Del_II_Sogndal by Mediebruket

DEL II: SOGNDAL Tekst: Glenn Heine Orkelbog (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Traseen i Sogndal byrjar frå den planlagde trafostasjonen oppe på Skardsbøfjellet, vest for Sogndal sentrum og nordnordaust for Fardal. Traseen følgjer kammen på Skardsbøfjellet i nordvestleg retning mot Haugastøl. Frå Haugastøl går linja ned i det nord/sør gåande dalføret, Kamben. Linja kryssar dalføret Kamben og stig oppover mot Siplingane i nordvest. Frå toppen av Siplingane fell linja ned i Øvstedalen og kryssar tvers over innmarkene på Gardsel i retning Bjørndalen i nordvest. Frå Bjørndalsstølen klatrar traseen opp på Bjørndalsfjellet, som representerer den nordvestlegaste grensa til traseen mot Leikanger kommune. Den planlagde kraftlinja følgjer eksisterande kraftlinjetrasé gjennom heile planområdet. Toppen på Skardsbøfjellet i søraust er eit forholdsvis flatt platå som ligg på om lag 700 meter over havet. Trafoområdet dekkjer storparten av flata. Lengst nord i trafoområdet er terrenget lett kupert og har enkelte kollar spreidd rundt om på store myrflater. Vegetasjonen er vekselvis open til svært tett. Myrflatene mellom kollane er opne og frie for vegetasjon, medan kollane har grodd att med fjellbjørk og enkelte furutre. Landskapet fell slakt sørover i retning Røysetevatnet. Langs den sørvestlege kortsida av trafoområdet går myrflatene frå nord heilt ned til den sørlege grensa av trafoområdet. I den søraustlege delen av trafoområdet er vegetasjonen tettare. Det er hovudsakleg snakk om blandingsskog med bjørk og furu, men òg enkelte grantre. Parallelt med den sørlege avgrensinga av trafoområdet går ei eksisterande kraftlinje. Aust i området, i retning Sogndal, er skogen meir utprega furuskog. Frå Skardsbøfjellet og vidare nordvestover mot Haugastølen, stig landskapet svakt nokre hundre meter, før det flatar ut. Ein følgjer austsida av ein eksisterande kraftlinjetrasé, gjennom tett krattskog og over større myrflater. Etter kvart fell det kuperte terrenget ned mot Haugastølen i nordvest. Sjølve stølen ligg 100 - 150 meter nedanfor og sørvest for traseen. Frå stølen i retning traseen i nord stig landskapet i terrassar før det mot toppen (i traseen) flatar ut. På toppen er det er opne myrflater som stig svakt mot aust i retning trafoområdet og Skardsbøfjellet. Frå myrflatene fortset traseen langs den eksisterande traseen mot nord, i retning Tuftene og Kamben-dalføret. Terrenget fell bratt frå Haugastøl og ned i Kamben. Frå Kamben klatrar traseen vidare oppover att, gjennom beitemarker mot toppen av Siplingane. Landskapet på toppen er ei blanding av søraust-/vestvende beitemarker, skog og granplantefelt. Granplantefelta dominerer meir dess lenger nordvest ein kjem. Frå toppen av Siplingane går traseen vidare nordvest over nokre hundre meter langs ei kupert flate. Terrenget fell så bratt nedover mot Gardsel i botnen av Øvstedalen. Traseen kryssar over vegen, beitemarkene og Fardalselvi, som ligg i botnen av dalen og fortset i retning Bjørndalsstølen i nordvest.

Bjørndalsstølen ligg på nordvestsida av dalen, litt oppe i skråninga. Traseen går langs med den vestlege sida av stølen gjennom tett blandingsskog, før landskapet opnar seg opp i ei stor drenert myr nordvest for stølen. Landskapet stig bratt oppover frå myra i retning Bjørndalsfjellet. Hellinga mot Bjørndalsfjellet har myrar og enkelte parti med fjellbjørkeskog. Vegetasjonen vert skrinnare dess høgare ein kjem. Etter kvart flatar landskapet noko ut. Traseen følgjer austsida av elva Havragrovi. Elva deler seg i to eit stykke oppe i dalføret. Ein markant åsrygg ligg der midt i mellom dei to elvane. Åsryggen følgjer dalen i lengderetninga mot vest. Ovanfor åsryggen stig landskapet i terrassar oppover mot toppen på Bjørndalsfjellet, eit fjellplatå på i underkant av 800 meter høgde over havet. Grensa mot Leikanger kommune deler dalføret/platået i to rett vest for Havravatnet.

Oversiktskart over registreringane i Sogndal. Sjå òg kartvedlegga bak i rapporten. I tillegg til registreringa av traseen, er òg den planlagde anleggsvegen opp til trafoområdet på Skardsbøfjellet registrert. Vegen går frå Resaland i Sogndalsdalen og følgjer fjellsida oppover i sørleg retning mot Nystølen og Tyldestølen. Like etter at anleggsvegen har teke av frå svingen ovanfor Resaland, går vegen over eldre beitemark og inn i tett krattskog. Vegen fortset over tre mindre elvar og juv. Vegtraseen går så i svingar oppover fjellsida i retning Nystølen og Tyldestølen. Etter kvart som ein kjem høgare opp endrar vegetasjonen seg frå tett lauvskog til granskog. Når ein nærmar seg Nystølen og Tyldestølen, som ligg på 524 meter over havet, flatar landskapet ut og vegetasjonen endrar seg frå barskog til fjellbjørkeskog. Vegtraseen går langs austsida av stølane og svingar ikkje mot sørvest som ein skulle forvente, men går nokre hundre meter mot vestnordvest i retning Drivdal. Landskapet stig slakt over større myrar og gjennom tett krattskog. Vegen gjer ein sving attende 46

mot sør og landskapet stig slakt opp på dei store myrflatene som skil Sogndalsdalen i aust frå Øvstedalen i vest. I det ein kjem opp på platået på om lag 580 meter over havet, deler vegtraseen seg i to. Ein del følgjer den austlege sida av platået medan den andre delen går langs den vestlege sida av platået. Den austlege delen går langs opne myrflater i retning Lerheimstølen i sør. Landskapet stig gradvis mot sør. Den vestlege traseen skjer tvers over midten på myrplatået før den følgjer kanten på Svartavassdalen mot søraust i retning Lerheimstølen. Dei to traseane møtest att om lag 250 meter sørvest for Lerheimstølen. Traseen stig så bratt opp på endå eit platå i sør. Platået ligg på om lag 660 meters høgd. Terrenget er kupert og har kollar med myrflater i mellom. Myrflatene er stort sett frie for vegetasjon, medan kollane er attgrodde av tett fjellbjørkeskog. Vegen skil seg att etter berre 200 meter, dvs. med ein gong ein kjem opp på platået. Her går den eine traseen langs den vestlege kanten av platået medan den austlege skjer tvers over myrflatene. Traseane møtest på den søraustlege enden av platået, om lag 280 meter før vegen går inn i dalen Kambane. Kambane-dalføret er trongt og svært bratt. Vegtraseen kryssar Kambane og fortset i hellinga på Slakkafjellet i retning Haugastølen. Frå Kambane og mot søraust følgjer vegtraseen ei smal flate gjennom tett lauvskog. Når ein rundar Slakkafjellet stig traseen svakt oppover nokre hundre meter før den igjen flatar ut. Her, og bort til Haugastølen i søraust, går traseen over fleire mindre kollar, ned i mindre dalsøkk og over myrflater. Vegen går om lag 360 - 370 meter nord for og ute av syne frå Haugastølen. Frå Haugastølen stig landskapet svakt nokre hundre meter før det så flatar ut att. Landskapet er kupert, fullt av småkollar med myrflater mellom. Når ein nærmar seg trafoområdet på Skardsbøfjellet fell vegtraseen og terrenget slakt nedover i austleg retning. GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Sogndal kommune vart utført i perioden 26/5-10/6, 15-16/6 og 2526/6, men enkelte strekk, som Skardsbøfjell-vegen vart fyrst registrert 6/8, 13-14/8 og 14-15/9. Arkeologane Morten Tellefsen, Oddhild Dokset, Solveig Roti Dahl, Anne Mette Haugen og Glenn Heine Orkelbog nytta totalt 42 dagsverk på registreringa i Sogndal kommune. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 12,5 dagar. 25 dagar blei nytta til rapportarbeid, totalt 79,5 dagsverk.. Arbeidet vart hovudsakleg utført av Glenn Heine Orkelbog og Morten Tellefsen. Dei andre vart henta inn der det var naudsynt. Registreringsmetoden var hovudsakleg overflateregistrering. Det inneber ein systematisk gjennomgang av planområdet der ein ser etter kulturminne som er synlege på overflata. Prøvestikking vart nytta for å underbygge den visuelle overflateregistreringa. Prøvestikking inneber graving av sjakter på om lag 40 x 40 cm for å vise strukturar eller trekol under bakkenivå. Prøvestikkinga i Sogndal kommune var ikkje systematisk, dvs. at eit avgrensa geografisk område vart systematisk undersøkt med prøvestikking for å vise til dømes steinalderbuplassar. Prøvestikkinga vart i staden

nytta i samband med undersøking av potensielle strukturar, først registrert ved overflateregistrering og for å ta ut trekol til C14-dateringar. Alle funn vart gjevne eit strukturnummer og eit lokalitetsnummer, vidare vart lokalitetane dokumenterte i eit standardisert lokalitet-/strukturskjema. Strukturar vart så fotograferte og eventuelt teikna. For større lokalitetar vart det teikna lokalitetsskisser. Kvar struktur og lokalitet vart kartfesta med ein handhalden GPS. Berre C14-prøver vart tekne ut.

Dokumentasjon av R 129638 (grop) sørvest for Haugastøl (foto #2).

Morten Tellefsen på veg ned frå Skardsbøfjellet. Utsikt mot Ylvisåker i SV (foto #3).

REGISTRERINGANE I SO GNDAL

Registreringa av kraftlinjetraseen, trafo-område og anleggsvegen i Sogndal kommune gav totalt 23 lokalitetar (R 129617, R 129618, R 129619, R 129620, R 129622, R 129623, R 129624, R 129626, R 129629, R 129630, R 129632, R 129633, R 129634, R 129635, R 129637, R 129638, R 129639, R 129640, R 129641, R 129978, R 129979 og R 105899). Av desse var 12 kolframstillingsanlegg, ein steingard, tre tuftkompleks, ein grensestein, to bogastiller, eit stølsanlegg og eit jarnvinneanlegg. På austsida av Øvstedalen frå Skardsbøfjellet i søraust til Smiareset i nordvest fann ein lokalitetane, R 129617,R 129618, R 129640, R 129632, R 129620, R 129633, R 129634, R 129622, R 129623,R 129635, R 129637, R 129638, R 129639, R 129624, R 129630, R 129629, R 129641, R 129625. Lokalitet R 129626 ligg nordaust for Smiareset og aust for Svartavatnet og ligg slik sett utanfor både anleggsveg og kraftlinjetrasé. Lokalitet R 129678 ligg attmed Nystølen og Tyldestølen medan R 129979 ligg i tilknyting til anleggsvegen som går frå Resaland i Sogndalsdalen mot trafoområdet oppe på Skardsbøfjellet. Nordvestsida av Øvstedalen, frå Gardsel i aust, til Bjørndalsstølen og Bjørndalsfjellet i vest har vesentleg færre lokalitetar enn søraustsida av Øvstedalen. Berre to lokalitetar R 105899 og R 129619 er registrerte her. Lokalitet R105899, Bjørndalen, er likevel den største lokaliteten i Sogndal med totalt 39 strukturar. På fotografi der strukturane er vanskelege å observere vil hjelpelinjer, piler og andre markørar verte teikna på fotografiet. Det er viktig å presisere at illustrasjonane på

fotografia berre representerer tolkingar av forma på strukturane. Nokre bilete med vanskeleg synlege strukturar har vi med vilje late vere å illustrere. Dette vert gjort for å synleggjere for lesaren korleis utmarksfornminne framstår ute i felt. R 129617 (JERNFRAMSTIL LINGSANLE GG , LOK 200 , GBNR 77/3) Enkeltminnekategori Slaggutkast Blåstertuft Groper Trekolkonsentrasjon

Tal 1 1 2 1

C14-datering Tal på kolprøver 900 – 920, 960 – 1040 e. Kr. (Beta 261712) 1 0 0 0

R 129617

R 129617 Smiareset avmerka med pil (foto #4).

