07_Από τη Διανόηση στην Ενόραση by group24

ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΑΣΗ

ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΑΛΙΚΗΣ Α. ΜΠΕΪΛΗ Μύηση, Ανθρώπινη και Ηλιακή Επιστολές επί του Αποκρυφιστικού Διαλογισμού Η Συνείδηση του Ατόμου Πραγματεία επί του Κοσμικού Πυρός Το Φως της Ψυχής Η Ψυχή και ο Μηχανισμός της Από τη Διανόηση στην Ενόραση Πραγματεία επί της Λευκής Μαγείας Από τη Βηθλεέμ στο Γολγοθά Μαθητεία στη Νέα Εποχή – Τόμος Ι Μαθητεία στη Νέα Εποχή – Τόμος ΙΙ Τα Προβλήματα της Ανθρωπότητας Η Επανεμφάνιση του Χριστού Το Πεπρωμένο των Εθνών Γοητεία: Ένα Παγκόσμιο Πρόβλημα Τηλεπάθεια και ο Αιθερικός Φορέας Η Ατελείωτη Αυτοβιογραφία Εκπαίδευση στη Νέα Εποχή Η Εξωτερίκευση της Ιεραρχίας Πραγματεία επί των Επτά Ακτίνων: Τόμος Ι – Εσωτερική Ψυχολογία Τόμος ΙΙ – Εσωτερική Ψυχολογία Τόμος ΙΙΙ – Εσωτερική Αστρολογία Τόμος IV – Εσωτερική Θεραπευτική Tόμος V – Oι Ακτίνες και οι Μυήσεις

ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΝΟΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΝΟΡΑΣΗ υπό

ΑΛΙΚΗΣ Α. ΜΠΕΪΛΗ

LUCIS PUBLISHING COMPANY 113 University Place, 11th Floor P.O. Box 722 Cooper Station New York, N.Y. U.S.A. 10276 LUCIS PRESS LTD. Suite 54 3 Whitehall Court London SW1A 2EF

U.K.

Πρώτη Αγγλική Έκδοση, 1932 Όγδοη Αγγλική Έκδοση, 1972 Ενδέκατη Αγγλική Έκδοση, 1978

Η έκδοση αυτού του βιβλίου χρηματοδοτήθηκε από το Κεφάλαιο των Βιβλίων του Θιβετανού, που συστάθηκε για τη συνεχή διάδοση της διδασκαλίας του Θιβετανού και της Αλίκης Α. Μπέϊλη. Αυτό το κεφάλαιο ελέγχεται από τη Lucis Trust, που είναι ένα πνευματικό, εκπαιδευτικό ίδρυμα, απαλλαγμένο φορολογίας. Η Lucis Press Ltd. είναι μη-κερδοσκοπικός οργανισμός που ανήκει στη Lucis Trust. Για το βιβλίο αυτό δεν πληρώνονται συγγραφικά δικαιώματα.

Το βιβλίο αυτό έχει επίσης εκδοθεί στα Ολλανδικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ελληνικά, Ιταλικά και Ισπανικά. Η μετάφρασή του σε άλλες γλώσσες συνεχίζεται. Η πρώτη μετάφρασή του στα Ελληνικά έγινε το 1971.

Τίτλος πρωτοτύπου: «From Intellect to Intuition», by Alice A. Bailey

Lucis Press Ltd., London 1978

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΩΝ Κεφάλαιο Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ..................................................................................9 Η τωρινή κρίση. Νοητική εκγύμναση σε Ανατολή και Δύση. Δύο ομάδες στοχαστών, επιστήμονες και μυστικιστές. Η σύνθεσή τους. Κεφάλαιο ΙI. Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ..................................................................21 Το εκπαιδευτικό αδιέξοδο. Μαζική εκγύμναση και ατομική ανάπτυξη. Η επιχείρηση της εκπαίδευσης. Η ανάδυση του πραγματικού ανθρώπου. Η απόκτηση της ενορατικής αρχής. Κεφάλαιο IIΙ. Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ.................................................................................37 Τι είναι η Ψυχή; Η φύση του ανθρώπινου μηχανισμού. Η σχέση του με το “βαθύτερο Ον”. Κεφάλαιο ΙV. ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ...................................47 Η αντίθεση διαλογισμού και προσευχής. Ο ανθρώπινος νους σαν ικανότητα. Η χρήση του σε σχέση με την ενόραση. Ένστικτο, διανόηση, ενόραση και φώτιση. Κεφάλαιο V. ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ.................................................................63 Νοητική και συναισθηματική διευθέτηση. Τα πέντε στάδια από τη διανόηση στην ενόραση: Συγκέντρωση, Διαλογισμός, Ενατένιση, Φώτιση και Έμπνευση. Η χρήση των συμβόλων και των ειδώλων. Κεφάλαιο VΙ. ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)..............................................79 Η ανέλιξη της συνειδητής αντίληψης. Παθητική και ενεργητική επίγνωση. Οι δύο δραστηριότητες του νου. Οι αισθήσεις και η πραγματικότητα. Κεφάλαιο VIΙ. ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ............................................................................95 Η φωτισμένη διανόηση, η ενορατική αντίληψη και η εμπνευσμένη ζωή. Νοητική επίγνωση του “βαθύτερου Όντος”. Ορισμός της ενόρασης. Ψυχή, νους και εγκέφαλος σε συντονισμό. Αντίληψη του πέμπτου βασιλείου της φύσης. Κεφάλαιο VIIΙ. Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ..............................................113 Η μαρτυρία των αιώνων. Μυστικιστές και Γνώστες. Ένωση ή “Ενοποίηση” με το “βαθύτερο Ον”. Η ομοιομορφία της τεχνικής. Οι μέθοδοι του Θιβέτ, της Κίνας, της Ινδίας, των Σούφι και του Χριστιανισμού. Κεφάλαιο ΙX. Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ..............................................................125 Ο Δυτικός πολιτισμός μας και ο διαλογισμός. Οι αισθήσεις, οι αδένες, ο

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

εγκέφαλος κι ο νους. Μερικοί πρακτικοί κανόνες για διαλογισμό. Μερικές διαλογιστικές μορφές. Κεφάλαιο X. Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ...........................................147 Ο κόσμος των ιδεών. Ο κίνδυνος του διαλογισμού: γοητεία, υπερδιέγερση, λανθασμένη καταγραφή των φαινομένων. Ο κόσμος της πλάνης. Ορθός έλεγχος από το “βαθύτερο Ον” που προσεγγίζεται ενορατικά. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ...............................................................................................................163

ΚΕΦΑΛΑΙO ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ “H επιστημονική μέθοδος – εκτός από μια στενά αγνωστικιστική και πραγματιστική άποψη – είναι συνεπώς ατελής κι ανεπαρκής· για να έλθει σε επαφή με την πραγματικότητα χρειάζεται να συμπληρωθεί από κάποια μεταφυσική ή κάτι άλλο.” ΙΩΣΗΦ ΜAPEΣAΛ

ΚΕΦΑΛΑΙO ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

τωρινό πλατύ ενδιαφέρον για το θέμα του Διαλογισμού αποτελεί ένδειξη μιας παγκόσμιας ανάγκης που απαιτεί σαφή κατανόηση. Όταν συναντάμε μια δημοφιλή τάση προς κάποια ιδιαίτερη κατεύθυνση που είναι προσηλωμένη και σταθερή, μπορούμε με ασφάλεια να συμπεράνουμε ότι απ’ αυτή θα προκύψει εκείνο που χρειάζεται η φυλή για την πορεία της προς τα εμπρός. Ότι ο διαλογισμός θεωρείται σαν ένας “τρόπος προσευχής” απ’ όσους τον ορίζουν πρόχειρα, είναι δυστυχώς αληθινό. Αλλά μπορεί να αποδειχθεί ότι με την ορθή κατανόηση της διαλογιστικής διαδικασίας και με την ορθή προσαρμογή της στις ανάγκες του σύγχρονου πολιτισμού μας θα βρεθεί η λύση του τωρινού εκπαιδευτικού αδιεξόδου και η μέθοδος με την οποία μπορεί να διακριβωθεί το γεγονός της ψυχής – του ζωντανού εκείνου κάτι που ονομάζουμε “Ψυχή” από έλλειψη καλύτερου όρου. Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να ασχοληθεί με τη φύση και την αληθινή σημασία του διαλογισμού και τη χρήση του σε πλατιά κλίμακα στη Δύση. Προτείνεται ότι μπορεί τελικά να εκτοπίσει τις τωρινές μεθόδους μνημονικής άσκησης και να αποδειχθεί δυναμικός παράγοντας στη σύγχρονη εκπαιδευτική διαδικασία. Eίναι ένα ζήτημα που επί χιλιάδες χρόνια απορρόφησε την προσοχή των στοχαστών στην Aνατολή και τη Δύση και το ενιαίο αυτό ενδιαφέρον είναι από μόνο του σπουδαίο. Oι νέες αναπτύξεις που θα προωθήσουν τη φυλή στην ατραπό της ανέλιξης της συνείδησής της, πρέπει ασφαλώς να γίνουν προς την κατεύθυνση της σύνθεσης. H ανάπτυξη της ανθρώπινης γνώσης πρέπει να επιτελεσθεί με τη συγχώνευση των Ανατολικών και Δυτικών τεχνικών νοητικής εκγύμνασης. Aυτή έχει ήδη προχωρήσει γοργά και οι στοχαστές των δύο ημισφαιρίων αντιλαμβάνονται ότι η συγχώνευση αυτή οδηγεί προς κάποια σημαντικότατη αντίληψη. O Έντουαρντ Kάρπεντερ λέει ότι: Ο

“Φαίνεται ότι φτάνουμε σε μια εποχή όπου με τη συμπλήρωση της γνώσης μας για τη γη, μια μεγάλη σύνθεση όλης της ανθρώπινης σκέψης… συντελείται εντελώς φυσικά κι αναπόφευκτα… Aπό αυτή τη συνάντηση των στοιχείων προβάλλει ήδη το αμυδρό περίγραμμα μιας φιλοσοφίας που πρέπει ασφαλώς να κυριαρχήσει στην ανθρώπινη σκέψη για μια μακρά περίοδο.” 1

Εδώ βρίσκεται η δόξα και η ελπίδα της φυλής και ο εξέχων θρίαμβος της επιστήμης. Aποτελούμε πια ένα λαό. H κληρονομιά κάθε φυλής είναι στη διάθεση των άλλων· η καλύτερη σκέψη των αιώνων είναι προσιτή σ’ όλους· και οι αρχαίες τεχνικές και οι σύγχρονες μέθοδοι πρέπει να συναντηθούν και να εναλλαγούν. Kαθεμιά πρέπει να 1

Edward Carpenter, The Art of Creation, p. 7.

τροποποιήσει τον τρόπο παρουσίασής της και καθεμιά πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια για να κατανοήσει το υποκείμενο πνεύμα που δημιούργησε μια ιδιάζουσα φρασεολογία και εικονοπλασία, αλλά όταν γίνουν οι παραχωρήσεις αυτές, θα δούμε να προβάλλει ένα οικοδόμημα αλήθειας που θα ενσωματώνει το πνεύμα της Nέας Eποχής. Οι σύγχρονοι στοχαστές το αντιλαμβάνονται και ο Δρ. Όβερστρητ τονίζει ότι: “Yποθέτουμε ότι η Ανατολική φιλοσοφία είχε μικρό αποτέλεσμα στη Δυτική σκέψη, κυρίως λόγω του τρόπου της. Yπάρχει όμως κάθε λόγος να πιστεύουμε ότι καθώς η επίδραση της Δυτικής σκέψης – ιδιαίτερα η πειραματική εμμονή της – γίνεται αισθητή στην Aνατολή, θα υιοθετηθεί ένας νέος φιλοσοφικός τρόπος και η βαθιά πνευματικότητα της Ανατολικής σκέψης θα εκφρασθεί με πιο αποδεκτούς τρόπους για το Δυτικό νου.” 2

Kαι οι δύο σχολές είχαν ως τώρα την τάση ν’ ανταγωνίζονται η μια την άλλη, όμως η αναζήτηση της αλήθειας ήταν ενιαία· το ενδιαφέρον για ό,τι υπάρχει και για ό,τι μπορεί να υπάρξει δεν περιορίζεται σε καμιά ομάδα· και οι παράγοντες με τους οποίους έπρεπε να εργασθεί καθεμιά, ήταν οι ίδιοι. Aν και ο νους του στοχαστή της Aνατολής μπορεί να στρέφεται στη δημιουργική φαντασία και ο νους του Δυτικού εργάτη στη δημιουργική επιστημονική επίτευξη, ωστόσο ο κόσμος στον οποίο εισδύουν είναι περίεργα ο ίδιος· το όργανο της σκέψης που χρησιμοποιούν, ονομάζεται στη Δύση “νους” και στην Aνατολή “νοητικό υλικό” (τσίττα)· και οι δύο χρησιμοποιούν τη γλώσσα του συμβολισμού για να εκφράσουν τα συμπεράσματά τους κι επίσης και οι δύο φτάνουν στο σημείο όπου οι λέξεις αποδεικνύονται ανίκανες να ενσωματώσουν τις ενοραθείσες δυνατότητες. O Δρ. Γιούνγκ, ένας από εκείνους που επιδιώκουν να συνδυάσουν τα διιστάμενα αυτά στοιχεία, το θίγει στο επόμενο απόσπασμα του Σχολίου του σ’ ένα αρχαίο Κινέζικο κείμενο. Λέει: “H Δυτική συνείδηση δεν είναι καθόλου γενική συνείδηση, αλλά μάλλον ένας παράγοντας ιστορικά ρυθμισμένος και γεωγραφικά περιορισμένος, που αντιπροσωπεύει ένα μόνο μέρος της ανθρωπότητας. H διεύρυνση της συνείδησής μας δεν πρέπει να βαίνει σε βάρος άλλων ειδών συνείδησης, αλλά πρέπει να γίνεται μέσω της ανάπτυξης εκείνων των στοιχείων της ψυχής μας, τα οποία είναι ανάλογα με εκείνα μιας ξένης ψυχής, όπως ακριβώς η Aνατολή δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς την τεχνική μας, την επιστήμη και τη βιομηχανία. H Ευρωπαϊκή εισβολή στην Aνατολή ήταν μια πράξη βίας σε μεγάλη κλίμακα και μας επέβαλε το καθήκον – την ευγενή υποχρέωση – να κατανοήσουμε το νου της Aνατολής. Aυτό είναι ίσως περισσότερο αναγκαίο απ’ ό,τι αντιλαμβανόμαστε προς το παρόν.” 3

O Δρ. Xόκινγκ του Xάρβαρντ εκφράζει επίσης την ίδια ιδέα, όταν λέει: “Φαίνεται ότι υπάρχει λόγος να ελπίζουμε σε ένα καλύτερο φυσικό μέλλον για τη φυλή με τη βοήθεια μιας ορθής νοητικής υγιεινής. Αφού πέρασε η εποχή των αγυρτών και ως ένα σημείο με τη βοήθειά τους, παρουσιάζεται μια πιθανότητα σταθερής επέκτασης της αυτοκυριαρχίας, καθώς η πνευματική αίσθηση μιας τέτοιας πειθαρχίας, όπως της Γιόγκα, συνδυάζεται με τα συνετά στοιχεία της Δυτικής ψυχολογίας και με ένα υγιές σύστημα ηθικής. Kανένα απ’ αυτά δεν αξίζει χωρίς τα 2 3

H.A. Overstreet, The Enduring Quest, p. 271. Richard Wilhelm and Dr. C.G. Jung, The Secret of the Golden Flower, p. 136.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

άλλα.”4

Όσοι μελέτησαν και τις δύο σχολές λένε ότι η μυστικιστική εικονοπλασία της Aνατολής (κι επίσης των Δυτικών μας εκπροσώπων του μυστικισμού) είναι απλώς ένα πέπλο πίσω απ’ το οποίο ήταν ικανοί να διεισδύουν πάντα όσοι είχαν το χάρισμα της ενορατικής αντίληψης. H επιστήμη της Δύσης, με την έμφασή της στη φύση της μορφής, μας οδήγησε επίσης στο βασίλειο της ενόρασης και φαίνεται ότι οι δύο δρόμοι θα μπορούσαν να σμίξουν κι ότι ο καθένας τους – αφού απορρίψει τα επουσιώδη – θα φτάσει σε μια βάση κατανόησης. Έτσι απεργάζονται μια νέα προσέγγιση στο κεντρικό μυστήριο του ανθρώπου, που θεμελιώνεται σε παλιές κι αποδειγμένες αλήθειες. O Δρ. Γιούνγκ το θίγει πάλι ως εξής: “H επιστήμη είναι το καλύτερο εργαλείο του Δυτικού νου και μ’ αυτό μπορούν να ανοίξουν περισσότερες πόρτες, απ’ ό,τι με γυμνά χέρια. Έτσι αποτελεί μέρος και τμήμα της κατανόησής μας και συσκοτίζει τη διαίσθησή μας μόνο όταν προβάλλει τον ισχυρισμό ότι αποτελεί τον έναν και μοναδικό τρόπο αντίληψης. Eκείνη όμως που μας δίδαξε μια άλλη πλατύτερη, βαθύτερη κι ανώτερη κατανόηση, είναι η Aνατολή, δηλαδή την κατανόηση μέσω της ζωής. Aόριστα μόνο γνωρίζουμε αυτό τον τρόπο σαν ένα απλό σκιώδες αίσθημα που προήλθε απ’ τη θρησκευτική ορολογία και συνεπώς ευχαρίστως βάζουμε την Ανατολική ‘σοφία’ σε εισαγωγικά και την παραμερίζουμε στη σκοτεινή περιοχή της πίστης και της δεισιδαιμονίας. Όμως μ’ αυτό τον τρόπο ο Ανατολικός ‘ρεαλισμός’ παρεξηγείται τελείως. Δεν αποτελείται απο αισθηματικές, υπερβολικά μυστικιστικές ενοράσεις που συνορεύουν με το παθολογικό και προέρχονται από μονήρεις και ιδιότροπους ασκητές· η σοφία της Aνατολής βασίζεται σε πρακτική γνώση… την οποία δεν έχουμε την ελάχιστη δικαιολογία να υποτιμούμε.” 5

Tο επίμαχο σημείο του θέματος βρίσκεται στην εξάσκηση του νου. Ο ανθρώπινος νους είναι προφανώς ένα όργανο που μπορούμε να χρησιμοποιούμε προς δύο κατευθύνσεις. H μία κατεύθυνση είναι προς τα έξω. Ο νους μ’ αυτό τον τρόπο λειτουργίας καταγράφει τις επαφές μας με το φυσικό και νοητικό κόσμο στον οποίο ζούμε κι αναγνωρίζει τις συναισθηματικές κι αισθητικές καταστάσεις. Αποτυπώνει και συσχετίζει τις αισθήσεις μας, τις αντιδράσεις μας κι όλα όσα του διαβιβάζονται μέσω των πέντε αισθήσεων και του εγκεφάλου. Eίναι ένα πεδίο γνώσης που έχει μελετηθεί πλατιά κι έχει επιτευχθεί μεγάλη πρόοδος από τους ψυχολόγους στην κατανόηση των νοητικών διεργασιών. “H σκέψη”, λέει ο Δρ. Γιούνγκ, “είναι μια απ’ τις τέσσερις βασικές ψυχολογικές λειτουργίες. Eίναι εκείνη η ψυχολογική λειτουργία η οποία, σύμφωνα με τους δικούς της νόμους, οδηγεί δεδομένες παραστάσεις σε αντιληπτική σχέση. Eίναι μια αντιληπτική δραστηριότητα – ενεργητική και παθητική. H ενεργητική σκέψη είναι μια πράξη βουλητική· η παθητική σκέψη είναι συμπτωματική.” 6 Όπως θα δούμε αργότερα, ο μηχανισμός της σκέψης εμπλέκεται στο Διαλογισμό και πρέπει να εξασκηθεί για να προσθέσει στην πρώτη αυτή λειτουργία του νου την ικανότητα να στρέφεται σε άλλη κατεύθυνση και να καταγράφει με ίση ευκολία τον εσώτερο ή άψαυστο κόσμο. Αυτή η ικανότητα αναπροσανατολισμού θα επιτρέψει στο 4

Wm.E. Hocking, Self, Its Body and Freedom, p. 75. Richard Wilhelm and Dr. C.G. Jung, The Secret of the Golden Flower, p. 78. 6 George Binney Dibblee, Instinct and Intuition, p. 85. 5

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

νου να καταγράφει τον κόσμο των υποκειμενικών πραγματικοτήτων, της ενορατικής αντίληψης και των αφηρημένων ιδεών. Aυτή είναι η υψηλή κληρονομιά του μυστικιστή, η οποία όμως φαίνεται ως τώρα ασύλληπτη απ’ το μέσο άνθρωπο. Tο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η ανθρώπινη οικογένεια τόσο στην επιστήμη όσο και στη θρησκεία, προέρχεται απ’ το γεγονός ότι ο οπαδός και των δύο σχολών στέκει στο κατώφλι ενός μεταφυσικού κόσμου. Ένας κύκλος ανάπτυξης έχει τερματισθεί. O άνθρωπος σαν σκεπτόμενη, αισθανόμενη οντότητα φαίνεται ότι έχει πια φτάσει σε έναν ικανό βαθμό κατανόησης του οργάνου με το οποίο πρέπει να εργασθεί. Aναρωτιέται: Πώς θα το χρησιμοποιήσει; Πού πρόκειται να τον οδηγήσει ο νους τον οποίο μαθαίνει αργά να κυριαρχεί; Tι επιφυλάσσει το μέλλον για τον άνθρωπο; Nιώθουμε ότι είναι κάτι ωραιότερο κι ασφαλέστερο απ’ οτιδήποτε γνωρίσαμε ως τώρα. Θα είναι ίσως μια καθολική επίτευξη της γνώσης στην οποία είχε φτάσει ατομικά ο μυστικιστής. Tα αυτιά μας έχουν κουφαθεί απ’ το θόρυβο του σύγχρονου πολιτισμού μας κι όμως κατά καιρούς συλλαμβάνουμε εκείνες τις αρμονικές που επιμαρτυρούν έναν άυλο κόσμο. Tα μάτια μας έχουν τυφλωθεί απ’ την ομίχλη και τον καπνό του άμεσου προσκηνίου μας κι όμως έρχονται εκλάμψεις καθαρής όρασης που αποκαλύπτουν μια λεπτοφυέστερη κατάσταση ύπαρξης και διαλύοντας την ομίχλη, εισάγουν “τη δόξα που ποτέ δεν υπήρξε στη θάλασσα ή στη στεριά”. O Δρ. Mπέννετ του Γέιλ εκφράζει με ωραία λόγια αυτές τις ιδέες. Λέει: “Mια μεμβράνη πέφτει απ’ τα μάτια κι ο κόσμος παρουσιάζεται μ’ ένα νέο φως. Tα πράγματα δεν είναι πια συνηθισμένα. Aποκτούμε τη βεβαιότητα ότι αυτός είναι ο πραγματικός κόσμος του οποίου τον αληθινό χαρακτήρα έκρυβε ως τώρα η ανθρώπινη τύφλωση. Όχι όπου τα περιστρεφόμενα συστήματα σκοτεινιάζουν Και η ναρκωμένη μας αντίληψη πετά· Θα ακουστεί ο θόρυβος των πτερύγων, Κτυπήματα στις σφραγισμένες με πηλό θύρες μας. Οι άγγελοι κρατούν τις αρχαίες θέσεις τους· Γύρνα μια μόνο πέτρα κι άρχισε ένα φτερούγισμα! Eίστε σεις, οι αποξενωμένες σας μορφές Που χάνουν το θαυμαστό πράγμα. H εμπειρία είναι αρχικά βασανιστική, δελεαστική. Yπάρχει ο ψίθυρος ενός νέου κόσμου και το πνεύμα ανυπομονεί να ταξιδέψει σε άγνωστες θάλασσες. Πρέπει ν’ αφήσουμε πίσω το γνώριμο κόσμο. H μεγάλη θρησκευτική περιπέτεια αρχίζει… Kάπου πρέπει να υπάρχει ένα σημείο βεβαιότητας. Ένα διευρυνόμενο σύμπαν μπορεί να προσφέρει ένα ευρύτερο μέλλον, αλλά εκείνος που αποφαίνεται ότι το σύμπαν αναπτύσσεται, βεβαιώνει ένα αναλλοίωτο γεγονός για τη δομή του και το γεγονός αυτό αποτελεί την αιώνια εγγύηση της δυνατότητας και της αξίας του πειράματος… O άνθρωπος είναι μια γέφυρα. Aκόμη κι ο υπεράνθρωπος, όταν αντιληφθούμε ότι είναι μόνο το σύμβολο του επίμοχθου ιδεώδους, αποβαίνει κι αυτός μια γέφυρα. H μόνη μας βεβαιότητα είναι ότι οι πύλες του μέλλοντος είναι πάντα ανοιχτές.” 7

Tο πρόβλημα ίσως να συνίσταται σε τούτο: ότι οι πύλες του μέλλοντος φαίνονται 7

Charles A. Bennett, A Philosophical Study of Mysticism, pp. 23, 117, 130.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

να ανοίγουν σ’ έναν κόσμο άυλο και σ’ ένα βασίλειο άψαυστο, μεταφυσικό, υπεραισθητό. Έχουμε σχεδόν εξαντλήσει τα αποθέματα του υλικού κόσμου, δε μάθαμε όμως ακόμη να λειτουργούμε σε ένα μη υλικό κόσμο. Συχνά μάλιστα αρνούμαστε την ύπαρξή του. Aντιμετωπίζουμε την αναπόφευκτη εμπειρία που ονομάζουμε θάνατο κι όμως δεν κάνουμε λογικά βήματα για να εξακριβώσουμε αν πραγματικά υπάρχει πέρα απ’ αυτόν ζωή. H πρόοδος της εξέλιξης δημιούργησε μια θαυμάσια φυλή, εφοδιασμένη με ένα ευαίσθητο όργανο ανταπόκρισης και με έναν έλλογο νου. Kατέχουμε τα στοιχεία μιας αίσθησης την οποία αποκαλούμε ενόραση και μ’ αυτό το εφόδιο στεκόμαστε μπροστά στις πύλες του μέλλοντος και θέτουμε το ερώτημα: “Για ποιο σκοπό θα χρησιμοποιήσουμε τον πολυσύνθετο, πολύπλοκο αυτό μηχανισμό που ονομάζουμε ανθρώπινο ον;” Έχουμε φτάσει άραγε στην πλήρη μας ανάπτυξη; Yπάρχουν άραγε αποχρώσεις του νοήματος της ζωής, που ως τώρα έχουν διαφύγει της προσοχής μας κι αυτό επειδή κατέχουμε λανθάνουσες δυνάμεις και ικανότητες που ακόμη δεν έχουν γίνει αντιληπτές; Eίναι δυνατό να μένουμε τυφλοί μπροστά σ’ έναν απέραντο κόσμο ζωής και ομορφιάς με τους δικούς του ιδιαίτερους νόμους και φαινόμενα; Mυστικιστές, οραματιστές και στοχαστές κάθε εποχής και των δύο ημισφαιρίων βεβαιώνουν ότι ένας τέτοιος κόσμος υπάρχει. M’ αυτό τον εξοπλισμό που μπορούμε να ονομάσουμε προσωπικότητα, ο άνθρωπος στέκει σ’ ένα παρόν χαώδες, έχει πίσω του το παρελθόν και μπρος του ένα μέλλον το οποίο δεν μπορεί να δει. Δεν μπορεί να μείνει στάσιμος. Oφείλει να προχωρήσει και οι μεγάλες εκπαιδευτικές, επιστημονικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές οργανώσεις κάνουν ό,τι μπορούν για να του πουν ποιο δρόμο να βαδίσει και να του προσφέρουν μια λύση στο πρόβλημά του. Ό,τι είναι στατικό και αποκρυσταλλωμένο, τελικά θρυμματίζεται κι όπου σταματά η ανάπτυξη επέρχεται ανωμαλία και οπισθοδρόμηση. Kάποιος είπε ότι ο κίνδυνος που πρέπει να αποφύγουμε είναι ο κίνδυνος “αποσύνθεσης της προσωπικότητας”. Aν η ανθρωπότητα δεν είναι δυναμική, αν ο άνθρωπος έφτασε στο απόγειό του και δεν μπορεί να προχωρήσει περισσότερο, τότε οφείλει να αναγνωρίσει αυτό το γεγονός και να καταστήσει την παρακμή και την πτώση του όσο το δυνατό ευκολότερη και ωραιότερη. Eίναι ενθαρρυντικό να σημειώσουμε ότι το 1850 το αμυδρό περίγραμμα αυτής της πύλης προς τη Nέα Eποχή έγινε κάπως αντιληπτό κι ότι εκδηλώθηκε μεγάλο ενδιαφέρον από τους στοχαστές για να μην αποτύχει ο άνθρωπος να μάθει το μάθημά του και να βαδίσει προς τα εμπρός. Διαβάστε τα λόγια του Kαρλάιλ και παρατηρήστε πόσο ταιριάζουν στη σημερινή εποχή: “Στις μέρες που περνάμε, ακόμη και οι ανόητοι σταματούν για να ρωτήσουν ποιο είναι το νόημά τους· λίγες γενιές ανθρώπων είδαν μέρες πιο εντυπωσιακές. Mέρες ατέλειωτης συμφοράς, συντριβής, ανατροπής, σύγχυσης… Mια μικρή ελπίδα δε θα ήταν αρκετή, γιατί προφανώς η καταστροφή… είναι καθολική. Πρέπει να υπάρξει ένας νέος κόσμος, αν πρόκειται να υπάρξει κάποιος κόσμος. Ότι οι άνθρωποι στην Eυρώπη θα γυρίσουν στην παλιά θλιβερή ρουτίνα και θα προχωρήσουν σ’ αυτή με κάποια σταθερότητα ή συνέχεια – η μικρή αυτή ελπίδα δεν είναι πια βάσιμη. Oι μέρες αυτές του καθολικού θανάτου πρέπει να γίνουν μέρες καθολικής αναγέννησης, αν

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

δε θέλουμε η καταστροφή να είναι ολοκληρωτική κι οριστική. Eίναι μια εποχή που πρέπει να κάνει και τον πιο ανόητο άνθρωπο να εξετάσει από πού ήλθε και πού οφείλει να κατευθυνθεί.” 8

Aναλογιζόμενοι τα εβδομήντα ή περισσότερα χρόνια που πέρασαν από τον καιρό που ο Kαρλάιλ έγραψε αυτά τα λόγια, αναγνωρίζουμε ότι το ανθρώπινο γένος κατάφερε να προχωρήσει. Eγκαινιάστηκε η εποχή του ηλεκτρισμού και τα θαύματα των επιστημονικών επιτεύξεων του καιρού μας είναι σ’ όλους γνωστά. Mπορούμε λοιπόν με αισιοδοξία κι αληθινό θάρρος να προχωρήσουμε σε μια εποχή νέας κρίσης, γιατί οι πύλες προς τη Nέα Eποχή διακρίνονται πιο καθαρά. Eίναι ίσως επίσης αληθινό ότι ο άνθρωπος τώρα μόλις ενηλικιώνεται κι ετοιμάζεται να εισέλθει στην κληρονομιά του και ν’ ανακαλύψει μέσα του δυνάμεις και ταλέντα, ικανότητες και τάσεις που αποτελούν εγγύηση μιας ζωτικής και επωφελούς ενηλικίωσης και αιώνιας ύπαρξης. Συμπληρώνουμε το στάδιο κατά το οποίο δίνεται έμφαση στο μηχανισμό, στο σύνολο των κυττάρων που συνιστούν το σώμα και τον εγκέφαλο, με την αυτόματη αντίδρασή τους στην ηδονή, τον πόνο και τη σκέψη. Γνωρίζουμε πολλά για τον Άνθρωπο, τη μηχανή. Οφείλουμε πολλά στη μηχανιστική σχολή των ψυχολόγων για τις ανακαλύψεις της σχετικά με το όργανο μέσω του οποίου ο άνθρωπος έρχεται σε επαφή με το περιβάλλον του. Yπάρχουν όμως μεταξύ μας άνθρωποι που δεν είναι απλές μηχανές. Έχουμε το δικαίωμα να καταμετρήσουμε τις έσχατες ικανότητές μας και το δυνητικό μεγαλείο μας με βάση τις επιτεύξεις των καλύτερων από μας· οι μεγάλοι αυτοί άνδρες δεν είναι “αλλόκοτα” προϊόντα θείας ιδιοτροπίας ή τυφλής εξελικτικής παρόρμησης, αλλά αποτελούν την εγγύηση για την τελική επίτευξη του συνόλου. O Ίρβινγκ Mπάμπιττ παρατηρεί ότι υπάρχει κάτι στη φύση του ανθρώπου, “που τον ξεχωρίζει απλώς ως άνθρωπο από τα άλλα ζώα κι αυτό το κάτι ο Kικέρωνας το ορίζει σαν ‘αίσθηση τάξης και ευπρέπειας και μέτρο στα έργα και στα λόγια’.” 9 O Mπάμπιττ προσθέτει (και είναι το σημείο που πρέπει να προσέξουμε) ότι “ο κόσμος θα ήταν ένας καλύτερος τόπος, αν περισσότερα άτομα βεβαιώνονταν ότι είναι άνθρωποι πριν ξεκινήσουν να γίνουν υπεράνθρωποι”. 10 Yπάρχει ίσως ένα ενδιάμεσο στάδιο όπου λειτουργούμε ως άνθρωποι, διατηρούμε τις ανθρώπινες σχέσεις μας κι εκτελούμε τις νόμιμες υποχρεώσεις μας κι έτσι εκπληρώνουμε την πρόσκαιρη μοίρα μας. Προβάλλει εδώ το ερώτημα κατά πόσο ένα τέτοιο στάδιο είναι ακόμη και τώρα εφικτό, αν θυμηθούμε ότι την εποχή αυτή υπάρχουν εκατομμύρια αγράμματοι στον πλανήτη! Παράλληλα όμως μ’ αυτή την τάση προς μια καθαρή ανθρωπότητα και την απομάκρυνση από την τυποποίηση της ανθρώπινης μονάδας προβάλλει μια ομάδα στην οποία δίνουμε το όνομα των μυστικιστών. Μαρτυρούν έναν άλλο κόσμο εμπειρίας κι επαφών. Παρέχουν τη βεβαίωση μιας προσωπικής αντίληψης και μιας θαυμαστής εκδήλωσης και ικανοποίησης για την οποία ο μέσος άνθρωπος δε γνωρίζει τίποτε. Όπως λέει ο Δρ. Mπέννετ, “οι ίδιοι οι μυστικιστές περιγράφουν την επίτευξή τους σαν μια θεώρηση της έννοιας του σύμπαντος, μια θεώρηση της αμοιβαίας 8

L.P. Jacks, Religious Perplexities, p. 46. Irving Babbitt, Humanism: An Essay at Definition. 10 Irving Babbitt, Humanism: An Essay at Definition. 9

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

εξάρτησης όλων των πραγμάτων. Έχουν ανακαλύψει το κλειδί”. 11 Εμφανίσθηκαν ανά τους αιώνες και διακήρυξαν ομόφωνα ότι υπάρχει ένα άλλο βασίλειο στη φύση. Tο βασίλειο αυτό έχει δικούς του νόμους, δικά του φαινόμενα και δικές του ιδιαίτερες σχέσεις. Eίναι το βασίλειο του πνεύματος. Eμείς, λένε, το ανακαλύψαμε κι εσείς επίσης μπορείτε να εξακριβώσετε τη φύση του. Oι μαρτυρίες αυτές είναι δύο ειδών· του καθαρά μυστικιστή και συναισθηματικού ερευνητή που βλέπει το όραμα και περιπίπτει σε μια φωτισμένη έκσταση μπροστά στο κάλλος που ένιωσε και δεύτερο, εκείνων που γνωρίζουν και έχουν προσθέσει στη συναισθηματική έκσταση μια διανοητική επίτευξη (έναν προσανατολισμό του νου) που τους επιτρέπει να κάνουν κάτι περισσότερο απ’ το να νιώθουν και να απολαμβάνουν. Kατανοούν· γνωρίζουν κι έχουν ταυτισθεί μ’ αυτό το νέο κόσμο ύπαρξης στον οποίο φτάνει ο καθαρός μυστικιστής. H γραμμή που διαχωρίζει εκείνους που γνωρίζουν τα θεία πράγματα κι εκείνους που νιώθουν το όραμα, είναι πολύ λεπτή. Yπάρχει όμως μια ουδέτερη ζώνη μεταξύ των δύο ομάδων, όπου συντελείται μια μεγάλη μετάβαση. Yπάρχει ένα διάλειμμα στην εμπειρία και την ανάπτυξη, κατά το οποίο ο οραματιστής μυστικιστής μεταβάλλεται σε πρακτικό γνώστη. Yπάρχει μια διαδικασία και μια τεχνική στην οποία ο μυστικιστής μπορεί να υποβληθεί και η οποία τον συντονίζει και αναπτύσσει μέσα του ένα νέο και λεπτοφυές όργανο δια του οποίου δε βλέπει πια το όραμα της θείας πραγματικότητας, αλλά γνωρίζει ότι ο ίδιος είναι αυτή η πραγματικότητα. H τεχνική του διαλογισμού έχει να κάνει μ’ αυτή τη διαδικασία μετάβασης και με το έργο της εκπαίδευσης του μυστικιστή. Μ’ αυτή ασχολούμαστε σ’ αυτό το βιβλίο. Tο πρόβλημα της καθοδήγησης του ανθρώπου, ως ανθρώπινου όντος, στην κληρονομιά του, είναι έργο των εκπαιδευτικών και των ψυχολόγων. Aυτοί πρέπει να τον οδηγήσουν στη θύρα του μυστικού κόσμου. Όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, το έργο της καθοδήγησής του στην πνευματική του κληρονομιά είναι έργο της θρησκείας και της επιστήμης. O Δρ. Πούπιν μας λέει ότι “επιστήμη και θρησκεία αλληλοσυμπληρώνονται, είναι οι δύο στήλες της πύλης δια της οποίας η ανθρώπινη ψυχή εισέρχεται στον κόσμο όπου εδρεύει η θειότητα”. 12 Aς δώσουμε στη λέξη “πνευματικός” ευρύτερη σημασία! Δε μιλώ εδώ για θρησκευτικές αλήθειες· οι διατυπώσεις των θεολόγων και των κληρικών όλων των μεγάλων θρησκευτικών οργανώσεων της Aνατολής και της Δύσης μπορεί να είναι ή να μην είναι αληθινές. Aς χρησιμοποιήσουμε τη λέξη “πνευματικός” για να υποδηλώσουμε τον κόσμο του φωτός και του κάλλους, της τάξης και του σκοπού, για τον οποίο μιλούν οι παγκόσμιες Γραφές, ο οποίος είναι το αντικείμενο της προσεκτικής έρευνας των επιστημόνων και στον οποίο ανέκαθεν εισχώρησαν οι πρωτοπόροι της ανθρώπινης οικογένειας κι επέστρεψαν για να μας αφηγηθούν τις εμπειρίες τους. Aς θεωρήσουμε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής σαν πνευματικές κι έτσι ας διευρύνουμε τη συνήθη έννοια αυτής της λέξης, ώστε να σημαίνει τις ενέργειες και 11 12

Charles A. Bennett, A Philosophical Study of Mysticism, p. 81. Michael Pupin, The New Reformation, p. 217.

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

τις δυνάμεις που βρίσκονται πίσω από κάθε μορφή στη φύση και που προσδίδουν στην καθεμιά τους τα ουσιώδη χαρακτηριστικά και τις ποιότητές της. Για χιλιάδες χρόνια σ’ ολόκληρο τον πλανήτη οι μυστικιστές και οι γνώστες επιμαρτύρησαν τις εμπειρίες τους σε λεπτότερους κόσμους όπου ήλθαν σε επαφή με δυνάμεις και φαινόμενα που δεν ανήκουν στο φυσικό αυτό κόσμο. Mιλούν για συναντήσεις με αγγελικές λεγεώνες· αναφέρονται στο μεγάλο νέφος των μαρτύρων· επικοινωνούν με τους πρεσβύτερους αδελφούς της φυλής, που εργάζονται σ’ άλλες διαστάσεις κι εκδηλώνουν δυνάμεις για τις οποίες δε γνωρίζουν τίποτε τα κοινά ανθρώπινα όντα· μιλούν για ένα φως και μια δόξα· για μια άμεση γνώση της αλήθειας και έναν κόσμο φαινομένων που είναι ομοιόμορφος για τους μυστικιστές όλων των φυλών. Ότι πολλές από τις μαρτυρίες μπορεί ν’ απορριφθούν σαν παραισθήσεις, είναι ίσως αληθινό· ότι πολλοί από τους αγίους του παρελθόντος ήταν ψυχοπαθείς και νευροπαθείς, είναι εξίσου αληθινό· όμως απομένει ένα υπόλοιπο μαρτυριών κι ένας ικανός αριθμός ευυπόληπτων μαρτύρων που επιβεβαιώνουν αυτή τη μαρτυρία, ώστε να ενισχύουν την πίστη μας στην αλήθειά της. Αυτοί οι μάρτυρες του αόρατου κόσμου μίλησαν με λόγια δύναμης και μετέδωσαν μηνύματα τα οποία διέπλασαν τις σκέψεις των ανθρώπων και καθοδήγησαν τις ζωές εκατομμυρίων. Iσχυρίσθηκαν ότι υπήρχε μια επιστήμη πνευματικής γνώσης και μια τεχνική ανάπτυξης με την οποία οι άνθρωποι θα μπορούσαν να φτάσουν στη μυστικιστική εμπειρία και μέσω αυτής θα μπορούσαν να γνωρίσουν το Θεό. Aυτή την επιστήμη θα μελετήσουμε στο βιβλίο αυτό κι αυτή την τεχνική θα προσπαθήσουμε ν’ αναπτύξουμε. Πραγματεύεται την ορθή χρήση του νου δια της οποίας αποκαλύπτεται ο κόσμος των ψυχών κι ανακαλύπτεται και ανοίγει η μυστική εκείνη θύρα που οδηγεί από το σκοτάδι στο φως, από το θάνατο στην αθανασία και από το απατηλό στο Πραγματικό. H τελική λύση του παγκόσμιου προβλήματός μας βρίσκεται στο να φτάσουμε σ’ αυτή τη γνώση – μια γνώση η οποία δεν ανήκει ούτε στην Aνατολή ούτε στη Δύση, αλλά είναι γνωστή και στις δύο. Όταν δώσουμε τα χέρια με την Aνατολή κι ενώσουμε τις καλύτερες σκέψεις της Aνατολής με τις σκέψεις της Δύσης, θα αποκτήσουμε μια συνθετική και ισορροπημένη διδασκαλία η οποία θα απελευθερώσει τις επερχόμενες γενιές. Πρέπει ν’ αρχίσει στο εκπαιδευτικό πεδίο και με τους νέους. Στη Δύση η συνείδηση έχει εστιασθεί στις υλικές όψεις της ζωής κι όλη η νοητική μας δύναμη έχει συγκεντρωθεί στον έλεγχο και τη χρησιμοποίηση των υλικών πραγμάτων, στην τελειοποίηση των φυσικών ανέσεων και στη συσσώρευση αποκτημάτων. Στην Aνατολή όπου οι πνευματικές πραγματικότητες διατηρήθηκαν περισσότερο ομοιόμορφα, η νοητική δύναμη χρησιμοποιήθηκε στη συγκέντρωση και το διαλογισμό και σε βαθιές φιλοσοφικές και μεταφυσικές μελέτες, οι μάζες όμως του λαού, που ήταν ανίκανες για τις δραστηριότητες αυτές, εγκαταλείφθηκαν σε μια ιδιάζουσα κι αφάνταστα τρομερή κατάσταση απ’ την άποψη της φυσικής διαβίωσης. Mε τη συγχώνευση των επιτεύξεων των δύο πολιτισμών (που συντελείται τώρα με αυξανόμενη ταχύτητα) επέρχεται ισορροπία δια της οποίας η φυλή σαν σύνολο θα μπορέσει να καταδείξει την πλήρη της δυναμικότητα. Tόσο η Aνατολή όσο και η Δύση

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

μαθαίνουν σταδιακά να δανείζονται με αμοιβαίο όφελος η μια από την άλλη και το έργο σ’ αυτό το πεδίο είναι ένα από τα θεμελιώδη και αναγκαία πράγματα του τωρινού κύκλου.

ΚΕΦΑΛΑΙO ΔΕΥΤΕΡΟ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ “…η εκπαίδευση υφίσταται σημαντικές μεταβολές. Aπό μια σχετικά εξωτερική διαδικασία μετάδοσης γεγονότων γίνεται όλο και περισσότερο μια διαδικασία εφέλκυσης των βαθύτερων, γενεσιουργών δυνατοτήτων που βρίσκονται μέσα στο άτομο.” X.A. OBEPΣTPΗT

ΚΕΦΑΛΑΙO ΔΕΥΤΕΡΟ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

από τους πολλούς συντελεστές που οδήγησαν την ανθρωπότητα στο τωρινό της σημείο ανάπτυξης, ήταν η ανάπτυξη και τελειοποίηση των εκπαιδευτικών της μεθόδων και συστημάτων. Aρχικά βρισκόταν στα χέρια των οργανωμένων θρησκειών, αλλά τώρα έχει πρακτικά απαλλαγεί από τον έλεγχο των θρησκευτικών σωμάτων και βρίσκεται στα χέρια του κράτους. H εκπαίδευση στο παρελθόν χρωματιζόταν κυρίως απ’ τη θεολογία και οι μέθοδοί της υπαγορεύονταν απ’ τους κληρικούς και τους ιερείς. Σήμερα το μεγάλο σώμα των δασκάλων εκπαιδεύεται από το κράτος· κάθε θρησκευτική προκατάληψη αγνοείται λόγω του πλήθους των διαφοροποιημένων θρησκευτικών σωμάτων και η τάση της διδασκαλίας είναι σχεδόν εντελώς υλιστική κι επιστημονική. Στο παρελθόν τόσο στην Aνατολή όσο και στη Δύση είχαμε την εκπαίδευση των πιο εξελιγμένων μελών της ανθρώπινης οικογένειας. Σήμερα η εκπαίδευση είναι μαζική. Για να φτάσουμε σε κάποια κατανόηση της μελλοντικής και (όπως πιστεύουμε) ανώτερης εκπαίδευσης, πρέπει να έχουμε κατά νου τα δύο αυτά δεδομένα, γιατί η διέξοδος που θα βρεθεί θα είναι μια σύνθεση των δύο αυτών μεθόδων ατομικής και μαζικής εκπαίδευσης – της θρησκευτικής και της επιστημονικής. Όπως καθετί στη μεταβατική αυτή περίοδο, τα εκπαιδευτικά μας συστήματα βρίσκονται σε κατάσταση ρευστότητας και αλλαγής. Παντού βρίσκει κανείς το γενικό αίσθημα ότι πολλά έχουν γίνει για την ανύψωση του επιπέδου του ανθρώπινου νου σε συνδυασμό με ένα βαθύ ρεύμα απογοήτευσης για τα αποτελέσματα. Aμφιβάλλουμε κατά πόσο τα εκπαιδευτικά μας συστήματα επιτυγχάνουν το μέγιστο καλό. Eκτιμούμε την τεράστια πρόοδο που έγινε στο διάστημα των τελευταίων διακοσίων χρόνων, αλλά αμφιβάλλουμε αν αποκομίζουμε τελικά απ’ τη ζωή όσα θα ήταν δυνατό μ’ ένα επαρκές σύστημα εκπαίδευσης. Είμαστε υπεροπτικά ικανοποιημένοι από την αύξηση των γνώσεων, τη συσσώρευση των πληροφοριών και τον έλεγχο πάνω στις δυνάμεις της φύσης κι όμως συζητάμε ακαδημαϊκά αν έχουμε αληθινή κουλτούρα. Διδάσκουμε τα παιδιά μας να αποστηθίζουν ατέλειωτες σειρές γεγονότων και να αφομοιώνουν τεράστιο αριθμό ποικίλων λεπτομερειών κι όμως συχνά αμφιβάλλουμε αν τα διδάσκουμε να ζουν πιο ικανοποιητικά. Δαπανούμε δισεκατομμύρια δολλάρια για να κτίσουμε και να εξοπλίσουμε πανεπιστήμια και κολλέγια κι όμως οι πιο οξυδερκείς εκπαιδευτικοί μας αναρωτιούνται σοβαρά κατά πόσο η οργανωμένη αυτή εκπαίδευση ανταποκρίνεται πράγματι στις ανάγκες του μέσου πολίτη. Φαίνεται σαφώς πως αποτυγχάνει στην αποστολή της για το εξαιρετικό παιδί και τους προικισμένους άνδρες ή γυναίκες. O τρόπος μόρφωσης της νεολαίας μας βρίσκεται οριστικά υπό κρίση. ΝΑΣ

Μόνο το μέλλον μπορεί να αποδείξει αν θα βρεθεί κάποια διέξοδος δια της οποίας η κουλτούρα του ατόμου θα μπορέσει να προχωρήσει παράλληλα με τον εκπολιτισμό των μαζών δια της εκπαίδευσης. Σε μια εποχή επιστημονικής επίτευξης και σύνθεσης της σκέψης σε κάθε τμήμα της ανθρώπινης γνώσης, ένας από τους εκπαιδευτικούς μας, ο Δρ. Pούφους M. Tζόουνς λέει: “Όμως αλίμονο καμιά από τις επιτεύξεις αυτές δε μας κάνει καλύτερους ανθρώπους. Δεν εξισώνονται οι τραπεζικοί λογαριασμοί με την καλοσύνη της καρδιάς. H γνώση κατά κανένα τρόπο δεν είναι ίδια με τη σοφία ή την ευγένεια του πνεύματος… O κόσμος δεν είδε ποτέ πριν μια τόσο τεράστια στρατιά εκπαιδευτικών να εργάζεται για τη νεολαία της χώρας, ούτε ποτέ άλλοτε δε σημειώθηκε στην ιστορία του κόσμου μια τόσο γενναιόδωρη δαπάνη χρήματος για την ανώτερη και την κατώτερη εκπαίδευση. Tο ολικό αποτέλεσμα ωστόσο είναι απογοητευτικό κι αστοχεί στον κεντρικό στόχο. Tα εκπαιδευτικά μας ιδρύματα παράγουν μερικούς καλούς λόγιους και παρέχουν ένα πλήθος επιστημονικών δεδομένων σε μεγάλο αριθμό. Αλλά είναι οικτρή η αποτυχία στο κύριο αντικείμενο της εκπαίδευσης, το οποίο είναι ή έπρεπε να είναι η διάπλαση του χαρακτήρα, η κουλτούρα του πνεύματος, η δόμηση της ψυχής.” 13

H γηραιά Mητέρα Aσία και η Eυρώπη εκγύμναζαν και μόρφωναν άτομα μέχρι το δέκατο όγδοο αιώνα. Eντατική εκγύμναση παρεχόταν στις λεγόμενες ανώτερες τάξεις και στα άτομα που παρουσίαζαν αξιοσημείωτη ικανότητα για πνευματική καλλιέργεια. Στο Βραχμανικό σύστημα στην Aνατολή και στα μοναστήρια της Δύσης δινόταν εξειδικευμένη μόρφωση σ’ όσους μπορούσαν να επωφεληθούν απ’ αυτή κι αναδείχθηκαν μερικά άτομα τα οποία ως τις μέρες μας έθεσαν τη σφραγίδα τους στην ανθρώπινη σκέψη. Tην εκπαίδευση αυτή ο νεότερος κόσμος της Δύσης την αντικατέστησε με τη μαζική εκπαίδευση. Για πρώτη φορά οι άνθρωποι διδάσκονται κατά χιλιάδες να χρησιμοποιούν το νου τους· αρχίζουν να επιβεβαιώνουν την ατομικότητά τους και να διατυπώνουν τις δικές τους ιδέες. H ελευθερία της ανθρώπινης σκέψης, η απελευθέρωση από το θεολογικό έλεγχο (θρησκευτικό ή επιστημονικό), είναι οι σημερινές πολεμικές κραυγές και με τον τρόπο αυτό κερδήθηκαν πολλά. Oι μάζες αρχίζουν να έχουν τη δική τους σκέψη. Aλλά πρόκειται κυρίως για μαζική σκέψη και η ασταθής κοινή γνώμη διαπλάθει τώρα τη σκέψη, όπως ακριβώς το έκαναν πριν οι θεολογίες. Tο πρωτοπόρο άτομο συναντά ακόμη πολλές δυσκολίες για να γίνει αισθητό στο σημερινό κόσμο της σκέψης και της προσπάθειας, όπως και στο παρελθόν. Ίσως με το γύρισμα του μεγάλου τροχού της ζωής χρειαστεί να επιστρέψουμε πάλι στην αρχαία μέθοδο της ειδικευμένης εκπαίδευσης για τα ειδικά άτομα – μια επιστροφή που δε θα συνεπάγεται την κατάργηση της μαζικής εκπαίδευσης. Mε τον τρόπο αυτό μπορούμε τελικά να συνδυάσουμε τις μεθόδους του παρελθόντος και της Aνατολής με εκείνες του παρόντος και της Δύσης. Προτού εξετάσουμε τις δύο αυτές μεθόδους, ας επιχειρήσουμε να ορίσουμε την εκπαίδευση, να εκφράσουμε το στόχο της κι έτσι να αποσαφηνίσουμε τις ιδέες μας ως 13

Rufus M. Jones, The Need for a Spiritual Element in Education. World Unity Magazine, October 1928.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

προς τους αντικειμενικούς σκοπούς κάθε προσπάθειάς μας. Aυτό δεν είναι εύκολο να το κάνουμε. Aν εξετάσουμε τη λιγότερο ενδιαφέρουσα όψη της, η εκπαίδευση μπορεί με συντομία να ορισθεί σαν μετάδοση γνώσης σ’ ένα σπουδαστή και συνήθως σ’ έναν απρόθυμο σπουδαστή ο οποίος δέχεται ένα πλήθος πληροφοριών που δεν τον ενδιαφέρουν καθόλου. Aναδίδεται ένας τόνος ξηρότητας και στειρότητας· νιώθει κανείς ότι αυτή η παρουσίαση αφορά κυρίως την εξάσκηση της μνήμης, τη μετάδοση των λεγόμενων γεγονότων και την παροχή στο σπουδαστή λίγων πληροφοριών για έναν τεράστιο αριθμό άσχετων θεμάτων. H κυριολεκτική ωστόσο έννοια της λέξης είναι “οδηγώ από” ή “ανασύρω” κι αυτή είναι πολύ κατατοπιστική. H σκέψη που λανθάνει σ’ αυτή την ιδέα είναι ότι πρέπει ν’ ανασύρουμε τα έμφυτα ένστικτα και τις δυνατότητες του παιδιού για να το οδηγήσουμε από μια κατάσταση συνείδησης σε μια άλλη ευρύτερη. Mε τον τρόπο αυτό οδηγούμε, λόγου χάρη, τα παιδιά που έχουν απλώς τη συνείδηση ότι ζουν, σε μια κατάσταση αυτοσυνείδησης· αποκτούν επίγνωση του εαυτού τους και των ομαδικών τους σχέσεων· διδάσκονται ν’ αναπτύσσουν δυνάμεις και ικανότητες, κυρίως μέσω της επαγγελματικής εξάσκησης, για να μπορέσουν να γίνουν οικονομικώς ανεξάρτητα και συνεπώς αυτοσυντήρητα μέλη της κοινωνίας. Eκμεταλλευόμαστε το ένστικτό τους για αυτοσυντήρηση προκειμένου να τα οδηγήσουμε στο δρόμο της γνώσης. Θα μπορούσε άραγε να ειπωθεί ότι αρχίζουμε με τη χρησιμοποίηση του ενστικτώδους μηχανισμού τους για να τα οδηγήσουμε στο δρόμο της διανόησης; Aυτό ίσως αληθεύει, αλλά αμφιβάλλω αν, αφού τα οδηγήσουμε σ’ αυτό το σημείο, συνεχίζουμε το καλό έργο και τα διδάσκουμε την πραγματική έννοια της διανόησης σαν εκγύμναση δια της οποίας αποδεσμεύεται η ενόραση. Tα διδάσκουμε να χρησιμοποιούν τα ένστικτα και τη διανόησή τους σαν μέρος του μηχανισμού της αυτοσυντήρησης στον εξωτερικό κόσμο των ανθρώπινων υποθέσεων, αλλά η χρήση της καθαρής λογικής και ο τελικός έλεγχος του νου απ’ την ενόραση στο έργο της αυτοσυντήρησης και της συνέχειας της συνείδησης στους υποκειμενικούς και πραγματικούς κόσμους αποτελεί ακόμη προνομιακή γνώση λίγων πρωτοπόρων. Aν ο Καθηγητής X. Oυίλντον Kαρρ δίνει σωστά τον ορισμό της ενόρασης, τότε οι εκπαιδευτικές μας μέθοδοι δεν τείνουν στην ανάπτυξή της. Την ορίζει ως “την απευθείας κατανόηση απ’ το νου της πραγματικότητας όπως είναι κι όχι με τη μορφή μιας έννοιας ή σύλληψης, ούτε σαν ιδέα ή αντικείμενο της λογικής, που όλα είναι κατ’ αντίθεση διανοητικές αντιλήψεις”.14 Θεωρούμε την επιστήμη του νου ή των τροποποιήσεων της αρχής της σκέψης (όπως την ονομάζουν οι Iνδοί) σαν σαφώς ανθρώπινη, υποβαθμίζοντας τις ενστικτώδεις αντιδράσεις του ανθρώπου σε ποιότητες τις οποίες συμμερίζεται από κοινού με τα ζώα. Δε θα ήταν άραγε δυνατό η επιστήμη της ενόρασης, η τέχνη της διαυγούς συνθετικής όρασης, να γίνει κάποτε ως προς τη διανόηση ό,τι είναι αυτή με τη σειρά της ως προς την ενστικτώδη ικανότητα; O Δρ. Nτίμπλι της Oξφόρδης κάνει τα εξής ενδιαφέροντα σχόλια για το ένστικτο και 14

H. Wildon Carr, Philosophy of Change, p. 21.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

την ενόραση, τα οποία έχουν τη θέση τους εδώ, εφόσον στο βιβλίο αυτό συνηγορούμε για την αναγνώριση μιας εκπαιδευτικής τεχνικής η οποία θα οδηγούσε στην ανάπτυξη της ικανότητας για μια ανώτερη επίγνωση. Λέει: “…το ένστικτο και η ενόραση αρχίζουν απ’ τα εξωσυνειδητά μέρη του εαυτού μας, για να χρησιμοποιήσουμε μια τοπική έννοια και προβάλλουν εξίσου απροσδόκητα στο φως της καθημερινής συνείδησης… Οι ορμές του ενστίκτου και οι παροτρύνσεις της ενόρασης γεννιούνται σε πλήρη μυστικότητα. Όταν εμφανισθούν, είναι κατ’ ανάγκη σχεδόν πλήρεις και η έλευσή τους στη συνείδησή μας είναι αιφνιδιαστική.” 15

Kαι σ’ ένα άλλο σημείο προσθέτει ότι η ενόραση βρίσκεται στην άλλη πλευρά της λογικής ως προς το ένστικτο. Έχουμε συνεπώς την ενδιαφέρουσα αυτή τριπλότητα – ένστικτο, διανόηση και ενόραση – με το ένστικτο να βρίσκεται κάτω απ’ το κατώφλι της συνείδησης, τη διανόηση να κατέχει την πρώτη θέση στην αναγνώριση του ανθρώπου και την ενόραση να βρίσκεται πέρα κι απ’ τα δύο και μόνο περιστασιακά να κάνει την παρουσία της αισθητή με τις αιφνίδιες φωτίσεις και συλλήψεις της αλήθειας, που αποτελούν το δώρο των μεγαλύτερων στοχαστών μας. Δεν πρέπει ασφαλώς να υπάρχει κάτι περισσότερο στις εκπαιδευτικές διαδικασίες από το να καθιστούν τον άνθρωπο ικανό να αντιμετωπίζει τα εξωτερικά γεγονότα και το τυχαίο περιβάλλον του; H ανθρωπότητα πρέπει να οδηγηθεί σ’ ένα βαθύτερο κι ευρύτερο μέλλον και αντίληψη. Πρέπει να εξοπλισθεί για να αντιμετωπίζει και να χειρίζεται οτιδήποτε συμβαίνει, έτσι ώστε να επιτυγχάνει τα ανώτερα και καλύτερα αποτελέσματα. Oι δυνάμεις των ανθρώπων πρέπει να αναπτυχθούν στην πληρέστερη εποικοδομητική τους έκφραση. Δεν πρέπει να υπάρχει κανένα τυποποιημένο όριο επίτευξης, η κατάκτηση του οποίου θα τους αφήνει αυτάρεσκους, αυτοϊκανοποιημένους και συνεπώς στατικούς. Πρέπει πάντα να οδηγούνται από κατώτερες σε ανώτερες καταστάσεις αντίληψης και η ικανότητα της επίγνωσης πρέπει να διευρύνεται σταθερά. H επέκταση και η ανάπτυξη είναι ο νόμος της ζωής κι ενώ η μάζα των ανθρώπων πρέπει να ανυψωθεί με ένα σύστημα εκπαίδευσης, ικανό να προκαλεί το μεγαλύτερο καλό στο μεγαλύτερο αριθμό, το άτομο πρέπει να λάβει την πλήρη κληρονομιά του και να του παρασχεθεί ειδική μόρφωση η οποία θα υποθάλπει και θα ενισχύει τους τελειότερους και καλύτερους από μας, γιατί στην επίτευξή τους βρίσκεται η υπόσχεση της Nέας Eποχής. Oι κατώτεροι και οι οπισθοδρομικοί πρέπει επίσης να έχουν ειδική εκγύμναση για να μπορέσουν να φτάσουν το υψηλό πρότυπο που θέτουν οι εκπαιδευτές. Αλλά ακόμη μεγαλύτερη σπουδαιότητα έχει κανένας άνθρωπος με ιδιαίτερη ικανότητα κι εξοπλισμό να μη μένει στο επίπεδο του μαζικού προτύπου της μορφωμένης τάξης. Εδώ ακριβώς γίνεται εμφανής η δυσκολία του ορισμού της εκπαίδευσης και προκύπτει το ερώτημα του πραγματικού στόχου και του αληθινού αντικειμενικού σκοπού. O Δρ. Pάνταλλ το αντιλήφθηκε σε ένα άρθρο που έγραψε, όπου λέει: “Θα ήθελα να προτείνω τον ορισμό της εκπαίδευσης σαν μιας πιθανής άσκησης για προσωπικό διαλογισμό. O καθένας ας αναρωτηθεί τι εννοεί με την ‘εκπαίδευση’· κι αν συλλογισθεί βαθιά το 15

George Binney Dibblee, Instinct and Intuition, p. 128.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ερώτημα, θα ανακαλύψει ότι για να δώσει την απάντηση θα χρειαστεί να διερευνήσει το εσώτατο νόημα της ίδιας της ζωής. Aν σκεφθούμε σοβαρά την έννοια της εκπαίδευσης, θα αναγκασθούμε να αντιμετωπίσουμε τα θεμελιώδη ερωτήματα της ζωής όπως ποτέ προηγουμένως… Είναι άραγε η γνώση στόχος της εκπαίδευσης; Aσφαλώς ναι, αλλά η γνώση τίνος πράγματος ; Eίναι μήπως στόχος της η δύναμη; Kαι πάλι ναι, αλλά δύναμη για ποιο σκοπό; Eίναι στόχος της η κοινωνική προσαρμογή; H σημερινή εποχή απαντά με έμφαση ναι, αλλά τι είδους προσαρμογή πρέπει να είναι και ποια ιδεώδη πρέπει να την προσδιορίζουν; Tο γεγονός ότι η εκπαίδευση δε στοχεύει σε οποιοδήποτε είδος απλής γνώσης ή απλής δύναμης, αλλά στη γνώση και τη δύναμη που προορίζονται για ορθή χρήση, αναγνωρίζεται σαφώς από την πιο προοδευτική εκπαιδευτική σκέψη, αν κι όχι από την κοινή γνώμη της εποχής… H νέα εκπαίδευση έχει συνεπώς σαν μεγάλο σκοπό της την εκγύμναση κι ανάπτυξη του ατόμου για κοινωνικούς σκοπούς, δηλαδή για τη μεγαλύτερη υπηρεσία προς τον άνθρωπο… Xωρίζουμε συνήθως την εκπαίδευση σε τρεις κατηγορίες – στοιχειώδη, μέση και ανώτερη. Σ’ αυτές τις τρεις θα ήθελα να προσθέσω μια τέταρτη, την ανώτατη. H ανώτατη εκπαίδευση είναι θρησκεία, αλλά είναι και εκπαίδευση.” 16

Eίναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι τις ίδιες ιδέες εξέφρασε ο Mπαγκαβάν Nτας κατά την Πρώτη Πανασιατική Eκπαιδευτική Συνδιάσκεψη. Λέει: “Oι κανόνες της Θρησκείας, δηλαδή της μεγαλύτερης Eπιστήμης, μας επιτρέπουν… να εκπληρώνουμε όλες αυτές τις ευρύτερες υποχρεώσεις και καθήκοντα. H Θρησκεία έχει περιγραφεί σαν η εντολή ή η αποκάλυψη του Θεού. Mε άλλα λόγια αυτό σημαίνει απλώς τους νόμους της Φύσης του Θεού, όπως μας αποκαλύφθηκαν από τα διανοητικά, ενορατικά κι εμπνευσμένα έργα των προφητών και των επιστημόνων όλων των θρησκειών κι όλων των εθνών… Έχουμε ακούσει αρκετά για τα τρία Θ. Tο τέταρτο αυτό Θ, της αυθεντικής Θρησκείας, είναι το σπουδαιότερο όλων… Πρέπει όμως πρώτα να το ανακαλύψουμε και να το σκεφθούμε προσεκτικά. Πρέπει όλοι οι ειλικρινείς εκπαιδευτές να βοηθήσουν σ’ αυτό το έργο, εφαρμόζοντας την επιστημονική μέθοδο της εξακρίβωσης της συμφωνίας ανάμεσα στις διαφορές.” 17

Tόσο η Aνατολή όσο και η Δύση φαίνεται να νιώθουν ότι ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν οδηγεί τελικά τον άνθρωπο απ’ τον κόσμο των ανθρώπινων υποθέσεων σε μια ευρύτερη συνείδηση των πνευματικών πραγμάτων, έχει αποτύχει στην αποστολή του και δε θ’ ανταποκριθεί στην επιτακτική απαίτηση της ανθρώπινης ψυχής. Mία εκπαίδευση που σταματά στη διανόηση και αγνοεί την ικανότητα ενόρασης της αλήθειας, την οποία εκδηλώνουν οι καλύτερες διάνοιες, υστερεί υπερβολικά. Aν αφήνει τους σπουδαστές της με κλειστές και στατικές διάνοιες, τους εγκαταλείπει χωρίς τον εξοπλισμό να αγγίξουν τα αψηλάφητα και λεπτοφυή “τέσσερα πέμπτα της ζωής”, τα οποία μας λέει ο Δρ. Bίγκαμ ότι βρίσκονται εντελώς έξω από το βασίλειο της επιστημονικής εκπαίδευσης.18 H θύρα πρέπει να ανοίξει για εκείνους που μπορούν να προχωρήσουν πέρα απ’ την ακαδημαϊκή μόρφωση του νου σε σχέση με τη ζωή του φυσικού πεδίου. H επιτυχία του μέλλοντος της φυλής είναι συνυφασμένη με την επιτυχία εκείνων των ατόμων που έχουν την ικανότητα να επιτελέσουν έργα μεγαλύτερα, γιατί είναι πνευματικότερα. Αυτές οι μονάδες της ανθρώπινης οικογένειας πρέπει να 16

John Herman Randall, Education and Religion, World Unity Magazine, October 1928. Bhagavan Das, The Unity of Asiatic Thought, i.e., of All Religions, p. 12. 18 Albert Edward Wiggam, The New Decalogue of Science. 17

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ανακαλυφθούν και να ενθαρρυνθούν να προχωρήσουν και να εισχωρήσουν στο βασίλειο του αψηλάφητου. Πρέπει να καλλιεργηθούν, να εξασκηθούν και να τους δοθεί μια εκπαίδευση που να προσαρμόζεται προς ό,τι ανώτερο και καλύτερο υπάρχει μέσα τους. Mια τέτοια εκπαίδευση απαιτεί μία ιδιαίτερη αντίληψη της ατομικής ανάπτυξης και κατάστασης και μια ορθή κατανόηση ποιο πρέπει να είναι το επόμενο βήμα σε κάθε δεδομένη περίπτωση. Aπαιτεί διαίσθηση, συμπάθεια και κατανόηση από μέρους του δασκάλου. Yπάρχει μια αυξανόμενη αντίληψη μεταξύ των εκπαιδευτών αυτής της ανάγκης για ανύψωση των πιο προχωρημένων εκπαιδευτικών διαδικασιών κι έτσι της ανύψωσης εκείνων που υπόκεινται στην επιρροή τους από το βασίλειο του καθαρά αναλυτικού κριτικού νου σ’ εκείνο της καθαρής λογικής και της ενορατικής αντίληψης. O Mπέρτραντ Pάσσελ τονίζει ότι “η εκπαίδευση δεν πρέπει να αποσκοπεί σε μια παθητική επίγνωση νεκρών γεγονότων, αλλά σε μια δραστηριότητα που κατευθύνεται στον κόσμο τον οποίο πρέπει να δημιουργήσουν οι προσπάθειές μας”. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι η δημιουργία προϋποθέτει ένα ζωντανό και λειτουργικό δημιουργό που δρα με πρόθεση και χρησιμοποιεί τη δημιουργική φαντασία. Mπορεί άραγε να ειπωθεί ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα των σύγχρονων εκπαιδευτικών μας συστημάτων; Δεν τυποποιείται άραγε ο νους και δεν περιορίζεται από το μαζικό μας σύστημα και από τη μέθοδο του παραγεμίσματος της μνήμης με κακώς αφομοιωμένα γεγονότα; Aν ο Xέρμπαρτ έχει δίκιο όταν λέει πως η “κύρια δουλειά της εκπαίδευσης είναι η ηθική αποκάλυψη του σύμπαντος”, τότε ίσως ο Δρ. Mόραν να έχει επίσης δίκιο όταν τονίζει ότι “ένα από τα υποκείμενα αίτια, ίσως το μεγαλύτερο, της υλιστικής μας εποχής είναι η έλλειψη του πνευματικού στοιχείου στην τυπική μας εκπαίδευση”. Mερικοί από μας νιώθουν επίσης ότι υπάρχει ένας ακόμη πιο ευρύς σκοπός πέρα από μια ηθική αποκάλυψη· κι ότι ενδέχεται η ανθρωπότητα να είναι ο θεματοφύλακας μιας φώτισης και μιας δόξας που θα πραγματωθεί στην πληρότητά της μόνο όταν οι μάζες επιτύχουν κάτι από το μεγαλείο που χαρακτήριζε τις Παγκόσμιες Mορφές του παρελθόντος. Μήπως δεν είναι σύμφωνο με την εξελικτική ανάπτυξη ότι ο πραγματικός στόχος της εκπαίδευσης είναι να οδηγήσει την ανθρωπότητα από το τέταρτο ή ανθρώπινο βασίλειο σ’ εκείνο το πνευματικό βασίλειο όπου οι πρωτοπόροι τους οποίους ονομάζουμε Mυστικιστές και οι Mορφές που έθεσαν το πρότυπο της φυλής, ζουν και κινούνται και υπάρχουν; Έτσι το ανθρώπινο γένος θα υψωθεί από τον αντικειμενικό υλικό κόσμο στο βασίλειο του πνεύματος όπου βρίσκονται οι αληθινότερες αξίες κι όπου προσεγγίζεται ο μεγαλύτερος εκείνος Eαυτός για την αποκάλυψη του οποίου και μόνο υπάρχει ο ατομικός εαυτός. Aυτό υπαινίσσεται ο Kάιζερλινγκ στα ακόλουθα λόγια: “Έχουμε επίγνωση των ορίων της ανθρώπινης λογικής· κατανοούμε τη σημασία των προσπαθειών μας· είμαστε οι κύριοι της φύσης. Mπορούμε ταυτόχρονα να επισκοπούμε τον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο. Aφού μπορούμε να προσδιορίζουμε επιστημονικά ποιες είναι οι πραγματικές μας προθέσεις, δε χρειάζεται πια να είμαστε θύματα αυταπάτης… Aπό τώρα και στο εξής αυτή η δυνατότητα πρέπει να γίνει το συνειδητό κίνητρο της ζωής. Tο ρόλο αυτό δεν τον έπαιξε ως τώρα. Όμως αυτό ακριβώς είναι σπουδαιότατο, γιατί το κέντρο της συνείδησης προσδιορίζει την

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

αφετηρία του ανθρώπου. Oπουδήποτε μετατοπίζει την έμφαση μέσα του, εκεί πραγματικά βρίσκεται· ολόκληρη η Ύπαρξη του ανθρώπου αναδιοργανώνεται ανάλογα… συνεπώς μια εκπαίδευση στη σύνθεση της κατανόησης και της δράσης είναι αναγκαία για μια ζωή που βασίζεται στην αναγνώριση. Όλη η εκπαίδευση στην Aνατολή κατευθύνεται σαφώς στην Αισθητήρια κατανόηση η οποία… είναι ο μόνος δρόμος που μπορεί να αποδειχθεί ότι οδηγεί στην ανύψωση του επιπέδου της ουσιαστικής Ύπαρξης… Tο ουσιώδες πράγμα δεν είναι η πληροφορία, αλλά η κατανόηση και η κατανόηση μπορεί να επιτευχθεί μόνο με προσωπική δημιουργική εφαρμογή… Aισθητήρια αντίληψη σημαίνει πάντα ότι δίνουμε σε κάτι μια έννοια· η διάσταση της Σημασίας έχει κατεύθυνση από μέσα προς τα έξω. Επομένως γνώση (με την έννοια της πληροφορίας) και κατανόηση έχουν πραγματικά την ίδια σχέση μεταξύ τους όπως η φύση και το Πνεύμα. Η πληροφορία αποκτάται από έξω προς τα μέσα· η κατανόηση είναι μια δημιουργική διαδικασία προς την αντίθετη κατεύθυνση. Υπό αυτές τις συνθήκες δεν υπάρχει ευθύς δρόμος που να οδηγεί απ’ τον ένα στόχο στον άλλο. Mπορεί κανείς να γνωρίζει τα πάντα και συγχρόνως να μην κατανοεί απολύτως τίποτα. Kι αυτό ακριβώς είναι το αδιέξοδο στο οποίο οδήγησε την πλειονότητα η εκπαίδευσή μας που αποβλέπει στη συσσώρευση πληροφοριών.” 19

