2012 Stedenlink Barcelona by Minouche Besters

Stedenlink Studiereis 2012

Bestemming: Barcelona VERSLAG

De digitale versie van dit verslag, inclusief de presenta3es van de verschillende organisa3es, achtergrondmateriaal bij de besproken projecten en de ﬁlmpjes van de presenta3es uit de workshops is te vinden op dsa.pleio.nl in de groep Barcelona 2012. Op deze plek kun je ook zelf blogposts plaatsen, reageren op de posts van anderen en foto’s, ﬁlms of ander materiaal toevoegen.

Organisa>e & Realisa>e Het programma voor deze reis is in opdracht van en in overleg met s3ch3ng Stedenlink samengesteld en georganiseerd door Minouche Besters van Wonderful World. Wonderful World houdt zich bezig met alle veranderingen & nieuwigheden in onze wereld: van ontwikkelingen rond internet, duurzaamheid en nieuwe techniek tot consumententrends en veranderingen in de maatschappij. Via ac3eve programma’s laten we u ervaren hoe die wereld er uitziet en wat die voor uw organisa3e betekent. It's a new world out there. Care to explore? Wonderful World Stuyvesantstraat 80 rd 2023 KR Haarlem, NL t @mbesters m 06 27027473 e minouche@wonderful-‐world.nl u www.wonderful-‐world.nl

Stedenlink Studiereis 2012

Bestemming: Barcelona Verslag

Terugblik op de reis De entourage van onze reis is de wijk Poble Nou in Barcelona. Een verpauperde en verouderde fabriekswijk die zich vanaf begin jaren 2000 ontpopt tot een toonbeeld van stedelijke, economische en sociale revitalisa3e. “El Pla 22@ Barcelona” laat ruimte voor crea3viteit van ondernemers en li` mee op de nieuwste inzichten van moderne technologie. De wijk is één van de economische “hotspots” van Spanje. De bezoeken aan FabLab, Ins3tut Municipal d’Informà3ca, Tempos 21, Claro Partners, Dotopen, Barcelona Digital, Citylab en het ministerie van Gezondheidszorg onderstrepen allen het belang van innova3e met moderne technologie. De “urban habitat” van Barcelona is die van een “plug & play city”. In Poble Nou ligt daarvoor de noodzakelijke infrastructuur.

De opgedane indrukken zijn steeds ac3ef doorgenomen bij het gezamenlijk (werk)eten, de interne bijeenkomsten en informele gesprekken tussendoor. De leereﬀecten en ontstane netwerken komen zonder twijfel terecht in de verdere ontwikkeling van de thema’s in de Digitale Steden Agenda. Ik ben vooral trots op de mooie samenstelling van de groep. Een warm netwerk van vertegenwoordigers -‐bestuurlijk en ambtelijk-‐ van Gemeenten met sleutelspelers van Ministeries en Kennisins3tuten. Dit is de beste manier om samen te werken en af te stemmen en vooral ook om de Digitale Steden Agenda succesvol te maken. Marijke van Hees

Voorzijer Stedenlink

Dag 1 -‐ woensdag 26 september Aankomst in Barcelona, na vroege vlucht uit Amsterdam. Welkomstwoord en kennismaking 3jdens een snelle lunch in het hotel. En dan met de metro naar de eerste afspraak 13.30 FabLab Barcelona loca%e: c. de Pujades 102/ Poble Nou

Hans Koenders, gemeente Enschede -‐ FabLab is een laag drempelige, openbare, digitaal aangestuurde werkplaats waar iedereen de mogelijkheid krijgt om zijn idee om te zejen naar realiteit: programmering van materie. Wat betre` Tomaz Diez, directeur FabLab Barcelona (hjp://fablabbcn.org/), kan het zelfs gaan om programmering van organisch materiaal. Mojo: “van idee naar werkelijkheid”. Daarvoor staan allerlei hulpmiddelen ter beschikking, zoals een 3D-‐printer, lasersnijder, program-‐ meerbare zaagmachine. Toen wij er waren, was de inrich3ng van het voormalige fabriekspand “under construc3on” en waren er nauwelijks bezoekers. Navraag bij Holger Boswijk leerde dat het bij eerder bezoek écht druk was. In hetzelfde pand zit ook het IaaC -‐ Ins3tute for Advanced Architecture, de ﬁnancier van het FabLab. Mondiaal zijn er ruim 100 van ‘dit type’ van FabLabs (in NL: Amersfoort, Amsterdam, Arnhem, Enschede, Groningen, Maastricht, Den Haag, Utrecht,

Weesp; aldus www.fablabbcn.org). Al deze FabLabs werken samen en wisselen crea3eve ideeën en technische kennis uit. Het FabLab van Tomaz Diez zit in de innova3e-‐wijk Poble Nou (als Enschedenaar zie ik hier een Roombeek in het groot...). Tomaz schetst snel het veld van de sleutelspelers in Barcelona. Vincent Guaillart, de voormalige directeur van de IAAC (Ins3tute for Advanced Architecture of Catalonia) en Antonio Vives stonden aan de wieg van het FabLab. Eerstgenoemde is nu de bouwmeester van Barcelona, Vives is de vice-‐burgermeester en belast met Stedelijke Ontwikkeling en ICT. Diez plaatst “zijn” Fabrica3on Laboratory in een historisch perspec3ef van innova3e dat begint bij de Romeinen en daarna de XV-‐de eeuw aanhaalt met de Renaissance, de uitvinding van de boekdrukkunst en de expansie naar de “nieuwe wereld”. Hij wijst op de industriële revolu3e en het produc3eproces van Henri Ford, de radio van Marconi en de transportwereld van Maersk. Verder Bauhaus, waar “design & art meet industry”; de eerste computers, de ontwikkeling van de informa3sering in een 3jd met uitdagingen rondom vuil/afval, ecologische drama's (olie-‐ schepen die breken), oorlogen om energie en grondstoﬀen; de voedselsitua3e van teveel of te weinig. We zijn op weg naar de vijfde grote ontwikkeling waarbij techniek de vorm en func3e van de stad herdeﬁnieert, vandaar Barcelona 5.0. In het FabLab worden heel prak3sche zaken gedaan, waarbij

