Arkeologiske registreringar i samband med 420 kV kraftlinje ”Ørskog

Arkeologiske registreringar i samband med 420 kV kraftlinje ”Ørskog – Fardal” Ingar M. Gundersen (red.) Solveig Roti Dahl, Oddhild Dokset, Glenn Heine Orkelbog og Morten Tellefsen

Ingar M. Gundersen (Prosjektleiar)

Kulturhistorisk publikasjon nr. 3 2010

Kulturhistorisk publikasjon 3

Arkeologiske registreringar i samband med 420 kV kraftlinje ”Ørskog – Fardal”

Ingar M. Gundersen

Førde 2010 3

2010 Kulturhistorisk publikasjon 3 Arkeologiske registreringar i samband med 420 kV kraftlinje ”Ørskog – Fardal”

Utgjevar: Sogn og Fjordane fylkeskommune Kulturavdelinga Postboks 173 6801 Førde Tlf: 57 65 61 00 E-post: postmottak.kultur@sfj.no www.sfj.no

Redaktør: Ingar M. Gundersen Forfattarar: Ingar M. Gundersen Solveig Roti Dahl Oddhild Dokset Glenn Heine Orkelbog Morten Tellefsen

Oppgjev kjelde ved bruk av publikasjonen.

Illustrasjon på framsida: Morten Tellefsen ved den eldre kraftlinja på Skardsbøfjellet i Sogndal. Illustrasjon på baksida: Anne Mette Haugen i Erdalsdalen i Førde i september 2009, i stiv kuling og snø. 4

Innhald Innleiande kommentarar.................................................................... 6 Del I: Hovudresultat og faglege problemstillingar………………... Innleiing og bakgrunn………………………………….…. Undersøkte område……………………………………….. Konfliktgrad………………………………………….…... Trong for tilleggsundersøkingar………………………….. Praktiske utfordringar…………………………………….. Infrastruktur og logistikk………………………................. Innmålingane……………………………………………… Faglege problemstillingar og resultat…………………...… Fangstlokalitetane……………………………………….... Kol- og tjøremiler…………………………………………. Kolgroper og jernvinneanlegg……………………………. Hellerar, stølsanlegg og tufter…………………………….. Kulturminner frå nyare tid………………………………... Steinalderundersøkingane………………………………… Overordna faglege resultat………………………………... Formidling…………………………………………………

7 7 8 12 12 14 13 15 15 18 20 21 26 32 34 38 41

Del II: Sogndal.................................................................….…….. 45 Del III: Leikanger.............................................................………

115

Del IV: Balestrand...........................................................………

183

Del V: Høyanger..............................................................………

225

Del VI: Gaular……………………………………………..........

247

Del VII: Førde og Jølster……………………………………….. 275 Del VIII: Naustdal……………………………………………....

301

Del IX: Flora…………………………………………………..... 319 Del X: Bremanger………………………………………………. 345 Del XI: Eid……………………………………………………… 361 Samanfatting……………………………………………………. 402 Litteraturliste……………………………………………………. 402 Vedlegg…………………………………………………………. 407 C14-dateringar………………………………………….. 407 Kartvedlegg……………………………………………... 435 5

INNLEIANDE KOMMENTAR AR

Rapporten her omfattar resultata frå utmarksregistreringane. Resultata frå flateavdekkingsundersøkingane inngår ikkje. I løpet av fem hektiske månader under feltsesongen i 2009 blei 160 nye kulturminnelokalitetar registrerte i Sogn og Fjordane. Av desse er 109 såkalla etterreformatoriske kulturminne, og 51 frå førreformatorisk tid. Bakgrunnen for prosjektet var planane til Statnett om å bygge ei 420 kV kraftlinje frå Ørskog på Sunnmøre til Fardal i Sogndal. Undersøkingane har i all hovudsak blitt utført i utmark, og dei fleste funna kan dermed knytast til støling og utnytting av utmarksressursane. Spennvidda i materialet er likevel stort, og inkluderer så ulike kategoriar som steinalderbuplassar, stølsanlegg, kolgroper, jernvinneanlegg, tufter, hellerar osv. Prosjektet har på det viset vore unikt, varierande og ikkje minst vore ein unik sjanse til å kunne jobbe med fleire ulike problemstillingar samstundes. Ei rekkje praktiske utfordringar har også dukka opp, med store avstandar, krevjande terreng og tidvis manglande infrastruktur. På den andre sida har ingen dagar vore like. I denne rapporten vil vi gjere greie for kvart einskild funn, overordna trekk og dei praktiske og faglege vurderingane som er gjort undervegs. Dei innleiande kapitla er forfatta av Ingar M. Gundersen, medan kapitla om dei respektive kommunane er forfatta av den einskilde feltleiar som hadde ansvaret for undersøkingane der. Denne teksten er ein gjennomarbeidd versjon av dei registreringsrapportane som er produserte i samband med prosjektet. Av plassomsyn er derfor visse underkapittel med vilje ikkje tekne med i denne samanhengen. For nærmare informasjon om XY-koordinatar for lokalitetane, gardsnamnhistorikk, og tidlegare funn i nærområdet, anna fotomateriale, strukturlister, fotolister osv. viser vi til dei originale registreringsrapportane hos Kulturavdelinga i Førde. Prosjektleiar for undersøkingane har vore Ingar M. Gundersen. Sigmund Bødal fungerte som prosjektansvarleg i dei innleiande månadane. Eva Moberg tok over denne rolla frå og med juli same år. Under ei registrering av denne typen har det vore naudsynt med eit nært samarbeid med tiltakshavar, og den daglege kontakten med Statnett har gått via Christian Færø. Samarbeidet har vore upåklageleg. Feltarbeidet har i hovudsak vore utført av feltarkeologane Solveig Roti Dahl, Oddhild Dokset, Anne Mette Haugen, Glenn Heine Orkelbog og Morten Tellefsen. Innsatsen til feltpersonellet har vore svært bra, og resultata som kjem fram er i stor grad deira forteneste. Oslo 30. april 2010 Ingar M. Gundersen

DEL I: HOVUDRESULTAT OG FAGLEGE PROBLEMSTILLINGAR Tekst: Ingar M. Gundersen (prosjektleiar) INNLEIING OG BAKGRUN N

