η όψη της ζωικής δύναμης συνεχίζει να ζωογονεί και να ενδυναμώνει όλα τα όργανα και τις δομές του σώματος, αλλά η ψυχική δύναμη που ως τώρα ήταν σχετικά ήρεμη, αρχίζει να στρέφεται προς τα πάνω. Η ψυχική δύναμη στο κέντρο της βάσης της σπονδυλικής στήλης μεταφέρεται στο κεφάλι μέσω του σπονδυλικού αγωγού, περνώντας με τη σειρά από κάθε κέντρο, συγκεντρώνοντας σε κάθε σημείο αυξανόμενη ψυχική ενέργεια. Τα ψυχολογικά αποτελέσματα αυτής της μεταφοράς της συνείδησης είναι ενδιαφέροντα. Όταν η ψυχή “ενθρονισθεί” στο κεφάλι (όπως το θέτουν τα επιστημονικά βιβλία της Ανατολής), προσελκύει με τη δύναμη του μαγνητισμού της τη λανθάνουσα δύναμη στη βάση της σπονδυλικής στήλης. Έτσι δημιουργείται η πλήρης ανάμειξη της πνευματικής ενέργειας και της δύναμης της καθαυτής ύλης μέσω της ελκτικής ενέργειας της ψυχής. Αυτό είναι που εννοείται με την αφύπνιση της Κουνταλινικής δύναμης και πρέπει να γίνει από το μαγνητισμό της δεσπόζουσας ψυχής κι όχι με το διαλογισμό σε κάποιο ειδικό κέντρο ή με τη συνειδητή δράση πάνω στη δύναμη της ύλης. Η ψυχική ενέργεια του ιερού κέντρου πρέπει να μεταφερθεί στο ανώτατο δημιουργικό κέντρο, το λαιμό. Τότε η έμφαση θα δοθεί στη δημιουργική εργασία για χάρη της ομάδας κι όχι στη δραστήρια σεξουαλική ζωή του ενεχόμενου ανθρώπου. Η ενέργεια του ηλιοπλεγματικού κέντρου πρέπει επίσης να μεταφερθεί στην καρδιά και τότε η συνείδηση δεν είναι πια εγωκεντρική και καθαρά ιδιοτελής, αλλά ο άνθρωπος αποκτά ομαδική συνείδηση και γίνεται περιεκτικός στη στάση του για τον άνθρωπο και τη ζωή. Δεν είναι πια ανταγωνιστικός και αποκλειστικός. Γνωρίζει και κατανοεί. Λυπάται, αγαπά και υπηρετεί. Υπάρχει ένα ευρύ πεδίο έρευνας εφόσον συλληφθεί αυτή η σχέση μεταξύ των κέντρων και μεταξύ κέντρων και αδένων· τα αποτελέσματα, φυσιολογικά και ψυχικά, δικαιολογούν επισταμένη μελέτη. Έχει επίσης ενδιαφέρον να σημειώσουμε έναν άλλο ισχυρισμό των σπουδαστών της Αιώνιας Σοφίας. Όταν ο άνθρωπος φτάσει σε μια αρκετά υψηλή κατάσταση εξέλιξης, το κέντρο του λαιμού λειτουργεί κι αρχίζει να παίρνει τη θέση του στο έργο του κόσμου· έχει ένα καθορισμένο αποτέλεσμα σε κάποιο πεδίο της παγκόσμιας δραστηριότητας. Τότε η προσωπικότητά του μπορεί να θεωρηθεί οργανωμένη και μπορούμε να πούμε ότι έφτασε στην ωριμότητά του. Οι ψυχολόγοι μας λένε ότι η υπόφυση είναι η έδρα των συναισθηματικών και νοητικών χαρακτηριστικών. Στον ένα λοβό έχει την έδρα του ο έλλογος νους, ενώ ο άλλος ευθύνεται για τις φαντασιακές

