Mamak İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü
Zihinsel Engelli Çocukların ve Ailelerinin Sosyal Hayata Entegrasyonu
Tüm Engelleri Kaldıralım Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de engelli bireyler toplumun önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Son rakamlar, ülkemizde 8,5 milyona yakın engelli vatandaşımız olduğunu göstermektedir. Bu da demektir ki; Türkiye’de yaklaşık her 9 kişiden biri kısıtlayıcı engelliliğe sahiptir. Toplumun, böylesi yüksek bir oranda içinde barındırdığı bu bireylerimiz de, elbette, tüm diğer bireylerle eşit haklara sahip olmalıdırlar.
Zihinsel Engelli Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişidir. Zekâ geriliği olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zeka geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer.
Zihinsel engellilikte 3 temel özellik vardır Genel zeka işlevinin belirgin derecede ortalamanın
altında olması. Yaşadığı toplumdaki kendi yaş grubu ile
kıyaslandığında toplumsal beceriler, sorumluluk, iletişim kurma, günlük beceriler ve kendi kendine yeterlilik gibi alanlarda geriliğin olması. 3-16 yaşından önce başlaması.
İstatistiksel Durum Ülkemizde zihinsel engelli bireylerin sıklığını tam
olarak bildiren veriler bulunmamaktadır. Ancak genel bir hesaplama ile, eğer toplumumuz için % l ve % 3 oranları geçerliyse - ki bu rakamın alt sınır olarak geçerli olmaması için hiç bir neden yoktur yetmiş milyon nüfus için zihinsel engelli kişi sayısı 700 000; hafif ve bir kısım orta derecedeki (tanımlanma güçlüğü fazla olanlar) olgularla birlikte bu sayı en az 1 450 000 civarında olmalıdır.
Çocuklarıyla İlgili Ne Hissederler ve Aile Hayatları Nasıl Etkilenir?
Zihin Engeli veya Otizmi olan bir çocuğun dünyaya gelmesiyle, bu çocukların aileleri yepyeni beklenmedik durumlar ve hislerle karşı karşıya kalabilirler. Amacımız bu tip durumlar yaşayan aileleri rahatlatıp akıllarında olabilecek sorulara cevap bulabilmektir. Fakat bu sorulara cevap bulmadan önce, çoğunlukla birbiriyle karıştırılan zihin engeli ve otizm durumlarını açıklamak önemlidir.
Zihin Engeli (Mental Retardasyon) Ve Otizm Arasındaki Fark Nedir? Zihin Engeli Olan Çocuklar (Aşağıda belirtilen belirtiler, zihin engelinin şiddetine göre değişiklik gösterebilir): Zihin engeli (yetersizliği) olan çocukların problemleri ya biyolojik ya
da nörolojiktir. Kaba ve ince motor becerilerinde problem yaşarlar. Bilişsel gelişimi yaşıtlarından geridir. Konuşma güçlükleri görülebilir. Eğer çocuğun ağır zihin engeli varsa kendi öz bakımını yapamaz. Down Sendromu da genetik olup zihin engeli yelpazesi altındadır.
Down Sendromu olan çocuklar da yukarıda maddelenen belirtilere sahiptirler. Fakat onların alıcı dil becerileri daha gelişmiş olabilir.
Otizmi Olan Çocuklar Otizmi olan çocukların genelde yaşadıkları problemler sosyal gelişim alanındadır. Göz kontağı kurmakta zorlanırlar Söylenenleri işitmiyor gibi davranabilirler. Çoğu konuda takıntıları vardır. Oyuncağın hep tek bir parçasıyla aynı şekilde
oynayabilirler ve tek başına oynamayı tercih edebilirler. Günlük alışkanlıklarını her gün aynı sırada yapmak isteyebilirler. Düzen değişikliklerine katlanamayabilirler. Sosyal alanda problem yaşadıklarından bazı otizmi olan çocuklar konuşmakta güçlük
çekebilirler. Bir kelimeyi tekrar tekrar (ekolali) ve alakasız bir ortamda söyleyebilirler.