Dei kulturhistoriske registreringane i denne rapporten er gjort i samband med Statnetts planar om å bygge ei 420 kV kraftlinje frå Ørskog i Møre og Romsdal til Fardal i Sogn og Fjordane. Traseen er delt opp i tre seksjonar, der seksjon 1 i hovudsak ligg i Møre og Romsdal, medan seksjon 2 og 3 ligg i Sogn og Fjordane. Denne rapporten omhandlar undersøkingar langs seksjon 2 og 3, som er Fardal – Moskog og Moskog – Leivdal, og strekninga frå Leivdal til Møre og Romsdal i nord i seksjon 1. Rapporten er organisert etter kommunegrensene, der Del I omhandlar dei overordna aspekta rundt prosjektet, og dei påfølgjande delane tek føre seg dei ulike resultata som er oppnådde i kvar einskild kommune. Tiltaket omfattar 11 kommunar i Sogn og Fjordane, og leidningsnettet vil utgjere ei strekning på omlag 220 kilometer. Dei kommunane som er omfatta er Eid, Bremanger, Flora, Naustdal, Førde, Jølster, Gaular, Høyanger, Balestrand, Leikanger og Sogndal. Tilleggsregistreringar langsmed aktuelle traséalternativ resulterte likevel i at ei strekning på nær 250 km blei registrert. Inngrepet vil slik sett omfatte ei rekkje ulike landskapstypar, frå høgfjell og fjordområde i aust til kystlandskapet i vest. NIKUs konsekvensutgreiingar (Rapport Arealplan 19/06-21/06, Rapport Arealplan 17/07, Rapport Landskap 18/08) tilseier at det er eit stort potensial for å finne eldre og yngre kulturminne, som kan kome i konflikt med utbygginga. For å klarleggje moglege konfliktar med kulturminne gjekk Sogn og Fjordane fylkeskommune inn med registreringar i perioden 4. mai til 9. oktober 2009. Det blei brukt 378 dagsverk i felt på prosjektet, fordelt på to lag à to feltarbeidarar. Morten Tellefsen, Glenn Heine Orkelbog, Solveig Roti Dahl og Oddhild Dokset har ambulert på feltleiaransvaret, og brukt 116 dagar til rapportarbeid. Ingar M. Gundersen har i tillegg fungert som prosjektleiar i eit engasjement på 10 månader, der 52 dagar blei brukt til feltarbeid. Registreringslaga har virka uavhengig av kvarandre, med eit registreringslag sør for Førde og eitt i nord. Morten Tellefsen og Glenn Heine Orkelbog har gjennomført registreringane i Sogndal, Leikanger, Balestrand, Høyanger og Gaular. Oddhild Dokset og Solveig Roti Dahl gjorde registreringane i Førde, Naustdal, Flora, Bremanger og Eid. Anne Mette Haugen blei trekt inn i arbeidet mot slutten av sesongen, og tok over for Oddhild Dokset nord for Førde. Den første veka deltok ho rett nok likevel i Gaular. Deltakarar Ingar M. Gundersen *) Solveig Roti Dahl Morten Tellefsen Glenn Heine Orkelbog Oddhild Dokset Anne Mette Haugen *) Prosjektleiar 7

Frå 1. april 4. mai 25. mai 25. mai 4. mai 3. august

Til 31. januar 9. oktober 25. september 2. oktober 7. august 9. oktober

Dagar med rapportarbeid Innkalkulert 25 46 35 12 -

Kulturminnelova Nemningane kulturminne og kulturmiljø er definert i Lov om kulturminner (kml) § 2: Med Kulturminner menes alle spor etter menneskelig virksomhet i vårt fysiske miljø, herunder lokaliteter det knytter seg historiske hendelser, tro eller tradisjon til. Kulturmiljø omfatter våre fysiske omgivelser hvor kulturminner inngår som en del av en større helhet eller sammenheng. I samsvar med kml § 3 er det forbod mot inngrep i automatisk freda kulturminne, det vil seie kulturminne frå forhistorisk tid og frå mellomalderen fram til år 1537 (reformasjonen). Lova gir grunnlag for ein distinksjon i kulturminneforvaltinga mellom automatisk freda kulturminne, og vern av kulturminne frå nyare tid. I denne rapportserien vil vi skilje mellom eldre kulturminne og kulturminne frå nyare tid, der eldre kulturminne er nummererte med Rnummer og yngre kulturminne med K-nummer. R-nummereringa er identisk med nummereringa til lokaliteten i Riksantikvarens kulturminnedatabase Askeladden. I motsetnad til fornminna er kulturminne frå nyare tid ikkje automatisk freda, men dei kan vedtaksfredast etter kml § 15 og 19. I tillegg kan heile kulturminnemiljø fredast etter kml § 20. Gjeldande registrering er del av oppfylling av undersøkingsplikta i samsvar med kml § 9. Utgiftene til registreringa blir dekka av tiltakshavar, jamfør kml § 10. Det er understreka at samtlege kulturminne med R-nummer i rapportserien er automatisk freda i samsvar med kml § 4 og 6. Alle automatisk freda kulturminne er oppretta med ei vernesone på minimum 5 meter. Dersom eit tiltak skaper konflikt i høve til freda kulturminne, må tiltakshavar vurdere alternativ arealdisponering. Unntaksvis kan det bli gitt dispensasjon frå kml, men då etter særskild søknad om dette. Fylkeskommunen og landsdelsmusea gir sine faglege tilrådingar, men Riksantikvaren har sjølv mynde til å frigi kulturminnet. Dispensasjon frå kml blir til vanleg gitt på vilkår om ytterlegare arkeologiske undersøkingar for å sikre kjeldeverdiane. Kostnader til slike granskingar er det tiltakshavar som må dekke (jf. kml § 9 og 10). UNDERSØKTE OMRÅDE

Då registreringane starta var ikkje trasévalet endeleg avklara, og vi byrja derfor arbeidet på dei strekningane der det berre var klart eit traséalternativ. Dette gjaldt i hovudsak strekninga traséalternativ 1.0 langsmed Moskog – Naustdal og langsmed Eikefjorden. I tillegg blei arbeidet oppstarta ved trasé 1.0 og 1.23/1.31 i Sogndal mot Kleppahaugen i Leikanger. I anleggskonsesjonen frå Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) av 10/6-09 blei Statnett gitt løyve til utbygging av 420 kV kraftlinje i strekninga Ørskog – Fardal langsmed desse traséalternativa i Sogn og Fjordane (sjå kart under): Møre og Romsdal – Ålfoten: 1.4.1, 1.0, 1.14, 1.0 Ålfoten – Moskog: 1.20, 1.11, 1.0, 1.17.1, 1.0, 1.23, 1.18, 1.22, 2.11, 1.0 Moskog – Høyanger: 1.20, 1.0, 1.21, 1.0, 1.24.2 Høyanger – Sogndal: 1.24.3, 1.0, 1.28, 1.0, 1.29, 1.0, 1.23, 1.31

I tillegg blei fylkeskommunen beden av Statnett om å registrere følgjande traséalternativ: 1.16 (Flora sør for Magnhildskartunnelen, parallelt med 1.17.1) og langsmed strekninga Høyanger – Moskog 1.24.1, 1.24 og 1.0. Statnett fekk også gitt konsesjon til følgjande transformatorstasjonar: Ålfoten (Førdedalen), Moskog (Moskog), Høyanger (Ekrene) og Sogndal (Skardsbøfjellet). Samtlege traséalternativ som her er nemnde blei registrerte i løpet av feltsesongen i 2009. Traseen har vore følgt i ei breidde på 40 meter. Det har i tillegg blitt gjennomført registreringar i nærområdet til traseen, men ikkje i eit fastlagt omfang. Registreringar i nærområda til traseen har vore baserte på vurderingar ut frå skjønn i høve til terreng, progresjon og eventuell visuell skjemming av kulturlandskapet. I tilfelle med vesentleg visuell skjemming har registreringslaga med andre ord gått breiare ut for å kartleggje eventuell innverknadsgrad, bevaringsgrad og opplevingsverdi på kjende og ukjende kulturminne i nærområdet. Områda for transformatorstasjonane er også registrerte, men ved Moskog og Høyanger vil det vere trong for tilleggsundersøkingar med maskinell sjakting. Det er også gjort registreringar langsmed samtlege tilkomstvegar som er vurderte som moglege anleggsvegar under utbygginga. Dette gjeld anleggsvegar med følgjande nr. på kart utarbeidd av Statnett (er også avmerka på oversiktskarta i vedlegget): Vegnr. 1.16 1.17 1.23 1.8.1 138A 138B 139 140 141 142

143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 152A

152B 153 153 153 154 155 2.20 2.21 2.22 2.23 2.32

225 226 227 228 229 230 231A 231B 231C 232A 232B

232B 232B 232B 233A 233B 234 235 236A 236B 237 238

239 240 241 242 243 244A 244B 244B 245A 245B 246

247 248 249 250 251 252 253 254 255A 256 256A

257 257A 301 301A 302 303 304 306 307 308 308A

309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319

320 321 322 322A 323 325

I tillegg har trasé for to unummererte anleggsvegar på Kleppahaugen/Orrasete i Leikanger blitt registrerte, og prosjektert tilkomstveg over Slakkafjellet til Sogndal trafo. Område for rigg/vinsj/trommel/baseområde er ikkje registrerte, sidan omfanget av arealbruk var uavklara då denne registreringa blei gjennomført. Det er i denne rapporten utarbeidd eigne funnspreiingskart over dei områda som er registrerte, der traseen, anleggsvegane, rigg/vinsj/trommel/baseområda og trafostasjon er avmerka. Desse ligg som A3-vedlegg bakarst i rapporten. Det er også utarbeidd oversiktskart over markante funnkonsentrasjonar. For dei einskilde lokalitetane er det utarbeidd mindre kart, som viser utstrekninga til lokaliteten og plassering i terrenget. For nærare spesifikasjon av anleggsvegane og plassering av mastefesta, og plassering i høve til kulturminna, så viser vi til desse karta.

