İçindekiler
GİRİŞ Bu rehber Çin’de iş yapmak isteyen iş insanlarının ve Çin menşeli firmalarla iş birliği planlayan kurumların Çin iş kültürü ve görgü kurallarını tanıtmak amacıyla hazırlanmıştır.
ÇİN’DE SİZİ BEKLEYENLER? Çin’de görüşeceğiniz kişiler sizi ortaya çıkan bir hatayla ilgili bilgilendirmekten çekinebilir veya kırılmanızdan endişe duyabilirler, bu nedenle benzer durumlar karşısında Çinlilerle iş birliği süreçlerinde nasıl davranmanız gerektiğini bilmek oldukça önemlidir. Çin iş kültürünü ve görgü kurallarını öğrenip uyum sağlamanız, sizi birçok zor durumdan kurtaracaktır.
2
1. ÇİN KÜLTÜRÜNÜ ANLAMAK a. Konfüçyüs felsefesi ve Çin toplumuna etkisi b. Guanxi ”关系” nedir? c. Çin’de başarılı olmak için Guanxi gerekli midir? d. Guanxi oluşturmak için ne yapılabilir? e. Çinlilerin davranışsal farklılıkları nelerdir? f. Ne konuşmalı, ne konuşmamalı?
2. ÇİNCE a. Çince karakterler b. Mandarin nedir? c. Çinliler ile iş yapmak için Çince bilmek gerekli midir? d. İş görüşmelerinde kullanabileceğiniz çince temel ifadeler
3. SELAMLAŞMA a. Çin iş kültüründe selamlaşma nasıl yapılır? b. Çin’de iş görüşmelerinde ne içilir?
4. KARTVİZİTİN ÇİN KÜLTÜRÜNDEKİ ÖNEMİ NEDİR? a. Kartvizit nasıl verilmelidir? b. Kartvizit verirken ve alırken nelere dikkat edilmelidir?
5. ÖNYARGILAR a. Önyargıları kırmak için ne tür konular seçilmeli? b. Önyargıları kırmak için nasıl davranmalısınız?
6. ÇİN KÜLTÜRÜNDE MÜZAKERENİN ÖNEMİ NEDİR? a. Müzakerede nelere dikkat etmek gerekir? b. Müzakere sürecinde uygulayabileceğiniz tavsiyeler nelerdir?
7. HEDİYELEŞME a. Çin’de hediyeleşmenin önemi nedir? b. Çinliler genellikle ne tür hediyeler verirler? c. Çinlilere neler hediye olarak verilebilir? d. Hediye verirken ve alırken dikkat edilmesi gerekenler nelerdir?
8. İŞ YEMEKLERİ a. Çinliler iş yemeklerinde ne tür davranışlar sergiler? b. İş yemeklerinde nasıl davranmak gerekir?
9. ÇİN’DE İŞ SEYAHATİ İÇİN ÖNERİLER a. Çinlileri tanımak için bir ön araştırma yapın! b. Hediyenizi aldınız mı? c. Renklere dikkat! d. Elektronik cihazlarınızın Çin’de çalışacağınızdan emin olun! e. Seyahat detaylarınızın Çincesini basın ve yanınızda taşıyın! f. Havayolu mu, tren mi? g. Telefondan internete bağlanıp maillerinizi gönderip işlerinizi halledersiniz. Gerçekten mi? h. Yediğiniz içtiğiniz sizin olsun, gördüklerinizi anlatın i. Yemek j. Veda 3
1. ÇİN KÜLTÜRÜNÜ ANLAMAK Konfüçyüs Felsefesi ve Çin Toplumuna Etkisi M.Ö. 500 – 600 yılları arasında yaşamış olan ünlü Çin felsefecisi Konfüçyüs, toplumun düzenlenmeye ihtiyaç duyduğunu, bunun bir hiyerarşik yapı ve aile kültürüne saygı çerçevesinde uygulanması gerektiğini önermiştir. Unutmayalım ki o dönemlerde Çin’de, bugünkü toplumların kökenlerinde yatan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlık kaideleri yoktu. Konfüçyüs kuralları günümüzde hâlâ Çinlilerin iş ve gündelik hayattaki davranışlarını etkileyen değerler bütünü olarak yaşamaktadır. Çin kültürünü anlamak için öncelikle “关系” Guanxi terimini öğrenmek gerekir. Guanxi ”关系” nedir? Guanxi bir kişinin sosyal ve iş çevresindeki bağlantıları, tanıdıkları, onlarla olan ilişkileri bütününü ifade etmektedir. Yani, kimleri tanıdığınız, size saygı duyan kişiler ve iş bağlantılarınızın sizinle ilgili olumlu yorumları ile hem sosyal hem de ticari hayatta iş birliklerinizi kolaylaştıran bağlantılar demektir. Çin’de başarılı olmak için Guanxi gerekli midir? Çinliler ile iş birliğine girmek isteyen uluslararası yatırımcıların ve iş insanlarının temel yaklaşımı