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

συναισθηματικές ικανότητες και τη δύναμη του οραματισμού. Στον άνθρωπο με δημιουργική δύναμη και συνεπώς με αναπτυγμένη προσωπικότητα οι δύο λοβοί της υπόφυσης λειτουργούν εξίσου και απ’ αυτούς μπορεί να συναχθεί η κατάσταση της υλικής όψης, του μηχανισμού δια του οποίου η ψυχή κινείται κι εκφράζεται. Ο αδένας αυτός σχετίζεται με το κέντρο ανάμεσα στα φρύδια. Αυτό το κέντρο είναι αρνητικό ως προς το κέντρο της κεφαλής που ανταποκρίνεται στην ενέργεια της Ψυχής. Όταν με τη συμμόρφωση στην περιγραφείσα τεχνική η ψυχή αναλάβει τον έλεγχο, ενεργοποιεί το κεφαλικό κέντρο και οδηγεί την επίφυση από μια ατροφική σε μια λειτουργική κατάσταση όπως στα παιδικά χρόνια και η θετική όψη αρχίζει να παίζει το ρόλο της. Εδραιώνεται μια σχέση ανάμεσα στο αρνητικό κέντρο και το αντίστοιχό του, την υπόφυση και ανάμεσα στο θετικό κέντρο και το αντίστοιχό του, την επίφυση. Με την πάροδο του χρόνου ισχυρίζονται ότι εδραιώνεται ένα μαγνητικό πεδίο, ψυχή και σώμα συναντώνται, ο πατέρας και η μητέρα έρχονται σ’ επαφή και η ψυχή γεννιέται στη συνείδηση του ανθρώπου. Είναι η γέννηση του Χριστού στον Οίκο του Θεού και η έλευση σε ύπαρξη του αληθινού ανθρώπου· τα σεξουαλικά όργανα και οι αναπαραγωγικές τους δραστηριότητες στο φυσικό πεδίο είναι τα εξωτερικά συγκεκριμένα της σύμβολα. Οι διαστρεβλώσεις της σεξουαλικής μαγείας που τόσο επικρατούν, είναι μια παραμόρφωση της αληθινής πνευματικής αυτής ένωσης ή συγχώνευσης μεταξύ των δύο κέντρων ενέργειας στο κεφάλι, τα οποία με τη σειρά τους συμβολίζουν τη σχέση ψυχής και σώματος. Η σεξουαλική μαγεία υποβιβάζει τη διαδικασία στο κέντρο κάτω από το διάφραγμα και σε μια σχέση ανάμεσα σε δύο πρόσωπα στο φυσικό πεδίο. Η αληθινή διαδικασία προωθείται μέσα στη φύση του ανθρώπου με επίκεντρο το κεφάλι και η σχέση είναι μεταξύ ψυχής και σώματος αντί μεταξύ άνδρα και γυναίκας. Ένα άλλο αποτέλεσμα της σχέσης ανάμεσα στα δύο κεφαλικά κέντρα και τους αντίστοιχους αδένες τους είναι ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο παράγει τη λάμψη φωτός. Υπάρχουν πολλές επιβεβαιωτικές μαρτυρίες στις Γραφές του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της εντολής του Χριστού στους οπαδούς Του, “λαμψάτω το φως υμών”. Υπάρχουν επίσης σωρευτικές μαρτυρίες στις ζωές των μυστικιστών που επανειλημμένα αναφέρουν στα κείμενά τους ότι είδαν κάποιο φως. Έστειλα ένα γράμμα σε μια ομάδα σπουδαστών (που μελετούν το διαλογισμό για αρκετά χρόνια), ρωτώντας αν έχουν αντιληφθεί κάποια ενδιαφέροντα φαινόμενα σαν αποτέλεσμα της εργασίας τους. Δεν έστειλα το γράμμα σε νευρωτικούς και ονειροπόλους, αλλά σε άνδρες και γυναίκες με καλή φήμη στο επαγγελματικό, καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό πεδίο και με επιτυχίες στο ενεργητικό τους. Το εβδομήντα πέντε τοις εκατό βεβαίωσε την όραση ενός φωτός στο κεφάλι. Είχαν άραγε παραισθήσεις; Μήπως ήταν θύματα της φαντασίας τους; Τι ήταν άραγε αυτό που είδαν και συνεχώς βλέπουν; Εδώ βρίσκεται επίσης ένα ενδιαφέρον πεδίο έρευνας και τα αποτελέσματα μπορεί να έχουν βάση στο γεγονός που ήδη αναγνωρίσθηκε απ’ την επιστήμη, ότι το φως είναι ύλη και η ύλη είναι φως. Όταν η ψυχή λειτουργεί και ο άνθρωπος επιτύχει συνειδητή ένωση με την ψυχή, μπορεί τότε, δια της συνεπαγόμενης επιπλέον διέγερσης, ν’

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

αντιληφθεί το φως του αιθερικού σώματος στο κύριο σημείο επαφής του με το φυσικό σώμα, στο σημαντικότερο κέντρο του σώματος, το κεφαλικό κέντρο. Ο καθηγητής Μπατσόνι λέει: “Είδαμε ότι όλες οι μορφές της ύλης στη γη αποτελούνται από 92 διαφορετικά είδη ατόμων ομαδοποιημένων σε μόρια τα οποία συνδυαζόμενα σε αμέτρητα εκατομμύρια, σχηματίζουν όλα τα σώματα που βλέπουμε γύρω μας και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο και τα σώματά μας. Τώρα, όταν κάποιο απ’ αυτά τα 92 είδη ατόμων διεγερθεί με ορισμένους τρόπους που είναι πολύ γνωστοί στην επιστήμη, μπορεί να αποδώσει φως – γενικά έγχρωμο φως – και η φύση αυτού του φωτός είναι ιδιάζουσα και χαρακτηριστική για το καθένα από τα 92 άτομα.” 107

Μήπως αυτό ρίχνει κάποιο φως στο πρόβλημά μας, εφόσον είναι αποδεκτή η υπόθεση για ένα αιθερικό σώμα; Μήπως είναι το φωτοστέφανο γύρω από τα κεφάλια των αγίων και της θεότητας σ’ όλες τις αρχαίες εικόνες και των δύο ημισφαιρίων μια ένδειξη ότι οι καλλιτέχνες γνώριζαν ότι ζωγράφιζαν φωτισμένους ανθρώπους με τη φυσική καθώς και την πνευματική έννοια; Αυτά πρέπει να ερευνηθούν και ν’ αποδειχθούν ή ν’ απορριφθούν. Η δυνατότητα ένωσης των δύο μεγάλων σχολών σκέψης που ζητούν να ερμηνεύσουν την ανθρώπινη μονάδα με όρους της Δυτικής επίτευξης και της Ανατολικής φιλοσοφίας, που να βασίζεται σε μια τεχνική ψυχικού έλεγχου, έχει συνεπώς τη φύση πειράματος. Με δεδομένη την προθυμία να δεχθούμε ό,τι ο Δυτικός σπουδαστής θεωρεί υποθετικό και με δεδομένο έναν ανοικτό νου, τι μπορεί άραγε να γίνει με ειδική και πρακτική σημασία ώστε να καταδειχθούν σαν αληθινά ή να απορριφθούν σαν λανθασμένα τα επιχειρήματα που διατυπώνονται σ’ αυτό το βιβλίο; Ο Μέτερλινκ παραθέτει τον Χέρμπερτ Σπένσερ ως εξής: “Η διαρκής δημιουργία ιδεών που απαιτεί τη μέγιστη προσπάθεια των ικανοτήτων μας και η διαρκής διαπίστωση ότι αυτές οι ιδέες πρέπει να εγκαταλειφθούν σαν μάταιες φαντασιώσεις, μας δείχνει πληρέστερα από καθετί το μεγαλείο εκείνου που μάταια προσπαθούμε να συλλάβουμε… Με τη συνεχή αναζήτηση της γνώσης και τη συνεχή υποχώρηση με βαθιά πεποίθηση στην αδυναμία της γνώσης, μπορεί να διατηρήσει ζωντανή τη συνείδηση ότι είναι η ύψιστη σοφία μας και το ύψιστο καθήκον μας να θεωρούμε εκείνο δια του οποίου υπάρχουν όλα τα πράγματα σαν Άγνωστο.” 108