KONFLIKTGRAD

I denne rapporten er innverknad tiltaket har på kulturminna definert gjennom fire nivå: Nemninga Stor grad av konflikt blir brukt om situasjonar der kulturminna ligg direkte inn på mastefesta, anleggsvegar eller andre fysiske inngrep i terrenget som kan knytast til tiltaket. Direkte konflikt tyder at kulturminna ligg innanfor gjeldande trasé. Indirekte konflikt viser til ei lokalisering tett attmed traseen, der det er fare for skade og visuell skjemming. Liten grad av konflikt blir brukt om kulturminne i nærområdet til traseen, der tiltaket kan føre til visuell skjemming av kulturlandskapet. TRONG FOR TILLEGGSUNDERSØK INGAR

Det vil vere trong for registreringar på rigg/vinsj/trommel/baseområda når omfanget av den endelege arealbruken er klar. I tillegg er desse områda vurderte for sjakting (Sjå kartvedlegga bakarst i rapporten): 

Eksisterande vegar som blir vurderte å bruke som anleggsvegar er registrerte i ei smal linje på kvar side av vegen, for å avklare direkte konflikt med eventuelle nærliggande kulturminne. Ei utbetring av vegane, eller endringar av vegforløpet, kan gjere det nødvendig med tilleggsundersøkingar der potensialet for ikkje-synlege kulturminne i dyrka mark/beitemark blir rekna som stort. Dette gjeld områda i Klibberg/Dragsvik og Ese i Balestrand, Leivdalsmona i Eid, Vettreiene og Vårsætra i Førde, Njøsadalen i Leikanger og Øvstedalen i Sogndal.



Under registreringane i 2009 er det ikkje gjennomført maskinell sjakting i samband med tiltaket. Det vil derfor vere nødvendig med maskinell sjakting i dyrka mark/beitemark, der det er konflikt med mastefesta, nye anleggsvegar og trafostasjonar, eller andre former for fysiske inngrep i terrenget i samband med tiltaket. Dette gjeld områda i Eldalen i Gaular, Ese i Balestrand, Ekrene i Høyanger, Moskog trafo, Orrasete i Leikanger og Øvstedalen i Sogndal.



Transport eller ferdsel innanfor traseen over dyrka mark/beitemark kan også gjere det nødvendig med maskinell sjakting, for å unngå skader på eventuelt ikkje synlege kulturminne under markoverflata. Dette gjeld områda i Eldalen i Gaular, Ese i Balestrand, Vettreiene i Førde, Stakaldefossen i Førde, Skei og Grimset i Naustdal, Njøsadalen i Leikanger og Øvstedalen i Sogndal.

Dei avmerka areala på karta er ikkje det same som det totale arealet for sjakting, men viser kva beite/dyrkingsområde som blir råka av tiltaket. Det totale omfanget av ei maskinell sjakting blir avklara i samråd med fylkeskommunen. Eventuelle omleggingar av traseen og anleggsvegane for å unngå konflikt med registrerte kulturminne, kan sameleis utløyse krav om tilleggsregistreringar. Dette gjeld spesielt i funntette område der ein meiner potensialet for ytterlegare funn er stort. Dette gjelde heile traseen generelt sett, men spesielt Leikanger og Sogndal. I nokre tilfelle vil gjeldande registrering vere dekkande for mindre justeringar.

PRAKTISKE UTFORDRING AR

Registreringane har i hovudsak vore gjennomført ved overflateregistrering. Det vil seie at heile området blir synfare og at ein supplerer med prøvestikking med spade på utvalde stader. Alle synlege kulturminne er dermed dokumenterte (med unntak av spor etter moderne maskinell verksemd). Kulturlag, eldstader, og kulturspor utan visuell markering på overflata er påvist ved hjelp av prøvestikking. På stølsområda er det til dømes gjennomført prøvestikking for å påvise beite- eller dyrkingslag, for å kunne ta ut kolprøver for C14datering. Totalt 57 kolprøver er sende inn til C14-dateringar. Desse er tekne ut frå stølsanlegg, tufter, kulturlag, kokegroper og kolgroper med meir. Registreringslaga har brukt standardiserte dokumentasjonsskjema, for å sikre ein samordna dokumentasjon på prosjektet. Nokre mindre skilnader i forma på dokumentasjon har likevel funne stad. Feltundersøkingane har vore gjennomført av fire feltarbeidarar fordelt på to registreringslag. Dette blei gjort for å sikre best mogleg progresjon, sidan eit stort registreringslag er noko upraktisk når ein skal følgje ein lang og smal trasé. Eit stort lag er også meir sårbart for uventa hindringar, i høve til tidsbruk, enn to lag som arbeider uavhengig av kvarandre. Med utgangspunkt i kraftlinjeregistreringa ”Fardal – Mel” i Sogndal, Leikanger og Balestrand i 2000 (Furnes 2001), blei det rekna ut at tidsbruken i snitt ville ligge på rundt 1,6 dagsverk pr km trasé. Vi tok då utgangspunkt i at arbeidet starta opp med Lag 1 den 4. mai og Lag 2 den 25. mai, og at arbeidet dermed ville bli avslutta innan 9. oktober. Sidan svært mykje av traseen går over fjellområde, ynskte ein ikkje å utvide sesongen lenger utover hausten. Trass i at nokre område tok vesentleg lengre tid enn forventa (spesielt Sogndal og Leikanger), medan andre blei gjennomførte på særs kort tid, blei denne progresjonen halden i all hovudsak. Vi har då i tillegg registrert fleire kilometer med anleggsvegar og arealet for fire trafostasjonar. På grunnlag av gjeldande registrering og ”Fardal – Mel”-registreringa, kan ein dermed gå ut ifrå at 1,6 dagsverk per km trasé vil kunne vere retningsgjevande ved ei vurdering av tidsbruken ved tilsvarande feltundersøkingar.