genellikle çok direkt olmaktadır. Daha ilk toplantıda ve tanışma sürecinde yüksek montanda iş birliği ve karşılıklı elde edilecek kazançlardan bahsetmek bunların örneklerindendir. Oysa olması gereken, öncelikle tarafların birbirini tanıması ve güven unsurunun oluşmasına imkân verecek zaman ve bağlantıların hayata geçmesidir. Bazen Çin’de iş yapabilmeniz ne kadar yetenekli ve iyi bir iş ortağı olduğunuzdan ziyade temelde kimleri tanıdığınızla ilişkili olabilir. Guanxi oluşturmak için ne yapılabilir? Çinli bağlantılarınız ile irtibatınızı artırabilir ve düzenli olarak yeni bağlantılar kurmaya vakit ayırabilirsiniz. Onların kültürüne, yaşam şekline ve ailelerine olan merakınızı samimiyetle ifade edebilirsiniz. Özellikle nâzik ve yardımsever bir dost olduğunuzu hissettirmek bağlantılarınızın rahatça artmasını sağlayabilir.
Çinlilerin davranışsal farklılıkları nelerdir? Çin’de insanlar genellikle çok haklı olsalar dâhi meydan okumaktan, karşı karşıya gelmekten kaçınırlar. Bunun sebebi, toplumun bir uyum içerisinde yaşama ve genel düzenin istikrarını koruma arzusudur. Bu düşünce sistemi insanların hislerini dizginlemesini sağlamaktadır. Her ne kadar batı toplumlarında insanlar kızgınlık ve kırgınlıklarını daha rahat ortaya koysalar da Çinliler bu duygularını kendi iradelerine sahip olarak dizginlemektedir. Çinliler sizi incitmemek için davranışlarınızın onları kırdığını söylemeyebilirler. Bu durum aranızdaki uyumu etkileyebileceği gibi sizin onların gözündeki başarı şansınızı da azaltabilir. Eğer Çinli bağlantınızı farkında olmadan kırdığınızı hissederseniz öncelikle sakin olun ve gülümsemeye devam edin. Problemleri ve hataları tartışmak yerine diplomatik yollar kullanarak çözmek iş birliğinize gölge düşmesini engelleyecektir. 4
Ne konuşmalı, ne konuşmamalı? Çin menşeli firmalarla iş yapan insanların, Çinlilerin hangi konularda konuşmaktan hoşlanmadıklarını bilmeleri gerekiyor. Bu konulardan bazıları: Ne olacak bu memleketin hâli? Türkiye’dekinin aksine Çinliler siyasetten neredeyse hiç bahsetmezler. Çinliler genellikle önderleri ve devlet başkanlarıyla gurur duyar ve dediklerinin, söylemlerinin doğru olduğuna inanırlar. Çinliler ile iletişime geçerken bu konulardaki fikirlerine karşı olmanız ve siyasi mesaj vermeniz onları incitebilir. Hangi takımı tutuyorsun? Futbol, Çin’de özellikle son yıllarda daha da popüler hâle gelmeye başlasa da Çinliler Türkiye’deki gibi saatlerce futbol hakkında konuşmazlar. Avrupa liglerini ve dünya kupasını takip eden futbol sevenler dışında bu konudan ısrarla bahsetmek sıkıcı bir hâl alabilir.
İnanç ve din Çinlilerin büyük bir kısmı çeşitli din ve inanç sistemlerine eşit ve tarafsız bir şekilde yaklaşmaktadır. İlk kez tanıştığınız bir Çinliye inancını sormak veya kendi inancınızı anlatmak yapılacak bir hata olacaktır. Bununla birlikte iş yemeklerinde dini inancınızdan dolayı bazı şeyleri yemediğinizi söylerseniz, dediklerinizi olduğu gibi kabul edip dininizle ilgili daha detaylı sorular sormayacaklarını göreceksiniz. Türkiye Çinliler hem ülkemiz hem de diğer ülkeler hakkında genel düzeyde bilgilere sahiptir. Birçok kişi ülkenizin tam olarak nerede olduğunu bilemeyebilir. Bununla birlikte, Çinliler ülkenizin ekonomik durumunu merak ederek bu bağlamda sorular sorabilirler. Çinliler yemek kültürü, tarihi mekânlar, doğal güzelliklerden konuşmayı severler. Çinli dostlarınıza Kapadokya, Ege Denizi, İstanbul’dan bahsederek ülkenizle ilgili birçok ilgi çekecek detayları paylaşabilirsiniz.