Όμως δεν είναι άραγε εφικτό να αποσαφηνίσουμε κάπως το όραμα και “με βαθιά πεποίθηση” να φτάσουμε σε μια καλύτερη κατανόηση των μορφών και όψεων που καλύπτουν αυτή την άγνωστη Ουσιαστική Πραγματικότητα στο Σώμα της οποίας “ζώμεν και κινούμεθα και εσμέν”; Με δεδομένο ότι είναι ο φαινομενικός κόσμος, είτε εξετάζουμε την ανθρώπινη οικογένεια είτε οραματιζόμαστε και προσεγγίζουμε μορφές στο Βασίλειο της Ψυχής, ίσως αποδειχθεί τελικά αληθινό ότι οι μορφές (καθώς ανέρχονται στην κλίμακα της ύπαρξης) μπορούν να μας αποκαλύψουν προοδευτικά διευρυνόμενες αλήθειες για την Ουσιαστική Ζωή. Ο μηχανισμός αναπτύσσεται και βελτιώνεται όπως και οι αντιλήψεις μας για τη Θειότητα. Ο Έντουαρντ Κάρπεντερ εκφράζει αυτή την ιδέα με τα εξής 107 108

Bazzoni, C.B., Kemels of the Universe, p. 31. Maeterlinck, Maurice, The Light Beyond, p. 95.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

λόγια: “Ο Δρ. Φρέιζερ στο τέλος του μεγάλου του έργου Ο Χρυσός Κλάδος χαιρετίζει τους αναγνώστες του με τα ακόλουθα λόγια: ‘Οι νόμοι της Φύσης είναι απλώς υποθέσεις που επινοήθηκαν για να εξηγήσουν τη μετακινούμενη αυτή φαντασμαγορία της σκέψης στην οποία δίνουμε τα επιβλητικά ονόματα Κόσμος και Σύμπαν. Σε τελική ανάλυση η μαγεία, η θρησκεία και η επιστήμη δεν είναι παρά θεωρίες (της σκέψης)· κι όπως η επιστήμη υποσκέλισε τους προκατόχους της, έτσι και στο μέλλον μπορεί ν’ αντικατασταθεί από κάποια τελειότερη υπόθεση, ίσως από κάποιο τελείως διαφορετικό τρόπο να βλέπουμε τα φαινόμενα, να καταγράφουμε τις σκιές στην οθόνη – για τον οποίο σ’ αυτή τη γενιά μπορεί να μην έχουμε ιδέα.’ Φαντάζομαι ότι ο Δρ. Φρέιζερ έχει δίκιο να σκέπτεται ότι μπορεί κάποτε να επικρατήσει ‘ένας τρόπος να βλέπουμε τα φαινόμενα’ διαφορετικός απ’ αυτόν της επιστήμης. Αλλά νομίζω ότι αυτή η αλλαγή θα έλθει, όχι τόσο από την ανάπτυξη της ίδιας της Επιστήμης ή την επέκταση των ‘υποθέσεών’ της όσο από μια ανάπτυξη και διεύρυνση της ανθρώπινης καρδιάς και μια αλλαγή στην ψυχολογία και τις δυνάμεις αντίληψής της.” 109

Ο Μέτερλινκ το συνοψίζει με σαφήνεια όταν λέει: “Χρειάζεται λοιπόν ν’ απαλλαγούμε από τις έννοιες που πηγάζουν μόνο απ’ το σώμα μας, όπως οι ομίχλες που καλύπτουν το φως της μέρας απ’ το βλέμμα μας, πηγάζουν μόνο από τις πεδιάδες. O Πασκάλ είπε μια για πάντα: ‘τα περιορισμένα όρια της ύπαρξής μας κρύβουν το άπειρο απ’ τη θέα μας’.”110 Στην προσπάθειά μας ν’ απορριφθεί το υπερφυσικό (αν μπορεί να εκφρασθεί έτσι) πρέπει να γίνουν πρακτικές εισηγήσεις και να αποδειχθεί ότι οι υποκειμενικές καταστάσεις που μαρτυρούν ο μυστικιστής κι ο ενορατικός είναι απλά εκδηλώσεις φυσικών δυνάμεων κι ενεργειών. Μέχρι τώρα ο άνθρωπος απέτυχε ν’ αναγνωρίσει και να ελέγξει αυτές τις δυνάμεις, όπως απέτυχε πριν αιώνες να γνωρίσει εκείνες τις δυνάμεις που τώρα είναι ικανός, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, να τις κατανοεί και να τις χρησιμοποιεί και οι οποίες είναι η δόξα του τωρινού μας πολιτισμού. Ας αποδείξουμε μια απ’ αυτές τις ψυχικές δυνάμεις σαν γεγονός στη φύση και οι πύλες ενός νέου κόσμου θα ανοίξουν μπροστά στην ανθρωπότητα. Ο Δρ. Λήρυ το εκτιμά αυτό όταν λέει: “Έγινε κάπως αισθητό ότι υπάρχουν μερικές ποιότητες, κάποια χαρακτηριστικά, τουλάχιστον σε μερικές προσωπικότητες, που δεν μπορούν να εξηγηθούν με όρους δραστηριότητας κάποιας φυσικής δομής. Ούτε είναι ένα ασήμαντο σημείο που μπορεί συνοπτικά ν’ απορριφθεί σαν απλή δεισιδαιμονία· είναι πολύ διαδεδομένο, πολύ φορτισμένο με συναίσθημα, πολύ κοινό ακόμη και σε μερικούς ψυχολόγους για ν’ αγνοηθεί. Κι αξίζει ν’ αναφερθεί άλλη μια φορά, αν υπάρχουν τέτοια χαρακτηριστικά, πνευματικά ή όχι, τα οποία εξ ορισμού ή υποθετικά δε βασίζονται σε δομή, η παραδοχή ακόμη και του μικρότερου και φαινομενικά πιο ασήμαντου απ’ αυτά θα αναιρέσει αναπόφευκτα κι ολοκληρωτικά το όλο πεδίο της επιστήμης, γιατί ο ντετερμινισμός για ν’ αληθεύει πρέπει να είναι πλήρης.” 111