Zihin Engeli (Mental Retardasyon) Ve Otizm Arasındaki Fark Nedir?
Bazı çocuklarda Otizm ve Zihin Engeli bir arada görülür. Aynı zamanda çok nadir de olsa bazı çocuklarda Down Sendromu ve Otizm beraber olabilir.
Ailelerin zihin engeli çocuklarına uygulaması/uygulamaması gereken davranışlar:
Ebeveynlerin hatırlaması gereken en temel kural, çocukları “farklı” olsa bile her çocuk gibi onlarda şefkate ve sevgiye ihtiyaç duyarlar. Ailenin olumlu/olumsuz tutumları çocukların tavırlarını, davranışlarını ve kişilik yapısını oluşturur. Bu durumda çocuklar nasıl yetiştirilmelidir/yetiştirilmemelidir?
Ailelerin YANLIŞ Çocuk Yetiştirme Tarzları Aile çocuğa, onu şımartacak derecede çok sevgi ve az disiplin verir. Bu tip ailelerde genelde aile bireyleri çocuk adına her şeyi yapar ve onun birey olma haklarını kısıtlarlar. Sonucunda sorumluk sahibi olmayan ve başkalarına bağımlı çocuklar yetişir. Aile çocuğa az sevgi verir ve aşırı disiplin uygular. Bu tip
durumlarda çocuk en küçük hatasında cezaya (fiziksel şiddet: dayak) maruz kalır. Bazı ailelerde çocuklarına az sevgi ve az ilgi gösterirler. Özellikle
bazı zihin engeli olan çocukların aileleri, sırf çocukları özürlü diye çocuğun gelişimini ve eğitimini önemsemezler
Ailelerin DOĞRU Çocuk Yetiştirme Tarzları Sevgi ve disiplinin (davranış eğitiminin) çocuklara tutarlı
düzeyde aşılanması çok önemlidir. Anne ve babanın aldıkları kararlar ve tutumları hakkında
aynı görüşlere sahip olmaları gerekir. Anne ve baba aynı safta olursa çocuklar sınırlarını bilir ve davranışları düzen içinde olur. Eğer anne, çocuğa davranışı yapmaya izin vermiyorsa baba da aynı şekilde izin vermemelidir. Çocuğunuzun size olan güveninin sarsılmasını istemiyorsanız verdiğiniz sözü tutacaksınız veya tutamayacağınız bir söz vermemelisiniz
Aileler nasıl davranmalıdır? Ebeveynler çocuklarının yaşına göre anlayacakları bir dilde kardeşlerinin
durumunu onlara açıklamalıdır. Ebeveynler onlarında hislerine kulak verip, bunları hissetmenin yanlış
olmadığını onlara belirtmelidirler. Ebeveynler, bir süre kardeşlerine fazladan ilgi göstermeleri gerektiğini ve
bunun sebeplerini anlatmalıdırlar. Aynı zamanda abla ve ağabeylerin yardımlarının anne ve baba için ne kadar önemli olabileceğini anlatmalıdırlar. Ebeveynler, onlara ve kardeşlerine eşit davranmaya gayret göstermelidir. Ebeveynlerin, onların da ihtiyaçlarını göz ardı etmemeleri gerekir. Ebeveynler onlara duygusal yük yüklememelidir.
Aileler nasıl davranmalıdır? Ebeveynler yeni doğan çocuklarına hayati yatırım
yapıp onları duygusal bir yükün altına sokmamalıdır. Ebeveynler bütün çocuklarına eşit davranmalıdır ve
kardeşler arasında güçler dengesi (hiyerarşi) çok kullanılmamalıdır. Ebeveynler ailedeki bütün çocuklarına eşit düzeyde
yetiştirme tarzı uygulamalıdır.