5
2. ÇİNCE Toprak büyüklüğü göz önüne alındığında, Çin’i bir kıta olarak değerlendirmek daha doğru olabilir. Çin Halk Cumhuriyeti’nde 12 temel şive ve 290’dan fazla farklı yöresel dil bulunmaktadır. Mandarin, Kantonca, Hokkien ve Hakka en çok kullanılan şivelerdir. Bununla birlikte yazı dili, yani kullanılan Çince karakterler oldukça benzerdir.
6
Çince karakterler Bu karakterler bir tür resim yazısından türetilmiş şekillerdir. Çince karakterler ses belirtmek için kullanılmazlar, bu sebeple anlamları değişmeden farklı şivelerde değişik şekilde telaffuz edilebilirler. Çin Halk Cumhuriyeti’nde 1956 yılında karakterlerde basitleştirmeye gidilerek halen kullanılan “Sadeleştirilmiş Karakterler” kullanılmaya başlanmıştır. Buna karşın Hong Kong, Macau ve Tayvan’da hâlen “Geleneksel Karakterler” kullanılmaktadır. Mandarin nedir? Mandarin Çincenin en çok konuşulan lehçesine verilen isimdir. Çince tabiriyle 普通话 Putonghua, 汉语 Hanyu veya 国语 Guoyu olarak da telaffuz edilir. Mandarin, Çin’deki devlet kurumlarının ortak resmi dilidir.
Çinlilerle iş yapmak için Çince bilmek gerekli midir? Çince bilmeden de Çinlilerle iş birliği Bununla birlikte, Çinlilerle rahat iletişim kurmanın yapabilirsiniz. Çin’den ihracat yapan veya yurt en hızlı yolu, onların dilinde konuşabilmektir. dışında yatırımları olan Çin menşeli firmaların Çince her ne kadar zor bir dil olsa da sempati uyandıracak ve toplantılarda açılışı yapabilecek 5 çoğunda artık İngilizce konuşan personel bulunmaktadır. Eğer iyi düzeyde İngilizce kelimeyi ezberleyebilirsiniz. Bu, aynı zamanda Çin kültürü hakkında da bilgi sahibi olmak anlamına konuşabiliyorsanız bu kişiler vasıtasıyla Çinli firmalarla çalışabilirsiniz. gelmektedir. İyi düzeyde Çince bilgisi, Çinlilerin batı kültürlerinden farklı düşünce sistemini anlamak için en önemli etkendir.
İş Görüşmelerinde Kullanabileceğiniz Çince Temel İfadeler 你好！ Nǐhǎo Merhaba. Nasılsın? 很高兴认识你! Hen gao sing ren si ni Tanıştığıma memnun oldum! 我尝尝Wǒ cháng chang Biraz tadayım 我想想 Wǒ xiǎng xiang Biraz düşüneyim 多少钱? Duo shao qian Ne kadar? 太贵了! Tai gui lı Çok pahalı. 打折吗？Dǎ zhé ma İskonto yapıyor musun? 便宜一点儿 Pián yi yì diǎnr İndirim yapar mısın? 再见！ Zay ciyen Görüşmek üzere! 等等Děng děng Biraz bekleyin! 买一送一 mǎi yī sòng yī Bir alana bir bedava! 谢谢！Şie şie Teşekkür ederim.