gedacht wordt vanuit de wens tot hergebruik van materiaal en een sterke iden3fica3e met de eigen produc3e. Bij CLARO hebben we later in de workshop gewerkt met het aanvullende principe van vertrouwen. FabLab Barcelona gaat over nieuwe/andere uitgangspunten: over ander gedrag in andere economische context. Zelf produceren, zonder overschot, waarbij de onderdelen weer hergebruikt kunnen worden, ontwikkeld in de crowd, gefinancierd door de crowd. Duurzame groene ontwikkeling staat centraal in dit technisch laboratorium. Het sociale is even belangrijk als de crea3eve technische ontwikkeling. Twee voorbeelden: Zapatos is een ‘groene open source’ schoen die in het FabLab is ontwikkeld en wordt geproduceerd. Om de schoen naar de markt te brengen wordt de voorfinanciering nu via een crowdfunding plasorm bijeen gebracht. hjp://goteo.org/project/zapatos-‐ open-‐source In het KidsLab maken jongeren hun eigen skateboard. Zo leren ze hoe producten worden gemaakt en hoe zij zelf kunnen creëren. De gedachte is: als je zelf iets maakt, ruil je het minder snel in voor het nieuwste van het nieuwste. hjp://fablabbcn.org/ 2012/05/fab-‐lab-‐skate/

Beide ontwikkelingen gaan over iden3ﬁca3e met eigen producten. Een kind is enorm blij met een zelfgemaakt skateboard. Maar wat als het kapot gaat? Maakt het kind dan een nieuwe? People and objects…my own? FabLab hee` daarmee een utopisch beeld in zichzelf. Vanuit onze delega3e was het Olof van de Wal (Plasorm 31, voorheen NICIS) die duidde: “Your Utopia has a disutopian element in it”. Misschien een idee dat elk van de NL-‐ FabLabs zich eens meten met FabLab Barcelona. Al was het maar vanwege de zin in onze reader (pagina 17) waar staat: “Het FabLab Barcelona is één van de belangrijkste in Europa”.

15.30 Barcelona Smart City, Innoveren in de regio loca%e: LocalRet, c. Llacuna 166 9a pl / Poble Nou

Frank Vieveen, gemeente Ro:erdam -‐ Joan Batlle Montserrat, Ins3tute Municipale d'Informa3ca van de gemeente Barcelona, gee` een presenta3e over de centrale strategie van Barcelona Smart City. Barcelona bestaat in feite uit verschillende rus3ge steden die samen een "smart city" vormen. Belangrijke doelstelling van de gemeente is om deze steden in een snel tempo onderling te verbinden en te versterken, waarbij duurzaamheid voorop staat (zero emissions city). Daarvoor is een nieuw public space management model opgezet om op een meer efficiënte wijze de behoeès van de inwoners te beheersen. De visie van dit model is dat een stad een plaats is in een natuurlijke omgeving, waarin mensen gebouwen, wegen, leidingen, informa3e systemen, vervoer enz in aan hebben gebracht. Alleen door een holis3sche zienswijze toe te passen is een gedifferen3eerde lokale aanpak mogelijk. Het gaat uiteindelijk om een geïntegreerde aanpak, niet om een enkele oplossing. Onderliggend element daarbij is dat technologie de verbindende factor is.

Barcelona noemt dit de transversale aanpak. Deze aanpak behelst de implementa3e van een nieuw stedelijk management model, met twee pijlers: • Duurzaam stedelijk groei plasorm, gebaseerd op signalen van de stad • Intergra3e in combina3e met het delen van informa3e Dit moet leiden tot een "plug & play city" waarin stedelijke services geïntegreerd zijn, middels een sensornetwerk, en waarbij infrastructuren op eenvoudige wijze toegankelijk zijn. Daarvoor was een nieuwe organisa3e nodig. Deze werd de "Urban Habitat" genoemd in plaats van "Smart City". Naast alle gebouwen, infrastructuren en voorzieningen maakt ICT daar ook onderdeel van uit. Door deze organisa3e onder te brengen in de "commission for smart ci3es" kon het stedelijk ontwerp gecoördineerd worden tussen de verschillende departementen van de stad. Middels de Smart City Campus worden samen-‐ werkingsverbanden opgezet om op na3onaal, regionaal en lokaal niveau door zowel overheids-‐ als private par3jen nieuwe business en werkgelegenheid naar de stad te brengen. Een aantal onderdelen van het programma: • Open Data Barcelona werkt samen met andere grote Europese steden aan mobile government. Apps helpen de gemeente met input, vragen, opmerkingen en klachten.

• City network met 80 glasvezelaanslui3ngen en ruim 300 wifi zenders. • Pilot met sensors via het Wifi netwerk voor het meten van geluid, gssen, temperatuur, licht, luchtvervuiling, geuren en camera's. • iCity plasorm: een real 3me informa3esysteem voor het glasvezelnetwerk, wifi, verkeerslichten, camera's, enz. Op dit moment wordt ICT ingezet voor regenera3e van het district middels: • • • • • • • • • •

Slim parkeren Energie eﬀeciency Zelfvoorzienend gebouwen netwerk Orthogonaal netwerk van openbaar vervoer Betalen per verlich3ngseenheid Regenwatermanagement Nieuwe oplossingen voor afvalbeheersing en verwerking Situa3on room Service delivery plasorm Nieuwe genera3e van overheidsnetwerk

Zie voor meer informa3e: via www.cityprotocol.org Van de twee andere onderdelen van deze middag, over het innova3eprogramma 22@Barcelona en LocalRet is helaas geen verslag gemaakt.