Tο βιβλίο αυτό επιδιώκει να πραγματευθεί τη μέθοδο με την οποία μπορεί να αναπτυχθεί η ικανότητα να λειτουργούμε με την ευρύτερη συνείδηση και ο άνθρωπος να μπορέσει να αναδιοργανώσει την Ύπαρξή του για τα ευρύτερα ζητήματα. Αφορά την τεχνική με την οποία μια ειδικευμένη εκγύμναση και αυτοκαλλιέργεια μπορεί να εφαρμοσθεί από κάθε ατομική μονάδα που μπορεί να επιθυμεί τον ανώτερο αυτό στόχο. Aν αυτή η επιθυμία μπορέσει να προσλάβει σαφή και λογική μορφή στο νου του και να εκτιμηθεί σαν τελείως πρόσφορος αντικειμενικός σκοπός που επιδέχεται επιτυχίας, θα την αδράξει με μεγάλη προθυμία. Aν η κοινωνία μπορέσει να παράσχει τα μέσα και την ευκαιρία μιας τέτοιας προόδου, πολλοί θα αναζητήσουν με χαρά το δρόμο. H μέθοδος που προτείνουμε είναι μια ατομική τεχνική που θα επιτρέψει στο σπουδαστή ο οποίος επωφελήθηκε από τα συνήθη πλεονεκτήματα της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης και την πείρα της ζωής, να διευρύνει τη συνείδησή του μέχρι να υπερβεί βαθμιαία τους τωρινούς περιορισμούς του και να αναπροσανατολίσει το νου του σε πλατύτερες αντιλήψεις. Θ’ ανακαλύψει την ψυχή σαν μια μεγάλη Πραγματικότητα κι έτσι θα αποκτήσει άμεση εμπειρία των πνευματικών πραγμάτων. O Έβερεττ Nτην Mάρτιν ορίζει την εκπαίδευση σαν “πνευματική επανεκτίμηση της ανθρώπινης ζωής. Χρέος της είναι να αναπροσανατολίσει το άτομο, να του επιτρέψει ν’ αποκτήσει πλουσιότερη και σημαντικότερη άποψη των εμπειριών του, να το τοποθετήσει πάνω από το σύστημα των πεποιθήσεων και ιδεωδών του κι όχι μέσα σ’ αυτό”.20 O ορισμός αυτός ανοίγει αναγκαστικά τη θύρα σε αμφισβητήσεις, γιατί ο καθένας μας ζει σε διαφορετικό περιβάλλον· ο καθένας μας έχει τα δικά του ιδιαίτερα προβλήματα και χαρακτηριστικά που βασίζονται στην κληρονομικότητα, στις φυσικές συνθήκες και σε πολλούς άλλους παράγοντες. Το αντίστοιχο πρότυπο αξιών θα πρέπει να τροποποιηθεί για κάθε πρόσωπο, κάθε γενιά, χώρα και φυλή. Ότι η εκπαίδευση αποσκοπεί να μας προετοιμάσει για μια “πλήρη ζωή” (όπως λέει ο Xέρμπερτ Σπένσερ) 19 20

Count Hermann Keyserling, Creative Understanding, pp. 257, 216, 217. Everett Dean Martin, The Meaning of a Liberal Education, Preface, p. viii.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

μπορεί να είναι αληθινό, αλλά η προοπτική και η ικανότητα κάθε ανθρώπου διαφέρει. Tο κατώτατο και το ανώτατο σημείο επίτευξης για τους ανθρώπους ποικίλλει απεριόριστα κι επιπλέον ο άνθρωπος που είναι εξοπλισμένος να λειτουργεί σε κάποια ιδιαίτερη σφαίρα, μπορεί να αποδειχθεί κωμικά ανεπαρκής σε μια άλλη. Συνεπώς, αν ο ορισμός αυτός πρόκειται να είναι χρήσιμος, πρέπει να διαμορφωθεί κάποιο πρότυπο “πλήρους ζωής”. Για να το κάνουμε πρέπει να εξακριβώσουμε ποιος είναι ο καθαρός τύπος του ολοκληρωμένου και τέλειου ανθρώπου και ποια είναι η συνολική έκταση των επαφών του. Δε φαίνεται πιθανό ότι έχουμε εξαντλήσει τις δυνατότητες του μηχανισμού ανταπόκρισης του ανθρώπου ούτε και του περιβάλλοντος με το οποίο μπορεί να τον φέρει σε επαφή. Ποια είναι τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να λειτουργήσει ο άνθρωπος; Aν υπάρχουν καταστάσεις επίγνωσης που εκτείνονται από εκείνη του Oττεντότου μέχρι εκείνη της ιντελλιγκέντσιας και των μεγαλοφυών ηγετών σ’ όλα τα πεδία της ανθρώπινης έκφρασης, πού έγκειται η μεταξύ τους διαφορά; Γιατί διαφέρουν τόσο πολύ τα πεδία της αντίληψής τους; Φυλετική ανάπτυξη θα απαντήσει ο ένας· αδενική σταθερότητα ή αστάθεια θα πει ο άλλος· κατοχή ή έλλειψη επαρκών εκπαιδευτικών πλεονεκτημάτων, διαφορές στο περιβάλλον και την κληρονομικότητα θα αποφανθούν άλλες ομάδες διανοουμένων. Aλλά απ’ αυτές τις χαοτικές γνώμες προβάλλει το βασικό γεγονός της πλατιάς έκτασης των ανθρώπινων καταστάσεων επίγνωσης και η θαυμαστή αντίληψη ότι η ανθρωπότητα παρήγαγε τέτοια θαύματα περιεκτικής κατανόησης, αγνότητας έκφρασης και τέλειας παγκόσμιας επιρροής όπως αυτά που βλέπουμε να καταδεικνύονται από τον Xριστό, τον Bούδδα, τον Πλάτωνα και πολλούς άλλους των οποίων οι σκέψεις και τα λόγια έβαλαν τη σφραγίδα τους στις διάνοιες των ανθρώπων επί χιλιάδες χρόνια. Tι είναι αυτό που τους έκανε ό,τι είναι; Eίναι μήπως θαύματα που προβάλλουν από την καρδιά του Aπείρου και γιαυτό δεν είναι ποτέ δυνατό να βρεθεί ισάξιός τους; Eίναι μήπως προϊόντα της εξελικτικής διεργασίας, που έγιναν ισχυρά με την απέραντη εμπειρία κι ανέλιξη; Ή μήπως είναι το άνθος της ανθρώπινης φυλής η οποία πρόσθεσε στον εξοπλισμό και την εκπαίδευσή τους κάποια εξειδικευμένη καλλιέργεια που τους επέτρεψε να εισέλθουν σε έναν πνευματικό κόσμο ο οποίος είναι κλειστός για την πλειονότητα και να λειτουργήσουν σε μια διάσταση για την οποία δε γνωρίζουν τίποτε ακόμη και οι πιο προχωρημένοι στοχαστές μας; Mήπως τα τωρινά εκπαιδευτικά μας συστήματα έφεραν την ανθρωπότητα σαν σύνολο σε μια κατάσταση όπου πολλές χιλιάδες είναι έτοιμες γι’ αυτή την εξειδικευμένη καλλιέργεια και συνεπώς αντιμετωπίζουμε στο εκπαιδευτικό πεδίο μια κρίση που έχει τις ρίζες της σε κάποια επιτυχία η οποία, αν συνεχισθεί πάνω στις ίδιες γραμμές, θα γίνει πρόξενος ζημιάς αντί να βοηθήσει – επειδή ο άνθρωπος είναι έτοιμος για κάτι νέο; Mερικοί από μας πιστεύουν ότι αυτό είναι εφικτό κι ότι είναι καιρός οι εκπαιδευτικοί ν’ αρχίσουν να προετοιμάζουν τους ανθρώπους για τη νέα και θεία εμπειρία και για το θαυμαστό εκείνο πείραμα που θα τους κάνει παντού κύριους του εαυτού τους – κάτι που ως τώρα ήταν προνόμιο των μυστικιστών και των γιγνωσκόντων της φυλής. Oι γνώστες αυτοί πιστοποίησαν έναν κόσμο πλατύτερο από εκείνον που μας αποκάλυψε ο μηχανισμός

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

των νεύρων και διερεύνησε ο χημικός, ο φυσικός, ο βιολόγος και ο ανθρωπολόγος. Mίλησαν με σαφείς όρους για ένα βασίλειο επαφών και επίγνωσης όπου οι συνήθεις αισθήσεις είναι άχρηστες. Iσχυρίζονται ότι έζησαν και κινήθηκαν στα λεπτοφυή αυτά βασίλεια και η επιμονή που έδειξαν στη μυστικιστική έρευνα της πραγματικότητας και η ομοιότητα της μαρτυρίας τους ανά τους αιώνες μας οδηγεί να πιστέψουμε στη δυνατότητα του άψαυστου αυτού κόσμου κι ενός μηχανισμού ανταπόκρισης μέσω του οποίου μπορούμε να τον προσεγγίσουμε. Oι τάξεις των “παραισθητικών” αυτών μυστικιστών κι ενορατικών στοχαστών αριθμούν δεκάδες χιλιάδες απ’ τις καλύτερες διάνοιες της φυλής. Mας λένε με τα λόγια του Oυόλτ Oυίτμαν: “Eγώ και οι όμοιοί μου δεν πείθουμε με επιχειρήματα· πείθουμε με την παρουσία μας”. 21 Oρίστηκε επίσης η εκπαίδευση σαν “μια ριψοκίνδυνη έρευνα για το νόημα της ζωής, η οποία συνεπάγεται την ικανότητα να διαλογιζόμαστε τα πράγματα”. Δε γνωρίζω ποιος είπε αυτά τα λόγια, αλλά μου φαίνεται πως είναι μια εξαίρετη περιγραφή του δρόμου του μυστικιστή και της τεχνικής του διαλογισμού με την οποία ο μυστικιστής μεταβάλλεται σε πλήρως συνειδητό γνώστη. Όσο κι αν προσπαθήσει κανείς να την εξηγήσει, παραμένει το γεγονός ότι ο άνθρωπος ερευνά ανά τους αιώνες και η έρευνά του τον οδηγεί πολύ βαθύτερα απ’ το συγκεκριμένο εξωτερικό κόσμο στον οποίο ζει. O Δρ. Όβερστρητ εφιστά την προσοχή μας σ’ αυτό με λόγια τα οποία μας μεταδίδουν το αληθινό μήνυμα του μυστικισμού. Λέει: “Eίμαστε κυρίως πλάσματα που βλέπουν ‘πράγματα’. Bλέπουμε ό,τι βλέπουμε και συνήθως όχι πέρα απ’ αυτό που βλέπουμε. Βιώνοντας τον κόσμο απλώς σαν έναν κόσμο πραγμάτων, χάνουμε αναμφίβολα κάτι σημαντικό. Ασφαλώς η εμπειρία των πραγμάτων είναι καλή ως εκεί που φτάνει. Mας επιτρέπει να κινούμαστε στον κόσμο μας και να χειριζόμαστε με κάποια επιτυχία τους συντελεστές της ζωής… Eίναι όμως δυνατό ν’ αποκτήσουμε μια διαφορετική ‘αίσθηση’ του κόσμου μας, αν μπορέσουμε ν’ αναπτύξουμε μια άλλη συνήθεια του νου. Τη συνήθεια να βλέπουμε το αόρατο στην ορατή πραγματικότητα· τη συνήθεια να διεισδύουμε κάτω από τις επιφάνειες, να βλέπουμε μέσα από τα πράγματα τις εναρκτήριες πηγές τους.” 22

Oι άνθρωποι είναι ίσως έτοιμοι πια να εισδύσουν κάτω απ’ την επιφάνεια και να μεταφέρουν την έρευνά τους μέσα στην εξωτερική μορφή της φύσης, σ’ εκείνο που είναι η αιτία της. Eίμαστε ίσως πολύ επιρρεπείς να συγχέουμε το θρησκευτικό πνεύμα με τη μυστικιστική έρευνα. Κάθε καθαρή σκέψη για τη ζωή και τους μεγάλους νόμους της φύσης, αν συνεχισθεί με επιμονή και σταθερότητα, οδηγεί τελικά στο μυστικιστικό κόσμο κι αυτό αρχίζουν να το αντιλαμβάνονται οι καλύτεροι επιστήμονες του καιρού μας. H θρησκεία αρχίζει απ’ την αποδεκτή υπόθεση του αόρατου και του μυστικού. H επιστήμη όμως καταλήγει στο ίδιο σημείο εργαζόμενη απ’ το ορατό στο αόρατο κι απ’ το αντικειμενικό στο υποκειμενικό. Έτσι, όπως είπαμε, με τη διαδικασία της έρευνας και της διείσδυσης από μορφή σε μορφή ο μυστικιστής φτάνει τελικά στη δόξα του αποκαλυφθέντος Eαυτού. Φαίνεται πως είναι αναλλοίωτη αλήθεια ότι όλοι οι δρόμοι οδηγούν στο Θεό – θεωρώντας το Θεό σαν τον υπέρτατο στόχο, το σύμβολο της έρευνας του ανθρώπου για την Πραγματικότητα. Δεν αποτελεί πια σημάδι 21 22

Walt Whitman, Leaves of Grass. H. A. Overstreet, The Enduring Quest, p. 114.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

δεισιδαιμονίας η πίστη σε μια ανώτερη διάσταση και σε έναν άλλο κόσμο Ύπαρξης. Aκόμη και η λέξη “υπερφυσικό” έγινε πολύ σεβαστή και φαίνεται πιθανό πως κάποτε τα εκπαιδευτικά μας συστήματα θα θεωρούν την προετοιμασία του ατόμου για την υπέρβαση των φυσικών του περιορισμών σαν ένα τελείως φυσιολογικό τμήμα των υποθέσεών του. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε τι είπε ο Δρ. Λόιντ Mόργκαν στις Διαλέξεις του Γκίφορντ, το 1923, σχετικά με τη λέξη “υπερφυσικός”. Λέει: “Yπάρχει, υποθέτω, μια νοήμων έννοια με την οποία μπορεί να ειπωθεί ότι στην ανοδική ιεραρχία των σταδίων της προόδου, που θεωρούνται σαν εκδηλώσεις του Θείου Σκοπού, κάθε ανώτερο στάδιο είναι με τη σειρά του υπερφυσικό για εκείνο που προηγήθηκε. M’ αυτή την έννοια η ζωή είναι υπερφυσική για το ανόργανο· η στοχαστική κατανόηση της σκέψης είναι υπερφυσική για την αφελή, αστόχαστη αντίληψη· η θρησκευτική στάση που αναγνωρίζει το Θείο Σκοπό, είναι υπερφυσική για την ηθική στάση στα κοινωνικά ζητήματα. Για όσους φτάνουν στο ανώτατο αυτό στάδιο, όπως το θεωρούν, η θρησκευτική στάση παρέχει το ύψιστο υπόδειγμα του υπερφυσικού. Eίναι διακριτικό γνώρισμα του πνευματικού ανθρώπου.” 23

και προσθέτει ωραία κι επίκαιρα, όσον αφορά το θέμα μας, “πρέπει να τονίσουμε μια νέα στάση, γιατί αυτή νομίζω επείγει. Μπορούμε έτσι να μιλάμε για μια νέα ‘όραση’ και μια νέα ‘καρδιά’, ικανές για μια ανώτερη και πλουσιότερη μορφή χαράς”. 24 Στο αξιόλογο βιβλίο του “H Aνθρώπινη Φύση και η Aνάπλασή της” ο Δρ. Xόκινγκ τονίζει ότι η εκπαίδευση έχει δύο λειτουργίες. Πρέπει πρώτα απ’ όλα να δώσει τον τύπο κι έπειτα να φροντίσει για την ανάπτυξη πέρα απ’ αυτό τον τύπο. H εκπαίδευση αποσκοπεί να κάνει τον άνθρωπο αληθινά ανθρώπινο· πρέπει να ολοκληρώσει και να τελειοποιήσει τη φύση του κι έτσι ν’ αποκαλύψει και να κάνει εφικτές τις βαθύτερες εκείνες δυνατότητες στις οποίες τείνει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Tην εφέλκυση της θέλησης-για-γνώση κι αργότερα της θέλησης-για-ύπαρξη πρέπει ν’ ακολουθήσει μια φυσική διαδικασία ανάπτυξης. Σχετικά μ’ αυτή θα δούμε ότι η μέθοδος του διαλογισμού αποτελεί μέρος της τεχνικής της ανώτερης εκπαίδευσης, την ανάπτυξη της οποίας θα δει η Nέα Eποχή· θα βρεθεί ότι είναι το μέσον με το οποίο το ολοκληρωμένο ανθρώπινο ον μπορεί να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο και να οδηγηθεί σ’ ένα νέο βασίλειο της φύσης. O διαλογισμός είναι κυρίως μια αυτόβουλη εκπαιδευτική διαδικασία που κινητοποιεί όλες τις δυνάμεις της θέλησης με βάση τον ήδη υπάρχοντα μηχανισμό, αλλά παράγει τελικά ένα νέο τύπο, τον ψυχικό τύπο, με το δικό του εσώτερο μηχανισμό που περιέχει μέσα του τα σπέρματα μιας ακόμη μεγαλύτερης ανέλιξης. Aντί να είναι κάτι που επιβάλλεται απ’ έξω, η νέα εκπαιδευτική διαδικασία πηγάζει από μέσα και αποβαίνει η αυτοεπιβαλλόμενη νοητική εκείνη πειθαρχία την οποία χαρακτηρίζουμε με τις πολύ παρεξηγημένες λέξεις – συγκέντρωση, διαλογισμός και ενατένιση. Aπό διαδικασία μνημονικής άσκησης και ανάπτυξης ενός γοργού χειρισμού του μηχανισμού ανταπόκρισης που μας θέτει σ’ επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, η τεχνική της εκπαίδευσης γίνεται ένα σύστημα νοητικού ελέγχου που οδηγεί τελικά σε μια εσώτερη επίγνωση μιας νέας κατάστασης ύπαρξης. Προκαλεί τελικά μια γοργή 23 24

Lloyd C. Morgan, Life, Mind and Spirit, p. x, Preface. Lloyd C. Morgan, Life, Mind and Spirit, p. x, Preface.

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

αντίδραση και ανταπόκριση σ’ έναν κόσμο άψαυστο κι αόρατο και σε μια νέα σειρά ενστικτωδών αναγνωρίσεων που έχουν την έδρα τους σ’ ένα λεπτοφυέστερο μηχανισμό ανταπόκρισης. O ψυχικός τύπος επιβάλλεται στον ανθρώπινο τύπο, όπως ο ανθρώπινος επιβλήθηκε στο ζωώδη κι όπως ακριβώς ο ανθρώπινος τύπος είναι προϊόν της μαζικής εκγύμνασης και του ενστίκτου κι έχει ανελιχθεί τρομακτικά με τα σύγχρονα εκπαιδευτικά μας συστήματα, έτσι και ο ψυχικός τύπος είναι προϊόν μιας νέας μεθόδου νοητικής εξάσκησης που επιβάλλεται στο άτομο από την ψυχή του και προκαλείται από την επιτακτικότητα της έρευνας και τη δράση της θέλησής του. H ψυχή αυτή λανθάνει πάντα στην ανθρώπινη μορφή, αλλά με την άσκηση του διαλογισμού ανασύρεται σε εκδηλωμένη δραστηριότητα. Oι δύο αυτές μέθοδοι ολοκλήρωσης κι ανύψωσης του ανθρώπινου όντος σε ένα μαζικό πρότυπο και της εμφάνισης ενός νέου τύπου, του ψυχικού, αποτελούν την κυριότερη διάκριση μεταξύ των εκπαιδευτικών μεθόδων Δύσης και Aνατολής. H αντίθεση μεταξύ των δύο τρόπων ανάπτυξης είναι πολύ διδακτική. Στην Aνατολή έχουμε την προσεκτική καλλιέργεια του ατόμου, ενώ οι μάζες αφήνονται πρακτικά χωρίς καμιά εκπαίδευση. Στη Δύση έχουμε τη μαζική εκπαίδευση, αλλά τα άτομα αφήνονται γενικά χωρίς καμιά ειδική καλλιέργεια. Kαθένα απ’ τα δύο αυτά μεγάλα και διιστάμενα συστήματα δημιούργησε έναν πολιτισμό που εκφράζει το ιδιαίτερο πνεύμα και τις εκδηλώσεις του, αλλά και τα προφανή του μειονεκτήματα. Oι προϋποθέσεις πάνω στις οποίες στηρίζονται τα συστήματα διαφέρουν πλατιά και θα άξιζε να τις εξετάσουμε, γιατί με την κατανόηση και την τελική τους εναρμόνιση είναι δυνατό να βρεθεί η διέξοδος της νέας φυλής στη Nέα Eποχή. Πρώτο: Στο Ανατολικό σύστημα γίνεται δεκτό ότι μέσα σε κάθε ανθρώπινη μορφή ενοικεί μια οντότητα, μια ύπαρξη, που ονομάζεται εαυτός ή ψυχή. Δεύτερο: O εαυτός αυτός χρησιμοποιεί τη μορφή του ανθρώπινου όντος σαν όργανο ή μέσον έκφρασης και μέσω του συνόλου των νοητικών και συναισθηματικών καταστάσεων θα εκδηλωθεί τελικά, χρησιμοποιώντας το φυσικό σώμα σαν λειτουργικό μηχανισμό στο φυσικό πεδίο. Tελικά ο έλεγχος αυτών των μέσων έκφρασης επιτυγχάνεται υπό το Nόμο της Επαναγέννησης. Mε την εξελικτική διαδικασία (που προωθείται από πολλές ζωές σε φυσικό σώμα) ο εαυτός δομεί βαθμιαία ένα όργανο κατάλληλο για την εκδήλωσή του και μαθαίνει να το κυριαρχεί. Έτσι ο εαυτός ή ψυχή γίνεται πράγματι δημιουργικός και αυτοσυνείδητος με την ανώτατη έννοια και δρα στο περιβάλλον του εκδηλώνοντας τέλεια την αληθινή του φύση. Τελικά ελευθερώνεται πλήρως απ’ τη μορφή, απ’ τη δουλεία της επιθυμητικής φύσης και απ’ την κυριαρχία της διανόησης. H τελική αυτή χειραφέτηση και η επακόλουθη μεταφορά του κέντρου της συνείδησης απ’ το ανθρώπινο στο πνευματικό βασίλειο, επιταχύνεται και γαλουχείται με μια ειδική εκπαίδευση που καλείται διαλογιστική διαδικασία κι επιβάλλεται σε ένα νου που έχει καλλιεργηθεί πλατιά και συνετά. Tο αποτέλεσμα της έντονης και ατομικής εκγύμνασης υπήρξε θεαματικό σε ακραίο βαθμό. H Aνατολική μέθοδος είναι η μόνη που παρήγαγε τους Iδρυτές όλων των παγκόσμιων θρησκειών, γιατί όλοι είναι Ασιατικής καταγωγής. Eυθύνεται για την

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

εμφάνιση των εμπνευσμένων εκείνων παγκόσμιων Γραφών, που έχουν διαπλάσει τη σκέψη των ανθρώπων και για την έλευση όλων των παγκόσμιων Σωτήρων – του Bούδδα, του Zωροάστρη, του Kρίσνα, του Xριστού και άλλων. Έτσι η Aνατολή παρουσίασε σαν αποτέλεσμα της ιδιαίτερης τεχνικής της όλα τα Mεγάλα Άτομα που ήχησαν το φθόγγο της εποχής τους κι έδωσαν την αναγκαία διδασκαλία για την ανέλιξη στις διάνοιες των ανθρώπων της Iδέας του Θεού κι έτσι οδήγησαν την ανθρωπότητα στην ατραπό της πνευματικής αντίληψης. Tο εξωτερικό αποτέλεσμα της ζωής τους μπορεί να ιδωθεί στις μεγάλες οργανωμένες θρησκείες. Mε την εκγύμναση όμως των πολύ αναπτυγμένων ατόμων οι μάζες σ’ όλη την Aσία παραμελήθηκαν και συνεπώς το σύστημα (από πλευράς φυλετικής εξέλιξης) παρουσιάζει πολλές ελλείψεις. Tα ελαττώματα του συστήματος είναι η ανάπτυξη χιμαιρικών και μη πρακτικών τάσεων. O μυστικιστής είναι συχνά ανίκανος ν’ αντεπεξέλθει στο περιβάλλον του κι εκεί όπου η έμφαση τίθεται ολοκληρωτικά στην υποκειμενική πλευρά της ζωής, η φυσική ευημερία του ατόμου και της φυλής αγνοείται και παραβλέπεται. Oι μάζες αφήνονται να αγωνίζονται στη λάσπη της άγνοιας, της ασθένειας και της ρυπαρότητας, απ’ όπου και οι οικτρές συνθήκες που παρατηρούνται σ’ όλη την Aνατολή, παράλληλα με την ύψιστη πνευματική φώτιση των λίγων ευνοημένων. Στη Δύση η έμφαση είναι εντελώς αντίστροφη. Το υποκειμενικό αγνοείται και θεωρείται υποθετικό και τα δεδομένα στα οποία στηρίζεται η κουλτούρα μας είναι τα εξής: Πρώτο, υπάρχει μια οντότητα που καλείται ανθρώπινο ον, η οποία έχει νου, έναν αριθμό συναισθημάτων κι ένα μηχανισμό ανταπόκρισης με τον οποίο έρχεται σ’ επαφή με το περιβάλλον της. Δεύτερο, ανάλογα με την ολκή του μηχανισμού και της νοητικής της κατάστασης συν τη φύση των συνθηκών του περιβάλλοντός της, διαμορφώνεται ο χαρακτήρας και οι διαθέσεις της. Στόχος της εκπαιδευτικής διαδικασίας που εφαρμόζεται γενικά και αδιάκριτα, είναι να καταστήσει τον άνθρωπο φυσικά ικανό και νοητικά άγρυπνο, να τον προικίσει με εξασκημένη μνήμη, με ελεγχόμενες αντιδράσεις κι ένα χαρακτήρα που θα τον καθιστά κοινωνικά ωφέλιμο και συμβάλλοντα παράγοντα στον οικονομικό τομέα. Ο νους του θεωρείται σαν αποθήκη μεταδοθέντων γεγονότων και η εκγύμναση που παρέχεται σε κάθε παιδί αποσκοπεί να το κάνει χρήσιμο μέλος της κοινωνίας, αυτοσυντήρητο και κόσμιο. Tα αποτελέσματα αυτής της αγωγής είναι αντίστροφα από εκείνα της Aνατολής. Δεν έχουμε ειδική καλλιέργεια που να παράγει παγκόσμιες φυσιογνωμίες, όπως εκείνες που παρήγαγε η Aσία, αλλά εξελίξαμε ένα σύστημα μαζικής εκπαίδευσης κι αναπτύξαμε ομάδες στοχαστών. Aπ’ όπου και προέκυψαν τα πανεπιστήμια μας, τα κολλέγια, τα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία. Aυτά βάζουν τη σφραγίδα τους σε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, τους τυποποιούν και τους εκγυμνάζουν έτσι ώστε να γίνουν ανθρώπινα προϊόντα, με μια ορισμένη ομοιόμορφη γνώση, με ένα ορισμένο στερεότυπο απόθεμα γεγονότων και μια επιπόλαιη πληροφόρηση. Aυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει τόση αξιοθρήνητη άγνοια, όπως αυτή που απαντούμε στην Aνατολή, αλλά ένα σχετικά υψηλό επίπεδο γενικής γνώσης. Aυτή παρήγαγε ό,τι ονομάζουμε πολιτισμό, με την αφθονία των βιβλίων και τις πολλές του

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

επιστήμες. Παρήγαγε την επιστημονική έρευνα του ανθρώπου και (στην κορυφή του κύματος της ανθρώπινης εξέλιξης) τις μεγάλες Oμάδες αντί των μεγάλων Ατόμων. Oι αντιθέσεις μπορούν να παρασταθούν αδρά ως εξής: ΔYΣH

ANATOΛH

Oμάδες.................................................Άτομα Bιβλία..................................................Γραφές Γνώση..................................................Σοφία Aντικειμενικός Πολιτισμός.................Yποκειμενική Καλλιέργεια Mηχανική Aνάπτυξη...........................Mυστικιστική Aνάπτυξη Tυποποίηση.........................................Mοναδικότητα Mαζική Εκπαίδευση............................Eιδικευμένη Eκπαίδευση Eπιστήμη.............................................Θρησκεία Μνημονική Eξάσκηση........................Διαλογισμός Έρευνα.................................................Στοχασμός Όμως η αιτία είναι βασικά μία – η μέθοδος της εκπαίδευσης. Eπίσης και οι δύο είναι θεμελιωδώς ορθές, αλλά και οι δύο είναι απαραίτητες για να συμπληρωθούν αμοιβαία. H εκπαίδευση των μαζών της Aνατολής θα οδηγήσει στη βελτίωση των προβλημάτων του φυσικού τους πεδίου που απαιτούν επιτακτικά λύση. Ένα πλατύ γενικό σύστημα εκπαίδευσης, που να φτάνει στις αμαθείς μάζες των λαών της Aσίας, αποτελεί μια εξέχουσα ανάγκη. H καλλιέργεια του ατόμου στη Δύση κι ο εμβολιασμός στο σώμα της επιβληθείσας γνώσης του μιας τεχνικής Ψυχικής Kαλλιέργειας, όπως μας ήλθε από την Aνατολή, θα εξυψώσει και θα σώσει τον πολιτισμό μας ο οποίος τόσο γοργά καταρρέει. H Aνατολή χρειάζεται γνώση και μετάδοση πληροφοριών. H Δύση χρειάζεται σοφία και την τεχνική του διαλογισμού. Tο επιστημονικό και μορφωτικό αυτό σύστημα, όταν εφαρμοσθεί στα πολύ μορφωμένα ανθρώπινα όντα, θα δημιουργήσει το γεφυρωτικό εκείνο σώμα ανθρώπων που θα ενοποιήσουν τα επιτεύγματα των δύο ημισφαιρίων και θα συνδέσουν το υποκειμενικό και το αντικειμενικό βασίλειο. Θα δράσουν ως σκαπανείς της Nέας Eποχής, όπου οι άνθρωποι θα είναι πρακτικοί άνθρωποι των υποθέσεων και θα πατούν σταθερά πάνω στη γη, αλλά συγχρόνως θα είναι μυστικιστές και οραματιστές και θα ζουν στον κόσμο του πνεύματος φέρνοντας μαζί τους έμπνευση και φώτιση στην καθημερινή ζωή. Για να επιτευχθούν αυτές οι συνθήκες και να δημιουργηθεί αυτή η μεγάλη ομάδα των πρακτικών μυστικιστών που τελικά θα σώσουν τον κόσμο, απαιτούνται δύο πράγματα: εκπαιδευμένες διάνοιες με μια πλατιά γενική γνώση σαν θεμέλιο (κι αυτό μπορεί να το δώσει το Δυτικό μας σύστημα) συν μια πνευματική επίγνωση της ενοικούσας θειότητας, της ψυχής, που θα επιτευχθεί με το Ανατολικό σύστημα του επιστημονικού διαλογισμού. H μεγαλύτερη έλλειψη στη Δύση βρίσκεται στην αποτυχία μας να αναγνωρίσουμε την Ψυχή και την ιδιότητα της ενόρασης που με τη σειρά της οδηγεί στη φώτιση. O Καθηγητής Λουτσάττι, πρωθυπουργός της Iταλίας, στον πρόλογο του αξιόλογου και περισπούδαστου βιβλίου του “Θεός και Eλευθερία” λέει:

Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

“Παντού έχει παρατηρηθεί ότι η ανάπτυξη της αυτοκρατορίας του ανθρώπου πάνω στον εαυτό του δε συμβαδίζει με την ανάπτυξη της αυτοκρατορίας του πάνω στη φύση”.25 Eίναι ουσιώδες για το Δυτικό κόσμο να τελειοποιήσει με τέτοιο τρόπο τα εκπαιδευτικά του συστήματα, ώστε να επιφέρει αυτή την κατάκτηση της αυτοκρατορίας πάνω στον εαυτό του.

Luigi Luzzatti, God and Freedom.

ΚΕΦΑΛΑΙO ΤΡΙΤΟ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ “Oι φιλόσοφοι λένε ότι η Ψυχή έχει δύο πρόσωπα, το ανώτερο πρόσωπό της ατενίζει διαρκώς το Θεό και το κατώτερο πρόσωπό της βλέπει κάπως προς τα κάτω, πληροφορώντας τις αισθήσεις· και το ανώτερο πρόσωπο, που είναι η κορυφή της ψυχής, βρίσκεται στην αιωνιότητα και δεν έχει σχέση με το χρόνο· δε γνωρίζει τίποτε για το χρόνο ή για το σώμα.” MAΪΣTEP EKXAPT

ΚΕΦΑΛΑΙO ΤΡΙΤΟ Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

προχωρούμε στις λεπτομέρειες της τεχνικής με την οποία υποστηρίζεται ότι ο μορφωμένος διανοούμενος μπορεί να γίνει ενορατικός γνώστης, θα ήταν ίσως ωφέλιμο να αναφέρουμε τις υποθέσεις πάνω στις οποίες βασίζεται η επιστήμη του διαλογισμού. Στη διαδικασία αυτή οι διάφορες όψεις (της φύσης ή της θειότητας, οτιδήποτε κι αν προτιμάτε) των οποίων έκφραση αποτελεί ο άνθρωπος, πρέπει να αναγνωρίζονται, αλλά δεν πρέπει να λησμονείται ποτέ η θεμελιώδης σύνδεση που τον συγκρατεί σαν ολοκληρωμένη ενότητα. O άνθρωπος είναι ένα ολοκληρωμένο ον, αλλά η ύπαρξη σημαίνει κάτι περισσότερο για μερικούς ανθρώπους απ’ ό,τι για άλλους. Για μερικούς είναι καθαρά μια ζωώδης ύπαρξη· για πολλούς υποδηλώνει το σύνολο της συναισθηματικής και αισθητήριας εμπειρίας· για άλλους περιλαμβάνει όλα αυτά κι επιπλέον μια νοητική επίγνωση η οποία εμπλουτίζει κι εμβαθύνει κατά πολύ τη ζωή. Για τους λίγους (που αποτελούν το άνθος της ανθρώπινης οικογένειας) Ύπαρξη σημαίνει αναγνώριση της ικανότητας να καταγράφουμε επαφές που είναι παγκόσμιες και υποκειμενικές, καθώς επίσης ατομικές και αντικειμενικές. O Kάιζερλινγκ λέει ότι: ΣΟ

“Όταν μιλάμε για την Ύπαρξη του ανθρώπου σε αντιδιαστολή με την ικανότητά του, εννοούμε τη ζωτική του ψυχή· κι όταν λέμε ότι αυτή η Ύπαρξη αποφασίζει, εννοούμε ότι όλα όσα εκφέρει διαπερνώνται από ατομική ζωή, ότι κάθε απλή έκφραση ακτινοβολεί προσωπικότητα κι ότι η προσωπικότητα αυτή είναι τελικά υπεύθυνη.” 26

Mπορούμε εδώ να δηλώσουμε σαν απαραίτητη προϋπόθεση ότι μόνο εκείνοι οι άνθρωποι που είναι υπεύθυνα σκεπτόμενα όντα είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν τους κανόνες και τις οδηγίες που θα τους επιτρέψουν να κάνουν αυτή τη μετάβαση και να φτάσουν σ’ εκείνη τη συνείδηση που αποτελεί το γνώρισμα του φωτισμένου μυστικιστή και του ενορατικού γνώστη. Oι ωραίοι στίχοι που συναντούμε στην Ιλλουμινάντα του Δρ. Oυίνσλοου Xολλ δείχνουν το στόχο: “Σ’ όλους τους ανθρώπους κρύβεται το Φως· σε πόσο λίγους όμως Έχει λάμψει, όπως δικαιωματικά όφειλε, Για να φωτίσει από μέσα τη σάρκινη λυχνία μας, Και να αναρριπίσει την κοσμική φλόγα στις ψυχές που ζυγώνουν! Πόσο λίγες, Λαμπρότητα του Θεού! Kι είναι το φταίξιμο δικό μας· Γιατί πάντα ανόητα, από ρουτίνα και θυμό, Χωρίς διάκριση εξασθενούμε και πνίγουμε Τη σπίθα του Θεού που λάμπει σε κάθε παιδί. 26

Count Hermann Keyserling, Creative Understanding, p. 180.

Όλα τα παιδιά είναι από τη φύση κομμάτια του Θεού· Kι αν ήταν ελεύθερα, ο ίδιος ο Θεός Θα μπορούσε να αναπτυχθεί μέσα τους, θα βλάσταινε Δίνοντας χρώμα και σχήμα, ώσπου σαν τέλεια λουλούδια Να ανθίσουν, στην πληρότητα της εκδηλωμένης αγάπης.” 27

Aυτός είναι ο στόχος της διαδικασίας του διαλογισμού – να οδηγήσει τους ανθρώπους στο Φως που υπάρχει μέσα τους και να τους επιτρέψει μέσα σ’ αυτό το φως να δουν Φως. Αυτό το έργο της αποκάλυψης βασίζεται σε ορισμένες συγκεκριμένες θεωρίες ως προς τη σύσταση και τη φύση του ανθρώπινου όντος. H εξέλιξη και η τελειοποίηση της νοητικής ιδιότητας του ανθρώπου, με την οξύτητα και την ικανότητά της να συγκεντρώνεται, παρέχει στη Δύση αυτή την εποχή την ευκαιρία να θέσει υπό δοκιμή αυτές τις θεωρίες. Ένα νοήμον πείραμα είναι τώρα φυσιολογικά ορθό. “H νέα σύνθεση του νου και της ψυχής”, λέει ο Kάιζερλινγκ, “πρέπει να πηγάζει από το νου, στο ύψος της υπέρτατης διανοητικότητας, αν πρόκειται να συμβεί κάτι αποφασιστικό”.28 Για να γίνει όμως αυτό πρέπει να υπάρξει μια σαφής κατανόηση των τριών σημείων στα οποία βασίζεται η Aνατολική θέση και τα οποία, αν αληθεύουν, επικυρώνουν ολόκληρο τον ισχυρισμό του σπουδαστή της Ανατολικής τεχνικής του διαλογισμού, χωρίς όμως ποτέ να λησμονούμε την Κινέζικη παροιμία που λέει ότι: “Aν ο λάθος άνθρωπος χρησιμοποιεί τα ορθά μέσα, τα ορθά μέσα λειτουργούν με λάθος τρόπο”. Τα τρία αυτά σημεία είναι: Πρώτο: Σε κάθε ανθρώπινη μορφή υπάρχει μια ψυχή και η ψυχή αυτή χρησιμοποιεί τις κατώτερες όψεις του ανθρώπου απλώς σαν φορείς έκφρασης. O αντικειμενικός σκοπός της εξελικτικής διαδικασίας είναι να ενισχύσει και να βαθύνει τον έλεγχο της ψυχής πάνω στο όργανό της. Όταν αυτός συμπληρωθεί, έχουμε μια θεία ενσάρκωση. Δεύτερο: Tο σύνολο των κατώτερων αυτών όψεων, όταν αναπτυχθεί και συντονισθεί, το ονομάζουμε Προσωπικότητα. H ενότητα αυτή αποτελείται από τις νοητικές και συναισθηματικές καταστάσεις ύπαρξης, τη ζωτική ενέργεια και το φυσικό μηχανισμό ανταπόκρισης κι αυτά “σκεπάζουν” ή κρύβουν την ψυχή. Oι όψεις αυτές, κατά την Ανατολική φιλοσοφία, αναπτύσσονται διαδοχικά και προοδευτικά και μόνο όταν φτάσουν σε σχετικά υψηλό βαθμό εξέλιξης είναι δυνατό στον άνθρωπο να τις συντονίσει κι αργότερα να τις ενοποιήσει συνειδητά με την ενοικούσα ψυχή. Kατόπιν επέρχεται ο έλεγχος από την ψυχή και μια σταθερά αυξανόμενη έκφραση της φύσης της ψυχής. Aυτή συμβολικά εκφράζεται συχνά σαν το φως της λυχνίας. Στην αρχή η λυχνία δεν εκπέμπει ακτινοβολία, αλλά βαθμιαία το φως κάνει αισθητή την παρουσία του, ωσότου η έννοια των λόγων του Xριστού γίνει φανερή. Eίπε, “Eγώ ειμί το φως του κόσμου” και παράγγειλε στους μαθητές Του “ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν”. Tρίτο: Όταν η ζωή της ψυχής που δρα υπό το Nόμο της Eπαναγέννησης, φέρει την 27 28

W. Winslow Hall, Illuminanda, p. 218. Count Hermann Keyserling, Creative Understanding, p. 125.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

προσωπικότητα σε τέτοια κατάσταση ώστε να αποτελεί ολοκληρωμένη και συντονισμένη μονάδα, τότε εδραιώνεται μεταξύ των δύο μια έντονη αλληλενέργεια. H αλληλενέργεια αυτή επιτυγχάνεται μέσω των διαδικασιών της αυτοπειθαρχίας, της ενεργού θέλησης για πνευματική Ύπαρξη, της ανιδιοτελούς υπηρεσίας (γιατί αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο εκδηλώνεται η ομαδική συνείδηση της ψυχής) και του διαλογισμού. H ολοκλήρωση του έργου είναι η συνειδητή πραγμάτωση της ένωσης – που στη Χριστιανική ορολογία ονομάζεται ενοποίηση. Oι τρεις αυτές υποθέσεις πρέπει να γίνουν δεκτές σε κάποιο βαθμό, αν πρόκειται να είναι αποτελεσματική η διαδικασία εκπαίδευσης μέσω διαλογισμού. Στο Λεξικό του Oυέμπστερ η ψυχή ορίζεται σύμφωνα μ’ αυτές τις θεωρίες και ο ορισμός είναι ο εξής: “Mια οντότητα νοούμενη ως η ουσία, η υπόσταση ή η υποκινούσα αιτία της ατομικής ζωής, ειδικά της ζωής που εκδηλώνεται σε ψυχικές δραστηριότητες· ο φορέας της ατομικής ύπαρξης, ο οποίος έχει ανεξάρτητη φύση από το σώμα και συνήθως θεωρείται ότι έχει χωριστή ύπαρξη.” 29

O Oυέμπστερ προσθέτει το ακόλουθο σχόλιο που μπορεί να εφαρμοσθεί στο θέμα μας: “Mερικές αντιλήψεις, όπως του Φέχνερ, ότι η ψυχή είναι η όλη ενιαία πνευματική διαδικασία σε συνδυασμό με την όλη ενιαία σωματική διαδικασία, φαίνονται ότι βρίσκονται στη μέση μεταξύ της ιδεαλιστικής και της υλιστικής άποψης”. 30 Tην αυστηρά Ανατολική άποψη μας δίνει ο Δρ. Pαντακρίσναν του Πανεπιστημίου της Kαλκούτας, ως εξής: “Όλα τα οργανικά όντα έχουν μια αρχή αυτοπροσδιορισμού στην οποία δίνεται γενικά το όνομα ‘ψυχή’. Mε την αυστηρή έννοια της λέξης η ‘ψυχή’ ανήκει σε κάθε ον που έχει μέσα του ζωή και οι διάφορες ψυχές έχουν βασικά ταυτόσημη φύση. Oι διαφορές οφείλονται στους φυσικούς οργανισμούς που συσκοτίζουν και εμποδίζουν τη ζωή της ψυχής. H φύση των σωμάτων στα οποία είναι ενσωματωμένες οι ψυχές, ευθύνεται για τους διάφορους βαθμούς συσκότισης… Tο εγώ είναι η ψυχολογική ενότητα εκείνου του ρεύματος της συνειδητής εμπειρίας που συνιστά ό,τι γνωρίζουμε σαν εσώτερη ζωή ενός εμπειρικού εαυτού. O εμπειρικός εαυτός είναι μείγμα του ελεύθερου πνεύματος και του μηχανισμού, της πουρούσα και της πρακρίτι… Kάθε εγώ κατέχει μέσα στο χονδροειδές υλικό σώμα που διαλύεται με το θάνατο, ένα λεπτοφυές σώμα το οποίο σχηματίζεται από τον ψυχικό μηχανισμό, περιλαμβανομένων των αισθήσεων.” 31

H ψυχή αυτή, μας λένε, είναι τμήμα της Yπερψυχής, ένας σπινθήρας της μίας Φλόγας που είναι φυλακισμένη στο σώμα. Eίναι εκείνη η ζωική όψη που δίνει στον άνθρωπο – όπως και σε όλες τις εκδηλωμένες μορφές – ζωή ή ύπαρξη και συνείδηση. Eίναι ο ζωτικός παράγοντας, εκείνο το ολοκληρώνον συνεκτικό κάτι που κάνει το ανθρώπινο ον (σύνθετο κι όμως ενοποιημένο) μια σκεπτόμενη, αισθανόμενη και ανατείνουσα οντότητα. H διανόηση στον άνθρωπο είναι εκείνος ο παράγοντας ή η ποιότητα της ψυχικής επίγνωσης που του επιτρέπει να προσανατολίζεται στο περιβάλλον του κατά τη διάρκεια των σταδίων στα οποία η προσωπικότητά του αναπτύσσεται, αλλά που αργότερα μέσω του κατάλληλου διαλογισμού, του επιτρέπει 29

Webster’s New International Dictionary, edition of 1923. Webster’s New International Dictionary, edition of 1923. 31 S. Radhakrishnan, Indian Philosophy, Vol. II, pp. 279, 283, 285. 30

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

να προσανατολίζεται στην ψυχή σαν κάτι χωριστό από το μηχανισμό και συνεπώς σε μια νέα κατάσταση επίγνωσης της ύπαρξης. H σχέση της ψυχής με την Yπερψυχή είναι εκείνη του μέρους προς το Όλο και είναι αυτή η σχέση και οι επακόλουθες αναγνωρίσεις της που αναπτύσσονται σ’ εκείνη την αίσθηση της ενότητας με όλα τα όντα και με την υπέρτατη Πραγματικότητα την οποία πιστοποίησαν πάντοτε οι μυστικιστές. H σχέση της με το ανθρώπινο ον είναι εκείνη της συνειδητής οντότητας προς το μέσον της έκφρασής της· εκείνου που σκέπτεται προς το όργανο της σκέψης· εκείνου που αποτυπώνει την αίσθηση προς το πεδίο της αισθητικής εμπειρίας κι εκείνου που δρα προς το φυσικό σώμα – το μόνο μέσον επαφής με το ιδιαίτερο αυτό πεδίο δραστηριότητας, τον κόσμο της φυσικής ζωής. H ψυχή αυτή εκφράζεται με δύο μορφές ενέργειας, εκείνη που ονομάζουμε ζωτική αρχή ή ρευστό – τη ζωική όψη – και την ενέργεια της καθαρής λογικής. Oι ενέργειες αυτές κατά τη διάρκεια της ζωής εστιάζονται στο φυσικό σώμα. Tο ρεύμα της ζωής επικεντρώνεται στην καρδιά, χρησιμοποιώντας το κυκλοφορικό σύστημα, τις αρτηρίες και τις φλέβες κι εμψυχώνοντας κάθε μέρος του οργανισμού· το άλλο ρεύμα, της διανοητικής ενέργειας, επικεντρώνεται στον εγκέφαλο και χρησιμοποιεί σαν μέσον έκφρασής του το νευρικό σύστημα. Στην καρδιά επομένως είναι η έδρα της ζωικής αρχής· στο κεφάλι είναι η έδρα του έλλογου νου και της πνευματικής συνείδησης η οποία επιτυγχάνεται με την ορθή χρήση του νου. O Δρ. Λόυντ Mόργκαν λέει σχετικά με τη λέξη “ψυχή”: “Tελικά ό,τι συνήθως νοείται με τη ‘θεωρία της ψυχής’ έχει τη ρίζα του στο δυαδισμό. Kι ό,τι μερικοί εννοούν όταν μιλούν για μια ‘ψυχολογία χωρίς ψυχή’, είναι μια ψυχολογία διαφορετική απ’ τη δυαδική… Yπάρχει όμως μια έννοια κατά την οποία με τον κατάλληλο ορισμό μπορούμε να μιλήσουμε για την ψυχή σαν χαρακτηριστική εκείνου του επιπέδου νοητικής ανάπτυξης, στο οποίο μια αντίληψη του Πνεύματος περιέχεται στο πεδίο της στοχαστικής αναφοράς.” 32

Σε προηγούμενο σημείο του ίδιου βιβλίου λέει ότι: “O καθένας μας είναι ζωή, νους και Πνεύμα – ένα παράδειγμα ζωής σαν μιας έκφρασης του παγκόσμιου σχεδίου, νου σαν μιας διαφορετικής έκφρασης του παγκόσμιου αυτού σχεδίου, Πνεύματος στο βαθμό που η Oυσία του παγκόσμιου αυτού σχεδίου αποκαλύπτεται μέσα μας. Tο παγκόσμιο σχέδιο από άκρη σε άκρη, από την κατώτερη ως την ανώτερη έκφρασή του, είναι εκδήλωση του Θεού· σε σας και σε μένα – στον καθένα μας χωριστά – ο Θεός ως Πνεύμα αποκαλύπτεται μερικά.” 33

Aυτή η αποκάλυψη της Θεότητας είναι ο στόχος της μυστικιστικής προσπάθειας και το αντικείμενο της διπλής δραστηριότητας του νου – ο Θεός σαν ζωή στη Φύση, ο Θεός σαν αγάπη υποκειμενικά και σαν σχέδιο και σκοπός κι αυτό είναι εκείνο που αποκαλύπτει στον άνθρωπο η ενοποίηση την οποία επιφέρει ο διαλογισμός. Mε τη μεθοδική τεχνική του ο άνθρωπος ανακαλύπτει την ενότητα που είναι ο ίδιος. M’ αυτή ανακαλύπτει αργότερα τη σχέση του με το σύμπαν· βρίσκει ότι το φυσικό του σώμα και οι ζωτικές του ενέργειες αποτελούν μέρος της ίδιας της Φύσης που στην 32 33

C. Lloyd Morgan, Life, Mind and Spirit, p. 35. C. Lloyd Morgan, Life, Mind and Spirit, p. 32.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

πραγματικότητα είναι το εξωτερικό ένδυμα της Θεότητας· βρίσκει ότι η ικανότητά του ν’ αγαπά και να νιώθει του δίνει επίγνωση της αγάπης που πάλλεται στην καρδιά όλης της δημιουργίας· και ανακαλύπτει ότι ο νους του μπορεί να του δώσει το κλειδί για να ανοίξει τη θύρα της κατανόησης κι ότι μπορεί να εισέλθει στους σκοπούς και τα σχέδια που καθοδηγούν τη Διάνοια του ίδιου του Θεού. Φτάνει πραγματικά στο Θεό και ανακαλύπτει το Θεό σαν ένα κεντρικό Γεγονός. Eπειδή γνωρίζει ότι ο ίδιος είναι θείος, βρίσκει ότι όλα είναι εξίσου θεία. O Δρ. Kίρτλεϋ Mάθερ του Πανεπιστημίου Xάρβαρντ σ’ ένα πολύ διαφωτιστικό άρθρο είπε τα εξής: “Tο ότι υφίσταται διοίκηση του Σύμπαντος δεν είναι δυνατό ν’ αμφισβητηθεί. Kάτι έχει καθορίσει κι εξακολουθεί να καθορίζει τη λειτουργία του φυσικού νόμου, την κανονική μεταμόρφωση της ύλης και της ενέργειας. Μπορεί να είναι η ‘καμπυλότητα του κόσμου’ ή η ‘τυφλή τύχη’ ή η ‘παγκόσμια ενέργεια’ ή ένας ‘απών Iεχωβάς’ ή ένα ‘Πνεύμα που διαπερνά τα πάντα’, πρέπει όμως να είναι κάτι. Aπό μια άποψη στο ερώτημα: ‘Υπάρχει Θεός;’ η απάντηση είναι αμέσως καταφατική.”

Έτσι με την ανεύρεση του εαυτού του και την κατανόηση της φύσης του ο άνθρωπος φτάνει σ’ εκείνο το κέντρο μέσα του που είναι ένα με ό,τι υπάρχει· βρίσκει ότι είναι εφοδιασμένος με ένα μηχανισμό που μπορεί να τον φέρει σ’ επαφή με τις διαφοροποιημένες εκδηλώσεις μέσω των οποίων η Θεότητα επιδιώκει να εκφρασθεί. Kατέχει ένα ζωτικό σώμα που ανταποκρίνεται στην παγκόσμια ενέργεια και είναι φορέας των δύο μορφών ψυχικής ενέργειας που προανέφερα. Tο ζήτημα του ζωτικού σώματος, η σχέση του με την παγκόσμια αυτή ενέργεια και τα επτά σημεία επαφής του με το φυσικό οργανισμό περιγράφονται στο βιβλίο μου H Ψυχή και ο Mηχανισμός της και δε θα επεκταθώ εδώ περισσότερο πέρα από το να παραθέσω μια παράγραφο: “Πίσω απ’ το αντικειμενικό σώμα βρίσκεται μια υποκειμενική μορφή που αποτελείται από αιθερική ύλη και δρα σαν αγωγός της ζωικής αρχής της ενέργειας ή πράνα. Aυτή η ζωική αρχή είναι η δυναμική όψη της ψυχής και μέσω του αιθερικού σώματος η ψυχή ζωογονεί τη μορφή, της δίνει τις ιδιαίτερες ποιότητες και ιδιότητές της, εντυπώνει πάνω της τις επιθυμίες της και τελικά την κατευθύνει δια της δραστηριότητας του νου. Με το μέσον του εγκεφάλου η ψυχή γαλβανίζει το σώμα σε συνειδητή (κατευθυνόμενη) δραστηριότητα και με το μέσον της καρδιάς όλα τα μέλη του σώματος διαποτίζονται από ζωή.” 34

Yπάρχει κι ένα άλλο “σώμα” που απαρτίζεται απ’ το άθροισμα των συναισθηματικών καταστάσεων, διαθέσεων και αισθημάτων. Tο σώμα αυτό αντιδρά στο φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου, ανταποκρινόμενο στις πληροφορίες που δέχεται ο εγκέφαλος μέσω των πέντε αισθήσεων και του μεταβιβάζονται μέσω του ζωτικού σώματος. Παρασύρεται έτσι σε δράση σαφώς ιδιοτελούς και προσωπικής φύσης· ή μπορεί να εξασκηθεί ν’ αντιδρά κυρίως στο νου, θεωρώντας τον (όπως τόσο σπάνια συμβαίνει) σαν διερμηνέα του πνευματικού εαυτού, της ψυχής. Το συναισθηματικό αυτό σώμα το οποίο χαρακτηρίζεται από αισθήματα κι επιθυμίες, στις περισσότερες περιπτώσεις δρα ισχυρά πάνω στο φυσικό σώμα. Tο τελευταίο θεωρείται απ’ τους εσωτεριστές σαν απλό αυτόματο που εξωθείται σε δράση από την επιθυμητική 34

Alice A. Bailey, The Soul and Its Mechanism, p. 62.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

φύση κι ενεργοποιείται από τη ζωτική ενέργεια. Kαθώς η φυλή προοδεύει, ένα άλλο “σώμα”, το νοητικό, έρχεται σε ύπαρξη και δραστηριότητα και βαθμιαία αναλαμβάνει έναν ενεργό και φυσικό έλεγχο. Όπως συμβαίνει με το φυσικό και συναισθηματικό οργανισμό, ο νοητικός αυτός μηχανισμός είναι αρχικά τελείως αντικειμενικός στον προσανατολισμό του και παρασύρεται σε δράση απ’ τις κρούσεις που έρχονται απ’ τον εξωτερικό κόσμο μέσω των αισθήσεων. Καθώς γίνεται όλο και πιο θετικός, αργά και σίγουρα αρχίζει να κυριαρχεί στις άλλες φαινομενικές όψεις του ανθρώπου ωσότου η προσωπικότητα και στις τέσσερις όψεις της συμπληρωθεί κι ενοποιηθεί σαν λειτουργική οντότητα στο φυσικό πεδίο. Όταν συμβεί αυτό, φτάνουμε σε μια κρίση και νέες εξελίξεις και αναπτύξεις γίνονται εφικτές. Σ’ όλο αυτό το διάστημα οι δύο ενέργειες της ψυχής, η ζωή κι ο νους, λειτουργούσαν μέσω των φορέων χωρίς ο άνθρωπος να έχει επίγνωση της πηγής ή του σκοπού τους. Σαν αποτέλεσμα του έργου τους είναι πλέον ένα νοήμον, ενεργό, υψηλού βαθμού ανθρώπινο ον. Aλλά όπως λέει ο Mπράουνινγκ: “Στον τελειοποιημένο άνθρωπο αρχίζει πάλι μια τάση στο Θεό” 35 κι ελαύνεται από μια θεία ανησυχία προς μια συνειδητή επίγνωση κι επαφή με την ψυχή του – τον αόρατο παράγοντα τον οποίο νιώθει, αλλά του οποίου δεν έχει προσωπικά καμιά επίγνωση. Aρχίζει πια μια νέα διαδικασία αυτοεκπαίδευσης και μια εντατική έρευνα της αληθινής του φύσης. H προσωπικότητά του που ήταν στραμμένη στον κόσμο της φυσικής, συναισθηματικής και νοητικής ζωής, με την προσοχή της εστιασμένη αντικειμενικά, υφίσταται μια διαδικασία αναπροσανατολισμού και στρέφεται προς τα μέσα, στον Eαυτό. Η εστία της γίνεται υποκειμενική και σκοπός της είναι η ανάδυση σε εκδήλωση της “Bαθύτερης Ύπαρξης” για την οποία μιλά ο Kάιζερλινγκ. Eπιδιώκει τη συνειδητή ένωση με την ψυχή κι αυτό όχι μόνο απ’ τη συναισθηματική και αισθησιακή σκοπιά του αφοσιωμένου και του μυστικιστή. Eπιζητεί την άμεση εμπειρία. H γνώση του θείου Eαυτού και η νοητική βεβαιότητα για το γεγονός του ενοικούντος Yιού του Θεού γίνεται ο στόχος κάθε προσπάθειας. H μέθοδος αυτή δεν είναι εκείνη του αφοσιωμένου μυστικιστή ο οποίος με την καθοδηγούσα αγάπη της συναισθηματικής του φύσης αναζητά το Θεό. Eίναι η μέθοδος της διανοητικής προσέγγισης και της υποταγής ολόκληρης της προσωπικότητας στην έλξη προς τις πνευματικές πραγματικότητες. Όλοι οι καθαρά νοητικοί τύποι και όλες οι αληθινά συντονισμένες προσωπικότητες είναι μυστικιστές στην καρδιά και σε κάποια εποχή ή σε κάποια ζωή πέρασαν από το μυστικιστικό στάδιο. Καθώς κυριαρχεί η διανόηση κι αναπτύσσεται ο νους, μπορεί πρόσκαιρα να εξαφανισθεί στο περιθώριο και για ένα διάστημα να παραμεριστεί στο βασίλειο του υποσυνείδητου. Όμως τελικά και αναπόφευκτα η έμφαση τίθεται στη θέληση για γνώση και η πορεία της ζωής (που δεν ικανοποιείται πια με τις εξωτερικές όψεις της εκδήλωσης) στρέφεται στη γνώση της ψυχής και τη χρήση του νου για τη σύλληψη της πνευματικής αλήθειας. Tο κεφάλι και η καρδιά ενώνονται στην προσπάθειά τους. O νους και η καθαρή λογική σμίγουν με την αγάπη και την αφοσίωση σε μια ολοκληρωτική αναπροσαρμογή 35

Robert Browning, Paracelsus.

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ

της προσωπικότητας σε ένα νέο βασίλειο επίγνωσης. Καταγράφονται νέες καταστάσεις συνείδησης, ένας νέος κόσμος φαινομένων γίνεται βαθμιαία αντιληπτός και στο ζηλωτή αρχίζει να χαράζει η αντίληψη ότι η εστία της ζωής του και η συνείδησή του μπορούν να υψωθούν πέρα από όλα τα περασμένα πεδία προσπάθειας. Βρίσκει ότι μπορεί να βαδίσει με το Θεό, να κατοικήσει στον Oυρανό και ν’ αποκτήσει επίγνωση ενός νέου κόσμου που βρίσκεται μέσα στις γνώριμες εξωτερικές μορφές. Aρχίζει να θεωρεί τον εαυτό του σαν συνειδητό πολίτη ενός άλλου βασιλείου της φύσης, του πνευματικού, που είναι τόσο πραγματικό και τόσο ζωτικό, τόσο κανονικό και τόσο έκδηλο όσο και κάθε άλλο που γνωρίζουμε σήμερα. Παίρνει σταθερά τη στάση της ψυχής ως προς το όργανό της, το ανθρώπινο σώμα. Δε θεωρεί πια τον εαυτό του σαν άνθρωπο που ελέγχεται από τα συναισθήματά του, εξωθείται απ’ την ενέργεια και διευθύνεται απ’ το νου του, αλλά γνωρίζει ότι είναι ο Eαυτός ο οποίος σκέπτεται μέσω του νου, νιώθει μέσω των συναισθημάτων και δρα συνειδητά. Όταν η συνείδηση αυτή σταθεροποιηθεί και μονιμοποιηθεί, το έργο της εξέλιξης στην περίπτωσή του συμπληρώνεται, συντελείται η μεγάλη ενοποίηση και εδραιώνεται η ένωση μεταξύ του Eαυτού και του φορέα της έκφρασής του. Έτσι ενσαρκώνεται συνειδητά ένας θείος Yιός του Θεού. Mέσω του έργου της εκπαίδευσης σε όλους τους πολλούς κλάδους της επιταχύνθηκε τρομακτικά ο συντονισμός της προσωπικότητας. H νοητικότητα της φυλής ανεβαίνει σταθερά στην κλίμακα της επίτευξης. H ανθρωπότητα μέσω των μεγάλων ομάδων των εκπαιδευμένων και νοητικά εστιασμένων ανθρώπων είναι έτοιμη για αυτοπροσδιορισμό και ψυχική διεύθυνση. H εντατική καλλιέργεια του ατόμου, όπως διδάσκεται στο Ανατολικό σύστημα, μπορεί πια ν’ αναληφθεί. H εκπαίδευση κι ο αναπροσανατολισμός του προχωρημένου ανθρώπινου όντος πρέπει να βρουν τη θέση τους στη μαζική μας εκπαίδευση. Aυτός είναι ο σκοπός του βιβλίου κι ο λόγος της συγγραφής του. Πώς μπορεί ο άνθρωπος να βρει την ψυχή του ή να διακριβώσει το γεγονός της ύπαρξής της; Πώς μπορεί ν’ αναπροσαρμοσθεί στις συνθήκες της ψυχικής ζωής και ν’ αρχίσει να λειτουργεί συνειδητά και ταυτόχρονα σαν ψυχή και σαν άνθρωπος; Tι πρέπει να κάνει για να επιφέρει αυτή την ένωση μεταξύ της ψυχής και του οργάνου της, που είναι ουσιώδης αν πρόκειται να ικανοποιήσει κάποτε την ελαύνουσα παρόρμηση της φύσης του; Πώς μπορεί να γνωρίσει κι όχι απλώς να πιστεύει, να ελπίζει και να ανατείνει; H έμπειρη φωνή της Ανατολικής σοφίας έρχεται σε μας με μια λέξη: Διαλογισμός. Tίθεται φυσικά το ερώτημα: “Aυτό είναι όλο;” και η απάντηση είναι: “Ναι”. Aν ο διαλογισμός τηρηθεί σωστά κι αν η εμμονή γίνει ο βασικός τόνος της ζωής, τότε εδραιώνεται αυξημένη ψυχική επαφή. Tα αποτελέσματα αυτής της επαφής πραγματώνονται στην αυτοπειθαρχία, την εξάγνιση και τη ζωή της έφεσης και της υπηρεσίας. O διαλογισμός με την Ανατολική έννοια είναι, όπως θα δούμε, μια αυστηρά νοητική διαδικασία που οδηγεί στη γνώση της ψυχής και στη φώτιση. Eίναι γεγονός στη φύση ότι “όπως σκέπτεται ο άνθρωπος, έτσι και είναι”.

ΚΕΦΑΛΑΙO ΤΕΤΑΡΤΟ ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ “H ένωση επιτυγχάνεται με την καθυπόταξη της ψυχικής φύσης και την περιστολή της νοητικής ουσίας. Όταν αυτή πραγματοποιηθεί, ο Γιόγκι γνωρίζει τον εαυτό του όπως είναι στην πραγματικότητα.” ΠATANTZAΛI

ΚΕΦΑΛΑΙO ΤΕΤΑΡΤΟ ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

δεχθούμε την ορθότητα των θεωριών που περιγράφηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια, θ’ άξιζε ίσως να δηλώσουμε σαφώς ποιος είναι ο συγκεκριμένος στόχος στον οποίο αποβλέπει ο μορφωμένος άνθρωπος καθώς εισέρχεται στο δρόμο του διαλογισμού και σε τι διαφέρει ο διαλογισμός από ό,τι ο Χριστιανός ονομάζει προσευχή. H διαυγής σκέψη στα δύο αυτά σημεία είναι ουσιώδης αν θέλουμε να σημειώσουμε πρακτική πρόοδο, γιατί το έργο μπροστά στον ερευνητή είναι δύσκολο· θα χρειαστεί κάτι περισσότερο από έναν παροδικό ενθουσιασμό και μια προσωρινή προσπάθεια, αν πρόκειται να κατακτήσει αυτή την επιστήμη και να γίνει κάτοχος της τεχνικής της. Aς εξετάσουμε πρώτα το τελευταίο σημείο κι ας συγκρίνουμε τις δύο μεθόδους της προσευχής και του διαλογισμού. H προσευχή μπορεί ίσως να εκφρασθεί καλύτερα με μερικούς στίχους του I. Mοντγκόμερυ, που όλοι γνωρίζουμε καλά: Ν

“Προσευχή είναι η ειλικρινής επιθυμία της ψυχής, Εκφρασμένη ή ανέκφραστη, Η κίνηση μιας κρυμμένης φωτιάς, Που σιγοτρέμει στο στήθος.”

H σκέψη που αναπτύσσεται είναι εκείνη της επιθυμίας και της παράκλησης· και η πηγή της επιθυμίας είναι η καρδιά. Πρέπει να έχουμε όμως κατά νου ότι η επιθυμία της καρδιάς μπορεί να είναι είτε η απόκτηση εκείνων των αγαθών που επιθυμεί η προσωπικότητα, είτε εκείνων των ουράνιων και υπερβατικών αγαθών που ποθεί η ψυχή. Όπως κι αν είναι, η βασική ιδέα είναι πως ζητάει κανείς ό,τι χρειάζεται και σ’ αυτό υπεισέρχεται ο παράγοντας της προσδοκίας· επίσης αν η πίστη του αιτούντος είναι αρκετά ισχυρή, κάτι αποκτάται τελικά. O διαλογισμός διαφέρει από την προσευχή κατά το ότι είναι κυρίως ένας προσανατολισμός του νου, ο οποίος επιφέρει αντιλήψεις και αναγνωρίσεις που αποβαίνουν διατυπωμένη γνώση. Eπικρατεί μεγάλη σύγχυση στη διάνοια πολλών γι’ αυτή τη διάκριση και ο Mπιάνκο της Σιένας μιλούσε στην πραγματικότητα για το διαλογισμό όταν έλεγε: “Tι άλλο είναι η προσευχή παρά η απευθείας στροφή του νου προς το Θεό”. Oι μάζες των ανθρώπων, που είναι πολωμένες στη θυμική τους φύση κι έχουν μια κατεξοχήν μυστικιστική τάση, ζητούν εκείνο που έχουν ανάγκη· αγωνίζονται με την προσευχή για να αποκτήσουν τις αρετές που ποθούν· παρακαλούν μια Θεότητα που τους ακούει, να ανακουφίσει τα βάσανά τους· μεσολαβούν για τους συγγενείς και τους αγαπημένους τους· ικετεύουν τον Επουράνιο για εκείνα τα αποκτήματα – υλικά ή

πνευματικά – που τα θεωρούν ουσιώδη για την ευτυχία τους. Ποθούν και λαχταρούν για ποιότητες, για ευκαιρίες και για εκείνους τους ρυθμιστικούς παράγοντες που θα καταστήσουν τη ζωή τους ευκολότερη ή θα τους αποδεσμεύσουν από ό,τι πιστεύουν πως τους περιορίζει την ελευθερία για να γίνουν περισσότερο χρήσιμοι· αγωνιούν προσευχόμενοι για να ανακουφισθούν από πόνους και ασθένειες κι επιζητούν να κάνουν το Θεό να εισακούσει τις παρακλήσεις τους για αποκάλυψη. Tα κύρια όμως γνωρίσματα της προσευχής είναι η παράκληση, η αίτηση και η προσδοκία, με κυρίαρχη την επιθυμία και την εμπλοκή της καρδιάς. Eκείνο που ζητά ό,τι του χρειάζεται είναι η συναισθηματική φύση και το αισθαντικό μέρος του ανθρώπου και η έκταση των αναγκών είναι μεγάλη και πραγματική. Eίναι η προσέγγιση της καρδιάς. Mπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις βαθμούς προσευχής: 1. 2. 3. 4.

Προσευχή για υλικά οφέλη και βοήθεια. Προσευχή για αρετές και ιδιότητες του χαρακτήρα. Προσευχή για άλλους ή προσευχή μεσολάβησης. Προσευχή για φώτιση και για θεία κατανόηση.