Høgsvatnet i Høyanger (700 m.o.h.) 24. mai 2009 (privat foto, Ingar M. Gundersen)

I dei mest utsette fjellområda var det ikkje mogleg å starte arbeidet før i slutten av juni, sidan låge temperaturar førte til store snømengder og is til langt inn på forsommaren. Det er også ei viss fare for tidleg snøfall om hausten, og det blei dermed viktig for prosjektet å intensivere arbeidet på fjellet i dei varmaste sommarmånadane. I dei innleiande månadane blei derfor dei lågareliggande områda i Sogndal, Leikanger, Førde, Naustdal og Flora prioriterte, medan vi i juli og august spesielt prioriterte dei lange fjellpartia i Balestrand, Høyanger, Gaular, 12

Bremanger og Eid. I september og oktober blei mindre attverande parti i Førde og Flora ferdigregistrerte, i tillegg til Balestrand, Sogndal og Leikanger. Snøen la seg på fjellet alt i september. Det skapte visse vanskar ved avslutninga av feltarbeidet i slutten av september og tidleg oktober. Lag 1 og 2 har arbeidd på kvar sin kant av fylket, med Lag 1 nord for Førde og Lag 2 sør for Førde. Av praktiske årsaker er dokumentasjonen og rapporteringa ordna etter kommunegrensene. Laga har med andre ord hatt ansvar for kvar sine område, og innbyrdes i laget hatt ei ambulerande ordning med rapportskrivinga. Dette har gjort koordineringa av arbeidet relativt lett, sidan det ikkje har vore naudsynt å samordne arbeidet mellom laga i særleg grad. Ulempa med ei slik arbeidsfordeling dukkar opp når det trengst ekstra arbeidskraft. I visse tilfelle ville det vore best å konsentrere innsatsen på konkrete område med mange funn, eller utsetje registrering i område der arbeidet bør gjennomførast på kort tid når vêret er optimalt. For prosjektleiar ville det også vore lettare å oppdatere seg på situasjonen i felt, dersom reiseavstanden mellom laga var mindre. I dei mest ekstreme tilfella har avstanden mellom Lag 1 og 2 i luftlinje vore på opptil 90 km. Dette gir også feltpersonellet færre høve til å diskutere felles utfordringar seg imellom, og diskutere dei faglege problemstillingane som måtte dukke opp. Framfor ein modell der laga har ansvar for kvar sin kant av fylket, kunne det vore praktisk med ein struktur der dei heile tida jobba med tilgrensande kommunar.

Glenn Heine Orkelbog med oppakning for dagen (Balestrandrapport foto #4)

INFRASTRUKTUR OG LOGIS TIKK

Dei største utfordringane ved ei registrering av denne typen er logistikk og infrastruktur. Traseen går ofte gjennom svært utilgjengeleg terreng, og gjennom område som ligg langt vekk frå tettstader og offentlege vegar. Dette resulterte i at feltpersonellet måtte bere med seg alt utstyret til ei kvar tid, og i tillegg ruste seg for lange dagsmarsjar med svært varierande vêrtilhøve. Store delar av fylket har manglande mobildekning. Det kan vere utfordrande dersom det skjer ulykker. Feltpersonellet blei derfor utstyrt med walkietalkiar. Det gjorde det 13

også lettare å kommunisere innbyrdes i laget. Dette var ofte svært nyttig i krevjande terreng og tett vegetasjon. Som oftast let det seg gjere å parkere nær traseen, og ta seg fram på traktorvegar og stiar. I visse tilfelle var det likevel opptil 2 timar gange før den eigentlege jobben kunne starte. Under slike tilhøve er det nær umogleg å gjennomføre arbeidet innanfor normal arbeidstid. I visse periodar var arbeidsdagar på 10-12 timar ikkje uvanleg for feltarbeidarane. Slike arbeidsøkter var alltid frivillige, og sparte inn svært mange timar. Alternativet ville vore å ta seg inn til dei same avsidesliggande områda fleire gonger. Det ville gitt vesentleg lågare progresjon. På grunnlag av desse erfaringane er det likevel verd å vurdere ei form for skiftarbeid ved framtidige prosjekt av denne typen, med lengre økter og regelmessig avspasering.

Nedrigging av teltleiren ved Steinbruvatnet i stiv kuling (Gaular-rapport foto #78)

Spesielt fjellpartia mellom Balestrand og Høyanger, og Høyanger og Viksdalsvatnet, ligg isolert til med manglande infrastruktur. Medan det går ein anleggsveg gjennom Langedalen i Høyanger og Balestrand, er området mellom Høyanger og Viksdalsvatnet utan vesentleg infrastruktur. Området ligg også relativt høgt med toppar opp mot 1160 meter, og er dermed utsett for både seine somrar og tidlege vintrar. Det blei derfor vedteke å gjennomføre registreringa på kort tid, og spare inn tid ved å flyge inn med helikopter frå Airlift Bringeland. Det blei oppretta ein teltleir ved Steinbruvatnet i Høyanger, som blei utgangspunkt for registreringane langsmed trasé 1.24 mellom Høyanger i Viksdalsvatnet i veke 31. Ettersom området er utan både radio- og mobildekning, blei det plassert ein bil ved Viksdalsvatnet. Bilen kunne nåast til fots dersom nødvendig. Ved avreise tre dagar seinare kom ikkje helikopteret, på grunn av tett skodde, regn og hard vind. Det blei derfor bestemt å ta seg ut til fots. Etter tre timar marsj blei feltarbeidarane til slutt plukka opp med helikopter ved Årteigstølen og flogne ut. Dei resterande partia langs trasé 1.24.1, ned frå fjellet mot Høyanger, blei registrerte på ein dag veka etter ved hjelp av helikoptertransport. Trass i slike utfordringar er telting og helikoptertransport det klart mest arbeidsparande i visse tilfelle. Ved Hjelmevatnet i Bremanger blei det også gjennomført helikoptertransport, men då utan overnatting i felt. I Langedalen er anleggsvegen ikkje tilgjengeleg frå det offentlege vegnettet, og eventuell motorisert transport må flygast inn. På same måte som med Høyanger – Viksdalsvatnet blei 14

dagleg transport inn og ut av området vurdert som altfor tidkrevjande, og det blei bestemt å opprette ein mellombels buplass i felt også her. På same vis som i tilfellet med Høyanger – Viksdalsvatnet var også dette området utan dekning, og låg svært isolert til dersom det hende ulykker. Tiltakshavar organiserte derfor leige av ATV til bruk på anleggsvegen, og hytte ved Stølsvatnet. I vekene 34-36 blei traseen frå Høyanger til Balestrand langsmed traséalternativ 1.0 og 1.28 registrert, med transport ut og inn via kabelheisen ein gong i veka. Sidan ein var isolert i felt, blei det naturleg å jobbe intensive dagar med avspasering mot starten og slutten av arbeidsveka.

Helikoptertransport inn mot Botnafjellet i Høyanger i veke 32 (privat foto, Ingar M. Gundersen)

Bruk av ATV i Langedalen i Balestrand/Høyanger i veke 34-36 (privat foto, Ingar M. Gundersen)

På ein stad var traseen berre tilgjengeleg frå sjøsida, og ved hjelp av båttransport frå Firda Settefisk A/S blei Reiret/Hamnen ved nordsida av Norddalsfjorden registrert i overgangen september/oktober. Dette resulterte i funn av ein busetnad/aktivitetsområde med spor heilt tilbake til tidleg-neolittikum, noko som eksemplifiserer funnpotensialet på denne typen flater. Utover desse tilfella, blei arbeidet gjennomført som ei ordinær kulturminneregistrering i utmark, der dei primære reiskapane var spade, jordbor og godt fottøy.