7
3. SELAMLAŞMA Çin iş kültüründe selamlaşma nasıl yapılır? Çinlilerle yapacağınız toplantılarda kullanabileceğiniz gündelik birkaç Çince kelime, size sempati duymalarını sağlayacaktır ve kültürel farklılıklardan kaynaklanan mesafeleri azaltmada faydalı olacaktır. Ancak iş kültüründeki selamlaşmalar âdet gereği sosyal hayata göre daha resmi bir havada geçebilmektedir. Çinli heyet üyeleri kendilerini tek tek ayağa kalkarak size takdim etmek isteyebilirler. Böyle bir durumla karşılaşırsanız sizin de bu heyete tanıtılmaya başlandığınızda mutlaka ayağa kalkmanız ve tanıtım bitene kadar ayakta beklemeniz gerekmektedir. Eğer tanıtım sonrası sizi alkışlarlarsa siz de karşılık olarak onları alkışlayabilirsiniz. Çincede soyadları kişi adlarından önce kullanılmaktadır. Bu sebeple kişilere adlarından sonra … Bey ve … Hanım ibareleri kullanarak hitap etmeniz daha uygun olacaktır. Ör. Liu Huang için Liu Bey, Chen Mei için Bayan Chen gibi. Unutmayın, bu davranışlarınız Çinlilerin gözünde onların âdetlerine vâkıf, uyumlu ve saygılı olduğunuzun mesajını verecektir. Çin’de iş görüşmelerinde ne içilir? Çinliler yurt dışından gelen konuklarına Çin misafirperverliğinin kadim nişanesi olarak茉 莉花molihua, 铁观音tieguanyin veya 红茶hongcha gibi farklı Çin çaylarından ikram etmek isterler. Bu tür bir ikramla karşılaşırsanız nezaketinizi göstermek için en az bir iki yudum içebilirsiniz. Toplantı başlangıcında ikram edilen suyu içmeden önce dikkat etmelisiniz, çünkü Çinliler genellikle sıcak su tüketirler. Çin’de tüm devlet daireleri, üniversiteler ve özel şirketlerde 100oc sıcaklıkta su sağlayan makineler bulunmaktadır. Çin’in dışa açılım politikası ile birlikte batı kültürünün önemli bir parçası olan kahve Çin kıtasına girmiştir. Özellikle Pekin, Şangay, Shenzhen gibi oldukça gelişmiş şehirlerde iş merkezlerinin girişlerinde dahi dünyaca ünlü kahve markalarına ait kahve zincirlerini sık sık görebilirsiniz. Toplantınız süresince veya aralarda Çinli ev sahibi size sigara ikram edebilir. Sigara kullanmıyorsanız bu teklifi nazikçe geri çevirebilirsiniz.
4. KARTVİZİTİN ÇİN KÜLTÜRÜNDEKİ ÖNEMİ NEDİR? Çin iş kültüründe kartvizite verilen önem batı medeniyetlerine kıyasla oldukça farklılık göstermektedir. Kartvizit sadece irtibat bilgilerinin yer aldığı ufak bir kâğıt parçasından ziyade, sizin bağlı olduğunuz kuruluşunuzu, bu kuruluştaki özel pozisyonunuzu ve uzmanlığınızı anlatan kıymetli bir belgedir. Kartvizit nasıl verilmelidir? Çinli bağlantılarınızın kartvizitlerini alırken ve kendi kartvizitinizi takdim ederken; • Kartınızı iki elle tutarak tanıştığınız kişiye uzatmalı ve onun kartını da iki elle tutarak almalısınız. İsminizi karşınızdaki kişinin okuyacağı şekilde ona çevirerek takdim etmelisiniz. • Eğer toplantıya iştirak eden kişi sayısı fazla ise yanınızda her bir kişiye yetecek kadar kartvizit bulundurmalısınız. • Kartınızın Mandarin Çincesi’nde hazırlanmış bir sürümünü kullanmanız size oldukça kolaylık sağlayacaktır. Bunun için kartvizitinizin ön yüzünü Türkçe, arka yüzünü Çince tasarlatabilirsiniz. Kartvizit verirken ve alırken nelere dikkat edilmelidir? • Kartvizitinizi Çinlilere mutlaka bizzat siz takdim edin, asla elden ele ulaştırmayın veya masa üzerine bırakmayın. • Aldığınız kartvizitleri mutlaka dikkatle okuyun, bu bir saygı ifadesidir. • Aldığınız kartvizitleri asla cüzdan, çanta veya defter gibi önemsiz bir yere koyarak toplantıya devam etmeyin. 8
5. ÖNYARGILAR Çin’e ilk defa seyahat gerçekleştiren kişiler genellikle bu ülkenin kültürel olarak çok farklı olduğundan bahsederler. Bu aslında batı ülkelerini ilk kez ziyaret eden Çinliler tarafından da aynı şekilde ifade edilmektedir. Batılılara göre Çinliler şahsi konulardaki detayları öğrenmek için ve bazı soruları sorarken oldukça meraklı ve rahat tavır sergilemektedir. Örneğin; yaşınız, evli veya bekâr olmanız, çocuğunuz olup olmadığı, ne kadar gelir elde ettiğiniz gibi sizce özel konulara ait sorularla karşılaşabilirsiniz. Lütfen bu tür soruları yanlış anlamayın. Çin kültüründe bu sorular oldukça normal kabul edilir ve sorulma amacı sadece ortak paydada ilişki kurmak içindir. Önyargıları kırmak için ne tür konular seçilmeli? Çinliler onların kültürlerine ait konularda sorular sorulmasından oldukça memnun olurlar. Çinlilere bulunduğunuz şehrin tarihi, yemek ve çay kültürü, Çin yeni yılını nasıl geçirdikleri, aileleri ve hobileri hakkındaki konularda sorular sorabilir ve kültür farklılığından kaynaklanan önyargıların azalmasını sağlayabilirsiniz. Önyargıları kırmak için nasıl davranmalısınız? Çin’in Asya kıtasının kadim kültürlerinden biri olduğunu ve binlerce yıllık tarihsel değerlere sahip olduğunu unutmayın. Size gösterilecek misafirperverlik ve yardımseverlik bunun en güzel örneğidir. Çinliler, eğer aranızda bir dostluk ve güven oluşmuş ise sizi kapıya kadar uğurlamak isteyip, valizlerinizi taşımaktan dâhi geri kalmayabilirler. Bu davranışlara karşı gösterebileceğiniz en iyi tutum toplantınız bittikten sonra henüz Çinli bağlantınızın ofisindeyken onlara iltifat ve teşekkür etmektir. Teşekkürlerinize karşılık alçak gönüllülükle hiçbir şey yapmadıklarını söyleyebilirler. Lütfen bu cümleleri yanlış anlamayın, çünkü Çin kültüründe tevazu oldukça değerli bir davranış şeklidir.