15.30 Werkdiner ‘Samenwerken in DSA’ loca%e: restaurant A}c, la Rambla / Centrum

Antoine Reijnders, Pla>orm 31 -‐ Voorzijer van Stedenlink, wethouder Marijke van Hees opent het werkdiner met enkele constateringen over het programma en de posi3onering van de DSA. De rela3e tussen burgers, bedrijven en kennisinstellingen gaat dras3sch veranderen en de DSA wil inspelen op deze verandering. Zij gee` onder meer aan dat de DSA oplossingen zal moeten ontwikkelen voor maatschappelijke problemen waarvan de overheid niet de enige probleemhouder is. De DSA hee` de wens om te inspireren en implementeren. Dit is geen eenvoudige opgave. Daarnaast wijst voorzijer Van Hees naar het belang om behaalde resultaten goed inzichtelijk te maken voor alle betrokkenen en poten3ële partners. Voorzijer van de pijler E&W van het G32 Stedennetwerk, Yvonne van Mierlo, valt haar bij en wijst op het belang om het bedrijfsleven goed en eﬀec3ef te betrekken bij de ac3viteiten binnen de thema’s. Deze samenwerking zou een rode draad in de uitwerking van de thema’s kunnen zijn. Nicole Kroon, directeur bij het ministerie van EL&I gee` hier aansluitend twee aandachtspunten mee. Allereerst de wens om vraaggericht te werk te gaan. Daarnaast wijst ze op de aanwezige kansen binnen de regelluwe stad en de mogelijkheden die deze biedt, ook binnen de andere thema’s. Een andere rode draad is volgens haar de ICT roadmap waar nog veel kansen liggen voor de DSA.

Vanuit het ministerie van BZK doet directeur Ber3ne Steenbergen de oproep aan te geven waar het ministerie van BZK kan samenwerken en aanhaken binnen de thema’s. De nadruk ligt hierin op open data en op regeldruk. De ambtelijk en bestuurlijk thematrekkers krijgen vervolgens het woord om aan te geven welke prioriteiten zij de komende periode stellen en welke ac3viteiten hieruit concreet voortvloeien. Ze nodigen de deelnemers uit om met hen in kleine groepjes over deze vragen en ac3es door te praten. Geanimeerde inhoudelijke gesprekken zijn het gevolg.

Dag 2 -‐ donderdag 27 september 09.00 Nieuwe business modellen / Nieuw eigenaarschap loca%e: Artchimboldi, c. de Còrsega, 286 / Eixample

Anneke Brouwer-‐Koeijers, gemeente Zoetermeer -‐ We zijn te gast bij Claro partners, een bedrijf gericht op de bevordering van innova3e, waar Aldo de Jong en Elisabeth Leeghwater een werksessie gaven over nieuwe business modellen met als gemeenschappelijke term: Par3cipatory Service Networks (PSN). Aldo gee` een uiteenze}ng van dit moeilijk te vertalen begrip. Uitgangspunten zijn: gezamenlijkheid, gelijkwaardigheid, vertrouwen, nieuwe vormen van besluitvorming en par3cipa3e. De powerpoint-‐presenta3e van de uiteenze}ng staat elders op de DSA Werkplaats, dsa.pleio.nl. PSN concepten kunnen ook interessante mogelijkheden bieden voor overheidsorganisa3es. Ga maar na wat een gemeente allemaal in zijn bezit hee`, of dat nou kennis, ICT-‐systemen, grond, of mensen zijn. Waarom zou de organisa3e dit niet kunnen delen binnen netwerken van eigen medewerkers, andere overheidsorganisa3es, bedrijven en burgers? Niet alleen zou dit weleens heel veel kosten kunnen besparen, het opent deuren voor betere ideeën, snellere ontwikkeling, betere producten en diensten, breder gedragen ini3a3even enz. enz.

Uitgangspunt is dat het ouderwetse eigenaarschap moet worden losgelaten. De deelnemers aan het netwerk zijn zelf geen eigenaar meer van het product of de service die daarin centraal staat, maar kunnen daar wel allemaal gebruik van maken, zonder dat ze het zelf hoeven te hebben. Het netwerk wordt dan gereguleerd door een derde par3j die het gebruik van het product of de service coördineert. Dit kan zowel fysiek als digitaal zijn op gebied van bijvoorbeeld verzekeringen, planning, onderhoud etc. Voorbeelden die al langer bestaan, zijn Greenwheels (auto-‐delen) en Microkrediet. Niet één eigenaar/vertegenwoordiger staat centraal, maar het par3cipa3eve model. Ieder kan deelnemen, gebaseerd op vertrouwen. Dit gee` ook vertrouwen terug. Voorbeeld: seats2meet: gee` gra3s lunches bij huur vergaderkamer. Wordt weinig misbruik van gemaakt. Bij het tradi3onele model is er een simpele transac3e. Bij het nieuwe model zijn er meer gebruikers en wordt samen gedeeld. Moeilijk onderscheid te maken tussen gebruiker en deskundige. Gebruikers worden deskundigen. Voorbeeld: Wikipedia. De 7 vuistregels om een succesvol netwerk op te zejen zijn: • Mo3va3e: mensen mo3veren om deel te nemen. • Een vertrouwensbasis creëren.

• Eigen belang voor mensen aantonen (belangrijk voor mo3va3e, alleen altruïsme werkt niet) • Iemand zoeken die ervaring hee`, omdat hij hetzelfde hee` gedaan (peer). • Deskundigen erbij betrekken. • Zaaien, groei s3muleren, onkruid tegengaan en daaraan aanpassen. • Goed de rol deﬁniëren. De voordelen kunnen zijn: versnelde ontwikkeling, lagere kosten, minder a•ankelijkheid. Er zijn ook nadelen: onduidelijkheid over het eigenaarschap, het kwaliteitsniveau vereist soms hoge instapdrempel. Na deze uiteenze}ng en een pauze hee` de groep, onder verdeeld in de zeven DSA themagroepen zelf gewerkt aan een vertaalslag naar hun eigen werkvelden. Wat voor nieuw business model of plasorm-‐func3e zie je? Bekijk de geﬁlmde resultaten hiervan in de thema-‐groepen op de DSA Werkplaats, dsa.pleio.nl.