INNMÅLINGANE

Innmålingane i felt blei gjennomført med handhelden GPS av typen Garmin GPSmap 76Cx. Denne GPS’en har ein feilmargin ned til eit par meter under optimale tilhøve, men viste seg å vere langt meir unøyaktig enn det som blei oppgitt ved innmålinga. Det må derfor reknast med ein feilmargin på fleire meter på dei karta som er brukte i denne rapportserien. Samtlege kart er utarbeidde av Ingar M. Gundersen, og har bokmål som målform. FAGLEGE PROBLEMSTILLI NGAR OG RESULTAT

Ved oppstart av prosjektet, blei det sett ned nokre faglege prioriteringar retta mot markante ”kvite hol” i funnsamansetjinga i fylket. Dette gjaldt mangelen på fangstanlegg og steinalderbuplassar på fjellet i dei kommunane traseen går, og i særskild grad mangelen på 15

jernvinneanlegg og kolgroper generelt i fylket. Det blei venta at manglande funn skuldast manglande registreringsundersøkingar, sidan store delar av traseen går gjennom kupert og ulendt utmark med lite utbygging. På bakgrunn av dei arkeologiske undersøkingane på NysetSteggje og Breheimen på 80-talet (Bjørgo et al. 1992; Kvamme og Randers 1982; Randers og Kvamme 1992; Randers 1986), og dei funna som blei påviste ved desse høgfjellsundersøkingane, gjekk vi ut ifrå at det ville vere mogleg å påvise steinalderbuplassar og fangstanlegg på fjellstrekningane i Balestrand, Høyanger og Gaular.

Kartet viser to av satsingsområda: søk etter steinalderbuplassar og fangstanlegg på fjellet (grønt), og jernvinne og kolgroper (gult). Raud farge illustrerer kommunar med mange funn frå steinalder ved kysten og høgfjellet i Lærdal og Årdal.

I høve til jernvinne og kolgroper hadde kraftlinjeregistreringane i 2000 (Furnes 2001) påvist mange kolgroper i Sogndal og Leikanger, og eit hovudfagsprosjekt hadde påvist jernvinneslagg på eit seteranlegg i Friksdalen i Leikanger (Skrede 2002). I hovudfagsoppgåva (Skrede 2002:100) blei det også framheva at det var mykje jernmalm i myrane – ein observasjon som kan seiast å vere dekkande for store delar av Sogndal og Leikanger. Det var likevel ikkje registrert jernvinneanlegg i Sogn og Fjordane nord for Sognefjorden, trass i mange kolgroper under 2000-registreringa. Ei delmålsetjing med prosjektet var dermed å systematisk søkje etter jernvinneanlegg i myrlende område, og generelt sett prøve å påvise kolgroper. Dersom vi ser nærare på dei kulturminna som var registrerte i fylket i Askeladden (Riksantikvarens kulturminnedatabase) før denne registreringa tok til, får vi dette mønsteret:

Automatisk freda kulturminne i Sogn og Fjordane før kraftlinjeregistreringane blei iverksette på 420 kV ”Ørskog-Fardal”(basert på tal frå Askeladden pr. 01.04.2009).

Som det går fram av oversikta er det i hovudsak visuelle kulturminne som var kjende, som helleristingar, gravhaugar og gravfelt. I tillegg utgjer busetnads-/aktivitetsområde ein relativt stor del, men denne kategorien er på eit vis ei samlenemning for alt frå steinalderbuplassar og tufter i utmark, til busetnadspor påviste ved flateavdekking. Det siste representerer i stor grad registreringar og utgravingar gjort i samband med utbyggingar i tettbygde strok, og vedkjem i liten grad utmarka. Mange av gravhaugane blei tidleg registrerte sidan dei ligg i tilknyting til innmarka, og med si visuelle utforming var lette å oppdage. Sidan Sogn og Fjordane i stor grad er eit fylke av utmark, treng ikkje denne funnsamansetjinga vere representativ for heile fylket. Den reflekterer heller ein eldre funnspreingsoversikt frå tida før generell undersøkingsplikt tok til med Lov om kulturminner av 1978, og dei resultata det fekk for utbyggingstiltak i pressområde. Det var grunn til å tru at systematiske utmarksundersøkingar ville endre på dette inntrykket. Undersøkingane på Nyset-Steggje og i Breheimen illustrerer også det; Det var mange funn av tufter, nedlagde stølar, steinalderbuplassar og fangstanlegg (Kvamme og Randers 1982; Bjørgo et al. 1992). Resultata frå desse undersøkingane ligg ikkje i Askeladden. Det låge talet med registrerte stølsanlegg er også slåande, sidan fleire resultat på Vestlandet i seinare år har påvist tidleg verksemd på gards- og stølsområda, i nokre tilfelle heilt attende til yngre steinalder, og med ein klar ekspansjon i jernalder (Skrede 2002, Øye et al. 2002). Dei mest konkrete resultata har i stor grad kome som eit resultat av forskingsprosjekt, spesielt Vestlandsgårdsprosjektet (Øye et al. 2002) og Marit Skredes undersøkingar i Friksdalen. For 17

Sogn og Fjordane sin del er det også nokre resultat frå eldre registreringar i Henjadalen (R 116274 og R 116275) i Leikanger. På same måte som med andre utmarkskategoriar, blei det rekna med at årsaka til manglande funn var at ein ikkje hadde høve til å gå inn med kulturminneregistreringar. På bakgrunn av dette blei det avgjort å prioritere prøvestikking på stølsanlegga langsmed traseen, for å kunne påvise tidlege dyrkingsspor, avsviingslag eller kulturlag. Som det går fram av oversikta under blei også resultatet frå 420 kV ”Ørskog-Fardal” vesentleg annleis enn det tidlegare funninntrykket. Den einaste funnkategorien som er nokolunde lik er ”busetnads-/aktivitetsområde”, medan ”kolframstillingsanlegg” utgjer den største delen. Stølsanlegga har også fått langt meir markant representasjon. Det blei påvist ein ny bergkunstlokalitet, men ingen nye gravminne eller gravfelt.

Fordelinga av automatisk freda kulturminne i samsvar med funnkategoriseringa i Askeladden, påvist i samband med registreringane for 420 kV ”Ørskog – Fardal”.

Utanom desse prioriteringane blei samtlege kulturminne i nærområdet til traseen registrerte, med unntak av spor etter moderne maskinell verksemd. Tufter, steingjerder og vegfar frå nyare tid blei dokumenterte for å samle inn statistiske data og kartfeste desse. Eit særskilt fokus blei også retta mot hellerar, sidan desse i fleire høve i fylket har spor tilbake til førreformatorisk tid. Vi skal no sjå nærare på dei konkrete resultata frå dei einskilde kategoriane. FANGSTLOKALITETANE

Svært få lokalitetar knytt til fangst blei registrerte i løpet av undersøkingane, og avgrensa seg til nokre bogastiller på fjellet i stølsnære område. Bogastillene er av ulike typar, men det er ikkje mogleg å datere desse nærare. Dei er derfor registrerte som kulturminne frå nyare tid. Det blei registrert fem bogastiller totalt på prosjektet, og i tillegg blei det dokumentert to 18

usikre strukturar som kan tolkast i same retning. Fangstinnretningane ligg svært spreidde langsmed traseen, med to i Sogndal, to i Gaular og ein i Eid. Begge dei to usikre strukturane ligg i Flora. Den eine av desse er bygd opp i framkant av ein heller med C14-dateringar til overgangen mellom sein bronsealder og førromersk jernalder (R 129196), men oppmuringa ser ut til å vere langt yngre. Dei fleste strukturane ligg i utmark, anten i skog eller på fjellet, men kan likevel definerast som stølsnære område. K 130097-5 i Eid ligg i tillegg innanfor eit stølsområde, og er samansett av mindre oppkonstruerte ”holer”. Strukturen skal ifølgje munnlege kjelder ha vore brukt til bjørnejakt.