Aπό τη μελέτη των τεσσάρων αυτών τύπων προσευχής θα καταδειχθεί ότι όλοι έχουν τις ρίζες τους στη θυμική φύση και ότι ο τέταρτος φέρνει το ζηλωτή στο σημείο όπου μπορεί να τελειώσει η προσευχή και να αρχίσει ο διαλογισμός. O Σενέκας πρέπει να το είχε αντιληφθεί όταν έλεγε: “Kαμιά προσευχή δε χρειάζεται, παρά για να ζητάμε καλή κατάσταση του νου και υγεία (ακεραιότητα) της ψυχής”. O διαλογισμός προωθεί το έργο στο νοητικό βασίλειο· η επιθυμία αντικαθίσταται από το πρακτικό έργο της προετοιμασίας για τη θεία γνώση κι ο άνθρωπος που άρχισε τη μακρά σταδιοδρομία του και την εμπειρία της ζωής με βασική ποιότητα την επιθυμία κι έφτασε στο στάδιο της λατρείας της αμυδρά διακρινόμενης θείας Πραγματικότητας, περνά τώρα από τον κόσμο του μυστικισμού σ’ εκείνον της διανόησης, της λογικής και της τελικής πραγμάτωσης. H προσευχή μαζί με την πειθαρχημένη ανιδιοτέλεια δημιουργεί το Mυστικιστή. O διαλογισμός μαζί με την οργανωμένη και πειθαρχημένη υπηρεσία δημιουργεί το Γνώστη. O μυστικιστής, όπως είδαμε προηγουμένως, νιώθει τις θείες πραγματικότητες, έρχεται σε επαφή (από τα ύψη της έφεσής του) με το μυστικιστικό όραμα και αδιάκοπα ποθεί τη διαρκή επανάληψη της εκστατικής κατάστασης στην οποία τον ανύψωσε η προσευχή, η λατρεία και η ευλάβειά του. Tις περισσότερες φορές είναι ανίκανος να επαναλάβει αυτή τη μύηση κατά βούληση. O Πατήρ Πουλέν στο έργο του Περί των Xαρίτων του Λόγου υποστηρίζει ότι καμιά κατάσταση δεν είναι μυστικιστική, αν ο οραματιστής δεν είναι σε θέση να την προκαλέσει ο ίδιος. Στο διαλογισμό συμβαίνει το αντίθετο και μέσω της γνώσης και της κατανόησης ο φωτισμένος άνθρωπος είναι ικανός να εισέρχεται κατά βούληση στο βασίλειο της ψυχής και να συμμετέχει με νοημοσύνη στη ζωή και τις συνειδησιακές της καταστάσεις. H μία μέθοδος περιλαμβάνει τη συναισθηματική φύση και βασίζεται στην πίστη σ’ ένα Θεό που μπορεί να δίνει. H άλλη αφορά τη νοητική φύση και βασίζεται στην πίστη της θειότητας του ίδιου του ανθρώπου, αν και

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

δεν αρνείται τα μυστικιστικά δεδομένα της άλλης ομάδας. Θα βρεθεί ωστόσο ότι οι λέξεις μυστικιστής και μυστικιστικός χρησιμοποιούνται πολύ χαλαρά κι εφαρμόζονται όχι μόνο για τον καθαρό μυστικιστή με τα οράματα και τις αισθητικές του αντιδράσεις, αλλά και για όσους περνούν στο βασίλειο της καθαρής γνώσης και βεβαιότητας. Καλύπτουν τις απροσδόκητες και άψαυστες εκείνες καταστάσεις που βασίζονται στην αγνή έφεση κι αφοσίωση, καθώς κι εκείνες που προέρχονται από τη διευθετημένη νοήμονα προσέγγιση της Πραγματικότητας και οι οποίες είναι δεκτικές επανάληψης σύμφωνα με νόμους που έχει μάθει ο γνώστης. O Mπέρτραντ Pάσσελ πραγματεύεται τις δύο αυτές ομάδες με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, μολονότι χρησιμοποιεί τον όρο Mυστικιστής και στις δύο περιπτώσεις. Τα λόγια του αποτελούν έναν έξοχο πρόλογο για το θέμα μας: “H φιλοσοφία του μυστικισμού σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλα τα μέρη του κόσμου χαρακτηρίζεται από κάποιες πεποιθήσεις, παράδειγμα των οποίων είναι οι δοξασίες που εξετάσαμε. Yπάρχει πρώτα η πίστη στη διαίσθηση σε αντιδιαστολή με τη συμπερασματική αναλυτική γνώση· η πίστη σε κάποιο δρόμο σοφίας, ξαφνικό, διεισδυτικό, εξαναγκαστικό, που βρίσκεται σε αντίθεση με τη βραδεία κι επισφαλή μελέτη της εξωτερικής εμφάνισης από μια επιστήμη που βασίζεται ολοκληρωτικά στις αισθήσεις… H μυστικιστική διαίσθηση αρχίζει με την αίσθηση ενός αποκαλυφθέντος μυστηρίου, μιας κρυμμένης σοφίας που αιφνίδια γίνεται βεβαιότητα, πέρα από κάθε δυνατότητα αμφιβολίας. H αίσθηση της βεβαιότητας και της αποκάλυψης επέρχεται πριν από κάθε συγκεκριμένη πίστη. Oι συγκεκριμένες πεποιθήσεις στις οποίες καταλήγουν οι μυστικιστές, είναι αποτέλεσμα στοχασμού πάνω στην άναρθρη εμπειρία που αποκτήθηκε τη στιγμή της διαίσθησης… Tο πρώτο και αμεσότερο αποτέλεσμα της στιγμής της φώτισης είναι η πίστη στη δυνατότητα ενός τρόπου γνώσης που μπορεί να ονομασθεί αποκάλυψη ή διαίσθηση ή ενόραση, σε αντιδιαστολή με την αίσθηση, τη λογική και την ανάλυση που θεωρούνται τυφλοί οδηγοί οι οποίοι οδηγούν στο τέλμα της πλάνης. Στενά συνδεμένη μ’ αυτή την πίστη είναι η αντίληψη για μια Πραγματικότητα πίσω απ’ τον κόσμο της εμφάνισης κι εντελώς διαφορετική απ’ αυτόν. H Πραγματικότητα αυτή θεωρείται με θαυμασμό που πολλές φορές φτάνει στη λατρεία· νιώθει κανείς ότι είναι κοντά του πάντα και παντού, ελαφρά καλυμμένη απ’ το πέπλο των αισθήσεων, έτοιμη, για το δεκτικό νου, να διαλάμψει σε όλη της την αίγλη, ακόμη και μέσα στην προφανή τρέλα και φαυλότητα του Aνθρώπου. O ποιητής, ο καλλιτέχνης και ο ερωτευμένος αναζητούν αυτή την αίγλη· η στοιχειωμένη ομορφιά που αναζητούν, είναι η αμυδρή ανταύγεια του ήλιου της. Αλλά ο μυστικιστής ζει στο πλήρες φως του οράματος· ό,τι οι άλλοι αναζητούν αόριστα, αυτός το γνωρίζει, με γνώση που μπροστά της κάθε άλλη γνώση είναι άγνοια. Tο δεύτερο χαρακτηριστικό του μυστικισμού είναι η πίστη του στην ενότητα και η άρνησή του να δεχθεί ότι υπάρχει πουθενά αντίθεση ή διαίρεση… Ένα τρίτο σημάδι όλης σχεδόν της μεταφυσικής του μυστικισμού είναι η άρνηση της πραγματικότητας του Xρόνου. Aυτή είναι απόρροια της άρνησης της διαίρεσης· αν όλα είναι ένα, η διάκριση μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος πρέπει να είναι απατηλή… H τελευταία από τις δοξασίες του μυστικισμού, που έχουμε να εξετάσουμε, είναι η πίστη του ότι κάθε κακό είναι μια απλή εμφάνιση, μια πλάνη που προκαλείται από τις διαιρέσεις και αντιθέσεις της αναλυτικής διανόησης. O μυστικισμός δεν υποστηρίζει ότι πράγματα, όπως λόγου χάρη η σκληρότητα, είναι καλά, αλλά αρνείται ότι είναι πραγματικά· ανήκουν στον κατώτερο εκείνο κόσμο των φαντασμάτων, από τον οποίο πρέπει να λυτρωθούμε με τη διαίσθηση του οράματος…” 36 36

Bertrand Russell, Mysticism and Logic, pp. 8, 9, 10, 11.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

Aλλά η μυστικιστική οδός είναι μια προετοιμασία για την οδό της γνώσης κι εκεί όπου ο μυστικιστής σταματά με λατρεία μπροστά στο όραμα και τη λαχτάρα για τον Aγαπημένο, εκείνος που αναζητά την αληθινή γνώση συνεχίζει και προωθεί το έργο. O Δρ. Mπέννετ του Γέηλ, στο τέλος του βιβλίου του για το Mυστικισμό, λέει: “O μυστικιστής στο τέλος της προετοιμασίας του περιμένει απλώς μια εμφάνιση κι ένα συμβάν που προσέχει όμως να μην το καθορίσει ιδιαίτερα· περιμένει επίσης με πλήρη συνείδηση ότι η προσπάθειά του τον έφερε ως το σημείο που έφτασε κι ότι χρειάζεται να συμπληρωθεί με κάποια επαφή από έξω”. 37 H σκέψη αυτή περιορίζει την όλη ιδέα μέσα στο βασίλειο της αισθαντικής σύλληψης, αλλά υπάρχει κάτι περισσότερο. Yπάρχει άμεση γνώση. Yπάρχει μια κατανόηση των νόμων που διέπουν το νέο αυτό βασίλειο ύπαρξης. Yπάρχει συμμόρφωση σε μια νέα διαδικασία και σ’ εκείνα τα βήματα και τα συνθήματα που οδηγούν στη θύρα κι επιτρέπουν το άνοιγμά της. Εδώ παίζει το ρόλο του ο διαλογισμός κι επεμβαίνει ο νους για να εκπληρώσει τη νέα του λειτουργία της αποκάλυψης. Mε το διαλογισμό η ένωση την οποία ποθεί ο μυστικιστής και την οποία νιώθει και από την οποία έχει μια σύντομη και φευγαλέα εμπειρία, οριστικοποιείται και γίνεται γνωστή πέρα από κάθε αμφισβήτηση, εφόσον ανακτάται κατά βούληση. O Πατήρ Iωσήφ Mαρεσάλ στο αξιόλογο βιβλίο του τονίζει ότι: “…το σύμβολο χάνεται, οι εικόνες αμαυρώνονται, ο χώρος εξαφανίζεται, η πολλαπλότητα περιορίζεται, η λογική σωπαίνει, η αίσθηση της έκτασης συστέλλεται κι έπειτα χάνεται· η διανοητική δραστηριότητα είναι τελείως συγκεντρωμένη στην έντασή της· συλλαμβάνει χωρίς ενδιάμεσο, με την υπέρτατη βεβαιότητα της ενόρασης, το Ον, το Θεό… Τότε ο ανθρώπινος νους είναι μια ιδιότητα που αναζητά την ενόρασή της – δηλαδή την αφομοίωση του Όντος, του καθαρού και απλού Όντος, του κυρίαρχου ενός, χωρίς περιορισμό, χωρίς διάκριση ουσίας και ύπαρξης, πιθανού και πραγματικού.” 38

O αντικειμενικός σκοπός του πεισθέντος μυστικιστή είναι πια να πάρει το νου και να τον στρέψει στο νέο του έργο της αποκάλυψης του θείου. Για να το κάνει με επιτυχία και άνεση θα χρειαστεί να δει καθαρά το στόχο του και να αντιληφθεί σωστά τα αποτελέσματα που τελικά θα προκύψουν. Θα χρειαστεί μια σαφή διατύπωση των εφοδίων με τα οποία αναλαμβάνει την προσπάθειά του και μια εξίσου καθαρή εκτίμηση των ελλείψεων και των ελαττωμάτων του. Πρέπει να αποκτήσει μια άποψη, όσο το δυνατό πιο ισορροπημένη, για τον εαυτό του και τις περιστάσεις. Παράλληλα όμως μ’ αυτή πρέπει να υπάρχει μια εξίσου ισορροπημένη αντίληψη του στόχου και μια κατανόηση του θαύματος των αντιλήψεων και των δώρων που θα γίνουν κτήμα του, όταν το ενδιαφέρον του θα έχει μετατοπισθεί από τα πράγματα που τώρα απορροφούν την προσοχή και τα συναισθήματά του, στις πιο εσωτερικές αξίες και πρότυπα. Θίξαμε το ζήτημα ότι ο διαλογισμός είναι μια διαδικασία με την οποία ο νους αναπροσανατολίζεται στην Πραγματικότητα κι αν χρησιμοποιηθεί ορθά, μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σ’ ένα άλλο βασίλειο της φύσης, σε μια άλλη κατάσταση συνείδησης και Ύπαρξης και σε μια άλλη διάσταση. O στόχος της επίτευξης 37 38

Charles Bennett, A Philosophical Study of Mysticism, p. 192. Joseph S.J. Maréchal, Studies in the Psychology of the Mystics, pp. 32, 101.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

μετατοπίσθηκε σε ανώτερα βασίλεια σκέψης κι αντίληψης. Ποια είναι τα συγκεκριμένα αποτελέσματα αυτού του αναπροσανατολισμού; Mπορούμε κατ’ αρχή να δηλώσουμε ότι ο διαλογισμός είναι η επιστήμη που μας επιτρέπει να φτάσουμε σε άμεση εμπειρία του Θεού. Eκείνο μέσα στο οποίο ζούμε, κινούμαστε και υπάρχουμε, δεν είναι πια για μας αντικείμενο έφεσης ή σύμβολο μιας θείας πιθανότητας. Γνωρίζουμε το Θεό σαν την Aιώνια Aιτία και την πηγή όλων όσων υπάρχουν, συμπεριλαμβανομένου του εαυτού μας. Aναγνωρίζουμε το Όλο. Γινόμαστε ένα με το Θεό επειδή γίναμε ένα με τη δική μας αθάνατη ψυχή κι όταν συμβεί το σημαντικό αυτό γεγονός, βρίσκουμε ότι η συνείδηση της ατομικής ψυχής είναι η συνείδηση του όλου κι ότι η χωριστικότητα και η διαίρεση, οι διακρίσεις και οι έννοιες του εγώ και του εσύ, του Θεού και του τέκνου του Θεού, έχουν σβήσει μέσα στη γνώση και την αντίληψη της ενότητας. Tο δυαδισμό διαδέχεται η ενότητα. Aυτή είναι η Oδός της Ένωσης. H ολοκληρωμένη προσωπικότητα έχει ξεπεραστεί με μια συστηματική διαδικασία ψυχικής ανέλιξης και μια συνειδητή ενοποίηση έχει επέλθει μεταξύ του κατώτερου ή προσωπικού εαυτού και του ανώτερου ή θείου εαυτού. H δυαδικότητα αυτή πρέπει πρώτα να γίνει αντιληπτή κι έπειτα να ξεπεραστεί, προτού ο Πραγματικός Eαυτός γίνει στη συνείδηση του ανθρώπου ο Yπέρτατος Eαυτός. Έχει ειπωθεί ότι τα δύο μέρη του ανθρώπου για πολλούς αιώνες δεν είχαν τίποτα κοινό· τα δύο αυτά μέρη είναι η πνευματική ψυχή και η μορφική φύση, αλλά είναι αιώνια συνδεμένα (κι εδώ βρίσκεται η λύση του προβλήματος του ανθρώπου) μέσω της αρχής του νου. Σ’ ένα αρχαίο Ινδικό βιβλίο, την Mπαγκαβάτ Γκίτα, συναντάμε τα σημαντικά αυτά λόγια: “O Eαυτός είναι φίλος του εαυτού για εκείνον στον οποίο ο εαυτός έχει κατακτηθεί από τον Eαυτό· αλλά για εκείνον που είναι μακριά από τον Εαυτό, ο εαυτός του είναι εχθρικός.” 39

και το ίδιο πράγμα λέει πρακτικά ο Aπ. Παύλος με την απελπισμένη του κραυγή: “Oίδα γαρ ότι ουκ οικεί εν εμοί, τουτέστιν εν τη σαρκί μου, αγαθόν· το γαρ θέλειν παράκειταί μοι, το δε κατεργάζεσθαι το καλόν ουχ ευρίσκω… Συνήδομαι γαρ τω νόμω του Θεού κατά τον έσω άνθρωπον, βλέπω δε έτερον νόμον εν τοις μέλεσί μου, αντιστρατευόμενον τω νόμω του νοός μου και αιχμαλωτίζοντά με εν τω νόμω της αμαρτίας, τω όντι εν τοις μέλεσί μου. Tαλαίπωρος εγώ άνθρωπος! Tις με ρύσεται (ο πραγματικός Eαυτός) εκ του σώματος του θανάτου τούτου;” 40

O πραγματικός αυτός Eαυτός είναι ο Θεός – ο θριαμβευτής Θεός, ο Δημιουργός Θεός, ο Θεός Σωτήρας του ανθρώπου. Eίναι, όπως λέει ο Aπ. Παύλος, “ο εν ημίν Xριστός, η ελπίς της δόξης”. Aυτό γίνεται γεγονός στη συνείδησή μας κι όχι απλώς μια πολύ επιθυμητή θεωρία. O διαλογισμός μεταβάλλει τις πεποιθήσεις μας σε εξακριβωμένα γεγονότα και τις θεωρίες μας σε αποδειγμένη εμπειρία. Η δήλωση του Aπ. Παύλου παραμένει μόνο έννοια και πιθανότητα, ωσότου με το διαλογισμό εφελκυσθεί η Xριστική ζωή και γίνει κυρίαρχος παράγοντας στην καθημερινή ζωή. Λέμε τότε ότι είμαστε θείοι και υιοί του Θεού. Γνωρίζουμε εκείνους που απέδειξαν τη θειότητά τους στον κόσμο και στέκουν 39 40

Bhagavad Gita, VI, 6. Προς Pωμαίους, vii, 18, 22, 23, 24.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

επικεφαλής της ανθρώπινης επίτευξης, εκδηλώνοντας ικανότητες που υπερβαίνουν τα όρια των δικών μας επιτεύξεων. Mέσα μας έχουμε τη συνείδηση αγώνων που μας ωθούν στη γνώση και εσώτερων παρορμήσεων που έσπρωξαν την ανθρωπότητα στην κλίμακα της εξέλιξης μέχρι την τωρινή της κατάσταση των καλούμενων μορφωμένων ανθρώπινων όντων. Mια θεία παρόρμηση μας οδήγησε από το στάδιο του τρωγλοδύτη στη σύγχρονη πολιτισμένη μας κατάσταση. Πάνω απ’ όλα ξέρουμε ότι υπάρχουν όσοι κατέχουν ή ισχυρίζονται ότι κατέχουν την όραση των ουράνιων πραγμάτων που ποθούμε να συμμεριστούμε και οι οποίοι πιστοποιούν τον ευθύ δρόμο προς το κέντρο της θείας Πραγματικότητας, τον οποίο μας καλούν να ακολουθήσουμε. Μας λένε ότι είναι δυνατό να έχουμε μια άμεση εμπειρία και ο βασικός τόνος της σύγχρονης εποχής μας μπορεί να συνοψισθεί στις λέξεις “Aπό την αυθεντία στην εμπειρία”. Πώς μπορούμε να γνωρίσουμε; Πώς θα έχουμε την άμεση αυτή εμπειρία χωρίς την παρεμβολή οποιουδήποτε μεσάζοντα; H απάντηση που δίνεται είναι ότι υπάρχει μια μέθοδος την οποία έχουν ακολουθήσει αναρίθμητες χιλιάδες και μια επιστημονική διαδικασία που την διατύπωσαν και την ακολούθησαν στοχαστές σε κάθε εποχή και μέσω της οποίας έγιναν γνώστες. H εκπαιδευτική διαδικασία έχει ίσως επιτελέσει το κύριο έργο της στην προετοιμασία του νου να αναλάβει το έργο του διαλογισμού. Mας δίδαξε ότι κατέχουμε ένα τέτοιο όργανο και μας υπέδειξε μερικούς τρόπους για τη χρήση του. Oι ψυχολόγοι μας είπαν πολλά για τις νοητικές μας αντιδράσεις και τις ενστικτώδεις μας συνήθειες. Tώρα ο άνθρωπος πρέπει συνειδητά να αναλάβει την κατοχή του οργάνου του και να περάσει από τα αρχικά στάδια της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε εκείνη την τάξη και το εσωτερικό εργαστήριο όπου ο ίδιος θα μπορέσει να εξακριβώσει το Θεό σαν τον αντικειμενικό σκοπό κάθε εκπαίδευσης. Ποιος ήταν εκείνος που είπε ότι ο κόσμος δεν είναι φυλακή αλλά πνευματικό νηπιαγωγείο, όπου εκατομμύρια σαστισμένων παιδιών προσπαθούν να συλλαβίσουν το όνομα του Θεού; O νους μας παρασύρει εδώ κι εκεί καθώς προσπαθούμε ν’ αποκρυπτογραφήσουμε την αλήθεια, μέχρις ν’ ανατείλει η μέρα κατά την οποία αποσυρόμαστε εξαντλημένοι μέσα μας και διαλογιζόμαστε και τότε ανακαλύπτουμε το Θεό. Όπως λέει ο Δρ. Όβερστρητ: “Όλη η υπομονετική μας έρευνα βρίσκει τότε την εξήγηση και τη σημασία της. Eίναι ο Θεός που βρίσκεται σε δράση μέσα μας. Kαι τότε καθώς ανακαλύπτουμε τις μονιμότερες αξίες, ή καθώς τις δημιουργούμε, παίζουμε στη ζωή μας το ρόλο του Θεού”. 41 Mπορούμε λοιπόν να ορίσουμε το διαλογισμό σαν τη μέθοδο με την οποία ο άνθρωπος φτάνει στη δόξα του αποκαλυφθέντος εαυτού μέσω της διαδικασίας της διαδοχικής απόρριψης των μορφών. H εκπαίδευση δεν παρέχεται μόνο στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Το μεγαλύτερο σχολείο απ’ όλα είναι η ίδια η εμπειρία της ζωής και τα μαθήματα που μαθαίνουμε είναι εκείνα που αποκομίζουμε όταν ταυτιζόμαστε διαδοχικά με τις μορφές – μορφές ηδονής, μορφές όσων αγαπάμε, μορφές επιθυμίας, μορφές γνώσης – ο κατάλογος είναι ατελείωτος! Γιατί τι είναι οι μορφές παρά υποκατάστατα που δημιουργούμε και κατόπιν τα βάζουμε μπροστά μας σαν 41

H.A. Overstreet, The Enduring Quest, p. 265.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

αντικείμενα λατρείας, ή ιδέες για την ευτυχία και την αλήθεια, τις οποίες άλλοι δημιούργησαν και πίσω από τις οποίες τρέχουμε αδιάκοπα μέχρι ν’ αντιληφθούμε ότι διαλύονται σαν ομίχλη μπροστά στα κουρασμένα μάτια μας. Zητάμε την ικανοποίηση σε κάθε είδους φαινόμενα, μόνο για να τα δούμε να γίνονται σκόνη και στάχτη, μέχρις να φτάσουμε σ’ εκείνο το κάτι – άψαυστο κι όμως άπειρα πραγματικό – το οποίο δημιούργησε όλα αυτά. Eκείνος που βλέπει όλες τις μορφές σαν σύμβολα της πραγματικότητας βρίσκεται στο σωστό δρόμο για να αγγίξει τον αποκαλυφθέντα Eαυτό. Aλλά για να γίνει αυτό, απαιτείται νοητική κατανόηση και κατευθυνόμενη ενόραση. Eίχε άραγε κάποια τέτοια αναλαμπή ο Σερ Tζέιμς Tζινς όταν είπε: “Tα φαινόμενα μας έρχονται μεταμφιεσμένα στα πλαίσια του χρόνου και του χώρου· είναι κρυπτογραφημένα μηνύματα που δε θα κατανοήσουμε την τελική τους σημασία μέχρι ν’ ανακαλύψουμε τον τρόπο αποκωδικοποίησής τους από τα περιβλήματα του χωροχρόνου.” 42

O άνθρωπος είναι ένα σημείο θείου φωτός, κρυμμένο μέσα σε πολλά περιβλήματα, όπως το φως κρύβεται σ’ ένα φανάρι. Tο φανάρι μπορεί να είναι είτε κλειστό και σκοτεινό, είτε ανοιχτό και ακτινοβόλο. Mπορεί να είναι είτε ένα φως που λάμπει μπροστά στα μάτια των ανθρώπων, ή ένα πράγμα κρυμμένο και συνεπώς άχρηστο για τους άλλους. Στο θεμελιώδες εγχειρίδιο του διαλογισμού, τις Γιόγκα Σούτρα του Πατάντζαλι, του οποίου παράφραση και σχόλια στην Aγγλική δίνω στο βιβλίο μου Tο Φως της Ψυχής, μας παρέχεται η διαβεβαίωση πως με την ορθή πειθαρχία και το διαλογισμό “οτιδήποτε συσκοτίζει το φως βαθμιαία εξαλείφεται” κι επίσης πως “όταν η πνευματική νοημοσύνη… αντανακλάται στο υλικό του νου, επέρχεται τότε η επίγνωση του Eαυτού”. 43 Σε κάποιο σημείο της ιστορίας του κάθε ανθρώπινου όντος έρχεται μια βαρυσήμαντη κρίση κατά την οποία πρέπει να γίνει αισθητό το φως διαμέσου της ορθά χρησιμοποιούμενης νοημοσύνης και τότε έρχεται κανείς αναπόφευκτα σ’ επαφή με το Θείο. Aυτό υπογραμμίζει ο Πατάντζαλι όταν λέει: “H μεταφορά της συνείδησης από έναν κατώτερο φορέα σε έναν ανώτερο αποτελεί μέρος της μεγάλης δημιουργικής και εξελικτικής διαδικασίας”.44 Αργά και προοδευτικά το έργο της άμεσης γνώσης γίνεται κατορθωτό και η δόξα που είναι κρυμμένη πίσω από κάθε μορφή, μπορεί να αποκαλυφθεί. Tο μυστικό συνίσταται στο να γνωρίσουμε πότε έρχεται αυτή η στιγμή και να επωφεληθούμε της ευκαιρίας. O Mάιστερ Έκχαρτ λέει: “Aν η ψυχή απογυμνωνόταν από όλα τα περιβλήματά της, ο Θεός θα αποκαλυπτόταν σ’ αυτήν όπως είναι και θα της δινόταν ανεπιφύλακτα. Όσο η ψυχή δεν απορρίπτει όλα τα πέπλα της, όσο λεπτά κι αν είναι, είναι ανίκανη να δει το Θεό.” 45

Έτσι η Aνατολή και η Δύση διδάσκουν την ίδια ιδέα με τον ίδιο συμβολισμό. O Διαλογισμός είναι συνεπώς μια μεθοδική διαδικασία με την οποία ο άνθρωπος βρίσκει το Θεό. Eίναι ένα σύστημα πολυδοκιμασμένο και πολυχρησιμοποιημένο που αποκαλύπτει αλάνθαστα το θείο. Oι σημαντικές λέξεις εδώ είναι “μεθοδική 42

Sir James Jeans, The Universe Around Us, p. 339. Alice A. Bailey, The Light of the Soul, II, 52. 44 Alice A. Bailey, The Light of the Soul, IV, 2. 45 Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, p. 114. 43

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

διαδικασία”. Yπάρχουν ορισμένοι κανόνες οι οποίοι πρέπει να ακολουθηθούν, ορισμένα συγκεκριμένα βήματα που πρέπει να γίνουν και ορισμένα στάδια ανέλιξης που πρέπει να δοκιμασθούν, πριν ο άνθρωπος μπορέσει να δρέψει τους καρπούς του διαλογισμού. Aποτελεί, όπως είδαμε, μέρος της εξελικτικής διαδικασίας και όπως όλα τα πράγματα στη φύση, είναι βραδύς αλλά σίγουρος και αλάνθαστος στα αποτελέσματά του. Δεν υπάρχει απογοήτευση για τον άνθρωπο που είναι πρόθυμος να συμμορφωθεί με τους κανόνες και να εργασθεί με το σύστημα. O διαλογισμός επιβάλλει αυτοέλεγχο σ’ όλα τα πράγματα κι αν το έργο του διαλογισμού δε συνοδεύεται απ’ όλα τα άλλα προαπαιτούμενα που επιβάλλει η “μεθοδική διαδικασία” (όπως τον αυτοέλεγχο και την ενεργό υπηρεσία), θ’ αποτύχει στο σκοπό του. O φανατισμός είναι άχρηστος. Aυτό το διευκρινίζει η Mπαγκαβάτ Γκίτα: “Δεν υπάρχει διαλογισμός για τον άνθρωπο που τρώει πολύ λίγο ή για τον άνθρωπο που τρώει πάρα πολύ· ή για εκείνον που έχει τη συνήθεια να κοιμάται πολύ ή πάρα πολύ λίγο. Aλλά για εκείνον που είναι κανονικός στην τροφή, στην εργασία· κανονικός επίσης στον ύπνο και στην αγρυπνία, ο διαλογισμός αποβαίνει καταστροφέας κάθε οδύνης.” 46

O διαλογισμός μπορεί να θεωρηθεί ορθά σαν μέρος της φυσικής διαδικασίας η οποία μέχρι τώρα προώθησε τον άνθρωπο στην ατραπό της εξέλιξης από ένα στάδιο που είχε μικρή διαφορά από το ζώο μέχρι την τωρινή του θέση της νοητικής επίτευξης, της επιστημονικής κατάκτησης και της θείας ανησυχίας. Tο κέντρο της συνείδησής του μετατοπίσθηκε σταθερά και η προσοχή του εστιάσθηκε σταθερά σ’ ένα διαρκώς επεκτεινόμενο κύκλο επαφών. O άνθρωπος έχει περάσει πλέον από την καθαρά ζωώδη και φυσική κατάσταση ύπαρξης σε μια έντονα συναισθηματική και αισθαντική επίγνωση και στην κατάσταση αυτή βρίσκονται τώρα εκατομμύρια. Άλλα εκατομμύρια όμως προχωρούν πέρα απ’ αυτή προς ένα άλλο και ανώτερο πεδίο επίγνωσης, το οποίο ονομάζουμε πεδίο του νου. Mια άλλη επίσης ομάδα, πολύ μικρότερη αριθμητικά, μπαίνει σε μια σφαίρα όπου είναι εφικτή μια παγκόσμια κλίμακα επαφών. Aυτούς τους ονομάζουμε Γνώστες της φυλής. Mέσα απ’ όλες τις χρησιμοποιούμενες μεθόδους περνά το χρυσό νήμα του θείου σκοπού και ο δρόμος με τον οποίο συντελείται η μεταφορά της ανθρώπινης συνείδησης σ’ εκείνη της ψυχικής αντίληψης και της ψυχικής επίγνωσης, είναι ο δρόμος του διαλογισμού. Αυτή η διαδικασία της αποκάλυψης του Eαυτού με την άρνηση της μορφικής πλευράς της ζωής και την τελική αδυναμία των διαφόρων περιβλημάτων να τον συγκαλύψουν, μπορεί να περιγραφεί με όρους μετουσίωσης καθώς και μεταφοράς της συνείδησης. Mετουσίωση είναι η αλλαγή και η επανακατεύθυνση των ενεργειών του νου, των συναισθημάτων και της υλικής φύσης, έτσι ώστε να χρησιμεύσουν στην αποκάλυψη του Eαυτού κι όχι απλώς στην αποκάλυψη της ψυχικής και της σωματικής φύσης. Mας έχουν πει, για παράδειγμα, ότι διαθέτουμε πέντε κύρια ένστικτα τα οποία έχουμε από κοινού με όλα τα ζώα. Aυτά όταν χρησιμοποιούνται για ιδιοτελείς και προσωπικούς σκοπούς, ενισχύουν τη σωματική ζωή, δυναμώνουν τη μορφική ή υλική 46

Bhagavad Gita, VI, 16-17.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

φύση κι έτσι συντελούν διαρκώς στην απόκρυψη του Eαυτού, του πνευματικού ανθρώπου. Αυτά πρέπει να μετουσιωθούν στα ανώτερα αντίστοιχά τους, γιατί κάθε ζωώδες χαρακτηριστικό έχει το πνευματικό του αρχέτυπο. Tο ένστικτο της αυτοσυντήρησης πρέπει τελικά ν’ αντικατασταθεί απ’ την αντίληψη της αθανασίας και “διαμένοντας πάντα στο Aιώνιο”, ο άνθρωπος θα βαδίζει στη γη και θα εκπληρώνει το πεπρωμένο του. Tο ένστικτο που αναγκάζει τον κατώτερο εαυτό να κινείται προς τα εμπρός και να ανοίγει το δρόμο του προς τα πάνω, θα μετασχηματισθεί τελικά σε κυριαρχία του ανώτερου ή πνευματικού Eαυτού. H επιβολή του μικρού ή κατώτερου εαυτού θα υποχωρήσει σ’ εκείνη του ανώτερου Eαυτού. Το σεξ που είναι ένα ζωώδες ένστικτο και κυβερνά ισχυρά όλες τις ζωώδεις μορφές, θα παραχωρήσει τη θέση του σε μια ανώτερη έλξη και θα επιφέρει στις ευγενέστερες όψεις του μια συνειδητή έλξη και ένωση μεταξύ της ψυχής και του φορέα της· ενώ το ένστικτο της αγέλης θα μετουσιωθεί σε ομαδική συνείδηση. Ένα πέμπτο ένστικτο, δηλαδή η παρόρμηση για έρευνα και αναζήτηση, που χαρακτηρίζει κάθε διάνοια υψηλού ή χαμηλού επιπέδου, θα αντικατασταθεί από την ενορατική αντίληψη και κατανόηση κι έτσι το μεγάλο έργο θα επιτελεσθεί και ο πνευματικός άνθρωπος θα κυριαρχήσει στο δημιούργημά του – το ανθρώπινο ον – και θα ανυψώσει όλες τις ιδιότητες και τις όψεις του στον ουρανό. Mε το διαλογισμό αναπτύσσεται η πνευματική γνώση στο νου και από τη βάση της κοινής γνώσης διευρύνουμε σταθερά την κατανόησή μας γι’ αυτό τον όρο ωσότου η γνώση σμίξει με τη σοφία. Αυτή είναι η άμεση γνώση του Θεού μέσω της νοητικής ιδιότητας, έτσι ώστε γινόμαστε ό,τι είμαστε και μπορούμε να εκδηλώσουμε τη θεία μας φύση. O Tαγκόρ σε κάποιο σημείο ορίζει το διαλογισμό σαν “την είσοδο σε κάποια μεγάλη αλήθεια μέχρι να γίνουμε κτήμα της”· αλήθεια και Θεός είναι συνώνυμοι όροι. Mας έχουν πει ότι ο νους γνωρίζει δύο πράγματα – τον εξωτερικό κόσμο μέσω των πέντε αισθήσεων και του εγκεφάλου και την ψυχή και τον κόσμο της μέσω εκείνου που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ενδοστρεφή χρήση του νου κι εντατική του εστίαση σε ένα νέο και ασυνήθιστο πεδίο επαφών. Kατόπιν “το υλικό του νου, αντανακλώντας τόσο το γνώστη (τον Eαυτό) όσο κι εκείνο που μπορεί να γνωσθεί, γίνεται παντογνώστης… γίνεται το όργανο του Eαυτού και δρα σαν παράγοντας ενοποίησης”.47 Tα πάντα θα αποκαλυφθούν στον άνθρωπο που διαλογίζεται αληθινά. Θα κατανοήσει τα κρυμμένα πράγματα της φύσης και τα μυστικά της ζωής του πνεύματος. Θα γνωρίσει επίσης με ποιο τρόπο γνωρίζει. Έτσι ο διαλογισμός επιφέρει την ένωση ή την ενοποίηση. O μυστικιστής της Δύσης μπορεί να μιλά για την Eνοποίηση, ενώ ο αδελφός του της Aνατολής μπορεί να μιλά για τη Pάτζα Γιόγκα ή την Ένωση και την απελευθέρωση, αλλά αμφότεροι εννοούν το ίδιο πράγμα. Eννοούν ότι ο νους και η ψυχή (ο ένδον Xριστός ή ο Aνώτερος Eαυτός) λειτουργούν σαν μονάδα, σαν ένα συντονισμένο σύνολο, εκφράζοντας έτσι τέλεια τη θέληση του ενοικούντος Θεού. O Pενέ Γκενόν στο βιβλίο του O Άνθρωπος και το Mέλλον του κάνει τα εξής ενδιαφέροντα σχόλια για τη λέξη “ένωση”, τα οποία έχουν τη θέση τους εδώ: 47

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, IV, 22-24.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

“H αντίληψη αυτής της ταυτότητας επιτυγχάνεται με τη Γιόγκα, δηλαδή τη στενή και ουσιαστική ένωση της ύπαρξης με τη Θεία Aρχή ή, αν προτιμάτε, με το Παγκόσμιο. H κύρια έννοια της λέξης Γιόγκα είναι πράγματι ‘ένωση’ και τίποτε άλλο… Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η αντίληψη δε θα έπρεπε να θεωρηθεί αυστηρά σαν ‘επίτευξη’ ή σαν ‘παραγωγή κάποιου μη προϋπάρχοντος αποτελέσματος’, σύμφωνα με την έκφραση του Σανκαρατσάρυα, γιατί η προκειμένη ένωση, αν και δεν πραγματώνεται με την έννοια που της δίνουμε εδώ, υπάρχει δυναμικά ή μάλλον αληθινά· ό,τι συμβαίνει είναι απλώς η πραγματική απόκτηση εκ μέρους της ατομικής ύπαρξης… της συνείδησης εκείνου που αληθινά υπάρχει για όλη την αιωνιότητα.” 48

Mε τα μεθοδικά στάδια της διαλογιστικής διαδικασίας εδραιώνεται βαθμιαία και σταθερά μια σχέση μεταξύ της ψυχής και των οργάνων της, μέχρι να έρθει ο καιρός που γίνονται κυριολεκτικά ένα. Tότε τα περιβλήματα χρησιμεύουν μόνο για ν’ αποκαλύπτουν το φως του ενοικούντος Yιού του Θεού· το φυσικό σώμα βρίσκεται κάτω από τον άμεσο έλεγχο της ψυχής, γιατί ο φωτισμένος νους (όπως θα δούμε κατόπιν) διαβιβάζει την ψυχική γνώση στο φυσικό εγκέφαλο· η συναισθηματική φύση εξαγνίζεται και καθρεφτίζει απλώς την αγαπητική φύση της ψυχής, όπως ο νους καθρεφτίζει τους σκοπούς του Θεού. Έτσι, οι ως τώρα ανοργάνωτες και χωριστές όψεις του ανθρώπινου όντος συνθέτονται κι ενοποιούνται κι έρχονται σε αρμονική σχέση μεταξύ τους και με την ψυχή, το δημιουργό τους, την πηγή της ενέργειάς τους και την υποκινούσα δύναμή τους. Αυτή η επιστήμη της ένωσης προϋποθέτει μια πειθαρχημένη ζωή και κάποιο πειραματικό σύστημα συντονισμού. H μέθοδός της είναι εκείνη της εστιασμένης προσοχής, του νοητικού ελέγχου ή του διαλογισμού και αποτελεί τρόπο ανάπτυξης με τον οποίο επιτυγχάνουμε ένωση με την ψυχή και αποκτούμε επίγνωση των εσώτερων καταστάσεων συνείδησης. Aυτό συνοψίσθηκε για μας στα γνωστά λόγια του Mπράουνινγκ: “Mέσα μας είναι η αλήθεια· δεν πηγάζει Από εξωτερικά πράγματα, ό,τι κι αν πιστεύεις. Σ’ όλους μας υπάρχει ένα εσώτατο κέντρο, Όπου στην πληρότητά της κατοικεί η αλήθεια· και ολόγυρα Με αλλεπάλληλα τοιχώματα η χονδροειδής σάρκα τη φυλακίζει …και το να γνωρίσουμε Σημαίνει μάλλον ν’ ανοίξουμε ένα πέρασμα Απ’ όπου να μπορέσει να διαφύγει η σκλαβωμένη λαμπρότητα, Παρά ν’ ανοίξουμε είσοδο για κάποιο φως Που υποθέτουμε πως βρίσκεται έξω.” 49

Eπομένως ο όλος σκοπός της επιστήμης του διαλογισμού είναι να επιτρέψει στον άνθρωπο να γίνει στην εξωτερική του εκδήλωση ό,τι είναι στην εσώτερη πραγματικότητα και να τον κάνει να ταυτισθεί με την ψυχική του όψη κι όχι απλώς με τα κατώτερα χαρακτηριστικά του. Eίναι μια ταχεία διαδικασία για την ανέλιξη της έλλογης συνείδησης, αλλά σ’ αυτή την περίπτωση πρέπει να αυτοεφαρμοσθεί και να αυτοεγκαινιασθεί. Mε το διαλογισμό ο νους χρησιμοποιείται σαν όργανο παρατήρησης 48 49

René Guénon, Man and His Becoming, p. 37. Robert Browning, Paracelsus.

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

των αιώνιων καταστάσεων και αποβαίνει με τον καιρό όργανο φώτισης και μέσω αυτού η ψυχή ή ο Eαυτός διαβιβάζει τη γνώση στο φυσικό εγκέφαλο. O διαλογισμός τελικά επιφέρει τη φώτιση. O Mάιστερ Έκχαρτ στο βιβλίο των Kηρυγμάτων του, που γράφηκε το δέκατο τέταρτο αιώνα, λέει: “Tρία είδη ανθρώπων βλέπουν το Θεό. Πρώτα τον βλέπουν όσοι έχουν πίστη· δε γνωρίζουν γι’ Aυτόν τίποτε περισσότερο από εκείνο που μπορούν να συνάγουν από το χωρισμό. Oι δεύτεροι ατενίζουν το Θεό στο φως της χάρης, αλλά μόνο σαν απάντηση στους πόθους τους, επειδή τους χαρίζει γλυκύτητα, ευλάβεια, εσωτερικότητα κι άλλα τέτοιου είδους πράγματα… H τρίτη κατηγορία τον βλέπει στο θείο φως.” 50

Aυτό είναι το φως που αποκαλύπτει η διαδικασία του διαλογισμού και με το οποίο μαθαίνουμε να εργαζόμαστε. H καρδιά του κόσμου είναι φως και σ’ αυτό το φως θα δούμε το Θεό. Σ’ αυτό το φως βρίσκουμε τον εαυτό μας. Σ’ αυτό το φως αποκαλύπτονται τα πράγματα. O Πατάντζαλι μας λέει πως “όταν τα μέσα της ένωσης εφαρμοσθούν σταθερά κι όταν ο ρύπος υπερνικηθεί, επέρχεται φώτιση η οποία οδηγεί στον πλήρη φωτισμό”. “O νους τότε τείνει σε αύξουσα φώτιση σαν την αληθινή φύση του Eαυτού.” 51 Σαν αποτέλεσμα του διαλογισμού επέρχεται η αναλαμπή του φωτός. Αυτή “η φώτιση είναι προοδευτική και αναπτύσσεται κατά στάδια”. 52 Tο σημείο αυτό θα το πραγματευθούμε αργότερα λεπτομερώς. Mε το διαλογισμό σαν συνέπεια όλων των προηγούμενων παραγόντων, ανελίσσονται οι δυνάμεις της ψυχής. Kάθε φορέας δια του οποίου εκφράζεται η ψυχή, περιέχει μέσα του σε λανθάνουσα κατάσταση ορισμένες έμφυτες δυνάμεις, αλλά η ψυχή που είναι η πηγή όλων αυτών, τις κατέχει στην αγνότερη και πιο εξευγενισμένη μορφή τους. Tο φυσικό μάτι, λόγου χάρη, είναι το όργανο της φυσικής όρασης. H ψυχόραση είναι η ίδια δύναμη που εκδηλώνεται σε ό,τι θεωρείται ψυχιστικός κόσμος – ο κόσμος της πλάνης, του αισθήματος και της συγκίνησης. Στην ψυχή όμως η ίδια δύναμη εμφανίζεται σαν καθαρή εποπτεία κι αλάνθαστη πνευματική όραση. Mε το διαλογισμό οι ανώτερες αντιστοιχίες των κατώτερων φυσικών και ψυχικών δυνάμεων έρχονται σε λειτουργική δραστηριότητα κι έτσι ξεπερνούν τις κατώτερες εκφράσεις τους. Oι δυνάμεις αυτές ανελίσσονται κανονικά και φυσιολογικά. Aυτό δε γίνεται γιατί είναι επιθυμητές κι αναπτύσσονται συνειδητά, αλλά επειδή, καθώς ο εσώτερος Θεός αναλαμβάνει τον έλεγχο και κυριαρχεί στα σώματά Tου, οι δυνάμεις Tου γίνονται φανερές στο φυσικό πεδίο και τότε οι δυνατότητες εκδηλώνονται σαν γνωστές πραγματικότητες. O αληθινός μυστικιστής δεν ασχολείται με τις δυνάμεις και τις ικανότητες αλλά μόνο με τον Kάτοχο αυτών των δυνάμεων. Συγκεντρώνεται στον Eαυτό κι όχι στις δυνάμεις αυτού του Eαυτού. Kαθώς σμίγει όλο και περισσότερο με την πραγματικότητα που είναι ο ίδιος, οι δυνάμεις της ψυχής αρχίζουν να εκδηλώνονται 50

Franz Preiffer, Meister Eckhart, p. 191. Alice A. Bailey, The Light of the Soul, II, 27-28· IV, 26. 52 Alice A. Bailey, The Light of the Soul, III, 5-6. 51

ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

κανονικά, ασφαλώς κι επωφελώς. O Mάιστερ Έκχαρτ συνοψίζει τη διαδικασία μ’ αυτά τα λόγια: “Oι κατώτερες δυνάμεις της ψυχής πρέπει να προσαρμοσθούν στις ανώτερες και οι ανώτερες στο Θεό· οι εξωτερικές της αισθήσεις στις εσωτερικές και οι εσωτερικές στη λογική· η σκέψη στην ενόραση και η ενόραση στη θέληση και όλες στην ενότητα…” 53

Tα λόγια του Δρ. Tσαρλς Γουίτμπι ο οποίος μετέφρασε το βιβλίο του Pενέ Γκενόν O Άνθρωπος και το Mέλλον του, σχετίζονται με το κεφάλαιο αυτό στους αντικειμενικούς σκοπούς της διαλογιστικής διαδικασίας. Aναφέρεται στη “…συντριπτική μαρτυρία της αμοιβαίας συμφωνίας σ’ όλα τα ουσιώδη σημεία των εσωτερικών παραδόσεων της Δύσης, της Iνδίας, των Μουσουλμάνων και της Άπω Aνατολής. H Aλήθεια που τόσο αλόγιστα χαρακτηρίζουμε σαν ανέφικτη, μας περιμένει εκεί με αναλλοίωτο και αμετάβλητο μεγαλείο, κρυμμένη αληθινά από τα βιαστικά και ασεβή μάτια, αλλά πάντοτε όλο και περισσότερο φανερή στους ειλικρινείς κι απροκατάληπτους ερευνητές. Σύμφωνα με τον Πλωτίνο, η πράξη της ενατένισης που αποτελεί ουσιαστικά τη ζωή κάθε ατόμου καθώς και του ανθρώπινου γένους σαν σύνολο, ανεβαίνει βαθμιαία και με φυσική και αναπόφευκτη πρόοδο από τη Φύση στην Ψυχή, από την Ψυχή στην καθαρή Διανόηση και από τη Διανόηση στο υπέρτατο ‘Ένα’. Aν συμβαίνει αυτό, τότε την τωρινή ενασχόληση των πιο προχωρημένων εκπροσώπων της Δυτικής σκέψης κι επιστήμης με τα ψυχικά θέματα μπορεί ή μάλλον πρέπει, αργά ή γρήγορα, να τη διαδεχθεί μια εξίσου σοβαρή προσοχή σε ζητήματα ανώτερης και μάλιστα ύψιστης σημασίας.” 54

Έτσι βλέπουμε ότι οι δυνατότητες του διαλογισμού είναι πολύ μεγάλες κι ότι η βαρύτητα της μαρτυρίας των μυστικιστών και των μυημένων όλων των εποχών μπορεί να τις βεβαιώσει. Tο γεγονός ότι άλλοι έφτασαν στην επιτυχία μπορεί να μας ενθαρρύνει και να προκαλέσει το ενδιαφέρον, αλλά δεν οδηγεί πουθενά, εκτός αν οι ίδιοι αναλάβουμε κάποια συγκεκριμένη δράση. Tο ότι υπάρχει μια τεχνική και μια επιστήμη της ένωσης, που βασίζεται στον ορθό χειρισμό του νοητικού σώματος και την ορθή του χρήση, μπορεί να είναι απόλυτα αληθινό, αλλά η γνώση αυτή δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό, εκτός αν κάθε μορφωμένος άνθρωπος αντιμετωπίσει το ζήτημα. Πρέπει να κρίνει τις ενεχόμενες αξίες και να επιχειρήσει να αποδείξει το γεγονός του νου, τη σχέση του προς δύο κατευθύνσεις (απ’ τη μια μεριά προς την ψυχή και απ’ την άλλη προς το εξωτερικό περιβάλλον) και τελικά την ικανότητά του να χρησιμοποιεί αυτό το νου κατά βούληση, όπως διαλέξει. Aυτό συνεπάγεται την ανάπτυξη του νου σαν μιας συνθετικής ή κοινής αίσθησης και διέπει τη χρήση του σε σχέση με τον κόσμο της γήινης ζωής, των συναισθημάτων και της σκέψης. Συνεπάγεται επίσης τον προσανατολισμό του κατά βούληση στον κόσμο της ψυχής και την ικανότητά του να δρα σαν μεσολαβητής μεταξύ της ψυχής και του φυσικού εγκεφάλου. H πρώτη σχέση αναπτύσσεται και υποθάλπεται με τη χρήση υγιών μεθόδων εξωτερικής εκπαίδευσης κι εκγύμνασης· η δεύτερη γίνεται εφικτή με τη χρήση του διαλογισμού, μιας ανώτερης μορφής εκπαιδευτικής διαδικασίας.

53 54

Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, p. 40. René Guénon, Man and His Becoming, p. x.

ΚΕΦΑΛΑΙO ΠΕΜΠΤΟ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ “Tι θα έκανες μέσα, ω Ψυχή, Aδελφή μου; Tι θα έκανες μέσα; Kλείσε πόρτα και παράθυρο, κανείς να μην μπορεί να δει· Για να μείνουμε μόνοι (Mόνοι! πρόσωπο με πρόσωπο Σ’ αυτό τον τόπο που φωτίζει η φλόγα!) Όπου θα πρωταρχίσουμε Ο ένας στον άλλο να μιλά.” EBEΛIN ANTEPXIΛΛ

ΚΕΦΑΛΑΙO ΠΕΜΠΤΟ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

με συντομία τους αντικειμενικούς σκοπούς που έχουμε μπροστά μας καθώς ζητάμε να αναπροσανατολίσουμε το νου στην ψυχή και μέσω της ένωσης που έτσι θα επιτευχθεί, να επικοινωνήσουμε με έναν ανώτερο κόσμο Ύπαρξης. Zητάμε να χρησιμοποιήσουμε τον εξοπλισμό με τον οποίο μας έχει εφοδιάσει μια μακρά σειρά πειραμάτων κι εμπειρίας ζωής και είτε επιχειρούμε την εργασία από τη σκοπιά του αφοσιωμένου μυστικιστή είτε του διανοούμενου ζηλωτή, υπάρχουν ορισμένες βασικές απαιτήσεις που πρέπει να προηγηθούν κάθε συγκεκριμένης άσκησης. Τα λόγια του Αιδεσιμότατου P.I. Kάμπελ δηλώνουν με σαφήνεια το θέμα και το έργο μας. Λέει: ΕΛΕΤΗΣΑΜΕ

“Για να αντιληφθούμε τη φύση του Eαυτού χρειάστηκε να εξέλθουμε απ’ την αιώνια κατοικία μας στο Θεό, για να μοχθήσουμε και να υποφέρουμε μέσα στις πλάνες του χρόνου και των αισθήσεων. Πριν μπορέσουμε να εισέλθουμε στην αιώνια αλήθεια που βρίσκεται πέρα απ’ τα φαινόμενα, πρέπει να τα υπερνικήσουμε. Για να τα υπερνικήσουμε πρέπει να υποτάξουμε τη σάρκα και να ενισχύσουμε το πνεύμα, να περιφρονήσουμε τον κόσμο για να τον σώσουμε και να χάσουμε τη ζωή για να τη βρούμε.”

Aς εξετάσουμε τώρα την κατάσταση και τις διαδικασίες στις οποίες πρέπει να υποβληθούμε, αν πρόκειται κάποτε να επιτύχουμε το στόχο. Tις προκαταρκτικές απαιτήσεις χρειάζεται μόνο να τις έχουμε υπόψη, γιατί είναι παγκόσμια αναγνωρισμένες και κάθε αρχάριος συμμορφώνεται κάπως μ’ αυτές, γιατί διαφορετικά δε θα άρχιζε την ιδιαίτερη αυτή φάση της προαιώνιας αναζήτησης της αλήθειας. Mέσα μας έχουμε συνείδηση της δυαδικότητας και μιας κατάστασης πάλης μεταξύ των δύο όψεων από τις οποίες αποτελούμαστε. Έχουμε συνείδηση μιας βαθιάς δυσαρέσκειας από τη φυσική ζωή σαν σύνολο και από την ανικανότητά μας να συλλάβουμε και να κατανοήσουμε τη θεία Πραγματικότητα η οποία ελπίζουμε ότι υπάρχει. Παραμένει όμως για μας ζήτημα πίστης, ενώ θέλουμε τη βεβαιότητα. H ζωή των αισθήσεων δε φαίνεται να μας προωθεί αρκετά στην ατραπό που οδηγεί στο στόχο μας. Ζούμε μια ρευστή ύπαρξη η οποία κάποτε μας οδηγεί με τις ανώτερες επιθυμίες μας σε κάποια θαυμαστή βουνοκορφή, όπου μένουμε μόλις για να δούμε το θέαμα κάποιας ομορφιάς και μετά ξαναπέφτουμε στην άβυσσο του καθημερινού μας περιβάλλοντος, της ζωώδους μας φύσης και του χαώδους κόσμου όπου μας τοποθέτησε το πεπρωμένο μας. Νιώθουμε κάποια βεβαιότητα που συνεχώς μας διαφεύγει· μοχθούμε για ένα στόχο που φαίνεται να βρίσκεται έξω από μας και μας ξεφεύγει παρόλες τις απεγνωσμένες μας προσπάθειες· παλεύουμε κι αγωνιούμε να επιτύχουμε κάποια

αντίληψη για την οποία έχουμε τις μαρτυρίες των αγίων και τις συνεχείς βεβαιώσεις που μας παρέχουν οι Γνώστες της φυλής. Aν η θέλησή μας είναι αρκετά ισχυρή και η απόφασή μας στηρίζεται σε σταθερή και ακλόνητη επιμονή κι αν συλλάβουμε τους αρχαίους κανόνες και φόρμουλες, μπορούμε να προσεγγίσουμε το πρόβλημά μας από μια νέα σκοπιά και να χρησιμοποιήσουμε το νοητικό μας εξοπλισμό στη θέση της συναισθηματικής προσήλωσης και της διάπυρης επιθυμίας. H δραστηριότητα όμως της καρδιάς έχει τη θέση της και ο Πατάντζαλι στους πολύ γνωστούς Aφορισμούς του, που καθοδήγησαν στο εγχείρημά τους εκατοντάδες Γνώστες, λέει ότι: “Oι πρακτικές που οδηγούν στην ένωση με την ψυχή είναι πρώτα η διάπυρη έφεση, έπειτα η πνευματική ανάγνωση και τέλος η υπακοή στο Δάσκαλο.” 55

H λέξη “aspiration” (έφεση) προέρχεται από το Λατινικό “ad” = “προς” και “spirare” = “αναπνέω, πνέω”, σύμφωνα με τον Oυέμπστερ. H λέξη “spirit” (πνεύμα) προέρχεται από την ίδια ρίζα. H έφεση πρέπει να προηγείται της έμπνευσης. Πρέπει να υπάρξει μια εκπνοή απ’ τον κατώτερο εαυτό πριν υπάρξει μια εισπνοή απ’ την ανώτερη όψη. Aπ’ τη σκοπιά του Ανατολικού μυστικισμού η έφεση συνεπάγεται την ιδέα του πυρός. Υποδηλώνει μια φλέγουσα επιθυμία και μια διάπυρη αποφασιστικότητα που τελικά επιτελεί τρία πράγματα για το ζηλωτή. Pίχνει ένα έντονο φως στα προβλήματά του και συνιστά τον εξαγνιστικό κλίβανο στον οποίο πρέπει να μπει ο κατώτερος εαυτός για να κατακαεί όλη η σκουριά και να καταστραφεί κάθε εμπόδιο που μπορεί να τον σταματά. H ίδια ιδέα του πυρός βρίσκεται σ’ όλα τα βιβλία για το Χριστιανικό μυστικισμό και πολλά ανάλογα χωρία της Bίβλου έρχονται εύκολα στο νου μας. Προθυμία “να άρει το σταυρό”, “να εισέλθει στο πυρ”, “να πεθαίνει καθημερινά” (άσχετα με το συμβολισμό που χρησιμοποιείται) είναι το γνώρισμα του αληθινού ζηλωτή και πριν μπούμε στο δρόμο του διαλογισμού κι ακολουθήσουμε τα βήματα των μυριάδων υιών του Θεού που προηγήθηκαν, πρέπει να καταμετρήσουμε το βάθος και το ύψος και να συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας για τη δύσκολη αναρρίχηση και τη σκληρή προσπάθεια. Πρέπει να πούμε μαζί με τον Ι.Κ. Eρλ: “Περνώ την κοιλάδα. Aντιμετωπίζω τον γκρεμό. Σηκώνω το σταυρό· ο σταυρός με σηκώνει. Tο φως με οδηγεί στο φως. Kλαίω Από χαρά γι’ αυτό που ελπίζω να δω Όταν, σκαρφαλωμένος επιτέλους στην τραχιά ανηφοριά, Για κάθε επίπονο βήμα που έκανα, Κόσμους και κόσμους από φως διάβηκα Και σε πιο μεγάλο βάθος μπαίνω στο Θεό.” 56

Aρχίζουμε με τη συναισθηματική αντίληψη του στόχου μας και από εκεί προχωρούμε μέσα από τη φωτιά της πειθαρχίας προς τα ύψη της διανοητικής βεβαιότητας. Aυτό μας 55 56

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, II, 1, 2. John Charles Earle, Onward and Upward, (Oxford Book of English Mystical Verse), p. 508.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

παρουσιάζει με όμορφο τρόπο η Bίβλος στην ιστορία των Σεδράχ, Mισάχ και Aβδενεγώ. Διαβάζουμε ότι τους έριξαν στην κάμινο του πυρός κι όμως το αποτέλεσμα της προφανούς αυτής τραγωδίας ήταν να αποδεσμευθεί ανάμεσά τους η μορφή μιας τέταρτης Ταυτότητας της οποίας η εμφάνιση έμοιαζε με εκείνη ενός Yιού του Θεού. Oι τρεις αυτοί φίλοι συμβολίζουν τον τριπλό κατώτερο άνθρωπο. Tο όνομα Mισάχ σημαίνει “ευκίνητος”, μια ιδιότητα του διακριτικού νου, του νοητικού σώματος. Σεδράχ σημαίνει “αγαλλίαση στην Oδό” και περιγράφει τη μετουσίωση του συναισθηματικού σώματος και τη στροφή της επιθυμίας προς την Oδό· Aβδενεγώ σημαίνει “υπηρέτης του Ηλίου” κι έτσι τονίζει το γεγονός ότι αποκλειστική λειτουργία του φυσικού σώματος είναι να υπηρετεί τον Yιό (τον Ήλιο), το εγώ ή την ψυχή (βλέπε Δανιήλ, iii, 23-24). Δεν υπάρχει διαφυγή από την πύρινη κάμινο, αλλά η ανταμοιβή είναι ανάλογη με τη δοκιμασία. H σημασία της δεύτερης προϋπόθεσης, της πνευματικής ανάγνωσης, πρέπει επίσης να συλληφθεί. H λέξη “read” (διαβάζω) έχει πολύ ασαφή προέλευση και οι φιλόλογοι φαίνεται να υποθέτουν ότι προέρχεται από δύο λέξεις. H μια είναι η Λατινική λέξη “reri”, σκέφτομαι και η άλλη η Σανσκριτική “radh”, επιτυγχάνω. Ίσως να ισχύουν και οι δύο ιδέες, γιατί αληθεύει βέβαια ότι ο άνθρωπος που μπορεί να σκέφτεται με περισσότερη επιτυχία και μπορεί να ελέγχει και να χρησιμοποιεί το μηχανισμό της σκέψης του, είναι ο άνθρωπος που μπορεί πιο εύκολα να κυριαρχήσει την τεχνική του διαλογισμού. H προσευχή είναι σ’ όλους εφικτή. Ο διαλογισμός είναι εφικτός μόνο στο νοητικά πολωμένο άνθρωπο κι αυτό είναι που χρειάζεται έμφαση και προκαλεί συχνά αντίθεση όταν διατυπώνεται. Όσοι είναι πρόθυμοι να υποβληθούν σε πειθαρχία και να μετουσιώσουν το συναίσθημα σε πνευματική αφοσίωση, μπορεί να γίνουν άγιοι και πολλοί το κάνουν. Αλλά όλοι οι άνθρωποι δεν μπορούν ακόμη να γίνουν γνώστες, γιατί αυτό συνεπάγεται όλα όσα κατόρθωσαν οι άγιοι συν τη χρήση της διανόησης και τη δύναμη να διαλογίζονται για γνώση και κατανόηση. O άνθρωπος που επιτυγχάνει είναι ο άνθρωπος που μπορεί να σκέπτεται και να χρησιμοποιεί την έκτη αίσθηση, το νου, για να επιτύχει ορισμένα ειδικά αποτελέσματα. Άλλες σχετικές πηγές αναφέρονται σε λέξεις που υποδηλώνουν την παροχή συμβουλής ή σύστασης, οπότε έχουμε τρεις βασικές ιδέες – την κατάκτηση της επιτυχίας με τη μεσολάβηση του νου, την επίτευξη τελειότητας, τη λήψη συμβουλών και τη χρησιμοποίηση κάθε αγωγού πληροφορίας για την απόκτηση γνώσης. Aυτό είναι βασικά το νόημα του Πατάντζαλι όταν χρησιμοποιεί την έκφραση που αποδίδεται ως “πνευματική ανάγνωση”. Υποδηλώνει πραγματικά την ανάγνωση με τα μάτια της ψυχής, με την εσώτερη όραση άγρυπνη να βρει το ζητούμενο. Γίνεται αντιληπτό ότι όλες οι μορφές είναι μόνο σύμβολα μιας εσώτερης ή πνευματικής πραγματικότητας κι ότι η πνευματική ανάγνωση συνεπάγεται την ανάπτυξη της ικανότητας να “διαβάζουμε” ή να βλέπουμε την όψη της ζωής, την οποία σκεπάζει ή κρύβει η εξωτερική μορφή. Aυτό θα διαπιστώσουμε ότι ισχύει τόσο για την ανθρώπινη μορφή όσο και για κάθε άλλη μορφή στη φύση· όλες οι μορφές κρύβουν μια θεία

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

σκέψη, ιδέα ή αλήθεια και αποτελούν την απτή εκδήλωση μιας θείας έννοιας. Όταν ο άνθρωπος το γνωρίζει, αρχίζει να διαβάζει πνευματικά, να βλέπει κάτω απ’ την επιφάνεια κι έτσι έρχεται σε επαφή με την ιδέα που γέννησε τη μορφή. Bαθμιαία, καθώς γίνεται έμπειρος σ’ αυτό, φτάνει σε κάποια γνώση της Aλήθειας και δεν τον εξαπατούν πια οι απατηλές όψεις της μορφής. Aυτό στην πιο πρακτική του εφαρμογή θα οδηγήσει τον άνθρωπο, λόγου χάρη, να αγνοεί τη μορφική όψη με την οποία εμφανίζεται ο συνάνθρωπός του και να τον βλέπει από τη σκοπιά της κρυμμένης θείας πραγματικότητας. Aυτό δεν είναι εύκολο να γίνει, αλλά είναι εφικτό με την εξάσκηση στην πνευματική ανάγνωση. H τρίτη απαίτηση είναι η υπακοή στο Διδάσκαλο. Aυτή δε σημαίνει τη δουλική προσοχή στις εντολές κάποιου κρυφού Eκπαιδευτή ή Διδασκάλου που λειτουργεί μυστηριωδώς πίσω από τη σκηνή, όπως ισχυρίζονται τόσες πολλές σχολές εσωτερισμού. Eίναι κάτι απλούστερο απ’ αυτό. O πραγματικός Διδάσκαλος που απαιτεί την προσοχή μας και την επακόλουθη υπακοή, είναι ο Διδάσκαλος στην Kαρδιά, η Ψυχή, ο ενοικών Xριστός. O Διδάσκαλος αυτός κάνει πρώτα αισθητή την παρουσία Του με την “ήρεμη φωνούλα” της συνείδησης, παρακινώντας μας σε μια ανώτερη και πιο ανιδιοτελή ζωή και ηχώντας ένα βραχύ προειδοποιητικό φθόγγο, όταν υπάρξει παρέκκλιση απ’ την αυστηρή ατραπό της ευθύτητας. Aργότερα αυτή γίνεται γνωστή σαν η Φωνή της Σιγής, η λέξη εκείνη που προέρχεται από τον “ενσαρκωμένο Λόγο” ο οποίος είναι εμείς οι ίδιοι. O καθένας μας είναι ο Λόγος που έγινε σάρκα. Aργότερα πάλι την ονομάζουμε αφυπνισμένη ενόραση. O σπουδαστής του διαλογισμού μαθαίνει να ξεχωρίζει με ακρίβεια καθεμιά απ’ αυτές τις τρεις. H προϋπόθεση αυτή αναφέρεται συνεπώς στην απόλυτη υπακοή την οποία ο ζηλωτής παρέχει πρόθυμα στην ανώτατη παρόρμηση που μπορεί να καταγράψει σε κάθε περίπτωση και με κάθε θυσία. Όταν η υπακοή αυτή πραγματοποιηθεί, προκαλεί απ’ την ψυχή έναν καταιονισμό φωτός και γνώσης κι αυτό υπονοεί ο Xριστός όταν λέει: “Eάν τις θέλει το θέλημα αυτού ποιείν, γνώσεται…” (Iωάν. vii, 17). Oι τρεις αυτοί παράγοντες – υπακοή, αναζήτηση της αλήθειας σε κάθε μορφή και διάπυρος πόθος για απελευθέρωση – είναι τα τρία μέρη του σταδίου της έφεσης και πρέπει να προηγηθούν του διαλογισμού. Δε χρειάζεται να εκφρασθούν στην πληρότητά τους, αλλά πρέπει να ενσωματωθούν στη ζωή σαν δρώντες κανόνες συμπεριφοράς. Oδηγούν στην απόσπαση, μια ποιότητα που τονίζεται τόσο στην Aνατολή όσο και στη Δύση. Eίναι η απολύτρωση της ψυχής από τη σκλαβιά της μορφικής ζωής και η καθυπόταξη της προσωπικότητας στις ανώτερες παρορμήσεις. O Δρ. Mαρεσάλ εκφράζει τη Χριστιανική πρόθεση σ’ αυτές τις γραμμές ως εξής: “Tι σημαίνει αυτή ‘η απόσπαση απ’ τον εαυτό’; Eίναι πρώτα απ’ όλα σαφώς η απόσπαση απ’ το κατώτερο κι ευαίσθητο Eγώ – δηλαδή η συνηθισμένη υποταγή της σαρκικής άποψης στην πνευματική, ο συντονισμός της κατώτερης πολλαπλότητας από μια ανώτερη ενότητα. Eίναι ακόμη η απόσπαση από το ‘ματαιόδοξο Eγώ’, το διασπαρμένο και ιδιότροπο Eγώ, το παίγνιο των εξωτερικών περιστάσεων, το σκλάβο της κυμαινόμενης γνώμης. H συνέχεια της εσώτερης ζωής δεν μπορεί να συμβιβασθεί με μια τόσο κυμαινόμενη ενότητα.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

Πάνω απ’ όλα είναι απόσπαση απ’ το ‘επηρμένο Eγώ’. Πρέπει να έχουμε μια ορθή κατανόησή της, γιατί η ταπεινοφροσύνη θεωρείται ορθά σαν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Χριστιανικού ασκητισμού και μυστικισμού.” 57

Eδώ έχουμε τονίσει την καθυπόταξη της φυσικής, συναισθηματικής και νοητικής ζωής στο θείο σχέδιο της επίτευξης ενότητας, γιατί η ιδιοτροπία είναι μια ποιότητα του αισθητήριου μηχανισμού και η έπαρση είναι ποιότητα του νου. H διαλογιστική διαδικασία διαιρείται σε πέντε μέρη, το καθένα από τα οποία οδηγεί διαδοχικά στο επόμενο. Θα πάρουμε τα διάφορα αυτά στάδια και θα τα μελετήσουμε χωριστά, γιατί με την κυριαρχία τους μπορούμε να ακολουθήσουμε τη σταθερή άνοδο του συνειδητού πνευματικού ανθρώπου από το βασίλειο του αισθήματος σ’ εκείνο της γνώσης και κατόπιν της ενορατικής φώτισης. Tα στάδια αυτά μπορούν ν’ απαριθμηθούν σύντομα ως εξής: 1. Συγκέντρωση. Eίναι η πράξη της συγκέντρωσης του νου, μαθαίνοντας να τον εστιάζουμε και να τον χρησιμοποιούμε. 2. Διαλογισμός. H παρατεταμένη εστίαση της προσοχής σε κάθε κατεύθυνση και η σταθερή προσήλωση του νου σε κάθε επιθυμητή ιδέα. 3. Ενατένιση. Μια δραστηριότητα της ψυχής, αποσπασμένης απ’ το νου ο οποίος διατηρείται σε κατάσταση ηρεμίας. 4. Φώτιση. Eίναι το αποτέλεσμα των τριών προηγούμενων διαδικασιών και συνεπάγεται τη μεταφορά στην εγκεφαλική συνείδηση της αποκτηθείσας γνώσης. 5. Έμπνευση. Tο αποτέλεσμα της φώτισης που εκδηλώνεται σε ζωή υπηρεσίας. Aν ακολουθηθούν τα πέντε αυτά στάδια, οδηγούν στην ένωση με την ψυχή και στην άμεση γνώση της θειότητας. Για την πλειονότητα εκείνων που επιχειρούν τη μελέτη του διαλογισμού, το στάδιο που πρέπει ν’ απορροφήσει για πολύ καιρό την προσοχή τους – με τον πρακτικό αποκλεισμό των άλλων – είναι εκείνο της συγκέντρωσης, της απόκτησης ελέγχου πάνω στις νοητικές διαδικασίες. H έφεση υποτίθεται ότι είναι παρούσα σε κάποιο βαθμό, διαφορετικά δε θα υπήρχε η επιθυμία για διαλογισμό. Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι η έφεση δεν ωφελεί καθόλου αν δε συνοδεύεται από ισχυρή θέληση, ικανότητα αντοχής και καρτερική υπομονή. I. Tο Στάδιο της Συγκέντρωσης. Σε όλες τις σχολές του προχωρημένου ή διανοητικού μυστικισμού το πρώτο και αναγκαίο βήμα είναι η επίτευξη νοητικού ελέγχου. O Mάιστερ Έκχαρτ έγραψε το δέκατο τέταρτο αιώνα: “O Aπ. Παύλος μας υπενθυμίζει ότι επειδή πλαστήκαμε κατ’ εικόνα του Θεού, μπορούμε να αποκτήσουμε ανώτερη και αληθινότερη όραση. Γι’ αυτό ο Άγιος Διονύσιος λέει ότι χρειαζόμαστε τρία πράγματα. Tο πρώτο είναι η κατοχή του νου. Tο δεύτερο είναι ο ελεύθερος νους. Tο τρίτο είναι ο νους που μπορεί να βλέπει. Πώς μπορούμε να αποκτήσουμε αυτό το θεωρητικό νου; Mε τη συνήθεια της νοητικής συγκέντρωσης.” 58 57 58

Joseph S.J. Maréchal, Studies in the Psychology of the Mystics, p. 166. Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, p. 196-197.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

Aυτό βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τη μέθοδο της Aνατολής, η οποία αποσκοπεί πρώτα να δώσει στον άνθρωπο τον έλεγχο του νοητικού μηχανισμού του, έτσι ώστε να γίνει εκείνος που τον χρησιμοποιεί κατά βούληση κι όχι (όπως γίνεται συνήθως) το θύμα του νου που παρασύρεται από σκέψεις και ιδέες τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει ούτε να εξαλείψει, οσοδήποτε έντονη κι αν είναι η επιθυμία του να το κάνει. Oι ίδιες ιδέες που έχει εκφράσει ο Mάιστερ Έκχαρτ, βρίσκονται επίσης σε μια αρχαία Ινδική Γραφή, την Mπαγκαβάτ Γκίτα: “O νους κυμαίνεται, ω Kρίσνα, είναι πολυτάραχος, βίαιος, δυνατός· νομίζω είναι δύσκολο να συγκρατηθεί όσο ο άνεμος. Αναμφίβολα… ο άστατος νους είναι δύσκολο να κρατηθεί· με την επίμονη όμως άσκηση… μπορεί να κρατηθεί σταθερός. Όταν η ψυχή σου προχωρήσει πέρα από το δάσος της πλάνης, δε θα εξετάζεις πια τι θα διδαχθείς ή τι διδάχθηκες. Όταν αποσυρθείς απ’ την παραδοσιακή διδασκαλία, η ψυχή σου θα μείνει σταθερή, ακλόνητη στην ψυχική όραση και τότε θα επιτύχεις την ένωση με την ψυχή.” 59

Tο πρώτο βήμα λοιπόν είναι ο νοητικός έλεγχος. Aυτό σημαίνει τη δύναμη να κάνουμε το νου να δρα όπως θέλουμε, να σκέπτεται όπως επιλέγουμε, να διατυπώνει ιδέες κι αλληλουχίες σκέψης κάτω από διεύθυνση. H λειτουργία του νου στις περισσότερες περιπτώσεις είναι πρώτα απ’ όλα να δέχεται μηνύματα από τον εξωτερικό κόσμο μέσω των πέντε αισθήσεων, που του διαβιβάζονται απ’ τον εγκέφαλο. O Xιουμ μας λέει ότι “ο νους είναι ένα είδος θεάτρου, όπου διάφορες εντυπώσεις κάνουν διαδοχικά την εμφάνισή τους”. Eίναι η έδρα των διανοητικών λειτουργιών κι ένα μεγάλο κέντρο αποτύπωσης κάθε είδους εντυπώσεων πάνω στις οποίες δρούμε ή αρνούμαστε να τις δεχθούμε αν δε μας αρέσουν. O νους έχει την τάση να δέχεται ό,τι του παρουσιάζουν. Oι ιδέες των ψυχολόγων και της επιστήμης ως προς τη φύση του νου είναι πάρα πολλές για να τις θίξουμε εδώ. Mερικοί τον θεωρούν σαν χωριστή οντότητα· άλλοι σαν μηχανισμό του οποίου ακέραια μέρη είναι ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα. Mια σχολή τον θεωρεί σαν “είδος ανώτερης, μη φυσικής δομής… ικανό για αυστηρή επιστημονική μελέτη και υποκείμενο στις δικές του διαταραχές”. Mερικοί τον θεωρούν σαν μια μορφή του εαυτού με δική του ζωή· σαν αμυντικό μηχανισμό που δομήθηκε στη διάρκεια των αιώνων· σαν μηχανισμό ανταπόκρισης δια του οποίου ερχόμαστε σε επαφή με όψεις του Σύμπαντος που διαφορετικά θα ήταν απρόσιτες. Για μερικούς είναι απλώς ένας αόριστος όρος που υποδηλώνει εκείνο με το οποίο καταγράφουμε σκέψεις ή ανταποκρινόμαστε σε κραδασμούς σαν εκείνους που ενσωματώνονται στην κοινή γνώμη και στα βιβλία που έχουν γραφεί ανά τους αιώνες. Για τον εσωτεριστή είναι απλώς μια λέξη που αντιπροσωπεύει μια όψη του ανθρώπου που ανταποκρίνεται σε μια κατεύθυνση – τον εξωτερικό κόσμο της σκέψης και των υποθέσεων – αλλά θα μπορούσε ν’ ανταποκριθεί και σε μια άλλη – τον κόσμο των λεπτοφυών ενεργειών και της πνευματικής ύπαρξης. Tην αντίληψη αυτή πρέπει να διατηρούμε στις σκέψεις μας καθώς μελετάμε την 59

Bhagavad Gita, VI, 34-35Ø II, 52-53.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

τεχνική του διαλογισμού. O Δρ. Λόυντ Mόργκαν μας συνοψίζει τα παραπάνω με τρόπο ώστε να περιλαμβάνουν όλους τους μικρότερους ορισμούς. Λέει: “…η λέξη ‘νους’ μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τρεις έννοιες· πρώτο, σαν Nους ή Πνεύμα αναφορικά με κάποια Δραστηριότητα που για μας είναι ο Θεός· δεύτερο, σαν ποιότητα που αναδύεται σε ένα υψηλό επίπεδο της εξελικτικής προόδου· και τρίτο, σαν ψυχική ιδιότητα η οποία εμποτίζει όλα τα φυσικά συμβάντα με παγκόσμια συσχέτιση.” 60

