DEL VI: GAULAR Tekst: Glenn Heine Orkelbog og Morten Tellefsen (feltleiar) OMRÅDESKILDRING
Ved dei arkeologiske undersøkingane gjennom Gaular kommune blei to traséalternativ registrerte. Den eine traseen starta ved grensa mot Høyanger ved Stølsvatnet på 700-800 m.o.h.. Den går vidare nordover gjennom ope fjellterreng med lite vegetasjon gjennom Stølsdalen og Oppedalen. Vidare går den delvis bratt ned mot Eldalen over Slettheia til Lauvatnet gjennom tett blandingskog. Frå Lauvavatnet går det bratt nordover i tett blandingsskog opp til Vikastølen. Her blir landskapet meir ope og traseen held fram nordvestover på nordsida av Kvanngrødelva til grensa mot Førde kommune. Det andre traséalternativet startar ved grensa til Høyanger på 900-1000 m.o.h. ved Flatefjellet/ Steinbruvatnet. Traseen går nordvestover gjennom berrt høgfjellslandskap med lite vegetasjon ned til Årteigdalen. Frå Årteigdalen går traseen bratt ned til Viksdalsvatnet gjennom tett blandingsskog. Deretter går den over Viksdalsvatnet og bratt nordover gjennom skogkledd fjellskråning på vestsida av Sengafjellet til grensa mot Førde ved Storebotnen, der det på ny er ope landskap med lite vegetasjon.
Oversiktskart over dei registrerte traséalternativa i Gaular. Sjå også kartvedlegga bakarst i teksten.
247
GANGEN I ARBEIDET
Registreringane i Gaular kommune blei gjennomførte i perioden 07.-21.07, 27.-28.07, 04.08, 11.-12.08 og 24.09 2009 av Morten Tellefsen, Glenn H. Orkelbog og Anne Mette Haugen. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 5 dagar. Det blei samla sett brukt 37 dagsverk i felt og 7 dagsverk til rapportarbeid, totalt 44 dagsverk. Planområdet blei i hovudsak undersøkt med ei visuell overflateregistrering. Det vil seie å systematisk gå gjennom planområdet for å registrere kulturmine som er synlege på overflata. Metoden blei supplert med prøvestikking. Prøvestikking involverer graving av sjakter på omlag 40 x 40 cm. Om metoden blir brukt systematisk på eit område er den nyttig til å avdekke kulturminne som ligg under bakkenivå og då spesielt steinalderbuplassar eller aktivitetsområde. Under registreringa av trasé og anleggsveg blei prøvestikking brukt for å nærare undersøkje strukturar som alt er påvist ved visuell overflateregistrering, og for å ta ut kolprøver. REGISTRERINGANE I GAULAR
Totalt 15 lokalitetar blei registrerte i Gaular kommune. Desse utgjorde totalt 17 strukturar. Lengst nord langs det austlege trasealternativet, ved Vikastølen, ligg den nordlegaste lokaliten til registreringa, eit stølsanlegg omkrinsa av ei innhegning (K 129703). Vidare sørvest - over i Vikadalen langsmed anleggsveg 308 ligg lokalitet K 129706, ein oppmura veg/sti. I den søraustlege hellinga av Vikadalen ligg K 129707, ei tuft eller ei oppmuring. Omlag 250 meter søraust for K129707 og lengre nede i fjellsida ligg K 129708, som er ei oppmuring ved ei flyttblokk og eit steingjerde. Dei neste lokalitetane langs det austlege traséalternativet finn vi på toppen av Sletteheia, på nordsida av Eldalen. Inntil mastefeste BM 646 i hellinga på Styggefjellet finn vi lokalitet K129711, ein oppmura veg/sti. Følgjer ein traseen sørover ned i Eldalen så kjem ein til K129710, eit steingjerde på sørsida av Eldalselva. 