Aileler İçin Önemli Öneriler: Çocuğunuzu kabul edin. Çocuğa gereken ilgi ve şefkati ona gösterin. Kendinizi veya başkalarını suçlamayın. Çocuğunuzdan utanmayın; onunla gezin; arkadaş edinmesine ve
oyun oynamasına engel olmayın. Aşırı derece korumacı olmayın. Çocuğunuza mutlaka tek başına bir şeyler yapması için şans
tanıyın. Öz güvenin gelişmesi için kendi kendine bir şeyler başarması önemlidir. Çocuğunuzun dış görünüşüne özen gösterin. Saç, el, beden ve giysi
temizliğine önem verin.
Aileler İçin Önemli Öneriler: Başkalarının çocuğunuza acımasını istemiyorsanız, siz de ona
acıyarak yaklaşmayın. Çocuğunuzdan yapabildiğinden fazla bir şey beklemeyin ve
başkalarıyla onu karşılaştırmayın. Ona yeni bir şeyler öğretirken normalden daha yavaş
öğreneceğini aklınızdan çıkarmayın ve sabır göstermeye gayret edin. Çocuğunuza bir şeyler öğretirken sık sık tekrarlamayı
unutmayın. Çocuğunuzun doğru hareket ve becerilerini övmeyi hatırlayın.
Aileler İçin Önemli Öneriler: Eğer çocuğunuzu herhangi bir davranışından dolayı
ödüllendiriyorsanız ya da cezalandırıyorsanız ona açık olarak hangi davranışından ötürü ödüllendirdiğinizi ya da cezalandırdığınızı belirtin. Ceza olarak asla fiziksel ceza uygulamayın. Bilgilenmeniz ve ailenizin yeni durumuna alışmak için
psikolojik danışmanlık hizmetleri almanız faydalı olur. Çocuğunuzun ve ailenizin huzuru ve sağlığı için anne ve
babanın birbirine vakit ayırıp, birbirine destek olmaları çok önemlidir. Ayrıca, anne ve baba birbirleriyle mutlaka duygu, düşünce ve hislerini paylaşmalıdır.
ÖNEMLİ Çocuğunuzu içten sevmek Çocuğunuzu kabullenmek Erken teşhis konması Çocuğunuzun durumu hakkında bilgilenmek Erkenden eğitime başlamak çok önemlidir.
Zihinsel engelli bireylerin ailelerine yardım da son
derece önemlidir. Çünkü sıcak aile ortamının sağlanması zihinsel engelli bireylerdeki tüm potansiyeli açığa çıkaracak yegane yoldur. Ancak bu hedeflere ulaşabilmeleri için zihinsel engellilerin uygun yeterli eğitime, toplumsal, sosyal, aile ve bireysel desteğe ihtiyaçları vardır. Zihinsel engelli bir çocukla birlikte olmak aile için belki bir ömür boyu çok zorlu, sabırlı ve çoğu zaman tek başına mücadele etmek anlamına gelmektedir.
Ailenin yaşadığı güçlüklerin en başında konu
hakkındaki bilgi eksikliği gelmektedir. Psikolojik sebepler, çevre ile ilgili sebepler, ekonomik sebepler, eğitim ve sağlık kuruluşlarına ailenin ulaşabilme durumu, aile herhangi bir sosyal güvenlik şemsiyesi altında olsa bile (değilse güçlükler daha da artar) karşılanamayan giderler ile aileyi zaman zaman aşırı derecede sıkıntıya sokan toplumsal yalnızlık duygusuna kapılma vb. belli başlı problemlerdendir.
Unutulmamalıdır ki; ne yapılacağı kavramından
veya tedavi kavramından anlaşılan, çocuğun normal zeka düzeyine erişmesini sağlamak değildir. Çocukta var olan potansiyeli en iyi şekilde kullanmasını sağlamaktır. Gerçekçi, sabırlı olunması gereklidir.