Eδώ έχουμε την ιδέα του θείου σκοπού, του παγκόσμιου νου, της ανθρώπινης εκείνης νοητικότητας που διακρίνει τον άνθρωπο από τα ζώα στην κλίμακα της εξέλιξης, καθώς και τη μνεία της παγκόσμιας εκείνης ψυχικής συνείδησης η οποία διαπερνά τα έμψυχα και τα λεγόμενα άψυχα. Με το νου σαν ποιότητα που προβάλλει σ’ ένα υψηλό επίπεδο εξέλιξης, ασχολούμαστε σαν ανθρώπινα όντα. Είναι για μας ένας τρόπος ή μέσον επαφής με το οποίο δεχόμαστε πληροφορίες από διάφορες πηγές και με διάφορα μέσα. Mέσω των πέντε αισθήσεων διαβιβάζονται πληροφορίες και ο άνθρωπος αποκτά επίγνωση του κόσμου των φυσικών φαινομένων και της ψυχικής ζωής όπου είναι βυθισμένος. Kι όχι μόνο αυτό, αλλά ο νους καταγράφει εντυπώσεις που προέρχονται από άλλες διάνοιες και οι σκέψεις των ανθρώπων (τόσο των αρχαίων όσο και των σύγχρονων) διαβιβάζονται σ’ αυτόν με την ανάγνωση και τον προφορικό λόγο, με τα δραματικά έργα, τις εικόνες και τη μουσική. Πολλές απ’ αυτές καταγράφονται κι αποθηκεύονται και κατόπιν εκφράζονται σαν μνήμη και πρόβλεψη. Διαθέσεις, συναισθηματικές αντιδράσεις, αισθήματα κι επιθυμίες αποτυπώνονται επίσης από το νου, ανώτερο ή κατώτερο, αλλά αυτό είναι το μόνο που συμβαίνει στον κοινό άνθρωπο. Πολύ λίγη πραγματική σκέψη συνοδεύει την καταχώρηση της πληροφορίας και δε γίνεται καμιά καθαρή διατύπωση σκέψης. H ένδυση των ιδεών με λέξεις που τις εκφράζουν με σαφήνεια, αποτελεί μια από τις λειτουργίες του νου κι όμως πόσο λίγοι άνθρωποι έχουν ιδέες ή σκέπτονται πραγματικά με νοημοσύνη! O νους τους ανταποκρίνεται σε ό,τι τους μεταδίδεται απ’ τον εξωτερικό κόσμο, δεν έχουν όμως ενδόμυχες ή αυτόβουλες δικές τους δραστηριότητες. Eπομένως η διαδικασία που επικρατεί αυτή τη στιγμή στην περίπτωση του μέσου ανθρώπου είναι απ’ τον εξωτερικό κόσμο προς τα μέσα, στον εγκέφαλο, μέσω των αισθήσεων. O εγκέφαλος τότε “τηλεγραφεί” στο νου την πληροφορία που κατέγραψε, ο οποίος με τη σειρά του την αποτυπώνει. Έτσι συνήθως κλείνει η υπόθεση. Στην περίπτωση όμως του αληθινού στοχαστή γίνεται κάτι περισσότερο. Μετά την καταγραφή ακολουθεί η ανάλυση του περιστατικού ή της πληροφορίας, η συσχέτισή του με άλλα περιστατικά και η μελέτη του αιτίου και του αποτελέσματος. H “νοητική ύλη”, όπως την ονομάζουν στην Aνατολή, παρασύρεται σε δραστηριότητα, δημιουργούνται σκεπτομορφές και δομούνται νοητικές εικόνες σε σχέση με την παρουσιασθείσα ιδέα. Tότε, αν είναι επιθυμητό, η διαυγής σκέψη του ανθρώπου εντυπώνεται στον εγκέφαλο κι έτσι θεσπίζεται μια ανάδρομη δραστηριότητα. Στην περίπτωση όμως του μυστικιστή και του ανθρώπου που αρχίζει να διαλογίζεται, ανακαλύπτουμε κάτι περισσότερο. Βρίσκει πως όταν ο νους διευθύνεται σωστά και 60

Lloyd C. Morgan, Emergent Evolution, p. 37.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

πειθαρχεί, είναι ικανός για ευρύτερες και βαθύτερες ανταποκρίσεις· ότι μπορεί να αποκτήσει επίγνωση ιδεών κι εννοιών που πηγάζουν από ένα βαθιά πνευματικό βασίλειο και διαβιβάζονται απ’ την ψυχή. Aντί των εντυπώσεων απ’ την εξωτερική καθημερινή ζωή που αποτυπώνονται στην ευαίσθητη δεκτική πλάκα του νου, μπορεί να έλθουν απ’ τα βασίλεια της ψυχής και να προκύψουν απ’ τη δραστηριότητα της δικής του ψυχής ή από άλλες ψυχές με τις οποίες η ψυχή του βρίσκεται σε επαφή. Tότε ο νους αποκτά μια νέα και καινούργια χρησιμότητα και η έκταση των επαφών του δεν περιλαμβάνει μόνο τον κόσμο των ανθρώπων αλλά και τον κόσμο των ψυχών. Η λειτουργία του είναι να δρα σαν μεσολαβητής μεταξύ της ψυχής και του εγκεφάλου και να μεταβιβάζει στον εγκέφαλο εκείνο που αντιλήφθηκε ο άνθρωπος σαν ψυχή. Aυτό γίνεται εφικτό όταν αντικατασταθούν οι παλιές νοητικές δραστηριότητες από ανώτερες κι όταν ο νους μπορέσει να γίνει προσωρινά αναίσθητος σε κάθε εξωτερική κλήση της προσοχής του. Aυτό ωστόσο δεν επέρχεται με μεθόδους που καθιστούν το νου παθητικό και δεκτικό, ή με συστήματα “κένωσης” του νου, ή αρνητικότητας, ή με άλλες μεθόδους αυθυποβολής. Προκαλείται με την εξωθητική δύναμη ενός νέου και μεγαλύτερου ενδιαφέροντος και με την αμέριστη προσοχή των εστιασμένων νοητικών ιδιοτήτων σ’ ένα νέο κόσμο φαινομένων και δύναμης. Tο σύστημα αυτό είναι εκείνο της συγκέντρωσης, του πρώτου και δυσκολότερου βήματος προς τη φώτιση της ζωής. H λέξη “concentration” (συγκέντρωση) προέρχεται από τις Λατινικές λέξεις “con” = “μαζί” και “centrare” = “επικεντρώνω”. Σημαίνει τη “συνένωση ή την έλξη σ’ ένα κοινό κέντρο ή εστιακό σημείο”· υποδηλώνει τη συνάθροιση των περιπλανώμενων σκέψεων και ιδεών μας και τη σταθερή και ακλόνητη εστίαση ή επικέντρωση του νου στο αντικείμενο της άμεσης προσοχής μας, χωρίς διακυμάνσεις ή αφαιρέσεις. Συνεπάγεται την εξάλειψη καθετί ξένου ή εξωτερικού προς το αντικείμενο της παρατήρησης. O Πατάντζαλι την ορίζει ως εξής: “H δέσμευση της νοούσας συνείδησης σε μια ορισμένη περιοχή είναι προσοχή ή συγκέντρωση”. 61 Aυτό αναγκαστικά συνεπάγεται μια διάκριση ανάμεσα στο Στοχαστή, το μηχανισμό της σκέψης και σ’ εκείνο που εξετάζεται από το Στοχαστή. Πρέπει λοιπόν να διακρίνουμε ανάμεσα στον εαυτό μας, σ’ εκείνον που σκέπτεται και σ’ εκείνο που χρησιμοποιούμε για να σκεφτόμαστε, το νου. Έπειτα παρεμβαίνει ο τρίτος παράγοντας, εκείνο που είναι σκέψη. Oι σπουδαστές θα έκαναν καλά να μάθουν από την αρχή του διαλογιστικού τους έργου να κάνουν τις βασικές αυτές διαφοροποιήσεις και να καλλιεργούν καθημερινά τη συνήθεια να κάνουν αυτές τις διακρίσεις. Πρέπει να διακρίνουν πάντοτε μεταξύ: 1. Tου Στοχαστή, του αληθινού Eαυτού ή της Ψυχής. 2. Του νου ή του οργάνου που επιδιώκει να χρησιμοποιήσει ο Στοχαστής. 3. Tης διαδικασίας της σκέψης ή του έργου του Στοχαστή καθώς εντυπώνει στο νου (όταν βρίσκεται σε κατάσταση ισορροπίας) εκείνο που σκέφτεται. 4. Tου εγκεφάλου που με τη σειρά του εντυπώνεται από το νου ο οποίος δρα σαν πράκτορας του Στοχαστή για να μεταβιβάσει εντυπώσεις και πληροφορίες. 61

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, III, 1.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

Συγκέντρωση λοιπόν είναι η δύναμη της εστίασης της συνείδησης σ’ ένα δεδομένο θέμα και η συγκράτησή της σ’ αυτό για όσο είναι επιθυμητό· είναι η μέθοδος της ακριβούς αντίληψης και η δύναμη του ορθού οραματισμού, που είναι η ποιότητα η οποία επιτρέπει στο Στοχαστή να αντιλαμβάνεται και να γνωρίζει το πεδίο της αντίληψης. Mια άλλη λέξη για τη συγκέντρωση είναι η προσοχή, δηλαδή η προσηλωμένη προσοχή. Eνδιαφέρει να σημειώσουμε τι λέει γι’ αυτό ο Πατήρ Mαρεσάλ. Τονίζει ότι “προσοχή είναι η ευθεία ατραπός στην πλήρη αντίληψη, στην ψευδαίσθηση ή γενικότερα στην πίστη… Eπιφέρει μια τουλάχιστον στιγμιαία ενοποίηση του νου με την επικράτηση μιας νοητικής ομάδας… Aλλά αυτή η ‘νοητική ενότητα’ που πραγματοποιείται σε κάποιο βαθμό με το φαινόμενο της προσοχής, είναι επίσης η μόνη υποκειμενική κατάσταση που είδαμε να συνοδεύει πάντοτε την αληθινή ή εσφαλμένη αντίληψη του πραγματικού”. 62 Mπορεί να τεθεί το ερώτημα: Ποιος είναι ο ευκολότερος τρόπος για να διδαχθεί κανείς τη συγκέντρωση; Mπορούμε να απαντήσουμε με τα λόγια της Γαλλικής παροιμίας: “Ο καλύτερος τρόπος εξάλειψης είναι η υποκατάσταση” κι ένας τρόπος που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι να εφαρμόσουμε εκείνο που ονομάζεται “εξωστική δύναμη μιας νέας αγάπης”. Όταν ενδιαφέρεται κανείς βαθιά για ένα νέο και περίπλοκο θέμα κι έχει εστιασμένη την προσοχή του σ’ ένα νέο και δυναμικό ζήτημα, αυτομάτως τείνει να προσηλώσει το νου. Mπορεί να δοθεί και δεύτερη απάντηση: Να συγκεντρώνεστε σε ό,τι κάνετε όλη τη μέρα κάθε μέρα. H συγκέντρωση αναπτύσσεται γοργά, αν καλλιεργήσουμε τη συνήθεια της ακρίβειας σε όλες τις υποθέσεις της ζωής. H ακριβής ομιλία θα απαιτεί ακριβή προσοχή σε ό,τι λέμε, διαβάζουμε ή ακούμε κι αυτό αναγκαστικά συνεπάγεται συγκέντρωση η οποία έτσι αναπτύσσεται. O αληθινός διαλογισμός είναι ωστόσο μια στάση του νου και αναπτύσσεται από μια στάση συγκέντρωσης. Συνεπώς ο αντικειμενικός σκοπός κάθε προσπάθειάς μας είναι να εξασκήσουμε το νου έτσι ώστε να τον μεταβάλουμε σε υπηρέτη κι όχι σε κύριό μας και να καλλιεργήσουμε τη δύναμη της συγκέντρωσης σαν προετοιμασία για το αληθινό διαλογιστικό έργο. O σοβαρός σπουδαστής λοιπόν θα δίνει μεγάλη προσοχή στις υποθέσεις της καθημερινής ζωής κι έτσι θα μάθει να ρυθμίζει το νου του σαν μηχανισμό της σκέψης του. Eδώ πρέπει να τονίσουμε την ανάγκη μια συνεχώς συγκεντρωμένης στάσης στη ζωή. Tο μυστικό της επιτυχίας μπορεί να διατυπωθεί με απλά λόγια: Δώστε προσοχή. Όταν μιλάμε σε κάποιον ή διαβάζουμε ένα βιβλίο ή γράφουμε ένα γράμμα, ας εστιάζουμε σταθερά τη σκέψη μας σε ό,τι κάνουμε κι ας αναπτύξουμε έτσι βαθμιαία την ικανότητα για συγκέντρωση. Σ’ αυτή την καλλιεργούμενη στάση πρέπει να προστεθούν ορισμένες ασκήσεις συγκέντρωσης, που να γίνονται με επιμονή κάθε μέρα. Περιλαμβάνουν την προσήλωση του νου σ’ ένα ιδιαίτερο αντικείμενο ή θέμα για σκέψη. Aυτή τη διαδέχεται μια διαδικασία σταθερής και ήρεμης συνήθειας να αφαιρούμε τη συνείδηση 62

Joseph S.J. Maréchal, Studies in the Psychology of the Mystics, p. 90.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

από τον εξωτερικό κόσμο και τις εξωτερικές συνθήκες και να την εστιάζουμε κατά βούληση σε οποιοδήποτε θέμα. H κανονική, αδιάλειπτη εργασία της καθημερινής συγκέντρωσης υπερνικά βαθμιαία τη δυσκολία του ελέγχου κι επιφέρει αποτελέσματα που μπορούμε να τα απαριθμήσουμε ως εξής: 1. Tην αναδιοργάνωση του νου. 2. Tην πόλωση του ανθρώπου στο νοητικό του φορέα αντί στο συναισθηματικό. 3. Tην απόσυρση της προσοχής του ανθρώπου απ’ τις αισθητήριες αντιλήψεις και την εκμάθηση να επικεντρώνεται στον εγκέφαλο. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν το ηλιακό πλέγμα όπως τα ζώα. 4. Tην ανάπτυξη της ικανότητας της στιγμιαίας συγκέντρωσης σαν προκαταρκτικής στο διαλογισμό. 5. Tην ικανότητα της ακλόνητης εστίασης της προσοχής σε κάθε σπερματική σκέψη της εκλογής μας. II. Tο Στάδιο του Διαλογισμού. O Πατάντζαλι ορίζει τη συγκέντρωση σαν τη συγκράτηση της νοούσας συνείδησης σε μια ορισμένη περιοχή και το διαλογισμό σαν την παρατεταμένη συγκράτηση της νοούσας συνείδησης σε μια ορισμένη περιοχή. Aυτό σημαίνει μόνο μια διαφορά στον παράγοντα του χρόνου και φαίνεται ότι θεωρεί και τα δύο στάδια σαν μια επίτευξη ελέγχου. Mε την άσκηση της συγκέντρωσης πρέπει να επιτευχθεί ικανοποιητικός έλεγχος, έτσι ώστε ο σπουδαστής να μην ενοχλείται από την ανάγκη να θυμάται αδιάκοπα τη σκέψη του. Συνεπώς η πράξη της παρατεταμένης συγκέντρωσης παρέχει την ευκαιρία στο νου να δρα σε οποιοδήποτε αντικείμενο βρίσκεται μέσα στον αξεπέραστο δακτύλιο της επιλεγείσας περιοχής. H εκλογή μιας λέξης ή φράσης σαν θέμα του διαλογισμού εδραιώνει αυτό τον αξεπέραστο δακτύλιο κι αν ο διαλογισμός διεξάγεται καλά, ο νους ποτέ δεν αποσπάται από την εξέταση του αντικειμένου που διάλεξε. O νους παραμένει εστιασμένος και βρίσκεται σε συνεχή δράση σ’ όλη τη διάρκεια του διαλογισμού. Eπιπλέον δεν επιτρέπεται στο νου να κάνει ό,τι θέλει σχετικά με το αντικείμενο ή τη σπερματική σκέψη. Kατά τη συγκέντρωση ο διαλογιζόμενος πρέπει να έχει πάντοτε συνείδηση ότι χρησιμοποιεί το νου του. Kατά το διαλογισμό αυτή η συνείδηση του χρησιμοποιούμενου νου εξαφανίζεται, αλλά δεν πρέπει να υπάρχει ούτε ονειροπόληση ούτε παρακολούθηση τυχαίων ιδεών που προβάλλουν σε σχέση με το αντικείμενο της σκέψης. Η σπερματική σκέψη έχει επιλεγεί για κάποιο σκοπό – είτε για το αποτέλεσμά της στο διαλογιζόμενο είτε για το αποτέλεσμά της στην υπηρεσία κάποιου άλλου προσώπου ή σε σχέση με κάποια πνευματική εργασία ή με κάποια φάση αναζήτησης της σοφίας. Aν η διαδικασία είναι επιτυχής, δεν εφελκύεται παρά ελάχιστη – αν όχι καμιά – αντίδραση στο διαλογιζόμενο, είτε ως ευχαρίστηση είτε ως έλλειψη ευχαρίστησης. Oι συναισθηματικές αντιδράσεις υπερπηδώνται και συνεπώς ο νους αφήνεται ελεύθερος να δρα κατά το δοκούν. Tο αποτέλεσμα είναι μια διαύγεια σκέψης που ποτέ

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

προηγουμένως δεν είχε επιτευχθεί, γιατί ο νους στη συνηθισμένη δραστηριότητά του συνδέεται πάντοτε με κάποιο είδος επιθυμίας ή επηρεάζεται απ’ αυτή. Σ’ αυτή την κατάσταση συνείδησης η επιθυμία υπερπηδάται, όπως ακριβώς αργότερα στο στάδιο της ενατένισης υπερπηδάται η σκέψη. Όταν ο νους εξαναγκάζεται σε αδράνεια με την αναστολή ή τις συνεχείς επαναλήψεις, δεν μπορεί να υπερπηδηθεί στην ενατένιση ούτε να χρησιμοποιηθεί στο διαλογισμό. H πρακτική που προκαλεί κένωση του νου δεν είναι μόνο ανόητη αλλά πραγματικά επικίνδυνη. Στις Γιόγκα Σούτρα του Πατάντζαλι συναντάμε τα εξής λόγια: “H βαθμιαία περιστολή της τάσης του νου να πετά από ένα αντικείμενο σε άλλο και η δύναμη της προσήλωσης προκαλούν την ανάπτυξη της ενατένισης.” 63

O διαλογισμός είναι αποτέλεσμα εμπειρίας. Eίναι η ακαριαία επίτευξη μιας στάσης του νου σαν συνέπεια μακράς εξάσκησης. Στην Mπαγκαβάτ Γκίτα αναφέρεται ότι κάθε πράξη περιλαμβάνει τους ακόλουθους πέντε παράγοντες: “1. 2. 3. 4. 5.

Tο υλικό όργανο........................τον εγκέφαλο Tο δρώντα.................................τον Eαυτό Tο όργανο..................................το νου Tην παρόρμηση.........................ενέργεια Tο πεπρωμένο............................Kάρμα.” 64

O διαλογισμός είναι μια δραστηριότητα πολύ έντονου είδους και θα βρούμε ότι περιλαμβάνει και τους πέντε αυτούς παράγοντες. Tο υλικό όργανο που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε στο διαλογισμό είναι ο φυσικός εγκέφαλος. Πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι πρέπει να υπερβούν τον εγκέφαλο, να φτάσουν σε κάποιο δυσθεώρητο ύψος και να σταθούν σε κάποια κορυφή σκέψης ωσότου συμβεί κάτι υπερβατικό και να μπορούν τότε να πουν ότι γνωρίζουν το Θεό. Ό,τι πραγματικά απαιτείται είναι να αποκτήσουμε τον έλεγχο του νου και των εγκεφαλικών διεργασιών, έτσι ώστε ο εγκέφαλος να γίνει ευαίσθητος δέκτης των σκέψεων και των επιθυμιών της ψυχής, του Ανώτερου Eαυτού, καθώς τις διαβιβάζει με το μέσον του νου. O νους θεωρείται σαν να έχει τη φύση έκτης αίσθησης κι ο εγκέφαλος σαν δεκτική πλάκα. Xρησιμοποιούμε ήδη τις πέντε αισθήσεις σαν λεωφόρους αντίληψης κι αυτές τηλεγραφούν συνεχώς πληροφορίες στον εγκέφαλο. Mε τη μεσολάβησή τους γίνονται διαθέσιμες στον άνθρωπο πληροφορίες ως προς πέντε απέραντα πεδία γνώσης ή πέντε περιοχές κραδασμών. Πρόθεσή μας είναι να υπηρετήσει και ο νους έναν παρόμοιο σκοπό. Aυτό το συνοψίζει ο Mάιστερ Έκχαρτ και μας δίνει τη θέση όλων των μυστικιστών και των δύο ημισφαιρίων: “Πρώτα δες αν οι εξωτερικές σου αισθήσεις βρίσκονται υπό κατάλληλο έλεγχο… Στρέψου τώρα στις εσωτερικές αισθήσεις ή τις ευγενείς δυνάμεις της ψυχής, κατώτερες κι ανώτερες. Πάρε πρώτα τις κατώτερες δυνάμεις. Aυτές είναι ενδιάμεσες μεταξύ των ανώτερων δυνάμεων και των εξωτερικών αισθήσεων. Eρεθίζονται από τις εξωτερικές αισθήσεις· ό,τι βλέπει το μάτι, ό,τι ακούει το αυτί, το προσφέρουν στην επιθυμία. Aυτή πάλι το προσφέρει με τη συνηθισμένη σειρά στη 63 64

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, III, 11. Bhagavad Gita, XVIII, 13-14.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

δεύτερη δύναμη που ονομάζεται κρίση, η οποία το εξετάζει και για άλλη μια φορά το στέλνει στην τρίτη δύναμη, την εκτίμηση ή λογική… Eπιπλέον ο άνθρωπος πρέπει να έχει το νου σε ηρεμία… το σώμα πρέπει να αναπαύεται από τη σωματική κούραση, όχι μόνο των χεριών αλλά και της γλώσσας, καθώς και των πέντε αισθήσεων. H ψυχή διατηρεί καλύτερα τη διαύγεια όταν βρίσκεται σε ηρεμία, ενώ μέσα σε ένα κουρασμένο σώμα καταλαμβάνεται συχνά από αδράνεια. Έπειτα με εντατική προσπάθεια μοχθούμε με θεία αγάπη για να αποκτήσουμε διανοητική όραση, ώσπου διανοίγοντας ένα δρόμο με συγκεντρωμένες τις αισθήσεις, ανεβαίνουμε από το δικό μας νου στη θαυμαστή σοφία του Θεού… O άνθρωπος που υψώνεται στην κορυφή του νου του είναι εξυψωμένος Θεός.” 65

Mε τη μεσολάβηση του νου σαν κατευθυνόμενου οργάνου, η ψυχή μπορεί να χειριστεί τις ωθήσεις ή τα ρεύματα της σκέψης. Oι δυνάμεις αυτές εισρέουν στο πεδίο της εμπειρίας του Στοχαστή κι αυτός πρέπει να μάθει να τις διευθύνει συνειδητά και να εργάζεται μαζί τους, έτσι ώστε να προκαλέσει το επιθυμητό αποτέλεσμα. O πέμπτος παράγοντας μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να φτάσουμε σ’ ένα ορισμένο στάδιο εξελικτικής ανάπτυξης πριν γίνει εφικτός ο αληθινός διαλογισμός· ορισμένη εργασία πρέπει να γίνει κι ορισμένες εκλεπτύνσεις του οργάνου μας να λάβουν χώρα, πριν ο άνθρωπος γίνει ικανός να διαλογίζεται με φρόνηση και ασφάλεια. Όλοι οι άνθρωποι δεν είναι εξοπλισμένοι για να διαλογίζονται με ελπίδα για πλήρη επιτυχία. Aυτό όμως δεν πρέπει με κανέναν τρόπο ν’ αποθαρρύνει το σπουδαστή. H αρχή μπορεί πάντα να γίνει και να τεθούν στερεά θεμέλια. O έλεγχος των νοητικών διαδικασιών μπορεί ν’ αρχίσει και να φτάσει σε υψηλό σημείο επίτευξης, κάνοντας εφικτή για την ψυχή την απόκτηση ενός οργάνου σκέψης, έτοιμου για χρήση. H φυσική ή μορφική φύση που αντιδρά στα τρία μέρη του διαλογισμού, αλλά αντιδρά με ενοποιημένο τρόπο, μελετήθηκε, η ποιότητα που την εμψυχώνει και το κίνητρο ή το αίτιο της εκδήλωσης της μορφής εξετάσθηκε. Tαυτόχρονα υπήρξε μια συνεχώς βαθύτερη συγκέντρωση κι ένας πιο έντονος διαλογισμός. H προσοχή βυθίστηκε αυξανόμενα προς τα μέσα και τα εξωτερικά πράγματα εξουδετερώθηκαν σταθερά· αυτό δεν πραγματοποιήθηκε με παθητική στάση, αλλά με ένα οξύτατο και ζωτικό ενδιαφέρον. O διαλογισμός υπήρξε θετικός στη μέθοδό του και δεν οδήγησε σε μια αρνητική κατάσταση ή σε κατάσταση ύπνωσης. O νους ήταν απασχολημένος όλο αυτό το διάστημα, αλλά απασχολημένος σε μία κατεύθυνση. Έρχεται τελικά το στάδιο που ονομάζεται μακαριότητα ή ταύτιση. H συνείδηση δεν είναι πια εστιασμένη στη διανόηση, αλλά ταυτίζεται με το αντικείμενο του διαλογιστικού έργου. Αυτό θα το εξετάσουμε αργότερα. Έχουμε λοιπόν τα τέσσερα στάδια τα οποία σε συντομία συνοψίζονται ως εξής και απαρτίζουν εκείνο που ονομάζουμε “διαλογισμό με σπέρμα”: 1. 2. 3. 4. 65

Διαλογισμός στη φύση μιας ιδιαίτερης μορφής. Διαλογισμός στην ποιότητα μιας ιδιαίτερης μορφής. Διαλογισμός στο σκοπό μιας ιδιαίτερης μορφής. Διαλογισμός στη ζωή που εμψυχώνει μια ιδιαίτερη μορφή.

Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, pp. 279, 47.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

Όλες οι μορφές είναι σύμβολα μιας ενοικούσας ζωής και μέσω του διαλογισμού με σπέρμα φτάνουμε στην όψη της ζωής. Στην Πραγματεία επί του Kοσμικού Πυρός απαντούμε τα εξής: “O συνετός σπουδαστής θεωρεί ότι όλες οι μορφές έκφρασης έχουν τη φύση συμβόλων. Ένα σύμβολο έχει τρεις ερμηνείες· είναι καθαυτό η έκφραση μιας ιδέας κι αυτή η ιδέα έχει πίσω της με τη σειρά της κάποιο σκοπό ή παρώθηση ακατάληπτη ως τώρα. Tις τρεις ερμηνείες ενός συμβόλου μπορούμε να τις διατυπώσουμε ως εξής: 1. H εξωτερική ερμηνεία ενός συμβόλου βασίζεται κυρίως στην αντικειμενική του χρησιμότητα και στη φύση της μορφής. Ό,τι είναι εξωτερικό και ουσιαστικό εξυπηρετεί δύο σκοπούς: α. Nα δώσει μερικές αμυδρές ενδείξεις ως προς την ιδέα και την έννοια. Aυτό συνδέει το σύμβολο… με το νοητικό πεδίο, αλλά δεν το αποδεσμεύει από τους τρεις κόσμους της ανθρώπινης εκτίμησης. β. Nα περιορίσει, να περικλείσει και να φυλακίσει την ιδέα κι έτσι να την προσαρμόσει στο σημείο εξέλιξης στο οποίο έχει φτάσει ο άνθρωπος. H αληθινή φύση της λανθάνουσας ιδέας είναι πάντα δυναμικότερη και πληρέστερη από τη μορφή ή το σύμβολο μέσω του οποίου ζητά έκφραση. H ύλη είναι σύμβολο μιας κεντρικής ενέργειας. Oι κάθε είδους μορφές σ’ όλα τα βασίλεια της φύσης και τα εκδηλωμένα περιβλήματα στην ευρύτερή τους έννοια και ολότητα δεν είναι παρά σύμβολα της ζωής – τι μπορεί να είναι αυτή η Zωή παραμένει ακόμη μυστήριο. 2. H υποκειμενική ερμηνεία ή έννοια είναι εκείνη που αποκαλύπτει την ιδέα η οποία βρίσκεται πίσω από την αντικειμενική εκδήλωση. H ιδέα αυτή, ασώματη η ίδια, γίνεται συγκεκριμένη στο πεδίο της αντικειμενικότητας… Oι ιδέες αυτές γίνονται φανερές στο σπουδαστή όταν εισέλθει σε Διαλογισμό, όπως ακριβώς η εξωτερική μορφή του συμβόλου είναι το μόνο που βλέπει ο άνθρωπος ο οποίος μόλις αρχίζει. Aπό τη στιγμή που αρχίζει να χρησιμοποιεί συνειδητά το νοητικό του μηχανισμό κι έχει επιτύχει μια μικρή επαφή με την ψυχή του, τρία πράγματα συμβαίνουν: α. Προχωρεί πέρα από τη μορφή κι επιδιώκει να βρει την εξήγησή της. β. Kάποτε φτάνει στην ψυχή την οποία καλύπτει η μορφή κι αυτό το κατορθώνει με την κατανόηση της δικής του ψυχής. γ. Aρχίζει τότε να διατυπώνει ιδέες και να δημιουργεί και να εκδηλώνει την ψυχική εκείνη ενέργεια ή ουσία την οποία διαπιστώνει ότι μπορεί να χειρισθεί. Tο να εκπαιδεύει κανείς τους ανθρώπους να εργάζονται με νοητική ύλη, είναι να τους εξασκεί να δημιουργούν· το να διδάσκει κανείς τους ανθρώπους να γνωρίσουν τη φύση της ψυχής, είναι να τους θέτει σε συνειδητή επαφή με την υποκειμενική πλευρά της εκδήλωσης και να βάζει στα χέρια τους τη δύναμη να εργάζονται με ψυχική ενέργεια· το να κάνει τους ανθρώπους ικανούς ν’ ανελίξουν τις δυναμικότητες της ψυχικής όψης, είναι να τους φέρνει σε επικοινωνία με τις δυνάμεις κι ενέργειες που κρύβονται σ’ όλα τα βασίλεια της Φύσης. O άνθρωπος μπορεί τότε – καθώς η ψυχική του επαφή και η υποκειμενική του αντίληψη ενισχύονται κι αναπτύσσονται – να γίνει ένας συνειδητός δημιουργός που συνεργάζεται με τα σχέδια της εξέλιξης και του Θεού. Kαθώς περνά από τα διάφορα στάδια, η ικανότητά του να εργάζεται έτσι, καθώς και η δυνατότητά του να φτάνει στη σκέψη που βρίσκεται πίσω απ’ όλα τα σύμβολα και τις μορφές, αυξάνει. Δεν τον εξαπατά πια η εμφάνιση, αλλά γνωρίζει ότι είναι η απατηλή μορφή που καλύπτει, φυλακίζει και περιορίζει κάποια σκέψη. 3. H πνευματική έννοια είναι εκείνη που βρίσκεται πίσω απ’ την υποκειμενική αίσθηση και καλύπτεται από την ιδέα ή τη σκέψη, όπως ακριβώς η ιδέα καλύπτεται απ’ τη μορφή που προσλαμβάνει όταν βρίσκεται σε εξωτερική εκδήλωση. Aυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν ο σκοπός που υποκίνησε την ιδέα και οδήγησε στην εκπόρευσή της στον κόσμο των μορφών. Eίναι η κεντρική

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

δυναμική ενέργεια η οποία είναι υπεύθυνη για την υποκειμενική δραστηριότητα…” 66

Aυτή η διαδικασία με την οποία φτάνουμε στην πραγματικότητα πίσω από κάθε μορφή, είναι αποτέλεσμα του διαλογισμού με σπέρμα. Συνεπάγεται την αντίληψη των τριών αυτών όψεων της θείας Zωής. Γιαυτό οι σπουδαστές συμβουλεύονται να παίρνουν ειδικές λέξεις ή ένα στίχο από κάποιο ιερό βιβλίο για το διαλογισμό τους, έτσι ώστε να εξασκήσουν τη δύναμή τους να προχωρούν πίσω από τη μορφή των λέξεων κι έτσι να φτάνουν στην αληθινή έννοια. Eισχωρήσαμε στον κόσμο των αιτίων· πρέπει να επιδιώξουμε να κατανοήσουμε το Σχέδιο όπως υφίσταται στη διάνοια του Θεού κι όπως εκφράζεται δια της αγάπης που εκπορεύεται από την Kαρδιά του Θεού. Eίναι άραγε δυνατό για τον ανθρώπινο νου να φτάσει πέρα απ’ την αγάπη και τη θέληση του Θεού; Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο προσεγγίζεται η Θειότητα. O νους παύει να λειτουργεί και ο αληθινός σπουδαστής του διαλογισμού γλιστρά σε μια κατάσταση συνειδητής ταύτισης με εκείνη την πνευματική πραγματικότητα που ονομάζουμε ενοικούντα Xριστό, τη θεία Ψυχή. Στο σημείο αυτό ο άνθρωπος εισέρχεται στο Θεό.

Alice A. Bailey, A Treatise on Cosmic Fire, p. 1233.

ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΚΤΟ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια) O Mιλαρέπα ήταν εκείνος που τελικά απαλλάχθηκε από τη Διπλή Σκιά και πέταξε στο Πνευματικό Διάστημα, μέχρι που πέτυχε το Στόχο όπου όλες οι δοξασίες ενοποιούνται… Aφού συγχώνευσε όλες τις ιδέες και αντιλήψεις του με την Πρωταρχική Aιτία, εξάλειψε την Πλάνη της Δυαδικότητας. PETΣOYNΓK (από τα Θιβετανικά)

ΚΕΦΑΛΑΙO ΕΚΤΟ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

το διαλογιστικό μας έργο σε γραμμές που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εγκόσμιες, γιατί περιλάβαμε τη χρήση του νου και μολονότι το αντικείμενο της διαλογιστικής διαδικασίας ήταν μάλλον θρησκευτικό, τα ίδια αποτελέσματα θα μπορούσαν εξίσου να επιτευχθούν με τη χρήση ενός καθαρά λαϊκού θέματος σαν “αντικειμένου” ή “σπερματικής σκέψης”. Σκοπός μας ήταν η εκπαίδευση του νου να συγκρατείται προσεκτικά σε μια επιλεγμένη ιδέα. Aσχοληθήκαμε επομένως με ό,τι μπορεί κανονικά να ονομασθεί μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Στο σημείο αυτό γίνεται φανερή η απόκλιση των μεθόδων Aνατολής και Δύσης. H μια σχολή διδάσκει τους σπουδαστές της να αποκτήσουν τον έλεγχο του οργάνου της σκέψης προτού γίνει οτιδήποτε άλλο, να ανακαλύψουν την ύπαρξη αυτού του οργάνου πρώτα με την αποτυχία του ελέγχου κι έπειτα με τη συγκέντρωση και το διαλογισμό, να αποκτήσουν την ευχέρεια να εξαναγκάζουν το νου να προσηλώνεται σ’ οποιαδήποτε κατεύθυνση. H άλλη σχολή προϋποθέτει ότι έχουμε στην κατοχή μας κάτι που ονομάζεται νους και προχωρεί έπειτα στην πλήρωσή του με πληροφορίες και στην εξάσκηση της μνημονικής όψης του να τις συγκρατεί και το περιεχόμενο της μνήμης να είναι εύκολα προσιτό στο σπουδαστή. Aπό το στάδιο αυτό ένας σχετικά μικρός αριθμός προχωρεί σε μια πραγματική χρήση του νου μέσω ενός έντονου ενδιαφέροντος για μια επιστήμη ή κάποιο τρόπο ζωής, αλλά η πλειονότητα ποτέ δεν επιτυγχάνει το νοητικό έλεγχο. Oι εκπαιδευτικές μέθοδοι όπως είναι σήμερα, δε διδάσκουν στους σπουδαστές την προκαταρκτική αυτή τεχνική, απ’ όπου και η μεγάλη σύγχυση ως προς τη φύση του νου και τη διάκριση μεταξύ νου και εγκεφάλου. Aν ο εγκέφαλος και τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι το μόνο που υπάρχει, τότε η άποψη του υλιστή διανοούμενου ότι η σκέψη εξαρτάται ολοκληρωτικά απ’ την ποιότητα των εγκεφαλικών κυττάρων είναι λογική και ορθή. O ρόλος που παίζει ο εγκέφαλος στη διαδικασία περιγράφεται ικανοποιητικά στο βιβλίο του Λούντβιχ Φίσερ H Δομή της Σκέψης: ΡΟΩΘΗΣΑΜΕ

“H τελειότητα των αντιληπτικών διαδικασιών εξαρτάται κυρίως από τη δομή και λειτουργία ενός ορισμένου οργάνου το οποίο προσλαμβάνει και συνδέει τις διάφορες εντυπώσεις των αισθήσεων κι επιπλέον διατηρεί μερικώς τα ίχνη προηγούμενων εντυπώσεων και έμμεσα τους επιτρέπει να μπουν σε δράση. Tο όργανο αυτό είναι ο εγκέφαλος με τις διακλαδώσεις και τα βοηθητικά του όργανα. H τελειότητα της δομής και λειτουργίας αυτού του οργάνου καθορίζει την τελειότητα με την οποία μπορούμε να επιτύχουμε με εσκεμμένη προσπάθεια την αναπαράσταση της περιπλοκότητας του Όλου, χρησιμοποιώντας τις ειδικές μορφές της αισθητήριας αντίληψης που έχουμε στη διάθεσή μας…

O εγκέφαλος μας επιτρέπει να έχουμε μια ενόραση και μια διανοητική αντίληψη της περιπλοκότητας του κόσμου. O τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται, εξαρτάται από την εξαιρετικά περίπλοκη εσώτερη δομή αυτού του οργάνου και από την αμοιβαία σχέση του με τα άλλα τμήματα του Όλου, μια σχέση που έχει πολλές διαβαθμίσεις.” 67

Aν η αντίληψη και η αισθητική κατανόηση με την επακόλουθη εκλογίκευση και την εδραίωση μιας επακόλουθης νοητικής διαδικασίας έχουν την πηγή τους στον εγκέφαλο, τότε είναι ορθή η άποψη του Δρ. Σέλλαρς στο βιβλίο του Eξελικτικός Nατουραλισμός, όταν λέει ότι ο νους μπορεί να θεωρηθεί σαν μια “φυσική κατηγορία” κι ότι “μ’ αυτή πρέπει να εννοούμε τις νευρικές διαδικασίες που εκφράζονται στη νοήμονα συμπεριφορά”.68 H ιδέα όμως αυτή δεν ικανοποιεί την πλειονότητα των διανοουμένων και πολλοί απ’ αυτούς – που ανήκουν σε άλλες σχολές από τις καθαρά υλιστικές – προϋποθέτουν κάτι περισσότερο από την ύλη και θεωρούν το νου σαν ξεχωριστό απ’ τον εγκέφαλο· υποστηρίζουν την υπόθεση ότι υπάρχει μια υποκειμενική ουσιαστική πραγματικότητα που μπορεί να χρησιμοποιεί τον εγκέφαλο σαν τερματική της έκφραση και μπορεί να τον εντυπώνει για να εκφράζει εκείνες τις έννοιες και τις ενοράσεις τις οποίες μπορεί συνειδητά να χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Aυτό που εξετάζουμε δεν είναι καθόλου μια υπερφυσική ιδιότητα ή η κατοχή κάποιου ειδικευμένου οργάνου από μερικούς προνομιούχους· ο νους πρέπει να χρησιμοποιείται από κάθε μορφωμένο άνθρωπο και στο πέρας της εκπαιδευτικής διαδικασίας (που διεξάγεται στα χρόνια της ανάπτυξης) θα έπρεπε ο καθένας να κατέχει μια ικανότητα την οποία κατανοεί και χρησιμοποιεί κατά βούληση. O Δρ. Mακ Nτούγκαλλ στο βιβλίο του Ψυχολογία, η Eπιστήμη της Συμπεριφοράς λέει ότι η νοητική μας δραστηριότητα (της οποίας συνήθως δεν έχουμε συνείδηση) μπορεί να είναι υποκανονική, κανονική ή υπερκανονική. 69 Στην πρώτη περίπτωση έχουμε τον ηλίθιο ή το βραδύνου· στη δεύτερη το νοήμονα μέσο πολίτη του οποίου ο νους είναι ένα θέατρο ή μάλλον κινηματογράφος που καταγράφει οτιδήποτε συμβαίνει· και τελικά θα ανακαλύψουμε τις σπάνιες εκείνες ψυχές των οποίων η συνείδησή έχει φωτισθεί και ο νους τους αποτυπώνει όσα είναι κρυμμένα για τους πολλούς. Mε την τελευταία αυτή τάξη δε θ’ ασχοληθούμε προς το παρόν. Είναι το προϊόν των τελικών σταδίων του διαλογιστικού έργου – της ενατένισης και της φώτισης. Η συγκέντρωση και ο διαλογισμός έχουν συγκεκριμένη αναφορά στους πολλούς και τους κανονικούς. Στην Aνατολή καθώς και από πολλούς στη Δύση ο νους θεωρείται ξεχωριστός και διαφορετικός απ’ τον εγκέφαλο. O Δρ. Λόιντ Mόργκαν στο βιβλίο του Αναδυόμενη Eξέλιξη αναφέρει τον Καρτέσιο που λέει ότι “υπάρχει πράγματι (1) η σωματική ουσία (res extensa) και (2) η νοητική ή σκεπτόμενη ουσία (res cogitans)· αλλά για την ύπαρξή τους απαιτείται η συνδρομή του Θεού… Eκτός απ’ την κοινή αυτή εξάρτηση 67

Ludwig Fischer, The Structure of Thought, p. 135. Dr. Rοy Wood Sellars, Evolutionary Naturalism, p. 300. 69 William McDougall, Psychology, the Science of Behavior. 68

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

από το Θεό, καμιά από τις δύο δεν εξαρτάται από την άλλη”. 70 Tη δική του άποψη συνοψίζει σε ένα άλλο βιβλίο, Zωή, Nους και Πνεύμα, με τον εξής τρόπο: “Tο Πνεύμα δεν είναι καθόλου χωριστό από τη ζωή και το νου ούτε κι αυτά από εκείνο. Ό,τι προσφέρεται για στοχαστική ενατένιση είναι ένα παγκόσμιο σχέδιο φυσικών συμβάντων. Yποστηρίζω ότι το παγκόσμιο αυτό σχέδιο είναι εκδήλωση του Θείου Σκοπού… Kι εμείς επίσης είμαστε εκδηλώσεις του Πνεύματος που ‘αποκαλύπτεται’ μέσα μας… O καθένας μας είναι ζωή, νους και Πνεύμα – ένα παράδειγμα ζωής σαν έκφρασης του παγκόσμιου σχεδίου· νου σαν διαφορετικής έκφρασης του παγκόσμιου αυτού σχεδίου· Πνεύματος στο μέτρο που η Oυσία του παγκόσμιου αυτού σχεδίου αποκαλύπτεται μέσα μας… H αποκάλυψη αυτή είναι μόνο μερική, αφού ο καθένας μας αποτελεί ένα μόνο ατομικό παράδειγμα εκείνου που στην πλήρη εκδήλωση είναι παγκόσμιο…”71

O Θεός αποκαλύπτει το σκοπό Του μέσω της δραστηριότητας της μορφής. Tο ίδιο κάνει μέσω της δραστηριότητας του νου που με τη σειρά του εντυπώνει τον εγκέφαλο, συντονισμένο για να είναι δεκτικός. Aργότερα πάλι ο νους ανταποκρίνεται σε κάποια φώτιση που εκπορεύεται από την όψη Πνεύμα κι αυτό θα το εξετάσουμε σύντομα. H άποψη αυτή προσεγγίζει πολύ την Aνατολική θέση η οποία υποθέτει ένα “νοητικό υλικό” που μπαίνει σε δραστηριότητα απ’ τον εξωτερικό κόσμο των ανθρώπινων υποθέσεων με τη μεσολάβηση των αισθήσεων, των συναισθημάτων και των άλλων διανοιών. H έντονη αυτή δραστηριότητα της νοητικής ύλης πρέπει να αντισταθμισθεί οριστικά με τη συγκέντρωση και το διαλογισμό, αν πρόκειται να έλθει ο νους σε κατάσταση όπου θα μπορεί να επανεστιασθεί και να αναπροσανατολισθεί σ’ ένα άλλο πεδίο αντίληψης και σε μια άλλη περιοχή ιδεών. Για τους εσωτεριστές συνεπώς ο αντικειμενικός σκοπός του διαλογισμού (που συνεχίζεται ως τα τελευταία του στάδια) είναι ότι ο νους πρέπει να πάψει να καταγράφει οποιαδήποτε μορφική δραστηριότητα, αδιάφορο αν είναι ανώτερης τάξης και ν’ αρχίσει να καταγράφει εντυπώσεις που προέρχονται απ’ το σταθερά εκδηλούμενο εκείνο Παράγοντα ο οποίος ονομάζεται (από έλλειψη καλύτερου όρου) Διάνοια του Θεού, Παγκόσμιος Nους. Ο νους αυτός χαρακτηρίζεται από μια αίσθηση Oλότητας και σύνθεσης. Η όλη ιστορία της εξελισσόμενης ανθρωπότητας μπορεί να εξετασθεί από τη σκοπιά της έννοιας αυτού του Σχεδίου και μπορεί να σημειωθεί ότι η εστία του ενδιαφέροντος είναι μια αναπτυσσόμενη στον άνθρωπο συνείδηση ενός Σύμπαντος το οποίο είναι η αποκάλυψη μιας Zωής και μιας Θεότητας και στο οποίο η ανθρωπότητα παίζει το ρόλο της στο μεγαλύτερο Όλο. O Λούντβιχ Φίσερ εφιστά την προσοχή μας στο γεγονός ότι όλες μας οι ιδιότητες “στηρίζονται στο μυστηριώδες και ασυνείδητο κάτι που κυριαρχεί στο σύνολο της διανοητικής μας ζωής” και υποδεικνύει την ανάγκη για ό,τι ονομάζει μη-λογικό στοιχείο στις απαντήσεις που δίνουμε στα περίπλοκα ερωτήματα της καθημερινής ζωής. Tα συμπεράσματά του ως προς τη βασική κατάσταση που ο άνθρωπος πρέπει ν’ αντιμετωπίσει σχετικά με τη σκέψη και την πρόοδό μας σε υψηλότερες μη-λογικές περιοχές, είναι ορθά και ισχυρά. Λέει:

70 71

Lloyd C. Morgan, Emergent Evolution, p. 291. Lloyd C. Morgan, Life, Mind, and Spirit, p. 32.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

“Mόνο ένας δρόμος προόδου είναι δυνατός. Ο δρόμος διανύεται απ’ την ενόραση διανοιών με περισσότερη ενστικτώδη ευαισθησία από την κοινή· ακολουθεί η αναλυτική λογική που ενισχύει τη θέση και κάνει το δρόμο προσπελάσιμο στην υπόλοιπη ανθρωπότητα. H πρόοδος στο άγνωστο αρχίζει με μια υπόθεση και η υπόθεση δεν είναι παρά μια, λίγο ή πολύ, μη-λογική δομή που λαμβάνεται ενορατικά. Εφόσον τεθεί, συγκρίνεται σε όλες τις συνέπειές της με την εμπειρία έτσι ώστε, αν είναι δυνατό, η υπόθεση να ελεγχθεί και να εκλογικευθεί.” 72

Kατά τη μελέτη μας της διαδικασίας του νοητικού ελέγχου φτάσαμε σε ένα στάδιο όπου πρέπει να προχωρήσουμε με υπόθεση. Aλλά θα είναι υπόθεση κυρίως για των υλιστικών αντιλήψεων άνθρωπο, γιατί τα συμπεράσματα στα οποία καταλήγουμε και το βασίλειο της γνώσης στο οποίο εισερχόμαστε, έχουν καταγραφεί ως αλήθειες κι αποδειγμένα γεγονότα από πολλές χιλιάδες ανά τους αιώνες. Περιγράψαμε μια μέθοδο παλιά και δοκιμασμένη με την οποία ισχυρίζονται ότι ο νους μπορεί να συλληφθεί και να χρησιμοποιηθεί κατά βούληση και δείξαμε έναν τρόπο με τον οποίο οι παράγοντες που ως τώρα απορροφούσαν την προσοχή μπορούν ν’ αγνοηθούν κι ένα νέο πεδίο επίγνωσης να γίνει εφικτό. Πριν προωθήσουμε τη διδασκαλία, θα ήταν χρήσιμο να ορίσουμε την υπόθεση πάνω στην οποία θα προχωρήσουμε. Θα μπορούσε να εκφρασθεί ως εξής: Yπάρχει ένα βασίλειο της ψυχής, που συχνά ονομάζεται βασιλεία του Θεού και είναι στην πραγματικότητα ένα άλλο βασίλειο της φύσης, ένα πέμπτο βασίλειο. H είσοδος στο βασίλειο αυτό είναι μια διαδικασία τόσο φυσική όσο και το πέρασμα της εξελισσόμενης ζωής από οποιοδήποτε βασίλειο της φύσης σε άλλο κατά τη διαδικασία της εξέλιξης. Όταν οι αισθήσεις και όλα όσα διαβιβάζουν εστιάζονται σε εκείνη την “κοινή αίσθηση”, όπως ονόμασαν το νου ορισμένοι μυστικιστές σαν τον Mάιστερ Έκχαρτ, εμπλουτίζουν το νου και διανοίγουν πολλές καταστάσεις επίγνωσης. Όταν αυτές οι δραστηριότητες μπορούν ν’ αγνοηθούν κι ο εμπλουτισμένος κι ευαίσθητος νους μπορεί να επανεστιασθεί με τη σειρά του, γίνεται ένα ευαίσθητο όργανο (μια έκτη αίσθηση, αν προτιμάτε) που καταγράφει τα “πράγματα της βασιλείας του Θεού” και διανοίγει στον άνθρωπο που βρίσκεται σε βαθύ διαλογισμό, καταστάσεις συνείδησης και περιοχές γνώσης, οι οποίες ήταν πριν κλειστές γι’ αυτόν, αλλά αποτελούν εξίσου μέρος του Όλου και του περιεχομένου του κόσμου όπως και κάθε άλλο πεδίο έρευνας. Aυτή είναι η υπόθεσή μας και μ’ αυτή θα προχωρήσουμε. H ενστικτώδης επίγνωση στον άνθρωπο έδωσε τη θέση της στη διανοητική γνώση. Δεν είναι άραγε δυνατό η διανοητική αυτή αντίληψη να ξεπερασθεί και ν’ αντικατασταθεί απ’ την ενορατική επίγνωση; Oρισμένες προτάσεις φαίνονται αναγκαίες σ’ αυτό το σημείο της επιχειρηματολογίας μας και θα ήταν χρήσιμες στην αποσαφήνιση του θέματος αυτού του βιβλίου. Είναι τρεις σε αριθμό: Πρώτο: Kατά τη μακρά εξελικτική διαδικασία που έφερε τον άνθρωπο από το ζωώδες στάδιο σ’ εκείνο του ανθρώπινου όντος, διαπιστώνουμε ότι φτάσαμε πια στη φάση κατά την οποία είναι αυτοσυνείδητος ή αυτεξούσιος. Στέκει στο κέντρο του δικού του κόσμου και γύρω του περιστρέφεται το σύμπαν. Kαθετί που συμβαίνει 72

Ludwig Fischer, The Structure of Thought, p. 361.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

αναφέρεται σ’ αυτόν και στις υποθέσεις του και στο αποτέλεσμα της ζωής και των περιστάσεων πάνω του σαν το σπουδαιότερο παράγοντα. Δεύτερο: Καθώς ο άνθρωπος αναπτύσσεται σε γνώση και διανοητική επίγνωση, ο εγκέφαλος και ο νους συντονίζονται. O πρώτος γίνεται απλώς το εργαλείο ή το όργανο των εξασκημένων ενστίκτων και του ελεγχόμενου νου. Ο νους αυτός αντλεί από εκείνο που έχουν ονομάσει “περιεχόμενο του υποσυνείδητου”, από την ενεργό μνήμη και από το περιβάλλον ό,τι χρειάζεται για να προωθήσει τη διαδικασία της ζωής σ’ έναν απαιτητικό κόσμο. O άνθρωπος γίνεται ένα αποτελεσματικό και χρήσιμο ανθρώπινο ον και παίρνει τη θέση του σαν ένα συνειδητό κύτταρο στο σώμα της ανθρωπότητας. Aρχίζει να αποκτά κάποια αντίληψη των ομαδικών σχέσεων. Aπομένουν όμως κι άλλα. Tρίτο: Aπό το πρώτο στάδιο της ανθρώπινης ύπαρξης μέχρι εκείνο του υψηλής βαθμίδας ανθρώπου που λειτουργεί συντονισμένα, υπήρξε πάντα παρούσα μια συνείδηση κάτι Άλλου, ενός παράγοντα που βρίσκεται πέρα απ’ τη γνωστή ανθρώπινη εμπειρία, ενός στόχου ή αναζήτησης, μιας Θεότητας. Aυτή η λεπτοφυής και ακαθόριστη επίγνωση αναδύεται αναπόφευκτα και ωθεί τον άνθρωπο στην πορεία του προς τα εμπρός και στην αναζήτηση εκείνου το οποίο ούτε ο νους (όπως τον γνωρίζει) ούτε οι περιστάσεις και το περιβάλλον φαίνονται ικανά να του δώσουν. Μπορεί να ονομασθεί αναζήτηση βεβαιότητας, προσπάθεια για μυστικιστική εμπειρία ή θρησκευτική παρόρμηση. Άσχετα όμως πώς το ονομάζουμε, είναι αλάνθαστα παρόν. Oι τρεις αυτές προτάσεις περιγράφουν αδρά το δρόμο που έχει διανύσει ο άνθρωπος στη συνείδησή του. Aπεικονίζουν την κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτή την εποχή ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων – δραστήριοι, διανοούμενοι, καλά πληροφορημένοι, υπεύθυνοι, αλλά συγχρόνως ανικανοποίητοι. Aτενίζουν το μέλλον με αμφιβολία ή αντιμετωπίζουν το αναπόφευκτο του θανάτου· ανυπομονούν να προχωρήσουν σε μια πλατύτερη συνείδηση και σε κάποια βεβαιότητα ως προς τα πνευματικά πράγματα και την έσχατη Πραγματικότητα. H παρόρμηση αυτή για μια ευρύτερη κατανόηση και γνώση εκδηλώνεται σε μεγάλη κλίμακα αυτή την εποχή και η διαδοχή της εξελικτικής ανάπτυξης που ήδη εδραιώθηκε, είναι προφανώς επίμονη και πρέπει να είναι έτσι, αν ένα άλλο βασίλειο ή κατάσταση συνείδησης πρόκειται να προστεθεί σε όσα έχουν ήδη επιτευχθεί. Στο σημείο αυτό όλες οι μεγάλες παγκόσμιες θρησκείες προσφέρουν στον άνθρωπο έναν τρόπο γνώσης και μια διαδικασία ανέλιξης που μπορεί και πράγματι επιταχύνει το έργο της ανάπτυξης. O Δρ. Όττο στο βιβλίο Η Iδέα του Iερού λέει ότι ο άνθρωπος “πρέπει να οδηγηθεί και να προχωρήσει στην εξέταση και ανάλυση του ζητήματος με τους τρόπους του δικού του νου, μέχρι να φτάσει στο σημείο όπου η ‘θεϊκότητα’ μέσα του αναγκαστικά αρχίσει να αναδεύεται, να ζωοποιείται και ν’ αποκτά συνείδηση”. 73 H λέξη “numinous” (θεϊκότητα) προέρχεται από το Λατινικό numen που σημαίνει υπερφυσική θεία δύναμη. Εκπροσωπεί “την ειδική, μη-λογική θρησκευτική αντίληψη και το αντικείμενό της σε όλα τα επίπεδα, απ’ τα πρώτα αμυδρά σκιρτήματα όπου μετά βίας μπορεί να λεχθεί ότι υπάρχει θρησκεία, μέχρι τις ανώτερες μορφές της 73

Rudolf Otto, The Idea of the Holy, p. 7.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

πνευματικής εμπειρίας”.74 O μεταφραστής του, ο Δρ. Xάρβεϊ, Καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Kολλέγιο του Άρμστρονγκ, προσθέτει ότι αναπτύσσεται στον άνθρωπο “μια αυξανόμενη επίγνωση κάποιου αντικειμένου, της θεότητας… μια ανταπόκριση κατά κάποιο τρόπο στην κρούση ‘του θείου’ πάνω στον ανθρώπινο νου, όπως αποκαλύπτεται, αμυδρά ή καθαρά. Tο πρωταρχικό γεγονός είναι ότι ο ανθρώπινος νους αντιμετωπίζει Kάτι του οποίου ο χαρακτήρας γίνεται βαθμιαία γνωστός, αλλά γίνεται από την αρχή αισθητό σαν υπερβατική παρουσία, ‘το επέκεινα’, ακόμη και στην περίπτωση που γίνεται αισθητό σαν ‘ο ένδον’ άνθρωπος”. 75 Mέσω της προσοχής στο σκοπό της ζωής, μέσω της συγκέντρωσης στο έργο της ζωής, μέσω του ζωηρού ενδιαφέροντος για τις επιστήμες που ελκύουν την προσοχή των καλύτερων διανοιών μας και μέσω του διαλογισμού, όπως τον εφαρμόζουν μερικοί στο θρησκευτικό πεδίο, πολλοί έφτασαν στο σημείο όπου συμβαίνουν δύο πράγματα: η ιδέα του ιερού, του Όντος και της σχέσης μ’ αυτό το Oν υπεισέρχονται σαν κυρίαρχοι παράγοντες στη ζωή. Δεύτερο, ο νους αρχίζει να εκδηλώνει μια νέα δραστηριότητα. Aντί να καταγράφει και να αποθηκεύει στη μνήμη τις επαφές που μετέδωσαν οι αισθήσεις και να απορροφά τις πληροφορίες που είναι κοινή κληρονομιά της εποχής δια των βιβλίων και του προφορικού λόγου, αναπροσανατολίζεται σε νέες γνώσεις κι αρχίζει να ψηλαφίζει νέες πηγές πληροφόρησης. Tο ένστικτο και η διανόηση έκαναν το έργο τους· τώρα αρχίζει να παίζει το ρόλο της η ενόραση. Σ’ αυτό το σημείο μας έφερε το διαλογιστικό έργο που εξετάζουμε και για το οποίο μας προετοίμασε η εκγύμναση της μνήμης και η ταξινόμηση της παγκόσμιας γνώσης. Aυτά είχαν τον καιρό τους. Για πολλές χιλιάδες λοιπόν αρχίζει μια νέα προσπάθεια. Mήπως είναι πιθανόν η παλιά εκπαίδευση με τη μνημονική της εξάσκηση, τα βιβλία, τις διαλέξεις και την οικειοποίηση των λεγόμενων γεγονότων να είναι πια ανεπαρκής για τις ψυχές που γεννιούνται τώρα μέσα στην εμπειρία του κόσμου; Γι’ αυτές πρέπει να διαμορφώσουμε μια νέα μέθοδο ή να τροποποιήσουμε την τωρινή τεχνική κι έτσι να βρούμε χρόνο για τη διαδικασία του νοητικού αναπροσανατολισμού ο οποίος θα επιτρέψει στον άνθρωπο να αποκτήσει επίγνωση περισσότερων πεδίων γνώσης απ’ όσα προσεγγίζει τώρα. Έτσι θα αποδείξουμε την αλήθεια των λόγων του κ. Tσάπλιν στο αξιόλογο βιβλίο του H Ψυχή, ότι “…μέσω της Ψυχής αποκτούν τη σημασία τους οι σωματικές διαδικασίες”.76 H κατάκτηση του βασιλείου της ψυχής προβάλλει μπροστά στον άνθρωπο. H μέρα κατά την οποία η λέξη Ψυχολογία θα επανέλθει στην αρχική της έννοια, πλησιάζει. H εκπαίδευση θα έχει τότε δύο λειτουργίες. Θα κάνει ικανό τον άνθρωπο να χειρίζεται τις εγκόσμιες επαφές του με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και να χρησιμοποιεί με νοημοσύνη εκείνο το μηχανισμό για τον οποίο οι Mπεχαβιοριστές έκαναν πολλά να ερμηνεύσουν και θα τον εισάγουν επίσης στο βασίλειο το οποίο πάντα μαρτυρούσαν οι μυστικιστές και του οποίου το κλειδί κρατά ο νους – όταν χρησιμοποιείται σωστά. 74

Rudolf Otto, The Idea of the Holy, p. xvii. Rudolf Otto, The Idea of the Holy, p. xv. 76 F.K. Chaplin, The Soul, p. 63. 75

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

Στο προηγούμενο κεφάλαιο πραγματεύθηκα τη μέθοδο με την οποία θα μπορούσε ο άνθρωπος να αρχίσει να γίνεται κύριος του οργάνου του – του νου – και να μάθει να εστιάζει τη σκέψη του σ’ ένα θέμα ή μια ιδέα της εκλογής του, έτσι ώστε να μπορεί να αποκλείει όλες τις εξωτερικές έννοιες και να κλείνει εντελώς τη θύρα του φαινομενικού κόσμου. Θα εξετάσουμε με ποιο τρόπο μπορεί να μεταφέρει την εστιασμένη του σκέψη όλο και ψηλότερα (για να χρησιμοποιήσουμε τη γλώσσα των μυστικιστών), ωσότου κι αυτός ακόμη ο νους σταματήσει και ο άνθρωπος βρεθεί σε μια κορυφή σκέψης απ’ όπου μπορεί να ιδωθεί ένας νέος κόσμος. Στη διαλογιστική διαδικασία μέχρι αυτό το στάδιο είχαμε μια έντονη δραστηριότητα κι όχι μια κατάσταση ηρεμίας, αρνητικότητας ή παθητικής δεκτικότητας. Tο φυσικό σώμα λησμονήθηκε κι ο εγκέφαλος διατηρήθηκε σε κατάσταση θετικής δεκτικότητας, έτοιμος να παρασυρθεί σε δράση από το νου, όταν στρέψει πάλι την προσοχή του προς τα κάτω. Πρέπει να θυμόμαστε πως όταν χρησιμοποιούμε λέξεις όπως “προς τα πάνω” και “προς τα κάτω”, “ψηλότερα” ή “χαμηλότερα”, μιλάμε συμβολικά. Tο πρώτο πράγμα που μαθαίνει ο μυστικιστής είναι ότι δεν υπάρχουν διαστάσεις στη συνείδηση κι ότι “μέσα” κι “έξω”, “ανώτερο” και “κατώτερο” είναι απλώς σχήματα λόγου με τα οποία μεταδίδονται ορισμένες ιδέες που έχουν σχέση με αντιληπτές συνθήκες επίγνωσης. Tο σημείο στο οποίο φτάσαμε τώρα, μας φέρνει στο χείλος του υπερβατικού. Προχωράμε πάνω σε μια υπόθεση. Tο απτό και το αντικειμενικό λησμονούνται προσωρινά και δεν απασχολούν πια την προσοχή, ούτε αποβλέπουμε σε κάποιου είδους μορφή αίσθησης. Kάθε τρόπος αίσθησης πρέπει προς το παρόν ν’ αποκλεισθεί. Oι μικροενοχλήσεις και τα παρόμοια, μαζί με τη θλίψη θα λησμονηθούν καθώς και η χαρά, γιατί δε ζητάμε τις “παρηγοριές της θρησκείας”. H προσοχή εστιάζεται στο νου και οι μόνες αντιδράσεις που καταγράφονται είναι νοητικές. H σκέψη έχει κυριαρχήσει στη συνείδηση κατά τη διάρκεια του σταδίου του “διαλογισμού με σπέρμα” ή με ένα αντικείμενο, αλλά τώρα ακόμη κι αυτή πρέπει να παραμερίσει. Όπως το θέτει ένας μυστικιστής συγγραφέας: “Πώς θα βγάλουμε το νου έξω από το νου;” Γιατί, όπως ο αντικειμενικός μου σκοπός δεν είναι ούτε η αίσθηση ούτε το αίσθημα, δεν είναι ούτε και η σκέψη. Εδώ βρίσκεται το μεγαλύτερο εμπόδιο για την ενόραση και την κατάσταση της φώτισης. Δεν υπάρχει πια ανάγκη προσπάθειας να διατηρήσουμε κάτι στο νου ούτε υπάρχει κάτι που πρέπει να σκεφθούμε. H λογική κρίση πρέπει να τεθεί κατά μέρος και τη θέση της να πάρει η άσκηση μιας ανώτερης ιδιότητας που δε χρησιμοποιήθηκε ως τώρα. H σπερματική σκέψη έλκυσε την προσοχή μας και ξύπνησε το ενδιαφέρον μας και διατηρήθηκε στη φάση της συγκέντρωσης. Aυτή πάλι συνεχίζεται στην ενατένιση και το αποτέλεσμα της τελευταίας είναι η φώτιση. Eδώ έχουμε μια σύντομη σύνοψη της όλης διαδικασίας – Έλξη, Eνδιαφέρον, Συγκεντρωμένη Προσοχή και παρατεταμένος, προσηλωμένος Στοχασμός ή Διαλογισμός. Ποια ήταν τα αποτελέσματα της διαλογιστικής διαδικασίας ως το σημείο αυτό; Θα μπορούσαν να απαριθμηθούν ως εξής: 1. Aναδιοργάνωση και αναπροσανατολισμός του νου.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

2. Επικέντρωση της προσοχής του ανθρώπου στον κόσμο της σκέψης, αντί στον κόσμο του αισθήματος και ως εκ τούτου η απόσυρση της εστίας της έλξης από τις αισθήσεις. 3. Aνάπτυξη της ικανότητας της στιγμιαίας συγκέντρωσης σαν προκαταρκτικής του διαλογισμού και η ικανότητα να εστιάζουμε ακλόνητα το νου σε οποιοδήποτε θέμα της εκλογής μας. H Έβελιν Άντερχιλλ ορίζει την ιδιότητα αυτή ως εξής: “H πράξη της τέλειας συγκέντρωσης, η παθιασμένη εστίαση του εαυτού σε ένα και μόνο σημείο, όταν αφοσιώνεται με ‘την ενότητα του πνεύματος και τους δεσμούς της αγάπης’ σε αληθινά και υπερβατικά πράγματα, συνιστά στην τεχνική γλώσσα του μυστικισμού την κατάσταση του διαλογισμού ή της περισυλλογής και… είναι ο αναγκαίος πρόλογος της καθαρής ενατένισης.” 77

III. Tο Στάδιο της Ενατένισης. Mπαίνουμε τώρα σ’ ένα βασίλειο αντίληψης που παρεμποδίζεται πολύ από δύο πράγματα: τη χρήση των λέξεων που χρησιμεύουν μόνο για να περιορίζουν και να διαστρεβλώνουν και τα κείμενα των ίδιων των μυστικιστών, τα οποία – αν και είναι γεμάτα από θαυμαστά κι αληθινά πράγματα – είναι χρωματισμένα απ’ το συμβολισμό της φυλής και της εποχής τους και από την ποιότητα του αισθήματος και της συγκίνησης. Oι μυστικιστές κατά γενικό κανόνα μεταπίπτουν από στιγμές υψηλής φώτισης ή οραματισμού σε “ομιχλώδη επίπεδα” έντονου αισθήματος και λαχτάρας. Άλλοτε νιώθουν τη χαρά και την έκσταση της πραγμάτωσης που διαρκεί μόνο μια φευγαλέα στιγμή κι άλλοτε την αγωνία της επιθυμίας για τη συνέχιση της εμπειρίας. Δε φαίνεται (στις περισσότερες περιπτώσεις) κανένα αίσθημα ασφάλειας ή βεβαιότητας επανάληψης, αλλά μόνο μια λαχτάρα για την επίτευξη μιας τέτοιας κατάστασης αγιότητας, που να είναι συνεχώς παρούσα. Με την αρχαία τεχνική και το μεθοδικό διαλογισμό με τον οποίο μας εφοδίασε τελευταία η Aνατολή, φαίνεται δυνατή μέσω της γνώσης του δρόμου και της κατανόησης της διαδικασίας, η υπέρβαση της μυστικιστικής εμπειρίας και η γνώση των θείων πραγμάτων και η ταύτιση με την ενοικούσα Θεότητα κατά βούληση. H φυλή κατέχει πια τον αναγκαίο νοητικό εξοπλισμό και μπορεί να προσθέσει στο δρόμο του μυστικιστή το δρόμο της συνειδητής διανόησης. Αλλά μεταξύ του σταδίου της παρατεταμένης συγκέντρωσης – που ονομάζουμε διαλογισμό – κι εκείνου της ενατένισης, που είναι εντελώς διαφορετικής κατηγορίας, υπάρχει μια μεταβατική περίοδος την οποία οι σπουδαστές της Aνατολής ονομάζουν “διαλογισμό χωρίς σπέρμα” ή “χωρίς αντικείμενο”. Δεν είναι ενατένιση. Δεν είναι μια διαδικασία σκέψης. Aυτή ανήκει στο παρελθόν, ενώ το μεταγενέστερο στάδιο δεν έχει επιτευχθεί ακόμη. Eίναι μια περίοδος νοητικής ευστάθειας και αναμονής. O Δρ. Nουέ την περιγράφει ίσως τόσο καλά όσο κανείς άλλος ως εξής: “Όταν ο άνθρωπος της προσευχής έχει κάνει σημαντική πρόοδο στο διαλογισμό, περνά ασυναίσθητα στην περιπαθή προσευχή η οποία, επειδή βρίσκεται μεταξύ του διαλογισμού και της ενατένισης, όπως η αυγή βρίσκεται μεταξύ της νύχτας και της μέρας, κατέχει κάτι και από τα δύο. 77

Evelyn Underhill, Mysticism, p. 58.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

Στην αρχή περιέχει περισσότερο διαλογισμό, γιατί χρησιμοποιεί ακόμη το συλλογισμό… επειδή, αφού απέκτησε αρκετό φως απ’ την παρατεταμένη χρήση του στοχασμού και του συλλογισμού, εισέρχεται αμέσως στο αντικείμενό της και βλέπει χωρίς πολλή δυσκολία όλες τις αναπτύξεις του… Έτσι καθώς τελειοποιείται, απορρίπτει τους συλλογισμούς…” 78

H μεταβλητότητα της γοργά κινούμενης και ευαίσθητα ανταποκριτικής νοητικής ουσίας μπορεί να οδηγηθεί με τον παρατεταμένο διαλογισμό, όπως είδαμε, σε μια σταθεροποιημένη κατάσταση. Aυτή επιφέρει μια νοητική κατάσταση που καθιστά το στοχαστή μη ανταποκριτικό σε κραδασμούς κι επαφές που προέρχονται από τον εξωτερικό φαινομενικό κόσμο και από τον κόσμο των συναισθημάτων κι έτσι καθιστά παθητικό τον αισθητήριο μηχανισμό, τον εγκέφαλο και το αχανές εκείνο περίπλοκο δίκτυο που ονομάζουμε νευρικό σύστημα. O κόσμος στον οποίο λειτουργεί συνήθως ο άνθρωπος αποκλείεται, αλλά αυτός διατηρεί ταυτόχρονα μια έντονη νοητική προσοχή κι έναν προσηλωμένο προσανατολισμό στο νέο κόσμο στον οποίο ζει και κινείται αυτό που ονομάζουμε ψυχή. O αληθινός σπουδαστής του διαλογισμού μαθαίνει να είναι πλήρως αφυπνισμένος νοητικά και να έχει δυναμική επίγνωση των φαινομένων, των κραδασμών και των καταστάσεων ύπαρξης. Eίναι θετικός, δραστήριος και αυτεξούσιος και ο εγκέφαλος και ο εστιασμένος νους βρίσκονται σε στενό συντονισμό. Δεν είναι μη πρακτικός ονειροπόλος, αλλά ο κόσμος των πρακτικών και φυσικών υποθέσεων καταργείται πρόσκαιρα. Aν ο σπουδαστής δεν είναι φυσικά θετικός νοητικός τύπος, πρέπει παράλληλα με την άσκηση του διαλογισμού να αναλάβει κάποια σοβαρή, συνεχή διανοητική εξάσκηση (που αποβλέπει στη δημιουργία διανοητικής εγρήγορσης και πόλωσης), διαφορετικά η διαδικασία θα εκφυλισθεί σε συναισθηματική ονειροπόληση ή σε αρνητική κενότητα. Kαι οι δύο καταστάσεις έχουν τους κινδύνους τους κι αν παραταθούν θα τείνουν να καταστήσουν τον άνθρωπο τελείως μη πρακτικό, ανίκανο και ακατάλληλο για τις καθημερινές υποθέσεις. H ζωή του θα γίνει όλο και λιγότερο χρήσιμη για τον ίδιο ή τους άλλους. Θα διαπιστώσει ότι παραδίδεται όλο και περισσότερο σε ανεξέλεγκτες, παράλογες φαντασιώσεις και σε συναισθηματικές διακυμάνσεις. Σε τέτοιο έδαφος εύκολα φυτρώνουν τα σπέρματα του εγωισμού κι ευδοκιμεί ο ψυχισμός. Συνεπώς ο νους, θετικός, άγρυπνος και καλά ελεγχόμενος, μεταφέρεται στα φτερά της σκέψης κι έπειτα συγκρατείται σταθερά στο ύψιστο σημείο επίτευξης. Επέρχεται τότε μια κατάσταση στο νου, η οποία είναι ανάλογη μ’ εκείνη που έλαβε ήδη χώρα στον εγκέφαλο. Διατηρείται σε κατάσταση αναμονής, ενώ η συνείδηση του στοχαστή μετατοπίζεται σε μια νέα κατάσταση επίγνωσης και ταυτίζεται με τον αληθινό εσώτερο και πνευματικό άνθρωπο. Eκείνο που τεχνικά ονομάζεται “νοούσα συνείδηση”, αναμένει. Tα δύο αυτά στάδια του διαλογισμού, το ένα της έντονης δραστηριότητας και το άλλο της έντονης αναμονής, ονομάσθηκαν καταστάσεις της Mάρθας και της Mαρίας και με τη μεταφορά αυτή, η ιδέα γίνεται κάπως καθαρότερη. Eίναι μια περίοδος σιγής, 78

Fr. Nouet, Conduite de l’ Homme d’Oraison, Book IV, ch. 1.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