25-30 meter sør for lokaliteten ligg mastefeste FM 48. Følgjer ein deretter traseen vidare søraustover oppover fjellsida, så kjem ein til R129709, ei tuft/tjøremile omlag 30 meter nord for mastefeste FM 649. Høgda over havet er på 345 meter. Lokalitet R 129712, ei kolmile, ligg omlag 125 meter sørvest for mastefeste FM 55, og nedanfor ein anleggsveg som går opp i Oppedalen. Vidare sørover langs traseen, når ein har kome inn i Oppedalen, ligg K 129714 (steingjerde). Lokaliteten ligg i tilknyting til Oppedalstølen og omlag 60 meter aust for stølen. Omtrent midt i Oppedalen, i stigninga mot den sørlege delen av dalen, ligg to store flyttblokker. På austsida av den austlegaste blokka ligg ein liten heller (R 129975). Følgjer ein skogsvegen vidare sørover og vidare innover Stølsdalen, kjem ein til ein snuplass. Cirka 60 meter vest for snuplassen på kanten av ei lita flate ligg ei oppmuring inntil ei flyttblokk. Blokka og oppmuringa utgjer lokalitet K 129989. Følgjer ein så traseen sørover, over fjellet og ned i Stølsdalen, så finn ein lokaliten R 129718. Lokaliteten ligg lengst nord i Stølsdalen og inntil vegen i vest. Lokaliteten er samansett av to svakt synlege tufter. R 129718 er den sørlegaste lokaliteten langs det austlege trasealternativet i Gaular kommune. To lokalitetar er registrerte i samanheng med det vestlege trasealternativet. Begge ligg i dalføret overfor Årteigstølen på sørsida av Viksdalsvatnet. K 129951, ein heller, ligg lengst 248
nord av dei to lokalitetane på austsida av dalen og omtrent 100 meter nord for traseen. Nokre hundre meter mot sørvest, oppe på eit platå med god utsikt i alle himmelretningar, ligg K 129717, eit bogastille. Fangstanlegget ligg omlag 150 meter nordaust for traseen. K 129703 (STØLSANLEGG , LOK 250, GBNR 43/4 ) Einskildminnekategori
Mengd C14-datering
Steingard
1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildringog lokalisering K 129703 (stølsanlegg) ligg på Vikastølane nord for Hetla. Anlegget er lokalisert på ei flate like sør for Myklevatnet. Terrenget rundt er ope med lyng, kratt og spreidde tre. Lokaliteten er avgrensa av ei slutta inngjerding. Innanfor inngjerdinga er det beitemark med gras- og lyngvegetasjon. I vestre del av lokaliteten står to moderne hytter og ein utedo.
Lokalitetskart med K 129703, stølsanlegg
Skildringav lokaliteten K 129703 er eit einskildminne i form av ei inngjerding. Truleg har det stått eldre stølsbygningar innanfor og det kan tenkast at hyttene som ligg innanfor inngjerdinga er sett opp på eldre tufter. Inngjerdinga er kraftig oppmura av flate steinar/heller og er godt synleg. Det er opning i gjerdet i austre og vestre del. K 129703 ligg i vestre kant av anleggsveg 308 og er i stor grad av konflikt med tiltaket.
249
Strukturskildring S1: Steingard. Inngjerda beiteområde på om lag 70 x 50 m, omkrins ca. 350 m. Kraftig oppmura gjerde, 0,8 – 1 m breitt og 1,7 m høgt.
Steingarden på K 129703 (foto #1)
K 129706 (VE GANLEGG , LOK 251 GBNR 43/2,5) Einskildminnekategori
Mengd C14-datering
Mengd kolprøver
Oppmura veg/sti
2
0
Terrengskildringog lokalisering K 129706 (oppmura veg/sti) skrår inn på skogsvegen som går opp mot Vikastølen lengre nord. Lokaliteten ligg i sørvend fjellskråning med granskog. Terrenget er noko ulendt med ein del mosegrodde rassteinar mellom grantrea. Delar av lokaliteten går nok under den eksisterande skogsvegen som går opp mot Vikastølane. K 129706 ligg i nordre kant av anleggsveg 308 og er i stor grad av konflikt med tiltaket. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to einskildminne i form av to oppbygde vegar. Truleg har det vore ein samanhengande veg, som har gått bort ved oppføring av skogsvegen som ligg mellom dei to einskildminna. Den oppmura vegen er truleg ein eldre stølsveg. Kor langt den går er uvisst, men eit område like nordaust for lokaliteten er kalla Gamlestølen, og det er truleg at vegen har gått opp hit. Ein kan likevel ikkje sjå bort ifrå det er ein eldre veg opp til Vikastølane. Vegen er markant oppbygd av stein og jord, men held på å gro att. Den er dekka med mose, lyng og
250
mindre vegetasjon. Det er fü tre som veks i sjølve vegfaret, noko som kan tyde pü at den er steinlagd.
Lokalitetskart med K 129706, oppmura veg/sti.