Πρώτο, πρέπει να είναι δυνατό να βρεθεί ένα εργαστήριο στο οποίοι οι ισχυρισμοί των σπουδαστών της Ανατολικής φιλοσοφίας σε σχέση με τη ζωογονούσα ψυχή να μπορούν ν’ αποδειχθούν ή ν’ απορριφθούν. Τα φαινόμενα του θανάτου μπορούν να 109

Carpenter, Edward, Ρagan and Christian Creeds· Their Origin and Meaning, p. 278. Maeterlinck, Maurice, The Light Beyond, p. 73. 111 Leary, Daniel Η., Ph.D., Modern Psychology: Normal and Αbnormal, pp. 191, 192. 110

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

μελετηθούν απ’ τη σκοπιά της απόσυρσης της ψυχής. Οι ακτινοβολίες του ανθρώπινου σώματος έχουν γίνει βέβαια αντικείμενο προσοχής, αλλά η ειδική έρευνα της σπονδυλικής στήλης και της σχέσης της με τα κέντρα είναι ακόμη ένα νέο πεδίο μελέτης, αν και ο Δρ. Μπαραντύ της Σορβόννης, στο Παρίσι, έκανε μια ενδιαφέρουσα εργασία πάνω σ’ αυτή τη σχέση πριν σαράντα πέντε χρόνια. Το βιβλίο του Η Ζωντανή Ψυχή είναι ενδεικτικό παρότι υποθετικό και τα επιχειρήματά του χρειάζονται απόδειξη. Το όλο θέμα του ζωτικού σώματος και των αποτελεσμάτων του στο νευρικό σύστημα και στους αδένες ανοίγει ένα αχανές πεδίο μελέτης· ενώ η σχέση του αιθερικού σώματος του ανθρώπου, όχι μόνο με το νευρικό του μηχανισμό αλλά και με το πλανητικό αιθερικό σώμα ή αιθέρα, στο οποίο σαν οργανισμός έχει τη θέση του, είναι ακόμη ένα ανέγγιχτο πεδίο. Δεύτερο, πρέπει να γίνει δυνατό να συγκεντρωθούν μαρτυρίες ως προς το γεγονός και τη φύση του φωτός στο κεφάλι, το οποίο τόσοι πολλοί μαρτυρούν. Τα πρόσφατα θεαματικά πειράματα στη φύση της τηλεπάθειας τείνουν στη σωστή κατεύθυνση, αλλά η τεχνική της τηλεπάθειας είναι ακόμη στα σπάργανα· πολλά θα αποκαλυφθούν όταν γίνει η διάκριση μεταξύ επικοινωνίας από νου σε νου, που είναι νοητική τηλεπάθεια και της σπανιότερης μορφής επικοινωνίας μεταξύ ψυχής και ψυχής και μεταξύ ψυχής και εγκεφάλου. Η τελευταία αυτή μορφή ονομάσθηκε έμπνευση κι έφερε σε ύπαρξη τις Γραφές και τα λεγόμενα “εμπνευσμένα” κείμενα του κόσμου και καθοδήγησε τις νοητικές διαδικασίες των μεγάλων εφευρετών κι επιστημόνων, ποιητών και καλλιτεχνών. Η τηλεπάθεια και η έμπνευση εξαρτώνται από το ατομικό ανθρώπινο αιθερικό σώμα και τη σχέση του με τον παγκόσμιο αιθέρα, όπως το ίδιο το φως ή το ραδιόφωνο. Μαρτυρούν το λεπτοφυέστερο κόσμο του πνεύματος και της ψυχής. Ο Πούπιν στον επίλογο της Νέας Μεταρρύθμισης λέει: “Η δημιουργική δύναμη της ψυχής είναι ο μόνος οδηγός στις προσπάθειές μας ν’ αποκρυπτογραφήσουμε το νόημα αυτής της υπερ-υλικής ουσίας. Παρέχει το πιο αξιόπιστο μέτρο σύγκρισης της ψυχής ενός ανθρώπου με την ψυχή ενός άλλου και μ’ εκείνη των κατώτερων ζώων. Αυτή η σύγκριση που μοιάζει σε κάποιο βαθμό με τις επιστημονικές μεθόδους ποσοτικής μέτρησης, συνεχίζεται απ’ την αρχή του πολιτισμού. Η διαδικασία αυτής της έρευνας ισοδυναμεί ποικιλοτρόπως με την επιστημονική μέθοδο έρευνας με την παρατήρηση, το πείραμα και τον υπολογισμό· ό,τι λείπει σε ακρίβεια συμπληρώνεται από τεράστιο αριθμό δοκιμών και λαθών που καλύπτουν πολλούς αιώνες ποιοτικής μέτρησης με προσεκτική σύγκριση. Κατέληξε στην παγκόσμια γνώμη ότι όχι μόνο η ψυχή του ανθρώπου είναι πολύ ανώτερη από τη ζωώδη ψυχή, αλλά κι ότι αυτή η διαφορά είναι απροσμέτρητα μεγαλύτερη από τη διαφορά στη σωματική τους δομή. Η σύγκριση αποκάλυψε επίσης ένα στοιχείο αυτής της διαφοράς που ορθώνεται ψηλότερα από τα άλλα διαφοροποιά στοιχεία· είναι το πνευματικό στοιχείο. Η δημιουργική δύναμη της ανθρώπινης ψυχής δημιούργησε ένα νέο κόσμο στην ανθρώπινη συνείδηση· είναι ο πνευματικός κόσμος.” 112

Ανάμεσα στους άλλους πιθανούς δρόμους έρευνας είναι η συνέχιση του έργου του Δρ. Κίλνερ για την ανθρώπινη αύρα, που ενσωμάτωσε στο βιβλίο του Η Ανθρώπινη Ατμόσφαιρα. Άλλες γραμμές έρευνας στις υπερκανονικές δυνάμεις συνοψίζονται σε μια 112

Pupin, Michael, The New Reformation, pp. 264, 265.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