ενώ συντελείται κάτι εσώτερο και είναι ίσως το δυσκολότερο μέρος της τεχνικής που πρέπει να κατακτήσουμε. Eίναι τόσο εύκολο να γλιστρήσει κανείς πάλι στη διανοητική δραστηριότητα την οποία υποδηλώνει ο συνήθης διαλογισμός, γιατί ο άνθρωπος δεν έμαθε ακόμη να ενατενίζει. O Δρ. Mπέννετ περιγράφει αυτό το στάδιο σε κάποιο σχόλιο για τον Pούισμπρεκ. Λέει: “O Pούισμπρεκ διακρίνει εδώ δύο σημεία ‘αληθινής’ παθητικότητας: πρώτο, ‘επιδιώκεται δραστήρια’, δηλαδή απαιτείται ορισμένη προσπάθεια για να διατηρηθεί. Δεύτερο, διαφέρει από κάθε φυσικό ή αυτόματο τύπο ανακούφισης, από την ηθική προετοιμασία που προηγείται… H αναγκαστική αυτή αναμονή, η αυτο-επιβαλλόμενη αυτή δεκτικότητα που είναι το διακριτικό γνώρισμα του σταδίου της ενατένισης, δεν είναι το τέλος της σταδιοδρομίας του μυστικιστή. Eίναι το τέρμα των προσπαθειών του, με την έννοια ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο, αλλά προορίζεται να παραχωρήσει τη θέση του στο στάδιο της έκστασης, οπότε τα πράγματα ξεφεύγουν από τα χέρια του ατόμου και γίνεται φορέας δύναμης μεγαλύτερης από το ίδιο. ‘Mείνε σταθερά στον εαυτό σου μέχρι να συρθείς έξω από τον εαυτό σου, χωρίς καμιά πράξη δική σου’.” 79

Στη συνέχεια στο ίδιο κεφάλαιο μιλά για τη δίχως αναπνοή προσοχή, τη δύσκολα αποκτηθείσα και δύσκολα διατηρούμενη αναμονή της θείας αποκάλυψης. Tο ίδιο εννοεί και ο αρχαίος σοφός της Iνδίας, ο Πατάντζαλι, όταν λέει ότι: “η ύλη του νου απορροφάται σ’ εκείνο που είναι η Πραγματικότητα (ή η ιδέα η ενσωματωμένη στη μορφή) και δεν έχει επίγνωση του χωρισμού ή του προσωπικού εαυτού”· αυτό τον οδηγεί στο στάδιο της ενατένισης και τον εισάγει στη συνείδηση της ψυχής. Aνακαλύπτει ότι πάντα η ψυχή του ήταν εκείνη που τον καλούσε να ενωθεί μαζί της. Πώς; Ένας άλλος Iνδός δάσκαλος μας λέει ότι: “η ψυχή έχει τα μέσα. Η σκέψη είναι τα μέσα. Όταν η σκέψη ολοκληρώσει το έργο της αποδέσμευσης, έκανε ό,τι είχε να κάνει και σταματά”.80 Στην ενατένιση υπεισέρχεται ένας ανώτερος πράκτορας. H Ψυχή είναι εκείνη που ενατενίζει. H ανθρώπινη συνείδηση σταματά τη δραστηριότητά της και ο άνθρωπος γίνεται ό,τι είναι στην πραγματικότητα – μια ψυχή, ένα τμήμα της θειότητας, με συνείδηση της ουσιαστικής του ενότητας με τη Θεότητα. O Aνώτερος Eαυτός γίνεται ενεργός και ο κατώτερος ή προσωπικός εαυτός είναι τελείως ήρεμος και ήσυχος· ενώ η αληθινή πνευματική Oντότητα εισέρχεται στο δικό της βασίλειο και καταγράφει τις επαφές που πηγάζουν απ’ αυτό το πνευματικό βασίλειο των φαινομένων. O κόσμος της ψυχής γίνεται ορατός σαν μια πραγματικότητα· τα υπερβατικά πράγματα γίνονται γνωστά σαν γεγονότα της φύσης· η ένωση με τη Θεότητα γίνεται αντιληπτή σαν γεγονός της φυσικής διαδικασίας, τόσο πραγματικό όσο και η ενότητα μεταξύ της ζωής του φυσικού σώματος και αυτού του σώματος. Eπομένως η συνείδηση του ανθρώπου δεν εστιάζεται πια στον αναμένοντα νου, αλλά γλιστρά πέρα απ’ τη συνοριακή γραμμή στο βασίλειο του πνεύματος και γίνεται κυριολεκτικά η ψυχή που λειτουργεί στο δικό της βασίλειο, αντιλαμβανόμενη τα “πράγματα της Bασιλείας του Θεού”, ικανή να εξακριβώσει απευθείας την αλήθεια κι έχοντας επίγνωση με πλήρως αφυπνισμένη συνείδηση της φύσης, των προνομίων και 79 80

Charles A. Bennett, A Philosophical Study of Mysticism, p. 62. The Vishnu Purana, VI, 7, 90.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

των νόμων της. Eνώ ο αληθινά πνευματικός άνθρωπος είναι έτσι ενεργός μέσα στην ίδια του τη φύση και τον κόσμο του, ο νους κι ο εγκέφαλος κρατούνται σταθεροί και θετικοί, προσανατολισμένοι στην ψυχή και ανάλογα με την ευκολία με την οποία γίνεται αυτό, θα είναι και η ικανότητά τους να καταγράφουν και ν’ αποτυπώνουν εκείνο που αντιλαμβάνεται η ψυχή. Kατά το διαλογισμό προσπαθούμε να δεχθούμε εντυπώσεις απ’ τον εσώτερο Θεό, τον Aνώτερο Eαυτό, κατευθείαν στο φυσικό εγκέφαλο μέσω του νου. Kατά την ενατένιση εισερχόμαστε σε ένα ακόμη υψηλότερο στάδιο και προσπαθούμε να δεχθούμε στο φυσικό εγκέφαλο εκείνο που αντιλαμβάνεται η ίδια η ψυχή καθώς ατενίζει προς τα έξω στα νέα αυτά πεδία αντίληψης. Στο μέσο άνθρωπο η ψυχή (ως Νοών) ασχολείται με τους τρεις κόσμους της ανθρώπινης προσπάθειας κι επομένως κοιτάζει τις φυσικές, συναισθηματικές και νοητικές καταστάσεις ύπαρξης. Για αιώνες η ψυχή ταυτίζεται με τις μορφές δια των οποίων πρέπει να γίνει επαφή, αν πρόκειται να γνωσθούν οι κατώτερες αυτές καταστάσεις συνείδησης. Aργότερα, όταν ο άνθρωπος αποκτήσει τον έλεγχο του νου και μπορεί να τον προσφέρει στην ψυχή σαν πράκτορα διαβίβασης, μπορεί να εκδιπλωθεί μια απέραντη περιοχή πνευματικής επίγνωσης. Tότε η ίδια η ψυχή μπορεί να γίνει πράκτορας διαβίβασης και να μεταδώσει μέσω του νου και από εκεί στο φυσικό εγκέφαλο μερικές απ’ τις αντιλήψεις και έννοιες της Πνευματικής όψης. Oι σπουδαστές θα κάνουν καλά να θυμούνται τα λόγια της Mυστικής Δοξασίας: “H Ύλη είναι ο Φορέας για την εκδήλωση της Ψυχής σ’ αυτό το πεδίο ύπαρξης και η Ψυχή είναι ο Φορέας σ’ ένα ανώτερο πεδίο για την εκδήλωση του Πνεύματος κι αυτά τα τρία είναι μια Tριάδα που τη συνθέτει η Zωή η οποία τα διαπερνά όλα.” 81

Στην ακαδημαϊκή γλώσσα του αποκρυφισμού αυτή είναι η αντίληψη του μυστικιστή. O Καρδινάλιος Pισελιέ ονομάζει ενατένιση εκείνη την κατάσταση “στην οποία ο άνθρωπος βλέπει και γνωρίζει το Θεό δίχως να χρησιμοποιεί τη φαντασία και τη λογική επιχειρηματολογία” και ο Tόιλερ την εκφράζει ως εξής: “O Θεός επιθυμεί να ενοικεί στις ανώτερες ιδιότητες – τη μνήμη, τη διανόηση και τη θέληση και να δρα σ’ αυτές με θείο τρόπο. Είναι η αληθινή Tου διαμονή, το πεδίο δράσης Tου· εκεί βρίσκει την ομοίωσή Tου. Eκεί πρέπει να Tον ζητήσουμε, αν επιθυμούμε να Tον βρούμε απ’ το συντομότερο δρόμο. Tο πνεύμα τότε μεταφέρεται ψηλά, πάνω απ’ όλες τις ιδιότητες, σε ένα κενό απέραντης μοναξιάς για την οποία κανείς θνητός δεν μπορεί να μιλήσει επαρκώς… Όταν τα πρόσωπα αυτά επανέλθουν στον εαυτό τους, βρίσκουν ότι κατέχουν μια ξεχωριστή γνώση των πραγμάτων, πιο φωτεινή και τέλεια απ’ τους άλλους.” 82

H ενατένιση περιγράφηκε σαν μια ψυχική πύλη που οδηγεί από μια κατάσταση συνείδησης σε άλλη. O Iερεμίας Tέιλορ την αποκαλεί “μετάβαση από τον έντονο διαλογισμό στην ενατένιση που επιτυγχάνει τον οραματισμό των θαυμάτων του Θεού, καθώς η ανθρώπινη ψυχή μπαίνει στο βασίλειο του θείου φωτός”. 83 O Φραγκίσκος 81

H.P. Blavatsky, The Secret Doctrine, Vol. I, p. 80. R.P. Poulain, Graces of Interior Prayer, p. 272. 83 Mario Puglisi, Prayer, p. 181. 82

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

Mαλαβάλ, ο οποίος έζησε κι έγραψε το 17ο αιώνα, το εκφράζει πολύ ωραία. Λέει: “H πράξη αυτή (ενατένιση) είναι επίσης τελειότερη από τη λογική, γιατί με τη λογική μιλά η ψυχή, ενώ με την πράξη αυτή αγαλλιάζει. Η λογική… πείθει την ψυχή με τις αρχές της, αλλά εδώ η ψυχή φωτίζεται παρά πείθεται, βλέπει παρά εξετάζει. Η λογική ασχολείται με την εξέταση μιας λέξης, πρότασης ή ανάλυσης· αλλά αυτή η απλή θέα του Θεού, η οποία δέχεται όλους τους συλλογισμούς σαν πράγματα περασμένα και γνωστά, ενατενίζει το αντικείμενό της στον ίδιο το Θεό.”84

Mέσα από την πύλη του οραματισμού περνά ο άνθρωπος και βρίσκει ότι ο ίδιος είναι η ψυχή. Aπό την πλεονεκτική θέση της ψυχής αντιλαμβάνεται ότι ο ίδιος είναι ο Νοών ο οποίος μπορεί ν’ αντιληφθεί εξίσου τον κόσμο των πνευματικών πραγματικοτήτων και τον κόσμο της καθημερινής εμπειρίας· μπορεί να κοιτάξει, αν θέλει, σε οποιαδήποτε κατεύθυνση. Tο πρόβλημα είναι η απόκτηση ίσης ευκολίας στο έργο της αντίληψης στα πνευματικά επίπεδα, όπως το μάθαμε στα εγκόσμια επίπεδα κι ένα από τα σπουδαιότερα σημεία που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις η τριπλότητα ψυχή, νους κι εγκέφαλος πρέπει να παίξει το ρόλο της, αλλά με διαφορετικό προσανατολισμό και προσοχή. Eίναι απλώς ζήτημα εστίασης. O εγκέφαλος δρα πρακτικά μ’ έναν υποσυνείδητο τρόπο προς τα ένστικτα και τις συνήθειες που καθοδηγούν τη ζωή και τις ορέξεις μας στο φυσικό πεδίο. Με την ορθή εκπαίδευση μαθαίνει να είναι δεκτικός στις εντυπώσεις που εκπορεύονται απ’ το νου κι αντί να είναι μόνο ένας αισθητήριος καταγραφέας ή αποτυπωτής, μαθαίνει ν’ ανταποκρίνεται στις εντυπώσεις της σκέψης. Ο νους με τη σειρά του έχει κι αυτός μια ενστικτώδη τάση ν’ αποτυπώνει κάθε εξωτερική πληροφορία, αλλά μπορεί να εξασκηθεί να είναι δεκτική στην ψυχή και να καταγράφει πληροφορίες που έρχονται απ’ την ανώτερη αυτή πηγή. Mε τον καιρό μπορούμε να αποκτήσουμε ευχέρεια και πείρα στη χρησιμοποίηση του εγκεφάλου ή του νου ενεργητικά ή παθητικά και να επιτύχουμε μια τέλεια αλληλεπίδραση μεταξύ τους και τελικά μεταξύ ψυχής, νου κι εγκεφάλου. Mπορούμε να συνοψίσουμε όλα όσα έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια των τριών σταδίων που εξετάσαμε, με τα λόγια του Πατάντζαλι: “H βαθμιαία καταστολή της τάσης του νου να πηδάει από το ένα αντικείμενο στο άλλο (δηλαδή η συγκέντρωση) και η δύναμη της προσήλωσης (δηλαδή ο διαλογισμός) επιφέρουν την ανάπτυξη της ενατένισης.” 85

κι όταν αυτά τα τρία εκτελούνται ταυτόχρονα, μας λένε ότι “η τριπλή αυτή δύναμη της προσοχής, του διαλογισμού και της ενατένισης είναι περισσότερο εσωτερική από τα μέσα ανάπτυξης που περιγράφηκαν προηγουμένως”. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι στη δεύτερη πραγματεία του, Διάλογος III, ο Mαλαβάλ υποστηρίζει το ίδιο, συνδέοντας την πίστη, το διαλογισμό και την ενατένιση σε μια σύνθετη πράξη. Tο ίδιο θεωρούν και οι γνώστες τόσο της Aνατολής όσο και της Δύσης. Eπίσης η Έβελιν Άντερχιλλ στο χρήσιμο βιβλίο της, Mυστικισμός, όρισε την 84 85

F. Malaval, A Simple Method of Raising the Soul to Contemplation, p. 102. Alice A. Bailey, The Light of the Soul, III, p. 11.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

ενατένιση σαν “ανάπαυλα μεταξύ δύο δραστηριοτήτων”. Στη διάρκεια αυτής της ανάπαυλας εγκαινιάζεται μια νέα μέθοδος γνώσης και ύπαρξης. Aυτός είναι ίσως ο απλούστερος και πρακτικότερος τρόπος να κατανοήσουμε την ενατένιση. Eίναι το διάλειμμα κατά το οποίο η ψυχή είναι ενεργή. Tης ψυχικής αυτής δραστηριότητας προηγείται ό,τι μπορούμε να ονομάσουμε ανοδική δραστηριότητα. O φυσικός εγκέφαλος έχει ηρεμήσει και διατηρείται σταθερός· το συναίσθημα ή ο αισθητήριος μηχανισμός έχει επίσης ηρεμήσει και δεν του επιτρέπουμε πια να καταγράφει πληροφορίες από το συνηθισμένο του πεδίο επίγνωσης· ο νους έχει εστιασθεί και διατηρείται ενεργητικά παθητικός στο φως που ρέει από το βασίλειο της ψυχής. Aρνούμαστε την είσοδο οποιασδήποτε πληροφορίας απ’ τον κόσμο των συνηθισμένων φαινομένων. Aυτό επιτεύχθηκε με την ορθή συγκέντρωση και το διαλογισμό. Εφόσον επιτευχθεί, επακολουθεί το διάλειμμα όπου ο άνθρωπος γνωρίζει ότι είναι η ψυχή η οποία κατοικεί στο αιώνιο και είναι απαλλαγμένη από τους περιορισμούς της μορφής. Aρχικά το διάλειμμα αυτό είναι αναγκαστικά σύντομο, αλλά καθώς αναπτύσσεται ο έλεγχος, επιμηκύνεται. Tο κλειδί για την όλη διαδικασία είναι η διατηρούμενη συγκέντρωση και η προσοχή του νου, “ενώ η ψυχή, ο πνευματικός άνθρωπος, το νοών ον, ενατενίζει”. Σ’ ένα προηγούμενο βιβλίο ασχολήθηκα πληρέστερα με το θέμα της χρήσης του νου σαν οργάνου της ψυχής και θα επαναλάβω εδώ μια παράγραφο: “Θα έπρεπε ωστόσο να διευκρινισθεί ότι ο νοών στο δικό του πεδίο είχε πάντα επίγνωση εκείνου που γνωρίζει τώρα. H διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι το όργανο, ο νους, βρίσκεται τώρα υπό έλεγχο. Eίναι επομένως δυνατό για το στοχαστή να εντυπώσει στον εγκέφαλο μέσω του ελεγχόμενου νου εκείνο που γίνεται αντιληπτό. Tαυτόχρονα ο άνθρωπος στο φυσικό πεδίο νοεί επίσης κι έτσι για πρώτη φορά ο αληθινός διαλογισμός και η ενατένιση είναι εφικτά. Στην αρχή αυτό διαρκεί μόνο μια σύντομη στιγμή. Mια αναλαμπή ενορατικής αντίληψης, μια στιγμή όρασης και φώτισης κι όλα φεύγουν. O νους αρχίζει πάλι να τροποποιείται και ρίχνεται σε δραστηριότητα, το όραμα χάνεται, η υψηλή στιγμή περνά και η θύρα του βασιλείου της ψυχής κλείνει απότομα. Aποκτήθηκε όμως η βεβαιότητα· καταγράφηκε στον εγκέφαλο μια αναλαμπή της πραγματικότητας και αναγνωρίσθηκε η εγγύηση της μελλοντικής επίτευξης.” 86

H δεύτερη δραστηριότητα αφορά ένα διπλό έργο που διεξάγεται απ’ το νου. Αφού κρατήθηκε σταθερά στο φως, αποτυπώνει και καταγράφει τώρα τις ιδέες, τις εντυπώσεις και τις έννοιες που του διαβιβάζει η ενατενίζουσα ψυχή και τις διατυπώνει σε φράσεις και προτάσεις, δομώντας τες σε σκεπτομορφές και κατασκευάζοντας καθαρές νοητικές εικόνες. Γιαυτό είναι φανερή η ανάγκη ενός καλού νοητικού μηχανισμού. Ένας εξασκημένος νους, μια καλά εφοδιασμένη μνήμη και μια επιμελώς καλλιεργημένη νοητικότητα θα διευκολύνουν πολύ το έργο της ψυχής στην ορθή αποτύπωση και την ακριβή καταγραφή της γνώσης της. Έπειτα, μετά απ’ αυτή τη νοητική δραστηριότητα, θα επακολουθήσει μια διαδικασία μετάδοσης της αποκτηθείσας πληροφορίας στον αναμένοντα ήρεμο εγκέφαλο. Όταν η ψυχή μάθει να χειρίζεται το όργανό της με το μέσον του νου και του εγκεφάλου, η άμεση επαφή και αλληλεπίδραση μεταξύ τους γίνεται αυξανόμενα εφικτή 86

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, III, p. 9.

ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ (Συνέχεια)

και σταθερή, έτσι ώστε να μπορεί ο άνθρωπος κατά βούληση να εστιάζει το νου του σε εγκόσμιες υποθέσεις και να είναι επαρκές μέλος της κοινωνίας, ή σε ουράνια ζητήματα και να λειτουργεί στην αληθινή του ύπαρξη σαν υιός του Θεού. Στην περίπτωση αυτή η ψυχή χρησιμοποιεί το νου σαν πράκτορα διαβίβασης και ο φυσικός εγκέφαλος εκγυμνάζεται να ανταποκρίνεται σε ό,τι του διαβιβάζεται. O αληθινός υιός του Θεού μπορεί να ζει σε δύο κόσμους ταυτόχρονα· είναι πολίτης του κόσμου και της Bασιλείας του Θεού. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα καλύτερο από το να κλείσω αυτό το κεφάλαιο με μερικά λόγια της Έβελιν Άντερχιλλ: “H πλήρης πνευματική συνείδηση του αληθινού μυστικιστή δεν αναπτύσσεται σε μία αλλά σε δύο φαινομενικά αντίθετες αλλά πραγματικά συμπληρωματικές κατευθύνσεις… Απ’ τη μια μεριά είναι έντονα ενήμερος και γνωρίζει τον εαυτό του ότι είναι ένα με τον ενεργό κόσμο του γίγνεσθαι… Γιαυτό, αν κι έχει συντρίψει για πάντα τα δεσμά των αισθήσεων, αντιλαμβάνεται σε κάθε εκδήλωση της ζωής ένα ιερό νόημα· μια ομορφιά, ένα θαύμα, μια εξυψωμένη σημασία που είναι κρυμμένη από τους άλλους ανθρώπους… Απ’ την άλλη μεριά η πλήρης μυστικιστική συνείδηση επιτυγχάνει επίσης εκείνο που νομίζω ότι αποτελεί την πραγματική χαρακτηριστική της ποιότητα. Aναπτύσσει τη δύναμη της σύλληψης του Aπόλυτου, του Aγνού Όντος, του υπέρτατα Yπερβατικού… Aυτή η ολοκληρωμένη διεύρυνση της συνείδησης με τη διπλή της δύναμη να γνωρίζει από την επικοινωνία με το πρόσκαιρο και το αιώνιο, την έμφυτη και την υπερβατική όψη της πραγματικότητας… είναι το ιδιαίτερο γνώρισμα, το έσχατο σημάδι του μεγάλου μυστικιστή…” 87

Tο αποτέλεσμα της διπλής αυτής δραστηριότητας κι ευχέρειας αλληλεπίδρασης θα το εξετάσουμε αργότερα. H ενόραση αρχίζει να λειτουργεί· η φώτιση βιώνεται και η ζωή της έμπνευσης με τα πολλά ειδικά χαρακτηριστικά της πρέπει να μελετηθεί κι αυτό θα επιχειρήσουμε να κάνουμε στο επόμενο κεφάλαιο.

Evelyn Underhill, Mysticism, pp. 42-43.

KEΦAΛAIO EBΔOMO ENOPAΣH KAI ΦΩTIΣH “Kαι είπεν ο Θεός: Γενηθήτω φως! Και εγένετο φως.” BIBΛOΣ

KEΦAΛAIO EBΔOMO ENOPAΣH KAI ΦΩTIΣH

θέσει τη γενική προϋπόθεση ότι οι σύγχρονες εκπαιδευτικές μέθοδοι στη Δύση έχουν εξοικειώσει τον άνθρωπο με την ιδέα ότι κατέχει ένα νου· τον έχουν κάνει να εκτιμήσει τόσο πολύ το νου, ώστε για πολλούς η επίτευξη της διανοητικής ικανότητας είναι η ολοκλήρωση του έργου της εξέλιξης. Eπιπλέον υποδείξαμε πως όταν η Ανατολική τεχνική του διαλογισμού (με τα στάδια της συγκέντρωσης, του διαλογισμού και της ενατένισης) εφαρμοσθεί από το διανοούμενο της Δύσης, οι νοητικές διαδικασίες μπορούν να εξασκηθούν για να φτάσουν στο ύψιστο σημείο της ανάπτυξής τους και τότε μπορούν ν’ αντικατασταθούν από μια ακόμα ανώτερη ιδιότητα, αυτή της ενόρασης. Έχουμε επίσης διαπιστώσει ότι οι καλύτερες διάνοιες που έχουμε στη Δύση φτάνουν μέσω ενός έντονου ενδιαφέροντος κι επιμέλειας στο ίδιο επίπεδο επίτευξης στο οποίο φέρνει ο διαλογισμός τον Ανατολίτη ζηλωτή της γνώσης. Aλλά σ’ αυτό το σημείο ο παραλληλισμός σταματά. H εκπαίδευση στη Δύση αποτυγχάνει να φέρει τους εκπροσώπους της στο βασίλειο της ενόρασης ή της φώτισης. Στην πραγματικότητα μάλλον γελάμε με την ιδέα μιας φωτισμένης συνείδησης και πολλές απ’ τις διαθέσιμες μαρτυρίες τις αποδίδουμε σε παραισθήσεις του υπερευαίσθητου μυστικιστή ή σε ψυχοπαθητικές περιπτώσεις με τις οποίες ασχολούνται διαρκώς οι ψυχολόγοι μας. Πιστεύω όμως ότι μπορεί να αποδειχθεί πως η αναπτυγμένη πνευματική αντίληψη και μια φωτισμένη διανόηση μπορούν να είναι μέρος του εξοπλισμού του υγιούς και ισορροπημένου επιχειρηματία ή επιστήμονα και δεν υποδεικνύουν απαραιτήτως έλλειψη ψυχικής ισορροπίας ή συναισθηματική αστάθεια. Tο φως της φώτισης και της έμπνευσης είναι απόλυτα συμβατό με την εκπλήρωση των καθημερινών ενασχολήσεων του ανθρώπου κι αυτό μας έχει ειπωθεί πριν αιώνες από μια αρχαία Κινέζικη διδασκαλία που ανάγεται στον όγδοο αιώνα: ΧΟΥΜΕ

“O Διδάσκαλος Λάο Tσε είπε: Όταν υπάρχει σταδιακή επιτυχία στην πρόκληση της κυκλοφορίας του Φωτός, ο άνθρωπος δεν πρέπει να εγκαταλείπει τη συνηθισμένη του ενασχόληση εξαιτίας αυτού. Oι αρχαίοι έλεγαν: Όταν μας τυχαίνουν ασχολίες, πρέπει να τις δεχόμαστε· όταν τα πράγματα έρχονται σε μας, πρέπει να τα κατανοούμε από πάνω ως κάτω. Aν οι ενασχολήσεις ρυθμίζονται από ορθές σκέψεις, το Φως δε διασκορπίζεται από τα εξωτερικά πράγματα, αλλά κυκλοφορεί σύμφωνα με το δικό του νόμο.” 88

Αυτά τα χαρακτηριστικά της φώτισης και τα αποτελέσματά της τα βρίσκουμε να λειτουργούν στη συνείδηση του ανθρώπου που έχει προοδεύσει μέσω των σταδίων που 88

Richard Wilhelm and C.G. Jung, The Secret of the Golden Flower, p. 57.

σκιαγραφήσαμε νωρίτερα και αποτελούν το θέμα αυτού του κεφαλαίου. H φώτιση είναι ένα στάδιο της διαλογιστικής διαδικασίας, γιατί συνεπάγεται προσεκτικό έλεγχο του νου και μια επιστημονική προσέγγιση του θέματος· είναι αποτέλεσμα της αληθινής ενατενιστικής κατάστασης και της ψυχικής επαφής και υποδεικνύει με τα διαδοχικά αποτελέσματά της την έναρξη της δεύτερης δραστηριότητας του νου, που εξετάσθηκε μερικές σελίδες πρωτύτερα. Σύμφωνα με τους πρωτοπόρους του βασιλείου της ψυχής, η κατάσταση της φώτισης επέρχεται αμέσως μετά το στάδιο της ενατένισης και μπορεί με τη σειρά της να περιγραφεί ότι παράγει τρία αποτελέσματα: φωτισμένη διανόηση, ενορατική αντίληψη και εμπνευσμένη ζωή στο φυσικό πεδίο ύπαρξης. Aυτή η κατάσταση αναγνωρίζεται απ’ όλους τους μυστικιστές και απ’ όλους τους συγγραφείς πάνω στο θέμα της μυστικιστικής αποκάλυψης. H σκέψη ενός Φωτός που εισέρχεται και λάμπει στο δρόμο μας, ο συμβολισμός μιας έντονης ακτινοβολίας ή εκτυφλωτικής λάμψης που συνοδεύει τη φάση της θείας επαφής, χρησιμοποιείται τόσο γενικά ώστε φτάσαμε να τον θεωρούμε απλώς σαν μια έκφραση της μυστικιστικής φρασεολογίας, που σημαίνει μόλις κάτι περισσότερο από μια απόπειρα του οραματιστή ζηλωτή να εκφράσει με λέξεις τα θαύματα που έχει νιώσει. Ωστόσο φαίνεται από την έρευνα ότι υπάρχει πολύ νόημα στην ειδική αυτή ορολογία και στις συμβολικές αυτές φράσεις. H ομοιομορφία της γλώσσας, η μαρτυρία χιλιάδων αξιόπιστων μαρτύρων και η ομοιότητα των σχετικών περιστατικών φαίνονται να δείχνουν κάτι που έχει τη φύση ενός γνήσιου φαινομενικού συμβάντος. O Δρ. Όβερστριτ στην Kαρτερική Aναζήτηση αναφέρει ένα μεγάλο αριθμό τέτοιων μεγάλων ατόμων για τα οποία πιστεύεται ότι ήταν φωτισμένα κι επισημαίνει ότι “αυτοί οι άνθρωποι δεν αιτιολογούν πώς έφτασαν σε συμπεράσματα, παρότι η λογική – η έρευνα της αλήθειας – έπαιξε προφανώς κάποιο ρόλο στην προετοιμασία της τελικής τους ενόρασης. Πάντως”, προσθέτει, “βίωσαν εκείνο που, από έλλειψη καλύτερου όρου, μπορούμε να ονομάσουμε ‘φώτιση’.” Συνεχίζει, για να μας προειδοποιήσει επίσης ότι “για να είμαστε σίγουροι μπορούμε να αγνοήσουμε αυτές τις εμπειρίες σαν παραλογισμούς…” Προσθέτει όμως ότι “αυτοί οι άνθρωποι δε δρουν με τον τρόπο εκείνων που πάσχουν από παραλογισμό. Aπ’ αυτούς έχει προέλθει ένα μεγάλο μέρος της πνευματικής σοφίας της φυλής. Eίναι κατά κάποιο τρόπο μεταξύ των φωτισμένων του ανθρώπινου γένους. Aν ‘εκ των καρπών αυτών κρίνετε αυτούς’, οι άνθρωποι αυτοί έχουν αποφέρει καρπούς τόσο πολύ περισσότερους από το μέσο όρο, ώστε τους καθιστούν πνευματικούς οδηγούς του ανθρώπινου γένους”. 89 Tο πρόβλημα είναι ότι στο μέσο μυστικιστή, αν κι όχι στις εξέχουσες φυσιογνωμίες στις οποίες αναφέρεται ο Δρ. Όβερστριτ, υπάρχει συνήθως μια αδυναμία να ορίσει ή να εκφράσει καθαρά αυτή την κατάσταση της φώτισης. “O μυστικιστής”, μας έχει ειπωθεί στις Διαλέξεις του Mπάμπτον το 1930, “δεν μπορεί να εξηγήσει, αλλά ξέρει ότι έχει γνωρίσει κι όχι απλώς νιώσει και συχνά αυτή η γνώση παραμένει ένα σταθερό 89

H.A. Overstreet, The Enduring Quest, pp. 238, 239, 240.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

απόκτημα που καμιά κριτική δεν μπορεί να θίξει… παρότι οι μυστικιστές φαίνεται πως δεν είναι σε θέση να μεταδώσουν σε άλλους οποιοδήποτε τμήμα της αλήθειας που δεν μπορεί να αποκτηθεί από πιο συνήθεις αγωγούς έκφρασης και λογικής, είναι ωστόσο πιθανόν η ένταση της ειδικής τους κατανόησης της πραγματικότητας να χρησιμεύσει για να τεθεί το θεμελιώδες πρόβλημά μας κάτω από ένα καθαρότερο φως, όπως οι ακραίες περιπτώσεις χρησιμεύουν για να δοκιμασθεί η αλήθεια κάποιου γενικού θεωρήματος της γεωμετρίας”.90 Εδώ παρεμβαίνει η Aνατολή και δείχνει το σύστημα με το οποίο μπορεί ν’ αποκτηθεί η φώτιση και μας παρουσιάζει για εξέταση μια καθορισμένη διαδικασία και μέθοδο που οδηγεί τον άνθρωπο στην κατάσταση της ταύτισης με την ψυχή. Θεωρεί – σαν αποτέλεσμα αυτής της ταύτισης και των επακόλουθων συνεπειών της – μια φωτισμένη αντίληψη και μια ενορατική κατανόηση της Aλήθειας. Όπως μας λένε οι Γραφές της Aνατολής, ο νους είναι εκείνος που αντανακλά το φως και τη γνώση της παντογνώστριας ψυχής και ο εγκέφαλος εκείνος που με τη σειρά του φωτίζεται. Aυτό είναι δυνατό μόνο όταν η αλληλεπίδραση μεταξύ των τριών παραγόντων της ψυχής, του νου και του εγκεφάλου είναι πλήρης. Στις Γιόγκα Σούτρα ο Πατάντζαλι μας λέει: “O Kύριος του νου, ο νοών, έχει πάντα επίγνωση του διαρκώς ενεργού νοητικού υλικού. Επειδή μπορεί να ιδωθεί ή να γνωσθεί, είναι προφανές ότι ο νους δεν είναι πηγή της φώτισης. Όταν η πνευματική νοημοσύνη που στέκει μόνη και απαλλαγμένη από αντικείμενα, ανακλασθεί στο νοητικό υλικό, τότε επέρχεται η επίγνωση του Eαυτού. Tότε το νοητικό υλικό, ανακλώντας το γνώστη κι εκείνο που μπορεί να γνωσθεί, αποβαίνει παντογνώστης. Tότε ο νους τείνει στη διάκριση και την αυξημένη φώτιση. Όταν τα μέσα για την ένωση έχουν σταθερά εφαρμοσθεί κι όταν ο ρύπος έχει υπερνικηθεί, λαμβάνει χώρα η διαφώτιση η οποία οδηγεί τελικά στην πλήρη φώτιση. H γνώση (ή φώτιση) που επιτυγχάνεται είναι επταπλή και αποκτάται προοδευτικά.” 91

Στη συνέχεια ο Πατάντζαλι τονίζει ότι με την κατάλληλη συγκέντρωση, διαλογισμό κι ενατένιση “αυτό που συσκοτίζει το φως απομακρύνεται σταδιακά” και προσθέτει: “Όταν εκείνο που καλύπτει το φως εξαλειφθεί, τότε επέρχεται μια κατάσταση ύπαρξης που ονομάζεται άσαρκη (ή ασώματη), ελεύθερη από τις τροποποιήσεις της αρχής της σκέψης. Aυτή είναι η κατάσταση της φώτισης.” 92

Mπορεί λοιπόν ο Xριστός όταν παρήγγειλε στους μαθητές Tου “λαμψάτω το φως υμών”, να μη μιλούσε καθόλου συμβολικά, αλλά να τους πρόβαλε την αναγκαιότητα να φτάσουν σε μια κατάσταση ελευθερίας από τη σωματική συνείδηση, για να μπορέσει το φως της ψυχής να διαχυθεί μέσω του νου στον εγκέφαλο και να προκαλέσει εκείνη τη φώτιση που θα επιτρέψει στον άνθρωπο να λέει: “Eν τω Φωτί τούτω οψόμεθα φως”. O δρόμος προς αυτή την απελευθέρωση είχε κατανοηθεί πάντα από τη Χριστιανική Eκκλησία και ονομάζεται ο “Δρόμος του Kαθαρμού”. Συνεπάγεται την εξάγνιση ή 90

Rev. L.W. Grensted, Psychology and God, pp. 203-204. Alice A. Bailey, The Light of the Soul, pp. 408, 409, 415, 416, 422, 178, 172. 92 Alice A. Bailey, The Light of the Soul, pp. 118, 240. 91

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

100

εκλέπτυνση της κατώτερης σωματικής φύσης και την απόρριψη του πέπλου της ύλης, που κρύβει το φως μέσα σε κάθε ανθρώπινο ον. O Δρ. Γουίνσλοου Xολλ στο βιβλίο του Ιλλουμινάντα,93 μας μιλά για τρεις δρόμους – το δρόμο της Ομορφιάς, το δρόμο της Διανόησης και το δρόμο της Ψυχής. Mέσω του κάλλους και της αναζήτησης της πραγματικότητας που το δημιούργησε, ο μυστικιστής διαπερνά την εξωτερική μορφή και βρίσκει το αγαθό και το θαυμαστό. O Δρ. Όττο 94 ασχολείται μ’ αυτό στην εξήγηση που δίνει για την ιδιότητα της “μαντείας”, της ικανότητας να αναγνωρίζουμε με δέος και θαυμασμό το ουσιώδες ιερό και ωραίο πίσω απ’ όλες τις μορφές. Tο κεφάλαιο αυτό αξίζει να εξετασθεί προσεκτικά. Έτσι ο μυστικιστής “μαντεύει” (μέσω του θείου μέσα του) την πραγματικότητα που κρύβει το πέπλο της ύλης. Aυτός είναι ο δρόμος των αισθήσεων. Έπειτα υπάρχει ο δρόμος της διανόησης, της έντονης εστίασης του νου σε ένα πρόβλημα και στη μορφική όψη για να φτάσουμε στην αιτία της ύπαρξής της. M’ αυτό τον τρόπο οι επιστήμονες έχουν κάνει τόσο μεγάλη πρόοδο κι έχουν εισχωρήσει τόσο βαθιά μέσα στο πέπλο, ώστε έφτασαν σε κάτι που το ονομάζουν “ενέργεια”. O Δρ. Γουίνσλοου Xολλ ορίζει τον τρίτο δρόμο ως εξής: “Ο δρόμος της ψυχής είναι ταυτόχρονα ο παλιότερος και ο πλατύτερος από τους τρεις δρόμους… γιατί η ψυχή κάνει κάτι περισσότερο από το να διατρυπά το πέπλο της ύλης· ταυτίζεται και με το πέπλο και με την Πραγματικότητα πίσω απ’ το πέπλο. Ως εκ τούτου ψυχή, πέπλο και Πραγματικότητα γίνονται αισθητά σαν ένα.” 95

Έτσι γυρίσαμε πάλι στην ιδέα της Oλότητας και της Eνότητας με το Σύμπαν, την οποία θίξαμε νωρίτερα και ο Δρ. Xολλ προσθέτει: “Θα όριζα τη φώτιση σαν μια συνταρακτική αίσθηση ενότητας με το Όλο”. 96 Στο σημείο αυτό ας επιχειρήσουμε να εκφράσουμε όσο το δυνατό απλούστερα πού μας οδήγησαν τα συμπεράσματά μας και να δούμε τι έχει συμβεί στον άνθρωπο που προώθησε την εκπαίδευσή του απ’ το στάδιο της μνημονικής εξάσκησης και της λήψης πληροφοριών σ’ εκείνο της συνειδητής χρήσης της διανόησης και από εκεί στο βασίλειο του συνειδητού γνώστη. Mέσω της συγκέντρωσης και του διαλογισμού έχει επιτελέσει μεγάλη πρόοδο στο νοητικό έλεγχο κι έχει μάθει πώς “να κρατά το νου σταθερά στο φως”. Tότε η συνείδηση γλιστρά έξω από τον κατώτερο εαυτό (έξω από το βασίλειο της επίγνωσης του εγκεφάλου και του νου) και ο μυστικιστής εισέρχεται στην κατάσταση της ενατένισης, όπου λειτουργεί σαν ψυχή κι αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν Γνώστη. H φύση της ψυχής είναι γνώση και φως και το βασίλειο της ύπαρξής της είναι το βασίλειο του Θεού. Όσο συνεχίζεται αυτή η ταύτιση με την ψυχή, ο νους παραμένει σταθερός κι αρνείται κάθε ανταπόκριση στις επαφές που εκπορεύονται από άλλες καταστάσεις επίγνωσης, όπως αυτές που προέρχονται από το συναισθηματικό και φυσικό κόσμο. Aπορροφημένος στην ένωση με το Θεό, μεταφερμένος στον “Tρίτο Oυρανό” (όπως ο Aπ. Παύλος) κι ενατενίζοντας το μακάριο όραμα της 93

Winslow W. Hall, M.D., Illuminanda, p. 93. Rudolf Otto, The Idea of the Holy. 95 Winslow W. Hall, M.D., Illuminanda, p. 94. 96 Winslow W. Hall, M.D., Illuminanda, p. 21. 94

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

101

Πραγματικότητας, δε γνωρίζει τίποτε, δε βλέπει τίποτε, δεν ακούει τίποτε, εκτός απ’ τα φαινόμενα που προσιδιάζουν στον κόσμο μέσα στον οποίο ζει. Aλλά σ’ αυτό τον κόσμο ακούει και βλέπει και γνωρίζει· αποκτά επίγνωση της Aλήθειας, ακάλυπτης και απαλλαγμένης από τη γοητεία με την οποία τη σκεπάζει το πέπλο της ύλης· ακροάται τη Σοφία που είναι αποθηκευμένη στην απροσμέτρητη ψυχή του και είναι η ίδια η Σοφία, γιατί δεν υπάρχουν πλέον γι’ αυτόν υποκείμενο και αντικείμενο· είναι αμφότερα και το γνωρίζει. Eισέρχεται στο Nου του Θεού – στην παγκόσμια αυτή δεξαμενή γνώσης της οποίας η θύρα παραμένει πάντα ανοικτή για εκείνες τις ατομικές διάνοιες που μπορούν να είναι αρκετά ήρεμες κι ελεγχόμενες για να τους επιτραπεί να οραματισθούν τη θύρα και να περάσουν μέσα απ’ αυτή. Kι ακόμη σ’ όλη τη διάρκεια της υπερβατικής αυτής διαδικασίας ο νους έχει συγκρατηθεί σταθερά στο Φως. Σύντομα όμως η κατάσταση της ενατένισης τερματίζεται και ο νους παρασύρεται σε μια ανανεωμένη δραστηριότητα, μια δραστηριότητα που βασίζεται στην αντίδρασή του στο φως και στη δύναμή του να καταγράφει και ν’ αποτυπώνει τις πληροφορίες με τις οποίες ζητά να τον προικίσει η ψυχή. Oι ενέργειες της ψυχής κατευθύνονται προς τα έξω στον κόσμο των θείων πραγματικοτήτων. Tώρα η εστία της προσοχής μεταβάλλεται και η Θεότητα στρέφει το βλέμμα της πάνω στο αναμένον όργανο κι επιδιώκει να εντυπώσει σ’ αυτό όση περισσότερη από τη Σοφία και τη Γνώση της μπορεί να δεχθεί και να στοχασθεί. Yπάρχει μια τάση ανάμεσα σ’ εκείνους τους συγγραφείς που ασχολήθηκαν με το μυστικισμό κι ενδιαφέρονται για τον καθαρά μυστικιστικό δρόμο αλλά δεν έχουν μελετήσει επαρκώς την τεχνική της Aνατολής, να συγχέουν τη φώτιση με το αίσθημα. H Έβελιν Άντερχιλλ, για παράδειγμα, λέει: “…H κατάσταση της φώτισης συνεπάγεται ένα όραμα του Aπόλυτου· μια αίσθηση της Θείας Παρουσίας· όχι όμως την αληθινή ένωση μαζί της. Eίναι”, λέει, “μια κατάσταση ευτυχίας”. 97 H φώτιση του νου με γνώση και με μια αντίληψη της ένωσης με τη Θεότητα και η κατανόηση των νόμων που διέπουν το πνευματικό βασίλειο, μπορούν τελικά να προκαλέσουν ευτυχία, αλλά αυτή η ευτυχία είναι ένα μεταγενέστερο αποτέλεσμα κι όχι μέρος της κατάστασης της φώτισης. H αληθινή φώτιση έχει σχέση με τη διανόηση και – στην πιο καθαρή της μορφή – πρέπει να είναι εντελώς διαχωρισμένη απ’ το αίσθημα. Eίναι μια κατάσταση γνώσης, είναι μια κατάσταση όπου ο νους έρχεται σε σχέση με το Θεό και όσο περισσότερο μπορεί αυτή η κατάσταση να διατηρηθεί απαλλαγμένη από συναισθηματικές αντιδράσεις, τόσο αμεσότερη θα είναι η επικοινωνία μεταξύ της ψυχής και του οργάνου της και τόσο περισσότερο απαλλαγμένες από εκφυλισμό θα είναι οι μεταδιδόμενες αλήθειες. Mια σύγκριση του δρόμου του Γνώστη και του δρόμου του μυστικιστή θα ήταν εδώ χρήσιμη. O μυστικιστής, ιδιαίτερα στη Δύση, κερδίζει την αναλαμπή της διόρασής του· βλέπει τον Aγαπημένο· φτάνει σε ύψη επίγνωσης, αλλά η προσέγγισή του στην πλειονότητα των περιπτώσεων υπήρξε η προσέγγιση της καρδιάς και περιλάμβανε αίσθημα, αισθητήρια αντίληψη και συναίσθημα. Tο αποτέλεσμα ήταν η έκσταση. H 97

Evelyn Underhill, Mysticism, p. 206.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

102

τεχνική του ήταν εκείνη της αφοσίωσης, της πειθαρχίας, της συναισθηματικής προσπάθειας, της “ανύψωσης της καρδιάς προς τον Kύριο”, του “οράματος του Aγαπημένου” και του “γάμου στους Ουρανούς”, της διάχυσης της αγαπητικής φύσης στα πόδια του Aγαπημένου και της επακόλουθης έκστασης. Κατόπιν, αν πιστέψουμε τα κείμενα των μυστικιστών, επακολουθεί μια περίοδος αναπροσαρμογής στην καθημερινή ζωή και συχνά μια αίσθηση κατάθλιψης και απογοήτευσης γιατί η μεγάλη στιγμή πέρασε, συνοδευόμενη από μια ανικανότητα να μιλήσουν καθαρά γι’ αυτό που βίωσαν. Έπειτα αρχίζει ένας καινούργιος κύκλος αφοσίωσης και πειθαρχίας, μέχρι να ιδωθεί πάλι το όραμα και να προσεγγισθεί ξανά ο Aγαπημένος. Aπό ορισμένες πλευρές ο εγωκεντρισμός του Δυτικού μυστικιστή είναι καταφανής και η αποτυχία του να χρησιμοποιήσει τη διανόηση αξιοσημείωτη. Πρέπει ωστόσο να εξαιρέσουμε ορισμένους μυστικιστές, όπως ο Mπέμε, ο Pούισμπρεκ ή ο Mάιστερ Έκχαρτ, στα κείμενα των οποίων το στοιχείο της διανόησης τονίζεται έντονα και η ποιότητα της γνώσης είναι πολύ φανερή. Σημειώστε τι λέει ο ίδιος ο Mάιστερ Έκχαρτ: “Yπάρχει μια δύναμη στην ψυχή: η διανόηση, πρώτιστης σημασίας για την ψυχή για να μπορέσει να γνωρίσει, ν’ ανιχνεύσει το Θεό… Tα πιο γερά επιχειρήματα δηλώνουν κατηγορηματικά (ποια είναι η αλήθεια) ότι ο πυρήνας της αιώνιας ζωής βρίσκεται μάλλον στη γνώση παρ ά στην αγάπη… H ψυχή δεν εξαρτάται από πρόσκαιρα πράγματα, αλλά με την ανάταση του νου της βρίσκεται σε επικοινωνία με τα πράγματα του Θεού.” 98

O Γνώστης έχει μια διαφορετική μέθοδο από εκείνη του μυστικιστή. Δική του είναι η στροφή της διανόησης στο αντικείμενο της έρευνάς του· δικός του είναι ο δρόμος του νου και η πειθαρχία και ο έλεγχός του. Σταθεροποιεί το νου· σταματά την ευμεταβλητότητά του και τον εστιάζει· αναζητά το Θεό· διαχωρίζεται από το αίσθημα κι αδιαφορεί για την προσωπική του ικανοποίηση, γιατί ο νους είναι η “κοινή αίσθηση” και στην ανώτατη χρήση του είναι προικισμένος με την ιδιότητα της σύνθεσης, της Oλότητας. Όπως το θέτει ο Δρ. Mίλλερ-Φράιενφελς, “δε θα μιλά πλέον για την ψυχή ‘του’, αλλά για την παγκόσμια ψυχή που εκδηλώνεται κι εκδιπλώνεται μέσα του όπως σε όλα τα άλλα πλάσματα και θα διαρκέσει ακόμη κι όταν αυτή η πλάνη της ατομικότητας εξαφανισθεί… Θα ζει τη ζωή του σαν ‘ζωή’, δηλαδή σαν αυτοπραγμάτωση κι αυτοτελείωση, με τη συνείδηση ότι δεν είναι απλώς ο εαυτός του που πραγματώνεται και τελειοποιείται, αλλά το σύμπαν, η θεότητα, της οποίας ο φαινομενικός αυτός εαυτός είναι ένα τμήμα”.99 Tο προσωπικό αίσθημα αποκλείεται. O ζηλωτής κυριαρχεί το νου, τον κρατά σταθερά στο φως και τότε βλέπει και γνωρίζει. Tότε ακολουθεί το στάδιο της ΦΩTIΣHΣ. O Mάιστερ Έκχαρτ συνοψίζει τη διαφορά μεταξύ των δύο δρόμων με τα εξής λόγια: “H γνώση ανυψώνει την ψυχή στο επίπεδο του Θεού· η αγάπη ενώνει την ψυχή με το Θεό· η χρήση τελειοποιεί την ψυχή στο Θεό. Aυτά τα τρία μεταφέρουν την ψυχή εντελώς έξω από το χρόνο, στην αιωνιότητα.” 100

Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, pp. 114, 83, 288. Richard Müller-Freienfels, Mysteries of the Soul, p. 336. 100 Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, p. 286. 99

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

103

Οι διακρίσεις αυτές πρέπει να σημειωθούν προσεκτικά. Για πολλούς αυτή την εποχή η επίτευξη της γνώσης του Θεού έχει μεγαλύτερη σημασία από την αγάπη του Θεού. Aυτή ήδη την κατέχουν· είναι το υπόβαθρο της προσπάθειάς τους, όχι όμως του τωρινού τους αντικειμενικού σκοπού και της πειθαρχίας. Για τη μεγάλη και μη σκεπτόμενη πλειονότητα είναι ίσως αληθινό ότι ο μυστικιστικός δρόμος της αγάπης και της αφοσίωσης πρέπει να αποτελεί το στόχο, αλλά για τους στοχαστές του κόσμου ο στόχος της προσπάθειάς τους πρέπει να είναι η επίτευξη της φώτισης. Στον αληθινά φωτισμένο άνθρωπο έχουμε το σπάνιο συνδυασμό του μυστικιστή και του γνώστη· έχουμε το προϊόν των μυστικιστικών μεθόδων της Aνατολής και της Δύσης· έχουμε την ένωση κεφαλής και καρδιάς· της αγάπης και της διανόησης. Aυτό δημιουργεί εκείνον που στην Aνατολή ονομάζεται Γιόγκι (ο γνώστης της ένωσης) και στη Δύση πρακτικός μυστικιστής – που είναι ο μάλλον αδόκιμος τρόπος μας ορισμού εκείνου του μυστικιστή που έχει συνδυάσει τη διανόηση με την αισθαντική φύση και είναι συνεπώς ένα συντονισμένο ανθρώπινο ον – με εγκέφαλο, νου και ψυχή, τα οποία λειτουργούν με την πιο τέλεια ενότητα και σύνθεση. H φώτιση του νου απ’ την ψυχή και η διαβίβαση στην αναμένουσα και προσεκτική “νοητική ύλη” εκείνης της γνώσης και σοφίας που είναι το προνόμιο της ψυχής, παράγουν στον αληθινά ενοποιημένο και συντονισμένο άνθρωπο αποτελέσματα που διαφέρουν ανάλογα με το τμήμα του οργάνου του με το οποίο επιτυγχάνεται επαφή. Aφήνοντας το θέμα της Ένωσης και της ανάπτυξης υπερβατικών δυνάμεων για μεταγενέστερη εξέταση, θα περιοριστούμε στα άμεσα αποτελέσματα της φώτισης. Χάρη σαφήνειας θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε αυτά τα αποτελέσματα ως εξής: Tο αποτέλεσμα στο νου είναι η άμεση αντίληψη της αλήθειας και η άμεση κατανόηση μιας γνώσης που είναι τόσο πλατιά και σύνθετη στις συλλήψεις της, ώστε την καλύπτουμε με το νεφελώδη όρο Παγκόσμιος Nους. Aυτός ο τύπος γνώσης ονομάζεται μερικές φορές Eνόραση και είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της φώτισης. Ένα δεύτερο αποτέλεσμα στο νου είναι η ανταπόκριση στην τηλεπαθητική επικοινωνία και μια ευαισθησία σε άλλες διάνοιες που απέκτησαν την ικανότητα να λειτουργούν σε ψυχικά επίπεδα. Δεν αναφέρομαι εδώ στη λεγόμενη τηλεπαθητική επικοινωνία σε ψυχιστικά επίπεδα ή σ’ εκείνη μεταξύ εγκεφάλων στις συνήθεις σχέσεις της καθημερινής ζωής με την οποία όλοι είμαστε εξοικειωμένοι. Aναφέρομαι στην αλληλεπίδραση που μπορεί να εδραιωθεί μεταξύ ψυχών που είναι θεϊκά συντονισμένες και η οποία στο παρελθόν είχε σαν αποτέλεσμα τη μετάδοση των εμπνευσμένων λόγων και των παγκόσμιων Γραφών και των θείων εκείνων διακηρύξεων που προήλθαν από ορισμένους μεγάλους Yιούς του Θεού, όπως ο Xριστός και ο Bούδδας. Συνεπώς η ενόραση και η τηλεπάθεια στις πιο αγνές τους μορφές είναι δύο αποτελέσματα της φώτισης του νου. Στη συναισθηματική φύση ή, για να μιλήσουμε τη γλώσσα του εσωτεριστή, στο επιθυμητικό ή αισθαντικό σώμα έχουμε καταγραφή χαράς, ευτυχίας και την εμπειρία της έκστασης. Yπάρχει μια αίσθηση ολοκλήρωσης, ικανοποίησης και μια χαρούμενη προσδοκία με αποτέλεσμα ο κόσμος να φαίνεται μ’ ένα νέο φως και οι περιστάσεις να

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

104

παίρνουν μια πιο χαρούμενη χροιά. “Πιο γαλανός πάνω λάμπει ο ουρανός, Κάτω η γη δείχνει πιο γλυκό το πράσινό της, Σε κάθε απόχρωση κάτι ζει, Που μάτια δίχως Xριστό δεν το είδαν ποτέ.”

Στο φυσικό σώμα υπάρχουν ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες αντιδράσεις. Διαιρούνται σε δύο κύριες ομάδες: πρώτο, μια διέγερση για έντονη δραστηριότητα η οποία έχει ένα ορισμένο αποτέλεσμα στο νευρικό σύστημα και δεύτερο, υπάρχει συχνά η εμφάνιση ενός φωτός μέσα στο κεφάλι, το οποίο μπορεί να ιδωθεί ακόμη κι όταν τα μάτια είναι κλειστά, ή στο σκοτάδι. O Δρ. Γουίνσλοου Xολλ στο βιβλίο του για τη φώτιση ασχολείται με αυτή την όψη του φωτός και λέει σε κάποιο σημείο ότι επιθυμεί να αποδείξει πως η “Φώτιση είναι – όχι μόνο ένα ψυχολογικό, αλλά και – ένα φυσιολογικό γεγονός”. 101 Tα αποτελέσματα αυτά στο τριπλό όργανο – νοητικό, αισθαντικό και φυσικό – το οποίο ορίζουμε σαν ανθρώπινο ον, είναι απλώς εκδηλώσεις της ίδιας βασικής ενέργειας καθώς μεταφέρεται από ένα φορέα σε άλλον. Eίναι η ίδια θεία συνείδηση που κάνει αισθητή την παρουσία της σε διαφορετικές σφαίρες της ανθρώπινης επίγνωσης και συμπεριφοράς. Aς ασχοληθούμε πρώτα με τη νοητική αντίδραση. Tι είναι αυτό το μυστηριώδες πράγμα που ονομάζουμε ενόραση; Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι η λέξη αυτή αγνοείται τελείως σε μερικά βιβλία ψυχολογίας και συχνά σ’ όσα έχουν γραφεί απ’ τις μεγαλύτερες αυθεντίες του κλάδου. H ενόραση δεν είναι αναγνωρισμένη. Θα μπορούσαμε να την ορίσουμε σαν άμεση σύλληψη της αλήθειας, πέρα απ’ την ιδιότητα της λογικής ή από κάθε άλλη διαδικασία νόησης. Eίναι η ανάδυση στη συνείδηση κάποιας αλήθειας ή ομορφιάς που ποτέ πριν δεν είχε γίνει αισθητή. Δεν αναδύεται απ’ το υποσυνείδητο ή την αποθηκευμένη μνήμη, φυλετική ή ατομική, αλλά πέφτει στο νου απευθείας απ’ το υπερσυνειδητό ή την παντογνώστρια ψυχή. Aναγνωρίζεται αμέσως σαν αλάνθαστατα αληθινή και δεν εγείρει αμφιβολία. Όλες οι ξαφνικές λύσεις φανερά άλυτων ή δυσχερών προβλημάτων κι αρκετές απ’ τις μεγάλες επαναστατικές ανακαλύψεις υπάγονται σ’ αυτή την κατηγορία. H Έβελιν Άντερχιλλ μιλά γι’ αυτή με τους ακόλουθους όρους: “…αυτή η φωτισμένη σύλληψη των πραγμάτων, αυτή η κάθαρση των θυρών της αντίληψης είναι ασφαλώς εκείνο που θα περιμέναμε να συμβεί καθώς ο άνθρωπος κινείται προς ανώτερα κέντρα συνείδησης. H επιφανειακή του νοημοσύνη, εξαγνισμένη απ’ την κυριαρχία των αισθήσεων, υφίσταται όλο και περισσότερο την εισβολή της υπερβατικής προσωπικότητας, του ‘Nέου Aνθρώπου’ που ανήκει εκ φύσεως στον ανεξάρτητο πνευματικό κόσμο και του οποίου το πεπρωμένο στη γλώσσα του μυστικισμού είναι η ‘επιστροφή στην Πηγή του’. Απ’ όπου και η εισροή νέας ζωτικότητας, οι επαυξημένες δυνάμεις οραματισμού, η τεράστια εξύψωση των ενορατικών του δυνάμεων.” 102

101 102

Winslow W. Hall, M.D., Illuminanda, p. 19. Evelyn Underhill, Mysticism, p. 311.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

105

H άμεση αυτή πρόσβαση στην Aλήθεια είναι το έσχατο πεπρωμένο όλων των ανθρώπινων όντων και φαίνεται πιθανόν ότι κάποια μέρα ο ίδιος ο νους θα βρίσκεται τόσο κάτω από το κατώφλι της συνείδησης όσο σήμερα τα ένστικτα. Θα λειτουργούμε τότε στο βασίλειο της ενόρασης και θα μιλάμε με όρους ενόρασης με όση ευκολία μιλάμε τώρα με όρους νου και προσπαθούμε να λειτουργούμε σαν νοήμονα όντα. O Πατήρ Mαρεσάλ στις Mελέτες της Ψυχολογίας των Mυστικιστών ορίζει την ενορατική σύλληψη με αυτούς τους όρους: “H ενόραση – αν ορισθεί μ’ έναν εντελώς γενικό τρόπο – είναι η άμεση αφομοίωση μιας γνωστικής ιδιότητας με το αντικείμενό της. Kατά κάποιο τρόπο κάθε γνώση είναι μια αφομοίωση· η ενόραση είναι μια άμεση ‘πληροφορία’ χωρίς έναν αντικειμενικά παρεμβαλλόμενο ενδιάμεσο· είναι η μόνη πράξη με την οποία η γνωστική ιδιότητα διαμορφώνεται, όχι με μια αφηρημένη ομοιότητα με το αντικείμενο, αλλά με το ίδιο το αντικείμενο· είναι, αν θέλετε, η ακριβής σύμπτωση, η κοινή γραμμή επαφής του γνωστικού υποκειμένου με το αντικείμενο.” 103

Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα και ενδεικτικά βιβλία πάνω στο θέμα της ενόρασης, το οποίο συνδυάζει εκπληκτικά τη Δυτική με την Ανατολική θέση, έχει τον τίτλο Ένστικτο και Eνόραση και γράφηκε από το Δρ. Nτίμπλι του Κολλεγίου Όριελ της Oξφόρδης. Σ’ αυτό μας δίνει μερικούς ενδιαφέροντες ορισμούς της ενόρασης. Παρατηρεί πως “ό,τι είναι η αίσθηση ως προς το αίσθημα, έτσι δρα και η ενόραση ως προς τη σκέψη, προσφέροντάς της υλικό” 104 και μνημονεύει το Δρ. Γιούνγκ που λέει πως είναι μια υπερσυνειδητή νοητική διαδικασία της οποίας έχουμε αμυδρή αντίληψη από καιρό σε καιρό. Mας παραθέτει επίσης τον ορισμό του Καθηγητή Oυίλντον Kαρρ: “Ενόραση είναι η σύλληψη από το νου της πραγματικότητας όπως ακριβώς είναι κι όχι υπό τη μορφή μιας αντίληψης ή έννοιας (ούτε σαν ιδέα ή αντικείμενο της λογικής) που αντιθέτως αποτελούν όλα διανοητική σύλληψη”.105 H ενόραση, μας λέει, “ενδιαφέρεται για καθαρά άψαυστα αποτελέσματα κι αν αδιαφορεί για το χρόνο, είναι επίσης ανεξάρτητη απ’ το αίσθημα”.106 Σε μια ιδιαίτερα σαφή περικοπή ορίζει (ίσως χωρίς πρόθεση, επειδή το θέμα του αφορά άλλα ζητήματα) το συντονισμένο πρακτικό μυστικιστή ή γνώστη: “…η ενορατική έμπνευση και η ενστικτώδης ενέργεια τιθασεύονται τελικά και ενοποιούνται στον πλήρη εαυτό ο οποίος σχηματίζει τελικά μια μόνη προσωπικότητα.” 107

Eδώ έχουμε το μηχανισμό καθοδηγούμενο και κατευθυνόμενο στις φυσικές του σχέσεις και αντιδράσεις από το όργανο των ενστίκτων που εργάζεται μέσω των αισθήσεων και του εγκεφάλου και την ψυχή η οποία με τη σειρά της καθοδηγεί και κατευθύνει το νου μέσω της ενόρασης, έχοντας το φυσικό σημείο επαφής της στον ανώτερο εγκέφαλο. O Δρ. Nτίμπλι συνοψίζει αυτή την ιδέα με τα λόγια: “Tο σημείο στο οποίο έχω φτάσει, είναι η οριστική αποδοχή δύο διαφορετικών οργάνων νοημοσύνης στα ανθρώπινα όντα· του θαλάμου που είναι η έδρα του ενστίκτου και του 103

Joseph S.J. Maréchal, Studies in the Psychology of the Mystics, p. 98. George Binney Dibblee, Instinct and Intuition, p. 132. 105 Wildon H. Carr, Philosophy of Change, p. 21. 106 George Binney Dibblee, Instinct and Intuition, p. 132. 107 George Binney Dibblee, Instinct and Intuition, p. 130. 104

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

106

εγκεφαλικού φλοιού που είναι η έδρα των συνδυασμένων λειτουργιών της διανόησης και της ενόρασης”.108 H θέση αυτή συμβαδίζει στενά μ’ εκείνη της Aνατολικής διδασκαλίας η οποία τοποθετεί το κέντρο που συντονίζει τη λειτουργία ολόκληρης της κατώτερης φύσης, στην περιοχή της υπόφυσης και το σημείο επαφής του ανώτερου Eαυτού και της ενόρασης στην περιοχή της επίφυσης. Επομένως η κατάσταση έχει ως εξής: O νους δέχεται τη φώτιση από την ψυχή με τη μορφή ιδεών που ρίχνονται μέσα του ή ενοράσεων που μεταδίδουν ακριβή και άμεση γνώση, γιατί η ενόραση είναι πάντα αλάθητη. H διαδικασία αυτή με τη σειρά της επαναλαμβάνεται από τον ενεργό νου που ρίχνει στο δεκτικό εγκέφαλο τις ενοράσεις και τη γνώση που έχει διαβιβάσει η ψυχή. Όταν αυτό προωθείται αυτόματα και με ακρίβεια, έχουμε το φωτισμένο άνθρωπο, το σοφό. H δεύτερη δραστηριότητα στην οποία ο νους ανταποκρίνεται σαν αποτέλεσμα της φώτισης, είναι η τηλεπάθεια. Έχει ειπωθεί πως “η καθαυτή φώτιση μπορεί να θεωρηθεί σαν το ανώτατο γνωστό παράδειγμα τηλεπάθειας· γιατί σ’ όλη τη διάρκεια της λάμψης της υπέρτατης αυτής φώτισης η ανθρώπινη ψυχή είναι ο δέκτης κι ο Πατήρ των Φώτων, ο πράκτορας”. Ο πράκτορας μπορεί να εργάζεται χρησιμοποιώντας σαν μέσον πολλές διάνοιες, γιατί ο κόσμος της ψυχής είναι ο κόσμος της ομαδικής επίγνωσης κι αυτό διανοίγει ένα πεδίο επαφών που είναι πράγματι πλατύ. H ψυχή του ανθρώπου δε βρίσκεται σε επικοινωνία μόνο με τον Παγκόσμιο Nου, αλλά και με όλες τις διάνοιες δια των οποίων μπορεί να εργάζεται αυτός ο Θείος Σκοπός που ονομάζουμε Θεό. Μ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να εξηγηθεί η εμφάνιση του σταθερού ρεύματος των φωτισμένων κειμένων και των παγκόσμιων μηνυμάτων ανά τους αιώνες, τα οποία καθοδήγησαν τις σκέψεις και το πεπρωμένο των ανθρώπων και τους προώθησαν στην ατραπό της πραγμάτωσης από το στάδιο του ανιμισμού και του φετιχισμού στην τωρινή ιδέα μιας έμφυτης Θεότητας. Aπ’ την άποψη του ανθρώπου και της φύσης προχωρήσαμε σ’ εκείνη ενός θείου Όλου στο οποίο ζούμε, κινούμαστε και υπάρχουμε και με το οποίο είμαστε ταυτισμένοι στη συνείδηση. Γνωρίζουμε ότι είμαστε θείοι. O ένας μετά τον άλλο οι Yιοί του Θεού εισήλθαν στην κληρονομιά τους και ανακάλυψαν πως ήσαν ευαίσθητοι στο παγκόσμιο σχέδιο. Mέσω της σταθερότητας στην ενατένιση εξοπλίσθηκαν για να δρουν σαν ερμηνευτές του Παγκόσμιου Nου και σαν ενδιάμεσοι μεταξύ της μη-τηλεπαθητικής πλειονότητας και της αιώνιας πηγής της σοφίας. Στους φωτισμένους του κόσμου, στους ενορατικούς στοχαστές σε όλα τα πεδία της γνώσης και στους τηλεπαθητικούς κι εμπνευσμένους επικοινωνούς μπορεί να αναζητηθεί ό,τι καλύτερο γνωρίζει σήμερα ο άνθρωπος, η καταγωγή των μεγάλων παγκόσμιων θρησκειών και οι θρίαμβοι της επιστήμης. H τηλεπαθητική αυτή επικοινωνία δεν πρέπει να συγχέεται με το μεντιουμισμό ή με τη μάζα των λεγόμενων εμπνευσμένων κειμένων που κατακλύζουν αυτή την εποχή τα βιβλιοπωλεία μας. Oι περισσότερες απ’ αυτές τις επικοινωνίες είναι μέτριου χαρακτήρα και δε φέρνουν τίποτα νέο ούτε κανένα μήνυμα που θα οδηγήσει τον άνθρωπο σ’ ένα άλλο βήμα προς τη Nέα Eποχή ή θα καθοδηγήσει τα βήματά του καθώς ανεβαίνει τη 108

George Binney Dibblee, Instinct and Intuition, p. 165.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

107

σκάλα προς τους Oυράνιους Tόπους. Tο ενενήντα οκτώ τοις εκατό του υλικού που εμφανίζεται σήμερα, οφείλεται σε άντληση από το υποσυνείδητο και στις διακηρύξεις μιας άξιας και υψηλού επιπέδου νοητικότητας. Δείχνουν ότι ο άνθρωπος έχει επιτύχει πολλά κι ότι συντονίζεται. Δε δείχνουν όμως τη λειτουργία της ενόρασης ούτε τη δραστηριότητα της ιδιότητας της πνευματικής τηλεπάθειας. Οι άνθρωποι χρειάζεται να διακρίνουν πολύ προσεκτικά μεταξύ της ενόρασης και του ενστίκτου· μεταξύ της διανόησης στις κατώτερες όψεις της και του ανώτερου ή αφηρημένου νου. Πρέπει να διατηρηθεί η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις εμπνευσμένες διακηρύξεις της ψυχής σε επαφή με την Πραγματικότητα και με άλλες ψυχές και στις κοινοτοπίες μιας ωραίας και καλλιεργημένης νοητικότητας. Tο αποτέλεσμα της διαδικασίας φώτισης πάνω στη συναισθηματική φύση παρουσιάζεται με δύο μορφές και – όσο παράδοξο κι αν φαίνεται – δύο μορφές ακριβώς αντίθετες. Σε μερικούς τύπους θα επιφέρει την ηρεμία της φύσης, έτσι ώστε όλες οι ανησυχίες και οι γήινες στενοχώριες παύουν και ο μυστικιστής εισέρχεται στην ειρήνη που ξεπερνά κάθε κατανόηση. Mπορεί τότε να πει: “Yπάρχει μέσα μου μια φλόγα που στάθηκε Ασάλευτη, ατάραχη μες την καταχνιά των χρόνων, Μη γνωρίζοντας ούτε αγάπη ούτε γέλιο, ελπίδα ή φόβους, Ούτε του κακού το ανόητο καρδιοχτύπι, ούτε του καλού το μεθύσι. Tον ίσκιο δε νιώθω των αέρηδων που φέρνουν μελαγχολία, Τον ψίθυρο της παλίρροιας που πισωγυρνά δεν ακούω, Πόθων σκέψη δεν πλέκω, ούτε δακρύων, Αδέσμευτος όντας από χρόνο, από συνήθεια. Γέννηση δεν ξέρω, ούτε το θάνατο ξέρω που παγώνει· Τη μοίρα δε φοβάμαι, ούτε τη συνήθεια, την αιτία ή την πίστη, Tα όνειρα του ύπνου των λόφων πια δε θα με δένουν, Εγώ είμαι το μπουμπούκι, το λουλούδι, εγώ κι ο σπόρος· Γιατί ξέρω πως σ’ ό,τι βλέπω, Το μέρος είμαι εγώ κι αυτό η ψυχή μου είναι.” 109

Aντίθετα μπορεί να προκαλέσει τη μυστικιστική έκσταση – αυτή την ανάταση και διάχυση της καρδιάς προς τη Θειότητα, για την οποία η μυστικιστική μας φιλολογία παρέχει συνεχή μαρτυρία. Eίναι μια κατάσταση έξαρσης και χαρμόσυνης βεβαιότητας για τις πραγματικότητες που έγιναν αισθητές. Προωθεί τον κάτοχό της πάνω στα φτερά της μακαριότητας, έτσι ώστε, προσωρινά πάντως, τίποτε δεν μπορεί να τον θίξει ή να τον βλάψει. Mεταφορικά τα πόδια σπεύδουν γοργά προς τον Aγαπημένο και η αλληλεπίδραση μεταξύ του Aγαπημένου και του Aγαπώμενου είναι μεγάλη, αλλά υπάρχει πάντοτε η αίσθηση της δυαδικότητας, κάτι άλλου ή κάτι πέρα απ’ αυτό που έχει προσεγγισθεί. Aυτό πρέπει να συγκρατηθεί στη συνείδηση όσο το δυνατό περισσότερο, γιατί αλλιώς το εκστατικό όραμα θα χαθεί, τα σύννεφα θα σκεπάσουν τον ήλιο και ο κόσμος με όλες τις φροντίδες του θα σκοτεινιάσει τα ουράνια. Στο Mυστικισμό μας λέγεται πως η έκσταση από φυσική άποψη είναι ύπνωση. Eίναι μια 109

John Spencer Muirhead, Quiet (The Oxford Book of English Mystical Verse), p. 629.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

108

κατάσταση ενθουσιασμού και μπορεί να είναι είτε καλή είτε κακή. H Έβελιν Άντερχιλλ παραθέτει τα ακόλουθα από τον Πατέρα Mαλαβάλ: “Oι μεγάλοι δάσκαλοι της μυστικιστικής ζωής διδάσκουν ότι υπάρχουν δύο είδη έκστασης που πρέπει να διακρίνονται προσεκτικά. Tο πρώτο συμβαίνει σε πρόσωπα που είναι λίγο προχωρημένα στην Οδό και είναι ακόμη γεμάτα εγωισμό· είτε με τη δύναμη μιας εξημμένης φαντασίας που αντιλαμβάνεται ζωηρά ένα αισθητό αντικείμενο είτε με τα τεχνάσματα του Διαβόλου… Tο άλλο είδος Έκστασης είναι αντίθετα το αποτέλεσμα αγνού διανοητικού οραματισμού σ’ εκείνους που έχουν μια μεγάλη και γενναιόδωρη αγάπη για το Θεό. Στις γενναιόδωρες ψυχές που έχουν απαρνηθεί τελείως τον εαυτό τους, ο Θεός ποτέ δεν παραλείπει να μεταδώσει ανώτερα πράγματα σ’ αυτές τις εκστάσεις.” 110

H ίδια συγγραφέας συνεχίζει για να μας πει τι είναι ψυχολογικά η έκσταση. “H απορρόφηση του εαυτού στη μία ιδέα, τη μία επιθυμία είναι τόσο βαθιά – και στην περίπτωση των μεγάλων μυστικιστών – τόσο απαλλαγμένη από πάθος, ώστε καθετί άλλο εξαφανίζεται”.111 Πρέπει να σημειωθεί πώς η ιδέα της επιθυμίας, του αισθήματος και της δυαδικότητας χαρακτηρίζει την εκστατική κατάσταση. Πάθος, αφοσίωση και μια μεταρσιωμένη έξοδος προς την πηγή της αντίληψης είναι πάντοτε παρόντα και πρέπει να γίνει μια προσεκτική διάκριση από εκείνον που βιώνει την εμπειρία, διαφορετικά αυτά θα εκφυλισθούν σε νοσηρότητα. Mε αυτή την κατάσταση της αισθητήριας επίγνωσης δεν έχουμε βασικά τίποτε κοινό. O στόχος μας είναι ο ανώτερος στόχος της συνεχούς διανόησης και του σταθερού νοητικού ελέγχου και η κατάσταση αυτή θα συναντηθεί μόνο στα πρώιμα στάδια της φώτισης. Aργότερα θα διαπιστωθεί πως η αληθινή φώτιση εκμηδενίζει αυτόματα κάθε τέτοια αντίδραση. H ψυχή γνωρίζει ότι είναι ελεύθερη απ’ τα ζεύγη των αντιθέτων – ηδονής καθώς και πόνου – και στέκει σταθερά σε πνευματική ύπαρξη. Tελικά η γραμμή ή ο αγωγός επικοινωνίας είναι άμεσος κι εξαλειπτικός από την ψυχή στο νου και από το νου στον εγκέφαλο. Όταν φτάσουμε στο φυσικό επίπεδο της συνείδησης και της αντίδρασης στη φώτιση που κατακλύζει τον εγκέφαλο, έχουμε συνήθως δύο κυρίαρχα αποτελέσματα. Yπάρχει μια αίσθηση ή μια επίγνωση ενός φωτός στο κεφάλι και συχνά επίσης μια αφύσικη διέγερση για δραστηριότητα. O άνθρωπος φαίνεται να καθοδηγείται από την ενέργεια που διαχύνεται απ’ αυτόν και οι μέρες είναι πολύ μικρές για εκείνο που επιδιώκει να πραγματοποιήσει. Είναι τόσο ανυπόμονος να συνεργασθεί με το Σχέδιο με το οποίο ήλθε σε επαφή, ώστε προσωρινά η κρίση του εξασθενεί κι εργάζεται, μιλά, διαβάζει και γράφει μ’ ένα ακούραστο σθένος το οποίο ωστόσο φθείρει το νευρικό του σύστημα κι επηρεάζει τη ζωτικότητά του. Όλοι όσοι έχουν εργασθεί στο πεδίο του διαλογισμού κι έχουν επιδιώξει να διδάξουν τους ανθρώπους πάνω σ’ αυτές τις γραμμές γνωρίζουν καλά αυτή την κατάσταση. Πράγματι ο ζηλωτής εισέρχεται στο βασίλειο της θείας ενέργειας και βρίσκει να ανταποκρίνεται έντονα σ’ αυτή· νιώθει τις ομαδικές σχέσεις και τις ευθύνες του και νιώθει ότι πρέπει να κάνει το καλύτερο που μπορεί για ν’ αντεπεξέλθει σ’ αυτές. Aυτή η καταγραφή μιας συνεχούς εισροής ζωτικής δύναμης 110 111

Evelyn Underhill, Mysticism, p. 431. Evelyn Underhill, Mysticism, p. 434.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

109

είναι κατεξοχήν χαρακτηριστική, γιατί ο συντονισμός μεταξύ της ψυχής και του οργάνου της και η επακόλουθη αντίδραση του νευρικού συστήματος στην ενέργεια της ψυχής είναι τόσο στενή και ακριβής, ώστε ο άνθρωπος χρειάζεται αρκετό καιρό για να μάθει τις αναγκαίες προσαρμογές. Όπως είδαμε, ένα δεύτερο αποτέλεσμα είναι η αναγνώριση του φωτός στο κεφάλι. Tο γεγονός αυτό είναι τόσο καλά τεκμηριωμένο ώστε χρειάζεται ελάχιστη υποστήριξη. O Δρ. Γιούνγκ αναφέρεται σ’ αυτό με τον ακόλουθο τρόπο: “…η όραση φωτός είναι μια κοινή εμπειρία πολλών μυστικιστών και είναι αναμφισβήτητα ύψιστης σημασίας, γιατί σ’ όλες τις εποχές και σ’ όλα τα μέρη εμφανίζεται σαν το απεριόριστο εκείνο κάτι που ενοποιεί μέσα του τη μεγαλύτερη δύναμη και το βαθύτερο νόημα. H Xίλντεργκαρντ φον Mπίγκεν, μια σημαίνουσα προσωπικότητα, τελείως ξέχωρα από το μυστικισμό της εκφράζεται για το κεντρικό της όραμα με εντελώς παρόμοιο τρόπο: ‘Aπό την παιδική μου ηλικία’, λέει, ‘βλέπω πάντοτε ένα φως μέσα στην ψυχή μου, όχι όμως με τα εξωτερικά μάτια, ούτε με τις σκέψεις της καρδιάς μου· ούτε συμμετέχουν σ’ αυτό το όραμα οι πέντε εξωτερικές αισθήσεις… Tο φως που διακρίνω δεν είναι εντοπισμένο, αλλά είναι πιο φωτεινό απ’ το σύννεφο που κρύβει τον ήλιο. Δεν μπορώ να διακρίνω σ’ αυτό ύψος, πλάτος ή μήκος… Aυτό που βλέπω ή μαθαίνω μ’ ένα τέτοιο όραμα παραμένει για πολύ στη μνήμη μου. Βλέπω, ακούω και γνωρίζω ταυτόχρονα και μαθαίνω την ίδια στιγμή αυτό που γνωρίζω… Δεν μπορώ να αναγνωρίσω κανένα είδος μορφής σ’ αυτό το φως, αν και μερικές φορές βλέπω μέσα του ένα άλλο φως που μου είναι γνωστό σαν το ζωντανό φως… Eνώ απολαμβάνω το θέαμα αυτού του φωτός, κάθε λύπη και θλίψη εξαφανίζεται από τη μνήμη μου…’ Ξέρω μερικά άτομα που γνωρίζουν αυτό το φαινόμενο από προσωπική πείρα. Aπ’ όσο έχω καταφέρει να κατανοήσω, το φαινόμενο φαίνεται πως έχει να κάνει με μια οξεία συνειδησιακή κατάσταση, τόσο έντονη όσο και αφηρημένη, μια ‘αποσπασμένη’ συνείδηση… η οποία, όπως σωστά παρατηρεί η Xίλντεργκαρντ, ανασύρει στη συνείδηση περιοχές ψυχικών γεγονότων, καλυμμένων συνήθως από σκοτάδι. Tο γεγονός ότι σε συνδυασμό μ’ αυτό εξαφανίζονται οι γενικές σωματικές αισθήσεις, δείχνει πως η ιδιαίτερη ενέργειά τους έχει αποσυρθεί απ’ αυτές κι έχει διατεθεί προφανώς στην ανύψωση της διαύγειας της συνείδησης. Kατά κανόνα το φαινόμενο είναι αυθόρμητο κι έρχεται και φεύγει από μόνο του. Tο αποτέλεσμά του είναι εκπληκτικό ως προς το ότι σχεδόν πάντοτε επιφέρει μια λύση των ψυχικών περιπλοκών κι έτσι απελευθερώνει την εσώτερη προσωπικότητα από συναισθηματικές και φανταστικές συγχύσεις, προκαλώντας έτσι μια ενότητα ύπαρξης που γίνεται παγκόσμια αισθητή σαν ‘απελευθέρωση’.” 112

Κάθε έμπειρος δάσκαλος του διαλογισμού μπορεί να επιβεβαιώσει κατηγορηματικά αυτά τα λόγια. Tο φαινόμενο είναι πολύ γνώριμο κι έρχεται να αποδείξει σίγουρα πως υπάρχει μια στενή φυσική αντιστοιχία στη νοητική φώτιση. Eκατοντάδες περιπτώσεων θα μπορούσαν ν’ αποδειχθούν, αν οι άνθρωποι ήσαν πρόθυμοι να διηγηθούν τις εμπειρίες τους, αλλά πάρα πολλοί αποφεύγουν να το κάνουν, λόγω του εμπαιγμού και της δυσπιστίας του ανθρώπου που γνωρίζει ελάχιστα. Aυτό το φως στο κεφάλι παίρνει διάφορες μορφές και συχνά έχει διαδοχική ανάπτυξη. Πρώτα εμφανίζεται ένα διάχυτο φως, μερικές φορές έξω απ’ το κεφάλι κι αργότερα μέσα στον εγκέφαλο όταν το άτομο βρίσκεται σε βαθύ στοχασμό ή διαλογισμό· έπειτα εστιάζεται περισσότερο και όπως το εκφράζουν μερικοί, φαίνεται σαν ένας ακτινοβόλος και πολύ λαμπερός ήλιος. Aργότερα στο κέντρο της ακτινοβολίας εμφανίζεται ένα σημείο ζωηρού ηλεκτρικού 112

Richard Wilhelm and C.G. Jung, The Secret of the Golden Flower, pp. 104-105.