K 129706 (foto #7)
251
Strukturskildring S1: Oppmura veg/sti. Ca. 100 m lang, 2 – 2,5 m brei og 0,5 – 0,6 m høg. Høyrer truleg saman med S2. S2: Oppmura veg/sti. Ca. 375 m lang, 2 – 2,5 m bred og 0,5 – 0,6 m høg. Høyrer truleg saman med S1. Vegen held truleg fram mot vest, men er her vanskeleg å følgje. K 129707 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 252 GBNR 40/1) Einskildminnekategori Tuft
Mengd C14-datering 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildring og lokalisering K 129707 (tuft) er lokalisert i sørvend skråning nord for garden Hetla på nordsida av Lauvavatnet. Terrenget er ulendt med rassteinar/flyttblokker i blandingskog (for det meste grantre).
Lokalitetskart med K 129707, oppmura veg/sti.
Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ei tuft. Den har ei samling av mosegrodde steinar i skrånande terreng som er tolka å vere moglege restar etter ei tuft. Den ligg i tilknyting til store rasblokker og ein kan ikkje sjå vekk ifrå at det er ein bygning som er teken av ras. K 129707 ligg 20 m vest for traseen og 80-90 m nordaust for anleggsveg 308A, som dermed er i indirekte konflikt med kulturminnet.
252
Strukturskildring S1: Tuft /oppmuring. 8 m lang, 1,5 – 2 m brei og 2 m høg. Overgrodd og samanrasa.
K 129707 (foto #15)
K 129708 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 253 GBNR 40/1) Einskildminnekategori
Mengd C14-datering
Mengd kolprøver
Oppmuring ved flyttblokk Steingjerde
1 1
0 0
Terrengskildring og lokalisering K 129708 (oppmuring og steingjerde) ligg i ei sørvend skråning nord for Lauvavatnet, rett aust for Hetla. Terrenget er bratt med nokre flate parti. Det har nok vore beitemark i området tidlegare, men dette held no på gro att. Vegetasjonen er samansett av spreidde lauvtre, nokre grantre og høgt gras. K 129708 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to einskildminne i form av ei oppmuring ved ei flyttblokk og eit steingjerde. Oppmuringa ved flyttblokka kan vere ein del av steingjerdet, men plasseringa inntil flyttblokka gjer at den truleg er restar etter ein levegg eller liknande. Flyttblokka dannar ein liten heller som kan ha eit stort nok overheng til at noko kunne lagrast der eller eventuelt
253
bli brukt til ly for husdyr. Steingjerdet går frå andre sida av flyttblokka omtrent 20 m mot vest før det blir orientert mot nord-sør 50-60 m. Begge einskildminna er samansette av mosegrodde runde og flate steinar. Dei er overgrodde og utrasa og ber preg av å ikkje ha vore i bruk på ei stund.
Lokalitetskart med K 129708, oppmuring/steingjerde.
Til venstre: K 129708 S1 (foto #17)
Til høgre: K 129708 S2 (foto #20)
254
Strukturskildring S1: Oppmuring ved flyttblokk. 3,5 m lang, 2 – 2,5 m brei og 3 m høg (helleren). S2: Steingjerde. 20 + 50-60 m lang, 1 m brei og 0,5 m høg. R 129709 ( TJØREFRAMSTILLINGSANLE GG , LO K 254 GBNR 20/1) Einskildminnekategori
Mengd C14-datering (kalibrert)
Tjøremile
1
1040 – 840 f. Kr. (Beta 264932)
Mengd kolprøver 1
Terrengskildringog lokalisering R 129709 (tjøremile) ligg i ei nordaustvend slak skråning nord for Stokkelva som renn ut i Eldalselva i nord. Terrenget er ulendt med ein del steinar og mindre flyttblokker, medan vegetasjonen er samansett av ein open granskog med lyng, einebusker og nokre bregner. R 129709 ligg 15 m sørvest for traseen og 30 m sør for mastefeste BM 60. Tiltaket er dermed i indirekte konflikt med kulturminnet. Lokaliteten kan likevel kome i stor grad av konflikt med mastefestet – avhengig av omfanget på inngrepet.
Lokalitetskart med R 129709, tjøremile.