15.00 Smart Mobility for Smart Ci>zens (parallel sessie 1) loca%e: Atos, Diagonal 200/ Poble Nou

Willem Koeman, Amsterdam Innova%e Motor -‐ Tempos 21 levert mobiele applica3ediensten aan de stad Barcelona. De markt voor applica3ediensten zal de komende jaren naar verwach3ng vervijfvoudigen. De grootste groei komt voort uit ‘contextual mobility’, dat wil zeggen dat een smartphone informa3e doorgee` op basis van bv. de plek waar je bent of de reden waarom je ergens bent. In woorden van Tempos: data + context + diensten = nieuwe gebruikerservaring. De samenwerking tussen de stad Barcelona en Tempos 21 is de afgelopen jaren geëvolueerd. Enkele jaren geleden bouwde Tempos in opdracht applica3es voor de stad, door de opkomst van open data wordt dit echter steeds vaker aan zelfstandige developers overgelaten. De robuustheid van deze applica3es laat nog wel eens te wensen over. Tempos is hier op ingesprongen door een ‘Appsuite’ aan te bieden, middels deze suite kan de stad apps aanbieden met een kwaliteitsstempel van Barcelona. Tegelijker3jd biedt deze suite een testomgeving, update manager en gebruikersveriﬁca3e mogelijkheden.

15.00 eHealth voor Pa>ënten (parallel sessie 1) loca%e: Barcelona Digital, Roc Boronat 117/ Poble Nou

Anne Marie Steijven, gemeente Enschede -‐ BDigital is een consor3um waarin vier lokale universiteiten, twee overheids-‐ organisa3es (Catalunya en Barcelona) en twaalf bedrijven samenwerken. Diverse services worden aangeboden, waaronder R&D voor bedrijven, runnen van Europese projecten, training en events. Core competences van BDigital: ar3ﬁciële intelligen3e en technieken, processing van grote hoeveelheden data, informa3e mining en data security. BDigital richt zich op 3 pijlers in onderzoek naar eHealth: 1) Personalized Computa3onal Medicine 2) Integrated Con3nuous Care 3) Ac3ve Independant Living Voorbeelden onderzoeksprojecten/ innova3es: • Interreg 'innova3on4welfare' is een van de projecten waaraan ze bijdragen. • 'Fitrehab' project om pa3ënten sneller te laten revalideren, via serious games, directe feedback naar pa3ënt en behandelaar. Speciaal voor rehab van armen.

• Project 'Rewire', net gestart in samenwerking met Europese partners. Revalida3e at home, i.s.m. Zürich University Hospital. • Project 'circulos de salud' (cirkels van gezondheid). Op basis van gerichte inventarisa3e gericht toegang tot hulpmiddelen en deelname aan lotgenotennetwerk. Pa3ënten krijgen objec3eve informa3e waardoor ze kunnen zien of hun aanpassingen in gedrag bijdragen aan herstel of condi3e. Toegevoegde waarde: kennis wordt geobjec3veerd en meer evidence based aangeboden, kennis wordt beter ontsloten en gedeeld en de pa3ënt wordt ges3muleerd meer zelf verantwoordelijkheid te nemen. • 'SAAPHO' project. (Secure Ac3ve Aging for Par3cipa3on and Health for Elderly People). Gericht op ouderen om via smartphones en tablets toegang te krijgen tot par3cipa3on and healthcare services, maar ook voor security services. Meer informa3e in het Engels is te vinden op: www.bdigital.org

15.00 Open innoveren met Open Data (parallel sessie 2) loca%e: Barcelona Digital, Roc Boronat 117/ Poble Nou

Rob Bots, gemeente Tilburg -‐ Steﬀen Becker, de directeur van het bedrijf dotopen.com, schetst de historie van zijn bedrijf. Voor ons is dat ook leerzaam, omdat het de ontwikkeling in de 3jd van het gebruik van open data weergee`. Dotopen.com is gestart als onderneming. In eerste instan3e als consul3ng rond mobiele oplossingen voor bedrijven. Daarna hebben ze events georganiseerd met meerdere bedrijven. Al werkende bleek dat er een samenhang was tussen de mobiele systemen. Deze samenhang zien als een eco systeem, was een gouden greep. Systemen vertegenwoordigen in de keten een waarde. Hoe wordt die waarde in ketens gemaakt? Om dit te s3muleren zijn succesvolle challenges en compe33es ge-‐ organiseerd. En er is een plasorm gebouwd om het eco systeem bij elkaar te brengen. Dat is wat www.dotopen.com nu is. In het begin waren er nog te weinig ondernemingen en was de openheid nog een knelpunt. Eind 2010 kwam er een omslag: • Eerst keken we alleen naar mobiele telefoon toepassingen en nu naar alle devices; • Inmiddels zijn er eenvoudigere methoden om apps te ontwikkelingen en de distribu3e is eenvoudiger; • Er is steeds meer behoe`e aan kleine oplossingen als onderdeel voor een groter probleem.

In de vergaderzaal hangt de vlag: biggest show on earth: appcircus.com. Er worden nu events en challenges over de hele wereld georganiseerd, nu ongeveer 100 in Zuid-‐ en Noord Amerika en Europa. Winnaars krijgen roem en exposure; de 20 beste uit de wereld komen naar Barcelona voor het kiezen van de winnaar. Dit jaar was een Oegandees winnaar, Amsterdam deed ook mee. Sommige apps zijn erg aan lokale cultuur gebonden, maar vaak geldt dat op basis van de data de ontwikkelaar uit ieder land zou kunnen komen. Het ter beschikking stellen van de app is de taak van o.a. Apple (en Android) en niet de taak van DotOpen. Overigens 90% van apps die aan de events meedoen, zijen al in de iTunes store of Google Play. Open data.com werkt samen in het verband van "apps for life in the city". Aan dit EU Open Ci3es programma doen onder meer Amsterdam, Helsinki, Berlijn en Rome mee. Zo werd de succesvolle stratenkaart-‐app voor Helsinki gemaakt door de universiteit van Valencia. In Barcelona kwam de winnaar uit Italië. Een mooi voorbeeld van een probleemgerichte aanpak is het openbaar vervoer in Cairo. Problemen zijn: veiligheid vrouwen is minimaal, microbusnet is niet eﬃciënt, carpooling, verkeersgedrag, data. De Wereldbank hee` opdracht gegeven om dit op te lossen via: Cairo.hackathome.com. Momenteel loopt dit. Tijdens de discussie tekent zich twee verschillende