Ülkemizde Zihinsel Engellilerin Eğitimi Konusunda Yapılanlar
ENGELLİLERİN KURDUĞU STK’LAR
Türkiye’de engelli haklarını koruyan, yardımda bulunan 356 dernek, 43 vakıf, 8 tane de federasyon faaliyet göstermektedir.
ENGELLİLER İÇİN SPOR KLÜPLERİ
Ülkemizde 46 bedensel, 87 işitme, 36 görme olmak üzere Toplam 165 tane spor kulübü bulunmaktadır
Engelli Bireylerin Eğitim Durumu Anayasamızın 42. maddesinde ve İnsan Hakları Beyannamesi’nin 26. maddesinde “Herkesin eğitim hakkı vardır” ibaresi geçmektedir. Türkiye’de toplam 495 özel okul bulunmaktadır.(engellilere yönelik). 8.5 milyon da engellinin olduğu düşünülürse özel okul sayısı çok yetersiz kalmaktadır. Bakanlık verilerine göre 8.5 milyon engelli nüfusun 1 milyon 158 bini 18 yaşın altında bulunurken, bu genç engelli nüfusun sadece yüzde 4.18'i eğitim olanağı bulabilmektedir.
Öğrencilerin Ücretsiz Taşınmaları Özel eğitim gerektiren öğrencilerin okullara
erişiminin sağlanarak okullara gelmesini teşvik etmek ve eğitime devamlarını sağlamak amacıyla Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı ile “Özel Eğitime Gereksinim Duyan Öğrencilerin Okullara Erişiminin Sağlanması İçin Ücretsiz Taşınması Projesi” hazırlanarak Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünden kaynak temin edilmiştir.
Özel Eğitim Gerektiren Bireyler İçin Evde Eğitim Hizmetleri
Herhangi bir eğitim öğretim kurumundan
doğrudan yararlanamayacak durumda olan okul öncesi ve ilköğretim çağındaki özel eğitim gerektiren bireylere evde eğitim ve bakım hizmeti verilmektedir.
Eğitim ve Rehabilitasyon Desteği İl ve ilçelerde Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu ve
Değerlendirme kurulları oluşturulmuş bu kurulların yönlendirmeleriyle 3-18 yaş arası zihinsel ve/veya bedensel yetersizliğe yönelik eğitim ve rehabilitasyon desteği; 18 yaş üstü bedensel ve zihinsel yetersizliği olan bireyler için rehabilitasyon desteği sağlanmaktadır.
Örgün Eğitim Kurumlarında Alınan Tedbirler Özel Eğitim Hizmetleri Kurulunca tedbir kararı
alınan öğrencilerin öğrenimlerine devam ettikleri örgün eğitim kurumlarında BEP(Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı) kurulları oluşturulup bu kurullarca öğrencinin var olan potansiyellerini geliştirmeye yönelik eğitim planları hazırlanır ve uygulanır.
Ülkemizdeki Özel Eğitime Yönelik Kurum Tipleri ve Sayıları
Görme Engelliler İ.Ö.O.
16
Öğretilebir Zihinsel Engelliler İçin Eğitim Uygulama Okul ve İş Eğitim Merkezi
121
İşitme Engelliler İ.Ö.O.
48
Yetişkinler İçin Zihinsel Engelliler İş Eğitim Merkezi
5
Ortapedik Engelliler İ.Ö.O.
3
Otistik Çocuklar Eğitim Merkezi (OÇEM)
23
Ortapedik Engelliler Meslek Lisesi
2
Sosyal Rehabilitasyon Merkezi(YİBO)
1
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.Ö.O.
2
Hastane İ.Ö.O.
47
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İ.Ö.O. Ve İş Okulı
48
İşitme Engelliler Meslek Lisesi
15
Eğitilebilir Zihinsel Engelliler İş Okulu
17
TOPLAM
348 32
B OZÜYÜK RE HB ERLİ K VE A RA ŞTI RMA ME RK EZİ MÜDÜRLÜĞÜ
Onlar bizim çocuklarımız!
Teşekkürler