Skildring av lokaliteten Lokaliteten utgjer eit einskildminne i form av ei tjøremile, men dette kan også handle om ei tuft. Strukturen er tydeleg nedgraven, markert med rette vinklar i nedskjeringa i sørvestre del. Nedgravinga er tydelegast langs den sørvestre langsida. Ei samling steinar ligg omlag midt i strukturen. Dette kan tolkast som at det har vore to tjøremiler tett ved kvarandre, eller kanskje ei rominndeling i ei tuft. Trekol blei påvist i det sørvestre hjørnet i eit område som kan ha
255
vore inngang i ei tuft eller eit område for uttak av trekol i ei tjøremile. Datering av trekol frå strukturen (254P1) gav ein alder til overgangen mellom eldre og yngre bronsealder. Bruken av tjøremiler er generelt sett rekna for å gå tilbake til vikingtid, men ein kjenner til einskildfunn som indikerer at det også må ha eksistert eldre tjørebrenningsmetodar (Østmo og Hedeager 2005:392). Ei datering til bronsealder er likevel langt eldre enn det ein generelt reknar med er gjeldande for denne typen kulturminne. Eit problem med datering av tjøremiler er at det ofte blei brukt fossilt brensel – eldre trevirke/røter henta ut frå myrar. Frå mellomalderen kjenner ein også til at det var lovforbod mot å hogge friskt tømmer til tjørebrenning (Amundsen et al. 2007:289 med ref.), noko som kan gje store feilmarginar ved ei C14-datering. Alderen på trevirket kan derfor avvike stort frå bruken av mila. Ut frå oppbygginga av strukturen kan vi ikkje sjå vekk frå at det handlar om ei eldre tuft, eventuelt at tjøremila kan vore brukt oppatt som tuft. Forma og storleiken indikerer likevel at det mest truleg handlar om ei tjøremile, men strukturen er såpass overgrodd at ein bør vere open for fleire tolkingar.
Over: R 129709 (foto #23) Til venstre: Profilteiking av PS1 i tjøremile R 129709 (reinteikna av Morten Tellefsen) Under: Prøvestikk i R 129709 (foto #21)
Strukturskildring S1: Tjøremile. 9 m lang, 5,4 m brei og 1 m høg. Rektangulær form, orientert nordaust-sørvest.
256
K 129710 (STEINGARD, LOK NR 255 GBNR 20/1 ) Einskildminnekategori Steingjerde
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildringog lokalisering K 129710 (steingjerde) ligg om lag 50 m sør for Eldalselva, like aust for garden Toa. Steingjerdet ligg på ei flate med open blandingskog med lyng og gras. Lokaliteten er svært overgrodd og kan vere større enn det som er påvist. K 129710 ligg i traseen og 40 m nordaust for mastefeste FM 48. Tiltaket er dermed i direkte konflikt med lokaliteten.
Lokalitetskart med K 129710, steingjerde.
Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit steingjerde. Gjerdet er grodd att og truleg utrasa nokre stader. Få av steinane er synlege, men gjerdet markerer seg synleg i terrenget som ein søraust-nordaust orientert voll. Strukturskildring S1: Steingjerde. Omlag 50 m lang, 0,5 m brei og 0,3-0,5 m høg.
257
Til venstre: K 129710 (foto #26) Til høgre: K 129711 (foto #32)
K 129711 (VE GANLEGG , LOK 256 GBNR 21/1, 23/1) Einskildminnekategori Oppmura veg/sti
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildringog lokalisering K 129711 (oppmura veg/sti) er lokalisert på sørsida av Styggefjellet ca. 620 m.o.h., nord for Eldalen. Terrenget er bratt og ulendt og vegetasjonen er blandingsskog (bjørk, selje, gran), og einebusker og bregner. Lokaliteten strekkjer seg truleg lengre både mot søraust og nordvest. K 129711 ligg i traseen og 15 m for mastefeste BM 646, Tiltaket er dermed i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ein oppmura veg/sti. Vegen er grodd att og utrasa nokre stader. Det går i dag ein sti/dyretrakk som følgjer den oppmura vegen. Vegen er bygd opp med både store og mindre, runde og flate steinar. Den er så overgrodd at det er vanskeleg å sjå sjølve oppmuringa skikkeleg. Strukturskildring S1: Oppmura veg/sti. Ca. 130-140 m lang (truleg lengre), 1-3 m brei og 0-1 m høg.
258
Lokalitetskart med K 129711, oppmura veg/sti.