πρόσφατη δήλωση ενός περιοδικού της Αυστραλίας, του Φέντεραλ Ιντεπέντεντ απ’ το οποίο αναφέρονται δύο παράγραφοι: “Νέο φως για το βάδισμα του Χριστού πάνω στα νερά δόθηκε πρόσφατα από έναν επιστήμονα που κάνει μια ειδική μελέτη στη νεότατη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν. Σαν αποτέλεσμα των ερευνών του ο καθηγητής Χ.Χ. Σέλντον λέει ότι θα μπορέσει να βεβαιώσει ότι η Βιβλική αφήγηση που τόσο καιρό ειρωνεύονται οι σκεπτικιστές, είναι γεγονός που εξηγείται από τους επιστημονικούς νόμους. Ο καθηγητής Σέλντον λέει: ‘Το θαύμα μπορεί να γίνει δεκτό από τις πλέον σκεπτικιστικές διάνοιες, όταν αναγνωρίσουν το γεγονός ότι οι βασικοί νόμοι της σχετικιστικής μηχανικής και του ηλεκτρισμού μπορούν ν’ αναχθούν σε μια φόρμουλα κι ότι η δύναμη του ηλεκτρομαγνητισμού μπορεί να επηρεάσει και να ελέγξει πλήρως τη βαρύτητα’. Σύμφωνα με την πρόσφατη μαθηματική θεωρία του Αϊνστάιν υπάρχει μόνο μια ουσία κι ένας παγκόσμιος νόμος που περιέχει ηλεκτρικά και βαρυτικά συστατικά ενωμένα σε μια μόνο φόρμουλα όπου το ένα επηρεάζει το άλλο. Ο Δρ. Σέλντον πιστεύει πια ότι σαν αποτέλεσμα αυτής της ανακάλυψης πράγματα όπως η διατήρηση αεροπλάνων στον αέρα χωρίς μηχανές ή υλική υποστήριξη και η έξοδος απ’ το παράθυρο στον αέρα χωρίς το φόβο πτώσης, είναι δρόμοι προτεινόμενης έρευνας. Δήλωσε: ‘Αν αυτή η θεωρία σταθεί σαν απόδειξη ότι ηλεκτρισμός και βαρύτητα είναι αληθινά το ίδιο, μπορούμε πραγματικά ν’ απομονωθούμε απ’ τη δύναμη της βαρύτητας’. Σαν πραγματική απόδειξη αυτών των φαινομενικά απίστευτων δυνατοτήτων ο Δρ. Σέλντον έδειξε πώς μια ράβδος περμαλόης που είναι συνήθως ευαίσθητη στο μαγνητισμό, παραμένει αιωρούμενη μόνο απ’ τον αέρα, αν τοποθετηθεί κάτω της ένας μαγνήτης. Στο φως λοιπόν της νέας θεωρίας του Αϊνστάιν ίσως η ελευθερία του Χριστού απ’ τους αποδεκτούς νόμους της βαρύτητας που θα Τον βύθιζαν μόλις τα πόδια Του άγγιζαν την επιφάνεια της θάλασσας, να οφειλόταν σε μια τεράστια ποσότητα ηλεκτρομαγνητισμού στο σώμα Του και σε μια δύναμη που ανάβλυζε από την ισχύ της προσωπικότητας και ζωτικότητάς Του. Σε όλες τις εικόνες παριστάνουν τον Χριστό με ένα φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι. Κάποτε αυτό το φωτοστέφανο το θεωρούσαν προϊόν της υπερβολικής φαντασίας των μαθητών Του. Αλλά κατά τη διάρκεια των λίγων τελευταίων ετών η επιστήμη μαζί με πολλούς σπουδαστές ψυχικών φαινομένων έχει δείξει με πρακτικά πειράματα ότι κάθε ανθρώπινο ον έχει μια αύρα που μοιάζει πολύ με τη λάμψη που εκπέμπεται από κάθε ισχυρή ηλεκτρική μηχανή. Μια τέτοια δήλωση είναι απόδειξη ότι η επιστήμη διασχίζει γοργά τη συνοριακή γραμμή που χωρίζει τα υλικά απ’ τα πνευματικά πράγματα. Όταν αντιληφθούμε ότι η γνώση ανώτερων νόμων μπορεί να υπερβεί την αντίσταση των κατώτερων, τότε θα εισέλθουμε στην αληθινή πνευματική μας κληρονομιά.”

Στέκουμε προσδοκώντας την αυγή εκείνης της ημέρας όπου η θρησκεία θα στηριχθεί σε μια επιστημονική βάση και οι αλήθειες που μαρτυρούν οι αιώνες θα τεκμηριωθούν και θα αποδειχθούν, γιατί όπως μας λέει ο Δρ. Πούπιν: “Ναι, οι πνευματικές πραγματικότητες του Θεού είναι αόρατες αλλά απεικονίζονται και γίνονται καταληπτές απ’ τις φυσικές πραγματικότητες που αποκαλύπτονται στα φυσικά πράγματα που έχουν δημιουργηθεί. Σύμφωνα μ’ αυτή την ερμηνεία των λόγων του Αποστόλου οι φυσικές και οι πνευματικές πραγματικότητες συμπληρώνουν η μια την άλλη. Είναι τα δύο άκρα της ίδιας πραγματικότητας, όπου το ένα άκρο βρίσκεται στην ανθρώπινη ψυχή και το άλλο στα πράγματα του εξωτερικού κόσμου. Εδώ είναι μια από τις θεμελιώδεις αιτίες γιατί η Επιστήμη και η Θρησκεία συμπληρώνουν η μια την άλλη. Είναι οι δύο στήλες της πύλης μέσα από την οποία η ανθρώπινη ψυχή εισέρχεται στον κόσμο που κατοικεί η θειότητα.” 113 113