6. ÇİN KÜLTÜRÜNDE MÜZAKERENİN ÖNEMİ NEDİR? Çin kültürünün yapısı ve süreçlerin batı toplumundan farklı işleyişi nedeniyle müzakere etmek sizin için oldukça zor, karmaşık ve uzun zaman alan bir hâl alabilir. Müzakerede nelere dikkat etmek gerekir? Çince ve Çin tarihine vakıf olmasalar dâhi Çin ile uzun zamandır ticari ve kültürel iş birlikleri yapabilen kişilerin en büyük meziyeti sabırlı olmalarıdır. • Siz ve ekibinizin Çin iş kültürü üzerine alacağı profesyonel tavsiyeler, işbirliği süreçlerinizin daha rahat geçmesine ve yanlış anlaşılmaların engellenmesine fayda sağlayabilir. • Toplantı organize etmek, notları kayda geçirmek, iş planı hazırlamak sizin için önemli olabilir. Çin’le iş yaparken kültürlerini anlamak bunlardan çok daha önemlidir. Göreceksiniz ki eğer bu bilgilerden yoksunsanız yaptığınız diğer tüm hazırlıklar zaman kaybı olarak kalacak. • Mağrur tavırlar Çinliler tarafından pek hoş karşılanmamaktadır. İfadelerinizde ve davranışlarınızda Çinlilerle yakınlık kurmaya çalıştığınızı göstermek sizin lehinize olacaktır. • Doğrudan ve kesin bir tavır her zaman tahmin ettiğiniz gibi olumlu sonuçlar üretmeyebilir, esnek olmaya gayret gösterin. Müzakere sürecinde uygulayabileceğiniz tavsiyeler nelerdir? • Çinli bağlantılarınız ile öncelikle karşılıklı güven ve guanxi kurmaya çalışın. • Tüm görüşmelerinizde alçakgönüllü ve saygılı bir üslup kullanın. • Seçtiğiniz kelimelere dikkat edin, “Hayır” gibi olumsuz ifadeler kullanmaktan sakının. Çinlilerin bunun yerine, “Değerlendireceğim, Belki, Neden olmasın veya Zaman gösterecek” şeklinde ifadeler kullandığını göreceksin. • Toplantınız sonrası sizler için hazırlanmış iş yemeklerine iştirak edin. • Hem siz hem de ekibiniz sabırlı ve sakin olmaya özen gösterin. Unutmayınız ki, göstereceğiniz tüm bu emekler size uzun vadeli iş birlikleri ve başarılı sonuçlara sahip örnek projeler olarak geri dönecektir. Çinliler iş birliklerini büyütmeye ve ticaretlerini geliştirmeye çok isteklidirler, onların içinde bulundukları koşullara saygılı ve sabırlı yaklaşırsanız sizin için ne kadar esnek olacaklarına şahit olabilirsiniz.