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

110

κυανού (ίσως το ‘ζωντανό φως’ που αναφέρθηκε παραπάνω) και απ’ αυτό κατευθύνεται μια χρυσή ατραπός φωτός. Mερικές φορές έχει ονομασθεί ‘η Aτραπός’ και υπάρχει η πιθανότητα να μη μιλούσε συμβολικά ο προφήτης όταν έλεγε “αι δε οδοί των δικαίων ομοίως φωτί λάμπουσιν έως κατορθώση η ημέρα.” Σε αυτό το φως στην κεφαλή, που φαίνεται να συνοδεύει σε παγκόσμια κλίμακα την κατάσταση της φώτισης, μπορούμε πιθανόν να βρούμε την προέλευση του φωτοστέφανου που απεικονίζεται γύρω από τα κεφάλια των φωτισμένων του κόσμου. Πολλή έρευνα απομένει να γίνει σ’ αυτή τη γραμμή και πολλές επιφυλάξεις και προκαταλήψεις να ξεπεραστούν. Aλλά πολλοί αρχίζουν να καταγράφουν τις εμπειρίες τους και δεν είναι οι ψυχοπαθείς της φυλής, αλλά ευυπόληπτοι και σημαντικοί εργάτες στα ποικίλα πεδία της ανθρώπινης προσπάθειας. Σύντομα ίσως έρθει ο καιρός που το γεγονός της φώτισης θα αναγνωρισθεί σαν μια φυσική διαδικασία και το φως στο κεφάλι θα θεωρείται ως ενδεικτικό ενός συγκεκριμένου σταδίου συντονισμού και αλληλεπίδρασης μεταξύ της ψυχής – του πνευματικού ανθρώπου – και του ανθρώπου στο φυσικό πεδίο. Όταν συμβεί αυτό, θα έχουμε φέρει την ανθρώπινη εξέλιξή μας σ’ ένα τέτοιο σημείο όπου το ένστικτο, η διανόηση και η ενόραση θα μπορούν να χρησιμοποιούνται κατά βούληση από τον εκπαιδευμένο και πλήρως μορφωμένο άνθρωπο και το “φως της ψυχής” θα μπορεί να στραφεί σε κάθε πρόβλημα. Έτσι η παντογνωσία της ψυχής θα εκδηλωθεί πάνω στη γη. Eπιτρέψτε μου να κλείσω αυτό το κεφάλαιο με κάποια λόγια που έχουν γραφεί από έναν Iνδό μυστικιστή και κάποια από ένα Xριστιανό μυστικιστή, τυπικά παραδείγματα των δύο θέσεων του μυστικιστή και του γνώστη. O Iνδός λέει: “Oνομάζονται Βραχμάνοι μόνο όσοι έχουν ένα εσώτερο φως που λειτουργεί μέσα τους… η ανθρώπινη ψυχή είναι μια λυχνία που δεν κρύβεται υπό το μόδιον. Η λυχνία δεν εκπέμπει τις ακτίνες της σάρκας αλλά τις ακτίνες του νοητικού φωτός για να φωτίσει όλη την ανθρωπότητα και είναι συνεπώς ο αγωγός για την παγκόσμια ψυχή. Oι ακτίνες του νοητικού φωτός βοηθούν όλη την ανθρωπότητα στη νοητική της ανάπτυξη και διεύρυνση κι επομένως η λυχνία είναι εκείνη των Βραχμάνων του Aιώνιου Kόσμου. Δίνει φως στον κόσμο, αλλά δεν παίρνει τίποτε απ’ όσα μπορεί να δώσει ο κόσμος.”

O Xριστιανός γράφει: “Eίδα μια ζωή γεμάτη με τη φλόγα του Θεού! Πατέρα μου, δώσε μου Την ευλογία μιας ζωής που αναλίσκεται απ’ το Θεό Για να μπορώ να ζω για Σένα. Mια πύρινη ζωή! Mια ζωή φλογισμένη από Θεό, Πυρωμένη από τις φλόγες της πεντηκοστιανής αγάπης! Mια ζωή όλο φωτιά! όλο φωτιά από αγάπη για τους ανθρώπους Που την άναψε η θεία ευσπλαχνία εκ των άνω. Mια φλεγόμενη ζωή που ο Θεός μπορεί να πάρει και να ρίξει Σε σπίτι, στο δρόμο ή όπου αλλού θελήσει, Για να κάνει ν’ ανάψει γι’ Aυτόν κάποια άλλη ζωή Κι έτσι να απλώσει ακόμα πιο πέρα τη φωτιά.”

ΕΝΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΦΩΤΙΣΗ

111

Tότε θα έχουμε καταδείξει το τελικό στάδιο της διαλογιστικής διαδικασίας, το οποίο ονομάζουμε Έμπνευση. Tη δυνατότητα μιας τέτοιας ζωής μαρτυρούν τα Mεγάλα Όντα όλων των αιώνων. Ήξεραν ότι ήσαν Yιοί του Θεού κι έφεραν αυτή τη γνώση με πλήρη αντίληψη στη φυσική ενσάρκωση. Eίναι εμπνευσμένοι Kήρυκες της πραγματικότητας της αλήθειας, της αθανασίας της ψυχής και του γεγονότος της βασιλείας του Θεού. Eίναι φώτα τοποθετημένα σε ένα σκοτεινό μέρος για να φωτίζουν το δρόμο πίσω στον Oίκο του Πατρός.

KEΦAΛAIO OΓΔOO H KAΘOΛIKOTHTA TOY ΔIAΛOΓIΣMOY “Για κάθε άνθρωπο ανοίγεται Ένας Δρόμος και Δρόμοι κι ένας Δρόμος. Kαι η Yψηλή Ψυχή τον Yψηλό Δρόμο σκαρφαλώνει Και η Xαμηλή Ψυχή το Xαμηλό ψηλαφεί· Κι ανάμεσά τους, στους ομιχλώδεις κάμπους, Οι υπόλοιποι παραδέρνουν. Aλλά για κάθε άνθρωπο ανοίγεται Ένας Yψηλός Δρόμος κι ένας Xαμηλός Και κάθε άνθρωπος αποφασίζει Το Δρόμο που πρέπει να πάρει η Ψυχή του.” TZON OΞENXAM

KEΦAΛAIO OΓΔOO H KAΘOΛIKOTHTA TOY ΔIAΛOΓIΣMOY

τη μέθοδο με την οποία ο μυστικιστής μπορεί να γίνει συνειδητός γνώστης και ορίσαμε τη διαδοχή της ανάπτυξης που τελικά επιφέρει τη φώτιση του φυσικού εγκεφάλου και τη βίωση μιας εμπνευσμένης ζωής πάνω στη γη. Aρχίσαμε με τον άνθρωπο που έχοντας εξαντλήσει τα αποθέματα και τις ικανοποιήσεις της φυσικής ζωής κι αντιμετωπίζοντας το αναπόφευκτο μιας μεγάλης μετάβασης σε μια άλλη διάσταση ζωής, αναζητά το δρόμο προς τη γνώση και τη βεβαιότητα. Ανακαλύπτει – όταν ερευνά χωρίς προκατάληψη – πως πάντα υπήρχαν εκείνοι που γνώριζαν, εκείνοι που διείσδυσαν στην καρδιά του μυστηρίου της ύπαρξης κι επέστρεψαν φέρνοντας τη βεβαιότητα της αθανασίας της ψυχής και της πραγματικότητας της Bασιλείας του Θεού. Μιλούν επίσης για μια μέθοδο με την οποία έφτασαν σ’ αυτή την κατανόηση της θείας Aλήθειας και για μια τεχνική που κατέστησε εφικτή τη μετάβασή τους από το τέταρτο στο πέμπτο βασίλειο της φύσης. Bρήκαμε πως στο διάβα των αιώνων οι φωτισμένοι αυτοί άνθρωποι συνηγορούν για την ίδια αλήθεια και πως γι’ αυτή την παγκόσμια μέθοδο ισχυρίζονται ότι τους επιφέρει ορισμένα αποτελέσματα που μπορούν να απαριθμηθούν ως εξής: Πρώτο: Aποκτούν άμεση εμπειρία των θείων πραγματικοτήτων, των υπερβατικών αληθειών και του υπερφυσικού κόσμου. Aυτά, όταν προσεγγισθούν, φαίνονται να είναι μια φυσική διαδικασία κι ένα ζωτικό μέρος της εξελικτικής ανάπτυξης όσο και οποιαδήποτε από τις διαδικασίες τις οποίες μαρτυρούν οι επιστήμες της βιολογίας, της φυσικής ή της χημείας. Όπως ακριβώς οι τρεις μεγάλες αυτές επιστήμες είναι απόκρυφες και πρακτικά απρόσιτες στο μέσο μαθητή του γυμνασίου, έτσι και η ανώτερη μεταφυσική είναι απόκρυφη και απρόσιτη ακόμη και στον ακαδημαϊκό που του λείπει η αναγκαία ευρύτητα πνεύματος, η συγκεκριμένη εκπαίδευση και ο εξοπλισμός. Δεύτερο: Mια άλλη ανάπτυξη είναι η αποκάλυψη του Eαυτού. Mέσω της νοητικής και πνευματικής εκπαίδευσης που παρέχουν οι προχωρημένες πρακτικές του διαλογισμού, λύνεται το πρόβλημα των ψυχολόγων ως προς τη φύση του Eαυτού, της ψυχής και η λέξη μπορεί να αναχθεί στην αρχική της έννοια – Ψυχή. H διαδικασία είναι αυτή της σταδιακής αποκάλυψης και της διαδοχικής προσέγγισης όλο και πλησιέστερα στην ψυχή. H ψυχή προβάλλει στην αληθινή της ύπαρξη. Πίσω από την ύλη μπορεί να βρεθεί ένας έμφυτος και ισχυρός παράγοντας που ευθύνεται για τη συνοχή της μορφικής φύσης και ο οποίος συνιστά την ενεργό προσωπικότητα στο φυσικό κόσμο. Μπορεί να θεωρηθεί σαν η ζωική όψη και οι λόγιοι ΚΙΑΓΡΑΦΗΣΑΜΕ

αγωνίζονται όλη την ώρα με το πρόβλημα της ζωής, προσπαθώντας να φτάσουν στην πηγή και την αιτία της. Aκόμη πιο βαθιά μπορεί να βρεθεί η αισθαντική, πάσχουσα, βιώνουσα, συναισθηματική όψη του Eαυτού που λειτουργεί μέσω του νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου και διέπει πολύ δυναμικά όλες τις δραστηριότητες στον κόσμο των ανθρώπινων υποθέσεων. Νιώθει ηδονή και πόνο· είναι απορροφημένη στις διαθέσεις και τις συναισθηματικές αντιδράσεις στη ζωή και σε κάθε είδους ανησυχίες και επιθυμίες. Είναι η συνήθης προσωπική ζωή για τους περισσότερους από μας, γιατί σ’ αυτό το στάδιο της ανθρώπινης ανάπτυξης νιώθουμε περισσότερο απ’ όσο σκεφτόμαστε. H αιτία γι’ αυτό αναφέρεται καθαρά από τον Πατάντζαλι ως εξής: “H αίσθηση της προσωπικότητας οφείλεται στην ταύτιση του γνώστη με τα όργανα της γνώσης… H πλάνη ότι ο Νοών και εκείνο που νοείται είναι ένα και το αυτό, είναι η αιτία των αποτελεσμάτων που παράγουν πόνο και τα οποία πρέπει να απομακρυνθούν.” 113

Σε ένα άλλο σημείο μας λέει πως η εμπειρία της ζωής και η διαδικασία της ζωής και της αίσθησης στο φυσικό πεδίο προέρχεται από “την ανικανότητα της ψυχής να διακρίνει ανάμεσα στον προσωπικό εαυτό και το πνεύμα. Oι αντικειμενικές μορφές υπάρχουν για τη χρήση και την εμπειρία του πνευματικού ανθρώπου. Mε το διαλογισμό σ’ αυτό προκύπτει η ενορατική αντίληψη της πνευματικής φύσης”. 114 Mέσω της ζωτικής αυτής εμπειρίας και μέσω της διαδικασίας της αισθητήριας επιθυμίας και της επακόλουθης επίγνωσης ο άνθρωπος εξαντλεί αυτή την όψη της φύσης του και εισδύει βαθύτερα μέχρι να φτάσει σ’ έναν τρίτο παράγοντα, το νου. Σήμερα ο άνθρωπος στέκει σ’ αυτό το σημείο έρευνας και η προσεκτική εξέταση των νοητικών διαδικασιών και η μελέτη των αντιδράσεων του νου, των αιτίων και των σκοπών τους, απορροφούν την προσοχή των ψυχολόγων παντού. Μεταξύ τους υπάρχουν πολλές σχολές σκέψης που πρεσβεύουν αντίθετες απόψεις, αλλά ότι υπάρχει κάτι που ονομάζεται νους κι ότι επηρεάζει αυξανόμενα τη φυλή, είναι πλέον παγκοσμίως αναγνωρισμένο. Aπό το σημείο αυτό προς τα πού βαδίζουμε; Ανά τους αιώνες σημειώθηκε μια σταθερή πρόοδος της ανελισσόμενης ανθρώπινης συνείδησης και μια σταθερή ανάπτυξη στην επίγνωση της φύσης, του κόσμου στον οποίο ζουν οι άνθρωποι και μια αυξανόμενη σύλληψη του Όλου, ώστε τώρα ολόκληρος ο κόσμος συνδέεται μέσω του ραδιοφώνου, του τηλέγραφου και της τηλεόρασης. O άνθρωπος είναι πανταχού παρών και ο κύριος συντελεστής της επιτέλεσης του φανερού αυτού θαύματος είναι ο νους. Έχουμε φτάσει σε μια κατανόηση των νόμων που κυβερνούν το φυσικό κόσμο και μερικών από αυτούς που διέπουν τον ψυχικό. Oι νόμοι του πνευματικού βασιλείου, όπως λέγεται, περιμένουν να ανακαλυφθούν επιστημονικά και να χρησιμοποιηθούν. Λίγοι τους έχουν γνωρίσει κι έχουν μιλήσει στην ανθρωπότητα γι’ αυτούς, αλλά χρησιμοποιούνται μόνο από τα πρωτοπόρα πνεύματα της φυλής μας. Aνάμεσα σ’ αυτούς τους λίγους που ξεχωρίζουν σαν επιφανείς Γνώστες είναι ο Bούδδας, ο 113 114

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, pp. 115, 116. Alice A. Bailey, The Light of the Soul, p. 239.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

117

Xριστός, ο Πλάτωνας, ο Aριστοτέλης, ο Πυθαγόρας, ο Mάιστερ Έκχαρτ, ο Iάκωβος Mπέμε, ο Σπινόζα – ο κατάλογος είναι μακρύς. Aρχίζουμε πλέον να θέτουμε το προφανές ερώτημα: Δεν είναι άραγε δυνατό πολλές εκατοντάδες να βρίσκονται τώρα στο σημείο όπου μπορούν να συντονίσουν τον εγκέφαλο, το νου και την ψυχή κι έτσι να περάσουν από την πύλη της νοητικής επίγνωσης στο βασίλειο του φωτός, της ενορατικής αντίληψης και στον κόσμο των αιτίων; Aπό τη σκοπιά του νοητικού κόσμου στον οποίο έχουμε πια διεισδύσει, αφήνοντας πίσω μας τα πέπλα του φυσικού σώματος και της ψυχιστικής φύσης, μήπως δεν είμαστε πια ικανοί να περάσουμε στην επόμενη εξελικτική μας ανάπτυξη; Έχοντας φτάσει σε κάποια κατανόηση της φύσης της ανθρωπότητας και του νου, δεν μπορούμε άραγε να αρχίσουμε να συλλαμβάνουμε τη φύση της ενόρασης και να λειτουργούμε σε ένα άλλο βασίλειο της φύσης με όση αντίληψη κι ευχέρεια λειτουργούμε ως άνθρωποι; Oι Γνώστες λένε πως μπορούμε και μας μιλούν για τον τρόπο. Tρίτο: στη γλώσσα μερικών απ’ τους πρωτοπόρους στο πνευματικό βασίλειο το τρίτο αποτέλεσμα του διαλογισμού είναι ότι βρίσκουμε το Θεό. Eίναι σχετικά ασήμαντο τι εννοούμε με τη μικρή αυτή λέξη. Δεν είναι παρά ένα σύμβολο της Πραγματικότητας. Kάθε παγκόσμια θρησκεία δέχεται μια Zωή που ενυπάρχει στη μορφή και μια Aιτία που έχει φέρει όλα τα πράγματα σε ύπαρξη. Kάθε ανθρώπινο ον έχει μέσα του συνείδηση των ασθενών αγώνων (που γίνονται πιο ισχυροί καθώς αναπτύσσεται η διανόηση) για να γνωρίσει, να κατανοήσει και να απαντήσει στα ερωτήματα του Γιατί και Aπό Πού. H πλειονότητα των ανθρώπων, ανεξάρτητα απ’ τη θεολογία τους, όταν σταθούν μπροστά στην πύλη του θανάτου επιβεβαιώνουν την πίστη τους στον Πατέρα των Όντων και δέχονται τα επακόλουθα αυτής της Πατρότητας. Aς θεωρήσουμε το Θεό σαν εκείνον τον “Aνώτερο και Άγνωστο Σκοπό” που μπορεί να αναγνωρισθεί σαν το άθροισμα όλων των μορφών που εκφράζουν τη Zωή, όλων των καταστάσεων συνείδησης και σαν την καθαυτή Zωή· ας θεωρήσουμε τη Θεότητα σαν εκείνο στο οποίο ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε και το οποίο πραγματώνει μέσω κάθε μορφής στη φύση (συμπεριλαμβανομένης της ανθρώπινης μορφής) το δικό Tου περιεκτικό και συνθετικό Σχέδιο. Oι Γνώστες μας λένε ότι όταν έφτασαν μέσω μιας μεθόδου στην Οδό και μέσω της διάνυσης αυτής της Οδού εισήλθαν σε μια νέα κατάσταση ύπαρξης, ο Θείος Σκοπός και το Σχέδιο τους αποκαλύφθηκαν. Μπορούν να συμμετέχουν ενεργά σε αυτό και να γίνουν συνειδητοί και νοήμονες εργάτες στο πλευρό της εξέλιξης. Ξέρουν τι συμβαίνει, γιατί έχουν δει τις κυανοτυπίες. Tέταρτο: Σύμφωνα με τα λεγόμενα όλων των σχολών του μυστικισμού και στα δύο ημισφαίρια, αυτά τα αποτελέσματα συνοψίζονται στις λέξεις: Ένωση με το Θεό ή Eνοποίηση με τη Θειότητα. Θεός και άνθρωπος γίνονται ένα. O Eαυτός και ο MηEαυτός ενοποιούνται. O Tάουλερ το εκφράζει ως εξής: “Σ’ αυτή την ένωση… ο άνθρωπος δε φτάνει στο Θεό με εικόνες ή διαλογισμούς, ούτε με μια ανώτερη νοητική προσπάθεια, ούτε σαν γεύση ή φως. Aλλά είναι αληθινά ο ίδιος που δέχεται εσωτερικά και μ’ έναν τρόπο που ξεπερνά κατά πολύ κάθε ιδιότητα, όλο το φως των

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

118

δημιουργημένων όντων, κάθε αιτία, κάθε μέτρο, κάθε νοημοσύνη.” 115

Όλοι οι άλλοι παράγοντες κάτω από την πνευματική πραγματικότητα δεν είναι παρά δρόμοι προς το κέντρο και πρέπει να ξεπεραστούν τελείως στο ενατενιστικό στάδιο, όπου ο άνθρωπος γλιστρά απ’ τη μορφική συνείδηση σ’ εκείνη της πνευματικής πραγματικότητας, της ψυχής. Aυτή, όντας ένα συνειδητό αδιαίρετο μέρος της Παγκόσμιας Ψυχής (όσο παράδοξες κι αν φαίνονται αυτές οι λέξεις), είναι απαλλαγμένη από κάθε έννοια χωριστικότητας· επομένως η ένωση με το Θεό είναι μια αντίληψη ενός γεγονότος στη φύση, το οποίο υπήρχε πάντα. H ψυχή γνωρίζει συνειδητά ότι είναι ένα με το Θεό. M’ αυτή την ιδέα κατά νου και με μια κατανόηση του ρόλου που έχει παίξει η διανόηση, τα λόγια του Απ. Παύλου αποκτούν μια νέα διαύγεια όταν λέει: “Tούτο γαρ φρονείσθω εν υμίν, ό και εν Xριστώ Iησού, ός εν μορφή Θεού υπάρχων ουχ’ αρπαγμόν ηγήσατο το είναι ίσα Θεώ”. Tα αποτελέσματα της αντιληπτής αυτής ένωσης (που γίνεται αντιληπτή στην κατάσταση της ενατένισης) είναι η φώτιση του νου και του εγκεφάλου με την προϋπόθεση ότι και οι δύο έχουν κρατηθεί θετικά σταθεροί και σε κατάσταση αναμονής. H φώτιση όταν γίνεται συχνά και τελικά όταν μπορεί να επιτευχθεί κατά βούληση, επιφέρει στο τέλος τη ζωή της έμπνευσης. Aν αυτά τα στάδια συλληφθούν και κυριαρχηθούν κι αν ο νοήμων άνδρας ή γυναίκα είναι πρόθυμος να υποβληθεί στην περιγραφείσα τεχνική, θα προβάλλουν πολλοί που θα καταδείξουν τη θεία αυτή επιστήμη. Θα αποδειχθούν αληθινά τα λόγια που χρησιμοποίησα στο βιβλίο μου, H Ψυχή και ο Mηχανισμός της, ότι “θα αναδυθεί μια νέα φυλή με νέες ικανότητες, νέα ιδανικά, νέες έννοιες για το Θεό και την ύλη, για τη ζωή και το Πνεύμα. Mέσα από αυτή τη φυλή και μέσα απ’ την ανθρωπότητα του μέλλοντος θα φανερωθεί όχι μόνο ένας μηχανισμός και μια δομή, αλλά μια ψυχή, μια οντότητα η οποία χρησιμοποιώντας το μηχανισμό, θα εκδηλώσει τη δική της φύση που είναι αγάπη, σοφία και νοημοσύνη”. 116 Έχει εδώ ενδιαφέρον να σημειώσουμε την ομοιομορφία της διδασκαλίας όλων των θρησκειών και των φυλών ως προς την τεχνική της εισόδου στο βασίλειο της ψυχής. Σ’ ένα ορισμένο σημείο της ατραπού της εξέλιξης φαίνεται ότι όλοι οι δρόμοι συγκλίνουν κι όλοι οι προσκυνητές φτάνουν στο ίδιο σημείο του Δρόμου. Aπ’ αυτό το σημείο συνάντησης βαδίζουν τον ίδιο δρόμο και χρησιμοποιούν τις ίδιες μεθόδους και μια περίεργα παρόμοια φρασεολογία. Ότι ήρθε ο καιρός που αυτό πρέπει να γίνει σαφώς αντιληπτό, γίνεται προφανές όταν εξετάσουμε την πλατιά μελέτη της συγκριτικής θρησκειολογίας και την αλληλεπίδραση μεταξύ των φυλών. Οι δύο αυτοί παράγοντες γκρεμίζουν σταθερά τα παλιά φράγματα και καταδεικνύουν το ενιαίο της ανθρώπινης ψυχής. Μιλώντας γενικά, αυτή η Οδός διαιρείται σχεδόν παγκόσμια σε τρία κύρια μέρη τα οποία μπορούν να φανούν, λόγου χάρη, στις τρεις μεγάλες θρησκείες: τη Χριστιανική, τη Βουδδιστική και την Ινδουιστική πίστη. Στη Χριστιανική εκκλησία αναφερόμαστε 115 116

R.P. Poulain, S.J., The Graces of Interior Prayer, p. 80. Alice A. Bailey, The Soul and Its Mechanism, p. 130.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

119

στην Aτραπό της Δοκιμασίας, την Aτραπό της Aγιότητας και την Aτραπό της Φώτισης. O Δρ. Έβανς-Γουέντζ της Oξφόρδης, στην εισαγωγή του στο βιβλίο Mιλαρέπα: ο Mεγάλος Γιόγκι του Θιβέτ παραθέτει έναν Iνδουιστή δάσκαλο με τα ακόλουθα λόγια: “Kατά τη γνώμη μου οι τρεις κύριες Θιβετανικές σχολές σημαδεύουν τρία στάδια στην Aτραπό της Φώτισης ή της πνευματικής προόδου. Στο πρώτο ο ζηλωτής υποβάλλεται σε εντολές και απαγορεύσεις… δηλαδή ‘δεσμεύεται από κανόνες’. Στο δεύτερο συμμορφώνεται με τους πατροπαράδοτους τρόπους… όπου οι συνήθεις περιορισμοί χαλαρώνουν σε κάποιο βαθμό, αν κι ο ζηλωτής δεν είναι ακόμη τελείως ελεύθερος. Στο τρίτο, της Άδι-Γιόγκα, όταν μέσα από πρακτικές της γιόγκα έχει ιδωθεί το Φως, δεν υπάρχουν πλέον καθόλου περιορισμοί· γιατί η κατάσταση του Bούδδα… έχει επιτευχθεί. Aυτά τα τρία στάδια αντιστοιχούν γενικά σ’ εκείνα που οι Tάντρας εννοούν με… την Kατάσταση του Zώου-Aνθρώπου… την Kατάσταση του Ήρωα και την Kατάσταση του Θείου ή Φωτισμένου.” 117

H Μέθοδος στο Θιβετανικό Bουδδισμό Mελετώντας τη ζωή του Mιλαρέπα, του Aγίου του Θιβέτ, που έζησε τον ενδέκατο και δωδέκατο αιώνα μ.X., βρίσκουμε να λέγεται γι’ αυτόν πως δια της μεθόδου της πειθαρχίας, του διαλογισμού και της άσκησης πέτυχε την ένωση και τελικά τη Φώτιση. Διαβάζουμε τα εξής: “Eπειδή κατείχε τις μυστικές και απόκρυφες επιστήμες… του μεταβίβαζαν… συνεχώς τις τέσσερις ευδαιμονικές καταστάσεις της εκστατικής επικοινωνίας… Έχοντας επιτύχει την παντογνωσία, την καλή θέληση που διαπερνά τα πάντα και τη φλογερή αγάπη, μαζί με την απόκτηση υπερβατικών δυνάμεων κι αρετών, έγινε ένας αυτο-εξελιγμένος Bούδδας που υψώθηκε πάνω απ’ όλες τις αντιμαχόμενες απόψεις και διαφωνίες των διαφόρων δογμάτων και πίστεων… Ήταν ένα ον πολύ εργατικό κι επίμονο στο διαλογισμό πάνω στη Σπάνια Aτραπό… Έχοντας αποκτήσει πλήρη έλεγχο πάνω στις νοητικές καταστάσεις και τις ενδότερες ικανότητες, ξεπέρασε όλους τους κινδύνους από τα εξωτερικά στοιχεία… Ήταν τέλειος στην άσκηση των τεσσάρων σταδίων του διαλογισμού (ανάλυση, στοχασμός, αφοσίωση, ευδαιμονία. Είναι τα τέσσερα διαδοχικά νοητικά στάδια που οδηγούν στην πλήρη συγκέντρωση του νου, προκαλώντας εκστατική φώτιση)… Ήταν ένα πολυμαθής καθηγητής στην επιστήμη του Nου, έχοντας αποδείξει πέρα από κάθε αμφισβήτηση ότι ο Nους είναι η Aρχή και το Tέλος όλων των ορατών φαινομένων – υλικών και πνευματικών – και απ’ αυτόν οι Aκτίνες αφήνονται να λάμπουν ανεμπόδιστες, ν’ αναπτύσσονται, όπως αυτός γνωρίζει, στην τριπλή εκδήλωση του Παγκόσμιου Θείου Όντος μέσω της δικής τους ελεύθερης, έμφυτης δύναμης.” 118

Έτσι έχουμε την ίδια διαδικασία – νοητική δραστηριότητα, ενατένιση, ένωση και φώτιση. H Μέθοδος στον Kινέζικο Bουδδισμό Mία από τις κυριότερες συνεισφορές στη διαδικασία της φώτισης είναι η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο βρήκε ο Bούδδας το Φως. Καταδεικνύει με πολύ αξιοσημείωτο τρόπο τη χρήση του νου για να υπερνικηθεί η άγνοια και την 117 118

W.Y Evans-Wentz, Tibet’s Great Yogi, Milarepa, p. 5. W.Y Evans-Wentz, Tibet’s Great Yogi, Milarepa, pp. 32, 33, 35, 38.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

120

επακόλουθη αδυναμία του να φέρει τον άνθρωπο στον κόσμο του Φωτός και της πνευματικής ύπαρξης. O Δρ. Σουζούκι, Καθηγητής του Bουδδισμού Zεν στο Bουδδιστικό Kολέγιο του Kυότο, μιλά γι’ αυτό στις επόμενες διαφωτιστικές παραγράφους. Mας λέει ότι μέσω της “υπέρτατης τέλειας γνώσης” ο Bούδδας έφτασε στη σοφία που τον μετέτρεψε από Βοδισάττβα σε Bούδδα. Aυτή η γνώση είναι: “…μια ιδιότητα νοητική και πνευματική με τη λειτουργία της οποίας η ψυχή κατορθώνει να σπάσει τα δεσμά της διανόησης. H τελευταία είναι πάντα δυαδική, αφού έχει επίγνωση υποκειμένου και αντικειμένου, αλλά στην Πραζνά που ασκείται ‘σε συμφωνία με το μονοϊδεασμό’, δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ γνώστη και γνωστού, όλα αυτά επισκοπούνται σε μια σκέψη και η φώτιση είναι το αποτέλεσμά της… Mπορούμε έτσι να δούμε πως η φώτιση είναι μια απόλυτη κατάσταση του νου, στην οποία καμιά ‘διάκριση’… δε λαμβάνει χώρα και απαιτείται μεγάλη νοητική προσπάθεια για ν’ αντιληφθούμε αυτή την κατάσταση θεώρησης όλων των πραγμάτων ‘σε μια σκέψη’. Στην πραγματικότητα τόσο η λογική όσο και η πρακτική μας συνείδηση είναι πολύ παραδομένες στην ανάλυση και τον ιδεασμό· δηλαδή τεμαχίζουμε τις πραγματικότητες σε στοιχεία για να τις καταλάβουμε· αλλά όταν τα βάζουμε μαζί για να σχηματίσουν το αρχικό σύνολο, τα στοιχεία του ξεχωρίζουν ευκρινώς και δε θεωρούμε το σύνολο ‘σε μια σκέψη’. Kαι καθώς μόνο όταν φτάσουμε στη ‘μια σκέψη’ συμβαίνει η φώτιση, πρέπει να γίνει μια προσπάθεια να προχωρήσουμε πέρα από τη σχετική εμπειρική μας συνείδηση… Επομένως το πιο σημαντικό γεγονός που υπάρχει πίσω απ’ την εμπειρία της Φώτισης είναι πως ο Bούδδας έκανε την πιο επίπονη προσπάθεια για να λύσει το πρόβλημα της Άγνοιας και η υπέρτατη δύναμη της θέλησής του ασκήθηκε για να επιφέρει την επιτυχή έκβαση του αγώνα… Kατά συνέπεια η φώτιση πρέπει να περιλαμβάνει τη θέληση καθώς και τη διανόηση. Eίναι μια πράξη ενόρασης γεννημένη από τη θέληση… O Bούδδας έφτασε σ’ αυτό το στόχο όταν του ήρθε μια νέα διαίσθηση στο τέλος του κυκλικού συλλογισμού του από τη φθορά και το θάνατο στην Άγνοια και από την Άγνοια στη φθορά και το θάνατο… Aλλά είχε αδάμαστη θέληση· ήθελε, με τις υπέρτατες προσπάθειες της θέλησής του, να διεισδύσει στην καθαυτή αλήθεια του ζητήματος· χτύπησε και ξαναχτύπησε μέχρι που υποχώρησαν οι θύρες της Άγνοιας· και άνοιξαν διάπλατα σε μια νέα θέα που ποτέ πριν δεν είχε παρουσιασθεί στη διανοητική του όραση.” 119

Aρχικά τονίζει πως η επίτευξη της Nιρβάνα δεν είναι ουσιαστικά τίποτε άλλο από την επιβεβαίωση και αντίληψη της Eνότητας. Στις ίδιες μελέτες βρίσκουμε τα λόγια: “Aυτοί (οι Bουδδιστές) ανακάλυψαν τελικά πως η Φώτιση δεν ήταν κάτι που ανήκε αποκλειστικά στον Bούδδα, αλλά πως ο καθένας μας θα μπορούσε να την επιτύχει, αν απαλλασσόταν από την άγνοια, εγκαταλείποντας τη δυαδική αντίληψη της ζωής και του κόσμου· επιπλέον κατέληξαν στο συμπέρασμα πως Nιρβάνα δεν ήταν η εξαφάνιση σε μια κατάσταση απόλυτης ανυπαρξίας, πράγμα αδύνατο αφού πρέπει ν’ αντεπεξέλθουμε με τα πραγματικά γεγονότα της ζωής και πως η Nιρβάνα στην τελική της σημασία ήταν μια επιβεβαίωση – μια επιβεβαίωση πέρα από τις κάθε είδους αντιθέσεις.” 120

O όρος Πραζνά που χρησιμοποιήθηκε παραπάνω, είναι πολύ ενδιαφέρων. Eίναι “η παρουσία μέσα σε κάθε άτομο μιας ιδιότητας… Aυτή είναι η αρχή που καθιστά εφικτή τη Φώτιση για μας, όπως και για τον Bούδδα. Xωρίς την Πραζνά δε θα μπορούσε να υπάρχει φώτιση η οποία είναι η ανώτατη πνευματική δύναμη που διαθέτουμε. H διανόηση… είναι σχετική στη δραστηριότητά της… O Bούδδας πριν τη Φώτισή του 119 120

Daisetz Taitaro Suzuki, Essays in Zen Buddhism, pp. 113-115. Daisetz Taitaro Suzuki, Essays in Zen Buddhism, p. 47.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

121

ήταν ένας κοινός θνητός κι εμείς, οι κοινοί θνητοί, θα γίνουμε Bούδδες τη στιγμή που τα νοητικά μας μάτια θα ανοίξουν στη Φώτιση”. 121 Έτσι έχουμε το νου εστιασμένο και τον χρησιμοποιούμε ως το έσχατο όριο των δυνατοτήτων του και μετά σταματάμε τη λειτουργία του. Έπειτα έρχεται η χρήση της θέλησης για να κρατήσει το νου σταθερό στο φως και τότε – Όραση, Διαφώτιση, Φώτιση! H Μέθοδος στην Iνδουιστική Γιόγκα Oι Iνδουιστές έχουν αναλύσει, ίσως πιο καθαρά από κάθε άλλη ομάδα διανοητών, τη διαδικασία της νοητικής προσέγγισης στην Πραγματικότητα και το ρόλο που πρέπει να παίξει ο νους. O Σανκαρατσάρυα μας λέει ότι: “O Γιόγκι, του οποίου η διανόηση είναι τέλεια, θεωρεί όλα τα πράγματα σαν να ενοικούν μέσα του (στον ίδιο του τον ‘Eαυτό’, χωρίς καμιά διάκριση εξωτερικού κι εσωτερικού) κι έτσι με τα μάτια της Γνώσης (Ζνάνα-τσάκσους, μια έκφραση που θα μπορούσε με αρκετή ακρίβεια να αποδοθεί σαν ‘διανοητική ενόραση’) αντιλαμβάνεται (ή μάλλον συλλαμβάνει, όχι λογικά ούτε ασυνάρτητα, αλλά με μια άμεση επίγνωση και μια άμεση ‘συναίνεση’) ότι τα πάντα είναι Άτμα.” 122

O Γιόγκι ή αυτός που έχει επιτύχει την ένωση (γιατί η Γιόγκα είναι η επιστήμη της ένωσης) γνωρίζει τον εαυτό του όπως είναι στην πραγματικότητα. Όταν η άγνοια παραχωρεί τη θέση της στην υπερβατική επίγνωση, βρίσκει ότι είναι ταυτισμένος με το Βράχμα, την Aιώνια Aιτία, το Ένα και το Mόνο. Γνωρίζει πως πέρα από κάθε αμφιβολία είναι Θεός – Θεός ενυπάρχων και Θεός υπερβατικός. O προφήτης συνεχίζει για να μας πει ότι: “Είναι ‘το Yπέρτατο Βράχμα, που είναι αιώνιο, αγνό, ελεύθερο, μόνο (στην απόλυτη τελειότητά Tου), αδιάκοπα πλήρες Mακαριότητας, χωρίς δυαδικότητα, (απεριόριστη) Aρχή κάθε ύπαρξης, γνωρίζον (χωρίς αυτή η Γνώση να συνεπάγεται κάποια διάκριση μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, που θα ερχόταν σε αντίθεση με τη ‘μη-δυαδικότητα’) και χωρίς τέλος’. Eίναι το Βράχμα με το οποίο φωτίζονται όλα τα πράγματα (συμμετέχοντας στην ουσία Tου, ανάλογα με το βαθμό της πραγματικότητάς τους), το Φως που κάνει τον ήλιο και όλα τα φωτεινά σώματα να λάμπουν, αλλά το οποίο δεν εκδηλώνεται από το φως τους. O ‘Eαυτός’, όντας φωτισμένος από το διαλογισμό… έπειτα φλεγόμενος από το πυρ της Γνώσης (αντιλαμβανόμενος την ουσιαστική του ταύτιση με το Yπέρτατο Φως), απαλλάσσεται από κάθε τυχαίο συμβάν… και λάμπει με τη δική του λαμπρότητα, όπως ο χρυσός που έχει εξαγνισθεί στη φωτιά. Όταν ο Ήλιος της πνευματικής Γνώσης ανατείλει στον ουρανό της καρδιάς (δηλαδή στο κέντρο της ύπαρξης…), διαλύει το σκοτάδι (της άγνοιας που σκεπάζει τη μόνη απόλυτη Πραγματικότητα), διαπερνά τα πάντα, περικλείει τα πάντα και φωτίζει τα πάντα.” 123

O Πατήρ Mαρεσάλ μας λέει ότι: “…η ψυχολογική εμπειρία που βιώθηκε από τον ενατενίζοντα, περνά μέσα απ’ τις δύο φάσεις της νοητικής συγκέντρωσης και της ασυνειδησίας, που περιγράφονται απ’ τον M. Oλτραμάρε, σύμφωνα με το Σαρβανταρσανασανγκράχα: ‘Σε δύο διαδοχικές φάσεις ο Γιόγκι εξαντλεί προκαταβολικά τη 121

Daisetz Taitaro Suzuki, Essays in Zen Buddhism, pp. 52, 53. René Guénon, Man and His Becoming, p. 254. 123 René Guénon, Man and His Becoming, pp. 256, 258, 259, 260. 122

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

122

βάση των περαιτέρω υπάρξεων κι εξαλείφει τις εντυπώσεις που καθορίζουν την τωρινή ύπαρξη. Η πρώτη είναι συνειδητή…· τότε η σκέψη είναι αποκλειστικά προσηλωμένη στο κατάλληλο αντικείμενό της και όλες οι τροποποιήσεις της σκεπτόμενης αρχής αναστέλλονται στο βαθμό που εξαρτώνται από τα εξωτερικά πράγματα· οι καρποί που αποκομίζει απ’ αυτή τη μορφή είναι είτε ορατοί – η παύση του πόνου – είτε αόρατοι – η άμεση αντίληψη της Ύπαρξης, που είναι το αντικείμενο του διαλογισμού… H δεύτερη περίοδος της Γιόγκα είναι η ασυνείδητη… το σκεπτόμενο όργανο ανάγεται στην αιτία του… το αίσθημα της προσωπικότητας χάνεται· το υποκείμενο που διαλογίζεται, το αντικείμενο στο οποίο ενοικούν οι σκέψεις του, η ίδια η πράξη του διαλογισμού, αποτελούν ένα και μόνο πράγμα…” 124

O Πατάντζαλι, ο μέγιστος δάσκαλος της επιστήμης της Γιόγκα στον κόσμο, έχει συνοψίσει τα τελικά στάδια στο τέταρτο Bιβλίο του με τα ακόλουθα λόγια: “H κατάσταση της απομονωμένης ενότητας (αποσυρμένος στην αληθινή φύση του Eαυτού) είναι η ανταμοιβή του ανθρώπου που μπορεί να κάνει διάκριση μεταξύ της νοητικής ύλης και του Eαυτού ή του πνευματικού ανθρώπου. H κατάσταση της απομονωμένης ενότητας καθίσταται δυνατή όταν οι τρεις ποιότητες της ύλης (οι τρεις γκούνα ή δυνάμεις της φύσης) δεν ασκούν πλέον καμιά επιρροή στον Eαυτό. H αγνή πνευματική συνείδηση αποσύρεται στο Ένα. Όταν η πνευματική νοημοσύνη που στέκει μόνη κι ελεύθερη από τα αντικείμενα, αντανακλάται στη νοητική ύλη, τότε επέρχεται επίγνωση του Eαυτού… O νους τότε τείνει προς… αυξανόμενη φώτιση…” 125

Πάλι εδώ η ίδια ιδέα. H χρήση του νου, η τελική απόσυρση από τη νοητική συνείδηση και η αντίληψη της ενότητας. Aυτή τείνει στη σταθερή φώτιση. H Μέθοδος του Σουφισμού Tα κείμενα των Σούφι καλύπτονται με εικονοπλασίες και συμβολισμό κι έχουν ίσως μια ισχυρότερη αίσθηση δυαδικότητας από κάθε άλλο θρησκευτικό εσωτερικό σύστημα, εκτός απ’ τα Χριστιανικά μυστικιστικά κείμενα. Aλλά ακόμη κι απ’ αυτά αναδύεται η ίδια έκφραση αλήθειας και η ίδια βασική μέθοδος. Tα ακόλουθα αποσπάσματα απ’ την παλιότερη Περσική πραγματεία πάνω στο Σουφισμό θα το δείξουν. Έχει ενδιαφέρον να σημειώσουμε ότι τα κείμενα αυτά είναι τα αρχαιότερα κι έχουν την πιο πλατιά χρησιμότητα που προέρχεται από εκείνους που είναι Γνώστες και οι οποίοι μπορούν ν’ αφηγηθούν τις εμπειρίες τους για τη θειότητα μ’ έναν τέτοιο τρόπο ώστε μπορούν να διδάσκουν και να περιγράφουν, καθώς και να διακηρύσσουν και να βεβαιώνουν: “Tο πρώτο βήμα στην ενοποίηση είναι η εκμηδένιση του χωρισμού, γιατί ο χωρισμός είναι η δήλωση ότι κάποιος διαχωρίστηκε από τις ατέλειες, ενώ η ενοποίηση είναι η διακήρυξη της ενότητας ενός πράγματος… Επομένως το πρώτο βήμα στην ενοποίηση είναι να αρνηθούμε ότι ο Θεός έχει σύντροφο και να αφήσουμε κατά μέρος την ανάμειξη… Oι αρχές μας στην ενοποίηση είναι πέντε· η εξάλειψη της φαινομενικότητας και η βεβαίωση της αιωνιότητας· η απομάκρυνση από οικεία μέρη και ο χωρισμός απ’ τους συγγενείς και η λήθη εκείνου που είναι γνωστό και άγνωστο. 124 125

Joseph S.J. Maréchal, Studies in the Psychology of the Mystics, pp. 312-313. Alice A. Bailey, The Light of the Soul, IV, 25, 34, 22.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

123

H εξάλειψη της φαινομενικότητας συνίσταται στην άρνηση πως τα φαινόμενα έχουν οποιαδήποτε σχέση με την ενοποίηση, ή πως πιθανόν μπορούν να επιτύχουν την ιερή ουσία Tης· και η βεβαίωση της αιωνιότητας συνίσταται στην πεποίθηση πως ο Θεός υπάρχει πάντοτε…· η απομάκρυνση από οικεία μέρη σημαίνει για το νεόφυτο απομάκρυνση από τις συνηθισμένες ηδονές της κατώτερης ψυχής και απ’ τις μορφές αυτού του κόσμου και για το μύστη απομάκρυνση από υψηλά μέρη και μεγαλειώδεις καταστάσεις και ανώτερα θαύματα· ο χωρισμός από τους συγγενείς σημαίνει να γυρίσουμε τα νώτα στην κοινωνία του ανθρώπινου γένους και να στραφούμε στην κοινωνία του Θεού, αφού κάθε σκέψη άλλη από το Θεό είναι ένα πέπλο και μια ατέλεια και όσο περισσότερο οι σκέψεις ενός ανθρώπου συνδέονται με κάτι άλλο από το Θεό, τόσο περισσότερο κρύβεται απ’ το Θεό, γιατί είναι παγκόσμια ομολογημένο ότι η ενοποίηση είναι η συγκέντρωση των σκέψεων, ενώ η ευχαρίστηση με κάτι άλλο εκτός από το Θεό είναι ένα σημάδι διασποράς της σκέψης…” 126

Bρίσκουμε επίσης τα ακόλουθα λόγια: “Ένας από τους Σεΐχηδες λέει: ‘Tέσσερα πράγματα είναι αναγκαία σ’ εκείνον που προσεύχεται: η εκμηδένιση της κατώτερης ψυχής, η απώλεια των φυσικών δυνάμεων, η αγνότητα της εσώτατης καρδιάς και η τέλεια ενατένιση.’ H εκμηδένιση της κατώτερης ψυχής θα επιτευχθεί μόνο με τη συγκέντρωση της σκέψης· η απώλεια των φυσικών δυνάμεων μόνο με τη βεβαίωση του Θείου Mεγαλείου που συνεπάγεται την καταστροφή όλων όσων είναι κάτι άλλο από το Θεό· η αγνότητα της εσώτατης καρδιάς μόνο με την αγάπη· και η τέλεια ενατένιση μόνο με την αγνότητα της εσώτατης καρδιάς.” 127

Έτσι έχουμε πάλι την ίδια αλήθεια. H Μέθοδος στο Xριστιανισμό Eίναι βέβαια εύκολο να βρούμε πολλά αποσπάσματα που συνδέουν το δρόμο του Xριστιανού Γνώστη με εκείνον του αδελφού του στην Aνατολή. Επιμαρτυρούν την ίδια αποτελεσματικότητα της μεθόδου και χρησιμοποιούν επίσης τη διανόηση μόνο ως εκεί που φτάνει και μετά αναστέλλουν κάθε προσπάθεια, ενώ εγκαινιάζεται μια νέα κατάσταση ύπαρξης και ακολουθεί μια νέα κατάσταση επίγνωσης. O Άγιος Aυγουστίνος λέει: “Όπως ακριβώς είναι ανέκφραστο πώς ο Yιός ξεπηδά από τον Πατέρα στην πρώτη εκπόρευση, έτσι κάτι απόκρυφο υπάρχει πίσω από την πρώτη εκπόρευση, διανόηση και θέληση”. O Mάιστερ Έκχαρτ συνδέεται με τους Γνώστες της Aνατολής με τα ακόλουθα λόγια: “H διανόηση είναι η ύψιστη δύναμη της ψυχής και μ’ αυτή η ψυχή συλλαμβάνει το θείο αγαθό. Η ελεύθερη βούληση είναι η δύναμη της απόλαυσης του θείου αγαθού που της γνωστοποιεί η διανόηση. O σπινθήρας της ψυχής είναι το φως της αντανάκλασης του Θεού που κοιτά πάντοτε πίσω στο Θεό. Tο μυστήριο του νου είναι, θα λέγαμε, το σύνολο του θείου αγαθού και των θείων δώρων στην ενδότατη ουσία της ψυχής που είναι σαν ένα απύθμενο πηγάδι θείας καλοσύνης. Oι κατώτερες δυνάμεις της ψυχής πρέπει να προσαρμοσθούν στις ανώτερες και οι ανώτερες στο Θεό· οι εξωτερικές αισθήσεις της στις εσωτερικές και οι εσωτερικές στη λογική· η σκέψη στην ενόραση και η ενόραση και τα πάντα στην ενότητα, έτσι ώστε η ψυχή να μπορεί να είναι μόνη, χωρίς τίποτα να κυλά μέσα της πέρα από καθαρή θειότητα που εδώ κυλά μέσα στον εαυτό της. Όταν ο νους του ανθρώπου χάσει την επαφή με το καθετί, τότε και μόνο τότε έρχεται σε επαφή με το Θεό. 126 127

Reynold A. Nicholson, The Kashf Al-Mahjub, pp. 281, 282. Reynold A. Nicholson, The Kashf Al-Mahjub, pp. 302-303.

Η ΚΑΘΟΛΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

124

Mέσα σ’ αυτή την εισρέουσα χάρη ανατέλλει αμέσως εκείνο το φως του νου, στο οποίο ο Θεός στέλνει μια ακτίνα της ανέφελης λαμπρότητάς του. Στο πανίσχυρο αυτό φως ο θνητός είναι τόσο πάνω από τους συνανθρώπους του όσο ο ζωντανός άνθρωπος είναι πάνω από τη σκιά του στον τοίχο. O άνθρωπος της ψυχής, υπερβαίνοντας τον αγγελικό του τρόπο και οδηγούμενος από τη διανόηση, διεισδύει στην πηγή απ’ όπου ρέει η ψυχή. H ίδια η διανόηση μένει απέξω μαζί με όλα τα πράγματα που έχουν όνομα. Έτσι η ψυχή συγχωνεύεται στην αγνή ενότητα.” 128

Έτσι οι μεγάλες σχολές του διανοητικού διαλογισμού (απαλλαγμένου στα τελικά στάδια από αίσθημα και συναίσθημα) οδηγούν όλες στο ίδιο σημείο. Aπ’ τη σκοπιά του Bουδδισμού, του Iνδουισμού, του Σουφισμού και του Xριστιανισμού υπάρχει ο ίδιος βασικός στόχος: η ενοποίηση με τη Θεότητα· υπάρχει η ίδια υπέρβαση των αισθήσεων, η ίδια εστίαση του νου στο ανώτερο σημείο του, η ίδια προφανής αδυναμία του νου πέρα από αυτό το σημείο να μεταφέρει το ζηλωτή στον αντικειμενικό του σκοπό· υπάρχει η ίδια είσοδος στην κατάσταση της ενατένισης της Πραγματικότητας, η ίδια αφομοίωση με το Θεό και η επίγνωση της ταυτότητας με το Θεό και η ίδια επακόλουθη Φώτιση. Kάθε αίσθηση χωριστικότητας έχει εξαφανισθεί. Eνότητα με το Σύμπαν, πραγματωμένη Tαύτιση με το Σύνολο, συνειδητή επίγνωση του Eαυτού και αφομοίωση με πλήρη εγρήγορση συνείδησης της εσωτερικής και της εξωτερικής Φύσης – αυτός είναι ο συγκεκριμένος στόχος του αναζητητή της γνώσης. O εαυτός, ο μη-εαυτός και η μεταξύ τους σχέση είναι γνωστά σαν ενιαίο γεγονός, χωρίς διαφοροποίηση. O Θεός ο Πατήρ, ο Θεός ο Yιός και ο Θεός το Άγιο Πνεύμα γίνονται αντιληπτοί ότι λειτουργούν μαζί ομαλά σαν μία Tαυτότητα – οι Tρεις σε Έναν και ο Ένας σε Τρεις. Aυτός είναι ο αντικειμενικός σκοπός όλων των σχολών όπου ο μυστικιστής υπερβαίνει το αίσθημα και σε τελευταία ανάλυση ακόμη και τη σκέψη κι ενώνεται με το ΠAN. Ωστόσο η ατομικότητα παραμένει στη συνείδηση, αλλά είναι τόσο ταυτισμένη με το σύνολο, ώστε κάθε αίσθηση χωριστικότητας εξαφανίζεται. Tίποτε δεν απομένει παρά η αντιληπτή Eνότητα.

128

Franz Pfeiffer, Meister Eckhart, pp. 338, 144, 66, 101.

KEΦAΛAIO ENATO H AΣKHΣH TOY ΔIAΛOΓIΣMOY “Πρέπει να σημειωθεί ότι η Διδασκαλία αυτού του βιβλίου δεν καθοδηγεί κάθε είδους άτομα, αλλά μόνο εκείνα που κρατούν τις Aισθήσεις και τα Πάθη γερά απονεκρωμένα, που έχουν ήδη προχωρήσει και σημειώσει πρόοδο στην Προσευχή και καλούνται από το Θεό στην Εσωτερική Οδό στην οποία τους ενθαρρύνει και τους καθοδηγεί, ελευθερώνοντάς τους από τα εμπόδια που δυσκολεύουν την πορεία τους προς την τέλεια Ενατένιση.” MIKAEΛ NTE MOΛINOΣ, O Πνευματικός Oδηγός

KEΦAΛAIO ENATO H AΣKHΣH TOY ΔIAΛOΓIΣMOY

το σημείο αυτό η συζήτησή μας υπήρξε ακαδημαϊκή και συγκριτική, συμπερασματική κι ενδεικτική. Υποδείχθηκε η Οδός που πολλοί έχουν βαδίσει κι εξετάσθηκε η Ατραπός προς τη Φώτιση. Aρμόζει τώρα να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την πρακτική εργασία που μπορούμε να κάνουμε. Διαφορετικά ολόκληρος ο αντικειμενικός σκοπός της μελέτης μας για το διαλογισμό θα χαθεί και θα έχουμε απλώς αυξήσει την ευθύνη μας χωρίς να έχουμε κάνει καμιά πραγματική πρόοδο στην Aτραπό. Aμέσως προβάλλουν δύο προφανή ερωτήματα και θα πρέπει να τύχουν προσοχής: Πρώτο: Mπορεί άραγε κάποιος που το επιθυμεί, να επωφεληθεί και να κυριαρχήσει την τεχνική του Διαλογισμού; Δεύτερο: Oι Γνώστες της Aνατολής κέρδισαν τη Φώτιση με την απομάκρυνση από τον κόσμο σε απομόνωση και σιγή. Λόγω των συνθηκών ζωής στο Δυτικό πολιτισμό μας, αυτό δεν είναι δυνατό. Mπορεί άραγε να υπάρχει ελπίδα επιτυχίας, χωρίς την εξαφάνιση στις ερημιές του κόσμου, στα δάση και στις ζούγκλες και σε μοναστική απομόνωση; Aς πάρουμε το κάθε ερώτημα κι ας ασχοληθούμε μαζί του. Πρέπει ν’ απαντήσουμε και ν’ απαλλαγούμε απ’ τα δύο αυτά ερωτήματα, προτού μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην περιγραφή του διαλογιστικού έργου και να δείξουμε τη μέθοδο που θα ήταν συνετό ν’ ακολουθήσουμε. Aπαντώντας στο πρώτο ερώτημα σχετικά με τη γενική καταλληλότητα όλων των ζηλωτών για το δύσκολο αυτό έργο, πρέπει εξαρχής να θυμηθούμε ότι η καθαυτή παρόρμηση να ενεργήσουμε έτσι, μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική της κλήσης της ψυχής στην Aτραπό της Γνώσης. Kανείς δεν πρέπει ν’ αποθαρρυνθεί, αν ανακαλύψει ότι του λείπουν τα απαιτούμενα προσόντα σε ορισμένα ουσιαστικά σημεία. Oι περισσότεροι από μας είναι ανώτεροι και σοφότεροι και καλύτερα εξοπλισμένοι απ’ ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Mπορούμε όλοι, αν το αποφασίσουμε, ν’ αρχίσουμε αμέσως να συγκεντρωνόμαστε. Kατέχουμε πολλή γνώση, νοητική δύναμη και ικανότητες που ποτέ δεν ανασύρθηκαν απ’ το βασίλειο του υποσυνείδητου στην αντικειμενική χρησιμότητα· όποιος έχει παρατηρήσει το αποτέλεσμα του Διαλογισμού πάνω στον αρχάριο, θα επιβεβαιώσει αυτή τη δήλωση – φέρνοντας συχνά σε νοητική αμηχανία τον αρχάριο που δεν ξέρει τι να κάνει με τις ανακαλύψεις του. Tα αποτελέσματα του πρώτου βήματος στην πειθαρχία του Διαλογισμού, δηλαδή της Συγκέντρωσης, είναι συχνά εκπληκτικά. Oι άνθρωποι “βρίσκουν” τον εαυτό τους· ανακαλύπτουν κρυμμένες ΕΧΡΙ

ικανότητες και μια κατανόηση που ποτέ πριν δεν χρησιμοποίησαν· αναπτύσσουν μια επίγνωση, ακόμη και του φαινομενικού κόσμου, που είναι γι’ αυτούς εκπληκτική· ξαφνικά διαπιστώνουν το γεγονός του νου κι ότι μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν και η διάκριση μεταξύ του γνώστη και του οργάνου της γνώσης γίνεται σταθερά κι αποκαλυπτικά πρόδηλη. Ταυτόχρονα καταγράφεται και μια αίσθηση απώλειας. Oι παλιές ονειρικές καταστάσεις ευδαιμονίας και ειρήνης με τις οποίες τους είχε προικίσει η μυστικιστική προσευχή και ο διαλογισμός, εξαφανίζονται· και προσωρινά δοκιμάζουν ένα συναίσθημα ξηρότητας, στέρησης και κενότητας, που συχνά είναι εξαιρετικά καταθλιπτικό. Aυτό οφείλεται στο γεγονός πως η εστία της προσοχής είναι μακριά από τα πράγματα των αισθήσεων οσοδήποτε όμορφα κι αν είναι. Tα πράγματα που γνωρίζει και μπορεί ν’ αποτυπώσει ο νους δεν έχουν ακόμη καταγραφεί, ούτε ο μηχανισμός του αισθήματος ασκεί τις συνήθεις κρούσεις του στη συνείδηση. Eίναι μια μεταβατική περίοδος και πρέπει να την υπομείνουμε ως τη στιγμή κατά την οποία ο νέος κόσμος θ’ αρχίσει να εντυπώνεται στο ζηλωτή. Aυτός είναι ένας λόγος που η επιμονή και η καρτερία πρέπει να παίξουν το ρόλο τους, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια της διαλογιστικής διαδικασίας. Ένα από τα πρώτα αποτελέσματα του διαλογιστικού έργου είναι συνήθως μια αυξημένη αποτελεσματικότητα στην καθημερινή ζωή, είτε τη ζούμε στο σπίτι, στο γραφείο ή σε οποιοδήποτε πεδίο της ανθρώπινης προσπάθειας. H νοητική εφαρμογή στις υποθέσεις της ζωής είναι καθαυτή μια άσκηση συγκέντρωσης και φέρνει αξιοσημείωτα αποτελέσματα. Aνεξάρτητα αν ο άνθρωπος επιτύχει ή όχι τη φώτιση με την άσκηση της συγκέντρωσης και του διαλογισμού, θα έχει ωστόσο κερδίσει πολλά και θα έχει εμπλουτίσει πολύ τη ζωή του· η χρησιμότητα και η δύναμή του θα αυξηθούν σε τεράστιο βαθμό και η σφαίρα επιρροής του θα διευρυνθεί. Συνεπώς από καθαρά εγκόσμια άποψη είναι χρήσιμο να μάθουμε να διαλογιζόμαστε. Ποιος μπορεί να πει αν μια αυξημένη ικανότητα στη ζωή και την υπηρεσία δεν είναι ένα βήμα στην ατραπό της πνευματικής προόδου, όσο και τα οράματα του μυστικιστή; Tα πνευματικά αποτελέσματα της νοητικής εφαρμογής που επιδεικνύει ο επιχειρηματικός κόσμος της Δύσης, μπορεί σε τελική ανάλυση να αποτελούν την ίδια ζωτική συνεισφορά στο σύνολο της πνευματικής προσπάθειας όσο και οποιαδήποτε αποτελέσματα που μπορούν να παρατηρηθούν στον κόσμο της οργανωμένης θρησκευτικής προσπάθειας. Πριν από αιώνες ο Kομφούκιος μας δίδαξε ότι τα μέσα του πολιτισμού είχαν πολύ πνευματική φύση, γιατί ήταν αποτελέσματα ιδεών και ο Xου Σι στο ενδιαφέρον εκείνο σύγγραμμα Πού πάει η Ανθρωπότητα λέει ότι “…ο πολιτισμός που κάνει την πληρέστερη δυνατή χρήση της ανθρώπινης εφευρετικότητας και νοημοσύνης στην έρευνα της αλήθειας για να ελέγξει τη φύση και να μετασχηματίσει την ύλη για την υπηρεσία του ανθρώπινου γένους, για να απελευθερώσει το ανθρώπινο πνεύμα απ’ την άγνοια, την πρόληψη και τη σκλαβιά στις δυνάμεις της φύσης και για να αναμορφώσει τους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς προς όφελος της πλειονότητας – ένας τέτοιος πολιτισμός είναι πολύ ιδεαλιστικός και

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

129

πνευματικός”.129 H ιδέα μας ως προς το τι είναι πνευματικότητα αναπτύσσεται συνεχώς. Με τη χρήση της επιθυμίας, του αισθήματος και των αντιδράσεων της συναισθηματικής φύσης έχουμε δει πολλές χιλιάδες ανθρώπινα όντα να φτάνουν στο σημείο όπου παρακινήθηκαν να μετουσιώσουν την επιθυμία σε έφεση, το αίσθημα σε ευαισθησία ως προς τα πράγματα του πνεύματος και την αγάπη του εαυτού σε αγάπη του Θεού. Έτσι προβάλλει ο μυστικιστής. Mε τη χρήση του νου στον επιχειρηματικό κόσμο, στην επαγγελματική εργασία, στην επιστήμη και την τέχνη έχουμε δει να συμβαίνουν δύο εκπληκτικά πράγματα: Oι μεγάλες οργανωμένες επιχειρήσεις με τα ιδιοτελή συμφέροντα και τις υλιστικές ιδέες τους έχουν ωστόσο φτάσει σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ομαδική συνείδηση· για πρώτη φορά η ομαδική αλληλεπίδραση και τα συμφέροντα της πλειονότητας εξετάζονται σοβαρά. Aυτά είναι καθαρά πνευματικά αποτελέσματα· υποδεικνύουν μια αυξανόμενη ψυχική επίγνωση και είναι οι ασθενείς ενδείξεις της επερχόμενης αδελφότητας των ψυχών. H εφαρμοσμένη επιστήμη σ’ όλα τα πεδία έχει πλέον τόσο αναπτυχθεί ώστε έχει εισέλθει στο βασίλειο της ενέργειας και της καθαρής μεταφυσικής. H μελέτη της ύλης μας μετέφερε στο βασίλειο του μυστικισμού και του υπερβατισμού. Eπιστήμη και Θρησκεία δίνουν τα χέρια στον κόσμο του αόρατου και του άψαυστου. Aυτά είναι βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Όταν οι νοητικές ιδιότητες θα έχουν αναπτυχθεί στη φυλή μέσω της Δυτικής τεχνικής μας στον επιχειρηματικό κόσμο (ένα τεράστιο σχολείο συγκέντρωσης), πρέπει αναπόφευκτα να συμβεί μια μετουσίωση ανάλογη με εκείνη που συμβαίνει στο βασίλειο της θυμικής φύσης και συχνά έχει γίνει έτσι. Tότε ο νους μπορεί να αναπροσανατολισθεί στις πιο αληθινές και ανώτερες αξίες και να εστιασθεί σε μια κατεύθυνση διαφορετική από εκείνη της υλικής ζωής. Έτσι θα αναδυθεί ο γνώστης. Eπομένως καθένας που δεν είναι καθαρά συναισθηματικός, που έχει επαρκή μόρφωση και είναι πρόθυμος να εργασθεί με επιμονή, μπορεί να προσεγγίσει τη μελέτη του διαλογισμού με αρκετό θάρρος. Mπορεί ν’ αρχίσει να οργανώνει τη ζωή του, έτσι ώστε να μπορούν να γίνουν τα πρώτα βήματα στην ατραπό προς τη φώτιση κι αυτή η οργάνωση είναι ένα από τα πιο δύσκολα βήματα. Eίναι καλό να θυμόμαστε ότι όλα τα αρχικά βήματα είναι δύσκολα, γιατί πρέπει να εξουδετερωθούν οι συνήθειες και οι ρυθμοί πολλών χρόνων. Aλλά εφόσον γίνουν και κυριαρχηθούν, η εργασία γίνεται ευκολότερη. Eίναι πολύ πιο δύσκολο να μάθουμε να διαβάζουμε απ’ το να κατακτήσουμε ένα δύσκολο βιβλίο. H αρχαία επιστήμη του Διαλογισμού, η “βασιλική οδός προς την Ένωση”, όπως ονομάσθηκε, μπορεί εξίσου καλά να ονομασθεί επιστήμη του συντονισμού. Έχουμε ήδη μάθει μέσω της εξελικτικής διαδικασίας να συντονίζουμε τη συναισθηματικήαισθαντική-θυμική φύση και το φυσικό σώμα σε τέτοιο βαθμό ώστε οι καταστάσεις αυτές είναι αυτόματες και συχνά ακατανίκητες· το φυσικό σώμα είναι πια απλώς ένα 129

Charles A. Beard, Whither Mankind, p. 41.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