Fangstlokalitet K 129950 i Gaular (Gaularrapport foto #89)

Fangstlokalitet K 129717 i Gaular (Gaularrapport foto #73)

Dei to lokalitetane i Sogndal (K 129639 og K 129634) ligg begge på Skardsbøfjellet nord for Fardal, og kan henge saman i eit større fangsystem med skytestillingar. I området ligg fleire historiske stølar, og to tuftkompleks som er funne i samband med gjeldande registrering. Dei to lokalitetane i Gaular (K 129717 og K 129950) ligg begge på fjellet i den sørlege delen av kommunen, i relativt kort avstand frå Årteigstølen. Nær det eine bogastillet blei det også registrert ein heller (K 129951), som truleg har vore brukt til jakt i samband med bogastillet. Mellom desse to lokalitetane var det fri siktlinje, og det var ordna med sitjeplassar. Det var likevel ikkje mogleg å datere helleren, sidan rasmassar har dekka den opphavelege flata. Frå helleren hadde ein god oversikt over dei nedre delane av fjelldalen. Bogastillet var enkelt utforma med tørrmura steinveggar på tre sider. Den andre fangstinnretninga låg lengre oppe på fjellet, og hadde ein meir atypisk karakter, og låg klemd inne mellom berg og steinblokker. Konstruksjonen har likevel gjort det lettare å utstyre lokaliteten med eit tak i form av ei presenning eller liknande. Dei tre lokalitetane i Gaular bør sjåast i samanheng, og kan vere restar etter eit system av jaktstillingar i samband med dyretrakk opp mot fjellet mellom Gaular og Høyanger. Lenger inn på fjellet, ved Steinbruvatn, blei det i tillegg registrert ei tuft og to hellerar (utan daterbart materiale), som også kan tolkast som tilknytt jakt. Dette gjeld R 129719, K 129720 og K 129721. Ei nærare utgreiing for desse tre lokalitetane finst i denne rapportserien under Del V: Høyanger kommune. Mangelen på ytterlegare fangstlokalitetar på fjellområdet Gaular/Høyanger var likevel overraskande, spesielt med tanke på at dette er definert som eit villreinområde. Dette kan likevel skuldast registreringsforma. Ved ei registrering av denne typen, der ein følgjer ein fastlagd trasé, er det færre høve til å gå etter spesielt eigna punkt i terrenget, som ved registrering av eit større planområde.

Dersom ein ser heile registreringa langsmed 420 kV ”Ørskog-Fardal” under eitt, er det likevel eit slåande lågt tal på fangstanlegg, og dyregraver er uventa nok fråverande. Det er likevel nokre topografiske skilnader mellom fjellområda der traseen skal gå, og område med kjende fangstanlegg i fylket. Ei rekkje spor etter dyregraver og bogastiller er som nemnt dokumentert i Breheimen og Nyset-Steggje i Luster, Årdal og Lærdal (Bjørgo et al. 1992:19-29; Kvamme og Randers 1982:13-14). I desse områda ligg fangstanlegga på høgfjellet og/eller utanfor område der det blei dokumentert stølar eller tufter av førreformatorisk karakter. Dette er spesielt tydeleg i Breheimen. Her er det dyregraver og tufter i same geografiske område berre i to tilfelle, og det går eit tydeleg skilje mellom dyregravene på høgfjellet og tuftene i stølsdalane. Traseen vi undersøkte ligg kort og godt lågare, fjellpartia har mindre utstrekning og ligg nærare opp mot tradisjonelle stølsområde. I Gaular/Høyanger blei det i tillegg registrert tufter etter eldre stølar relativt langt inn på fjellet (R 129718 og R 129715), og fjellpartiet blir framleis brukt til beite for sau. Spesielt ei etablering av fangstanlegg med dyregraver vil truleg ha vore i konflikt med stølsdrift og beite, og det er mogleg at ein finn noko av forklaringa i desse faktorane. Det same er tilfelle også i Langedalen/Eiriksdalen lengre aust i Høyanger, der ingen fangstinnretningar kunne dokumenterast. Fjelldalen har likevel ei rekkje kjende stølar frå historisk tid. KOL- OG TJØREMILER

Tre tjøremiler blei registrerte under prosjektet: Desse er i Flora (R 129191), Eid (R 130134) og i Gaular (R 129709). To moglege tjøremiler er også påvist på eit tuftkompleks i Sogndal (R 105899), men er ikkje undersøkte nærare. Dei vil derfor ikkje bli tatt med i denne utgreiinga. Tjøremila i Eid ligg i utkanten av ei større kulturminneflate med ei rekkje rydningsrøyser, ruin frå stølsdrift i nyare tid, og eit kulturlag/mogleg eldstad med datering til yngre jernalder. Lokalitetane i Gaular og Flora er frittliggjande strukturar i utmark utan tilknyting til andre synlege funn. Medan lokaliteten i Flora skil seg noko ut, med oppbygde tørrmurar i ytterkant og markant grøft, har dei to milene i Eid og Gaular fleire fellestrekk. Begge er relativt visuelt utforma med kraftige jordblanda vollar og markert nedskjering, ligg i svakt hellande terreng og med ei tydeleg opning på ei side. Begge milene er omlag 1 meter djupe, men strukturen i Eid er vidare og breiare. Endå ein struktur blei dokumentert i Gaular, men er definert som kolmile (R 129712). Det er likevel mogleg at også dette kan vere ei tjøremile, evt. ein tjørehjell. Strukturen ligg i hellande terreng, noko som ville vore svært upraktisk for ei kolmile. Det har likevel ikkje lukkast å påvise ei tapperenne, og mila er noko lita og grunn. Kategoriseringa av kulturminnet er dermed noko uklar. C14-dateringane frå dei tre tjøremilene og kolmila er alle innanfor førreformatorisk tid. Medan strukturane i Eid og Flora, og kolmila, fekk dateringar til mellomalder, fekk tjøremila i Gaular ei datering til sein bronsealder. Til tjørebrenning blei det likevel brukt kjerneved og røter frå furu, og i mellomalderen var det lovforbod mot å hogge ferske tre til tjørebrenning (Amundsen et al. 2007:289 med ref.; Jacobsen og Follum 1997:158). Sidan furu også har høg eigenalder, kan dette gje store feilmarginar ved ei C14-datering av strukturane (Amundsen et al. 2007:302). Fossilt brennstoff kan også ha blitt brukt, noko som kan forklare den svært 20

tidlege dateringa av R 129709. For dei andre milene er dateringane til mellomalder også usikre. Ved Gråfjellprosjektet i Hedmark blei det i 2003 og 2005 undersøkt fire tjøregrøfter, og trass i nokre dateringar frå førreformatorisk tid, viste kontrolldateringar av never og bork at milene hadde vore i bruk i nyare tid (ibid.). Det er likevel nærliggjande å tolke tjøreproduksjonen i mellomalderen som omfattande, og ei datering av strukturane til mellomalder kan derfor ikkje utelukkast. Sidan det på R 130134 i Eid er dokumentert verksemd alt i yngre jernalder, er det ikkje utenkjeleg at mila kan ha vore i bruk alt i mellomalderen. Ei nærare fastsetting av alder på dei registrerte tjøremilene kan berre avklarast ved nærare undersøkingar.