9
7. HEDİYELEŞME Kadim İpek Yolu üzerinde yapılan ticaret, halkları birbirine ekonomik olarak yaklaştırmakla birlikte kültürel öğelerin de aktarılmasına imkân tanımıştır. Çinliler tarih boyunca ipek imalatında başarılı oldukları gibi ipekli kumaşları dostane ilişkiler kurmak için hediye olarak da vermişlerdir. Çin’de hediyeleşmenin önemi nedir? Hediyeleşmek, Çin iş kültürünün bir parçasıdır. Çinliler hem Çinli hem de uluslararası iş ortaklarına yaptıkları tanışma ziyaretlerinde, proje toplantılarında ve ağırlamalarda dostluklarının bir göstergesi olarak yanlarında hediyeler getirirler. Çinliler ile ticari iş birliklerinde hediyeleşmek bir zorunluluk değildir, bununla birlikte Çinliler ile ilişkinizi olumlu yönde kuvvetlendirecek ve guanxi elde etmenizi sağlayacak muazzam bir fırsattır. Çinliler genellikle ne tür hediyeler verirler? Hediyeler Çin kültürü, Çin tarihi ve çeşitli el sanatlarıyla ilgili olabilir. Örneğin, el yapımı tablolar, güzel yazı sanatı örnekleri veya Çin çayları olabilir. Hediyenin türü ve değeri görüşülecek kişinin unvanı ve görüşmenin mahiyetine göre belirlenmektedir. Çinlilere hediye olarak neler verilebilir? Hediye hazırlığı yaparken asıl amacınızın Çinli bağlantınıza dostluk ve nezaketinizi göstermek olduğunu unutmayın. Şirketinize ait özel bir dolma kalem, anahtarlık veya ajanda olabileceği gibi kültürünüze ait hediyelik eşyalar, kahve veya şekerleme ya da posta kartları veyahut ülkenizdeki tarihi mekânlara ait fotoğraflar da olabilir. Burada asıl önemli olan vereceğiniz hediyeyi onlara tanıtmak, hikâyesini anlatarak Çin kültürü ile kendi ülkeniz arasında bir bağ kurabilmektir. Hediye verip alırken dikkat edilmesi gerekenler nelerdir? Çinliler görgü kuralları gereği aldıkları hediyeleri öncelikle nazikçe birkaç defa geri çevirirler. Bu davranışı sizin düşünceli tavrınıza karşılık girdiğiniz zahmete olan saygı için gösterirler. Çinli bir heyetten hediye alırsanız iki elle kabul etmeniz oldukça şık bir hareket olacaktır. Eğer sizin hazırladığınız bir hediye yoksa Çinli bağlantınızı yemeğe davet edip Çince birkaç kelime ile teşekkür etmeniz aranızda bağların kuvvetlenmesini sağlayacaktır.
10
8. İŞ YEMEKLERİ Çin kültüründe yeme içmenin çok önemli bir yeri vardır. Bu durum sosyal hayata o kadar işlemiştir ki, insanlar birbirini selamlarken “Naber, nasılsın” yerine “吃了吗”Chi le ma? “Yemek yedin mi ?” diye sorarlar. Yemek kültürü sadece sosyal hayatta değil iş hayatında da çok önemli bir yer tutmaktadır. Çinliler iş yemeklerinde ne tür davranışlar sergiler? Çinliler iş yemeklerini potansiyel iş ortaklarıyla birlikte bir öğün yemek yemekten ziyade onları daha yakından tanımak için bir fırsat olarak görürler. Misafirlerini mümkün olduğunca iyi ağırlayıp özel hissetmelerini sağlayacak ihtimam ve ilgi gösterirler. Menüyü sizin incelemenizi isteyip, gönlünüzden geçen veya merak ettiğiniz her tür yemeği ısmarlamanız için ısrar ederler. Genellikle oldukça zengin yemek seçimiyle masanızı donatırlar. İş yemeklerinde bunun yanı sıra sizi bitmek bilmeyen bir sürpriz daha beklemektedir. Bu sürpriz, Çinlilerin konuklarını yemek servisinin başlangıcından sonuna kadar bitmek bilmez bir döngü içinde kadeh tokuşturup kutlamaya davet etmeleridir. İş yemeklerinde nasıl davranmak gerekir? • Çinli bağlantınızdan iş yemeği daveti alırsanız buna mümkün olduğunca iştirak etmeye çalışın. Sizin için şehrin en meşhur ve leziz restoranına rezervasyon yaptırmış olabilirler. • Siparişi sizin vermenizi isterlerse, menüyü inceleyip yemekler hakkında bilgi almak ve yöresel tatlıları sormak ilişkinizin kuvvetlenmesine fayda sağlayacaktır. • Menüde dini hassasiyet veya sağlık nedeniyle yiyip içemeyeceğiniz şeyler varsa bunu nazikçe belirtebilirsiniz. • Her ne kadar menüyü inceleyip fikir sahibi olsanız da taleplerinizi belirttikten sonra siparişi Çinli dostunuzun tamamlamasına ve ısrarla fazladan sipariş vermesine müsaade edin. • Eğer yemeğin tadını beğenmezseniz en azından ufak bir ısırık almaya çalışın, sonrasında tercüman vasıtasıyla bu tattan neden memnun kalmadığınızı nazikçe paylaşabilirsiniz. • İş yemekleri genelde iş konuşulmayan bir hâl alabilir. Bunu sakın bir vakit kaybı olarak görmeyin, tam tersi Çinli bağlantılarınız ile iletişimi kuvvetlendirdiğiniz bir fırsat olarak kullanabilirsiniz. Mümkün olduğunca Çinli firma yöneticilerinin sizi tanımalarını ve sizle şakalaşmalarını sağlayın. • Çinli ev sahibi ile sohbetinizi arttırarak onların sosyal hayatları hakkında sorular sorun, kendi hayatınızdan, aileniz ve çocuklarınızdan örnekler verebilirsiniz. Bu detayları bilmek kendilerini size daha yakın hissetmelerini sağlayacak ve sonrasında dostluk bağlarının kurulmasına yardımcı olacaktır.