benaderingswijzen af. Bij de Nederlandse overheid is het ontsluiten van data een doel op zich. Open data.com vertrekt alleen vanuit (maatschappelijke) problemen. Tussenweg is dat de overheid maatschappelijke problemen benoemt en investeert in challenges, om te komen tot oplossingen en gebruik maken van par3culiere plasorms. Oplossingen zijn aan de markt en apps zijn geen eigendom van de overheid. Het bezoek leidt tot de volgende leerpunten voor DSA (onze stad). • Er zijn veel maatschappelijke problemen/ vragen/ uitdagingen. • Er is veel oplossend vermogen als je ac3ef zoekt met crowd-‐ sourcing en crowd digging. Cairo.hackatome.com gee` inzicht in een challenge rondom de verkeersproblema3ek in Cairo. • (Gezamenlijke) steden die deelnemen aan “onze stad” kunnen een "call for apps" laten uitgaan over een nijpend maat-‐ schappelijk probleem en oplossingen tegemoet zien. De kennis zoals die aanwezig bij dotopen.com is daarbij van toepassing. Dit sluit goed aan bij het recente projectplan “open data next” van BZK ism EL&I, waarop DSA zich aansluit. • De focus op maatschappelijke problemen (achterstands-‐ wijken) levert een grote kans op oplossingen en gebruik, alsmede de opschaling van data en oplossingen tussen steden.

16.30 eHealth in het Zorgsysteem (parallel sessie 3) loca%e: Salvany, Roc Boronat 81-‐95, Poble Nou

Hans Haveman, gemeente Enschede -‐ We zijen met negen personen als de delega3e uit Noord-‐Brabant in een soort rechtbank. De voorzijer en sprekers zijen op een podium, zodat we de onderste tekst van presenta3e moeilijk kunnen zien. We wachten een hele poos op Ramon Maspons, die pas later in het programma staat gepland. We stellen ons voor en onze woonplaatsen zijn een legpuzzel voor de voorzijer, die later nog wel een lijst laat rondgaan waarop we onze namen schrijven, zodat we presenta3es en de voorgelezen tekst van de voorzijer opgestuurd krijgen. Het idee dat we een Nederlandse delega3e zijn, en niet de Noord-‐Brabantse wil er maar niet in. Het welkomstwoord van de Dr. Josep Antoni Pujante, director Office Interna3onal Affairs and Health Coopera3on is aller hartelijkst, maar wel formeel. Namens de minister en de top van het Ministerie (allen bij naam genoemd) worden we welkom geheten in Catalonië, dat nog een onderdeel van Spanje is (wordt er fijntjes bij gezegd). Het RIVM in Nederland krijgt een compliment voor het goede werk voor de interna3onale classifica3e van ziekten. Mireia Espallargues en Ramon Maspons van het Agency for Innova3on, Evalua3on and Quality for Health van Catalaans Ministerie van Gezondheidszorg vertellen beide over de wijze waarop innova3e in de zorg wordt aangejaagd, hoe digitale

oplossingen onderdeel zijn van de aanpak bij chronische ziekten en over de strategische eHealth tools voor pa3ënten: veilig-‐ heid en empowerment. Mireia vertelt over de programma3sche aanpak van chronisch zieken, met aandacht voor eHealth toepassingen en het elektronisch pa3ëntendossier (en de toegang van de pa3ënt tot zijn eigen gegevens). Dit soort oplossingen zijn nodig om 10% kor3ng op het budget van de gezondheidszorg op te vangen. Ook hier werd er slecht samengewerkt in de zorgsector. Met het lange-‐termijn programma Rethinking Healthcare zijn hier tal van verbeteringen in aangebracht. Ze werken nu met een plan voor chronisch zieken 2012-‐2015 met veel aandacht voor kwaliteit. Men is op zoek naar nieuwe modellen voor zorg voor chronisch zieken die uitgaan van een integrale aanpak met aandacht voor indicatoren. Meten is van belang om projecten te kunnen beoordelen. Gemeten wordt het bereikte niveau van gezondheid, het herstelproces en het behoud van de herwonnen gezondheid. Ramon vertelt over het eHealth programma TicSalut, wat samen werkt met Brainport. Hier wordt ICT gebruikt als motor om innova3e in zorg te bewerkstelligen. Er zijn strategische projecten in Catalonië met het doel de interoperabiliteit tussen stakeholders in de zorgsector te organiseren. Men hee` zes aandachtsgebieden (objec3ves): professionals, beleid,

toegang van de pa3ënt, interoperabiliteit, innova3e en ICT (een wonderlijke mix). Toepassingen zijn er op het gebied van: • Telemedicine • Personal Health Record • Medical image digi3za3on (gebruikt voor onderzoek en simula3es) • Elektronisch voorschrijven De overheid gedraagt zich met haar inkoopkracht voorzich3g op het pad van de launching customer.

Dag 3 -‐ vrijdag 28 september Vrijdag 28 september, de laatste dag van de studiereis naar Barcelona. De koﬀers zijn gepakt en worden door onze bus afgezet voor het Citylab in Cornella de Llobregat. Op het programma van vandaag staat een interne werksessie met de deelnemers aan de studiereis en een rondleiding door het Citylab. 09.00 Stedenlink /Digitale Steden Agenda werksessie loca%e: Ci3lab, place Can Suris s/n / Cornella de Llobregat

Doel van deze sessie is om de kennis, lessen en ervaringen, die iedereen 3jdens het programma van de afgelopen dagen hee` opgedaan met elkaar te delen en te vertalen naar concrete ac3epunten voor de DSA algemeen en per thema. Terugkoppeling bestuursvergadering De sessie start met een korte terugkoppeling van de bestuurs-‐ vergadering, de volgende punten komen daarbij aan bod: Rolverdeling Stedenlink en G32: Stedenlink blij` het werk-‐ programma Digitale Steden Agenda aanjagen. De s3ch3ng vervult daarnaast een kennis-‐ en adviesrol. De G32 s3muleert haar leden om aan te haken op het werkprogramma. Samen

wordt (concrete) invulling gegeven aan de generieke opgaven per thema. BehoeQe aan standaardisa%e: Hedwig Miessen, gemeente Den Haag, gee` aan dat er behoe`e is aan standaardisa3e vanuit het perspec3ef van de steden. Voorzijer Van Hees onderschrij` dit en gee` aan dit vanuit Stedenlink op te pakken. Convenant Smarter Ci%es: Rick Reimerink gee` een update rondom het convenant. Steden die inmiddels posi3ef hebben besloten: Alkmaar, Almelo, Arnhem, Eindhoven, Enschede, Helmond, Lelystad, Maastricht, Tilburg, Deventer, Hengelo, Del`, Den Haag en Zoetermeer. Wethouder van Mierlo moedigt iedereen aan om ac3ef te twijeren over de DSA en het convenant Smarter Ci3es. Minouche Besters voegt daaraan toe dat dit niet alleen vanuit het DSA-‐projecjeam moet komen, maar juist vanuit de steden zelf. Zie bijvoorbeeld het persbericht van Lelystad: hjp://bit.ly/ Pzxgd6. Organisa%e: Bij het passeren van 20 posi3eve besluiten vraagt Stedenlink subsidie aan bij El&I. Vrijkomende middelen worden ingezet om het programmamanagement te professionaliseren. Met trekkende steden vindt afstemming plaats over de invulling van ondersteuning.