Pupin, Michael, The New Reformation, p. 272.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Τότε θα αναδυθεί μια νέα φυλή με νέες ικανότητες, νέα ιδεώδη, νέες ιδέες για το Θεό και την ύλη, για τη ζωή και το πνεύμα. Μέσα απ’ αυτή τη φυλή και την ανθρωπότητα του μέλλοντος θα γίνει ορατός όχι μόνο ένας μηχανισμός και μια δομή, αλλά μια ψυχή, μια οντότητα η οποία χρησιμοποιώντας το μηχανισμό θα εκδηλώσει τη φύση της που είναι αγάπη, σοφία και νοημοσύνη. Η επιστήμη έχει αναγνωρίσει την τελική αυτή δυνατότητα και έχει σημειώσει ότι η τάση της εξελικτικής διαδικασίας είναι προς μια πιο τέλεια προσαρμογή ανάμεσα στη μορφή και τη ζωή. Παντού σ’ όλη τη δημιουργία πραγματώνεται ένας σκοπός, εκδηλώνεται μια θέληση προς την τελείωση. Αυτός ο σκοπός και η θέληση ελέγχονται από αγάπη και σοφία κι αυτοί οι δύο τύποι ενέργειας – ο σκοπός του πνεύματος και η ελκτική δύναμη της ψυχής – εφαρμόζονται με νοημοσύνη στην τελείωση της υλικής όψης. Πνεύμα, ψυχή και σώμα – μια θεία τριπλότητα – εκδηλώνονται στον κόσμο και θα μεταφέρουν τα πάντα σε μια κορύφωση που μας απεικονίζεται στις Γραφές του κόσμου μ’ έναν πλούτο εικόνων, χρώματος και μορφής. Το όραμα του Μπράουνινγκ γι’ αυτή την αλήθεια και η έκφρασή του γι’ αυτή συνοψίζουν τα αποτελέσματα της μελέτης μας και είναι ένα ταιριαστό κλείσιμο αυτού του δοκιμίου: “– κι ο Θεός ανανεώνει Την αρχαία Του έκσταση. Έτσι κατοικεί σ’ όλα, Από το πρώτο λεπτό της ζωής ως το τελευταίο Στον άνθρωπο – την κορύφωση αυτού του σχήματος Της ύπαρξης, την περάτωση αυτής της σφαίρας Της ζωής· της οποίας οι ιδιότητες εδώ κι εκεί Διασκορπίσθηκαν πάνω στον ορατό κόσμο πριν, Ζητώντας να συνδυασθούν, αμυδρά κομμάτια με πρόθεση Να ενωθούν σε κάποιο θαυμαστό όλο, Ατελείς ποιότητες σ’ όλη τη δημιουργία, Υπονοώντας κάποιο δημιούργημα να γίνει ακόμη, Κάποιο σημείο όπου όλες οι διάσπαρτες ακτίνες θα συναντηθούν Συγκλίνοντας στις ικανότητες του ανθρώπου… Όταν όλη η φυλή τελειωθεί το ίδιο Σαν άνθρωπος, δηλαδή· όλα έτειναν στο ανθρώπινο γένος Κι ό,τι ο άνθρωπος έφτιαξε, όλα έχουν ως τώρα το τέλος τους· Αλλά στον τελειωμένο άνθρωπο αρχίζει πάλι Μια τάση στο Θεό. Οι προγνώσεις είπαν Ο άνθρωπος πλησιάζει· έτσι στον εαυτό του προβάλλουν Μεγαλοπρεπείς προσδοκίες, σύμβολα, τύποι Μιας αμυδρής λαμπρότητας που πάντα υπήρξε πριν Σ’ αυτό τον αιώνιο κύκλο των επιδιώξεων της ζωής. Γιατί οι άνθρωποι αρχίζουν να περνούν τα όρια της φύσης τους Και βρίσκουν νέες ελπίδες και φροντίδες που γοργά υπερπηδούν Τις ίδιες χαρές και λύπες τους· γίνονται πολύ μεγάλοι Για τη στενή πίστη του σωστού και λάθους, που ξεθωριάζει Μπροστά στην απροσμέτρητη δίψα για το καλό· ενώ η ειρήνη Ανατέλλει μέσα τους πάντα όλο και πιο πολύ. Τέτοιοι άνδρες υπάρχουν και τώρα πάνω στη γη,

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Γαλήνιοι ανάμεσα στα μισοσχηματισμένα πλάσματα γύρω.” 114