Terrengskildring og plassering R 129617 ligg i det nordvestlege hjørnet av beitemarka ”Smiareset”. Smiareset ligg i hellinga mot toppen av åsen, nordaust for Trodhaug, omlag 400 hundre meter sørsørvest for Svartavatnet. Smiareset ligg på austsida av og lengst inne i Øvstedalen, på 560 meter over havet. Lokaliteten ligg utanfor traseen, og tiltaket kjem derfor berre i liten grad av konflikt med kulturminnet. Jernvinneanlegget R 129617 ligg mot toppen av beitemarka i ei sørgåande slak helling. Skråninga fell mot sør og sørvest nedover i retning dalen. Anlegget ligg mellom to fritidsbustader, ei hytte 40 meter sør for jernvinneanlegget og ei hytte 50 meter nord for anlegget. Strukturane samlar seg på ei mindre flate i hellinga. Lokaliteten kan derfor avgrensast topografisk til flata.

Utsikta frå lokaliteten er i nord og i vest blokkert av planta granskog. Austover ser ein over beitemarka til endå meir planta granskog. Planta gran vert nytta til å parsellere ut beitemarkene. Mot sør ser ein ned mot fritidsbusetnaden og vidare nedover i dalen. Frå anlegget gjennom granskogen mot vest går ein sti. Følgjer ein stien 75 meter vestover kjem ein til den tidlegare registrerte lokaliteten R 60590, som Kari Kristoffersen fann i 1987 (Askeladden). Den bestod opphavleg berre av ei kolgrop. Årets registrering fann i tillegg ein holveg. 35 meter sørvest for R 60590 ligg endå ein lokalitet funnen av Kari Kristoffersen. Lokaliteten har etter årets registrering fått endra status frå kolgrop til jernvinneanlegg. Det er dermed to jernvinneanlegg i området, men sistnemnde er ikkje nærare dokumentert.

Smiareset R 129617.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg på ei mindre flate i hellinga. Flata er lett kupert med enkelte steinar, groper, tuer og måler om lag 72 m² i utbreiing. Vegetasjonen på lokaliteten er gras, med enkelte einebusker. Slaggutkastet (S1) er den sørlegaste strukturen på lokaliteten. S1 byrjar der flata knekk og fell mot sør. Eit prøvestikk vart grave i slaggutkastet og slagg vart funne i tillegg til trekol. Ei prøve blei teken ut (Beta 261712) og C14-datert. Resultatet viste datering til 900 - 920, 960 - 1040 e. Kr, som svarar til vikingtid.

Planteikning over jernvinneanlegget (Teikna av Ingar M. Gundersen, reinteikna av Morten Tellefsen)

På jernvinneanlegget vart det påvist eit slaggutkast i sørlege del, ei blåstertuft i nordlege del, to trekolkonsentrasjonar i tilknyting til tufta, og to groper med ukjent funksjon i austre del. Den eine trekolkonsentrasjonen (nr. 5 på planteikninga) vart påvist ved hjelp av jordbor, og kan vere ein mindre eldstad i blåstertufta. Blåstertufta er godt synleg med ein veggvoll i aust (nr. 4 på planteikninga), og ei nedskjering i skråninga i vest (nr. 7 på planteikninga). Ein skarp kant i bakkant av lokaliteten, markerer sannsynlegvis den nordlege avgrensinga av tufta. Tufta ligg òg i tilknyting til ein større trekolkonsentrasjon (nr. 6 på planteikninga), som ligg rett utanfor opninga. Dette kan anten vere produksjonsrestar frå jernframstillinga, eller eit trekollager.

Det vert rekna som sannsynleg at blåsteromnen ligg i tilknyting til tufta og trekolkonsentrasjonen. Mellom slaggutkastet på den sørlege enden av anlegget og trekolkonsentrasjonen vart det påvist mykje slagg ved prøvestikking. Slaggutkastet kan dermed strekkje seg heilt mot blåstertufta i nord, men med ei meir markant samling i sør. Ein stor stein står på høgkant i slagghaugen. Det er mogleg at steinen òg er ein del av ein omnskonstruksjon. Jernvinneanlegget er svakt synleg i landskapet og uklart avgrensa. Anlegget vart påvist ved eit funnførande prøvestikk i slaggutkastet. Anlegget mangla kolgroper i direkte tilknyting, og det var ein markant del gropslagg og botnskoller i slagghaugen. Den vesle mengda med renneslagg indikerte ei datering til overgangen mellom eldre og yngre jernalder, eventuelt merovingartid. Dateringa til vikingtid var dermed noko yngre enn forventa. Plasseringa av anlegget tett opptil eit stølsområde, og med ei viss avstand frå myrane, avvik òg frå det ein kjenner til frå jernvinneanlegga på Filefjell i Lærdal og Austlandet generelt. Desse faktorane indikerer totalt sett at jernvinneanlegget på Smiareset kan vere noko annleis organisert, enn det vi kjenner til frå samtidige anlegg i andre regionar på Austlandet og fjellovergangen på Filefjell. Strukturskildring S1: Slaggutkast. Slaggutkastet ligg i den sørlege hellinga av flata. S1 utgjer dermed den sørlegaste avgrensinga på anlegget. Det er naturleg å tenkje seg at ein sjaktomn kan ha lege i tilknyting til ei steinblokk, som er synleg gjennom torva i den nordlege delen av strukturen. I utbreiing måler slaggutkastet 7 x 4 meter. PS1 er graven sentralt i strukturen og ei C14-prøve blei teken ut (200P1). Prøva gav ei datering til 900-920 e. Kr. og 960-1040 e. Kr. Prøva blei teken ut frå stratigrafisk lag nr. 3, eit 24 cm tjukt slagglag iblanda trekolbitar, som låg under 20 cm med torv og humus. Det var ingen teikn til forstyrringar/nedgravingar av stratigrafien, så konteksten vert rekna for å vere god. I tillegg til C14-prøve vart fleire slaggprøver (200F1-200F5) tekne ut frå same prøvestikk. Slaggutkastet inneheldt både renneslagg og botnskoller (200F2 og 200F3), og fleire stykke med forholdsvis knudrete slagg, som minner meir om slaggtypen i eldre jernalder og merovingartid (200F4). Delen renneslagg var forholdsvis liten, men likevel nok til at ein kan gå ut ifrå at omnen er av yngre jernalderkarakter med slaggavtapping. Fleire funn av brend leire (200F1) indikerer at det dreier seg om ein sjaktomn. Mindre stykke med glasert slagg (200F5) blei også funne, men det er noko uklart om desse representer ein form for smiing, eller stammar frå sjølve jernframstillinga. Det høge talet på knudrete slagg av ”eldre” type kan skuldast ein noko annan teknologi, enn det vi kjenner til frå samtidige anlegg på til dømes Filefjell. S2: Grop. S2 er ei grop som ligg omlag ein halv meter nordaust for S1 og 1,2 meter sør for S3 og S4. S2 utgjer, i lag med S4, den austlege avgrensinga av lokaliteten. Gropa er rund - oval og måler 2 x 2,5 meter, men er open mot aust. Prøvestikking i gropa gav inga avklaring på om ho har vore nytta til kolproduksjon.

Øverst til venstre: Profilteikning av PS1 i slagghaugen (Teikna av Ingar M. Gundersen, renteikna av Morten Tellefsen) Øverst til høyre: PS1: profil i slagghaug (foto #9). Nummer 2 fra øverst til høyre: Detalj av renneslagg (foto #10). Nummer 3 fra øverst til høyre: Detalj av glasert slagg (til venstre) og del av botnskolle (til høgre) med avtrykk etter sjaktveggen (foto #12). Nederst til høyre: Detalj av slagg (foto #11). Slagget er knudrete, og minner om ein eldre slaggtype enn det som er vanleg i vikingtid.

R 12917, jernvinneanlegg (foto #5).

Jernvinneanlegg markert med pil (foto #6).

Slaggutkast

R 129617, jernvinneanlegg (foto #7).

Slaggutkast (foto #8).

S3: Grop. S3 er ei rundt grop som måler 1 x 1 meter ligg 1,2 meter nord for S2 og attmed S4 i aust. Funksjonen til gropa er usikker. S4: Blåstertuft. Blåstertufta er markert med ein veggvoll i aust, og to markante nedskjeringar i hellande terreng i nord og i vest. Tufta ser ut til å ha vore open mot sør, og ein blåsteromn kan ha lege i tilknyting til den opne gavlen. Vollen går i nord sørleg retning, og er mellom 1-1,3 meter brei og 4 meter lang. Indre mål i tufta er omlag 3 x 4 meter. Sentralt i tufta vart det påvist en kolkonsentrasjon, som kan vere spor etter ein mindre eldstad. Kolkonsentrasjonen måler omlag 0,5 x 0,5 meter. S5: Trekolkonsentrasjon. S5 er ein konsentrasjon av trekol som ligg i tilknyting til den sørvestre avgrensinga av blåstertufta. Strukturen kan representere eit trekollager, eller vere produksjonsrestar frå blåstringa. R 129617 og R45522 er dei to fyrste jernvinneanlegga funne på nordsida av Sognefjorden. Anlegga har eit stort kunnskaps- og forskingspotensiale, og kan bidra til å auke vår forståing av jernvinna si historie i indre Sogn.

R 129618 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 202, GBNR 77/3) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 980 – 1160 e. Kr. (Beta 261714)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering R 129618 ligg på Siplingane på austsida av Øvstedalen, på 600 meters høgd over havet. Lokaliteten ligg i byrjinga av eit mindre nordvest - søraustgåande dalføre. I sørvest, i retning ”Kamben” og ”Tuftene” endar dalføret i opne beitemarker. I vest er landskapet avgrensa av ein kolle, medan i nordaust stig landskapet oppover i retning Busthaug. 100-150 meter søraust for R 129618 ligg R 129632 (tuft). Følgjer ein derimot dalføret og traseen mot nordvest i retning Gardsel, kjem ein til R 129640 (stølsanlegg).

R 129618, kolgrop

R 129618 er eit enkeltminne, ei kolgrop/mogleg tjøremile, som er automatisk freda. Lokalitetsavgrensinga følgjer vernesona på fem meter rundt S1. Lokaliteten ligg 25 meter nord for traseen og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg i ei søraustleg skråning, som fell i retning beitemarkene søraust på Siplingane. I botnen av det vesle dalføret er det myr og svært fuktig. 7 - 8 meter vest for lokaliteten går eit steingjerde oppover skråninga i nordaustleg/sørvestleg retning. Kolgropa ligg i ei dump i landskapet inne på beitemark. Ovanfor lokaliteten i nord og i aust er det blandingsskog, som hovudsakleg innheld lauvtre. I vest er det tett planta granskog, medan i søraust opnar landskapet seg opp i beitemark. 20 meter vest for R 55

129618 ligg ei tidlegare registrert kolgrop (105896), og 30 meter søraust for R 129618 ligg endå ei tidlegare registert kolgrop (105894).

Stipla linje syner vollen på S1 (foto #14).

Profil av R 129618 (foto #15).

Strukturskildring Oversiktsbilete over lokalitet R 129618. (foto #13).

Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 står fram som eit 40 cm djupt, rund/ovalt søkk i bakken. Nedskjeringa er svakt boga. Strukturen måler 3,6 x 4,3 meter i ytre mål og 2,0 x 2,2 meter i indre mål. I austre og vestre del er vollar svakt synlege. I sør, parallelt med hellinga på bakken, er ei opning på ein meter i breidda. Denne opninga, eller helletuten, indikerer at S1 kan vere ei tjøremile. I prøvestikket som vart grave sentralt i strukturen vart eit 10 cm tjukt trekollag funne, på 60 cm djupn. Ei prøve blei teken ut og C14-datert (261714). Dateringa plasserer kolgropa attende i vikingtid og tidleg mellomalder 980 - 1160 e. Kr.

R 105899 (STØLSANLEG G , BJØRNDALEN, L0K 205, GBNR 68/3) Enkeltminnekategori Tufter Kol/kokegrop Skålgropstein Tjøremile

Tal 22 13 2 2

C14-datering S1: 130 – 340 e. Kr. (Beta 261716) S20: 140 – 390 e. Kr. (Beta 261715) S26: 660 – 890 e. Kr. (Beta 263376)

Tal på kolprøver 3 2

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 105899 ligg i Bjørndalen i stigninga opp mot Bjørndalsfjellet på austsida av Øvstedalen, på om lag 580 meter over havet. Lokaliteten ligg midt i traseen mellom mastefeste BM 185 og BM 186, 600 meter sørvest for R 129619. Tiltaket er i direkte konflikt med kulturminnet, og den nye kraftlinja vil medføre ei betydeleg visuell skjemming av lokaliteten. Ei eksisterande kraftlinje går allereie 40-50 meter nord for lokaliteten, og R 105899 vert vurdert til å ha særs høg kulturhistorisk verdi. N

R 105899 (tuftkompleks)

R 129619 (kolgrop)

Bjørndalsstølen

Oversikstbilete over Bjørndalen og lokalitet R 105899 og R 129619 (foto #16).