R 129712 (KOLFRAMSTILLINGSANLE GG , LO K 257 GBNR 14/3) Einskildminnekategori Kolmile
Mengd C14-datering (kalibrert) 1 1400 – 1470 e. Kr. (Beta 264933)
Mengd kolprøver 1
Terrengskildringog lokalisering R 129712 (kolmile) er lokalisert vest i eit område kalla Bakkane, sør/sørvest for Oppedal ytre. Den ligg i ei nordvend skråning i steinete og ulendt terreng. Vegetasjonen er open blandingsskog (mest grantre) med einebusker, blåbærlyng og gras. R 129712 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildringav lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ei kolmile, eller mogleg tjøremile (tjørehjell). Den blei oppdaga ved at det blei funne trekolbitar i ein sti/dyretrakk. Det som truleg er ei kolmile er svært overgrodd av mose og lyng og framstår som lite synleg i landskapet. For å avgrense utstrekninga til kolmila blei det teke fleire mindre prøvestikk og stikk med jordbor. Ein svakt markert voll er så vidt synleg i sørlegr og sørvestlege del, medan den i aust truleg er oppbygd. Eit prøvestikk like nord for (nedanfor) viste høgt innhald av trekol, og truleg har kolet blitt henta/spadd ut herifrå. Trekol frå mila (257P1) blei C14-datert til 1400-1470 e. Kr. Mila ser ut til å vere relativt rund i forma. 50 m sør for mila går ein skogsveg. Kolproduksjon langs veg gjennom utmarka i mellomalderen er eit vanleg fenomen (Fossum 1996:42) – noko som kan tyde på at skogsvegen har ein viss alder sjølv om den i nyare tid er blitt utbetra. Dateringa viser likevel ein tidleg bruk av reismile, og plasseringa til lokaliteten i skrånande terreng gjer det truleg at dette eigentleg kan handle om ein såkalla tjørehjell. Tjørehjell er den vanlegaste
259
forma for tjøremile, og var gjerne runde og konstruerte i hellande terreng med tapperenne i fallretninga (Amundsen et al. 2007:289). I dette tilfellet manglar diagnostiske trekk som tapperenne, men påvising av kol med jordbor nedanfor strukturen kan eventuelt knytast til dette.
Lokalitetskart med R 129712, kolmile/tjørehjell.
Kolmile/tjørehjell R 129712 (foto #38)
Prøvestikk i kolmile/tjørehjell R 129712 (foto #37)
Strukturskildring S1: Kolmile. Ytre diameter: 4,5 x 4,0 m, indre diameter 3,5 x 3 m brei og 0,2-0,3 m høg/djup. Rund form med svak voll i søndre/sørvestre del, noko oppbygd i austre del.
260
K 129714 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 258 GBNR 14/4) Einskildminnekategori Steingjerde
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildringog lokalisering K 129714 (steingjerde) ligg på ei flate ved Oppedalsstøl Ytre i Oppedalen. Aust for lokaliteten er det myr, medan det vest for lokaliteten er nokre bjørketre og lyng. Vidare vestover stig terrenget gradvis oppover. Det ser likevel ut som det er starten på myrdanning også vest for lokaliteten. K 129714 ligg i kanten av traseen og 60 m nord for mastefeste BM 57. Tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet.
Lokalitetskart med K 129714, steingjerde.
Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit steingjerde. Gjerdet er overgrodd av blåbærlyng og nokre bjørketre. Det strekkjer seg linjerett og er fint oppmura med flate og kanta steinar. Det held på å gro att. Strukturskildring S1: Steingjerde. Ca. 70 m lang, 0,5 m brei og 0,9 m høg. Det er orientert sørvest-nordaust.
261
K 129714 (foto #40)
R 129975 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 259 GBNR 14/SAMEI GE) Einskildminnekategori Heller
Mengd C14-datering (kalibrert) 1 370 – 100 f. Kr. (Beta 264934)
Mengd kolprøver 1
Terrengskildringog lokalisering R 129975 (heller) ligg på ei flate aust for Oppedalselva øvst oppe i Oppedalen på omtrent 675 m.o.h.. Den ligg like aust for ein skogsveg i ope lynglandskap med store flyttblokker og nokre mindre bjørketre. R 129975 ligg i traseen og 15 m aust for anleggsveg nr. 312. Tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ein heller. Helleren ligg i tilknyting til ei stor flyttblokk som er delt i to. Helleren ligg i tilknyting til den austre flyttblokka i nordaustre del. Flata inne i helleren er nedbeita og det er tydeleg fleire dyr som søkjer ly her. To prøvestikk blei tekne på flata, og eit mørkegrått sand/grus-lag med nokre mindre trekolbitar blei avdekka 25 cm under markoverflata i PS1. Det blei tolka å vere indikasjon på ein eldstad eller kulturlag. Det blei teke ut ei C14-dateringsprøve (259P1) frå laget som gav ein alder til 370 – 100 f.Kr. (førromersk jernalder). I PS2 blei det ikkje funne kol. Aktivitet i hellerar i utmarksområdet er registrert fleire stader ved den arkeologiske registreringa av kraftlinjetraseen i Balestrand (R 129740) og Leikanger (R 129600, R 129604, R 129605). Slik sett stadfestar dateringa ein ytterlegare bruk av hellerar i denne perioden.