De thematrekkers wordt gevraagd in twee minuten aan te geven hoe zij, met de ervaringen van deze reis in hun achterhoofd, verder invulling gaan geven aan hun trekkersrol. Onze Stad, Tilburg Ac%e 1. Opendata. In november wordt een workshop georganiseerd voor en met deelnemende gemeenten. Prak3sche problemen bij het ontsluiten van open data bespreken en oplossen. Een top 20 van te ontsluiten data en referen3elijst van open data is gerealiseerd en gepubliceerd op www.data.overheid.nl. Ac%e 2. In oktober vindt een landelijke expertmee3ng plaats (uitbouw volgens nota BZK/EL&I, Open Data NEXT). Doel: aanslui3ng vinden bij maatschappelijke thema’s (sociale stad,leegstand, achterstandswijken, mobiliteit, duurzame stad). Ac%e 3. Sociale media. Een concrete pilot is inmiddels opgestart in Tilburg (veiligheid in de wijk). Samenwerking wordt gezocht met partners als KING en VNG. Samen onderzoeken wat sociale media voor de decentralisa3evraagstukken kan betekenen. Leerpunt: Steden moeten niet meer allemaal op zoek gaan naar de winnende app, maar vooral challenges organiseren met het oog op opschaling. Gezamenlijk komen tot een aantal succesvolle apps.

Veilige Stad, Den Haag Ac%e 1. Concreet plan voor opschaling van Telecom voorzieningen bij massabijeenkomsten uitwerken voor einde dit jaar. Ac%e 2. Cyber security. Den Haag organiseert 29 september een fes3val in Den Haag. Ac%e 3. Aanslui3ng zoeken bij Onze Stad als het gaat om het hergebruiken van datasets. Meer toespitsen op ICT en veiligheid. Leerpunt: veiligheidsbeleving als nieuw thema toevoegen. Plasorm 31 biedt aan hierin te ondersteunen. Zorgende Stad, Enschede Ac%e 1. Verder afstemmen van informa3evoorziening rondom transi3es. Ac%e 2. Nieuw onderwerp toevoegen aan agenda; informele zorg. Ac%e 3. ehealth ontwikkelingen afstemmen met Brainport en Onze Stad. Afspraken gemaakt met Rob Bots en Peter Portheine. Ac%e 4. Organiseren expertmee3ng samen met provincie Brabant; themasessie ‘inkoopvoorwaarden Slimme Zorg in rela3e tot de openheid van plasormen’.

Bedrijvige Stad, Eindhoven Ac%e 1. Ondernemingsdossier verder uitrollen. Kijken of andere branches kunnen aanhaken. Anneke de Brouwer, trekker van de Regelluwe stad, meldt zich als partner en zoekt vanuit haar thema verder afstemming. Ac%e 2. Ontwikkelen nieuwe businessmodellen (2.0) voor detail-‐ en retailhandel. Ac%e 3. Thema’s met economische kant van de stad meer benujen (wifi faciliteiten, kantoor faciliteiten upgraden etc.). Lerende Stad, Deventer Ac%e 1. Mogelijkheden van peer to peer learning in Nederland verder uitwerken. Ac%e 2. Eduroam. Meer gemeenten betrekken en ac3veren. Contacten gelegd 3jdens studiereis. Ac%e 3. Btw digitale leermiddelen. Lobby afronden totdat defini3ef duidelijk is. Ac%e 4. Aanslui3ng ICT onderwijs op arbeidsmarkt. Voor het einde van het jaar ligt er een concreet plan dat inzicht gee` in de doelen, aanpak en betrokken par3jen. Projectbureau Digivaardig wordt intensief betrokken. Leerpunt: onderwijs hee` behoeè aan disrup3eve innova3e; doorgaan op ingeslagen weg. Energie die 3jdens deze studiereis

is vrijgekomen vastpakken en benujen. Bruggen slaan en verstevigen met partners. Streven om projecten nu meetbaar en meer zichtbaar te maken. Regelluwe Stad Ac%e 1. Dit jaar starten met eHerkenning. Plasorm 31 helpt met de organisa3e van een werksessie. Ac%e 2. Bewijs van goede dienst samen met EL&I en andere gemeenten evalueren. Kijken of het nog actueel is. Ac%e 3. In samenwerking met interne organisa3e communica3e oplijnen naar andere steden. Open Netwerken, VACANT(!) Ac%e1. Aandacht blijven behouden voor openheid. Met FjX en NL kabel op zoek naar samenwerking om het naar een hoger niveau te trekken. Ac%e 2. Focus blijven houden op de aanleg van glasvezel. Grote steden gebied en buitengebied vragen aandacht. Ac%e 3. Opgebouwde kennis breed uitzejen en delen. Ac%e 4. Daar waar nodig lobby inzejen. Vraag: thema wordt nu ambtelijk getrokken vanuit Deventer. Volwaardige ambtelijke trekker en bestuurder zijn nodig. Welke stad wil dit thema zowel ambtelijk als bestuurlijk adopteren?