Lokaliteten ligg oppå ein sørvest – nordaust gåande bergkam avgrensa av elva Havragrovi i sør og ein bekk i nord. Bekken og elva møtest 150 meter aust for lokaliteten. Frå BM 186 stig landskapet slakt men gradvis opp mot BM 185. Elva og bekken har grave djupe elvedalar på nord/sørsida av bergryggen, noko som medfører at stigninga opp på bergryggen særleg frå aust er bratt. Oppå bergryggen flatar landskapet ut, men stig likevel slakt mot vest. Terrenget er kupert, fullt av små kollar

og flater om ein annan. Enkelte flyttblokker og nakne bergknausar ligg spreidde på lokalitetsflata. Står ein midt i lokaliteten, har ein utsyn mot nordaust og Smiareset (R 129617) på austsida av Øvstedalen. Mot nord ser ein over på ei myrflate før utsikta vert broten av stigninga oppover mot nord. Mot sør ser ein over Havragrovi ned på større myrflater omkransa av tett krattskog av fjellbjørk. Mot vest ser ein flater og terrassar som gradvis stig oppover mot Bjørndalsfjellet. Bergkammen som lokaliteten ligg på er tørr og godt drenert samanlikna med områda i nord, sør og aust, som hovudsakleg er myrflater. Vegetasjonen er open fjellbjørkeskog, med enkelte grantre og einebærbusker. Undervegetasjonen er bærlyng, røsslyng, bregnar og gras. Skildring av lokaliteten R 105899 er i utbreiing den største lokaliteten registrert i Sogndal kommune. I lengderetninga NA/SV måler lokaliteten om lag 370 meter. Lokaliteten er på sitt breiaste i vest, på omlag 150 meter i nord/sørleg retning. Lengst mot aust er breidda berre på 50 meter. Lokaliteten kan avgrensast topografisk til bergkammen den ligg på og av elva/bekken i sør, nord og aust. I vest er lokaliteten avgrensa til flata som går opp til BM 185, før terrenget byrjar å stige brattare opp mot Bjørndalsfjellet.

Bjørndalen, R 105899

Bjørndalen R 105899 vart fyrst registrert i 2000 av Ståle Furnes, Marit Skrede og Arnulf Østerdal i samband med forsterking av linjenettet frå Fardal i Sogndal til Mel i Balestrand. Registreringa avdekka 15 tufter og to kolgroper (A og B). Grop A vart C14-datert til 1530 +/- 60 BP og grop B til 1360 +/- 70 BP (Furnes 2001). Prøvestikk

synte trekol i enkelte tufter, og to av tuftene vart daterte. Tuft A vart datert til 1310 +/70 BP, medan tuft E fekk dateringar til 1470 +/- 60 BP. I tuft E vart det også funne ni kvartsbitar, som er det einaste gjenstandsfunnet frå lokaliteten. Dateringane frå gjeldande registrering ligg meir eller mindre innanfor dei same rammene, og plasserer med andre ord verksemda på lokaliteten frå og med romersk jernalder til og med vikingtid. Tuftene vert av Furnes, Skrede og Østerdal skildra som å vere hesteskoforma. Enkelte av tuftene er også dobbeltufter, som er to hesteskoforma tufter som ligg inntil kvarandre og saman utgjer ei tuft. Hesteskoforma tufter indikerer ein viss alder på lokaliteten, og ei generell datering til jernalderen kan nyttast. 2009-registreringa av R 105899 medførte fleire nye funn. For å få eit mest mogleg heilskapeleg inntrykk av lokaliteten blir resultata av både registreringane i 2000 og 2009 utdjupa her. På grunn av dei store geografiske utbreiinga til lokaliteten er det nyttig å dele den i to. Under vil derfor lokaliteten verte omtalt som R 105899 aust og R 105899 vest.

Bjørndalen, R 105899 aust.

Bjørndalen R 105899 aust Den austlege delen av bergryggen lokaliteten ligg på er smalare enn den vestre delen, med ei breidde på mellom 30 - 60 meter. Bergryggen er smalast lengst aust og vert gradvis breiare mot vest. Landskapet stig i terrassar opp mot vest og S1(tuft). S1 ligg sentralt plassert i den austre delen av lokaliteten mot toppen av bergryggen, der landskapet flatar ut. S39 (kolgrop) utgjer den austlegaste strukturen på lokaliteten. Lokalitetsavgrensinga går om lag 30 meter aust for S39. S17 (tuft), ligg omlag i midten av lokaliteten, på grensa mellom den austre og vestre delen. Mellom S17 og S39 er avstanden på omlag 110 - 120 meter (sjå kart nr. 3).

S38 (kolgrop/kokegrop), ligg 2 meter sørvest for S39 og 1-2 meter nord for elva, Havragrovi. Om lag 20 meter nordaust for S39 og høgare oppe i terrenget ligg S21, den austlegaste tufta på lokaliteten. 40 meter vest for S21 ligg S1 (tuft). Sør for S1 i hellinga ned mot elva ligg fleire groper. S27 (kolgrop) ligg nærast elva. 10 meter nord for S27 ligg S25 og 26 (kokegroper) attmed kvarandre. 8-10 meter nord for desse ligg S28 (kokegrop). S28 ligg 5-6 meter aust for S1. 30 meter nordaust for S1: i den nordlege hellinga av bergkammen, ligg S20 som er ei mogleg tuft. Omlag 25 meter vest for S1 ligg S2 og S3 (tufter), med 5 meters mellomrom. S2 ligg nord for S3. I ein halvsirkel rundt den sørlege sida av S3, frå aust mot vest ligg S22 (skålgroper), S26 (kokegrop), S30 (eldstad/kolgrop) og S31 (skålgroper). Strukturane S4 (tuft), S36 (kokegrop), S5 (tuft), S6 (tuft) og S17 (tuft) ligg meir eller mindre på ei linje frå S3 i retning vest. 9 meter søraust for S17 ligg S32 ei kokegrop. 12 - 15 meter nord for S2 ligg to tufter attmed kvarandre (S18 og 19) mellom tuftene ligg ei kokegrop (S37).

Bjørndalen, R 105899 vest.

Bjørndalen R 105899 vest Frå S7 og S8 (tufter) i aust er det om lag 150 meter til den vestlege avgrensinga av lokaliteten. I den vestlege delen av R 105899 er bergkammen breiare og den aust/vestlege hellinga er slak, nesten flat. Storparten av strukturane samlar seg på ei line langs den sørlege grensa av traseen, frå S7 i aust til S15 i vest (sjå kart nr. 4). S8 (tuft) ligg 5 meter sør for S7, og 6 meter nordaust for S33 ligg ei kokegrop. Om lag 10 meter nord for S33 ligg 2 tufter til (S9 og S10). S10 ligg 4 - 5 meter nordvest for S9. Om lag 10 meter vest for S34 ligg to tufter (S13 og S14) og endå ei kokegrop

(S35). 15 meter vestover ligg S16, endå ei tuft. 20 meter sørvest for S16 ligg S15, ei tuft. På nordsida av bergkammen, om lag 40 meter nordvest for S14 ligg S23 og S24. Strukturane ligg i tilknyting til ein bekk og representerer to moglege tjøremiler. R 105899

Utsnitt av amtskart frå 1866 over Sogndal og Leikanger, teikna av løytnant H. Sejersted. Kartet syner at det tidlegare har gått ei ferdselsåre over fjellet mellom Øvstedalen og Leikanger attmed Bjørndalstuftene, og at lokaliteten hadde gått ut av bruk på midten av 1800-talet. Statens Kartverk.

Kva representerer R 105899? Lokalitet R 105899 har totalt 39 strukturar. Av desse er 22 tolka som tufter, 13 er kolgroper eller kokegroper, 2 er skålgropfelt og 2 strukturar er moglege tjøremiler. Det gjer lokaliteten til den største både i areal og i talet på strukturar langs traseen frå Fardal til Ørskog. Lokaliteten representerer mest truleg eit stølsområde som har lang brukskontinuitet i tid. C14-dateringane av groper til 1530 +/- 60 BP og 1360 +/- 70 BP frå 2000registreringa syner til aktivitet i området i folkevandringstid. Dateringane av tuft S1 og S21 (Beta 761715 og 261716) i Bjørndalen aust fell til 140 - 390 e. Kr. Og 130 340 e. Kr., som svarar til eldre jernalder og romartid. Dateringa til romartid er den eldste i Bjørndalen. Dateringa av gropa S35 fell til 660 - 890 e. Kr., som vil seie folkevandringstid til vikingtid. Skålgroper har ei generell datering til eldre bronsealder, 1800 f. Kr. til førromersk jernalder, 500 f. Kr. - 0. Slik sett representerer skålgropene den eldste indikasjonen på bruk av området, men skålgroper er svært vanskeleg å datere og bør brukast med varsemd i dateringssamanheng. Lokaliteten har funnmateriale og C14-dateringar som grovt sett syner kontinuitet i bruk av området gjennom heile jernalderen. Manglande funn av nyare tids kulturminne på lokaliteten tyder på at området ikkje har vore i aktiv bruk som støl i etterreformatorisk tid.

Registreringsundersøkinga gjev ikkje svar på om dei ulike strukturane har vore i bruk på same tid. Ei systematisk C14-datering av tuftene eller ei komparativ studie av tuftenes utforming, storleik og plassering i forhold til kvarandre kan gje svar på dette. Det er likevel lite truleg at dei 22 tuftene er samtidige. Meir sannsynleg er det at dei representerer ulike bruksfasar på lokaliteten over ein lengre tidsperiode. Det store talet på tufter kan kome av at materiale frå eldre forfalne strukturar vart nytta i konstruksjonen av nye stølsbygningar, tett attmed dei gamle. Tuftene kan òg naturlegvis representere fleire ulike stølar som har lege nær kvarandre i terrenget. Funnmaterialet frå lokaliteten vitnar konkret om opphald for menneske og dyr. Ei tolking på dei større tuftene, og særlig dobbeltuftene, er at dei har fungert som fjøs. Kolgropene, kokegropene og eldstaden viser til daglige gjeremål som til dømes matlaging. S23 og S24, dei to moglege tjøremilene, representerer utmarksaktivitet ofte knytt til stølsdrifta. Skålgropene skil seg ut frå resten av funnmaterialet, grunna si alderdommelege datering. Dei vert, som tidligare nemnt, sett i samband med pastoralisme, eit dyrehald som tek utgangspunkt i utnyttinga av sekundærprodukt, som mjølk og ull, framfor kjøtprodukt.

S1, tuft. (foto #17).

Strukturskildring S1: Tuft. S1 står fram som ei svakt markert rektangulær flate, som måler 6,6 x 4,4 meter. Djupna på tufta måler 40 cm. Tufta er attgrodd av mose og lyng. Veggvollar er ikkje synlege, men enkelte steinar stikk opp. I det sørvestlege hjørnet er tufta forankra i ein stor stein. Eit prøvestikk vart gravd i tufta i 2000. Prøvestikket vart opna att i 2009 for å ta ut ei kolprøve (Beta 261716). Under omlag 10 cm torv fanst det linser av

sterkt forvitra trekol i eit lag med lys grå sand (lag 2 og 3). Under lag 2 og 3 var det raudleg, trekolhaldig mineraljord, som var om lag 20 cm tjukt (lag 4). Trekolprøva blei teken ut frå lag 4. Under lag 4 var det eit lag med stein som vart avløyst av eit lag med lys grå/gul silt. Prøvestikket var totalt 32 cm djupt. Prøva vart C14-datert til 130 340 e. Kr., som svarar til romartid. Det avvik noko frå prøva som vart teke ut i 2000, som ligg innanfor folkevandringstid. Totalt sett indikerer prøvene bruk av tufta over eit definert tidsrom. S2: Tuft. S2 er ei klart markert rektangulær tuft, som måler 10,8 x 6,2 meter i lengd/breidd, og med ei høgd på 30 - 40 cm. Sjølv om tufta er grodd att av bjørk, gras og lyng, så er vegvollane likevel godt synlege i nord og nordvest. Inntil den nordlege langsida ligg eit tilleggsrom, som måler 4,2 x 2,4 meter. Midt gjennom tilleggsrommet i lengderetninga nord/sør, går ein sti.

Prøvestikk på R 105899

Planteikning over tuftkomplekset i BjĂ¸rndalen (teikna av Morten Tellefsen og Glenn Heine Orkelbog, renteikna av Morten Tellefsen)

S2, tuft. (foto #18).