262
Lokalitetskart med R 129975, heller.
Heller R 129975. Prøvestikka blei gjort til høgre for steinane (foto #45).
263
Strukturskildring S1: Heller. 4,5 m lang, 1 m brei og 2 m høg. Den er orientert sørvest-nordaust. Eldstad/ kulturlag datert til førromersk jernalder.
Over: Prøvestikk PS1 i heller R 129975 (foto #44) Til venstre: Profilteikning av PS1 (reinteikna av Morten Tellefsen)
Heller R 129975, med PS1 og PS2 i framkant (foto #49)
264
K 129989 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 260 GBNR 14/SAMEI GE) Einskildminnekategori Oppmuring ved flyttblokk
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildring og lokalisering K 129989 (oppmuring ved flyttblokk) ligg på ei flate aust for Oppedalselva øvst oppe i Oppedalen på ca. 725 m.o.h. i ope lynglandskap med store flyttblokker og nokre mindre bjørketre. Lokaliteten ligg omlag 60 m vest for ein skogsveg som går vidare oppover fjellsida mot Stølsdalen. K 129989 ligg i traseen og 10 m nordvest for mastefeste BM 60. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.
Lokalitetskart med K 129989, oppmuring ved flyttblokk.
Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ei oppmuring ved ei flyttblokk. Ei flate (2,5 x 3 m) på austsida av flyttblokka er dekka med heller. Den er noko overgrodd av gras og lyng. I nordvestre del, inn mot flyttblokka, er det ei mindre oppmuring (1 x 0,9 m) oppe på den hellelagde flata. Det er usikkert kva funksjon oppmuringa har hatt, men ein kan ikkje sjå vekk ifrå at det er fundamentet til ein bygning (tuft). Oppmuringa i nordvest kan likevel ha vore sett opp på eit seinare tidspunkt. Strukturskildring S1: Oppmuring ved flyttblokk. 3 m lang, 2,5 m brei og 0,4 m høg. Den har ei rektangulær/ misjamnform og er orientert sørvest-nordaust. 265
K 129989 (foto #52)
R 129715 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 261 GBNR 0/0) Einskildminnekategori Tuft
Mengd C14-datering 2 S1: 410 – 580 e. Kr. (Beta 264935) S2: 980 – 1160 e. Kr. (Beta 264936)
Mengd kolprøver 2
Terrengskildring og lokalisering R 129715 (tufter) ligg på ca. 800 m.o.h. nord i Stølsdalen vest for Skingerfjellet. Lokaliteten ligg like vest for ein stølsveg som går ned til stølsbygningane sør i Stølsdalen. Stølsvegen er avmerka på eldre amts-kart (sjå under), og kan vere eit gamalt vegfar. Landskapet er ope og flatt nede i dalen der lokaliteten ligg, medan det lengre mot aust og vest er bratte fjellsider. Rett sør for lokaliteten går det også bratt opp mot ein mindre fjellnabb. Vegetasjonen er sparsam med lyngdekka flater utan tre. Lokaliteten ligg på det som er ein naturleg morenerygg i terrenget. R 129715 ligg 150 m aust for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Ein stølsveg ligg likevel berre 5 m aust for lokaliteten, og bruk av denne ved gjennomføring av tiltaket vil føre til fare for at lokaliteten kan bli forstyrra/skadd.
266
Lokalitetskart med R 129715, tufter.
Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to einskildminne i form av to tufter. Tuftene ligg på ein morenerygg og har god drenering. Fjell i nord, aust og vest gjer at dei også ligg godt i le for vind. Tuftene har svake vollar med inngangar truleg mot aust. S2 ligg omlag 15 m sørvest for S1. Ved prøvestikk midt i begge tuftene blei det avdekka gropliknande, trekolhaldig struktur i den eine tufta (S1) og eit trekolsjikt i den andre (S2). Dette blei tolka som eldstadsaktivitet knytt til bruken av bygningane som ein gong stod her. Tuftene er attgrodde og det er vanskeleg å få eit klart bilete av form og oppbygging. Den eine tufta ser ut til å vere rektangulær (S1), medan den andre er meir hesteskoforma (S2). C14-dateringar av trekolsjikta i prøvestikka viste ulik alder på tuftene med 410 – 580 e.Kr. (261P1: folkevandringstid) for S1 og 980 – 1160 e.Kr. (261P2: vikingtid/tidleg mellomalder) for S2. Den nære lokaliseringa mellom tuftene skulle tyde på at dei blei brukte i same tid, men C14-dateringane tyder heller på at dei er frå ulike tidsperiodar. I denne samanhengen skal det nemnast at liknande tufter er funne på moreneryggar i Høyanger (R 129718). Dateringar frå den eine tufta gav også ein alder til folkevandringstid, medan ei anna tuft (som var meir tydeleg oppbygd) gav ein alder til vikingtid. Spørsmålet er då om det heller handlar om bruk av området over lengre tid. Om det har vore kontinuerleg bruk eller om det har vore avbrot i bruken er vanskeleg å seie. Strukturskildring S1: Tuft. 7,2 m lang, 5,1 m brei og 0,4 m høg. Rektangulær form, med nokre synlege steinar i ytterkantane, som truleg er del av grunnmur. Elles har den svake jordvollar. Flata inne i tufta er også delvis dekka med stein (påvist med stikkbor). Trekolhaldig struktur, datert til folkevandringstid (261P1), blei avdekka i midtre del og er tolka som eldstad. S2: Tuft. 6,5 m lang, 5 m brei og 0,4 m høg. Hesteskoforma med svakt synlege vollar. Eit trekolsjikt avdekka ved prøvestikking midt i tufta blei datert (261P2) til vikingtid/tidleg mellomalder. 267
Tuft S1 (foto #67)
Profil i prøvestikk i tuft S1 (foto #63)
Tuft S2 (foto #65)
Profil i prøvestikk i S2 (foto #64)
Oversiktsbilete over R 129715. Pilene markerer tuftene (foto #70)
268
R 129718
R 129715
Utsnitt av amts-kart frå 1866, teikna av løytnant A. Ræder, med Oppedalstøl sentralt i bildet. R 129715 ligg aust-nordaust for stølen, i tilknyting til stølsvegen ned mot Oppedal i nord, og kan representere ein eldre bruksfase av Stølsdalen. Frå stølsvegen har det gått eit vegfar vestover mot Breddalstøl (R129718) i Høyanger, som har samtidige dateringar. Kommunegrensene og stølsvegane indikerer at Stølsdalen var knytt til stølsdrift frå gardar i Gaular, medan Breddalstøl var tilknytt Høyanger-gardane. Statens Kartverk.
K 129717 (FANGSTANLE GG , LOK NR 263 GBNR 0/0) Einskildminnekategori Bogestelle
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildring og lokalisering K 129717 (bogastille) ligg på austsida av ei høgd (ca. 950 m.o.h.) nordvest for Storevatnet i høgfjellsområdet sør for Vikdalsvatnet. Lokaliteten ligg i flatt, ope og berrt fjellandskap med noko mose og lyng. Frå lokaliteten er det god sikt ned mot Storevatnet. K 129717 ligg 150 m nordaust for traseen og mastefeste BM 50, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet.
269
Lokalitetskart med K 129717, K 129950 (bogastiller) og K 129951 (heller).
Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit bogastille. Det er oppmura i sør og aust inn mot ein bergkant i nord og ein stor stein i vest og ein i aust. Oppmuringa er delvis mosekledd – noko som kan tyde på ein viss alder. I nordaustre hjørne ser det ut til å ha vore ei opning. Her ligg det ei større helle mellom berget og den eine store steinen slik at det blir danna eit holrom under. Det er god sikt ned mot Storevatnet gjennom holrommet. I oppbygginga er det stort sett brukt flate heller. Den er noko utrasa, spesielt i søraustre del og noko innover. Rundt lokaliteten er det typisk høgfjellsvegestasjon med lyng og mose mellom blanke bergflater og nokre flyttsteinar. Strukturskildring S1: Bogestelle. Ytre mål: 2,5 x 2,5 m, indre mål: 1,5 x 1,3 m. 1,2 m høg. Den har ei kvadratisk/uregelmessig form.