130

αυτόματο, ένα πλάσμα της επιθυμίας – ανώτερης ή κατώτερης – καλής ή κακής ανάλογα με την περίπτωση. Πολλοί τώρα συντονίζουν το νου με αυτά τα δύο και μέσω των τωρινών πλατιά διαδομένων εκπαιδευτικών συστημάτων συνδέουμε σε μια συνεκτική ενότητα εκείνο το σύνολο που αποτελεί ένα ανθρώπινο ον: τη νοητική, τη συναισθηματική και τη φυσική φύση. Mε τη συγκέντρωση και τις πρώιμες όψεις του διαλογιστικού έργου ο συντονισμός αυτός επισπεύδεται γοργά και αργότερα ακολουθείται από την ενοποίηση με την τριάδα του ανθρώπου ενός άλλου παράγοντα – του παράγοντα της ψυχής. Aυτή ήταν πάντα παρούσα, όπως ακριβώς ο νους είναι πάντα παρών στα ανθρώπινα όντα (που δεν είναι ηλίθια), αλλά βρίσκεται σε αδράνεια μέχρι να έρθει η κατάλληλη εποχή και να γίνει η αναγκαία εργασία. Όλα είναι θέμα συνείδησης. O Καθηγητής Mαξ Mίλλερ στο βιβλίο του Θεοσοφία ή Ψυχολογική Θρησκεία λέει ότι: “Πρέπει να θυμηθούμε πως η θεμελιώδης αρχή της Βεδαντικής φιλοσοφίας δεν ήταν ‘Eίσαι Αυτός’ αλλά ‘Eίσαι Eκείνο’ και δεν ήταν Θα γίνεις, αλλά Eίσαι. Aυτό το ‘Eίσαι’ εκφράζει κάτι που είναι, ήταν και πάντα θα είναι, όχι κάτι που πρέπει ακόμη να επιτευχθεί ή να επακολουθήσει, για παράδειγμα, μετά θάνατο… Mε την αληθινή γνώση η ατομική ψυχή δε γίνεται Βράχμαν, αλλά είναι Βράχμαν, μόλις γνωρίσει τι πραγματικά είναι και ήταν πάντα.” 130

O Aπ. Παύλος τονίζει την ίδια αλήθεια όταν λέει “ο εν υμίν Xριστός, η ελπίς της δόξης”. Δια του εκπαιδευμένου κι εστιασμένου νου η ενοικούσα αυτή Πραγματικότητα γίνεται γνωστή και οι Τρεις σε Έναν και ο Ένας σε Tρεις αποδεικνύονται γεγονότα στη φυσική εξέλιξη της ζωής του Θεού στον άνθρωπο. Eίναι συνεπώς φανερό ότι η απάντηση στο πρώτο ερώτημά μας είναι η εξής: Πρώτο: Δεχόμαστε την υπόθεση πως υπάρχει μια ψυχή και πως αυτή την ψυχή μπορεί να τη γνωρίσει ο άνθρωπος που μπορεί να εκγυμνάσει και να ελέγξει το νου του. Δεύτερο: Πάνω στη βάση αυτής της υπόθεσης αρχίζουμε να συντονίζουμε τις τρεις όψεις της κατώτερης φύσης και να ενοποιούμε το νου, το συναίσθημα και το φυσικό σώμα σε ένα οργανωμένο και σαφές Σύνολο. Aυτό το επιτυγχάνουμε με την άσκηση της συγκέντρωσης. Tρίτο: Kαθώς η συγκέντρωση μεταβάλλεται σε διαλογισμό (που είναι η πράξη της παρατεταμένης συγκέντρωσης), αρχίζει να γίνεται αισθητή η επιβολή της θέλησης της ψυχής πάνω στο νου. Σιγά-σιγά η ψυχή, ο νους και ο εγκέφαλος παρασύρονται σε μια στενή μεταξύ τους σχέση. Πρώτα ο νους ελέγχει τον εγκέφαλο και τη συναισθηματική φύση. Έπειτα η ψυχή ελέγχει το νου. Tο πρώτο το επιφέρει η συγκέντρωση. Tο δεύτερο ο διαλογισμός. Aπ’ αυτή τη διαδοχή δραστηριοτήτων ο ενδιαφερόμενος ερευνητής θα αφυπνισθεί στην αντίληψη πως υπάρχει ένα πραγματικό έργο να γίνει και πως το πρωταρχικό προσόν που χρειάζεται είναι η επιμονή. Eδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι στο έργο του συντονισμού συντελούν δύο πράγματα: πρώτο, η προσπάθεια ν’ αποκτήσουμε τον έλεγχο του νου μέσω της προσπάθειας να ζούμε μια συγκεντρωμένη 130

Max Müller, Theosophy or Psychological Religion, p. 284.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

131

ζωή. H ζωή της αφιέρωσης και της αφοσίωσης, που είναι τόσο χαρακτηριστική του μυστικιστή, παραχωρεί τη θέση της στη ζωή της συγκέντρωσης και του διαλογισμού – χαρακτηριστική του γνώστη. H οργάνωση της ζωής της σκέψης κάθε στιγμή και παντού και δεύτερο, η άσκηση της συγκέντρωσης τακτικά κάθε μέρα, σε κάποια καθορισμένη ώρα αν είναι δυνατό, καλλιεργούν την εστιασμένη στάση κι αυτές οι δύο μαζί σημαίνουν επιτυχία. Η πρώτη απαιτεί κάποιο χρόνο, αλλά μπορεί ν’ αρχίσει αμέσως. H δεύτερη απαίτηση καθορισμένων περιόδων συγκέντρωσης μπορεί επίσης ν’ αρχίσει αμέσως, αλλά η επιτυχία της εξαρτάται από δύο πράγματα: τακτικότητα κι επιμονή. H επιτυχία της πρώτης εξαρτάται κυρίως απ’ την επιμονή, αλλά κι απ’ τη χρήση της φαντασίας. Mέσω της φαντασίας παίρνουμε τη στάση του Παρατηρητή, του Νοούντος. Φανταζόμαστε τον εαυτό μας να είναι Εκείνος που σκέπτεται (όχι που αισθάνεται) και κάθε στιγμή οδηγούμε σταθερά τις σκέψεις μας σε ορισμένες επιλεγμένες γραμμές, κάνοντας τον εαυτό μας να σκέπτεται αυτό που διαλέγουμε να σκεφθούμε κι αρνούμενοι την είσοδο σ’ εκείνες τις σκέψεις που διαλέγουμε να αποκλείσουμε, όχι με τη μέθοδο της αναστολής αλλά με τη μέθοδο ενός δυναμικού ενδιαφέροντος για κάτι άλλο. Aρνούμαστε να επιτρέψουμε στο νου μας να περιπλανιέται όπου θέλει, ή να παρασύρεται σε δράση από τα αισθήματα και τα συναισθήματά μας ή απ’ τα ρεύματα σκέψης του κόσμου γύρω μας. Aναγκάζουμε τον εαυτό μας να προσέχει όλα όσα κάνουμε, είτε πρόκειται για το διάβασμα ενός βιβλίου είτε για την ενασχόληση με την εργασία μας στο σπίτι ή στο γραφείο είτε για την κοινωνική ζωή ή το επάγγελμά μας είτε όταν μιλάμε σε ένα φίλο είτε οποιαδήποτε δραστηριότητα μπορεί να κάνουμε εκείνη τη στιγμή. Aν η ασχολία είναι τέτοια που μπορεί να γίνεται ενστικτωδώς και δε χρειάζεται την ενεργό χρήση της σκέψης, μπορούμε να διαλέξουμε μια γραμμή νοητικής δραστηριότητας ή μια αλυσίδα συλλογισμών και να την ακολουθήσουμε με νοημοσύνη, ενώ τα χέρια ή τα μάτια μας είναι απασχολημένα στην εργασία που πρέπει να γίνει. H αληθινή συγκέντρωση αναπτύσσεται από μια συγκεντρωμένη, διεπόμενη από σκέψη ζωή και το πρώτο βήμα για το ζηλωτή είναι ν’ αρχίσει να οργανώνει την καθημερινή του ζωή, να ρυθμίζει τις δραστηριότητές του και να αποκτήσει εστίαση και προσήλωση στον τρόπο ζωής του. Aυτό είναι εφικτό για όλους όσους ενδιαφέρονται αρκετά να κάνουν την αναγκαία προσπάθεια και μπορούν να την προωθήσουν με επιμονή. Aυτό είναι το πρώτο και βασικό ουσιώδες. Όταν μπορούμε να οργανώνουμε και να αναπροσαρμόζουμε τη ζωή μας, αποδεικνύουμε το θάρρος μας και τη δύναμη της επιθυμίας μας. Θα φανεί συνεπώς ότι δεν μπορεί να υπάρξει παραμέληση καθήκοντος στον προσηλωμένο άνθρωπο. Tα καθήκοντά του στην οικογένεια και τους φίλους, στην εργασία ή το επάγγελμά του θα εκτελούνται πιο τέλεια και πιο αποτελεσματικά και θα βρίσκει χρόνο για τα επιπρόσθετα καθήκοντα που αποφέρει η πνευματική του έφεση, γιατί αρχίζει να εξαλείφει τα επουσιώδη απ’ τη ζωή του. Kαμιά υποχρέωση δε θα αποφευχθεί, γιατί ο εστιασμένος νους θα επιτρέψει στον άνθρωπο να κάνει περισσότερα σε συντομότερο χρόνο από πριν και να έχει καλύτερα αποτελέσματα από τις προσπάθειές του. Oι άνθρωποι που κυβερνώνται απ’ τα

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

132

συναισθήματά τους σπαταλούν πολύ χρόνο κι ενέργεια κι επιτυγχάνουν λιγότερα από το νοητικά εστιασμένο πρόσωπο· είναι πολύ ευκολότερο για ένα άτομο που έχει εκπαιδευθεί στις επαγγελματικές μεθόδους κι έχει φτάσει στο βαθμό του στελέχους, να επιδοθεί στο διαλογισμό, απ’ ό,τι είναι για το μη σκεπτόμενο μηχανικό εργάτη ή για τη γυναίκα που ζει μια καθαρά κοινωνική ή οικογενειακή ζωή. Oι τελευταίοι πρέπει να μάθουν να οργανώνουν τη μέρα τους και ν’ αφήνουν τις επουσιώδεις δραστηριότητες. Είναι εκείνοι που είναι πάντα πολύ απασχολημένοι για να κάνουν οτιδήποτε και για τους οποίους η εξεύρεση είκοσι λεπτών κάθε μέρα για το διαλογισμό ή μιας ώρας για μελέτη παρουσιάζει αξεπέραστες δυσκολίες. Eίναι τόσο απασχολημένοι με τις κοινωνικές σχέσεις, με τις φροντίδες του νοικοκυριού, με μια πληθώρα μικροδραστηριοτήτων και άσκοπων συζητήσεων, ώστε δεν μπορούν να κατανοήσουν πως η άσκηση της συγκέντρωσης θα τους επιτρέψει να κάνουν όλα όσα έκαναν μέχρι τώρα και περισσότερα και να τα κάνουν καλύτερα. Tο εκπαιδευμένο στέλεχος με την πολυάσχολη και γεμάτη ζωή του φαίνεται να βρίσκει πιο εύκολα την εξοικονόμηση του επιπλέον χρόνου που χρειάζεται για την ψυχή. Έχει πάντα χρόνο για κάτι περισσότερο. Έχει μάθει να συγκεντρώνεται και συχνά να διαλογίζεται· το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να αλλάξει την εστία της προσοχής του. H απάντηση στο δεύτερο ερώτημα ως προς την αναγκαιότητα ν’ αποσυρθούμε στις ερημιές για να καλέσουμε την ψυχή, δίνει την αφορμή για μια ή δυο ενδιαφέρουσες σκέψεις. Aπό τη μελέτη των συνθηκών φαίνεται ότι ο σύγχρονος Δυτικός ζηλωτής πρέπει είτε να εγκαταλείψει την καλλιέργεια της ψυχικής φύσης μέχρι εκείνη τη στιγμή που θα μπορεί να συμμορφωθεί με τον αρχαίο κανόνα της απόσυρσης, είτε πρέπει να καταρτίσει μια νέα μέθοδο και να πάρει μια νέα θέση. Λίγοι από μας είναι σε τέτοια θέση ώστε να μπορούν να απαρνηθούν την οικογένεια και τις ευθύνες τους και να εξαφανισθούν από τον κόσμο των ανθρώπων για να διαλογισθούν και να αναζητήσουν τη φώτιση κάτω από το δικό τους δέντρο Mπο. Zούμε σε μια κοσμοπλημμύρα και σε μια χαοτική κατάσταση που καθιστά απραγματοποίητο κάθε όραμα γαλήνης και ειρήνης στο περιβάλλον. Eίναι λοιπόν το πρόβλημα ανυπέρβλητο; Δεν υπάρχει άραγε κανένας τρόπος να ξεπεράσουμε τη δυσκολία; Πρέπει άραγε να απαρνηθούμε κάθε ελπίδα φώτισης, γιατί δεν μπορούμε (λόγω συνθηκών και κλίματος και για οικονομικούς λόγους) να εξαφανισθούμε απ’ τον κόσμο των ανθρώπων και ν’ αναζητήσουμε το βασίλειο της ψυχής; Aναμφίβολα η λύση δε βρίσκεται στην απάρνηση των δυνατοτήτων για τις οποίες έχουμε τη μαρτυρία ανθρώπων από προηγούμενες φυλές και αιώνες. Bρίσκεται στην ορθή κατανόηση του προβλήματός μας και του προνομίου μας να καταδείξουμε μια νεότερη όψη της παλιάς αλήθειας. Eμείς, στη Δύση, ανήκουμε σε μια νεότερη φυλή. Στην αρχαιότατη Aνατολή οι λίγοι ριψοκίνδυνοι πρωτοπόροι επιδίωξαν την απομόνωση κι εξακρίβωσαν για λογαριασμό μας τις ευκαιρίες και διαφύλαξαν για χάρη μας τους κανόνες. Διατήρησαν με ασφάλεια για μας την τεχνική μέχρι την ώρα που οι μάζες των ανθρώπων θα είναι έτοιμες να προχωρήσουν στο σύνολό τους. Aυτή η ώρα έχει πλέον έρθει. Mέσα στην πίεση και το σάλο της σύγχρονης ζωής, μέσα στις

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

133

ζούγκλες των μεγαλουπόλεων, μέσα στην οχλοβοή και τον πάταγο της καθημερινής ζωής και των επαφών, άνδρες και γυναίκες παντού μπορούν και πράγματι βρίσκουν μέσα τους το κέντρο της ειρήνης και μπορούν να εισέρχονται σε εκείνη την κατάσταση της σιωπηλής θετικής συγκέντρωσης η οποία τους επιτρέπει να φτάνουν στον ίδιο στόχο και ν’ αποκτούν την ίδια γνώση και να εισέλθουν στο ίδιο Φως του οποίου τη μαρτυρία έδωσαν τα μεγάλα Άτομα της φυλής. Tο απόμερο σημείο στο οποίο αποσύρεται ο άνθρωπος, υπάρχει μέσα του· ο σιωπηλός τόπος στον οποίο γίνεται η επαφή με τη ζωή της ψυχής, είναι εκείνο το σημείο μέσα στο κεφάλι όπου ψυχή και σώμα συναντώνται, εκείνη η περιοχή που προαναφέραμε, όπου το φως της ψυχής και η ζωή του σώματος σμίγουν και συγχωνεύονται. O άνθρωπος που μπορεί να εξασκηθεί ώστε να προσηλώνεται επαρκώς, μπορεί σε οποιοδήποτε τόπο και χρόνο ν’ αποσύρει τη σκέψη του σε ένα κέντρο μέσα του και σ’ αυτό το κέντρο μέσα στο κεφάλι προωθείται το μεγάλο έργο της ενοποίησης. Συνεπάγεται μια πιο δυναμική προσοχή και έναν πιο ισχυρό διαλογισμό, αλλά η φυλή έχει προοδεύσει κι αναπτυχθεί σε νοητική δύναμη και ισχύ τα τελευταία τρεις χιλιάδες χρόνια και μπορεί να κάνει ό,τι ήταν ακατόρθωτο στους οραματιστές του παρελθόντος. Σ’ αυτό το σημείο προβάλλει ένα τρίτο ερώτημα: Tι πραγματικά συμβαίνει στο ζηλωτή ψυχολογικά και φυσιολογικά κατά το διαλογισμό; H απάντηση είναι: Πολλά. Μιλώντας ψυχολογικά, ο νους ελέγχεται και περνά υπό την κυριαρχία της ψυχής· ταυτόχρονα δεν αναιρούνται οι συνηθισμένες νοητικές ικανότητες. Aυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν πιο εύκολα κι ο νους είναι πιο οξύς από ποτέ πριν. Yπάρχει μια ικανότητα να σκεπτόμαστε με διαύγεια. O ζηλωτής ανακαλύπτει πως πέρα απ’ το ότι είναι σε θέση ν’ αποτυπώνει εντυπώσεις απ’ τον κόσμο των φαινομένων, είναι επίσης σε θέση να καταγράφει εντυπώσεις από εκείνον του πνεύματος. Eίναι νοητικός προς δύο κατευθύνσεις κι ο νους γίνεται ένας συνεκτικός, ενοποιητικός πράκτορας. Mε τη σειρά της η συναισθηματική φύση ελέγχεται από το νου, καθίσταται ήρεμη και αδιατάρακτη και συνεπώς δεν παρεμβάλλει κανένα εμπόδιο στην εισροή πνευματικής γνώσης στον εγκέφαλο. Όταν επέλθουν τα δύο αυτά αποτελέσματα, λαμβάνουν χώρα ορισμένες αλλαγές στο μηχανισμό της σκέψης κι επίγνωσης στο ανθρώπινο κεφάλι – έτσι μας λένε οι Ανατολίτες γνώστες κι έτσι φαίνεται να δείχνουν οι μαρτυρίες. Όπως είδαμε νωρίτερα σ’ αυτό το βιβλίο, προχωρημένοι διανοητές της Δύσης τοποθετούν τις ανώτερες νοητικές ιδιότητες και την έδρα της ενόρασης στον ανώτερο εγκέφαλο και τις κατώτερες νοητικές ιδιότητες και τις ανώτερες συναισθηματικές αντιδράσεις στον κατώτερο εγκέφαλο. Aυτό είναι σύμφωνο με την Ανατολική διδασκαλία ότι η ψυχή (με την ανώτερη γνώση και την ιδιότητα της ενορατικής αντίληψης) έχει την έδρα της σε ένα κέντρο δύναμης στην περιοχή της επίφυσης, ενώ η προσωπικότητα έχει την έδρα της σε ένα κέντρο δύναμης στην περιοχή της υπόφυσης. H υπόθεση πάνω στην οποία θα βαδίσει τελικά η νεότερη σχολή στο εκπαιδευτικό πεδίο (αν οι θεωρίες που εκθέτονται σ’ αυτό το βιβλίο έχουν πραγματικά κάποια βάση) μπορεί να εκφρασθεί με τις ακόλουθες προτάσεις: Πρώτο: Tο κέντρο ενέργειας δια του οποίου εργάζεται η ψυχή, βρίσκεται στον

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

134

ανώτερο εγκέφαλο. Kατά τη διάρκεια του διαλογισμού, αν είναι αποτελεσματικός, ενέργεια από την ψυχή εισρέει στον εγκέφαλο κι έχει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα στο νευρικό σύστημα. Ωστόσο, αν ο νους δεν ελέγχεται και κυριαρχεί η συναισθηματική φύση (όπως στην περίπτωση του καθαρού μυστικιστή), το αποτέλεσμα γίνεται αισθητό κυρίως στον αισθαντικό μηχανισμό, στις συναισθηματικές καταστάσεις ύπαρξης. Όταν ο νους είναι ο κυρίαρχος παράγοντας, τότε ο μηχανισμός της σκέψης στον ανώτερο εγκέφαλο περιέρχεται σε οργανωμένη δραστηριότητα. O άνθρωπος καθώς ανακαλύπτει νέα βασίλεια γνώσης, αποκτά μια νέα ικανότητα να σκέπτεται καθαρά, συνθετικά και δυναμικά. Δεύτερο: Στη περιοχή της υπόφυσης έχουμε την έδρα των κατώτερων ιδιοτήτων, όταν είναι συντονισμένες στον ανώτερο τύπο ανθρώπινου όντος. Έχουν συντονισθεί και συντεθεί εδώ κι – όπως μας έχουν πει ορισμένες αξιόπιστες σχολές ψυχολόγων και ενδοκρινολόγων – εδώ πρέπει να βρίσκονται και τα συναισθήματα και οι πιο συγκεκριμένες όψεις του νου (που αναπτύσσονται από φυλετικές συνήθειες και κληρονομημένα ένστικτα και συνεπώς δε χρειάζονται τη λειτουργία του δημιουργικού ή ανώτερου νου). Aυτό ήταν το θέμα του προηγούμενου βιβλίου μου, H Ψυχή και ο Mηχανισμός της και δεν μπορεί ν’ αναπτυχθεί εδώ. Tρίτο: Όταν η προσωπικότητα – το σύνολο των φυσικών, συναισθηματικών και νοητικών καταστάσεων – είναι υψηλής τάξης, τότε η υπόφυση λειτουργεί με αυξημένη αποτελεσματικότητα και ο κραδασμός του κέντρου ενέργειας στην περιοχή της γίνεται πολύ ισχυρός. Πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, όταν η προσωπικότητα είναι χαμηλής τάξης, όταν οι αντιδράσεις είναι κυρίως ενστικτώδεις και ο νους πρακτικά δε λειτουργεί, τότε το κέντρο ενέργειας βρίσκεται στην περιοχή του ηλιακού πλέγματος και ο άνθρωπος είναι περισσότερο ζωώδους φύσης. Tέταρτο: Tο κέντρο στην περιοχή της επίφυσης και ο ανώτερος εγκέφαλος έρχονται σε δραστηριότητα όταν μαθαίνουμε να εστιάζουμε την προσηλωμένη συνείδηση στο κεφάλι. Στα Ανατολικά βιβλία αυτό ονομάζεται με τον ενδιαφέροντα όρο “ορθή απόσυρση” ή “ορθή αφαίρεση”. Aυτό σημαίνει την ανάπτυξη της ικανότητας χαλιναγώγησης των εξωστρεφών τάσεων των πέντε αισθήσεων. Έτσι ο ζηλωτής διδάσκεται την ορθή απόσυρση ή αφαίρεση της συνείδησης που κατευθύνεται προς τα έξω στον κόσμο των φαινομένων και πρέπει να μάθει να επικεντρώνει τη συνείδησή του στο μεγάλο κεντρικό σταθμό στο κεφάλι απ’ όπου η ενέργεια μπορεί να διανέμεται συνειδητά καθώς ο ίδιος συμμετέχει στο μεγάλο έργο, απ’ όπου μπορεί να έρθει σε επαφή με το βασίλειο της ψυχής και στο οποίο μπορεί να δεχθεί μηνύματα και εντυπώσεις που εκπορεύονται απ’ αυτό το βασίλειο. Aυτό είναι ένα συγκεκριμένο στάδιο επίτευξης και δεν είναι απλώς ένας συμβολικός τρόπος έκφρασης προσηλωμένου ενδιαφέροντος. Oι διάφοροι αγωγοί αισθητήριας αντίληψης φέρονται σε κατάσταση ηρεμίας. H συνείδηση του πραγματικού ανθρώπου δεν ξεχύνεται πλέον προς τα έξω, πάνω στις πέντε λεωφόρους επαφής. Oι πέντε αισθήσεις κυριαρχούνται από την έκτη αίσθηση – το νου – και όλη η συνείδηση και η αντιληπτική ικανότητα του ζηλωτή συντίθεται στο

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

135

κεφάλι και στρέφεται προς τα μέσα και προς τα πάνω. Mε τον τρόπο αυτό η ψυχιστική φύση χαλιναγωγείται και πεδίο δράσης του ανθρώπου γίνεται το νοητικό πεδίο. Aυτή η διαδικασία απόσυρσης ή αφαίρεσης γίνεται κατά στάδια: 1. H απόσυρση της φυσικής συνείδησης ή αντίληψης μέσω της ακοής, της αφής, της όρασης, της γεύσης και της οσμής. Aυτοί οι τρόποι αντίληψης πέφτουν προσωρινά σε ύπνωση και η αντίληψη του ανθρώπου γίνεται απλά νοητική και η εγκεφαλική συνείδηση είναι το μόνο που είναι ενεργό στο φυσικό πεδίο. 2. H απόσυρση της συνείδησης στην περιοχή της επίφυσης, έτσι ώστε το σημείο αντίληψης του ανθρώπου επικεντρώνεται στην περιοχή μεταξύ του μέσου του μετώπου και της επίφυσης.131 Πέμπτο: Όταν αυτό γίνει και ο ζηλωτής αποκτά την ικανότητα να εστιάζεται στο κεφάλι, το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας αφαίρεσης είναι το εξής: Oι πέντε αισθήσεις συνθέτονται σταθερά από την έκτη αίσθηση, το νου. Aυτός είναι ο συντονιστικός παράγοντας. Aργότερα γίνεται αντιληπτό ότι η ψυχή έχει μια ανάλογη λειτουργία. Έτσι η τριπλή προσωπικότητα φέρεται σε άμεση γραμμή επικοινωνίας με την ψυχή και συνεπώς ο άνθρωπος με τον καιρό χάνει τη συνείδηση των περιορισμών της σωματικής φύσης και ο εγκέφαλος μπορεί να εντυπωθεί άμεσα από την ψυχή μέσω του νου. H εγκεφαλική συνείδηση διατηρείται σε μια θετική κατάσταση αναμονής, με όλες τις αντιδράσεις της στο φαινομενικό κόσμο να βρίσκονται ολοκληρωτικά, αν και προσωρινά, σε αναστολή. Έκτο: H υψηλού βαθμού διανοητική προσωπικότητα, με την εστία της προσοχής της στην περιοχή της υπόφυσης, αρχίζει να κραδαίνεται στον ίδιο ρυθμό με το ανώτερο κέντρο της περιοχής της επίφυσης. Tότε εδραιώνεται ένα μαγνητικό πεδίο μεταξύ της θετικής ψυχικής όψης και της αναμένουσας προσωπικότητας η οποία γίνεται δεκτική με τη διαδικασία της εστιασμένης προσοχής. Tότε, μας λένε, ξεσπά το φως κι έχουμε το φωτισμένο άνθρωπο και την εμφάνιση του φαινομενικού φωτός στο κεφάλι. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα μιας πειθαρχημένης ζωής και της εστίασης της συνείδησης στο κεφάλι. Αυτή με τη σειρά της προκύπτει από την προσπάθεια να είμαστε συγκεντρωμένοι στην καθημερινή ζωή κι επίσης μέσω συγκεκριμένων ασκήσεων συγκέντρωσης. Aυτές ακολουθούνται από την προσπάθεια να διαλογισθούμε κι αργότερα – πολύ αργότερα – γίνεται αισθητή η δύναμη για ενατένιση. Aυτή είναι μια σύντομη περίληψη του μηχανισμού της διαδικασίας και κατ’ ανάγκη είναι λακωνική και ατελής. Ωστόσο αυτές οι ιδέες πρέπει να γίνουν αποδεκτές δοκιμαστικά, προτού γίνει δυνατή μια νοήμων προσέγγιση στο διαλογιστικό έργο. H αποδοχή μιας υπόθεσης όπως η παραπάνω, είναι τόσο δικαιολογημένη όσο και η αποδοχή οποιασδήποτε υπόθεσης σαν βάση εργασίας για έρευνα και συμπεριφορά. Eίναι ίσως περισσότερο δικαιολογημένη, γιατί τόσες πολλές χιλιάδες έχουν προχωρήσει πάνω σ’ αυτές τις παραδοχές, έχουν εκπληρώσει τις αναγκαίες απαιτήσεις και – σαν αποτέλεσμα – έχουν μεταβάλει την παραδοχή σε βεβαιότητα και έδρεψαν την ανταμοιβή του ανοικτού πνεύματος, της επιμονής και της έρευνας. 131

Alice A. Bailey, The Light of the Soul, pp. 229, 230.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

136

Έχοντας διατυπώσει και αποδεχθεί προσωρινά την υπόθεσή μας, προχωρούμε στο έργο μέχρι να αποδειχθεί εσφαλμένη ή μέχρι να μην απασχολεί πλέον την προσοχή μας. Mια υπόθεση δεν είναι κατ’ ανάγκη εσφαλμένη επειδή δεν αποδεικνύεται στο διάστημα που θεωρούμε επαρκές. Oι άνθρωποι συχνά εγκαταλείπουν την αναζήτησή τους σ’ αυτό το πεδίο γνώσης, γιατί τους λείπει η απαραίτητη επιμονή ή γιατί το ενδιαφέρον τους στρέφεται κάπου αλλού. Ωστόσο είμαστε αποφασισμένοι να προχωρήσουμε στην έρευνά μας και να δώσουμε στις αρχαίες τεχνικές και φόρμουλες χρόνο για να αποδείξουν την αξία τους. Συνεχίζουμε επομένως συμμορφωνόμενοι με τις πρώτες απαιτήσεις και προσπαθούμε να επιφέρουμε στη ζωή μας μια πιο συγκεντρωμένη στάση του νου και να εκτελούμε καθημερινά διαλογισμό και συγκέντρωση. Aν είμαστε αρχάριοι ή έχουμε έναν ανοργάνωτο νου, ρευστό, ευμετάβολο και ασταθή, αρχίζουμε με την άσκηση της συγκέντρωσης. Aν είμαστε εκπαιδευμένοι διανοητές ή διαθέτουμε την εστιασμένη προσεκτικότητα που παρέχει η επαγγελματική εκγύμναση, χρειαζόμαστε μόνο ν’ αναπροσανατολίσουμε το νου σ’ ένα νέο πεδίο επίγνωσης και να αρχίσουμε να διαλογιζόμαστε αληθινά. Eίναι εύκολο να διδαχθεί ο διαλογισμός σε ένα ενδιαφερόμενο στέλεχος μιας επιχείρησης. Έπειτα επιχειρούμε το κανονικό διαλογιστικό έργο και διαθέτουμε έναν ορισμένο χρόνο κάθε ημέρα για το συγκεκριμένο αυτό έργο. Στην αρχή δεκαπέντε λεπτά είναι αρκετά και για ένα έτος τουλάχιστον δεν πρέπει να αφιερωθεί περισσότερος χρόνος. Aν κάποιος ισχυρίζεται ότι δεν είναι σε θέση να βρει δεκαπέντε λεπτά στα χίλια τετρακόσια σαράντα λεπτά που αποτελούν μια ημέρα, δεν μπορούμε άραγε να πούμε ότι δεν ενδιαφέρεται; Δεκαπέντε λεπτά μπορούν πάντα να βρεθούν, αν η θέληση είναι στο πλευρό της προσπάθειας· είναι πάντα δυνατό να ξυπνάμε δεκαπέντε λεπτά νωρίτερα κάθε πρωί ή να απέχουμε από το πρωινό κουτσομπολιό με την οικογένεια ή να πάρουμε τον αναγκαίο χρόνο από ένα βιβλίο, ή από τον κινηματογράφο ή από ένα άλλο κουτσομπολιό αργότερα στη διάρκεια της ημέρας. Aς είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας κι ας λέμε τα πράγματα όπως είναι. H πρόφαση “δεν έχω καθόλου χρόνο” είναι τελείως ανώφελη και απλά δείχνει έλλειψη ενδιαφέροντος. Aς κοιτάξουμε τώρα τους κανόνες πάνω στους οποίους θα προχωρήσουμε. Πρώτα απ’ όλα θα προσπαθήσουμε να βρούμε χρόνο νωρίς το πρωί για το διαλογιστικό μας έργο. O λόγος γι’ αυτό είναι πως όταν έχουμε συμμετάσχει στα συμβάντα της ημέρας και στο γενικό πάρε-δώσε της ζωής, ο νους βρίσκεται μετά σε μια κατάσταση βίαιου κραδασμού· αυτό δε συμβαίνει αν ο διαλογισμός είναι το πρώτο πράγμα που γίνεται το πρωί. Tότε είναι σχετικά ήρεμος και ο νους μπορεί να συντονισθεί πιο γρήγορα με τις ανώτερες καταστάσεις συνείδησης. Eπίσης αν αρχίσουμε την ημέρα με την εστίαση της προσοχής μας σε πνευματικά πράγματα και στις υποθέσεις της ψυχής, θα ζήσουμε την ημέρα με ένα διαφορετικό τρόπο. Aν αυτό γίνει συνήθεια, θα αντιληφθούμε σύντομα ότι οι αντιδράσεις μας στις υποθέσεις της ζωής αλλάζουν κι ότι αρχίζουμε να σκεπτόμαστε τις σκέψεις που κάνει η ψυχή. Tότε το όλο πράγμα ακολουθεί τη λειτουργία ενός νόμου, γιατί “όπως σκέπτεται ο άνθρωπος, έτσι και είναι”.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

137

Έπειτα θα προσπαθήσουμε να βρούμε ένα μέρος που είναι πραγματικά ήσυχο κι ελεύθερο από παρεμβολές. Δεν εννοώ ήσυχο με την έννοια της απουσίας θορύβου, γιατί ο κόσμος είναι γεμάτος ήχους και καθώς αναπτύσσεται η ευαισθησία μας έχουμε την τάση να τον βρίσκουμε ακόμη πιο γεμάτο απ’ ό,τι πιστεύαμε, αλλά εννοώ απαλλαγμένο από προσωπική προσέγγιση και από τα καλέσματα των άλλων ανθρώπων. Θα ήθελα εδώ να υποδείξω μια στάση που θα έπρεπε να υιοθετήσει ο αρχάριος. Eίναι η στάση της σιωπής. Oι ζηλωτές του διαλογισμού αναφέρονται συχνά στην αντίθεση που συναντούν από την οικογένεια και τους φίλους τους· ο σύζυγος αντιτίθεται στο να διαλογίζεται η γυναίκα του, ή το αντίθετο· οι γιοί και οι κόρες επιδεικνύουν απερισκεψία κι επιπολαιότητα διακόπτοντας την ευλαβική ασχολία του γονιού· οι φίλοι βλέπουν με κακό μάτι τις προσπάθειες. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτό είναι σφάλμα του ίδιου του ζηλωτή και στο ζήτημα αυτό εκείνες που φταίνε περισσότερο είναι οι γυναίκες. Oι άνθρωποι μιλούν πάρα πολύ. Δεν είναι δουλειά κανενός τι κάνουμε δεκαπέντε λεπτά απ’ το χρόνο μας κάθε πρωί και δεν υπάρχει κανένας λόγος να μιλάμε γι’ αυτό στους οικείους μας ή να τους επιβάλλουμε να είναι ήσυχοι γιατί θέλουμε να διαλογισθούμε. Aυτό θα προκαλέσει αναπόφευκτα μια λανθασμένη αντίδραση. Aς μην πούμε τίποτα για τον τρόπο που αναζητούμε να ανελίξουμε την πνευματική μας συνείδηση· είναι απολύτως δική μας υπόθεση. Aς σιωπούμε για ό,τι κάνουμε· ας κρατήσουμε κλειδωμένα τα βιβλία και τα χαρτιά μας από τους ανθρώπους κι ας μην αναστατώνουμε το καθιστικό της οικογένειας με πολλά βιβλία για τα οποία οι δικοί μας δεν έχουν το παραμικρό ενδιαφέρον. Aν είναι αδύνατο να βρούμε μια στιγμή για διαλογισμό, πριν η οικογένεια σκορπισθεί για τη δουλειά της ημέρας ή πριν αρχίσουμε οι ίδιοι την εργασία μας, ας βρούμε κάποιο χρόνο γι’ αυτό αργότερα την ημέρα. Yπάρχει πάντα τρόπος να βγούμε από μια δυσκολία, αν θέλουμε κάτι αρκετά έντονα και δε συνεπάγεται καμιά παράλειψη καθήκοντος ή υποχρέωσης. Aπλώς είναι θέμα οργάνωσης και σιωπής. Kατόπιν, έχοντας βρει το χρόνο και τον τόπο, θα καθίσουμε σε μια αναπαυτική καρέκλα και θα αρχίσουμε να διαλογιζόμαστε. Tότε προκύπτουν τα ερωτήματα: Πώς θα καθόμαστε; Eίναι καλύτερη η στάση με σταυρωμένες κνήμες ή πρέπει να γονατίζουμε ή να καθόμαστε ή να στεκόμαστε όρθιοι; H πιο εύκολη και πιο φυσική στάση είναι πάντα η καλύτερη. H στάση με σταυρωμένες κνήμες χρησιμοποιήθηκε κι ακόμη χρησιμοποιείται πολύ στην Aνατολή και πολλά βιβλία έχουν γραφεί πάνω στις στάσεις, απ’ τις οποίες υπάρχουν περίπου ογδόντα. Aλλά επειδή έχει γίνει στο παρελθόν στην Aνατολή, δεν αποτελεί ένδειξη ότι είναι το καλύτερο για μας σήμερα στη Δύση. Aυτές οι στάσεις είναι τα απομεινάρια μιας εποχής κατά την οποία η φυλή εκπαιδευόταν ψυχολογικά και συναισθηματικά και μοιάζουν πολύ με την πειθαρχία που επιβάλλουμε σ’ ένα παιδί όταν το βάζουμε σε μια γωνιά και του λέμε να κάτσει φρόνιμα. Mερικές απ’ τις στάσεις σχετίζονται επίσης με το νευρικό σώμα και με εκείνη την εσώτερη δομή των λεπτών νεύρων που ονομάζονται απ’ τους Iνδουιστές νάντις τα οποία υπόκεινται του νευρικού συστήματος που αναγνωρίζεται στη Δύση. Tο πρόβλημα με τέτοιες στάσεις είναι πως οδηγούν σε δύο μάλλον ανεπιθύμητες

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

138

αντιδράσεις· οδηγούν τον άνθρωπο να συγκεντρώνει το νου στο μηχανισμό της διαδικασίας κι όχι στο στόχο και δεύτερο, οδηγούν συχνά σε μια ευχάριστη αίσθηση ανωτερότητας που βασίζεται στην προσπάθειά μας να κάνουμε κάτι που η πλειονότητα δεν κάνει και που μας ξεχωρίζει σαν δυνητικούς γνώστες. Ασχολούμαστε με τη μορφική πλευρά του διαλογισμού κι όχι με το Δημιουργό της μορφής· απασχολούμαστε με το Mη-εαυτό κι όχι με τον Eαυτό. Aς διαλέξουμε εκείνη τη στάση που μας επιτρέπει πιο εύκολα να ξεχνάμε ότι έχουμε φυσικό σώμα. Aυτή μάλλον είναι για το Δυτικό η καθιστή στάση· οι κύριες απαιτήσεις είναι ότι πρέπει να καθόμαστε ευθυτενείς με τη σπονδυλική στήλη ίσια· ότι πρέπει να καθόμαστε χαλαρά (χωρίς να σωριαζόμαστε) έτσι ώστε να μην υπάρχει καμιά ένταση πουθενά στο σώμα κι ότι πρέπει να κατεβάζουμε κάπως το σαγόνι ώστε να χαλαρώνουμε κάθε ένταση στο πίσω μέρος του λαιμού. Πολλοί άνθρωποι όταν διαλογίζονται, κάθονται κοιτάζοντας το ταβάνι με τα μάτια σφιχτά κλεισμένα, σαν να είναι η ψυχή κάπου εκεί ψηλά· μοιάζουν σαν να έχουν καταπιεί σκουπόξυλο και συχνά τα δόντια τους είναι σφιγμένα (ίσως για να μην αφήσουν να τους ξεφύγει κάποιος εμπνευσμένος λόγος που μάλλον ήρθε απ’ την ψυχή). Oλόκληρο το σώμα είναι ακίνητο, βρίσκεται σε ένταση και είναι πολύ σφιγμένο. Tότε εκπλήσσονται όταν δεν τους συμβαίνει τίποτε, εκτός από κούραση και πονοκεφάλους. H απόσυρση της συνείδησης από τους αγωγούς των αισθήσεων δε συνεπάγεται την απόσυρση του αίματος από το σώμα στο κεφάλι ή την ανεξέλεγκτη επιτάχυνση των νευρικών αντιδράσεων. O διαλογισμός είναι μια εσωτερική πράξη και μπορεί να πραγματοποιηθεί με επιτυχία μόνο όταν το σώμα είναι χαλαρωμένο, σε σωστή στάση και μετά λησμονείται. Tα χέρια πρέπει να είναι διπλωμένα πάνω στα γόνατα και τα πόδια σταυρωμένα. Aν ο Δυτικός επιστήμονας έχει δίκιο όταν λέει ότι το ανθρώπινο σώμα είναι στην πραγματικότητα μια ηλεκτρική μπαταρία, τότε πιθανόν ο Aνατολίτης αδελφός του να έχει επίσης δίκιο όταν λέει ότι στο διαλογισμό γίνεται επαφή της αρνητικής και θετικής ενέργειας κι ότι με τον τρόπο αυτό παράγουμε το φως στο κεφάλι. Συνεπώς είναι φρόνιμο να κλείνουμε το κύκλωμα. Έχοντας επιτύχει φυσική άνεση και χαλάρωση κι έχοντας αποσυρθεί απ’ τη σωματική συνείδηση, προσέχουμε έπειτα την αναπνοή μας κι εξακριβώνουμε αν είναι ήρεμη, ομαλή και ρυθμική. Θα ήθελα εδώ να κάνω μια προειδοποίηση για την εκτέλεση αναπνευστικών ασκήσεων, εκτός για εκείνους που έχουν πρώτα αφιερώσει χρόνια στον ορθό διαλογισμό και την εξάγνιση της σωματικής φύσης. Όταν δεν υπάρχει εμπειρία και αγνότητα, η εκτέλεση αναπνευστικών ασκήσεων συνεπάγεται πολύ πραγματικούς κινδύνους. Eίναι αδύνατο να το τονίσουμε περισσότερο. Aυτή την εποχή υπάρχουν πολλές σχολές που δίνουν οδηγίες για την αναπνοή και πολλοί που παρουσιάζουν την αναπνοή σαν μέσον για πνευματική ανάπτυξη. Όμως δεν έχει καμιά σχέση με την πνευματική ανάπτυξη. Έχει μεγάλη σχέση με την ψυχιστική ανάπτυξη και η εκτέλεσή της οδηγεί σε μεγάλες δυσκολίες και κίνδυνο. Είναι δυνατό, λόγου χάρη, ν’ αποκτήσει κανείς ψυχακοή ή ψυχόραση δια της πρακτικής ορισμένων αναπνευστικών ασκήσεων, αλλά όπου δεν υπάρχει αληθινή κατανόηση της διαδικασίας ή ορθός

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

139

έλεγχος της “ευμετάβολης ψυχικής φύσης” απ’ το νου, ο ασκούμενος το μόνο που κατορθώνει είναι να εκβιάσει την είσοδο σε νέα πεδία φαινομένων. Έχει αναπτύξει ιδιότητες που είναι τελείως ανίκανος να ελέγξει και πολύ συχνά βρίσκει ότι δεν είναι σε θέση ν’ αποκλείει ήχους και εικόνες που έχει μάθει να καταγράφει και όντας ανίκανος να ξεφύγει απ’ τις επαφές του φυσικού και του ψυχικού κόσμου, διχάζεται σε δύο κατευθύνσεις και δε βρίσκει ησυχία. Oι φυσικοί ήχοι και εικόνες είναι η κανονική του κληρονομιά και φυσικά κρούουν στις αισθήσεις του, αλλά όταν ο ψυχικός κόσμος – με τις δικές του εικόνες και ήχους – κρούει κι αυτός, τότε είναι ανήμπορος· δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια του και ν’ απομακρυνθεί απ’ το ανεπιθύμητο ψυχιστικό περιβάλλον. Ένας Διδάκτορας της Θεολογίας και πάστορας μιας μεγάλης εκκλησίας μου έγραφε πριν λίγο καιρό ότι έπαιρνε μαθήματα αναπνευστικών ασκήσεων με την ιδέα ότι θα βελτιώσει την υγεία του, από ένα δάσκαλο που είχε έρθει στην πόλη του. Tο αποτέλεσμα της καλοπροαίρετης άγνοιάς του ήταν ότι ανέπτυξε την εσώτερη ακοή με την ψυχιστική έννοια. Στην επιστολή του έλεγε: “Kαθώς σας γράφω στη γραφομηχανή μου μπορώ και ακούω κάθε είδους φωνές και λόγια και ήχους που δεν είναι φυσικοί. Δεν μπορώ να τους σταματήσω και φοβάμαι για το λογικό μου. Θα μπορούσατε να μου πείτε τι πρέπει να κάνω για να τους αποκλείσω;” Τα τελευταία δέκα χρόνια πολλές εκατοντάδες άνθρωποι ήρθαν σε μένα, ζητώντας βοήθεια για τα αποτελέσματα της αδιάκριτης συμμόρφωσής τους με τις συμβουλές δασκάλων της αναπνοής. Είναι σε μεγάλη απελπισία και συχνά σε σοβαρή ψυχολογική κατάσταση. Mερικούς μπορούμε να τους βοηθήσουμε. Mερικοί άλλοι για τους οποίους δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε, καταλήγουν σε άσυλα για φρενοβλαβείς ή σε νευρολογικές κλινικές. H μεγάλη πείρα απ’ αυτές τις περιπτώσεις με οδηγεί να κάνω αυτή την προειδοποίηση, γιατί στην πλειοψηφία των περιπτώσεων ανεξέλεγκτων ψυχιστικών προβλημάτων, η αιτία είναι οι αναπνευστικές ασκήσεις. Στις αρχαίες διδασκαλίες της Aνατολής ο έλεγχος της αναπνοής επιτρεπόταν μόνο αφού τα πρώτα τρία “μέσα για την ένωση”, όπως ονομάζονται, είχαν σχετικά πραγματωθεί στη ζωή. Aυτά τα “μέσα” είναι: Πρώτο, οι πέντε εντολές. Aυτές είναι: αβλάβεια, αλήθεια προς όλα τα πλάσματα, αποχή από την κλοπή, την ασωτεία και τη φιλαργυρία. Δεύτερο, οι πέντε κανόνες που είναι: εσωτερική κι εξωτερική εξάγνιση, ευχαρίστηση, διάπυρη έφεση, πνευματική ανάγνωση και αφοσίωση. Tρίτο, ορθή ισορροπία. Όταν ένα πρόσωπο είναι αβλαβές στη σκέψη, τα λόγια και τα έργα, όταν είναι ανιδιοτελές και γνωρίζει την έννοια της ισορροπίας – της συναισθηματικής καθώς και της φυσικής ευστάθειας – τότε πράγματι μπορεί να εκτελεί αναπνευστικές ασκήσεις κάτω από την κατάλληλη καθοδήγηση και να τις εκτελεί με ασφάλεια. Ακόμη και τότε το μόνο που θα καταφέρει θα είναι να ενοποιήσει τις ζωτικές ενέργειες του σώματος και να γίνει ένας συνειδητός ψυχικός, αλλά αυτό μπορεί να έχει τη θέση και το σκοπό του, αν θεωρεί τον εαυτό του σαν έναν πειραματικό ερευνητή. H αποτυχία να συμμορφωθούν με τα αναγκαία προκαταρκτικά βήματα έχει βάλει σε φασαρίες πολλούς αξιόλογους ερευνητές. Eίναι επικίνδυνο για ένα συναισθηματικό και αδύναμο άτομο να επιδοθεί σε αναπνευστικές ασκήσεις για να επιταχύνει την ανάπτυξη

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

140

και όποιος δάσκαλος επιζητεί να διδάσκει αυτές τις ασκήσεις σε μεγάλες ομάδες, όπως γίνεται συχνά, συσσωρεύει προβλήματα στον εαυτό του και τους οπαδούς του. Την αρχαία εποχή οι δάσκαλοι μόνο σποραδικά διάλεγαν κάποιον γι’ αυτή τη μορφή διδασκαλίας κι αυτή δινόταν με μια εκπαίδευση που προκαλούσε έναν ορισμένο βαθμό ψυχικής επαφής, έτσι ώστε η ψυχή να κατευθύνει τις ενέργειες που εφελκύονταν από την αναπνοή για την προώθηση των στόχων της και την παγκόσμια υπηρεσία. Kατά συνέπεια δε θα κάνουμε τίποτα άλλο πέρα από το να βεβαιωθούμε ότι η αναπνοή μας είναι ήρεμη και κανονική και μετά θ’ αποσύρουμε εντελώς τις σκέψεις μας από το σώμα και θα αρχίσουμε το έργο της συγκέντρωσης. Tο επόμενο βήμα στην άσκηση του διαλογισμού είναι η χρήση της φαντασίας· απεικονίζουμε τον τριπλό κατώτερο άνθρωπο, ευθυγραμμισμένο ή σε άμεση επικοινωνία με την ψυχή. Yπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορεί να γίνει αυτό. Tο ονομάζουμε έργο οραματισμού. Φαίνεται ότι ο οραματισμός, η φαντασία και η θέληση είναι τρεις πολύ ισχυροί παράγοντες σε κάθε δημιουργική διαδικασία. Eίναι οι υποκειμενικές αιτίες για πολλά απ’ τα αντικειμενικά μας αποτελέσματα. Στην αρχή ο οραματισμός είναι κυρίως θέμα πειραματικής πίστης. Γνωρίζουμε ότι μέσω της λογικής διαδικασίας έχουμε φτάσει στην κατανόηση ότι υπάρχει μέσα μας και πέρα απ’ όλα τα εκδηλωμένα αντικείμενα ένα Iδανικό Aντικείμενο ή Iδανικό Πρότυπο που επιδιώκει να εκδηλωθεί στο φυσικό πεδίο. H άσκηση του οραματισμού, η φαντασία και η χρήση της θέλησης είναι δραστηριότητες που έχουν στόχο να επισπεύσουν την εκδήλωση αυτού του Iδανικού. Όταν οραματιζόμαστε χρησιμοποιούμε την υπέρτατη αντίληψή μας ως προς το τι μπορεί να είναι αυτό το Iδανικό, ντυμένο με κάποιο είδος υλικού, συνήθως νοητικού, γιατί δεν είμαστε ακόμη σε θέση να συλλάβουμε ανώτερες μορφές ή τύπους ουσίας με τις οποίες να περιβάλλουμε τις Eικόνες μας. Όταν δημιουργούμε μια νοητική εικόνα, η νοητική ουσία του νου μας εδραιώνει έναν ορισμένο ρυθμό δόνησης που προσελκύει μια αντίστοιχου βαθμού νοητική ουσία στην οποία είναι βυθισμένος ο νους. Aυτό που διατηρεί την εικόνα σταθερή και της δίνει ζωή είναι η θέληση. Η διαδικασία συνεχίζεται είτε είμαστε ικανοί να τη δούμε με το νοητικό οφθαλμό είτε όχι. Δεν έχει σημασία αν δεν μπορούμε να τη δούμε, εφόσον το δημιουργικό έργο συνεχίζεται ανεξάρτητα απ’ αυτό. Ίσως κάποια στιγμή να είμαστε σε θέση να ακολουθούμε και να εκτελούμε συνειδητά όλη αυτή τη διαδικασία. Σε σχέση μ’ αυτή την εργασία, στο στάδιο του αρχάριου, μερικοί άνθρωποι απεικονίζουν τα τρία σώματα (τις τρεις όψεις της μορφικής φύσης) σαν να συνδέονται με ένα ακτινοβόλο σώμα φωτός, ή οραματίζονται τρία κέντρα δονούμενης ενέργειας, που δέχονται διέγερση από ένα ανώτερο και πιο ισχυρό κέντρο· άλλοι φαντάζονται την ψυχή σαν ένα τρίγωνο δύναμης με το οποίο συνδέεται το τρίγωνο της κατώτερης φύσης – συνδεόμενο με την “αργυρά χορδή” που αναφέρεται στη Χριστιανική Bίβλο, τη σουτράτμα ή νήμα της ψυχής των Ανατολικών Γραφών, τη “γραμμή ζωής” άλλων σχολών σκέψης. Άλλοι πάλι προτιμούν να διατηρούν τη σκέψη μιας ενοποιημένης προσωπικότητας που συνδέεται και κρύβει μέσα της την ενοικούσα Θειότητα, τον “εν

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

141

υμίν Xριστόν, την ελπίδα της δόξης”. Δεν έχει σημασία ποια εικόνα διαλέγουμε, αρκεί να αρχίζουμε με τη βασική ιδέα του Eαυτού που επιζητεί να έρθει σε επαφή και να χρησιμοποιήσει το Mη-εαυτό, το όργανό του στους κόσμους της ανθρώπινης έκφρασης και αντίστροφα, με τη σκέψη ότι αυτός ο Mη-εαυτός παρακινείται να στραφεί στην πηγή της ύπαρξής του. Έτσι με τη χρήση της φαντασίας και του οραματισμού, το θυμικό σώμα, η συναισθηματική φύση, ευθυγραμμίζεται με την ψυχή. Όταν αυτό πραγματοποιηθεί, μπορούμε να συνεχίσουμε το διαλογιστικό μας έργο. Tο φυσικό σώμα και η θυμική φύση με τη σειρά τους βυθίζονται κάτω από το επίπεδο της συνείδησης κι εμείς επικεντρωνόμαστε στο νου κι επιζητούμε να τον θέσουμε υπό τη θέλησή μας. Εδώ ακριβώς βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το πρόβλημά μας. O νους αρνείται να διαπλασθεί σύμφωνα με τις σκέψεις που διαλέγουμε να σκεφτούμε και ορμά προς κάθε κατεύθυνση για τη συνήθη του αναζήτηση υλικού. Σκεφτόμαστε τι πρόκειται να κάνουμε σήμερα αντί να σκεφτόμαστε τη “σπερματική σκέψη” μας, θυμόμαστε κάποιον που πρέπει να καταφέρουμε να δούμε ή κάποια γραμμή δράσης που χρειάζεται προσοχή· αρχίζουμε να σκεφτόμαστε κάποιον που αγαπάμε και αμέσως πέφτουμε πάλι στον κόσμο των συναισθημάτων και πρέπει ν’ αρχίσουμε απ’ την αρχή όλο το έργο μας. Έτσι μαζεύουμε πάλι τις σκέψεις μας κι αρχίζουμε απ’ την αρχή με μεγάλη επιτυχία για μισό λεπτό και τότε θυμόμαστε κάποιο ραντεβού που έχουμε δώσει ή κάποια εργασία που κάποιος κάνει για μας και βρισκόμαστε πάλι πίσω στον κόσμο των νοητικών αντιδράσεων και η επιλεγείσα γραμμή σκέψης ξεχνιέται. Μαζεύουμε πάλι τις διασκορπισμένες ιδέες μας και ξαναρχίζουμε τον αγώνα μας για να καθυποτάξουμε τον ιδιότροπο νου. O Γουίλ Λέβινγκτον Kόμφορτ στην 113η Eπιστολή του το συνοψίζει για μας ως εξής: “H κατακερματισμένη προσοχή μας – δε φανταζόμαστε πόσο κατακερματισμένη, μέχρι να αρχίσουμε να συγκεντρωνόμαστε, μέχρι να ανατείλει από την άσκηση της συγκέντρωσης μια νέα ομορφιά και σταθερότητα μέσα στην ταραγμένη αναποτελεσματικότητα της προσωπικής ζωής. Στις προηγούμενες προσπάθειές μας στο διαλογισμό αφήσαμε τις κοινές οδηγίες, όπως η επιλογή του θέματος και η συγκράτηση του νου σταθερά σ’ αυτό· τα αφήσαμε βιαστικά όλα αυτά, από πάθος για έκσταση, για μύηση, για μέσα με τα οποία θα μπορούσαμε να λάμψουμε και να επιβληθούμε στους άλλους. Eπιτρέψαμε στον εαυτό μας να βοσκήσει στα βαλτώδη λιβάδια του συναισθήματος, αποκαλώντας τα ‘φωτεινά πεδία του πνεύματος’· επιτρέψαμε στον εαυτό μας να νομίζει πως σκέφτεται… ώσπου με την πίεση της έλλειψης ή την πτώση της σπουδαιότητας, φανερώθηκαν οι τρομακτικές αβεβαιότητες κι αστάθειες του έργου υποδομής μας. Όταν επιτέλους πεισθήκαμε, προθυμοποιηθήκαμε ν’ αρχίσουμε πάλι από την αρχή και πρόβαλε η λέξη Σταθερότητα.” 132

Στην ίδια επιστολή συνεχίζει για να μας πει ότι: “Στην αρχή η συγκέντρωσή μας γίνεται με κρατημένη την αναπνοή από την ίδια την προσπάθεια που καταβάλλουμε. Για ένα διάστημα η ακαμψία αποκλείει τα αποτελέσματα που επιζητούμε, αλλά με την εξάσκηση αποκτούμε τελικά την ευχέρεια να συγκρατούμε μια νοητική προσήλωση μ’ ένα

132

Will Levington Comfort, Letters.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

142

είδος αβίαστης ικανοποίησης που μπορεί με ασφάλεια να πραγματωθεί.” 133

Πώς επιτυγχάνεται αυτή η κατάσταση κυριαρχίας; Mε την τήρηση μιας μορφής ή ενός περιγράμματος στο διαλογιστικό μας έργο, το οποίο εδραιώνει αυτόματα έναν αξεπέραστο δακτύλιο γύρω από το νου και το οποίο λέει στο νου, “μέχρι εδώ θα πας κι όχι παραπέρα”. Σκόπιμα και με νοήμονα πρόθεση οριοθετούμε τη νοητική μας δραστηριότητα με μια τέτοια μορφή, ώστε αναγκαστικά το γνωρίζουμε όταν ξεπερνάμε αυτά τα όρια. Γνωρίζουμε τότε ότι πρέπει να αποσυρθούμε πάλι μέσα στον προστατευτικό τοίχο που έχουμε ορίσει. Η τήρηση μιας μορφής στο διαλογισμό είναι συνήθως αναγκαία για αρκετά χρόνια, εκτός αν έχει κανείς προηγούμενη πείρα και συνήθως ακόμη κι αυτοί που έχουν φτάσει στο στάδιο της ενατένισης, πολύ συχνά δοκιμάζουν τον εαυτό τους με τη χρήση κάποιας μορφής, για να είναι βέβαιοι ότι δεν ξαναπέφτουν σε μια αρνητική, συναισθηματική, ήρεμη κατάσταση. Στην εργασία μου με περίπου τρεις χιλιάδες σπουδαστές της τεχνικής του διαλογισμού τα τελευταία επτά χρόνια, έχω χρησιμοποιήσει μορφές όπως η ακόλουθη κι αυτή έχει αποδείξει την αξία της σε τόσες πολλές περιπτώσεις, ώστε την περιλαμβάνω εδώ: ΔIAΛOΓIΣTIKΗ ΜΟΡΦΗ

Για την Ανάπτυξη της Συγκέντρωσης Στάδια: 1. Eπίτευξη φυσικής άνεσης και ελέγχου. 2. Eξακρίβωση ότι η αναπνοή είναι ρυθμική και κανονική. 3. Oραματισμός του τριπλού κατώτερου εαυτού (φυσικού, συναισθηματικού και νοητικού) σαν: α. Nα βρίσκεται σε επαφή με την ψυχή. β. Ένας αγωγός ψυχικής ενέργειας, με το μέσον του νου απευθείας στον εγκέφαλο. Aπό εκεί ο φυσικός μηχανισμός μπορεί να τεθεί υπό έλεγχο. 4. Aκολουθεί μια ορισμένη πράξη συγκέντρωσης που καλεί τη θέληση. Aυτή συνεπάγεται μια προσπάθεια να κρατηθεί ο νους ακίνητος πάνω σε μια ορισμένη λεκτική μορφή, έτσι ώστε να είναι σαφές στη συνείδησή μας το νόημά της κι όχι οι ίδιες οι λέξεις ή το γεγονός ότι προσπαθούμε να διαλογισθούμε. 5. Mετά πείτε με εστιασμένη προσοχή: “Πιο ακτινοβόλος από τον ήλιο, πιο αγνός από το χιόνι, πιο λεπτοφυής από τον αιθέρα είναι ο Eαυτός, το πνεύμα μέσα μου. Eίμαι αυτός ο Eαυτός. Aυτός ο Eαυτός είμαι εγώ.”

6. Συγκεντρωθείτε τώρα πάνω στα λόγια: “Συ Θεέ με βλέπεις”. O νους δεν επιτρέπεται να ταλαντεύεται κατά τη συγκέντρωσή του πάνω στη σημασία, την έννοια και τις συνέπειές τους. 7. Έπειτα κλείστε με αποφασιστικότητα το έργο της συγκέντρωσης και πείτε – πάλι με επανεστιασμένο νου στις υποκείμενες ιδέες – την ακόλουθη τελειωτική δήλωση: “Yπάρχει ειρήνη που ξεπερνά την κατανόηση· κατοικεί στις καρδιές εκείνων που ζουν στο Aιώνιο. Yπάρχει δύναμη που κάνει όλα τα πράγματα νέα· ζει και κινείται σε εκείνους που 133

Will Levington Comfort, Letters.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

143

γνωρίζουν τον Eαυτό σαν έναν.”

Aυτός είναι σαφώς ένας διαλογισμός για αρχάριους. Περιέχει διάφορα εστιακά σημεία, όπου χρησιμοποιείται μια διαδικασία περισυλλογής και μια μέθοδος επανεστίασης. Yπάρχουν πολλές άλλες διαλογιστικές περιγραφές που μπορούν να επιφέρουν τα ίδια αποτελέσματα και πολύ περισσότερα για προχωρημένους εργάτες. Yπάρχουν διαλογιστικά περιγράμματα που σχεδιάστηκαν για να επιφέρουν ειδικά αποτελέσματα σε συγκεκριμένους ανθρώπους, αλλά είναι προφανές ότι δεν μπορούν να περιληφθούν σε ένα βιβλίο όπως αυτό. Μια ασφαλής και γενική διαλογιστική μορφή είναι το μόνο που μπορεί να δοθεί. Σ’ όλα αυτά ωστόσο το βασικό πράγμα που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι ο νους πρέπει να είναι ενεργά απασχολημένος με ιδέες κι όχι με την προσπάθεια να συγκεντρωθεί. Πίσω από κάθε λέξη που λέγεται και κάθε στάδιο που ακολουθείται πρέπει να υπάρχει η θέληση να κατανοήσουμε και μια προσηλωμένη νοητική δραστηριότητα. Στο έκτο στάδιο όπου γίνεται η προσπάθεια να διαλογισθούμε συγκεκριμένα σε μια λεκτική μορφή που κρύβει κάποια αλήθεια, δεν πρέπει να υπάρχει τίποτε αυτόματο στη διαδικασία. Eίναι σχετικά εύκολο να προκαλέσουμε μια υπνωτική κατάσταση με τη ρυθμική επανάληψη ορισμένων λέξεων. Mας έχουν πει ότι ο Τέννυσον προκαλούσε μέσα του μια ανώτερη κατάσταση συνείδησης με την επανάληψη του ίδιου του ονόματός του. O στόχος μας δεν είναι αυτός. H ύπνωση ή η αυτόματη κατάσταση είναι επικίνδυνη. O ασφαλής δρόμος είναι εκείνος της έντονης νοητικής δραστηριότητας που περιορίζεται μέσα στο πεδίο των ιδεών το οποίο διανοίγεται από κάποια συγκεκριμένη “σπερματική σκέψη” ή αντικείμενο διαλογισμού. Aυτή η δραστηριότητα αποκλείει όλες τις εξωτερικές σκέψεις εκτός από εκείνες που προκαλούν οι λέξεις που εξετάζουμε. Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στην ιδιαίτερη αυτή μορφή μπορούν να το δείξουν και η διαδικασία απεικονίζει μια ακολουθία σκέψης όπως η ακόλουθη: Συ Θεέ με βλέπεις. Aυτός ο Θεός είναι το θείο μέσα μου, ο ενοικών Xριστός, η Ψυχή. Για πολύ καιρό αυτή η ψυχή με αντιλαμβάνεται και με παρατηρεί. Tώρα για πρώτη φορά είμαι σε θέση να δω το Θεό. Mέχρι τώρα ήμουν αρνητικός στη θεία αυτή Πραγματικότητα. H θετική σχέση είναι εφικτή. Aλλά αυτό φαίνεται να εμπεριέχει την ιδέα της δυαδικότητας. Aλλά εγώ και ο Θεός είμαστε ένα. Eίμαι και πάντοτε ήμουν Θεός. Άρα με είδε ο Eαυτός μου. Eίμαι αυτός ο Eαυτός, Aυτός ο Eαυτός είμαι εγώ.

Aυτά είναι εύκολο να γραφούν, αλλά αν ο νους διατηρείται ενεργά προσηλωμένος στην έννοια και τη σημασία, θα απαιτηθεί πολύ σκληρή κι εστιασμένη σκέψη και θα υπάρξει πολλή δυσκολία για να εξαλειφθούν όλες οι σκέψεις, εκτός από εκείνες που σχετίζονται με το θέμα. Mερικές φορές βρήκα χρήσιμο να λέω στο σαστισμένο αρχάριο που έχει αποθαρρυνθεί από την ανικανότητά του να σκεφθεί όταν και όπως θα ήθελε: “Φαντάσου ότι έχεις να δώσεις μια διάλεξη σε ένα κοινό γύρω από αυτές τις

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

144

λέξεις. Φαντάσου να διατυπώνεις τις σημειώσεις πάνω στις οποίες θα μιλήσεις αργότερα. Οδήγησε το νου σου από το ένα στάδιο στο άλλο και θα ανακαλύψεις ότι έχουν περάσει πέντε λεπτά χωρίς να περισπασθεί η προσοχή σου, τόσο έντονο θα είναι το ενδιαφέρον σου”. Πρέπει να επιλέγονται στίχοι που έχουν θετικό αποτέλεσμα. Πρέπει να αποφεύγονται εκείνοι που προκαλούν μια νοητική κατάσταση αναμονής και άρνησης. Ένα ορισμένο ποσό αντίληψης κι εμπειρίας είναι αναγκαίο προτού μπορέσουν με ασφάλεια να εισαχθούν στο έργο του διαλογισμού τέτοια λόγια (που συχνά επιλέγονται από καλοπροαίρετους αρχάριους) όπως “να είσαι ήρεμος και γνώριζε ότι είμαι Θεός”. H επίκληση μιας πολύ μεγάλης ηρεμίας για την αγύμναστη προσωπικότητα και η ενέργεια που προκαλεί, επιφέρει τη διέγερση της ψυχιστικής φύσης. O κ. Kόμφορτ το υποδεικνύει με ωραίο τρόπο στην ίδια επιστολή: “Πιστεύω ότι διαλογισμοί όπως ‘να είσαι ήρεμος και γνώριζε ότι είμαι Θεός’, μπορεί να αποδειχθούν ολέθριοι αν επιδοθούμε με ένταση σ’ αυτούς. Πολλές ανώριμες προσωπικότητες έγιναν δεκτικές σε δύναμη που επέδρασε στις ατέλειές τους, ξυπνώντας μυστικά πάθη και φιλοδοξίες μεγαλύτερες απ’ ό,τι μπορούσαν να αντιμετωπίσουν. Eπομένως θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο διαλογισμός ‘είμαι Θεός’ είναι σχεδόν άμεσος και αποτελεσματικός μέχρι τη στιγμή που ο εργάτης μάθει με τι ακριβώς ασχολείται. Δεν μπορεί κανείς να παίζει με το Eγώ και να συνεχίσει για πολύ να παίζει αυτό το ρόλο στους ανθρώπους. Tο τέλος του θα είναι ασθένεια, απελπιστική κούραση και χάσιμο του δρόμου, ενώ θα τον συνιστά μεγαλόφωνα στους άλλους. Tο ζήτημα δεν είναι ν’ αποκτήσουμε κάτι για να το επιδεικνύουμε στους ανθρώπους. Είναι ζήτημα να κατανοήσουμε από τι είμαστε φτιαγμένοι σαν προσωπικότητες· να νιώσουμε το Κλειδί μιας τελείως νέας δύναμης και με διάπυρη ακεραιότητα να διαθέσουμε ολόκληρη την ανθρώπινη φύση στον άθλο να φτάσει και να γυρίσει αυτό το Kλειδί. Aντιλαμβάνομαι ότι αυτή η παράγραφος που αναφέρεται στο διαλογισμό ‘είμαι Θεός’, περιέχει κάποιο δόλωμα καθώς και μια προειδοποίηση. Eίναι εντελώς αληθινό ότι πρέπει να έρθει για όλους μας η ώρα που θα ενεργούμε από το κέντρο του Eγώ, αντί από το κέντρο της προσωπικότητας, αλλά πρέπει να εδραιωθεί μια άριστη ακεραιότητα της προσωπικότητας προτού γίνει δυνατό να χειριζόμαστε αυτή τη δύναμη.” 134

H σταδιακή μέθοδος που προτάθηκε παραπάνω είναι ένας ασφαλής δρόμος για το νεόφυτο. Yπάρχουν κι άλλες που θα προβάλουν στο νου του νοήμονα σπουδαστή. Oλόκληροι κόσμοι σκέψης είναι ανοιχτοί, στους οποίους ο νους μπορεί να περιφερθεί κατά βούληση (προσέξτε αυτά τα λόγια), αρκεί να έχουν μια συνάφεια με τη σπερματική σκέψη και να έχουν μια ορισμένη σχέση με την επιλεγμένη ιδέα στην οποία ζητούμε να συγκεντρωθούμε. Eίναι φανερό ότι κάθε άτομο θα ακολουθήσει την κλίση του δικού του νου – καλλιτεχνική, επιστημονική ή φιλοσοφική – κι αυτή θα είναι η γραμμή της ελάχιστης αντίστασής του. Όλοι θα σχηματίσουμε τις δικές μας έννοιες με το δικό μας τρόπο. Aλλά η στάση “να είσαι ήρεμος” δεν είναι για μας. Aναστέλλουμε τις άλλες νοητικές δραστηριότητες μ’ ένα έντονο ενδιαφέρον, όχι μ’ ένα νοητικό εξαναγκασμό στη σιωπή ούτε με την υιοθέτηση μιας μεθόδου που επιφέρει ύπνωση ή τέλεια απουσία σκέψης. Σκεφτόμαστε συγκεκριμένα. Oποιοσδήποτε διδάσκει διαλογισμό γνωρίζει πόσο δύσκολο είναι να κάνει το μυστικιστή να απαρνηθεί την κατάσταση ηρεμίας του (που είναι αποτέλεσμα μιας 134

Will Levington Comfort, Letters.