S3: Tuft. Tufta ligg 6 meter sør for S2. Den er rektangulær i forma og måler 6,3 x 3,4 meter med ei høgd på om lag 25 cm. S3 er lite markert, men vollane i vest og nord er forholdsvis tydelege. Tufta er attgrodd av bjørk, gras og lyng. S4: Tuft. S4 er ei svakt synleg kvadratisk tuft. Nokre steinar kan synast å danne rekkjer eller moglege veggvollar. Største høgd på steinane er 25 cm. I storleik måler tufta 3,7 x 3,5 meter. Ei steinrekkje som deler tufta om lag på midten kan tyde på ei indre rominndeling. S5: Tuft. Er ei rektangulær tuft på 10,4 x 5 meter. Vollane er ujamne i høgda og er lite synlege. Høgaste mål på veggvollane er 40 cm. I sør ligg tufta forankra inntil ein jordfast stein/berg. Ein steinvoll deler tilsynelatande tufta i to i lengderetninga. Det kan derfor vere snakk om to tufter eller ei dobbeltuft. Tufta er attgrodd av bjørk, gras, lyng og bregnar. Den same stien som går gjennom S4 lenger aust går og tvers i gjennom S5. S6: Tuft. S6 er ei hesteskoforma tuft, som måler 7,6 x 6,2 meter. Tufta har ein avrunda veggvoll i nord. Den austlege vegvollen er tydelegast, men har rasa ut somme stader. I sør er ingen veggvoll synleg. Høgda på tufta er derfor noko ujamn. På det høgaste måler vegvollane 46 cm. Tufta er attgrodd av bjørk, einer, gras og lyng. Same sti som går i gjennom S4 og S5 går også gjennom S6. S7: Tuft. Tufta er rektangulær og måler 8,7 x 5,9 meter. Høgda på tufta er 45 cm. S7 er tydeleg markert med synleg stein i vollane. Mot aust er tufta vanskelegare å avgrense. Det kan sjå ut som om det er ein skiljevegg i aust. Dette kan tolkast som anten eit ekstra rom, eller så er skiljeveggen ein svakt synleg yttervegg. I den austlege enden av tufta ligg eit eldre prøvestikk frå registreringa i 2000. Tufta er attgrodd av

bjørk, einer, lyng og gras. Stien som går igjennom S4, S5, og S6 går også gjennom S7. S8: Tuft. Er ei rektangulær tuft på 7,4 x 4,8 meter. I høgda er tufta på 50 cm. Tufta er klart markert og deler den nordre veggen med S7. Dermed kan det vere snakk om ei dobbeltuft. Tufta er attgrodd av røsslyng og bjørk.

S3, tuft (foto #19).

S4, tuft (foto #20).

S5, tuft (foto #21).

S6, tuft (foto #22).

S7, tuft (foto #23).

S8, tuft (foto #24).

S9: Tuft. Tufta er rektangulær og måler 6,5 x 4,7. Den er svakt markert og framstår i dag som ei rektangulær flate/søkk i bakken. Enkelte steinar er synlege i vollane.

Høgste mål på veggvollane er 30 cm. Det veks bjørk, røsslyng, gras og bregnar på tufta. S10: Tuft. S10 står fram som ei kvadratisk opphøgd flate, med svakt synlege vollar som er samansett av ein og annan synleg stein. Målet på vollane er derfor ujamt, med eit høgste mål på 50 cm. I lengd og breidd måler tufta 6,8 x 6,6 meter. Tufta er attgrodd med bjørk, lyng, gras og bregnar.

S9, tuft (foto #25).

S10, tuft (foto #26).

S11, tuft (foto #27).

S12, tuft (foto #28).

S11: Tuft. S11 er ei klart markert rektangulær tuft, som ligg mot aust/vest i lengderetninga. Særleg den sørlege veggvollen er godt synleg og er 0,3 - 0,4 meter høg. Dei tre andre vollane framstår som forhøgingar i landskapet. I lengd og breidd måler tufta 10 x 5, 3 meter. Tufta er attgrodd av røsslyng. S12: Tuft. S12 er kvadratisk i forma og måler 8,2 x 7 meter. Høgaste mål på vegvollane er på 20 cm. Tufta er synleg som eit opphøgd kvadratisk platå. Veggvollane er knapt synlege. S12 ligg inntil den sørlege langsida av S11. S12 kan slik sett representere eit tilbygg på S11. Tufta er attgrodd av lyng og gras. S13: Tuft. S13 er ei klart markert tuft med tydelege veggvollar. Vollane er mest synlege i sørvest. I lengd og breidd måler tufta 9 x 5,2 meter, med ei høgd på 50 - 60 cm. I lengderetninga ligg tufta mot nordvest/søraust, inntil S14 (tuft). S13 kan derfor vere del av ei dobbeltuft. Tufta er noko utrasa i sør og attgrodd av lyng og gras.

S14: Tuft. Tufta er rektangulær og deler den sørlege langveggen med S13. Veggvollane er forholdsvis godt synlege med ei høgd på mellom 20 - 40 cm. I lengd og breidd er S14 om lag like stor som S13 med ei lengd og breidde på 9 x 5,8 meter, noko som underbyggjer tolkinga av S13 og S14 som ei tuft. Den største skilnaden mellom strukturane er at S14 ligg om lag ein halv meter lågare i terrenget enn S13. Tufta er attgrodd av lyng og gras.

S13, tuft (foto #29).

S14, tuft (foto #30).

S15, tuft (foto #31).

S16, tuft (foto #32).

S15: Tuft. S15 står fram som ei opphøgd kvadratisk flate. Ein steinvoll er synleg i nord. Vollen er 60 cm høg. Tufta måler 6,8 x 6,2 meter, og er attgrodd av røsslyng. S16: Tuft. Mindre steinførekomstar attmed stien og i det nordvestre hjørnet utgjer ei svakt synleg tuft. Tufta ligg midt i mellom S13, S14 og S15 (sjå kart nr. 4). Tufta er rektangulær i forma og måler 7,3 x 6 meter. Høgda er ujamn, med eit høgste mål på 20 cm. Tufta ligg mot nordvest/søraust i lengderetninga. S17: Tuft. Den nordlege kortsida er godt synleg, som ei oppmuring på berg. I søraust vert tufta avgrensa av mindre steinsamlingar (veggvoll) påvist med jordbor under torva. Tufta er rektangulær og ligg mot nordvest/søraust i lengderetninga. S17 ligg mellom S6 og S7 (sjå kart nr. 3). I lengd/breidd måler tufta 9,5 x 7,3 meter. Høgda på veggvollane ligg på 0,6 meter. S18: Tuft. S18 er ei svakt synleg tuft som er vanskelig å avgrense. Tufta er i dag ei lyngkledd flate utan synlege veggvollar. S18 vert derfor avgrensa etter funn av steinrekkjer/veggvollar under torva. Tufta er rektangulær i forma og måler 11 x 6,3

meter. Høgda er på 10 cm. Etter om lag 5, 3 meter i lengderetninga kan det vere snakk om ein skiljevegg som deler tufta i to, noko som indikerer ei indre rominndeling.

S17, tuft (foto #33).

S18, tuft (foto #34).

S19, tuft (foto #35).

S20, tuft (foto #36).

S19: Tuft. S19 ligg om lag 22 meter nordvest for S1 (kart nr. 3). Tufta er lite synleg og vanskeleg å avgrense. Den framstår som ei mindre flate utan synlege vollar. Vollane ligg under torva og er representerte av enkelte steinar påvist med jordbor. Høgda på tufta varierer derfor mellom 10-30 cm. I lengd og breidd måler tufta 3,7 x 5,7 meter. S20: Tuft. Tufta er i dag eit kvadratisk søkk i bakken markert av enkelte steinsamlingar langs kantane. Tufta måler 6,2 x 6,3 meter og ligg mot aust/vest i lengderetninga. Tufta er mellom 10-20 cm høg og ligg omlag 25 meter nord for S1 (sjå kart nr. 3). S21: Tuft. Tufta er svakt synleg og er markert av enkelte steinar i det nordvestlege, nordaustlege og søraustlege hjørne. Det søraustlege hjørnet ligg inntil ein bergvegg. Tufta ligg om lag 35 meter nordaust for S1 og er den austlegaste tufta på lokaliteten (sjå kart nr. 3). Tufta måler 3,4 x 3,7 meter i lengd/breidd. Høgda er på 30 cm.

S21, tuft (foto #37).

Nærbilete av skålgrop (foto #39).

Bergflate med skålgroper 7 meter V for flyttblokk (foto #41).

S22, flyttblokk med skålgroper (foto #38).

Bergflate med skålgroper 7 meter V for flyttblokk (foto #40).

NA hjørne på S22 flyttblokk (foto #42).

S22: Flyttblokk med skålgroper. S22 er ei mosedekt flyttblokk i fyllitt på 2 x 1,5 meter i lengd/breidd og som er 0,5 meter høg. Under moselaget vart omlag 20 skålgroper funne. Gropene varierer i storleik, frå 2 til 7 cm i diameter, med ei djupne på 2-3 cm. Nokre av gropene er svært eroderte. Mellomrommet mellom to groper er ofte erodert vekk og dannar dobbeltgroper med konkave langsider. Andre groper på blokka er i forholdsvis god stand. Storparten av gropene fordeler seg anten på det sørvestlege eller nordaustlege hjørnet av blokka.

7 meter vest for flyttblokka ligg ein bergrygg. Under lyngdekket vart 4 skålgroper, med diameter frå 3-8 cm funne. Dei er 2-3 cm djupe. Den eine gropa ber preg av å vere uferdig.

Uferdig skålgrop på bergflate 7 meter V for flyttblokk (foto #43).

S23: Tjøremile. S23 ligg i på myra attmed bekken nord for bergkammen lokaliteten hovudsakleg ligg på. I forma er strukturen rund med ytre mål (dm) på 3 meter. Indre mål er på 2,6 meter, med 1 meter djupne. Botnmålet er på om lag 1,3 meter. Nedskjeringa er boga. Strukturen i bakken har ikkje tydelege vollar. I sør og i aust er det opningar. Dei kan representere tappeutak for tjøre, eller så kjem dei av at bekken har grave ut opningane i tider med stor vassføring. Eit prøvestikk vart teke midt i strukturen og ikkje noko trekol vart påvist. Mangelen på trekol, og strukturen si nære plassering attmed bekken, kan indikere at strukturen ikkje er ei mile, men er naturskapt. Mangel på trekol kan òg komme av at kolet har vorte utvaska av bekken. S24: Tjøremile. S24 ligg 2 meter søraust for S23 (kart nr. 4). S23 framstår som ei nedgraven grop utan synlege vollar. Gropa er ikkje rund, men meir trekantforma. Ytre diameter er på 1,6 meter og indre diameter er på 1,1 meter. Gropa er 80 cm djup og har ein botndiameter på 90 cm. Nedskjeringa er slak og boga. I søraust opnar gropa seg opp i ei mindre grop, ei mogleg tappegrop for tjøre. Som i S23 vart ikkje noko trekol påvist i S24. Årsaka kan vere den same som i S23. S25: Kokegrop. S25 ligg 5-6 meter sør for S1 (sjå kart nr. 3) på ein liten forhøgning. To meter aust ligg endå ei kokegrop (S26). 3-4 meter sørvest for strukturane renn elva Havragrovi. S25 er rund/oval i forma og måler 1,1 x 1 meter og er 30 cm djup. Nedskjeringa er boga og ingen vollar er synlege. Stikking med jordbor påviste eit tynt trekolsjikt under eit lag stein, noko som underbyggjer tolkinga av S25 som ei kokegrop. Gropa er attgrodd av bærlyng og er svakt synleg i terrenget.

S25, kokegrop (foto #44).

S26, kokegrop (foto #45).

S29, kolgrop (foto #46).

S30, eldstad/kolgrop (foto #47).