11
9 . ÇİN’DE İŞ SEYAHATİ İÇİN ÖNERİLER Çin özellikle son dönemde uluslararası iş dünyasında hızla popüler hale gelmeye başlıyor. Çin kökenli firmalar uluslararası arenada boy gösteriyorlar. Birçok ülkeden farklı çok uluslu firma Çin’de yatırımlarını hızlandırıyor. Çin’in İpekyolu projesiyle daha çok iş insanı Çin’e seyahat etmeye başlıyor. Binlerce yıldır ticaretin merkezlerinden biri olan Çin’e seyahatlerinizde dikkat edilmesi gereken küçük ama önemli tüyolardan bazıları:
a. Çinlileri tanımak için bir ön araştırma yapın! Çinliler sıcakkanlı ve yardımsever insanlardır. Türkiye’den ve diğer Batı medeniyetlerinden farklı birçok yönleri vardır. İnternette yapacağınız küçük bir araştırma size Çin seyahatinizde birçok konuda avantaj sağlayacaktır. İşinizle ilgili küçük bir detay vermek gerekirse kartvizitinizi iki elinizle verin ve muhatabınızın kartvizini iki elinizle alın. Bu, bir saygı belirtisidir. Aldığınız kartvizitleri asla bir kenara atmayın; dikkatlice okuyun, toplantı masasında önünüze özenle yerleştirin; toplantı bitiminde kartvizitleri itinayla dosyanıza yerleştirin. Bu ve benzeri birçok önemli detayı internette yapacağınız bir araştırmayla rahatlıkla bulabilirsiniz. b. Hediyenizi aldınız mı? Çin, Türkiye gibi, hediyeye önem veren bir medeniyettir. Hediyenin büyüğü küçüğü olmaz diye düşünürler. Türkiye’yi hatırlatan, onları düşündüğünüzü gösterecek küçük birer hediyeyle birçok yerde (iş görüşmesi, otel lobisi, taksi şoförü vb.) muhatabınızın gönlünü kazanabilirsiniz. Küçücük bir hediye ve sıcak bir gülümseme parayla çözemiyeceğiniz birçok sorunu çözmenizde size yardım edebilir. Ayrıca birilerini mutlu etmekten önemli bir şey olabilir mi? Hediyenizi alırken Çin kültürüyle ilgili bazı konulara dikkat etmenizi öneririz. Örneğin saat hediye etmek birçok Batı medeniyetinde hoş karşılanırken, Çin’de tam ters bir etki yaratır. Neden mi? Örneğin Çin’de yeni ev almış bir arkadaşınıza duvar saati hediye etmek ölümü çağrıştırır... Bu ve benzeri bazı püf noktaları öğrenmek için ön araştırma yapmanızda fayda var.
12
c. Renklere dikkat! Çin kültürü dünyadaki en renkli kültürlerden biridir. Hem mecâzi anlamda hem de gerçek anlamda. Hal böyle olunca her rengin farklı bir anlamı oluyor. Çinliler için kırmızı güç ve şans demektir; beyaz ise ölümü çağrırtırır ve itici kabul edilir. Bu nedenle hediyelerinize, marka renklerinize, giyiminize dikkat etmenizi öneririz. Eğer marka iletişiminizde farklı renk kullanımları varsa Çin’e uygun olan renklerle yola çıkmanız çok daha faydalı olacaktır.