Tjøremile R 130134-10 i Eid (Eid-rapport foto #110)

Tjøremile R 129709 i Gaular (Gaular-rapport foto #25)

Kolmiler blir tradisjonelt sett tolka som etterreformatoriske (Jacobsen og Follum 1997:151; Larsen 2009:33), og ei datering av R 129712 til seinmellomalder er dermed noko uvanleg. Dette kan indikere at det handlar om ein tjørehjell, eller at det er ei tidleg kolmileform. Strukturen er sirkulær, noko som gjer reismile til den mest nærliggjande typedefinisjonen. Reismiler har likevel ingen forløparar i norsk kolproduksjon, og ein reknar med at den er innført frå Falun og Thüringen på 1600-talet via Østerdalen (Narmo 1997:180). Som etterreformatoriske kulturminne er dei ofte utanfor forvaltningsinitierte utgravingar, og det samanliknbare materialet er dermed noko avgrensa. Tradisjonelt blir dei gjerne også kopla til verksemda ved bergverka, der kolbrenning fann stad i nærast industriell skala. Totalt sett kan dette ha ført til at mindre kolmiletypar er lite påakta. Dette er også eit kjeldekritisk spørsmål, sidan mindre og enklare kolmileformer vil vere vanskelegare å oppdage ved ei overflateregistrering. Endå fleire undersøkingar av R 129712 og tilsvarande funn har dermed potensial til å kunne tilføre viktig kunnskap om tidleg bruk av kolmiler. KOLGROPER OG JERNVIN NEANLEGG

Totalt 25 kolgroper fordelt på 18 lokalitetar blei registrerte, noko som gjer dette til den største funnkategorien blant dei førreformatoriske kulturminna på prosjektet. I tillegg er fire moglege kolgroper dokumenterte på eit større tuftkompleks i Sogndal. Kolgroper er tradisjonelt knytt til kolproduksjon i utmarka i samband med jernutvinning og smieverksemd (Jacobsen og Follum 1997:148; Larsen 2009:57-66; Østmo og Hedeager 2005:227). Kulturminnetypen er runde eller kvadratiske/rektangulære groper, med låge vollar på ei eller fleire sider, og kan variere svært mykje i storleik. Gropene finst både på flatmark og i hellande terreng, og ved 21

prøvestikking vil det som oftast kunne dokumenterast eit tydeleg kolsjikt etter kolbrenninga i botnen av gropa. 12 av strukturane blei C14-daterte, og dateringane spriker frå sein bronsealder til etterreformatorisk tid. Generelt sett er viktigaste brukstid for kolgroper innanfor vikingtid og mellomalder (Damlien og Rundberget 2007; Larsen 2004), men etterreformatoriske dateringar er også kjende i andre tilfelle (Amundsen 2008; Gundersen 2008, Larsen 2009:66). Det vanlegaste er likevel at kolproduksjonen føregår i kolmiler i etterreformatorisk tid.

Skjematisk framstilling av C14-dateringane frå kolgropene og jernvinneanlegget (øvst) på prosjektet.

Kolgropene blei i all hovudsak registrerte i Leikanger og Sogndal, og berre eitt funn blei gjort utanfor dette området. Dette gjeld K 130109 i Eid, som ligg på eit stølsområde og er datert til etterreformatorisk tid. Sistnemnde struktur er noko usikker, og kan også handle om spor etter anna verksemd. Samtlege kolgroper som blei dokumenterte på prosjektet kan definerast som små, etter gjeldande definisjonar på denne typen kulturminne (Narmo 1996:170). Funna er i hovudsak gjort i utmark, utan direkte tilknyting til spor etter busetnad eller stølar. Unntaket i denne samanhengen er K 130109 i Eid, og dei fire moglege kolgropene på tuftkomplekset i Sogndal. Seks strukturar fordelt på fem lokalitetar blei dokumenterte i Leikanger, og tre av desse blei C14-daterte. To av desse gav dateringar til yngre jernalder og vikingtid, det samsvarar godt med hovudbrukstida for kulturminnetypen. Den tredje lokaliteten (R 129602) gav likevel utslag til sein bronsealder/tidleg jernalder, men det er i faglitteraturen ikkje rekna med at kolgroper blir brukt før i yngre jernalder (Larsen 2009:66). Dette reiser ein del kjeldekritiske spørsmål om dateringa av R 129692, og kategoriseringa av denne som kolgrop. Kolprøva var likevel på 17 gram og kjem frå eit tydeleg kolsjikt, og konteksten blir dermed rekna som god. Det blei ikkje gjort funn av skjørbrent stein i gropa, og det virkar dermed ikkje som om det 22

handlar om ei kokegrop. Dette skal likevel ikkje avskrivast, heller ikkje at strukturen kan vere spor etter anna uidentifiserbar verksemd i utmarka – evt. ein nedgraven eldstad.

Tydeleg jernutfelling av svart myrmalm ved nordsida av Svartavatnet (Sogndal-rapport foto #100).

I Sogndal kunne heile 22 kolgroper dokumenterast fordelt på 13 lokalitetar. Alle funna blei gjort i Øvstedalen nord for Fardal, og på dei omkringliggande høgdene. Åtte av desse blei C14-daterte, og tre av desse skriv seg til merovingartid, tidleg mellomalder og mellomalder. Dei fem resterande prøvene gav likevel utslag til overgangen mellom seinmellomalder og etterreformatorisk tid, noko som er svært uvanleg. Prøvene kjem frå fem ulike lokalitetar, men innanfor same område på Skardsbøfjellet aust i Øvstedalen. Resultata frå dei fem kolgropene ser ut til å reflektere eit reelt fenomen – at kolbrenning i grop har funne stad i området i etterreformatorisk tid. Dei eintydige dateringane, og mangelen på tilsvarande dateringar frå dei andre kolgropene i Sogndal og Leikanger, indikerer på den andre sida at ein så markant ekspansjon i etterreformatorisk tid kan ha vore eit lokalt fenomen. Alternativt kan dateringane forståast som spor etter ein skogbrann i området, men utforminga til gropene tyder på at ”kolgrop” er den mest trulege definisjonen. Totalt blei 12 kolgroper registrerte på Skardsbøfjellet, og endå fem blei registrerte i nærområdet til Skardsbøfjellet i nord og vest. Nordvest i Øvstedalen blei ei kolgrop funne, i tillegg til fire moglege kolgroper på tuftkomplekset R 105899. Frå tidlegare registreringar er det også kjende kolgroper i området (R 45522 og R 60590). Det har med andre ord vore ein markant kolproduksjon i Øvstedalen, samanlikna med dei andre områda som blei registrerte i samband med 420 kV ”Ørskog-Fardal”. Området er prega av ei rekkje mindre myrparti i

skrånande terreng, og myrane ser ut til å ha eit tydeleg innslag av jernmalm. Spesielt ved Svartavatnet nord i Øvstedalen kunne markant jernutfelling observerast. Det kan med andre ord vere mogleg å finne anlegg for framstilling av jern i Øvstedalen, men svært få jernvinneanlegg er tidlegare funne i fylket. Brorparten av dei registrerte anlegga i fylket ligg i Smeddalen opp mot Filefjell, og på Oppland-sida av Filefjell kjenner ein også til omfattande jernproduksjon frå jernalder/mellomalder (Eide 2005). Nokre anlegg er rett nok kjende sør for Sognefjorden, men dei er svært få.

Oversiktsbilde over jernvinneanlegget R 129617på Smiereset (Sogndal-rapport foto #5).