270
Bogestelle K 129717 (foto #72)
K 129950 (FANGSTANLE GG , LOK 276 GBNR 0/0 ) Einskildminnekategori Bogestelle
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildring og lokalisering K 129950 (bogastille) ligg Årteigdalen i høgfjellsområdet sør for Vikdalsvatnet (jf. kart i samband med tidlegare nemnd lok, K 1299717). Lokaliteten ligg i ein open fjelldal med høge bergsider i sør, vest og aust. Den er gradvis skrånande ned mot Årteigstølen i nord. Lyng, mose og kratt utgjer vegetasjonen. Det er fleire flyttsteinar/blokker og område med myrdanning. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit bogastille. Bogestellet er ei kvadratisk oppmuring med opning mot søraust. Oppmuringa er samansett av mellomstore flate steinheller. Den er samanrasa og i nord er nokre av steinane dekka av mose. K 129950 ligg 300 m sør for traseen, som dermed er i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Bogestelle. 1,3 m lang, 1,2 m brei. 0,32 m høg. Den har ei kvadratisk form.
271
Bogastille K 129950 (foto #89)
Heller K 129951 (foto #90)
K 129951 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 277 GBNR 0/0) Einskildminnekategori Heller
Mengd C14-datering (kalibrert) 1
Mengd kolprøver 0
Terrengskildring og lokalisering K 129951 (heller) ligg Årteigdalen sør for Vikdalsvatnet (jf. kart i samband med lok, K 1299717). Lokaliteten ligg i ein open fjelldal med høge bergsider i sør, vest og aust. Det er gradvis skrånande ned mot Årteigstølen i nord. Vegetasjonen er lyng, mose og kratt. K 129951 ligg 100 m nord for traseen, og tiltaket er dermed i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ein heller. Helleren har tydeleg overheng med store rasblokker på sitjeflata. Det ser ut som eit par steinar er sett opp til sitjeplassar og kan slik sett vere ein jaktplass, kanskje i samband med K 129950 (bogastille). Spor etter eldre spor ligg truleg under rasmassar. Overhenget er stort, men sitjeflata lita. Det er god utsikt over dalen i vest og siktlinje til K129950 i sør. Strukturskildring S1: Heller. 2 m lang, 1,5 m brei. 1-1,6 m høg. Den er orientert nord-sør. OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR GAULAR
Totalt 17 strukturar, fordelt på 15 lokalitetar blei registrerte i Gaular kommune. Av desse er 11 klassifiserte som kulturminne frå nyare tid og 4 lokalitetar er automatisk freda. 4 av lokalitetane (K 129703, K129706, K129711, K129989) er i stor grad av konflikt med tiltaket; då anten i konflikt med anleggsveg 308 eller med traseen. 5 lokalitetar (R129712, R129975, K129708, K129710 og K129714) er i direkte konflikt med traseen. Dei resterande 6 lokalitetane (K129707, K129717, K129950, K129951, R129709 og R129715) er alle i indirekte konflikt med traseen. Funnfordelinga i Gaular var jamt fordelt langs traseen, men då i hovudsak langs det austlege traséalternativet. Funntettleiken var likevel ikkje særleg stor samanlikna med Sogndal og
272
Leikanger. Det kan tyde på at det var mindre press på utmarksressursane i Gaular enn i bygdene i søraust, eller at organiseringa av utmarksaktivitetane var annleis enn i fjordbygdene. Store delar av traseen går over høgfjell, og den bratte og steinete topografien i Gaular kan eventuelt ha gjort utmarksområda mindre eigna for intensiv utnytting av beitegrunnlaget. Det noko kaldare klimaet i dette området, og lengre vintrar enn i fjordbygdene, kan ha ført til at utmarksutnyttinga låg tettare opp til gardsområda. Sett i høve til funnmengda i Førde, Naustdal og Flora framstår likevel ikkje Gaular som ein spesielt funnfattig kommune under denne registreringa. Tyngda av funna som er gjort vitnar om bruk av utmarka i nyare tid. Lokalitetane R129712 (kolmile), R129975 (heller), R129709 (tuft/tjøremile) og R129715 (tufter) vitnar om utnytting av utmarksressursen i Gaular i forhistoria. Det eldste funnet frå Gaular er helleren R129975, som blei datert til førromersk jernalder (370 – 100 f. Kr.).
273