S26: Kokegrop. Gropa er klart avgrensa og godt synleg i terrenget. Den ligg på same forhøgning som S25. I forma er S26 rund og måler 1 x 1 meter. Djupna er på 30 cm og nedskjeringa er slak. Som i S25 vart det påvist eit tynt trekolsjikt under eit lag med stein. Gropa er attgrodd med bærlyng. S27: Kolgrop. Gropa ligg 3-4 meter sørvest for S25 og S26, men lågare i terrenget og nærare elva. Gropa er uklar og vanskeleg å avgrense mot vest. I form er gropa oval og måler 1,2 x 0,8 meter og er 40 cm djup. Nedskjeringa er slak. S28: Kokegrop. S28 ligg 3 meter aust for S1 (sjå kart nr. 3). Gropa er attgrodd av gras og bærlyng, men framleis klart markert og godt synleg. I forma er gropa rund og måler 90 x 90 cm med ei djupne på 40 cm. S29: Kolgrop. Gropa er rund i forma og måler 80 x 80 cm og er 10 cm djup. Den framstår som lite synleg og noko uklart avgrensa. Gropa ligg 4 - 5 meter sør for S2 (tuft, sjå kart). Trekol vart funne med jordbor om lag 40 cm nede i bakken. Gropa er attgrodd av lyng. S30: Eldstad/kolgrop. S30 ligg 5 meter sør for S3 (tuft, sjå kart) og 5 meter vest for S29. Gropa er svakt synleg i terrenget og uklar i forma. Den måler 90 x 90 cm med ei djupne på 10 cm. 20 cm under torva vart eit sjikt med trekol påvist. Det er likevel uklart om S30 representerer ein eldstad eller ei kokegrop. Gropa var attgrodd med bærlyng. 72

S31: Skålgropstein. S31 er ei flyttblokk i fyllitt på 2 x 4 meters lengd/breidd. Blokka ligg 1 meter sørvest for S3 (tuft, sjå kart) i aust/vestleg lengderetning. Blokka er delvis mosedekt. Under mosen på den sørvestlege delen av blokka finst fleire skålgroper. Gropene er på mellom 4 - 6 cm i diameter. Ei grop skil seg ut og måler 6 x 6,5 cm i diameter og er 5 cm djup. Det er godt mogleg at fleire groper vil førekome ved nærare gransking av S31. S32: Kokegrop. S32 ligg 3-4 meter sør for S17 (tuft, sjå kart). Gropa er rund/oval i forma. Den måler 1,4 x 1,1 meter i lengd/breidd og er 0,4 meter djup. Trekol vart påvist med jordbor 15-20 cm under torva. Ei bjørk står i vestre del av gropa og gjer strukturen vanskelig å avgrense. S33: Tuft. Tufta ligg inntil den sørvestlege delen av S8 (tuft, sjå kart). S33 er rektangulær i forma og måler 6 x 4 meter. Forutan ein tydeleg voll i sør er tufta vanskeleg å avgrense. S33 kan vere eit tilbygg eller eit ekstra rom på S8. S33 ligg mot nordvest/søraust i lengderetninga. Tufta er delvis attgrodd av lyng. S34: Kokegrop. Gropa ligg omlag 6 meter søraust for S11 (tuft, sjå kart). Gropa er rund, utan tydelege vollar og ligg i skrånande terreng ned mot elva. I storleik måler gropa 1 x 1 meter og er 30 cm djup. Ei bjørk står i den nordlege delen av gropa. S35: Kokegrop. S35 ligg 2 meter aust for S12 (tuft) og 2 meter vest for S11 (tuft). Gropa er rund og måler 50 x 60 cm og er 20 cm djup. Gropa er attgrodd av lyng og gras. S36: Kokegrop. Gropa ligg 3 meter aust for S5 (tuft) på ei mindre flate, noko lågare i terrenget. Gropa er klart markert, men utan vollar. Trekol vart påvist med jordbor. Gropa er delvis attgrodd av bærlyng. S37: Kokegrop. S37 ligg inntil den nordvestlege delen av S18 (tuft) og attmed ein rotvelt. Gropa er derfor noko uklar i forma. I lengd og breidde måler gropa 60 x 70 cm, med ei djupne på 20 cm. Gropa har ingen vollar. Trekol vart påvist med jordbor. S38: Kokegrop/kolgrop. Gropa ligg 10-12 meter sør for S21 (tuft, sjå kart) og to meter vest for S39 (kokegrop) på ei lita flate før landskapet fell bratt ned mot elva. S38 er rund/oval i forma og måler 1,5 x 1,2 meter. Gropa er om lag 40 cm djup og ligg mot nord/sør i lengderetninga.

S31, sk책lgroper (foto #48).

S31, flyttblokk med sk책lgroper (foto #49).

S33, tuft (foto #50).

S34, kokegrop (foto #51).

S35, kokegrop (foto #52).

S36, kokegrop (foto #53).

S37, kokegrop (foto #54).

S38, kokegrop/kolgrop (foto #55).

S39, kokegrop (foto #56).

S39: Kokegrop/kolgrop. S39 ligg på same flate som S38. I forma er gropa rund og måler 80 x 90 cm. Gropa er 40 cm djup. Nokre meter vest for S39, noko lågare i terrenget vart spreidde trekolførekomstar påvist under torva. R 129640 (STØLSANLEGG , LOK 20 6, GBNR 78/2) Enkeltminnekategori Tuft Rydningsrøys Steingard Beitelag/avsviingslag

Tal 1 2 2 1

C14-datering

430 – 640 e. Kr. (Beta 263377)

Tal på kolprøver 0 0 0 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129640 er eit stølsanlegg som ligg 350 meter sørvest for R 129618. Lokaliteten ligg på den vestlege enden av flata som strekkjer seg austover mot Siplingane. Vest for R 129640 fell landskapet og traseen nedover i nordvestleg retning mot Gardsel. Lokaliteten ligg på ei mindre flate i tilknyting til ei eldre beitemark i slak sørvestleg helling. R 129640 er i nord avgrensa av ein skogsveg som følgjer den eksisterande traseen i aust/vestleg retning. I aust og i vest er lokaliteten avgrensa av nord-/sørgåande rekkjer med planta grantre.

R 129640.

Traseen skjer tvers gjennom lokaliteten frå sørvest mot nordaust. I det nordaustlegaste hjørnet av lokaliteten ligg mastefeste SM 192. Traseen kjem derfor i direkte konflikt med kulturminnet, og mastefeste SM 192 i stor grad av konflikt. Skildring av lokaliteten Sentralt i lokaliteten ligg S1 (tuft) og S2 (steingjerde). Vest for S1 cirka 20 - 25 meter ligg S3 ei rydningsrøys. I det søraustlegaste hjørnet av lokaliteten inntil ein nord/sørgåande steingard, ligg S6 (rydningsrøys). 10 - 12 meter vest for S6 ligg delar av ein steingard (S5). Mellom S5 og S2 er to prøvestikk gravne, der det er teke ut ei C14prøve (Beta 263377) frå PS 1, som gav datering til 430 – 640 e. Kr. Konteksten er noko usikker, ettersom prøven ikkje er teken ut av et klart avgrensa stratigrafisk sjikt. 100 meter aust for lokaliteten, forbi grantreparselleringa, ligg S4 (K 130129), som er skilt ut som eigen lokalitet. 20 meter vest for lokaliteten og 10 meter vest for ein bekk, ligg S7 (K 130127), som også er utskild som eiga lokalitet. Strukturane er forfalne, men urørt av moderne øydeleggingar. S1 er etter forholda bra ivaretekne. Restar etter plank og bølgjeblekk i tufta tyder på at dei er av nyare datering. Steingard S5 dukkar opp berre sporadisk og må seiast å vere den minst den av strukturane som er minst teken vare på. Alle strukturane på R 129640 er mest truleg kulturminne frå nyare tid. Dateringa frå PS1 til folkevandringstid/merovingartid syner derimot bruk av området attende til overgangen eldre/yngre jernalder. Om bruken av området i jernalderen var knytt til støling er vanskeleg å seie, men kan ikkje utelukkast. Stølsområde syner ofte svært lang brukskontinuitet i tid. Lokalitet R 105899 Bjørndalen er eit godt døme på det. R

129640 representerer eit mindre stølsanlegg, truleg ein vårstøl eller heimestøl for garden Mannsverk 78/2.

Over: PS 1, profil (foto #57).

Til venstre: Profil av PS1 på R 129640 (reinteikna av Morten Tellefsen)

Strukturskildring S1: Tuft. S1 er ei rektangulær tuft som måler 9 x 7 meter, med høgd på 1,5 meter. Tufta ligg aust/vest i lengderetninga og har døropninga langs den sørlege langsida. Tufta er i god stand, men er delvis attgrodd av gran og einebærbusker. Nokre takheller i skifer står stabla inntil den austre kortsida. Grunnmuren er mest synleg i sørvest. S2: Steingard. S2 ligg nokre få meter sør for S1. Røysa er avlang og måler 9 x 4 meter og er 0,5 meter høg. S2 ligg mot aust/vest i lengderetninga. Den består i all hovudsak av store til mellomstore steinar og er delvis attgrodd av grantre. S3: Rydningsrøys. Røysa er avlang og avrunda i endane og måler 8 x 4 meter i lengd/breidd. I høgda måler strukturen 0,5 meter. Den er samansett av mellomstor og stor stein og er delvis attgrodd av grantre. Røysa ligg 20 - 25 meter vest for S1 og S2 . S5: Steingard. S5 er eit svakt markert steingjerde som ligg 10 meter vest for S6. Gjerdet måler 22 meter i lengderetninga, ein meter i breidda og 0,4 meter i høgda. Det strekkjer seg frå aust mot vest og er samansett av mellomstore - store steinar. Gjerdet er attgrodd av grantre og mindre buskar. At berre brotstykke av gjerdet står att kan tyde på at S5 er ein av dei eldre strukturane på lokaliteten og at stein frå gjerdet kan ha vorte nytta i konstruksjonen av tuftene.

S1, tuft (foto #58).

S2, rydningsrøys (foto #59).

S3, rydningsrøys (foto #60).

S5, steingard (foto #61).

S6, rydningsrøys (foto #62).

S6: Rydningsrøys. Røysa ligg i det søraustlegaste hjørnet av lokaliteten. Ho er avlang, måler 11 x 5 meter og er 1 meter høg. Ho ligg i aust/vestleg lengderetning. Røysa består i all hovudsak av mellomstor til stor stein og er overgrodd av mose. S6 ligg

parallelt med S5 og kan derfor vere ei forlenging av S5 (steingard), men som grunna den dårlege forfatninga framstår som ei rydningsrøys. K 130129 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMR., LOK 206S4, GBNR 76 /2) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

K 130129 er ei kvadratisk tuft på 4 x 4 meter som er 1 meter høg. Tufta ligg i tilknyting ein grantreparsellering 100 meter nordaust for R 129640. Restar etter trekonstruksjonen ligg framleis inne i tufta og nokre skifertakheller står stabla inntil grunnmuren, noko som indikerer at tufta var i bruk inntil nyleg. K 130129 ligg 15 meter sør for traseen. Tiltaket kjem dermed i indirekte konflikt med kulturminnet.

K 130129, tuft aust for R 129640

S4, tuft K 130129 (foto #63).

K 130127 (BUS ETTING/AKTIVTETSOMRÅ DE, LOK 206S7: GBNR 85/8) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

K 130127 ligg 120 meter vest for R 129640 og 25 meter nordaust for BM 191, i ei bratt sørleg helling. Strukturen måler 6 x 5 meter. Tufta er noko utrasa og ligg inntil ei naturleg steinrøys i vest. Den nordlege veggvollen er likevel godt synleg.

S7, tuft, K 130127 (foto #64).

K 13012,7 oversiktsfotografi (foto #65).

K 130127 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet.

K 130127, tuft vest for R 12964

R 129619 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 207, GBNR 68/25) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129619 ligg på flatene nokre hundre meter sørvest for Bjørndalsstølen, omlag 70 meter nord for elva. Nord for og inntil lokaliteten ligg ein skogsveg som går vidare oppover i retning Bjørndalsfjellet. Lokaliteten ligg dermed inntil der stigninga mot Bjørndalsfjellet byrjar. R 129619 ligg 8 meter sør for traseen, og tiltaket er slik sett i indirekte konflikt med kulturminnet. 75 meter nordaust for lokaliteten ligg mastefeste BM 188. Skildring av lokaliteten Lokalitet R 129619 er eit enkeltminne, ei kolgrop. Gropa er automatisk freda og har ei 5 meters vernesone rundt seg. Gropa ligg på ein mindre terrasse rett før landskapet fell ned på ei ny flate i søraust. Området er nedbeita, så det er lite vegetasjon bortsett frå bærlyng og gras. Dette gjer strukturen godt synleg. Frå lokaliteten har ein godt utsyn ned mot Bjørndalsstølen i nord og Gardsel i søraust. Sjølv om strukturen ligg i nær tilknyting til anleggsveg og den eksisterande krafttraseen, er den framleis intakt og i god stand.

R 129619, kolgrop

S1, kolgrop (foto #66).

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er rund og måler 1,3 x 1,3 meter og er 0,3 meter djup. Nedskjeringa er svakt boga. Steinar i botnen av gropa tyder på at det kan vere snakk om ei kokegrop. Lite trekol i gropa underbyggjer tolkinga. C14-prøve vart ikkje teke ut. Sjølv om ingen andre groper låg i nærleiken av S1, så er det sannsynleg at det finst fleire groper spreidd utover flatene nordvest for Bjørndalsstølen. R 129632 (BUSETTING/AKTIV ITETSOMRÅDE, LOK 208, GBNR 7 6/3) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129632 ligg på toppen av og på sørauststida av Siplingane, på 518 meter over havet. Lokaliteten ligg inntil ein mindre kolle i vest. 40 meter nordaust for lokaliteten går den same anleggsvegen som går forbi lokalitet R 129618 120 meter lenger nord. Frå lokaliteten har ein utsyn ned i Øvstedalen mot vest. Mot søraust er utsikta blokkert av kollen og i nordaust er utsikta blokkert av skog. Sjølve lokaliteten ligg i eit lite dalsøkk mellom kollen i vest og ein granskogkledd kolle i aust. Lokaliteten ligg midt i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten R 129632 er ei tuft som ligg i ei svak austleg skråning inne på beitemark. Nokre grantre veks på kollen sør for lokaliteten. I aust veks det tett planta granskog. Vegetasjonen rundt lokaliteten er stort sett nedbeita og består i all hovudsak av gras. Tufta er svakt synleg og i dårleg stand. Strukturskildring S1: Tuft. S1 framstår som eit lite synleg kvadratisk søkk i bakken. Tufta måler 2,8 x 2,5 meter. Veggvollar på 0,3 - 0,4 meter høgd er svakt synlege i nord og i sør. Det kan virke som om tufta er delvis nedgravd i hellinga på kollen. Ingen C14-prøve blei teken ut. Dateringa er derfor uviss.