d. Elektronik cihazlarınızın Çin’de çalışacağınızdan emin olun! Bazı altyapı farklılıkları ve kısıtlamalardan dolayı cep telefonu, internet bağlantınız veya çeşitli uygulamalar Çin’de çalışmayabilir. Bunun yanı sıra elektrik akımı vb. konular için önden hazırlık yapmanızı tavsiye ederiz. e. Seyahat detaylarınızın Çincesini basın ve yanınızda taşıyın! Çin’de farklı bir alfabe kullanıldığı hepimizin mâlumu. Fakat Çin’e ilk kez gidenlerin genellikle atladığı bir konu var: Çince’nin farklı telaffuzları! Genelde uluslararası meşhur otel zincirlerinde konaklayanlar “Nasılsa herkes biliyor” diyerek otellerinin adını Çinli taksi şoförlerine söylediğinde şok olur. Çünkü dünyanın her yerinde olan bir oteli bir taksicinin nasıl olup da bilmediğini asla anlayamazlar. Tabii ki 11 saatlik bir uçuşun ardından böyle tatsız süprizler yaşamak istemiyorsanız yapabileceğiniz birkaç cankurtaran küçük hazırlık var: otelinizin Çince adını ve adresini mutlaka basıp yanınızda taşıyın. Telaffuz edemeyebilirsiniz ama Çince adını gösterdiğinizde herkes anlar. Aynı şekilde toplantı için gideceğiniz her yerin adını mutlaka basın! Toplu taşımayı kullanacaksanız mutlaka gideceğiniz yerin durak adının Çincesini ve haritadan krokisini işaretleyin. Bu şekilde çekeceğiniz sıkıntıları bir nebze olsun azaltabilirsiniz. 13
f. Havayolu mu, tren mi? Eğer Çin’de şehirlerarası seyahat yapacaksanız zamanlamayı ve ulaşım yöntemini önceden belirlemenizi tavsiye ederiz. Çin, çok eski ve önemli bir medeniyettir ama zaman kavramı İsviçre’dekinden çok farklı olabilir. Bu nedenle uçak seyahatlerinizde aktarma olacaksa çok sıkışık program yapmamanızı ve uçuşlarınızın arasında birkaç saat beklemenizi tavsiye ederiz. Çin’de birçok şehir arasında konforlu ve güvenli bir seyahat için hızlı treni tercih edebilirsiniz. Hem dinlenip çalışmanıza olanak sağlar; hem de zamanında kalkar.
g. Telefondan internete bağlanıp maillerinizi gönderip işlerinizi halledersiniz. Gerçekten mi? Çin’de internet kullanımıyla ilgili düzenlemeler alıştığınız birçok ülkeden farklıdır. Cep telefonunuzu bir kişisel paylaşım noktası (wireless hotspot) olarak kullanmaya alışıksanız size kötü bir haberimiz var: Çin’deki internet kullanım düzenlemeleri nedeniyle bu mümkün olmayabilir. Yine de hatırlatmak isteriz ki birçok alanda (otel, kafe, restoran) internet bağlantısı olduğu için işleriniz yarım kalmaz.
14
15
h. Yediğiniz içtiğiniz sizin olsun, gördüklerinizi anlatın Bu atasözümüzün belki de en çok uygun düştüğü durum Çin seyahatleridir. Çin’de hatıra fotoğrafı çektirmek çok önemsenir. İş bağlanıtlarınızla toplantılarınız sonrası ya da sizi yemeğe davet ettiklerinde mutlaka fotoğraf çekilin ve mümkünse sonra bunları bir hatıra olarak basıp onlara hediye edin. ı. Yemek Çinli iş insanları için birlikte yenilen iş yemekleri çok önemlidir. Ne kadar yorgun olursanız olun iş yemeğiyle ilgili davetlere icabet etmenizi öneririz. Çinliler için iş yemeği asla bir yemek ya da bir iş görüşmesi değildir. Bunların toplamından fazlasıdır. Çinliler misafirlerini (ve müstakbel iş ortaklarını) yemekte tanırlar. Çin’deki konukseverliğin ve binlerce yıllık geleneklerin bir sonucu olarak misafire hesap ödetilmez. Ne kadar tanıdık bir özellik değil mi? Yemeğe oturduğunuzda mutlaka havadan sudan konuşarak başlayın. Varsa hediyelerinizi sunun. Sonrasında Çinli ev sahibiniz uygun gördüğü bir noktada konuyu işe getirecektir. Önce dostluk; sonra iş. Her şeyin bir sırası var! j. Veda Çinliler için konuklarını karşılamak kadar uğurlamak da önemli ve hatta törensel bir şeydir. Ziyaretinizden memnun kaldığınızdan emin olmak isterler. Toplantılarınız veya pazarlıklarınız ne kadar hararetli geçerse geçsin sıcak bir gülümsemeyle karşıladıkları gibi sıcak bir gülümsemeyle uğurlamak isterler. Çinliler, değer verdikleri kişileri ofislerinde mutlaka kapıya kadar uğurlarlar ve hatta bazen –abartılı gibi görünse de- valizlerini taşırlar.
16
NOTLAR