114

Browning, Robert, Paracelsus.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΣΗΜΕΙΩΣΗ I (ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV) Το ακόλουθο απόσπασμα από μια πρόσφατη δημοσίευση θέτει το ζήτημα της ψυχής μ’ έναν άλλο τρόπο και ίσως μας δώσει κάποια ιδέα για την τάση της σύγχρονης Δυτικής σκέψης γι’ αυτή: “Η φράση θρησκευτική διαίσθηση είναι από μόνη της αόριστη. Δεν είναι άραγε δυνατό να δώσουμε στη φράση ένα σαφές περιεχόμενο, χωρίς ν’ απομακρυνθούμε απ’ την κριτική στάση; Μπορεί κανείς να βοηθήσει σ’ έναν τέτοιο ορισμό αν αναρωτηθεί ποιο στοιχείο τείνει να φύγει από τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου καθώς παρακμάζουν οι παραδοσιακές πειθαρχίες. Σύμφωνα με τον Ουώλτερ Λίπμαν η πεποίθηση που έχει χάσει ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ότι ‘υπάρχει μια αθάνατη ουσία που προΐσταται σαν βασιλιάς σε όλες τις ορέξεις του’. Αλλά γιατί να εγκαταλείψουμε τη βεβαίωση μιας τέτοιας ‘ουσίας’ ή ανώτερης θέλησης στους απλούς υποστηρικτές της παράδοσης; Γιατί να μην τη βεβαιώσουμε πρώτα απ’ όλα σαν ψυχολογικό γεγονός, ένα από τα άμεσα δεδομένα της συνείδησης, μια αντίληψη τόσο αρχέγονη ώστε συγκρινόμενες μαζί της οι ντετερμινιστικές αρνήσεις της ηθικής ελευθερίας του ανθρώπου, να μην είναι παρά ένα μεταφυσικό όνειρο; Θα μπορούσε έτσι κάποιος να βρεθεί σε θέση να κάνει μια γρήγορη πλευρική κίνηση προς τους μπιχεβιοριστές κι άλλους νατουραλιστές ψυχολόγους που θεωρούνται προς το παρόν μεταξύ των κύριων εχθρών της ανθρώπινης φύσης. Θα μπορούσε κανείς την ίδια στιγμή να είναι στο σωστό δρόμο διαφυγής από το νεωτεριστικό δίλημμα και να γίνει ένας ευσυνείδητος και πλήρης νεωτεριστής. Οι φιλόσοφοι συζήτησαν συχνά το ζήτημα της προτεραιότητας της θέλησης ή της διάνοιας στον άνθρωπο. Η ποιότητα της θέλησης που συζητώ και που δίκαια αξίζει να θεωρηθεί υπερλογική, έχει ωστόσο συνδεθεί στον παραδοσιακό Χριστιανισμό όχι κυρίως με τη θέληση του ανθρώπου, αλλά με τη θέληση του Θεού υπό τη μορφή της χάρης. Οι θεολόγοι έχουν παρασυρθεί σε πολλές ανώφελες πανουργίες με την ευκαιρία της χάρης. Κανείς πάντως δεν μπορεί, όπως είναι η σύγχρονη τάση, να απορρίψει την ψυχολογική αλήθεια της δοξασίας μαζί μ’ αυτές τις πανουργίες. Η ανώτερη θέληση πρέπει απλώς να γίνει αποδεκτή σαν μυστήριο που μπορεί να μελετηθεί στα πρακτικά του αποτελέσματα, αλλά στην έσχατη φύση του δεν επιδέχεται διατύπωσης. Εδώ η ανώτερη θέληση δεν είναι ιδιόμορφη. ‘Όλα τα πράγματα’, σύμφωνα με το αξίωμα των σχολαστικών, ‘καταλήγουν σε ένα μυστήριο’. Ο άνθρωπος της επιστήμης είναι όλο και προθυμότερος να δεχθεί ότι η πραγματικότητα πίσω απ’ τα φαινόμενα που μελετά, όχι μόνο του διαφεύγει, αλλά πρέπει απ’ τη φύση της υπόθεσης να του διαφεύγει πάντα. Δεν υποστηρίζει πλέον, για παράδειγμα, όπως έτειναν να κάνουν οι πιο δογματικοί πρόγονοί του στο δέκατο ένατο αιώνα, ότι η μηχανιστική υπόθεση που αποδείχθηκε ότι είναι πολύτιμη σαν εργαστηριακή τεχνική, είναι εντελώς σωστή· παραδέχεται ότι η αλήθειά της είναι σχετική και προσωρινή. Το πρόσωπο που αρνείται να στραφεί στην ανώτερη θέληση για εξήγηση μέχρι να βεβαιωθεί ότι έχει συλλάβει την έσχατη φύση της, βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με τον άνθρωπο που αρνείται να

χρησιμοποιήσει πρακτικά την ηλεκτρική ενέργεια μέχρι να είναι σίγουρος ότι έχει μια αλάνθαστη θεωρία του ηλεκτρισμού. Θα μπορούσε κανείς να πει αρνητικά για την ανώτερη θέληση, χωρίς να υπερβεί την κριτική στάση, ότι δεν είναι απόλυτη, ούτε πάλι κατηγορηματικά επιτακτική· ούτε οργανική κι ακόμη λιγότερο μηχανική· τελικά δεν είναι ‘ιδανική’ με την τρέχουσα έννοια αυτού του όρου. Μπορεί κανείς να την ορίσει θετικά σαν την ανώτερη αμεσότητα που είναι γνωστή στη σχέση της με τη κατώτερη αμεσότητα – του απλώς ιδιοσυγκρασιακού ανθρώπου με τις εντυπώσεις και τα συναισθήματα και τις διευρυνόμενες επιθυμίες του – σαν μια δύναμη ζωτικού ελέγχου. Η αποτυχία να ασκήσει αυτό τον έλεγχο είναι η πνευματική νωθρότητα η οποία τόσο για το Χριστιανό όσο και το Βουδδιστή είναι μια κύρια πηγή, αν όχι η κύρια πηγή, του κακού. Μολονότι ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με τον Ελληνικό τρόπο, δίνει προτεραιότητα όχι στη θέληση αλλά στο νου, η δύναμη του οποίου λέω ότι σίγουρα συνδέεται με την ‘ενέργεια της ψυχής’ του, τη μορφή δραστηριότητας που είναι διακριτή απ’ την απλή εξωτερική εργασία, που θεωρείται απ’ αυτόν κατάλληλη για τη ζωή της ανάπαυλας την οποία προτείνει σαν το στόχο μιας φιλελεύθερης εκπαίδευσης… Η ενέργεια της ψυχής που χρησίμευσε στο ανθρωπιστικό επίπεδο σαν μεσολάβηση, εμφανίζεται στο θρησκευτικό επίπεδο με τη μορφή του διαλογισμού. Βέβαια η θρησκεία μπορεί να σημαίνει πολλά περισσότερα απ’ το διαλογισμό. Ταυτόχρονα η ανθρωπιστική μεσολάβηση που έχει την υποστήριξη του διαλογισμού μπορεί ορθά να ειπωθεί ότι έχει θρησκευτικό υπόβαθρο. Μεσολάβηση και διαλογισμός είναι πάνω απ’ όλα μόνο διαφορετικά στάδια στο ίδιο ανοδικό ‘μονοπάτι’ και δε θα έπρεπε να διαχωρισθούν αυθαίρετα.”