S1, tuft (foto #67).

R 129632, S1 tuft

S1, tuft (foto #68).

R 129620 (KO LFRAMSTILLINGSANLE GG , LOK 209, GBNR 73/1 ) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tall 3

C14-datering Tall på kolprøver S3: 1450 – 1650 e. Kr. (Beta 263378) 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129620 ligg 90 meter nord for Haugastølen, på 690 meter over havet. Frå stølen stig landskapet gradvis oppover mot ein kolle. Mot toppen av kollen flatar landskapet ut i større myrflater. Lokaliteten går frå toppen av kollen, der lokaliteten ligg i tilknyting til mastefeste BM 198, og følgjer den planlagde traseen 80 meter vestover.

Lokaliteten er avgrensa av strukturane og vernesona på 5 meter rundt desse. S1 ligg i traseen medan S2 og S3 ligg langs den sørlegaste grensa til traseen. Tiltaket er derfor i direkte konflikt, medan mastefeste BM198 ligg i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Frå S1, som ligg på toppen av kollen rundt 10 meter sørvest for BM 198, har ein utsyn ned til Haugastølen i vest. Mot aust i retning Skardsbøfjellet er det først større myrflater før landskapet gradvis stig oppover. Sjølve lokaliteten fell frå kollen og nedover mot vest. S2 ligg ute av syne frå S1, 25 meter lenger nede i lia. 40 meter vest for S2, på ein liten terrasse ligg S3. På toppen av kollen rundt S1 veks det furuskog. Lenger nede i terrenget rundt S2 og S3 er furuskogen bytta ut med tett bjørkeskog. Undervegetasjonen er hovudsakleg bærlyng, mosar og gras. Strukturane er tydelege og klart markerte utan teikn på moderne inngrep og skader. Dei må derfor seiast å vere godt tekne vare på. Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 er ei godt synleg oval kolgrop, som måler 1,7 x 1,4 meter i ytre diameter og 1,5 x 1,2 meter i indre diameter. Djupna er på 0,5 meter. Gropa ligg i aust/vestleg lengderetning. S2: Kolgrop. S2 er ei kvadratisk grop som er 0,6 meter djup. I lengd/breidda måler gropa 1,5 x 1,5 meter. Gropa ligg i ly av ein liten åsrygg i sør. I aust stig landskapet oppover mot S1. Vestover fell landskapet ned i retning S3.

R 129620, kolgroper

Skriki

S1: Kolgrop BM 198

S1, kolgrop v. BM 198 (foto #69).

S1, kolgrop (foto #70).

S2, kolgrop (foto #71).

S3, kolgrop (foto #72).

Utsikt mot BjĂ¸rndalen i NV (foto #73).

S3: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og måler 1,9 x 2 meter. Djupna er på 0,5 meter. Gropa ligg på ei flate cirka 30 meter vest for S2. Store menger trekol vart funne i vollen på S3. Ei C14-prøve (Beta 263378) blei teken ut og datert. Prøva gav datering til 1450 - 1650 e. Kr, som tilsvarar seinmellomalderen. Plasseringa av gropene på små terrassar, nær ein bekk og myr gjer det nærliggjande å tru at kolgropene er del av jernvinneaktivitet i nærleiken. Prøvestikking i området påviste likevel inga jernvinne. Ein må derfor gå ut i frå at trekolbrenninga har vore ein stølsaktivitet knytt til Haugastølen. R 129633 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 210, GBNR 74/8 ) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129633 er eit enkeltminne, ei kolgrop. Gropa ligg rett innanfor den nordlege sida på den planlagde traseen. 20 meter sørvest for S1 ligg mastefeste BM 196. Lokaliteten ligg i stigninga mellom Tuftene i vest og Haugastølen og lokalitet R 129620 i aust, på om lag 580 meter over havet. Mastefeste BM196 er i stor grad av konflikt med kulturminnet.

R 129633, kolgrop

S1, kolgrop (foto #74).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg i ei slak sørhellande skråning som endar i ei mindre flate. Landskapet fell frå Haugastølen i aust og forholdsvis bratt nedover mot Tuftene i vest. Vegetasjonen rundt gropa er nedbeita gras og bærlyng. All større vegetasjon i traseen er rydda, men i nord og sør for traseen veks det blandingsskog av bjørk, furu og gran. Frå lokaliteten har ein utsyn nordvest – over mot Tuftene og Siplingane. Mot nordaust og mot sør er utsikta avgrensa av tett skog. Følgjer ein traseen austover stig landskapet i ein serie med kollar. Utsikta mot aust er derfor blokkert av den næraste kollen. Lokaliteten kan avgrensast topografisk til flata på 2 x 4 meter som gropa ligg på. Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er rund/oval i forma og måler 1,2 x 0,9 meter og er 0,2 meter djup. Strukturen står fram som eit svakt synleg søkk i bakken med slak nedskjering. Ingen vollar er synlege. Gropa ligg mot aust/vest i lengderetninga. Litt trekol vart påvist med stikkbor, men ingen C14-prøve blei teken ut. K 129634 (FANGSTANLEGG , LOK 211, GBNR 72/0) Enkeltminnekategori Bogastille

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg nordvest for trafoområdet og om lag 800 meter aust for Haugastølen på 720 meter over havet. Lokaliteten ligg omlag 60 meter nord for traseen og 80 meter nordaust for mastefeste BM 199A. Omlag 230 meter mot nordvest, på andre 88

sida av ei myr ligg lokalitet K 129641. Anleggsvegen går 40 meter sørvest for lokaliteten. Anleggsvegen til Sogndal trafo er i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit enkeltminne (S1), som ligg nesten på toppen av og på sørsida av ein mindre kolle omringa av tett bjørkeskog. Frå S1 har ein forutan bjørkeskogen hatt god utsikt mot myrflatene i søraust (i trafoområdet) og mot sør. Sidan bogestilla ikkje ligg på toppen av kollen, men litt nede i den søraustlege hellinga vert utsikta mot nord og vest blokkert av kollen. Lokaliteten vert derfor avgrensa topografisk av kollen i nordvest. Mot sørvest går lokalitetsavgrensinga fram til hellinga på den mindre flata i sørvest. S1 framstår som ei meir eller mindre vilkårlig samling av stein. Det er derfor vanskelig å seie noko eintydig om bevaringsgrad og funksjon. Det som tyder på at seinsamlinga kan representere ei bogastille, er plasseringa i landskapet med god utsikt utover myrflatene i sør og i aust.

K 129634 og K 129641

Strukturskildring S1: Bogastille. S1 er ei samling på 11-12 steinar. Steinane er mellom 10 - 50 cm store og ligg rett på berget. I lengd og breidd måler bogestilla 1 x 1 meter. Den er omlag 0,5 meter høg.

S1: bogestille (foto #75).

R 129622 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 21 2, GBNR 72/0) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tal 2

C14-datering S1: 1430 - 1520, 1580 - 1630 e. Kr. (Beta 263379)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg om lag midt i den nordlege delen av trafoområdet, oppå ein kolle inntil mastefeste BM 14. Anleggsvegen går rundt 100 meter sørvest for lokaliteten. Traseen går 10 meter sør for anleggsvegen. 40 meter sør for S1 ligg lokalitet R 129630 (kolgrop). Trafo-området er i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten strekkjer seg frå S1 mot nordaust over toppen på kollen mot S2, som ligg på den nordvestlege sida av kollen. Kollen er omkransa av myrflater i alle himmelretningar. Vegetasjonen er fjellbjørkeskog med ein undervegetasjon som hovudsakleg er bærlyng. I tillegg er det ei og anna furu og einebærbusker. S1 ligg i ulendt terreng på ei mindre flate langs den søraustlege sida av kollen. Derifrå har ein utsikt sørover i retning R 129630. S2 ligg i eit mindre søkk på nordvestsida av kollen omlag 40 meter frå S1. Frå S2 har ein utsikt ned mot ein bekk og eit mindre aust/vestgåande dalføre i nord. Avgrensinga til lokaliteten strekkjer seg frå S1 til S2 og er rundt 10 meter i breidda.

R 129622, kolgroper og R 129630, kolgrop

Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 er kvadratisk og måler 4,0 x 35 meter i ytre mål og 2,3 x 2,4 i indre diameter. Gropa er 0,7 meter djup. Nedskjeringa er rett og måler 1,8 x 1,9 meter. Botnmålet er på 1,2 x 1,2 meter. Vollane er tydeleg markerte. Eit trekolsjikt på 5 - 6 cm tjukkleik vart funne cirka 25 cm nede i bakken. Ei trekolprøve blei teken ut og C14-datert (263379). Dateringa viste til om lag same tidsperiode som gropene på lokalitet R 129620 (Haugastølen), 1430 - 1520, 1580 - 1630 e. Kr.

S1, kolgrop (foto #76).

PS1, S1, SA profil (foto #77).

S2: Kolgrop. S2 er ujamn i forma og har ein ytre diameter på 3 x 2,5 meter. Den indre diameteren måler 2,5 x 2 meter. Gropa er 0,5 meter djup og har eit botnmål på 1,2 x 1,0 meter. Vollar er synlege i nordaust og i vest. Eit to cm tjukt trekolsjikt vart påvist under 10 cm torv. Ingen C14-prøve blei teken ut.

S2, kolgrop (foto #78).

R 129623 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 2 13 GBNR 67/0) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tal 2

C14-datering Tal på kolprøver S2: 1460 - 1660 e. Kr. (Beta 263380) 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129623 ligg 300 meter sørvest for lok. R 129622 og 90 meter vest for R 129635, om lag midt i trafoområdet. Lokaliteten ligg midt på ein kolle som går mot aust/vest i lengderetninga, på 725 meter over havet. Tiltaket er i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to kolgroper som ligg med to meters mellomrom. Gropene ligg på sørvestsida av kollen i tilknyting til ei mindre flate. Flata er omslutta av mindre bergkammar i nord, vest og i aust, medan i sør fell flata ned på eit område med større myrflater, som strekkjer seg heilt til den sørlege enden av trafoområdet. Lokaliteten vert topografisk avgrensa til flata. Utsikta frå flata er avgrensa mot nord, vest og aust, men mot sør ser ein nedover myrflatene. Vegetasjonen på kollen er gamal blandingsskog med store furutre, grantre og bjørker. I vest står ei svært gammal furu støtta opp med lastestroppar, noko som kan vere eit mogleg vernetiltak. På sjølve flata er det lite vegetasjon, stort sett berre bærlyng med enkelte einebærbusker. Gropene er intakte og ikkje skadde av moderne inngrep. Strukturane må derfor seiast å vere godt tekne vare på.

R 129623 (kokegroper) og R 129635 (kolgrop)

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er oval i forma og har tydelege vollar i sør og søraust. I ytre mål er gropa 2,8 x 2 meter og 1,4 x 1,2 i indre mål. Djupna er på 0,8 meter med ei boga nedskjering. Botnmålet er på 0,8 x 0,6 cm. Lite trekol vart påvist, men det vart funne noko stein i botnen. S2: Kolgrop. S2 er ei kvadratisk kolgrop som ligg 2 meter aust for S1. Gropa måler 1,4 x 1,5 meter i ytre mål og 1,2 x 1,3 i indre mål og er 0,2 meter djup. Botnmålet er på 1,2 x 1,3 meter. Nedskjeringa er svakt boga. Gropa er svakt synleg og utan vollar. Ei trekolprøve blei teken ut og C14-datert (Beta 263380). Resultatet viser datering til 1460-1660 e. Kr. Dette samsvarar med dateringane av dei øvrige gropene på denne sida av Skardsbøfjellet.

S1, kolgrop (foto #79).

PS1, S2, profil (foto #80).

S2, kolgrop (foto #81).