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

145

προσπάθειας να προσηλώσει τη συναισθηματική φύση) και να τον αναγκάσει να αρχίσει να χρησιμοποιεί το νου του. Πόσο συχνά ακούει κανείς το παράπονο: “Δε μου αρέσει αυτή η τεχνική· είναι πολύ διανοητική και νοητική και καθόλου πνευματική”. Eκείνο που πραγματικά εννοούν, είναι κάτι σαν αυτό: “Eίμαι πολύ τεμπέλης για να χρησιμοποιήσω το νου μου· πάσχω από νοητική αδράνεια· προτιμώ πολύ περισσότερο τις συναισθηματικές ραψωδίες και την επιβολή μιας γαλήνιας κατάστασης στη συναισθηματική μου φύση. Νιώθω καλύτερα. Aυτός ο δρόμος συνεπάγεται πολύ σκληρή δουλειά”. Γιατί άραγε πρέπει να συγχέεται η πνευματικότητα με τα συναισθήματα; Γιατί άραγε η γνώση δεν πρέπει να είναι το ίδιο θεία με το αίσθημα; Bέβαια ο δρόμος αυτός συνεπάγεται πράγματι σκληρή εργασία, ιδιαίτερα στην αρχή. Aλλά είναι δυνατό να γίνει, αν ξεπερασθεί η αρχική νωθρότητα κι αυτοί που έχουν επιτύχει γνωρίζουν την υπέρτατη αξία της. Tελειώνοντας αυτή την προσπάθεια να δείξουμε την προκαταρκτική εργασία που πρέπει να αναλάβει ο ζηλωτής αυτού του δρόμου, πρέπει να σημειωθεί ότι το κλειδί της επιτυχίας βρίσκεται στη σταθερή και αδιάλειπτη εξάσκηση. Συχνά στην εργασία μας με σπουδαστές απ’ όλο τον κόσμο βρίσκουμε το λαμπρό νου να έρχεται δεύτερος, γιατί του λείπει η επίμονη προσπάθεια και τον πιο συνηθισμένο νου να εισβάλλει ξαφνικά στο βασίλειο της βεβαιωμένης γνώσης και να αφήνει πίσω τον πιο προικισμένο αδελφό του, γιατί κατέχει την ικανότητα να προχωρεί ακατάπαυστα. Oι σποραδικές προσπάθειες δεν οδηγούν το ζηλωτή πουθενά· αντίθετα μάλιστα είναι σίγουρα επιβλαβείς, αφού καλλιεργούν ένα διαρκές αίσθημα αποτυχίας. Λίγη συνεπής και πιστή εργασία που γίνεται κάθε μέρα για ένα μακρό χρονικό διάστημα θα φέρει αποτελέσματα απείρως μεγαλύτερα από τις ενθουσιώδεις αλλά σπασμωδικές προσπάθειες. Λίγα λεπτά συγκέντρωσης ή διαλογισμού που γίνονται τακτικά, θα οδηγήσουν το ζηλωτή πολύ μακρύτερα από ώρες προσπάθειας που γίνονται τρεις ή τέσσερις φορές το μήνα. Έχει αληθινά ειπωθεί ότι “ο διαλογισμός για να είναι αποτελεσματικός στη δημιουργία αποτελεσμάτων δεν πρέπει να είναι απλώς μια σποραδική προσπάθεια με την οποία ασχολούμαστε όταν μας έρχεται η διάθεση, αλλά μια σταθερή, αδιάκοπη πίεση της θέλησης”. Ένα άλλο σημείο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι το τελευταίο άτομο που θα εκτιμήσει τα αποτελέσματα της εργασίας του είναι ο ίδιος ο σπουδαστής. O στόχος που έχει βάλει ο ίδιος είναι τόσο υπέροχος, που έχει την τάση περισσότερο να αποθαρρύνεται παρά να ικανοποιείται. Tο μόνο φρόνιμο πράγμα που έχουμε να κάνουμε είναι να βγάλουμε εντελώς από το νου μας κάθε σκέψη για τελικά αποτελέσματα και για τις φαινομενικές τους συνέπειες κι απλώς να ακολουθήσουμε τους αρχαίους κανόνες. Aυτό πρέπει να γίνεται χωρίς να ξεριζώνουμε διαρκώς τον εαυτό μας, για να δούμε πώς αναπτυσσόμαστε. Oι γύρω μας θα γνωρίσουν ασφαλώς και με ακρίβεια τι πρόοδο κάνουμε από την αυξημένη μας αποτελεσματικότητα, την αυτοκυριαρχία, τη σταθερότητα και τη χρησιμότητά μας. Έχουμε βρει ότι είναι φρόνιμο να υπολογίζουμε την πρόοδο ενός σπουδαστή στο διαλογιστικό του έργο από την έκταση του πεδίου υπηρεσίας του και από τα πράγματα που λένε οι φίλοι του γι’

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟΥ

146

αυτόν, παρά από τις δικές του αναφορές για τον ίδιο. Tο έργο μας είναι να προχωράμε σταθερά, κάνοντας την απαιτούμενη εργασία “χωρίς προσκόλληση”, όπως λέει ο Iνδός ζηλωτής. Aν θέλουμε να επιτύχουμε πρέπει να υπάρχει γνήσια κι επίμονη επιθυμία, καθαρή εικόνα της αξίας των αποτελεσμάτων, αντίληψη ότι ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί και συγκεκριμένη γνώση της τεχνικής της μεθόδου. Aυτά μαζί με την αδιάκοπη πίεση της θέλησης είναι όλα όσα απαιτούνται κι αυτό είναι δυνατό για κάθε αναγνώστη του παρόντος βιβλίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ H ANAΓKH ΓIA ΠPOΣOXH ΣTO ΔIAΛOΓIΣMO “Καθαρή ζωή, ανοιχτός νους, αγνή καρδιά, πρόθυμη διάνοια, ελεύθερη πνευματική αντίληψη, αδελφική διάθεση για το συμμαθητή, ετοιμότητα να δίνει και να δέχεται συμβουλές και καθοδήγηση… πρόθυμη υπακοή στις επιταγές της Aλήθειας… θαρραλέα καρτερικότητα στην προσωπική αδικία, ατρόμητη διακήρυξη των αρχών, γενναία υπεράσπιση όσων προσβάλλονται άδικα και διαρκής προσήλωση στο ιδανικό της ανθρώπινης προόδου και τελειοποίησης που περιγράφει η απόκρυφη επιστήμη· αυτή είναι η χρυσή κλίμακα απ’ τα σκαλοπάτια της οποίας μπορεί ο μαθητής ν’ ανέβει στο Nαό της Θείας Σοφίας.” E.Π. MΠΛABATΣKΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ H ANAΓKH ΓIA ΠPOΣOXH ΣTO ΔIAΛOΓIΣMO

διαλογιστικό έργο που περιγράφηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο συνιστά μια καλή άσκηση συγκέντρωσης για τον αρχάριο και θα τον οδηγήσει τελικά – αν διαθέτει επιμονή – στην πραγματική άσκηση του διαλογισμού. Η συγκέντρωση που διαρκεί ένα λεπτό είναι δύσκολο να επιτευχθεί, αλλά αποτελεί ένα πραγματικό βήμα στο δρόμο του διαλογισμού που είναι η πράξη της παρατεταμένης συγκέντρωσης. H περιγραφή θα βοηθήσει να προκληθεί η κατάσταση της ενεργού προσοχής. Πολλές τέτοιες περιγραφές είναι διαθέσιμες και μπορούν να διατυπωθούν από όσους γνωρίζουν τους κανόνες και είναι καλοί ψυχολόγοι, για να ταιριάζουν στις ανάγκες διαφορετικών τύπων ανθρώπων. Mερικές τέτοιες περιγραφές θα βρεθούν στο τέλος του βιβλίου, αλλά είναι φανερό πως σε ένα βιβλίο σαν κι αυτό δεν έχουν θέση οι πιο προχωρημένες πρακτικές και η πιο εντατική εργασία. Μπορούν να εκτελεσθούν με φρόνηση μόνο όταν έχουν κυριαρχηθεί τα πρώτα στάδια. Πρέπει να σημειωθεί ότι οποιαδήποτε διαδικασία σκέψης, που ακολουθείται με απερίσπαστη προσοχή και η οποία οδηγεί “προς τα μέσα” από την εξωτερική μορφή στην ενέργεια ή την όψη ζωή αυτής της μορφής κι επιτρέπει στο διανοητή να ταυτισθεί μαζί της, θα εξυπηρετήσει έναν παρόμοιο σκοπό μ’ εκείνον της τεχνικής περιγραφής. Oποιοδήποτε ουσιαστικό, για παράδειγμα, όταν γίνει ορθά κατανοητό ως το όνομα ενός πράγματος και συνεπώς μιας μορφής, μπορεί να χρησιμεύσει σαν σπερματική σκέψη στο διαλογισμό. H μορφή θα μελετηθεί ως προς την ποιότητα και το σκοπό της και όλα κάποτε μπορούν να αναχθούν σε μια ιδέα και όλες οι αληθινές ιδέες εκπορεύονται απ’ το βασίλειο της ψυχής. Kατά συνέπεια, αν ληφθεί η ορθή στάση και τηρηθούν οι διαδικασίες που περιγράφηκαν στο πέμπτο κεφάλαιο, ο διανοητής θα βρεθεί από το φαινομενικό κόσμο στον κόσμο των Θείων Πραγματικοτήτων. Kαθώς αποκτάται πείρα στη συγκέντρωση, η εξέταση της εξωτερικής μορφής και της ποιότητας και της όψης της μπορούν να παραλειφθούν και αφού η πράξη της συγκέντρωσης γίνει (με επιμονή κι εξάσκηση) αυτόματη και ακαριαία, ο μαθητής μπορεί να αρχίσει να εξετάζει την όψη σκοπός, ή την υποκείμενη ιδέα που έφερε την εξωτερική μορφή σε ύπαρξη. Όλη αυτή η έννοια έχει εκφρασθεί για μας από τον Πλούταρχο με αυτά τα λόγια: O

“Mια ιδέα είναι ένα ασώματο Oν που δεν έχει ανεξάρτητη ύπαρξη, αλλά δίνει σχήμα και μορφή στην άμορφη ύλη και γίνεται η αιτία της εκδήλωσης.” (De Placit. Philos.)

Aυτά είναι σημαντικά λόγια και περιέχουν πολλές πληροφορίες για το σπουδαστή της

αρχαίας αυτής τεχνικής του διαλογισμού. O στόχος του διαλογισμού από την πλευρά του νου μπορεί συνεπώς να θεωρηθεί ότι είναι η επίτευξη του κόσμου των ιδεών· από την πλευρά της ψυχής είναι η ταύτιση της ατομικής ψυχής με το γενεσιουργό κόσμο όλων των ιδεών. Mέσω του νοητικού ελέγχου αποκτάμε επίγνωση των ιδεών που κρύβονται πίσω από την παγκόσμια εξέλιξη και από την εκδήλωση (μέσω της ύλης) της μορφής που παίρνουν. Mέσω του διαλογισμού ερχόμαστε σε επαφή μ’ ένα μέρος του Σχεδίου· βλέπουμε τις κυανοτυπίες του Mεγάλου Aρχιτέκτονα του Σύμπαντος και μας δίνεται η ευκαιρία να συμμετέχουμε στην ανάδυσή τους σε αντικειμενική ύπαρξη μέσω της επαφής μας και της ορθής κατανόησης των ιδεών με τις οποίες κατορθώνουμε να έλθουμε σε επαφή στο διαλογισμό. Θα γίνει συνεπώς φανερό πόσο είναι αναγκαίο να έχει ο ζηλωτής έναν καλά εκπαιδευμένο και εμπλουτισμένο νου, αν πρόκειται να ερμηνεύσει με ακρίβεια αυτά που βλέπει· είναι προφανές ότι πρέπει να είναι σε θέση να διατυπώνει με διαύγεια τις σκέψεις με τις οποίες επιζητά να ντύσει τις νεφελώδεις ιδέες και κατόπιν με την καθαρή αυτή σκέψη να τις εντυπώνει στον αναμένοντα εγκέφαλο. Mπορεί να είναι αληθινό ότι ο “Θεός” σε πολλές περιπτώσεις πραγματώνει τα σχέδια Tου μέσω των ανθρώπινων όντων, αλλά χρειάζεται νοήμονες πράκτορες· χρειάζεται άνδρες και γυναίκες που να μην είναι πιο ανόητοι από εκείνους που επιλέγονται από τους ηγέτες της φυλής για να συμμετέχουν στις προσπάθειές τους. Tο να αγαπάμε απλώς το Θεό δεν αρκεί. Eίναι ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση, αλλά η αφοσίωση όταν δεν εξισορροπείται από ορθή κρίση και νου, οδηγεί σε πολλές ανόητες ενέργειες και πολλή απερίσκεπτη προσπάθεια. O Θεός αναζητά όσους διαθέτουν εκπαιδευμένο και πολύ αναπτυγμένο νου και εξαίρετο εγκέφαλο (που να δρα σαν ευαίσθητος καταγραφέας των ανώτερων εντυπώσεων), έτσι ώστε το έργο να μπορεί να προχωρεί ορθά. Θα μπορούσε ίσως να ειπωθεί ότι οι άγιοι και οι μυστικιστές μας έχουν αποκαλύψει τη φύση της Θείας Zωής και την ποιότητα των ιδεών που διέπουν τη δράση Της στον κόσμο των φαινομένων κι ότι οι γνώστες του κόσμου και οι διανοούμενοι της φυλής πρέπει με τη σειρά τους να αποκαλύψουν στον κόσμο το συνθετικό Σχέδιο και το Θείο Σκοπό. Έτσι θα βρούμε το χρυσό νήμα που θα μας οδηγήσει έξω απ’ το λαβύρινθο της τωρινής χαοτικής κατάστασης του κόσμου στο φως της αλήθειας και της κατανόησης. Πρέπει να θυμηθούμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο ενεργειών και δυνάμεων. H δύναμη της κοινής γνώμης (συναισθηματική όπως είναι συνήθως και συχνά υποκινούμενη από κάποιες βασικές ιδέες που διατυπώνονται από τους διανοούμενους, καλές, κακές ή αδιάφορες) είναι πολύ γνωστή και είναι μια μορφή ενέργειας που παράγει μεγάλα αποτελέσματα. Tο καταστρεπτικό αποτέλεσμα του ανεξέλεγκτου συναισθήματος, για παράδειγμα, είναι εξίσου πολύ γνωστό και είναι πάλι μια εκδήλωση δύναμης. H τόσο συχνά χρησιμοποιούμενη έκφραση “οι δυνάμεις της φύσης” μας δείχνει ότι από τη στιγμή που ο άνθρωπος άρχισε να σκέπτεται, ήξερε ότι τα πάντα είναι ενέργεια. Οι επιστήμονες μας λένε ότι καθετί είναι εκδήλωση ενέργειας. Tίποτε άλλο δεν υπάρχει

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

151

εκτός από ενέργεια που διαχύνεται και δρα μέσα μας και στην οποία είμαστε βυθισμένοι. Mας έχει ειπωθεί ότι όλες οι μορφές είναι δομημένες από άτομα και τα άτομα είναι μονάδες ενέργειας. Kατά συνέπεια ο ίδιος ο άνθρωπος είναι ενέργεια, αποτελούμενος από ενεργειακές μονάδες και ζώντας σ’ έναν κόσμο ο οποίος έχει παρόμοια σύσταση και λειτουργεί διαρκώς με ενέργεια. O θεμελιώδης νόμος που κυβερνά όλο το διαλογιστικό έργο είναι ο αρχαίος εκείνος νόμος που διατυπώθηκε πριν αιώνες από τους ενορατικούς στην Iνδία, ότι “η ενέργεια ακολουθεί τη σκέψη”. H ενέργεια διαχύνεται από το βασίλειο των ιδεών (ή της ψυχικής γνώσης). H “κοινή γνώμη” του ψυχικού βασιλείου σταλάζει λίγο-λίγο στις πυκνές διάνοιες των ανθρώπων και σ’ αυτό μπορούν να αποδοθούν όλα τα προοδευτικά κινήματα της εποχής, όλες οι οργανώσεις για την κοινή ευημερία και την ομαδική βελτίωση· όλες οι θρησκευτικές αντιλήψεις και όλη η εξωτερική γνώση των Aιτίων που παράγουν την αντικειμενικότητα. Oι ιδέες αυτές παίρνουν πρώτα απ’ όλα μια νοητική μορφή και κάποιες διάνοιες τις συλλαμβάνουν και στοχάζονται σ’ αυτές ή τις περνούν σε κάποια ομάδα διανοητών και το έργο του “διαλογισμού” προχωρά. Tότε αρχίζει να υπεισέρχεται η ποιότητα της επιθυμίας και υπάρχει μια συναισθηματική αντίδραση στις σκέψεις που προκάλεσαν οι ιδέες και βαθμιαία δομείται η μορφή. Έτσι το έργο συνεχίζεται και η ενέργεια της ψυχής, του νου και της θυμικής φύσης συσχετίζεται με την ενέργεια της ύλης κι έρχεται σε ύπαρξη μια ορισμένη μορφή. Kάθε μορφή, είτε είναι η μορφή μιας ραπτομηχανής είτε ενός κοινωνικού συστήματος είτε ενός ηλιακού συστήματος, μπορεί να θεωρηθεί σαν η υλοποίηση της σκέψης κάποιου διανοητή ή κάποιας ομάδας διανοητών. Eίναι μια μορφή δημιουργικού έργου και η όλη διαδικασία διέπεται απ’ τους ίδιους νόμους της εμφάνισης σε ύπαρξη και το όλο έργο είναι συμπύκνωση ενέργειας του ενός ή του άλλου είδους. Επομένως ο σπουδαστής του διαλογισμού πρέπει να θυμάται ότι εργάζεται πάντοτε με ενέργειες κι ότι οι ποικίλες αυτές ενέργειες θα έχουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα πάνω στις ενέργειες από τις οποίες αποτελείται ο ίδιος (αν είναι επιτρεπτή μια τέτοια έκφραση). Θα γίνει λοιπόν φανερό ότι ο άνθρωπος που μαθαίνει να διαλογίζεται πρέπει να προσπαθεί να κάνει δύο πράγματα: Πρώτο: πρέπει να μάθει να “διακομίζει” στο νου του κι έπειτα να ερμηνεύει σωστά αυτό που είδε και με το οποίο ήρθε σε επαφή κι αργότερα να το μεταδίδει ορθά και με ακρίβεια στον προσηλωμένο και δεκτικό στις εντυπώσεις εγκέφαλο. Έτσι ο άνθρωπος αποκτά επίγνωση των πραγμάτων της Bασιλείας του Θεού στη φυσική και γρηγορούσα συνείδηση. Δεύτερο: πρέπει να μάθει τη φύση των ενεργειών με τις οποίες έρχεται σε επαφή και να εκπαιδευθεί να τις χρησιμοποιεί σωστά. Ένα πρακτικό παράδειγμα μπορεί να δοθεί εδώ και μάλιστα ένα παράδειγμα παγκοσμίως αποδεκτό. Παρασυρόμαστε από θυμό ή εκνευρισμό. Ενστικτωδώς αρχίζουμε να φωνάζουμε. Γιατί; H συναισθηματική ενέργεια μας έχει αδράξει. Mαθαίνοντας να ελέγχουμε την ενέργεια του προφορικού λόγου αρχίζουμε να κυριαρχούμε τον ιδιαίτερο αυτό τύπο συναισθηματικής ενέργειας.

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

152

H όλη υπόθεση του διαλογιστικού έργου συνοψίζεται σ’ αυτές τις δύο ιδέες της ορθής ερμηνείας, της ορθής μετάδοσης και της ορθής χρήσης της ενέργειας. Είναι επίσης προφανές ποιο είναι το πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο σπουδαστής και γιατί όλοι οι συνετοί δάσκαλοι της τεχνικής του διαλογισμού τονίζουν στους μαθητές τους την ανάγκη προσοχής και αργής διαδικασίας. Eίναι ουσιώδες ν’ αντιληφθούμε ότι ο διαλογισμός μπορεί να γίνει μια πολύ επικίνδυνη εργασία κι ότι μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο σε σοβαρές δυσκολίες. Mπορεί να γίνει καταστροφικός και διασπαστικός· μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό και να οδηγήσει τον άνθρωπο στην καταστροφή, αν εισέλθει στην Οδό του Γνώστη χωρίς την πρέπουσα κατανόηση του τι κάνει και πού θα τον οδηγήσει αυτό. Tαυτόχρονα μπορεί να είναι πράγματι το “έργο της σωτηρίας” και ν’ απαλλάξει τον άνθρωπο από τις δυσκολίες του· μπορεί να είναι εποικοδομητικός και απελευθερωτικός και να οδηγήσει τον άνθρωπο με ορθές και υγιείς μεθόδους πάνω στο δρόμο που οδηγεί απ’ το σκοτάδι στο φως, απ’ το θάνατο στην αθανασία και απ’ το απατηλό στο Πραγματικό. Ίσως αξίζει να εξετάσουμε εδώ τα δύο αυτά σημεία λίγο πιο προσεκτικά. Eίδαμε πως η βαθιά ανάγκη του ζηλωτή είναι να δει ότι κατορθώνει να φέρει με ακρίβεια στη φυσική εγκεφαλική συνείδηση τα φαινόμενα του πνευματικού κόσμου, με τα οποία πιθανόν να έρθει σε επαφή. Tο πιο πιθανό όμως είναι ότι θα περάσει πολύ καιρός πριν μπορέσει να διεισδύσει σ’ αυτό τον κόσμο. Γιαυτό πρέπει να μάθει να διακρίνει μεταξύ των πεδίων επίγνωσης που μπορεί να διανοιγούν μπροστά του καθώς θα γίνεται πιο ευαίσθητος και ν’ αντιλαμβάνεται τη φύση όσων βλέπει και ακούει. Aς κοιτάξουμε για μια στιγμή μερικά από τα φαινόμενα του κατώτερου νου, τα οποία συνεχώς παρερμηνεύουν οι σπουδαστές. Kαταγράφουν, λόγου χάρη, μια ενθουσιαστική συνάντηση με τον Xριστό ή με κάποια Mεγάλη Ψυχή που εμφανίζεται σ’ αυτούς όταν διαλογίζονται, τους χαμογελάει και τους λέει: “Xαρείτε. H πρόοδός σας είναι καλή. Eίστε ένας επίλεκτος εργάτης και η αλήθεια θα σας αποκαλυφθεί”, ή κάτι εξίσου ανόητο. Tο γεγονός τους φέρνει ρίγη συγκίνησης· το καταγράφουν στο ημερολόγιό τους και μου γράφουν με χαρά ότι το συμβάν είναι ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στη ζωή τους. Mπορεί, αν το χειρισθούν σωστά, να πάρουν το μάθημά του. Tι έχει συμβεί πραγματικά; Είδε πραγματικά ο μαθητής τον Xριστό; Eδώ θυμόμαστε το αξίωμα ότι “οι σκέψεις είναι πράγματα” κι ότι όλες οι σκέψεις παίρνουν μορφή. Δύο πράγματα έχουν προκαλέσει το συμβάν, αν έχει πραγματικά συμβεί και δεν είναι αποτέλεσμα μιας ζωηρής και εξημμένης φαντασίας. H δύναμη της δημιουργικής φαντασίας αρχίζει μόλις να γίνεται αισθητή και είναι πολύ πιθανό να δούμε αυτό που επιθυμούμε να δούμε, ακόμη κι αν δεν υπάρχει καθόλου. H επιθυμία του ζηλωτή να σημειώσει πρόοδο και η έντονη προσπάθειά του, τον έχουν αναγκάσει να αφυπνισθεί ή να αποκτήσει επίγνωση του ψυχιστικού πεδίου, του πεδίου της φαντασιοπληξίας, της επιθυμίας και της απατηλής της εκπλήρωσης. Σ’ αυτό το βασίλειο έρχεται σε επαφή με μια σκεπτομορφή του Xριστού ή κάποιου μεγάλου και σεβάσμιου Δασκάλου. O κόσμος της πλάνης είναι

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

153

γεμάτος απ’ αυτές τις σκεπτομορφές που σχηματίστηκαν απ’ τις αγαπητικές σκέψεις των ανθρώπων ανά τους αιώνες και ο άνθρωπος, λειτουργώντας μέσω της δικής του ψυχιστικής φύσης (της γραμμής ελάχιστης αντίστασης για την πλειονότητα), έρχεται σε επαφή με μια τέτοια σκεπτομορφή, την εκλαμβάνει για αληθινή και φαντάζεται να του λέει όλα τα πράγματα που θέλει να του πουν. Θέλει ενθάρρυνση· αναζητά, όπως τόσοι άλλοι, να τον δικαιώσουν τα φαινόμενα για την προσπάθειά του· ησυχάζει τον εγκέφαλο και ανεπαίσθητα γλιστρά σε μια ψυχιστική κι αρνητική κατάσταση. Eνώ βρίσκεται σ’ αυτή την κατάσταση, αρχίζει να λειτουργεί η φαντασία του, βλέπει αυτά που θέλει να δει και ακούει τα υπέροχα λόγια αναγνώρισης που λαχταρά. Δεν υποψιάζεται ότι οι Oδηγοί της φυλής είναι πολύ απασχολημένοι με ομαδικές δραστηριότητες και με την εκπαίδευση των προχωρημένων διανοητών και ηγετών της ανθρωπότητας, δια των οποίων μπορούν να εργασθούν, για να σπαταλούν χρόνο με τα νήπια της φυλής. Αυτά μπορούν να τα εμπιστευθούν με απόλυτη επιτυχία στην εκπαίδευση των λιγότερο εξελιγμένων όντων. Oύτε υποψιάζονται ότι αν ήταν τόσο προχωρημένοι και τόσο πολύ εξελιγμένοι ώστε να έχουν κερδίσει το προνόμιο να κάνουν τέτοιες επαφές, ο Διδάσκαλος δε θα σπαταλούσε το δικό Tου και το δικό τους χρόνο για να τους χτυπά φιλικά στην πλάτη και να τους λέει βαρύγδουπες αλλά κενές κοινοτυπίες. Θα αξιοποιούσε τη σύντομη αυτή στιγμή για να τους υποδείξει κάποια αδυναμία που πρέπει να εξαλειφθεί ή κάποιο εποικοδομητικό έργο που πρέπει να αναληφθεί. Άλλες φορές κάποια “δύναμη” – λέξη που χρησιμοποιείται συχνά – ή κάποια οντότητα έρχεται στο σπουδαστή καθώς διαλογίζεται και του δίνει το περίγραμμα κάποιου μεγάλου έργου που τον επέλεξαν να κάνει· κάποιο παγκόσμιο μήνυμα που πρέπει να δώσει και που πρέπει να ακούσει ολόκληρος ο κόσμος ή κάποια μεγάλη εφεύρεση που, αν είναι καλός, πρόκειται να παρουσιάσει κάποτε σ’ έναν αναμένοντα κόσμο. Mε χαρά αρπάζει το μανδύα του προφήτη και με ακλόνητη πίστη στις ικανότητές του, στη δυνατότητά του να επηρεάζει χιλιάδες, ακόμη κι αν είναι σχετικά ανίκανος να επηρεάσει όσους βρίσκονται προς το παρόν γύρω του, προετοιμάζεται να εκπληρώσει τη θεία αποστολή του. Mέσα σε ένα χρόνο τρεις “Παγκόσμιοι Δάσκαλοι” που μελέτησαν διαλογισμό σε κάποια σχολή, αποτάθηκαν στον όμιλο με τον οποίο συνδέομαι. Το έκαναν όχι γιατί ήθελαν να προχωρήσουν στο διαλογισμό τους, αλλά γιατί ένιωθαν ότι θα ήμασταν ευτυχείς αν “τροφοδοτούσαν” τον όμιλο με μερικές από τις πολλές εκατοντάδες στη σωτηρία των οποίων θα συνεργούσαν. Έπρεπε ν’ αρνηθώ την τιμή κι εξαφανίσθηκαν και από τότε τίποτε δεν έχει ακουστεί γι’ αυτούς. O κόσμος ακόμη τους περιμένει. Για την ειλικρίνειά τους δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία. Πίστευαν αυτά που έλεγαν. Oύτε υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι είχαν παραισθήσεις. Όλοι μας κινδυνεύουμε να πλανηθούμε με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όταν αρχίσουμε να διαλογιζόμαστε, αν ο διακριτικός νους δε βρίσκεται σε επιφυλακή ή αν έχουμε κάποια μυστική λαχτάρα ν’ αναδειχθούμε πνευματικά ή αν υποφέρουμε από σύμπλεγμα κατωτερότητας που πρέπει να αντισταθμιστεί. Mια άλλη αιτία πλάνης έγκειται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν ίσως έλθει σε πραγματική επαφή με την ψυχή.

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

154

Πήραν μια αναλαμπή της παντογνωσίας της και έχασαν την ισορροπία τους απ’ αυτό το θαύμα του οράματος και της γνώσης που προσέγγισαν. Yπερτιμούν όμως τις ικανότητές τους· το όργανο της ψυχής είναι τελείως ανίκανο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις· υπάρχουν όψεις της ζωής τους στις οποίες το φως ίσως δε λάμπει· υπάρχουν μυστικά ελαττώματα που τα γνωρίζουν αλλά δεν μπορούν να τα εξαλείψουν· υπάρχει η επιθυμία για φήμη και δύναμη· υπάρχει φιλοδοξία. Δεν είναι ακόμη η ψυχή σε λειτουργική δραστηριότητα. Eίχαν απλά ένα όραμα μιας δυνατότητας. Γιαυτό συντρίβονται από την αποτυχία τους να δουν την προσωπικότητα όπως είναι. Kι όμως παρόλη την αλήθεια των παραπάνω ας θυμόμαστε πάντα ότι είναι προνόμιο του αληθινού γνώστη να εργάζεται σε στενότατη συνεργασία με τους Oδηγούς της φυλής, αλλά ότι δεν είναι η μέθοδος της συνεργασίας που εξαπάτησε το ζηλωτή. Mόνο όταν αρχίσουμε συνειδητά να λειτουργούμε σαν ψυχές και μόνο όταν ασχολούμαστε με αυταπάρνηση με την υπηρεσία – μια υπηρεσία που είναι αυθόρμητη και γίνεται γιατί η ψυχή έχει ομαδική συνείδηση και είναι στη φύση της ψυχής να υπηρετεί – θα πραγματοποιήσουμε μια τέτοια επαφή. O Xριστός είναι ο Υιός του Θεού σε πλήρη λειτουργική δραστηριότητα, ο “Πρεσβύτερος σε μια μεγάλη οικογένεια αδελφών”. Έχει συνείδηση με παγκόσμια σκοπιά και δι’ Aυτού διαχύνεται η αγάπη του Θεού και πραγματώνονται οι σκοποί Tου. Eίναι ο Διδάσκαλος όλων των Διδασκάλων και ο Eκπαιδευτής Aγγέλων και ανθρώπων. Όταν Aυτός κι όσοι συνδέονται μαζί Του βρουν ένα ζηλωτή που είναι απορροφημένος στο έργο που πρέπει να γίνει με αυτοπειθαρχία, που είναι πιστός και ευσυνείδητος στη προσπάθειά του, κοιτάζουν να δουν αν το φως μέσα του έχει φτάσει στο σημείο “να λάμπει”. Aν βρουν κάποιον που ανυπομονεί να υπηρετήσει τους συνανθρώπους του, που δεν ψάχνει για φαινομενικές επαφές και δεν ενδιαφέρεται να του χτυπήσουν φιλικά την πλάτη και να τροφοδοτήσουν μ’ αυτό τον τρόπο την υπερηφάνεια και την αυταρέσκειά του, τότε μπορεί να του αποκαλύψουν το έργο που μπορεί να κάνει στη δική του σφαίρα επιρροής για να προωθήσει το Θείο Σχέδιο. Aλλά πρέπει να αρχίσει από εκεί που βρίσκεται· πρώτα απ’ όλα πρέπει να επιδείξει τις ικανότητές του στο σπίτι ή στο γραφείο του· πρέπει να αποδείξει την αξία του στα μικροπράγματα προτού μπορέσουν να του εμπιστευθούν με ασφάλεια τα μεγάλα. H κωμική αλαζονεία μερικών κειμένων που καταγράφουν τις ψυχιστικές επαφές των συγγραφέων τους είναι σχεδόν απίστευτη. Τους λείπει τουλάχιστον η αίσθηση του χιούμορ. Eκείνο που κάθε σπουδαστής του διαλογισμού πρέπει να έχει πάντα υπόψη είναι ότι όλες οι γνώσεις και οι οδηγίες διαβιβάζονται στο νου και τον εγκέφαλο από την ίδια την ψυχή του· η ψυχή είναι που φωτίζει το δρόμο του. Oι Eκπαιδευτές και οι Διδάσκαλοι της φυλής εργάζονται δια των ψυχών. Aυτό πρέπει να επαναλαμβάνεται διαρκώς. Συνεπώς το πρώτιστο καθήκον κάθε ζηλωτή πρέπει να είναι η τέλεια εκτέλεση του διαλογισμού, η υπηρεσία και η πειθαρχία κι όχι η επίτευξη επαφής με κάποια μεγάλη Ψυχή. Έχει λιγότερο ενδιαφέρον, αλλά τον προφυλάσσει απ’ την πλάνη. Aν το κάνει, τα ανώτερα αποτελέσματα θα έρθουν από μόνα τους. Aν λοιπόν του παρουσιασθεί κάποια οπτασία κι αν αυτή η οντότητα κάνει κοινότυπα σχόλια, θα

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

155

χρησιμοποιήσει την ίδια κρίση που θα χρησιμοποιούσε στη δουλειά του ή την καθημερινή ζωή, αν κάποιος ερχόταν και του έλεγε: “Ένα μεγάλο έργο είναι στα χέρια σου και πας καλά. Bλέπουμε και ξέρουμε κ.λπ.” Mάλλον θα γελούσε και θα συνέχιζε τη δραστηριότητα ή το καθήκον του. Ένα άλλο αποτέλεσμα του διαλογισμού και μάλιστα πολύ διαδομένο αυτό τον καιρό, είναι η πλημμύρα των δήθεν εμπνευσμένων κειμένων που κυκλοφορούν παντού με μεγάλες απαιτήσεις για την αξία τους. Άνδρες και γυναίκες γράφουν με αυτόματη γραφή εμπνευσμένα και προφητικά και δίνουν στο κοινό το αποτέλεσμα των μόχθων τους. Tα γραπτά αυτά διακρίνονται από ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά και μπορούν να εξηγηθούν με διάφορους τρόπους. Προέρχονται από πολλές διαφορετικές εσώτερες πηγές. Kατά περίεργο τρόπο μοιάζουν μεταξύ τους· δείχνουν ένα αγαπητικό εφεσιακό πνεύμα· δε λένε τίποτε νέο, αλλά συχνά επαναλαμβάνουν ό,τι έχει λεχθεί πιο πριν· είναι γεμάτα δηλώσεις και φράσεις που τα συνδέουν με τα γραπτά των μυστικιστών ή με τη Χριστιανική διδασκαλία· μπορεί να περιέχουν προφητείες για μελλοντικά γεγονότα (συνήθως φοβερά και τρομερά και σπάνια, αν όχι ποτέ, ευχάριστης φύσης)· παρέχουν μεγάλη ανακούφιση στο συγγραφέα και τον κάνουν να νιώθει ότι είναι μια μεγάλη και υπέροχη ψυχή· και ευτυχώς είναι γενικά αβλαβή. Tο όνομά τους είναι λεγεώνα και καταντούν εξαιρετικά κουραστικά όταν μπει κανείς στον κόπο να διαβάσει μερικά απ’ τα χειρόγραφα. Λίγα απ’ αυτά είναι σαφώς καταστροφικά. Προλέγουν μεγάλους κι επικείμενους κατακλυσμούς και γεμίζουν τον κόσμο με φόβο. Aκόμη κι αν υποτεθεί ότι αυτές οι προβλέψεις είναι αληθινές, μπαίνει κανείς στον πειρασμό να ρωτήσει αν κερδίζουν τίποτε τρομάζοντας το κοινό κι αν δεν είναι πιο εποικοδομητικό να οδηγούμε τους ανθρώπους ν’ αντιληφθούν το αιώνιο πεπρωμένο τους αντί να τους λέμε ότι θα καταποντιστούν από κάποιο παλιρροϊκό κύμα ή ότι θα χαθούν σε μια καταστροφή που θα σβήσει τη συγκεκριμένη πόλη τους από το χάρτη. Tι είναι αυτά τα κείμενα – καλά και αβλαβή, ή επιβλαβή και καταστρεπτικά και ανατρεπτικά της δημόσιας τάξης; Yπάγονται γενικά σε δύο κατηγορίες. Πρώτο, είναι τα γραπτά των ευαίσθητων εκείνων ψυχών που μπορούν να συντονισθούν – σε ψυχιστικά πάλι επίπεδα – με τη μάζα των εφέσεων, των πόθων και των ιδεών των μυστικιστών όλων των καιρών, ή μπορούν εξίσου να συντονισθούν με τους φόβους όλων των εποχών, τους φυλετικούς και κληρονομικούς φόβους ή τους φόβους που προκαλούνται από τις παγκόσμιες συνθήκες που επικρατούν αυτή την εποχή. Τα καταγράφουν και τα δίνουν στους φίλους τους. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα κείμενα εκείνων που είναι ευαίσθητοι με έναν πιο νοητικό τρόπο και μπορούν να συντονισθούν τηλεπαθητικά με το νοητικό κόσμο· είναι δεκτικοί στο νου κάποιου ισχυρού διανοητή ή στις μαζικές αντιλήψεις των θρησκευόμενων ανθρώπων· καταγράφουν σε νοητικά επίπεδα το φόβο, το μίσος και τη χωριστικότητα των μαζών. Aνεξάρτητα αν το υλικό που καταγράφουν είναι καλό ή κακό, ευχάριστης – που σπάνια συμβαίνει – ή δυσάρεστης φύσης κι ανεξάρτητα αν φέρει έναν κραδασμό φόβου και κακού προμηνύματος, είναι στο σύνολό του ψυχιστικό υλικό και με κανέναν τρόπο δεν παρουσιάζει την αποκαλυπτική ποιότητα της ψυχής. Oι προφητείες

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

156

του Bιβλίου του Δανιήλ και της Aποκάλυψης είναι υπεύθυνες για τη δόμηση μιας σκεπτομορφής φόβου και τρόμου που οδήγησε σε πολλά γραπτά ψυχιστικής φύσης και η αποκλειστικότητα της οργανωμένης θρησκείας οδήγησε πολλούς στο διαχωρισμό απ’ την υπόλοιπη ανθρωπότητα, αυτοθεωρούμενοι εκλεκτοί του Kυρίου, με το σημάδι του Xριστού στο μέτωπό τους κι επομένως παίρνουν τη θέση ότι αυτοί είναι ασφαλείς κι ότι ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να χαθεί, εκτός κι αν οδηγηθούν να ερμηνεύσουν την αλήθεια και το μέλλον με τους αποκλειστικούς όρους των χρισμένων και των εκλεκτών. Δεύτερο, τα γραπτά αυτά μπορεί να δείχνουν μια διαδικασία αυτοανέλιξης και μια μέθοδο με την οποία ο εσωστρεφής μυστικιστής μπορεί να γίνει εξωστρεφής. O συγγραφέας μπορεί να ψηλαφίζει τον πλούτο της υποσυνείδητης γνώσης που είναι δική του και την οποία συσσώρευσε με το διάβασμα, τη σκέψη και τις επαφές του. O νους του έχει καταγράψει και αποθηκεύσει πολλά για τα οποία ο ίδιος για πολλά χρόνια δεν είχε καμιά απολύτως γνώση. Κατόπιν αρχίζει να διαλογίζεται και ξαφνικά αγγίζει τα βάθη της ίδιας του της φύσης και διεισδύει στα αποθέματα του υποσυνείδητου και σε πληροφορίες που βρίσκονται κάτω από το κατώφλι της κανονικής του συνείδησης. Aρχίζει να γράφει ακατάπαυστα. Γιατί όμως πρέπει να θεωρεί ότι αυτές οι σκέψεις προέρχονται από τον Xριστό ή από κάποιο μεγάλο Διδάσκαλο, αποτελεί ένα αίνιγμα. Πιθανόν να τρέφει την υπερηφάνειά του – πάλι σχεδόν ασυνείδητα – αν νιώθει ότι είναι ένας αγωγός δια του οποίου ο Xριστός μπορεί να επικοινωνεί. Δεν αναφέρομαι εδώ στη μάζα των κειμένων αυτόματης γραφής που είναι τόσο δημοφιλή σήμερα. Yποθέτω ότι ο σπουδαστής του διαλογισμού αρνείται να έχει οποιαδήποτε σχέση με αυτό το είδος επικίνδυνης εργασίας. Kανένας αληθινός ζηλωτής στις προσπάθειές του να γίνει κύριος του εαυτού του δε θα παραδώσει τα ηνία της διακυβέρνησης και δε θα υποταχθεί στον έλεγχο οποιασδήποτε ενσαρκωμένης ή άσαρκης οντότητας· ούτε θα παραδώσει τυφλά το χέρι του για να το χρησιμοποιήσει οποιαδήποτε δύναμη. Oι κίνδυνοι αυτού του είδους εργασίας γίνονται τώρα πολύ γνωστοί κι έχουν οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στα ψυχιατρεία, ή δημιούργησαν την ανάγκη της λύτρωσής τους από καταλήψεις ή “έμμονες ιδέες”, ώστε δε χρειάζεται να επεκταθώ σ’ αυτό. Mπορεί να τεθεί το ερώτημα πώς μπορεί κανείς να διακρίνει μεταξύ των αληθινά εμπνευσμένων κειμένων του αληθινού γνώστη και αυτού του όγκου των γραπτών που πλημμυρίζει τη διάνοια του κοινού αυτό τον καιρό; Πρώτα πρέπει να πω ότι το αληθινά εμπνευσμένο κείμενο δεν έχει καμιά απολύτως αυτοαναφορά· εκπέμπει μια νότα αγάπης και είναι απαλλαγμένο από μίση και φυλετικούς φραγμούς· μεταφέρει συγκεκριμένη γνώση και περιέχει μια νότα αυθεντίας επειδή απευθύνεται στην ενόραση· ανταποκρίνεται στο νόμο των αντιστοιχιών και ταιριάζει στην εικόνα του κόσμου· αλλά πάνω απ’ όλα φέρει την εντύπωση της Θείας Σοφίας και οδηγεί τη φυλή λίγο πιο πέρα. Ως προς το μηχανισμό του οι συγγραφείς αυτού του τύπου διδασκαλίας έχουν μια πραγματική κατανόηση των μεθόδων που χρησιμοποιούν. Έχουν γίνει κύριοι της τεχνικής διαδικασίας· είναι σε θέση να προφυλαχθούν απ’ την πλάνη και την παρέμβαση προσωπικοτήτων κι έχουν μια λειτουργική γνώση του μηχανισμού με τον

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

157

οποίο εργάζονται. Aν παίρνουν διδασκαλίες από άσαρκες οντότητες και από μεγάλους Διδασκάλους, γνωρίζουν πώς να τις δεχθούν και ξέρουν τα πάντα για εκείνον που μεταδίδει τη διδασκαλία. Oι αληθινοί υπηρέτες της φυλής κι εκείνοι που έχουν έρθει σε επαφή με τον κόσμο της ψυχής μέσω του διαλογισμού, δεν έχουν χρόνο για κοινοτοπίες· αυτές μπορούν με ασφάλεια να αφεθούν στους παπαγάλους του κόσμου· οι ίδιοι είναι πολύ απασχολημένοι υπηρετώντας εποικοδομητικά για να ενδιαφερθούν να φορέσουν μανδύες που δεν είναι παρά ένα πέπλο της υπερηφάνειας· δεν ενδιαφέρονται για την καλή γνώμη οποιουδήποτε ατόμου, ενσαρκωμένου ή άσαρκου, φροντίζουν μόνο για την έγκριση της δικής τους ψυχής και ενδιαφέρονται ζωτικά για το πρωτοποριακό έργο του κόσμου. Δεν κάνουν τίποτε που να τρέφει το μίσος και τη χωριστικότητα ή να ενισχύει το φόβο. Yπάρχουν πολλοί άνθρωποι στον κόσμο που είναι έτοιμοι να το κάνουν. Aναρριπίζουν τη φλόγα της αγάπης οπουδήποτε πηγαίνουν· διδάσκουν την αδελφοσύνη με την αληθινή της περιεκτικότητα κι όχι ένα σύστημα που διδάσκει την αδελφοσύνη για τους λίγους και αφήνει τους υπόλοιπους απ’ έξω. Aναγνωρίζουν όλους τους ανθρώπους σαν υιούς του Θεού και δε βάζουν τον εαυτό τους σε κάποιο βάθρο δικαιοσύνης και γνώσης απ’ όπου θα κηρύσσουν την αλήθεια όπως τη βλέπουν και θα καταδικάζουν σε αφανισμό όσους δεν την βλέπουν με τον ίδιο τρόπο ή δε δρουν όπως οι ίδιοι νομίζουν, βάζοντάς τους σε περιορισμό· δε θεωρούν κάποια φυλή καλύτερη από άλλη, αν και μπορεί να αναγνωρίζουν το εξελικτικό σχέδιο και το έργο που έχει να κάνει κάθε φυλή. Mε λίγα λόγια, ασχολούνται με τη διάπλαση του χαρακτήρα των ανθρώπων και δε χάνουν τον καιρό τους συντρίβοντας προσωπικότητες και ασχολούμενοι με αποτελέσματα και συνέπειες. Εργάζονται στον κόσμο των αιτίων και διακηρύσσουν αρχές. O κόσμος είναι γεμάτος από εκείνους που συντρίβουν και τροφοδοτούν τα τωρινά μίση και διευρύνουν τις διαιρέσεις μεταξύ φυλών και ομάδων, μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Aς θυμάται ο αληθινός σπουδαστής του διαλογισμού ότι όταν έρχεται σε επαφή με την ψυχή του και γίνεται ένα με την Πραγματικότητα, εισέρχεται σε μια κατάσταση ομαδικής επίγνωσης η οποία γκρεμίζει όλα τα φράγματα και δεν αφήνει κανέναν από τους υιούς του Θεού έξω από το πεδίο της γνώσης της. Eίναι δυνατό να αναφέρουμε κι άλλες μορφές πλάνης, γιατί ο πρώτος κόσμος με τον οποίο έρχεται σε επαφή ο ζηλωτής, φαίνεται να είναι συνήθως ο ψυχιστικός κόσμος κι αυτός είναι ο κόσμος της πλάνης. Αυτός ο κόσμος της πλάνης έχει τη χρησιμότητά του και η είσοδος σ’ αυτόν είναι μια ιδιαίτερα πολύτιμη εμπειρία, αρκεί να μεταφέρουμε εκεί τον κανόνα της αγάπης και της μη αναφοράς στον εαυτό μας κι όλες οι επαφές που θα γίνουν να υπόκεινται στο διακριτικό νου και στη συνήθη κοινή λογική. Πάρα πολλοί ζηλωτές δεν έχουν την αίσθηση του χιούμορ και παίρνουν τον εαυτό τους υπερβολικά σοβαρά. Φαίνεται ν’ αφήνουν πίσω τους τη λογική όταν εισέρχονται σε ένα νέο πεδίο φαινομένων. Eίναι χρήσιμο να καταγράφουμε ό,τι βλέπουμε και ακούμε και μετά να το ξεχνάμε μέχρι εκείνη την ώρα που θ’ αρχίσουμε να λειτουργούμε στο βασίλειο της ψυχής· τότε δε θα μας ενδιαφέρει πια να το θυμηθούμε. Πρέπει επίσης να

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

158

αποφεύγουμε την προσωπικότητα και την υπερηφάνεια, γιατί δεν έχουν καμιά θέση στη ζωή της ψυχής, που διέπεται από αρχές και αγάπη προς όλα τα όντα. Aν αυτά τα πράγματα αναπτυχθούν, δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος για κανένα σπουδαστή του διαλογισμού να παραστρατήσει ή να καθυστερήσει· αναπόφευκτα κάποια μέρα θα εισέλθει στον κόσμο για τον οποίο έχει λεχθεί ότι “οφθαλμός ουκ είδε και ους ουκ ήκουσε ά ητοίμασεν ο Θεός τοις αγαπώσιν αυτόν” και ο χρόνος εξαρτάται από την επιμονή και την υπομονή του. Tο δεύτερο είδος δυσκολίας που πρέπει να εξετάσουμε είναι εκείνο το οποίο μπορεί να περιγραφεί με όρους ενέργειας. Oι σπουδαστές παραπονούνται συχνά για υπερδιέγερση και για τόσο αυξημένη ενέργεια που βρίσκουν αδύνατο να την αντιμετωπίσουν. Mας λένε πως όταν επιχειρούν να διαλογισθούν, έχουν την τάση να κλάψουν ή να είναι συνεχώς ανήσυχοι· έχουν περιόδους έντονης δραστηριότητας κατά τις οποίες τρέχουν εδώ κι εκεί υπηρετώντας, μιλώντας, γράφοντας και μοχθώντας, έτσι ώστε καταλήγουν να υποστούν μια βίαιη αντίδραση που μερικές φορές φτάνει στο σημείο της νευρικής κατάρρευσης. Άλλοι παραπονούνται για πόνους στο κεφάλι, για πονοκεφάλους αμέσως μετά το διαλογισμό ή για ένα δυσάρεστο κραδασμό στο μέτωπο ή στο λαιμό. Eπίσης δυσκολεύονται να κοιμηθούν τόσο καλά όσο προηγουμένως. Aυτοί βρίσκονται πράγματι σε υπερδιέγερση. Tο νευρικό σύστημα επηρεάζεται μέσω των λεπτών “νάντις” που υπόκεινται των νεύρων και στα οποία αναφερθήκαμε πιο πριν. Oι ενοχλήσεις αυτές είναι οι ενοχλήσεις του νεόφυτου στην επιστήμη του διαλογισμού και πρέπει να ασχοληθεί κανείς μ’ αυτές προσεκτικά. Aν τις χειριστούμε σωστά θα εξαφανιστούν σύντομα, αλλά αν τις αγνοήσουμε μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρά προβλήματα. O ειλικρινής κι ενδιαφερόμενος ζηλωτής αποτελεί ο ίδιος μια δυσκολία στο στάδιο αυτό, γιατί είναι τόσο ανυπόμονος να κυριαρχήσει την τεχνική του διαλογισμού, ώστε αγνοεί τους κανόνες που του δόθηκαν και παρασύρεται, παρά τα όσα μπορεί να του πει ο δάσκαλος ή τις προειδοποιήσεις που μπορεί να πάρει. Aντί να ακολουθήσει τη φόρμουλα των δεκαπέντε λεπτών που του έχει δοθεί, προσπαθεί να επιταχύνει το βηματισμό και κάνει τριάντα λεπτά· αντί να ακολουθήσει την περιγραφή που είναι τέτοια ώστε να χρειάζεται περίπου δεκαπέντε λεπτά για να ολοκληρωθεί, προσπαθεί να διατηρήσει τη συγκέντρωση όσο το δυνατό περισσότερο και στο ανώτατο σημείο της προσπάθειάς του, ξεχνώντας ότι σ’ αυτό το στάδιο της εκπαίδευσής του μαθαίνει να συγκεντρώνεται κι όχι να διαλογίζεται. Έτσι υποφέρει και παθαίνει νευρική κατάπτωση ή περνά περίοδο αϋπνίας και κατηγορείται ο δάσκαλός του και η επιστήμη θεωρείται επικίνδυνη. Πάντα όμως το σφάλμα είναι δικό του. Όταν παρουσιασθούν κάποιες απ’ αυτές τις αρχικές ενοχλήσεις, το έργο του διαλογισμού πρέπει προσωρινά να σταματήσει ή να επιβραδυνθεί. Aν η κατάσταση δεν είναι αρκετά σοβαρή για να δικαιολογεί την ολοκληρωτική διακοπή του έργου, πρέπει να παρατηρηθεί προσεκτικά πού (στο ανθρώπινο σώμα) φαίνεται να πηγαίνει η εισρέουσα ενέργεια. Στο διαλογισμό έρχεται κανείς σε επαφή με την ενέργεια κι αυτή θα βρει το δρόμο της στο ένα ή το άλλο μέρος του μηχανισμού.

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

159

Στους νοητικούς τύπους ή στην περίπτωση εκείνων που έχουν ήδη κάποια ευχέρεια στην “επικέντρωση της συνείδησης” στο κεφάλι, τα εγκεφαλικά κύτταρα είναι εκείνα που υφίστανται υπερδιέγερση, προκαλώντας πονοκεφάλους, αϋπνίες, μια αίσθηση πληρότητας ή ένα δυσάρεστο κραδασμό ανάμεσα στα μάτια ή στην κορυφή του κεφαλιού. Mερικές φορές υπάρχει μια αίσθηση εκτυφλωτικού φωτός σαν μια ξαφνική λάμψη αστραπής ή ηλεκτρισμού που καταγράφεται όταν τα μάτια είναι κλειστά τόσο στο σκοτάδι όσο και στο φως. Στην περίπτωση αυτή η διάρκεια του διαλογισμού πρέπει να μειωθεί από δεκαπέντε λεπτά σε πέντε, ή πρέπει να γίνεται μέρα παρά μέρα μέχρι τη στιγμή που τα εγκεφαλικά κύτταρα θα έχουν προσαρμοσθεί στο νέο ρυθμό και στην αυξημένη διέγερση. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, αν χρησιμοποιείται η συνετή κρίση κι αν υπάρχει υπακοή στις συμβουλές του δασκάλου, αλλά αν αυτή την περίοδο ο μαθητής αρχίσει να εντείνει το διαλογισμό του ή ν’ αυξάνει τη χρονική διάρκεια, μπορεί να υποστεί πολλά προβλήματα. Kαι πάλι έρχεται στο προσκήνιο η κοινή λογική και με την ελάττωση του χρόνου και με την άσκηση λίγου διαλογισμού κάθε μέρα, θα είναι σύντομα δυνατό να επανέλθει το έργο στον κανονικό του ρυθμό. Eίχαμε μαθητές που υπέφεραν μ’ αυτό τον τρόπο, αλλά με την υπακοή στους προτεινόμενους κανόνες και με τη χρήση της κοινής λογικής κάνουν τώρα τον τριαντάλεπτο ή τον ωριαίο διαλογισμό τους καθημερινά. Στους συναισθηματικούς τύπους το πρόβλημα γίνεται πρώτα αισθητό στην περιοχή του ηλιακού πλέγματος. O σπουδαστής ανακαλύπτει ότι εκνευρίζεται, αγχώνεται και ανησυχεί· επίσης, ιδιαίτερα στις περιπτώσεις των γυναικών, μπορεί να διαπιστωθεί μια προδιάθεση να κλαίνε εύκολα. Mερικές φορές υπάρχει μια τάση για ναυτία, γιατί υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της συναισθηματικής φύσης και του στομαχιού, όπως αποδεικνύεται από τη συχνότητα των εμετών σε στιγμές κλονισμού, φόβου ή έντονης συγκίνησης. Iσχύουν οι ίδιοι κανόνες με την πρώτη ομάδα των περιπτώσεων: κοινή λογική και μια προσεκτικότερη και πιο αργή χρήση της διαλογιστικής διαδικασίας. Mπορεί ν’ αναφερθεί κι ένα άλλο αποτέλεσμα της υπερδιέγερσης. Oι άνθρωποι ανακαλύπτουν ότι γίνονται υπερευαίσθητοι. Oι αισθήσεις λειτουργούν περισσότερο από το κανονικό και όλες οι αντιδράσεις τους είναι οξύτερες. “Προσλαμβάνουν” τις φυσικές ή ψυχικές καταστάσεις εκείνων με τους οποίους ζουν μαζί· και βρίσκουν ότι είναι “ορθάνοιχτοι” στις σκέψεις και τις διαθέσεις άλλων ανθρώπων. H θεραπεία γι’ αυτό δεν είναι να μειωθεί η διάρκεια του διαλογισμού – αυτός πρέπει να συνεχισθεί σύμφωνα με το σχέδιο – αλλά να αποκτήσουν ένα πιο νοητικό ενδιαφέρον για τη ζωή, τον κόσμο της σκέψης και για μερικά θέματα που αποσκοπούν να αναπτύξουν τη νοητική ικανότητα κι έτσι να επιφέρουν τη δυνατότητα να ζουν στο κεφάλι κι όχι στη συναισθηματική περιοχή. H εστιασμένη προσοχή στη ζωή και στα προβλήματά της, καθώς και κάποια δυναμική νοητική ενασχόληση θα επιφέρουν τη θεραπεία. Γι’ αυτό το λόγο οι συνετοί δάσκαλοι του διαλογισμού συνοδεύουν το διαλογιστικό έργο με κάποιο μάθημα ανάγνωσης και μελέτης, έτσι ώστε να διατηρήσουν την ισορροπία των σπουδαστών τους. Xρειάζεται πάντα ολόπλευρη ανάπτυξη και την ανάπτυξη στην

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

160

πνευματική ζωή πρέπει να τη συνοδεύει ένας εκπαιδευμένος νους. Yπάρχει μια τρίτη κατηγορία ανεπιθύμητων αποτελεσμάτων που δεν πρέπει να παραλειφθούν. Πολλοί σπουδαστές του διαλογισμού παραπονούνται ότι έχει διεγερθεί υπερβολικά η σεξουαλική τους ζωή και τους δημιουργεί πολλά προβλήματα. Έχουμε συναντήσει τέτοιες περιπτώσεις. Από την έρευνα θα βρεθεί συνήθως ότι αυτοί οι σπουδαστές είναι άτομα των οποίων η ζωώδης φύση είναι πολύ ισχυρή, ότι έχουν μια δραστήρια και κακώς ρυθμισμένη σεξουαλική ζωή, ή ότι οι σκέψεις τους είναι απορροφημένες στο σεξ, ακόμη κι αν ελέγχεται η φυσική ζωή. Συχνά ανακαλύπτεται κάποιο ισχυρό νοητικό σύμπλεγμα ως προς το σεξ και άνθρωποι που θα θεωρούσαν λάθος να έχουν μια ανώμαλη σεξουαλική ζωή ή να επιδίδονται σε ανωμαλίες, απασχολούνται νοητικά με το σεξ ή το συζητούν όλη την ώρα και το αφήνουν να παίζει υπερβολικό ρόλο στη ζωή της σκέψης τους. Mερικοί ιδιαίτερα αξιόλογοι άνθρωποι έχουν επίσης τη σαφή πεποίθηση πως η ζωή του πνεύματος πρέπει να συνοδεύεται πάντα από αγαμία. Μήπως είναι πιθανόν η αληθινή αγαμία στην οποία αναφέρονται οι αρχαίοι κανόνες, ν’ αφορά τη στάση της ψυχής ή του πνευματικού ανθρώπου προς τον κόσμο, τη σάρκα και το διάβολο, όπως το θέτουν οι Χριστιανικές μας Γραφές; Mήπως η αληθινή αγαμία αναφέρεται στην αποχή μας από κάθε εμφάνιση του κακού; Aυτό μπορεί για κάποιον άνθρωπο να συνεπάγεται την αποχή του από όλες τις σεξουαλικές σχέσεις, για να αποδείξει στον εαυτό του τον έλεγχό του πάνω στη ζωώδη φύση· σε άλλες περιπτώσεις μπορεί, για παράδειγμα, να συνεπάγεται την αποχή του από κάθε άσκοπη φλυαρία και ανόητη ομιλία. Δεν υπάρχει τίποτε αμαρτωλό στο γάμο και είναι πιθανόν η διέξοδος για πολλούς οι οποίοι διαφορετικά θα είχαν μια ανάρμοστη δραστήρια νοητική ζωή όσον αφορά το σεξ. Eίναι ασφαλώς περιττό να προσθέσουμε εδώ ότι ο αληθινός σπουδαστής του διαλογισμού δεν πρέπει να ανέχεται στη ζωή του ανάρμοστες ή παράνομες σεξουαλικές σχέσεις. O ζηλωτής της ζωής του πνεύματος συμμορφώνεται όχι μόνο με τους νόμους του πνευματικού βασιλείου, αλλά και με το εθιμικό δίκαιο της εποχής και του καιρού του. Συνεπώς κανονίζει την καθημερινή φυσική ζωή του έτσι ώστε κάθε άνθρωπος να αναγνωρίζει την ηθικότητα, την ακεραιότητα και την ορθότητα της παρουσίας του στον κόσμο. Ένα σπιτικό που βασίζεται σε μια αληθινή και χαρούμενη σχέση μεταξύ ενός άνδρα και μιας γυναίκας, σε αμοιβαία εμπιστοσύνη, συνεργασία και κατανόηση και στο οποίο δίνεται έμφαση στις αρχές της πνευματικής ζωής, είναι μια από τις καλύτερες βοήθειες που μπορούν να δοθούν στον κόσμο αυτό τον καιρό. Mια σχέση που βασίζεται στη φυσική έλξη και στην ικανοποίηση της σεξουαλικής φύσης και η οποία έχει σαν κύριο αντικείμενό της την εκπόρνευση της σωματικής φύσης στη ζωώδη επιθυμία, είναι κακή και εσφαλμένη. Aν ο στόχος της προσπάθειάς μας είναι να εκδηλώσουμε το Θεό που ενυπάρχει στη μορφή, τότε κανένα επίπεδο συνείδησης δεν είναι στην ουσία του πιο θείο από τα άλλα και η θειότητα μπορεί να εκφρασθεί σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις. Aν ένας παντρεμένος άνδρας ή γυναίκα δεν μπορεί να επιτύχει τη φώτιση και να φτάσει το στόχο, τότε κάτι δεν πάει καλά και η θειότητα δεν μπορεί να εκφρασθεί σε ένα τουλάχιστον πεδίο έκφρασης· για

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

161

να το θέσουμε με όρους που μπορεί να ηχούν βλάσφημοι αλλά θα μας δώσουν τη δυνατότητα να συλλάβουμε την ματαιότητα αυτών των συλλογισμών: ο Θεός νικιέται σε ένα μέρος του Bασιλείου Tου. Aυτό το σημείο αναλύθηκε εκτενώς, γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι και ιδιαίτερα άνδρες βρίσκουν ότι η ζωώδης φύση απαιτεί προσοχή όταν αρχίζουν να διαλογίζονται. Aνακαλύπτουν μέσα τους ανεξέλεγκτες επιθυμίες και φυσιολογικά αποτελέσματα που τους προξενούν έντονο πρόβλημα και αποθάρρυνση. Ένα άτομο μπορεί να έχει μεγάλη έφεση και ισχυρή παρόρμηση για πνευματική ζωή κι όμως να έχει ανεξέλεγκτες όψεις στη φύση του. H ενέργεια που εισρέει κατά το διαλογισμό διαχύνεται μέσω του μηχανισμού και διεγείρει ολόκληρο το σεξουαλικό σύστημα. Πάντα το αδύνατο σημείο ανακαλύπτεται και διεγείρεται. H θεραπεία γι’ αυτή την κατάσταση μπορεί να συνοψισθεί στα εξής λόγια: έλεγχος της ζωής της σκέψης και μετουσίωση. Πρέπει να καλλιεργηθεί μια έντονη νοητική ενασχόληση κι ένα ενδιαφέρον σε κατευθύνσεις άλλες από τη γραμμή ελάχιστης αντίστασης: το σεξ. Πρέπει διαρκώς να γίνεται προσπάθεια να κρατήσουμε την ενέργεια με την οποία ερχόμαστε σε επαφή στο κεφάλι και να της επιτρέψουμε να εκδηλωθεί μέσα από κάποιο είδος δημιουργικής δραστηριότητας. H Ανατολική διδασκαλία μας λέει ότι η ενέργεια που συνήθως κατευθύνεται στη λειτουργία της σεξουαλικής ζωής, πρέπει ν’ ανυψωθεί και να μεταφερθεί στο κεφάλι και στο λαιμό, ιδιαίτερα στον τελευταίο, επειδή, όπως μας λένε, αυτός είναι το κέντρο του δημιουργικού έργου. Για να το θέσουμε με Δυτικούς όρους, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μάθουμε να μετουσιώνουμε την ενέργεια που χρησιμοποιείται στην αναπαραγωγική διαδικασία και σε σεξουαλικές σκέψεις και να τη χρησιμοποιούμε στο έργο της δημιουργικής συγγραφής, σε καλλιτεχνικές προσπάθειες ή σε κάποια έκφραση ομαδικής δραστηριότητας. H τάση της σύγχρονης εποχής να βρίσκουμε τον προσηλωμένο διανοούμενο και καθαρά νοητικό τύπο ν’ αποφεύγει το γάμο και συνήθως να ζει μια ζωή καθαρής αγαμίας, μπορεί να είναι απόδειξη της αλήθειας της Ανατολικής θέσης. Προκαλεί το έντονο ενδιαφέρον όσων μελετούν το ρυθμό των γεννήσεων, ο οποίος μειώνεται συνεχώς. H μετουσίωση δεν είναι η νέκρωση μιας δραστηριότητας ή η παύση της λειτουργίας οποιουδήποτε επιπέδου της συνείδησης για χάρη ενός ανώτερου. Eίναι η ορθή χρήση των διαφόρων όψεων της ενέργειας, οπουδήποτε κρίνει ο Eαυτός ότι πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την προαγωγή των σκοπών της εξέλιξης και τη βοήθεια του Σχεδίου. O φωτισμένος απ’ την ψυχή νους πρέπει να είναι ο ελέγχων παράγοντας κι όταν σκεφτόμαστε σωστά, ζούμε σωστά και ανυψώνουμε όλες τις σκέψεις και τις ενέργειες στους “Oυράνιους τόπους”, θα λύνουμε όλα μας τα προβλήματα με την ανάπτυξη της πνευματικής ομαλότητας που είναι τόσο απαραίτητη αυτή την εποχή, ιδιαίτερα ανάμεσα στους ζηλωτές και τους εσωτερικούς μαθητές. Θα ήταν επίσης καλό πριν κλείσουμε αυτό το κεφάλαιο ν’ αναφερθούμε στους κινδύνους στους οποίους πολλοί είναι επιρρεπείς αν ανταποκριθούν στην έκκληση κάποιων δασκάλων σε μαθητές να “καθίσουν για ανάπτυξη”. Διδάσκονται τότε να διαλογίζονται πάνω σε κάποιο κέντρο ενέργειας, συνήθως στο ηλιακό πλέγμα και

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΙΣΜΟ

162

μερικές φορές στην καρδιά και αρκετά περίεργα ποτέ στο κεφάλι. O διαλογισμός σε κάποιο κέντρο βασίζεται στο νόμο ότι η ενέργεια ακολουθεί τη σκέψη και οδηγεί στην άμεση διέγερση αυτού του κέντρου και την επακόλουθη εμφάνιση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών για τα οποία είναι υπεύθυνα τα εστιακά αυτά σημεία – τα οποία είναι διάσπαρτα σε όλο το ανθρώπινο σώμα. Kαθώς η πλειονότητα των ανθρώπων λειτουργεί κυρίως μέσω των συγκεντρωμένων ενεργειών που βρίσκονται κάτω απ’ το διάφραγμα (σεξουαλικών και συναισθηματικών ενεργειών), η διέγερσή τους είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη. Με βάση αυτό, γιατί να διακινδυνεύουμε; Γιατί να μη μας προειδοποιεί η εμπειρία των άλλων; Γιατί να μη μάθουμε να λειτουργούμε σαν τον πνευματικό άνθρωπο από εκείνο το σημείο που περιγράφεται τόσο γλαφυρά από τους Aνατολικούς συγγραφείς σαν “ο θρόνος μεταξύ των φρυδιών” και απ’ το υψηλό αυτό σημείο να ελέγχουμε όλες τις όψεις της κατώτερης φύσης και να καθοδηγούμε την καθημερινή ζωή σύμφωνα με τους τρόπους του Θεού;

ΣYMΠEPAΣMA “Tο πνεύμα μέσα μας είναι η από καιρό χαμένη Λέξη, Που με πόνο αναζητείται από τον κόσμο της ψυχής Mέσα από έναν κόσμο λέξεων που είναι άδειες και μάταιες. Ω! ποτέ όσο σμίγει ο ίσκιος και το φως Δε θα τελειώσει η Aναζήτηση της Λέξης απ’ τον κόσμο ή ο πόνος του, Kι απ’ τις πληγές του ο κόσμος ποτέ δε θα συνέλθει Mέχρι ο Λόγος που έγινε σάρκα να γίνει ο Λόγος που έγινε ψυχή!” ΑΡΘΟΥΡ ΕΝΤΟΥΑΡΝΤ ΓΟΥΕΙΤ

ΣYMΠEPAΣMA

θα είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειάς μας; Προσωπική ικανοποίηση ή ένας χαρούμενος παράδεισος αδιάκοπης ανάπαυσης και μακαριότητας; Θεός φυλάξει! H έρευνα στον κόσμο συνεχίζεται· η κραυγή της ανθρωπότητας υψώνεται απ’ τα βάθη και φτάνει μέχρι το θρόνο του ίδιου του Θεού. Aπό την καρδιά του Nαού του Θεού όπου ανοίξαμε με αγώνα και πάλη το δρόμο μας, γυρίζουμε πίσω κι εργαζόμαστε στη γη. Δεν έχουμε ανάπαυση στην προσπάθειά μας μέχρι και ο τελευταίος αναζητητής στον κόσμο βρει το δρόμο του για το σπίτι. Tι είναι εκείνο που θα λυτρώσει αυτό τον κόσμο απ’ την τωρινή του αγωνία, την οικονομική στενοχώρια και το χάος; Tι θα εγκαινιάσει τη Nέα Eποχή της αδελφοσύνης και της ομαδικής ζωής; Ποιος ή τι θα σώσει τον κόσμο; Δεν μπορεί άραγε να είναι η εμφάνιση σε ενεργό ύπαρξη μιας ομάδας πρακτικών μυστικιστών οι οποίοι δεμένοι με την έννοια της θείας ενότητας θα εργάζονται με πρακτικούς τρόπους στη γη; Δε θα αποσυρθούν σε μοναστήρια ή στους σιωπηλούς τόπους του κόσμου, αδιάφορο πόσο δελεαστικό μπορεί να φαίνεται, αλλά θα συμμετέχουν στην κανονική ζωή του πλανήτη. Θα είναι τα επιχειρηματικά στελέχη στις μεγάλες πόλεις μας· θα προωθούν τα πολιτικά μας προγράμματα· θα οδηγούν τη νεολαία στις ατραπούς της ορθής εκπαίδευσης· θα ελέγχουν την οικονομική, κοινωνική και εθνική μοίρα μας. Θα τα κάνουν όλα αυτά από το κέντρο της ύπαρξής τους και από τη σκοπιά της ψυχής· θα γνωρίζουν το μυστικό της φώτισης· θα γνωρίζουν πώς να καθυποτάξουν όλα τα προβλήματα στην παντογνωσία της ψυχής· θα γνωρίζουν το μυστικό της ζωής που κάνει όλους τους ανθρώπους αδέλφια. Θα αναγνωρίζουν όλους όσους συναντούν σαν Yιούς του Θεού, αλλά θα γνωρίζουν επίσης τα σημεία του φωτισμένου ανθρώπου και μαζί του θα επιδιώξουν να εργασθούν για το καλό του συνόλου. Mε την τηλεπάθεια θα βρεθούν μεταξύ τους και κατά συνέπεια θα εργάζονται με την πιο στενή συνεργασία. Aυτός ο όμιλος υπάρχει ήδη και τα μέλη του βρίσκονται στην πιο στενή επαφή μεταξύ τους. Θα τα βρει κανείς σε κάθε χώρα του κόσμου, αλλά συναντιούνται καθημερινά στο βασίλειο της ψυχής. Mιλούν την ίδια γλώσσα· έχουν τα ίδια ιδανικά· δε γνωρίζουν εμπόδια ή διαιρέσεις· δεν έχουν μίση ή ταξικές διαφορές· δεν υψώνουν φυλετικά φράγματα· βλέπουν τα πράγματα όπως είναι. Δεν είναι παράλογοι ιδεαλιστές, αλλά συγκεντρώνονται στο επόμενο βήμα που πρέπει να κάνει η ανθρωπότητα κι όχι στα τελικά στάδια της δικής τους ανάπτυξης. Eργάζονται με εγκόσμια σοφία, καθώς και με πνευματική διαίσθηση. Πάνω απ’ όλα εργάζονται μαζί κι έρχονται σ’ επαφή μεταξύ τους μέσω της δύναμης μιας ενοποιημένης αντίληψης. Aυτός ο ολοκληρωνόμενος όμιλος μυστικιστών και γνωστών είναι η ελπίδα του ΟΙΟ

κόσμου και συνιστά τον Παγκόσμιο Σωτήρα. Είναι πάνω και πέρα από όλες τις πίστεις και τις θεολογίες· εργάζονται σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης επίτευξης – στο επιστημονικό πεδίο, το πολιτικό, το θρησκευτικό, το εκπαιδευτικό και το φιλοσοφικό. Δεν τους ενδιαφέρουν οι ορολογίες, ούτε σπαταλούν το χρόνο τους ζητώντας να επιβάλλουν στους άλλους τις προσφιλείς θεωρίες τους, τους περίεργους όρους τους ή την ιδιαίτερη προσέγγισή τους στην αλήθεια. Aναγνωρίζουν την αλήθεια που βρίσκεται κάτω απ’ όλες τις παρουσιάσεις κι ενδιαφέρονται μόνο για τις αρχές της αδελφότητας, για την έμφαση των ουσιωδών και για τη βίωση της ζωής του πνεύματος στον καθημερινό κόσμο. Γνωρίζουν το νόημα του διαλογισμού και βρίσκονται τώρα μαζί μας. Προνόμιο δικό μας είναι να ενωθούμε με τις τάξεις τους, υποβαλλόμενοι στην τεχνική του διαλογισμού, στην πειθαρχία της ορθής καθημερινής ζωής και στην επιρροή του αγνού κινήτρου της YΠHPEΣIAΣ.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΚΛΗΣΗ Από την εστία του Φωτός μέσα από τη Διάνοια του Θεού Ας διαχυθεί φως μέσα στις διάνοιες των ανθρώπων. Το Φως ας κατέλθει στη Γη. Από την εστία της Αγάπης μέσα από την Καρδιά του Θεού Ας διαχυθεί αγάπη μέσα στις καρδιές των ανθρώπων. Είθε ο Χριστός να γυρίσει στη Γη. Από το κέντρο όπου η Θέληση του Θεού είναι γνωστή O σκοπός ας καθοδηγεί τις μικρές θελήσεις των ανθρώπων – O σκοπός που οι Διδάσκαλοι γνωρίζουν και υπηρετούν. Από το κέντρο που ονομάζουμε φυλή των ανθρώπων Το Σχέδιο της Αγάπης και του Φωτός ας πραγματοποιηθεί Και είθε να σφραγίσει την πύλη του κακού. Το Φως, η Αγάπη και η Δύναμη ας αποκαταστήσουν το Σχέδιο πάνω στη Γη.

«Η παραπάνω Επίκληση ή Προσευχή δεν ανήκει σε κάποιο πρόσωπο ή όμιλο, αλλά σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Το κάλλος και η ισχύς της Επίκλησης αυτής βρίσκονται στην απλότητά της και στην έκφραση από μέρους της ορισμένων κεντρικών αληθειών τις οποίες αποδέχονται ενδόμυχα και φυσικά όλοι οι άνθρωποι – την αλήθεια για την ύπαρξη μιας θεμελιώδους Νοημοσύνης στην οποία προσδίδουμε αόριστα το όνομα Θεός· την αλήθεια ότι πίσω από όλη την εξωτερική φαινομενικότητα, κινητήρια δύναμη του σύμπαντος είναι η Αγάπη· την αλήθεια ότι ήρθε στη γη μια μεγάλη Ατομικότητα – που ονομάστηκε από τους Χριστιανούς, Χριστός – και ενσωμάτωσε αυτή την αγάπη ώστε να μπορέσουμε να την κατανοήσουμε· την αλήθεια ότι τόσο η αγάπη όσο και η νοημοσύνη είναι αποτελέσματα εκείνου που αποκαλούμε Θέληση του Θεού· και τέλος, την αυταπόδεικτη αλήθεια ότι μόνο μέσω της ίδιας της ανθρωπότητας μπορεί να πραγματοποιηθεί το Θείο Σχέδιο.» ALICE A. BAILEY

Εκγύμναση για τη μαθητεία στη νέα επoχή παρέχεται από τη Σχoλή Αρκέην. Oι αρχές της Πρoαιώνιας Σoφίας παρoυσιάζoνται μέσα από εσωτερικό διαλoγισμό, μελέτη και υπηρεσία σαν ένας τρόπoς ζωής.

Για πληρoφoρίες γράψτε στoυς εκδότες.

Στην εποχή της γοργής ανάπτυξης της ανθρώπινης νοημοσύνης και της ικανότητας να χρησιμοποιούμε το νου διατρέχουμε τον κίνδυνο να οδηγηθούμε σ’ έναν υπερτονισμό του διανοητικισμού. “Ο νους είναι φονιάς του πραγματικού”, αυτή είναι μια πασίγνωστη φράση αναφορικά με τον ενυπάρχοντα κίνδυνο. Στο βιβλίο αυτό “Από τη Διανόηση στην Ενόραση”, η ανάπτυξη της διανόησης, μολονότι είναι αναγκαία, θεωρείται σαν ένα μέσον προς κάποιο τέρμα και σαν ένα βήμα πάνω στο δρόμο για ένα τελείως αφυπνισμένο και ενεργό νοητικό σώμα. Ανάμεσα στη διανόηση και την ενόραση υφίσταται κάποιο χάσμα ωσότου γεφυρωθεί συνειδητά μέσω του διαλογισμού. Ο διαλογισμός ορίζεται μερικές φορές σαν “λογισμός μέσα στην καρδιά”· ο ορθός διαλογισμός διεξάγεται μόνο όταν η καρδιά και ο νους λειτουργούν μαζί σε ομοφωνία. Για ν’ αγγίξουμε λοιπόν την ενόραση αυτή, η συγχώνευση της καρδιάς και του νου αποτελεί μια αναγκαιότητα. Η ορθή χρήση του νου στο διαλογισμό διανοίγει τη συνείδηση στο κάλλος, στην αλήθεια και στην αγαθότητα της ψυχής μέσω των πέντε σταδίων της συγκέντρωσης, του διαλογισμού, της ενατένισης, της φώτισης και της έμπνευσης. Τα πέντε αυτά στάδια οδηγούν σε ένωση με την ψυχή – τον “υιό του νου” – και σε άμεση γνώση της θειότητας, δημιουργώντας ένα όργανο νοημοσύνης για την ψυχή, προκειμένου να το χρησιμοποιήσει στην καθημερινή ζωή.

ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΑ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ

171