Groene Stad, Amersfoort Op dit moment is Amersfoort nog op zoek naar de juiste ambtelijke invulling voor dit thema. Vraag of dit vanuit Economische Zaken wordt opgepakt of vanuit de afdeling Milieu. Ziet er naar uit dat dit vanuit afdeling Milieu wordt opgepakt. Paul Francissen vindt het, als externe trekker voor Groene Stad, las3g om nu concrete ac3epunten te formuleren. Eerst moet er duidelijkheid komen over de invulling, ook over de inzet van Paul zelf. Leerpunt: het belang van vraaggericht werken (o.a. bij het ontwikkelen van apps) is blijven hangen na de sessie bij dotopen (www.dotopen.com). Kijken of Groene Stad samen met Waag Society een soortgelijk ini3a3ef in NL kan opzejen. Voorzijer Van Hees doet de sugges3e om Plasorm 31 wat meer bij dit thema te betrekken. Wordt posi3ef op gereageerd. De voorzijer breidt het rondje reﬂec3e uit naar de partners. Plaeorm 31 Plasorm 31 gee` aan op verschillende punten samenwerkings-‐ mogelijkheden te zien. Nagaan waar met methodieken en werkvormen combina3es gemaakt kunnen worden met het werkprogramma. Voorstel voor samenwerking wordt uitgewerkt en verstuurd naar secretaris DSA (zie dsa.pleio.nl).

Amsterdamse Innova>e Motor Kansen voor samenwerking liggen vooral binnen het thema Onze Stad. Er zijn inderdaad veel challenges, maar hoe nu verder? Tijdens deze studiereis de link gelegd met Rob Bots, thema trekker Onze Stad. Uitnodiging: Willem Koeman en Dirk van der Woude nodigen deelnemers van deze studiereis uit voor een folluw-‐up in Amsterdam. Uitnodiging wordt van harte aangenomen (noot: uitwerking voor bezoek in februari loopt). Kwaliteitsins>tuut Nederlandse Gemeenten Pas sinds kort kennisgemaakt met Stedenlink en de Digitale Steden Agenda. Vooral op het gebied van informa3e management kan KING een rol spelen. Tijdens deze studiereis ac3es afgesproken met thematrekker van de Zorgende Stad en Onze Stad. Brainport development Een eerste kennismaking geweest met de Digitale Steden Agenda en partners. Peter Portheine gee` aan de Europese context te missen. DSA sluit naadloos aan op vier thema’s in Europa. Goed afwegen hoe je de kracht van Stedenlink kan inzejen rich3ng Europa. Peter gaat met een content gevoel terug en is zeer te spreken over de inhoud van de bezoeken. Met de trekker van de Zorgende Stad concrete afspraken gemaakt ten aanzien van ondersteuning.

Saxion Hogescholen en BZK No33es / voorstellen voor samenwerking zijn te lezen op dsa.pleio.nl. Afronding sessie Minouche nodigt iedereen uit om vooral elkaar te blijven informeren over waar je mee bezig bent. Vanuit communica3e wordt er alles aan gedaan om iedereen makkelijk te laten aanhaken. Zo hebben wij inmiddels op pleio een werkplaats waar veel basismateriaal afgehaald kan worden (presenta3es, logo’s etc.) en daarnaast zijn wij te volgen op twijer (#dsaNL) en op onze site, www.digitalestedenagenda.nl. Maak vooral gebruik van deze sociale media en help daarmee de DSA beweging te versnellen en te verbreden! Tot slot vraagt Minouche de deelnemers om in groepjes van 4 of 5 personen uit elkaar te gaan en persoonlijke leerpunten te benoemen en te bespreken. Zie de collage op de volgende pagina voor de resultaten.

11.30 Ci>Lab loca%e: Ci3lab, place Can Suris s/n / Cornella de Llobregat

Na een warme ontvangst door de directeur van Ci3Lab en de verantwoordelijke wethouder van Cornella de Llobregat kregen we een uitgebreide rondleiding door het indrukwekkende gebouw en uitleg over de gehanteerde werkwijze. In het kort komt het neer op een enorme mix aan ac3viteiten en doelgroepen (inloop buurthuis, ﬂexwerkplekken, incubator, vergaderplek voor buurtnetwerken, maatschappelijke innovator) waarbij burgers en (startende) bedrijven steeds zelf op het bord plakken waar ze interesse in hebben. Op het moment dat er zich een groepje rond zo’n interesse hee` gevormd komt er ondersteuning van Ci3Lab, steeds gebaseerd op de vraag ‘wat heb je nu nodig en hoe kunnen wij je helpen’. Hierbij wordt ook de kruisbestuiving tussen de doelgroepen ac3ef aangejaagd. Daarnaast zijn er verschillende groepen gestart vanuit Ci3Lab zelf, rond een maatschappelijk thema. De werkwijze is wel dezelfde, gericht op zelfredzaamheid, cocrea3e en open innova3e. We gingen in kleine groepen uiteen om meer te horen over de programma’s Arduino en Scratch, SeniorLab en Laborlab. 1. Programmeren en modelleren met hard-‐ en sohware voor beginners Hedwig Miessen, gemeente Den Haag -‐ What is Arduino? Arduino is een open-‐source prototyping plasorm gebaseerd op ﬂexibele

en gebruikersvriendelijke hardware and so`ware. Het is gemaakt voor kunstenaars, ontwerpers, hobbyisten en iedereen die geïnteresseerd is in het creëren van interac3eve objecten of omgevingen. Arduino kan op de omgeving reageren met behulp van allerlei sensoren en kan de omgeving beïnvloeden met lichten, motoren etc. Wat is Scratch? Scatch is een leeromgeving ontwikkeld door "Lifelong Kindergarten Group at MIT Media Lab". De so`ware is gra3s en probeert programmeren bereikbaar te maken voor iedereen boven de acht jaar oud. "Scratch" wordt wereldwijd gebruikt. Het is een blokkenspel als lego voor mul3media projecten. Een scratch project is meestal een spelletje of een anima3e met speciale ontwerpen, iconen, geluiden en bewegende onderdelen. Voorbeeldprojecten zijn te vinden op hjp://scratch.mit.edu. Wat is S4A? S4A is een aanpassing op de leeromgeving Scratch die simpel programmeerwerk ondersteunt op het Arduino open source hardware plasorm. Het biedt nieuwe bouwblokken om sensoren gekoppeld aan Arduino te managen. Het is ontwikkeld om mensen voor de programmeerwereld aan te trekken. Conclusie Via het ci3lab bij Barcelona zijn 120 kinderen en ouderen tussen de 9-‐99 jaar onderdeel van de Arduino-‐ community. Er worden regelma3g programeerworkshops