R 129635 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 214, GBNR 67/0) Enkeltminnekategori Tal Kolgrop 1

C14-datering 1520 - 1580, 1630 - 1680, 1770 - 1800, 1940 1950 e. Kr. (Beta 263381)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg i sørhellinga på den austlege enden av den same kollen som R 129623 ligg på, 90 meter aust for lok. R 129623. 280 meter mot nordaust ligg R 129622 og R 129630. Lokaliteten ligg sentralt plassert i trafo-området, og tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ein struktur, ei kolgrop. Den ligg i ei sørvestleg helling, inneklemt mellom ei høgd i nordvest og ei i nordaust. Høgdene dannar ein liten dal. Vegetasjonen er blandingsskog, hovudsakleg bjørk, men eitt og anna gran- og furutre er å sjå. Undervegetasjonen er bærlyng. Lokaliteten er avgrensa topografisk til det vesle dalføret. Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 er ujamn i form og måler 2,6 x 2,8 meter i ytre diameter og 2,0 x 2,0 meter i indre diameter. Gropa er godt synleg med vollar i nord, sør og i vest. Den er 0,6 meter djup og har ei svakt boga nedskjering. Ei kolprøve blei teken ut og C14datert. Dateringa er noko uklar, med fleire ulike utslag. Det eldste ligg innanfor 1520 – 1580 e. Kr., medan det yngste fell til 1940 – 1950 e. Kr. Kolgropa representerer slik sannsynlegvis etterreformatorisk kolbrenning. Lokaliteten er likevel automatisk freda, ettersom kolgropar som funnkategori vanlegvis ligg innanfor yngre jernalder og mellomalder. Det er dermed ein viss sjanse for at strukturen òg kan ha vore nytta i førreformatorisk tid.

S1, kolgrop (foto #82).

PS1, S1, profil (foto #83).

R 129637 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 215, GBNR 72/0) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg 120 meter nordvest for Teigsstølen og 250 meter sør for R 129620 Haugastølen og traseen. Tiltaket er derfor i liten grad av konflikt med R 129637. 60 meter nordaust for lokaliteten ligg lokalitet R 129638 (grop). Skildring av lokaliteten Lokaliteten inneheld eit enkeltminne, ei kolgrop som ligg på ei lita vestvend flate. Mot søraust og sørvest fell landskapet svakt nedover i retning Teigsstølen. Mot sør har ein god utsikt tvers over Øvstedalen i retning Skriki. Inntil gropa frå nordvest mot nordaust går ein liten bergkam. Landskapet stig gradvis mot nord i retning Haugastølen. Lokaliteten er avgrensa til flata lokaliteten ligg på, frå der landskapet byrjar å falle mot sør til bergkammen i nord. Vegetasjonen er lett og open

fjellbjørkeskog med enkelte furutre og einebærbusker. Undervegetasjonen er hovudsakleg røsslyng og bærlyng.

R 129637 (kolgrop) og R 129638 (grop).

S1, kolgrop (foto #84).

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og har eit ytre diametermål på 3,3 x 2,9 meter. Den indre diameteren er på 2,0 x 2,3 meter. Djupna er på 0,3 meter. Trekol vart påvist i den sørvestlege vollen. Ingen C14-prøve blei teken ut. Ei kvadratisk grop på om lag 40 x 40 cm var graven i botnen av gropa frå før. Truleg eit eldre prøvestikk. R 129638 (ANNAN ARKEOLOGISK LOKALITE T, LOK 216, GBNR 72/ 0) Enkeltminnekategori Grop

Tal 1

C14-datering Tal på kolprøver 1320 - 1350, 1390 - 1440 e. Kr. (Beta 263382) 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg 140 meter sør for lokalitet R 129620 og 100 meter nord for lokalitet R 129637 (kolgrop). Trasé 1.31 er i indirekte konflikt med lokaliteten.

S1, grop m. brend leire, profil (foto #86).

Dokumentering av S1, grop (foto #85).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten inneheld eit enkeltminne, ei grop som ligg på sørvestsida av og på enden av ein bergrygg. Lokaliteten er topografisk avgrensa til den vesle flata strukturen ligg på. Derifrå har ein god utsikt mot sør i retning Skriki på vestsida av Øvstedalen. Mot aust og vest er utsikta avgrensa av tett bjørkeskog. Mot nordvest har ein klar utsikt opp mot lokalitet R 129620. Vegetasjonen er fjellbjørk og ei og anna furu. Undervegetasjonen er i all hovudsak røsslyng, bærlyng og mosar.

Strukturskildring S1: Grop. Gropa er kvadratisk og svakt synleg utan vollar. Den måler 1 x 1 meter og er 0,1 meter djup. Eit prøvestikk sentralt i gropa syna eit trekolsjikt under eit lag med raudleg brend leire, på 35 cm djup. Ei trekolprøve blei teken ut og C14-datert til 1320 - 1350, 1390 - 1440 e. Kr. (Beta 263382), som tilsvarar seinmellomalder. Det er uvisst kva lokaliteten representerer, men den raudbrende leira indikerer at det kan vere ein form for jordomn. Den ”omvende” profilen, med et utvaskingslag over den raudbrende leira, og under eit tjukt lag med gulbrun jord, syner òg at massane er spadd opp og nytta til å dekke over strukturen. Det virkar i alle høve som at dette ikkje dreier seg om ei kolgrop eller kokegrop. K 129639 (FANGSTANLEGG , LOK 217, GBNR 74 /8) Enkeltminnekategori Bogastille

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg 250 meter nordvest for R 129620 (kolgroper) og 210 meter nordvest for den nordlegaste grensa til traseen. 100 meter nordvest for lokaliteten ligg R 129624 (Busetting/aktivitetsområde). 10 meter nord for lokaliteten passerer anleggsvegen i aust/vestleg retning. Anleggsvegen er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten.

S 1, bogestille (foto #87).

Skildring av lokaliteten Lokalitet K 129639 ligg på den sørlegaste enden av ein aust/vestgåande bergrygg. Bergryggen måler berre mellom 4-5 meter i breidda. Ein har derfor god utsikt mot myrflatene i sør, i aust, og i vest. Mot nord vert utsikta blokkert av den tette

bjørkeskogen oppå bergryggen. Nord for lokaliteten går eit SV/NA-gåande dalføre. Dalføret består hovudsakleg av myr og er om lag 30 meter breidt. Nord for dalføret stig landskapet oppover i retning R 129624 (Busetting/aktivitetsområde). Anleggsvegen skjer tvers gjennom dalføret frå aust mot vest. På sørsida av bergryggen er landskapet også prega av svakt sørvest hellande myrflater. Myrflatene er omkransa av tett bjørkeskog. Strukturskildring S1: Bogastille. S1 framstår som ei sirkelforma fordjuping i bakken, som er delvis omkrinsa av oppmuringar i nord og sørvest. Vollane har ei høgd på 25 - 30 cm. Strukturen sine ytre mål er på 2,9 x 2,6 meter og indre mål er på 2,7 x 2,0 meter. Strukturen representerer mest truleg eit bogastille, ei skytestilling for jakt. Lokaliteten sin plassering i terrenget, oppå ei høgd i eit elles flatt landskap, underbyggjer tolkinga. Det vesle dalføret mellom K 129639 og R 129624, kan ha fungert som ein naturleg flaskehals for klappjakt på storvilt. Tek ein omsyn til den korte avstanden mellom K 129639 og R 129624, så er det nærliggjande å tru at det er ein viss samanheng mellom dei to lokalitetane.

R 129624 (tuftkompleks) og K 129639 (fangstanlegg).

R 129624 (BUSETTING/AKTIVITET SOMRÅDE, LOK 218, GB NR 74/8) Enkeltminnekategori Tufter

Tal 2

C14-datering S2: 1200 - 1280 e. Kr. (Beta 265407)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129624, ligg 100 meter nordvest for K 129639 (fangstanlegg) og 140 meter søraust for R 129625 (Busetting/aktivitetsområde). Anleggsvegen til Sogndal trafo ligg 25 meter sør-sørvest for lokaliteten. Tiltaket er slik sett i indirekte konflikt med lokaliteten.

S2: tuft (foto #88).

S1: tuft (foto #89).

Profilteikning av PS1 i S2

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to strukturar, to tufter som ligg i tilknyting ei mindre flate i ei svak sørvestleg helling. Landskapet er kupert og attgrodd med tett krattskog av bjørk. Undervegetasjonen er gras, mosar og bærlyng. R 129624 ligg oppå ein kolle, som hevar lokaliteten opp over myrflatene i aust. Frå lokaliteten er utsikta blokkert i

100

alle himmelretningar, stort sett grunna den tette krattskogen. Mot nord stig landskapet vidare oppover mot Slakkafjellet. S1 ligg lengst mot nord av dei to tuftene, og ligg på enden av flata før landskapet byrjar å stige mot nord. Tre meter sørvest for S1 ligg S2. Lokaliteten kan avgrensast topografisk til flata tuftene ligg på. Ei kolprøve blei teken ut frå S2 og C14-datert (Beta 265407). Prøva blei teken frå eit lag med trekolhaldig jord utan klar kontekst. Resultatet viser datering til 1200 - 1280 e. Kr., som tilsvarar høgmellomalderen. Tuftene kan derfor truleg setjast i samanheng med utnytting av utmarksressursar i mellomalderen, eventuelt tidleg stølsdrift. Tuftene ligg i eit kupert og bratt terreng. Det kan tyde på at dei ikkje vart nytta i samband med stølsdrift, men var meir knytt opp mot jakt. Tuftene si nære plassering til K 129639 (bogastille) i aust underbyggjer tolkinga. Fylkeskommunen vart gjort merksam på tuftene gjennom den lokale kjentmannen Kjell Magne Hillestad. Strukturskildring S1: Tuft. S1 er ei rektangulær tuft, som måler 7,5 x 4,5 meter. I nord og i sør er veggvollane godt synlege. Dei måler cirka 1 meter i høgd, og 0,4 - 0,5 meter i breidda. Å gje presise mål på vegvollane er vanskeleg då delar av vollane har rasa ut. Tufta vert delt i to på midten av eit belte med stein, tolka som ei mogleg rominndeling. Inngangen har mest truleg lege langs den sørlege kortsida. I nord, i det innerste rommet, vart trekol påvist ved prøvestikking. S2: Tuft. S2 ligg sørvest for og inntil S1. Tufta er kvadratisk og måler 6,5 x 5,5 meter. Kraftige veggvollar, som måler 1 meter i høgd og 0,9 - 1 meter i breidda er synlege i sørvest og nordaust. Ei kolprøve ble teken ut frå eit prøvestikk sentralt i tufta (Beta 265407). R 129630 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 268, GBNR 67/2) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 1440 - 1650 e. Kr. (Beta 264474)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129630 ligg 60 meter sør R 129622 (kolgroper) på eit lite høgdedrag omkrinsa av myrar. Plasseringa er omtrent midt i trafoområdet. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ei kolgrop av tilsvarande form og storleik som i lokalitet R 129622. Gropa (S1) ligg inntil ein bergkam på ein meter i høgd i nord. I nordaust fell terrenget slakt mot sørvest. S1 ligg på ei lita flate mellom bergkammen og hellinga, i tett bjørkeskog. Undervegetasjonen er røsslyng og bærlyng.

101

Går ein opp på bergkammen nord for lokaliteten, har ein utsikt mot nordaust og lokalitet R 129622. Mot sør, aust og vest avgrensar vegetasjonen utsikta ned på dei omliggande myrflatene.

S1, tuft (foto #90).

S1, profil (foto #91).

Det vart gravd eit prøvestikk. Under 9 cm humus fanst eit 15 cm tjukt trekollag. Under trekollaget var det 8 - 9 cm med lys grå silt, før ein kom ned på berg. Prøvestikket var totalt sett på 30 cm djupn. Ei trekolprøve (Beta 264474) blei teken ut og C14-datert. Prøva viste datering til 1440 – 1660 e. Kr, som tilsvarar sein mellomalder til nyare tid. Dateringa samsvarar godt med dateringane frå dei andre kolgropene i trafoområdet (R 129622, R 129623 og R 129635213). Det syner at R 129630 er del av ein kolframstillingsaktivitet i Skardsbøfjellet frå mellomalderen og opp i nyare tid. Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og måler 3,4 x 2,8 meter i ytre diameter. I indre diameter måler gropa 2 x 2 meter. Djupna er på 0,34 meter. Nedskjeringa er slak. Vollar er tydeleg markert i søraust og sørvest. R 129629 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 2 69, GBNR 67/0) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 610 - 680 e. Kr. (Beta 264475)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg i trafoområdet sitt søraustlege hjørne midt i traseen til den planlagde kraftlinja, som skal gå frå trafostasjonen mot aust. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. 300 meter mot aust ligg R 129635, og 330 meter nordvest ligg R 129630.

102

S1, kolgrop/eldstad (foto #92).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit enkeltminne (S1). S1 ligg i ei slak sørvend helling oppå eit mindre høgdedrag. Høgdedraget er omkrinsa av myrar i nordaust, aust og søraust. Vegetasjonen er ein blandingsskog mellom bjørk og furu, men i motsetnad til dei andre lokalitetane i trafoområdet, så dominerer furu over bjørk. Dette er ein indikasjon på at lokaliteten ligg lågare i terrenget enn dei øvrige lokalitetane i trafoområdet. Undervegetasjonen er i all hovudsak av røsslyng og bærlyng. Avgrensinga til lokaliteten er sett til femmetersona kring fornminnet.