Άρθρο: Ανθρωπισμός: Ένα Δοκίμιο για τον Ορισμό, υπό Ίρβινγκ Μπάμπιττ, σελ. 39-41. Ανθρωπισμός και Αμερική: Δοκίμια στην Αντίληψη του Σύγχρονου Πολιτισμού, έκδοση Νόρμαν Φέρστερ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΙΙ (ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ VII) Έχει ενδιαφέρον να σημειωθεί η εξάπλωση του υπερθυρεοειδισμού αυτή την εποχή, καθώς και οι διάφορες δυσχέρειες που συνδέονται με το θυρεοειδή αδένα. Μήπως αυτές οι συνθήκες τεκμηριώνουν την Ανατολική θεωρία; Πολλοί άνθρωποι από τη δύναμη των περιστάσεων και τις κακές οικονομικές συνθήκες οδηγούνται σε μια ανώμαλη σεξουαλική ζωή και είναι άγαμοι. Άλλοι από μια λανθασμένη ιδέα των πνευματικών απαιτήσεων απορρίπτουν την κανονική συζυγική ζωή και αφιερώνονται σε μια ζωή αγαμίας. Εξαιτίας αυτών των συνθηκών η δύναμη ανυψώνεται στο κέντρο που είναι ο στόχος της και φτάνει στο λαιμό. Επειδή η όλη κατάσταση είναι ανώμαλη κι ο άνδρας ή η γυναίκα είναι ακόμη επικεντρωμένοι συναισθηματικά και ο νοητικός εξοπλισμός (τόσο αναγκαίος στην αληθινή δημιουργική εργασία) είναι σχετικά μέτριος, δεν υπάρχει ικανότητα να χρησιμοποιηθεί η δημιουργική αυτή δύναμη κι έτσι επακολουθεί μια υπερδιέγερση του θυρεοειδή αδένα. Πολλές τέτοιες περιπτώσεις έχουν σημειωθεί και φαίνεται να τεκμηριώνουν αυτή τη θέση. Αυτή είναι μια κατεύθυνση στην οποία θα μπορούσε να εφαρμοσθεί η έρευνα και η χρήση της επιστημονικής μεθόδου των σωρευτικών μαρτυριών για ν’ αποδείξει ή ν’ απορρίψει μια υπόθεση. Απ’ το σύνολο των περιπτώσεων και των μαρτυριών μπορεί να προκύψει

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

φως σ’ αυτό το ζήτημα. Όταν η μεταφορά είναι κανονική κι όχι πρόωρη, το αποτέλεσμα βρίσκεται στη γραμμή της αναγνωρισμένης δημιουργικής εργασίας, της λογοτεχνίας, του δράματος, της μουσικής και γενικά των τεχνών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΟΙ ΑΔΕΝΕΣ: The Glands of Destiny, Ινο G. Cobb, M.D. The Glands Regulating Personality, Louis Berman, M.D. Our Glands and our Evolvement, M.W. Kapp, M.D. The Pineal Gland, Frederick Tilney, M.D. The Third Eye (Pineal and Pituitary Bodies), T.P.C. Barnard, M.D. Your Mysterious Glands, H.H. Rubin, M.D. ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: About Ourselves, H.A. Overstreet Behaviorism, John Β. Watson History of Psychology, W.B. Pillsbury, Ph.D. Mind and Matter, C.E.M. Joad, Β.Α. Modern Psychology, Normal and Abnormal, Daniel Bell Leary, Ph.D. Psychologies of 1925, Carl Murchison, Ed. Why We Behave Like Human Beings, George A. Dorsey, Ph.D., LL.D. ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ: The Bhagavad-Gita The Chakras, C.W. Leadbeater The Etheric Double, Maj. Arthur Ε. Powell Hatha Yoga Hatha Yoga Pradipika Indian Philosophy (2 Vols.), S. Radhakrishnan The Kathnopanishad The Kenopanishad The Light of the Soul, Alice Α. Bailey The Mysterious Kundalini, Vesant G. Rele Nature’s Finer Forces, Rama Prasad Outlines of Indian Philosophy, P.T. Srinivasa Iyengar The Philosophy of the Upanishads, Ρaul Deussen The Prashnopanishad Principles of Tantra (2 Vols.), Arthur Αvalon (Sir John Woodroffe) Shakti and Shakta, Sir John Woodroffe (Arthur Αvalon) Shatchakra Nirupanamm Shiv-Samhita

Yoga Sutras of Patanjali Yoga Vasitha ΓΕΝΙΚΑ: Creative Understanding, Count Hermann Keyserling Encyclopedia Britannica (13th Edition) Ether and Reality, Sir Oliver Lodge The Garland of Letters, Sir John Woodroffe (Arthur Αvalon) The Human Atmosphere, Walter J. Kilner, Β.Α., Μ.Β. Ιn Search of the Soul (2 Vols.), Bernard Hollander, M.D. Kernels of the Universe, C.B. Bazzoni The Light Beyond, Maurice Maeterlinck Μan and his Becoming, René Guénon The Mansions of Philosophy, Will Durant Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, Edwin Arthur Burtt, Ph.D. Mysteries of the Soul, Richard Müller-Freienfels The New Reformation, Michael Pupin Οn the Threshold of the Unseen, Sir William Barrett Pagan and Christian Creeds, Edwart Carpenter Religion, Edwart Scribner Ames The Science of Peace, Bhagavan Das The Science of the Sacred Word, Bhagavan Das Self, its Body and Freedom, William Ε. Hocking The Strength of Religion as Shown by Science, Ε. de M. Sajous Studies in the Bhagavad-Gita, The Dreamer

Εκγύμναση για τη μαθητεία στη νέα επoχή παρέχεται από τη Σχoλή Αρκέην. Oι αρχές της Πρoαιώνιας Σoφίας παρoυσιάζoνται μέσα από εσωτερικό διαλoγισμό, μελέτη και υπηρεσία σαν ένας τρόπoς ζωής.

Για πληρoφoρίες γράψτε στoυς εκδότες.

Αποτελεί εδραιωμένο και αποδεκτό αποκρυφιστικό γεγονός ότι η ψυχή εργάζεται δια του μηχανισμού της τριπλής προσωπικότητας στη διέγερση των τριών κόσμων της ανθρώπινης εξέλιξης – του νοητικού, του συναισθηματικού και του φυσικοαιθερικού πεδίου συνείδησης. Έχει ειπωθεί ότι ο ζηλωτής για τη μαθητεία χρειάζεται πραγματικά να γνωρίζει μόνο δύο πράγματα: τη σύσταση του ανθρώπου και το επόμενο βήμα προς τα εμπρός. Σ’ αυτό το βιβλίο ο τρόπος με τον οποίο η ανθρώπινη σύσταση λειτουργεί πραγματικά με τα συστατικά της μέρη, γίνεται τελείως σαφής. Αποτελεί αποδεκτό στόχο για το ζηλωτή ότι μαθαίνει να κάνει απ’ τον εξοπλισμό της προσωπικότητάς του ένα όργανο για τη χρήση της ψυχής.

ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ

101