gegeven. Arduino is een goedkopere variant van technisch lego, met meer func3onaliteit. Arduino ligt niet in de speelgoedwinkel maar wordt via internet aangescha`. Het kan een aanvullende variant worden boven op First Lego League wedstrijden in Nederland. Contact: scratch@ci3lab.eu Filmpje: hjp://bit.ly/TpQOSr (eerst 26 seconden reclame!) 2. LabourLab Anne Marie Steijven, gemeente Enschede -‐ Nieuwe manieren van organiseren, crowdfunding, voortdurend leren en ontwikkelen, posi3eve ac3e, lokale kansen en het uitbreiden en benujen van bestaande netwerken. Dit zijn slechts enkele kenmerken van het project ‘Labour Lab’ dat in 2010 door Ci3lab is gestart. Het doel van het Labour Lab: ‘Comprehensive program to revitalize the ways of working in the knowledge economy’. De cijfers: • 800.000 mensen • 10% PIB Catalunya • 70.000 mensen werkloos Design your own job Labour Lab hee` een onderscheidende aanpak bij het begeleiden van mensen naar werk.

Bojom-‐up, zonder standaarden. In plaats van mensen naar bestaande banen te begeleiden, ligt de focus van Labour Lab op het ontwikkelen van je eigen baan, passend bij jouw kwaliteiten en behoe`en. Learning by doing Om je eigen baan te kunnen creëren is tevens een andere manieren van leren nodig. Labour Lab biedt geen vast onderwijsprogramma aan. Mensen organiseren zich rondom gemeenschappelijke interesses en projecten. Het onderwijs wordt vraaggestuurd aangeboden en is gepersonaliseerd. Incubator voor business en sociale innova>e Labour Lab wil niet alleen een fysiek lab zijn, maar ook interessante mogelijkheden bieden voor bedrijven en de maatschappij. 3. SeniorLab Paul Francissen, Envolve -‐ SeniorLab is 5 jaar geleden gestart. Het doel is om ouderen te introduceren in de wereld van media en ICT. Er wordt gewerkt aan de hand van projecten waarin levensverhalen van ouderen het startpunt vormen. In de projecten worden ouderen werkenderwijs wegwijs gemaakt in het gebruik van nieuwe technologie. Voorbeelden van projectonderwerpen zijn: historie van de wijk, fabricage in het verleden, kinderboek maken, levensverhalen vertellen, wandelen

in de stad, je kinder3jd beschrijven. In de projecten gaan ouderen aan de slag met ICT: opzoeken van foto's, leggen van contacten, vinden van informa3e, maken van presenta3es, opzejen van een blog. Daarbij leren ze gebruikmaken van email, search engines, social media, presenta3eso`ware, tekstverwerking, etc. Overigens blijken ouderen terughoudend ten aanzien van YouTube: liever geen beelden van henzelf op het web. Wat levert dit de deelnemers op? Volgens de presentatoren krijgen ouderen er meer zelfvertrouwen door en het vergroot hun eigenwaarde. Ook draagt het bij aan sociale cohesie doordat ouderen beter in staat zijn online contacten te onderhouden; met elkaar en met hun familieleden. Bovendien ac3veert het ouderen; ze raken geïnteresseerd in nieuwe technologie en helpen elkaar om het te gebruiken. Tensloje helpt het om de employability van oudere werkzoekenden te verbeteren. Waar staat de organisa%e nu na 5 jaar? SeniorLab verkeerd nog al3jd in een experimentele fase. Men is con3nue bezig met verbeteren op basis van trial and error. Tot nu toe is Barcelona de enige stad waar men ac3ef is. Gevraagd naar de ﬁnanciering wordt het even s3l. Pijnlijk punt. Tot nu toe kwam het merendeel van het budget van de stad Barcelona en een van de ministeries. Maar dat wordt allengs minder. Daardoor is de toekomst onzeker.

Contactpersonen Barcelona FabLab Barcelona Tomas Diez -‐ tomasdiez@gmail.com Ajuntament de Barcelona Ins%tut Municipal d'Informà%ca Joan Batlle Montserat -‐ Cooperació Internacional -‐ +34 670 098 407 -‐ jbatlle@bcn.cat -‐ @joanbatlle Barcelona Ges%o Urbanisa%ca Rosina Vinyes i Ballbe -‐ architect 22@Barcelona -‐ + 34 93 5073500 -‐ rvinyes.22@bcn.cat -‐ @vinyesballbe LocalRet Xavier Furio -‐ managing director -‐ xfurio@localret.cat -‐ +34 934 861 452 Claro Partners Aldo de Jong -‐ aldo.dejong@claropartners.com -‐ +34 931 786 332 -‐ @claropartners -‐ skype aldo de jong Elisabeth Leegwater -‐ elisabeth.leegwater@claropartners.com -‐ +34 636 718 849 -‐ @lizBCN -‐ skype ehleegwater

DotOpen.com Steffen Becker -‐ steffen@dotopen.com -‐ +34 619 145 441 -‐ skype steffen becker -‐ @steffanino Tempos 21 San3 Ristol Jorba -‐ general manager -‐ san3.ristol@tempos21.es -‐ +34 932423847 Jorge Salinas Mar3nez -‐ commercial manager -‐ Jorge.Salinas@tempos21.es Barcelona Digital Felip Miralles Barrachina -‐ hoofd R&D eHealth -‐ fmiralles@bdigital.org -‐ +34 616743819 @3c_salud (project) Ministerie van Gezondheidszorg Toni Dedeu -‐ senior interna3onal officer -‐ tdedeu@gencat.cat -‐ +34 93 5566160 -‐ skype dr.toni.dedeu -‐ @tdedeu Ramon Maspons -‐ Chief Innova3on Officer -‐ ramon.maspons@gencat.cat Mireia Espellargues -‐ Sub Director -‐ mespallargues@aatrm.catsalut.cat

Ci>lab Javier Gonzales -‐ directeur -‐ jgonzalez@ci3lab.eu Maria Josep Solé -‐ mjsole@ci3lab.eu -‐ +34 93 551 06 60