R 129629, Skardsbøfjellet/trafo

103

Eit 3-4 cm tjukt trekollag vart påvist 3-15 cm under torva. Ei prøve (Beta 264475) vart C14-datert. Resultatet viste datering til 610-680 e. Kr. Som svarar til overgangen mellom folkevandringstid/merovingartid. Dette er den eldste dateringa frå trafoområdet. Strukturskildring S1: Kolgrop/eldstad. S1 står fram som eit svakt synleg kvadratisk søkk i bakken. Gropa måler 3,2 x 3,2 meter i ytre diameter. Den indre diameteren er på 0,8 x 0,9 meter. Djupna på gropa er 0,2 meter og nedskjeringa er slak. K 129641 (ANNA N KULTURMINNELOKALITET, LOK 278, GBNR 72/0 ) Enkeltminnekategori Grensestein

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg inntil nordsida av anleggsvegen, som går frå Skardsbøfjellet mot Haugastølen. 120 meter sør for lokaliteten går kraftlinjetraseen. K 129634 ligg 300 meter søraust for lokaliteten. Lokaliteten ligg i tilknyting til anleggsvegen til Sogndal trafo, og tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit enkeltminne, ein grensestein. Steinen står i sørausthellinga på eit mindre høgdedrag. Høgdedraget er omkrinsa av myrflater i alle himmelretningar. Mot søraust ser ein over ei større myr ned til høgda som K 129634 ligg på (sjå kart for K 129634). Anleggsvegen skjer over høgdedraget i aust-/vestleg retning. Vegetasjonen er hovudsakleg lauvskog (fjellbjørk) og enkelte furutre. Undervegetasjonen er røsslyng, bærlyng og ei og anna einebærbusk. Strukturskildring S1: Grensestein. Grensesteinen er ei steinhelle stilt på høgkant med ein innrissa kross på den vestre sida. Steinen måler 0,28 x 0,1 meter og er 0,3 meter høg. Krossen er 8 x 8 cm stor. Grensesteinen er støtta opp av fleire mindre steinar.

S1, grensestein (foto #93).

104

R 129625 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LOK 279, GBNR 76/3) Enkeltminnekategori Tufter Grensestein

Tal 2 1

C14-datering S1: 650 - 780 e. Kr. (Beta 265408)

Tal på kolprøver 1 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg på ei flate i sørausthellinga på Slakkafjellet, på om lag 700 meter over havet. Flata ligg på kanten rett før den bratte nedstiginga til Kambane i vest byrjar. R 129624 (Busetting/aktivitetsområde) ligg 600 meter søraust og R 129620 (Kolframstillingsanlegg) ligg rundt 800 meter sør for R 129625. Anleggsvegen til Sogndal trafo skjer tvers gjennom lokaliteten i sør/nordleg retning. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av tre strukturar; to tufter og ein grensestein. Tuft S1 vart fyrst funnen av Kjell Magne Hillestad, som varsla fylkeskommunen om funnet. Lokaliteten kan avgrensast til den aust-/vest-gåande flata den ligg på. Mot nordaust stig landskapet oppover mot Slakkafjellet, medan mot sørvest fell landskapet bratt ned i det tronge Kambane-dalføret. Følgjer ein flata nordaust over så går ein parallelt med Kambane-dalføret til det smalnar inn nokre hundre meter mot nord. Lengst inne i dalen, mot nord er det svært bratt.

R 129625, tufter og grensestein

S1 (tuft) ligg aust på lokalitetsflata fem meter frå anleggsvegen, som gjer ein sving under sørsida av S1 mot nord. 5 meter aust for S1 ligg S2, endå ei tuft. S1 og 2 ligg på eit mindre platå heva over flata vest for strukturane, og inntil der stigninga mot Slakkafjellet i nordaust byrjar.

105

S2, tuft (foto #95).

PS1, S1 profil (foto #96).

S3, grensestein (foto #97).

Profilteikning av PS1 i S1(teikna av Glenn Heine Orkelbog, reinteikna av Morten Tellefsen)

Frå platået der S1 og 2 ligg, fell landskapet svakt mot vest og sørvest i retning S3 (grensestein), som ligg lengst sørvest i lokaliteten. Vegetasjonen på platået rundt S1 og S2 er hovudsakleg tett fjellbjørkeskog, med ein undervegetasjon av bærlyng. Mot sørvest opnar vegetasjonen seg opp, berre ei og anna mindre fjellbjørk er og sjå, og undervegetasjonen er røsslyng. Lengst sørvest i tilknyting til S3 er det fleire furutre

106

enn bjørker. Innanfor lokaliteten er det fleire svake konturar i terrenget som kan vere spor etter ytterlegare strukturar. Ei flateavdekking vil kunne stadfeste dette.

S1, tuft (foto #94).

Strukturskildring S1: Tuft. S1 er ei rektangulær tuft som måler 7 x 5,5 meter. Veggvollane i nord, aust og vest er godt synlege og måler 0,7 meter i høgda. Den sørlege veggvollen manglar, og har mest truleg rasa ut. Den nordlege kortsida ser ut til å ha vore delvis nedgraven i bakken. Inga døropning er synleg, men har truleg lege langs ei av kortsidene, anten mot nord eller mot sør. Eit prøvestikk vart grave sentralt i tufta. Der vart trekol påvist mellom 10 -15 cm under torva. Ei prøve blei teken ut og C14-datert (Beta 265408). Den gav datering attende til 650 - 780 e. Kr, som svarar til merovingartid - vikingtid. S2: Tuft. S2 står fram som eit svakt rektangulært søkk i bakken, som måler 5 x 4 meter. Veggvollar er svakt synlege i nord og i vest. Dei er mellom 0,2 og 0,3 meter høge. Den sørlege kortsida har delvis rasa ut. Eit prøvestikk vart gravd sentralt i tufta. Trekol vart påvist, men ingen prøve blei teken ut. S3: Grensestein. S3 er ei trekantforma steinhelle, som er stilt på høgkant. Steinen er 26 cm lang, 20 cm brei og 48 cm høg. På den sørvestlege sida er ein kross på 12 x 10 cm innrissa. Det er godt mogleg at fleire grensesteinar ligg i nærleiken av S3. Plasseringa av grensesteinen fell saman med dei moderne eigedomsgrensene. Steinen kan dermed vere av nyare dato enn tuftene.

107

R 129626 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 280, GBNR 61/1 ) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tal 3

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering R 129626 ligg i Svartavassdalen på austsida av Svartavatnet der stigninga i retning Lerheimstølen i vest, byrjar å ta seg opp. Lokaliteten ligg om lag 100 meter aust for vatnet og 210 - 220 meter vest for anleggsvegen. Lokaliteten ligg utanfor planområdet og vil derfor berre verte kortare kommentert under. Tiltaket er i liten grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av 3 kvadratiske kolgroper. S1 ligg lengst aust og lengst oppe i den slake skråninga. S2 og S3 ligg med nokre få meter mellomrom, men 40 meter vest for S1. Vegetasjonen er open fjellbjørkeskog, bærlyng og gras.

R 129626, kolgroper, Svartavassdalen.

108

S3 S2

S2 og S3, kolgroper (foto #98).

S1, kolgrop (foto #99).

Malmutfelling v. Svartavatnet (foto #100).

Strukturskildring S1, S2 og S3: Kolgroper. Gropene er kvadratiske og måler rundt 2 x 2 meter med ei

djupne på +/- 20 cm. S1 er lettare synleg enn dei andre. Gropa har slak nedskjering og er djupare enn S2 og S3. Trekol vart påvist i samtlige groper, men ingen C14-prøver blei tekne ut. Gropene er del av eit framstillingsanlegg for trekol. Plasseringa til gropene, på ein bergrygg i ei svak helling, i tilknyting til ein bekk i sør og myrområder i vest, kan tyde på at anlegget er i samanheng med jernvinne i nærleiken. Systematisk prøvestikking gav likevel ingen indikasjonar på jernvinne i nærleiken av lokaliteten. Namnet ”Svartavatnet” kan referere til utfelling av svart jernmalm, som er synleg langs

109

nordsida av Svartavatnet (sjå foto nr. 100). Dette sannsynleggjer tolkinga om at det er ein samanheng mellom kolgropene og jernvinne. R 129978 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 290, GBNR 59/1) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 1160-1270 (Beta 265618)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg midt i anleggsvegtraseen, 200 meter sørvest for Tyldestølen, på om lag 540 meter over havet. Lokaliteten er eit enkeltminne og ligg på ein NV/SA-gåande bergrygg i ei slak søraustleg helling. Området nord og nordvest for lokaliteten er prega av tett krattskog, hovudsakleg fjellbjørk. I søraustleg retning opnar vegetasjonen seg opp, og større myrflater går ned til Nystølen i aust og Tyldestølen i søraust. Anleggsvegen til Sogndal trafo er i stor grad av konflikt med lokaliteten.

R 129978, kolgrop, Tyldestølen

Skildring av lokaliteten Gropa ligg i ei lita dump på vestsida av og på kanten av bergryggen. Strukturen er omkrinsa av tett lauvskog og er lite synleg frå myra berre nokre få meter nord for strukturen. Både på sørsida og nordsida av bergryggen renn små bekkar. Frå lokaliteten har ein grunna den tette lauvskogen avgrensa utsyn mot nord, nordaust og mot vest. Mot søraust ser ein ned på Tyldestølen.

110

S1, kolgrop (foto #101).

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og måler 2 x 2 meter i ytre mål og 0,8 x 0,6 meter i indre mål. Gropa er 15 cm djup, utan tydelege vollar. Ei trekolprøve blei teken ut. Prøva vart C14-datert til 1160 - 1270 e. Kr., som svarar til høgmellomalderen. K 129979 (BUSETTING/AK TIVITETSOMRÅDE, LOK 291, GBNR 57/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprovar 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg langsmed anleggsvegen sitt nordlegaste endepunkt på Resaland i Sogndalsdalen. Lokaliteten, eit steingjerde, ligg 270 meter sørvest for svingen der anleggsvegen byrjar. Vegtraseen ligg 25 meter nordvest for steingarden (S1). Tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Steingarden ligg på søraustsida av ei eldre beitemark. Aust for gjerdet er det tjukk granskog. Mot sørvest og mot vest er gjerdet omkransa av tett blandingsskog. Mot nordvest stig landskapet gradvis og går over frå å vere småkupert delvis attgrodd beitemark, til å verte ei velhalden opa beitemark. I nordleg retning opnar den tette skogen seg opp og ein kjem ut på gardsvegen som går opp mot Hausastølen.

111

K 129979, Resaland, steingard

S1, steingard (foto #102).

112

Strukturskildring S1: Steingjerde/rydningsrøys. Gjerdet strekkjer seg 45 meter frå sørvest mot nordaust. I forma er gjerdet uregelmessig. I sørvest er det svært tjukt, heile 2 meter og uregelmessig mura. I aust er gjerdet regelmessig mura av mellomstore steinar. Høgda er på 0,9 meter og breidda er på 0,5 meter. Den uregelmessige forma på gjerdet tyder på at rydningsstein frå beitemarka i nord har vorte stabla opp mot gjerdet. S1 er derfor ein kombinasjon av eit steingjerde og ei rydningsrøys. Gjerdet er klassifisert som eit kulturminne frå nyare tid. OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR SOGNDAL

Registreringa i Sogndal påviste totalt 80 strukturar fordelt på 25 lokalitetar. Alle fornminna har det til felles at dei er utmarkskulturminne, kulturminne knytt til bruk av utmarka i fortida. Grupperer ein strukturane i funnkategoriar så får ein totalt 30 tufter, 3 strukturar særskilt knytt til jernvinneanlegg, 3 rydningsrøyser, 3 tjøremiler, 20 kolgroper, 11 kokegroper, 4 groper med ukjend funksjon, 2 skålgropfelt, 2 fangstanlegg og 2 steingjerder. At tuftene og gropene er dei dominerande funnkategoriane, syner ei ekstensiv utnytting av utmarka frå og med eldre jernalder og opp i moderne tid. Det er nærliggjande å tru at funnkategoriar som tufter, jernvinneanlegg, groper, og fangstanlegg er ein del av same økonomi – ein økonomi som baserer overskotet sitt på utmarksprodukt som fiske, fangst, sanking, pastoralisme og jernvinne. Totalt 12 lokalitetar er i stor grad av konflikt anten med trafoområdet, anleggsvegen eller mastefeste SM 192, BM 196 og BM 198. 3 lokalitetar (R 105899, R 129632 og K 130127) er i direkte konflikt med traseen. 7 lokalitetar er i indirekte konflikt med tiltaka. 4 av dei er i indirekte konflikt med traseen, medan dei 3 siste er i konflikt med anleggsvegen. 3 lokalitetar, blant dei jernvinneanlegget, er i liten grad av konflikt med anleggsvegen og med traseen.

113

114