Vestsørvest for Svartavatnet, på Smiereset, blei likevel eit jernvinneanlegg registrert (R 129617), som fekk C14-datering til vikingtid/tidleg mellomalder. Dette tilsvarar Fase II, som er prega av såkalla sjaktomnar med slaggavtapping (Larsen 2009:77). I motsetnad til Fase I i eldre jernalder blei jernvinna i Fase II driven ved hjelp av kol, og det er derfor ofte kolgroper i terrenget rundt. Sjølv om ingen av dei daterte kolgropene er frå same tidsperiode som anlegget, er det likevel nærliggande å sjå kolgropene i Øvstedalen i samanheng med jernproduksjon. Det blei heller ikkje gjennomført systematiske søk etter kolgroper rundt R 129617, sidan anlegget blei funne med ein viss avstand frå traseen. Det finst dermed ingen gode data frå kolgroper rundt lokaliteten. Ei grundig registrering i området vil truleg endre på dette. I 1987 blei nokre kolgroper (R 45522) registrerte nær opp til Smiereset, og sjølv om ikkje eit jernvinneanlegg kunne lokaliserast, blei det likevel dokumentert slagg i stien på staden. Under ei synfaring i samband med 420 kV ”Ørskog-Fardal” blei funn av jernvinneslagg stadfesta, og eit slaggutkast blei oppdaga tett inntil ei av kolgropene. Ut ifrå slaggtypologien er det 24

nærliggande å tolke at anlegget høyrer til Fase II, med andre ord av typen sjaktomn med slaggavtapping. Innanfor ein relativt liten radius sør for Svartavatnet er to jernvinneanlegg dokumenterte, og potensialet for ytterlegare funn av jernvinneanlegg i Øvstedalen virkar med andre ord stort. Dette blir også understreka av stadnamnet Smiereset. I Fylkesarkivet (2010) står det følgjande om Smiereset: ”Frå gamalt av tok dei ut jern frå myrane. Så dreiv dei smiene nede på reset”. Myra rett nord for jernvinneanlegget blir også kalla Smieresmyri, og ligg ved den sørvestre enden av Svartavatnet. I ei rekkje andre tilfelle er det påvist at stadnamn kan knytast til jernframstilling (Larsen 2009:13). Variasjonane i namneutforminga er stor, og blant anna svart- har vore trekt fram som ein indikator på jernframstilling i stadnamnforskinga. Med den bakgrunnen kan også namnet Svartavatnet vise til uttak av myrmalm og blåstring av jern i tidlegare tider. Felles for dei to anlegga er at dei har ei svak visuell utforming i terrenget, det gjer dei vanskelege å oppdage. Mangelen på tidlegare funn av jernvinneanlegg kan skuldast dette. Dei to anlegga ligg heller ikkje nær myrpartia, men ser ut til å vere lokaliserte i utkanten av tradisjonelle stølar. Organiseringa av jernframstillinga virkar med andre ord noko ulik det som er dokumentert på Filefjell og i Smeddalen, der myrpartia og bekkane openberrt ligg nær. Dette blir også underbygd av stadnamnhistorikken i Øvstedalen, sjølv om det er uklart kor gamal tradisjonen informanten sikta til er, og kan bygge på uttak av myrmalm i etterreformatorisk tid. Når ein i denne samanhengen tek omsyn til dei svært seine dateringane av kolgropene på Skardsbøfjellet, er det mogleg at det kan ha vore langvarig jernutvinning i området – heilt opp i etterreformatorisk tid. I den etterreformatoriske ”Evenstadtradisjonen”, eller Fase III, blei likevel ikkje kol brukt i prosessen, sidan veden blei reduksjonsbrend i sjølve blåsteromnen (Larsen 2009:12). Den relativt seine kolproduksjonen i Øvstedalen kan eventuelt koplast til vidare foredling av jernet i smiene. Alternativt kan ein tolke dette i retning av at den eldre tradisjonen frå Fase II også kan ha vore brukt i etterreformatorisk tid i området, men ein manglar funn som kan underbygge ei slik tolking. Medan ein i nokre tilfelle har påvist Fase III-teknologi alt i tida rundt Svartedauden, manglar ein dateringar som påviser bruk av Fase II-teknologi i etterreformatorisk tid (Larsen 2009:77-86). Jernvinneanlegga R 129617 og R 45522 er dei første jernvinneanlegga som er dokumenterte nord for Sognefjorden i fylket, men R 45522 blei ikkje undersøkt nærare etter at slaggutkastet blei påvist – på grunn av stor avstand til traseen. Heile R 129617 blei likevel dokumentert, og både blåstertuft, slaggutkast og omnsområde kunne lokaliserast. Det blei grave eit prøvestikk i slaggutkastet, og ei kolprøve blei teken ut av denne. Prøva fekk ei C14-datering til 900-920 og 960-1040 e. Kr. Det blei også teke ut slaggprøver, og funn av renneslagg og fragment frå sjaktomnen viser at også dette handlar om ein sjaktomn med slaggavtapping. Dette underbygger ei datering av anlegget til Fase II. Det blei i tillegg funne ein annan slaggtype som var vanskeleg å definere, og med den knudrete forma snarare minna om ein eldre slaggtype enn det som er vanleg i vikingtid/mellomalder. Liknande slagg er mellom anna funne på Filefjell i ein sjaktomn med hellelagd grop, utan slaggavtapping, med datering til merovingartid (Mjærum 2006). R 129617 kan dermed ha hatt lang brukstid, men dette kan også indikere at jernvinneteknologien på Smiereset i vikingtid har vore noko annleis enn det som er kjent frå Smeddalen/Filefjell. Ytterlegare registreringar og utgravingar i området vil dermed kunne gje ny og viktig kunnskap om jernvinna si utvikling på Vestlandet.

HELLERAR , STØLSANLEGG OG TUF TER

Ei rekkje hellerar blei undersøkte i løpet av registreringane, og frå sju av dei blei det sendt inn kolprøver for C14-datering. I seks av hellerane blei det påvist førreformatorisk verksemd, medan det i den sjuande blei påvist opphald i nyare tid. I endå fire tilfelle blei det påvist verksemd i hellerar, men utan at det var mogleg å samle inn daterbart materiale. Desse fire blei derfor registrerte som kulturminne frå nyare tid (K 130303 i Førde, K 129720 og K 129721 i Høyanger og K 129951 i Gaular).

Heller K 129721 i Høyanger (Høyanger-rapport foto #20)

Heller K 129951 i Gaular (Gaular-rapport foto #90)

Heller R 129740 i Balestrand (Balestrandrapport foto #31)

Glenn Heine Orkelbog ved heller R 129605 i Leikanger (Leikanger-rapport foto #156)

Dei 10 registrerte hellerane fordeler seg jamt over fylket, og er funne i Leikanger, Balestrand, Høyanger, Gaular og Flora. Lokalitetane er av ulik karakter, frå relativt små opne flater med høgt overheng, til tronge bergsprekkar med enkle tørrmura leveggar. Alle hellerane er likevel relativt små og kan nærast definerast som ”herbyrgjer” (jf. Kvamme og Randers 1982:17), med plass til ein eller to personar. Alle kolprøvene frå hellerane er tekne ut frå kolsjikt som er påviste ved prøvestikking, og stammar anten frå eldstader eller kulturlag. Trass i store avstandar mellom lokalitetane er dei seks førreformatoriske dateringane relativt identiske. Dei ligg innanfor eldre jernalder, med eit klart tyngdepunkt innanfor førromersk jernalder. I eitt tilfelle (R 129196 i Flora) gav ei kolprøve utslag til overgangen mellom sein bronsealder og tidleg førromersk jernalder. 26

I heller R 129600 i Leikanger kunne ei datering til eldre jernalder stadfestast av funn av gjenstandar. I prøvestikket kunne vi påvise eldstadaktivitet 28 cm under overflata. I øvre del av laget blei det funne fire skår av eit tynnvegga klebersteinskar, der to av stykka var randskår. Tynnvegga kleberkar er tidstypiske for sein bronsealder og førromersk jernalder. Ei kolprøve frå same sjikt gav ei datering til 160 f. Kr. – 60 e. Kr., det samsvarar godt med funnet av gjenstandane.

Skjematisk framstilling av C14-dateringane frå hellerane, tuftene og stølsanlegga.

Medan hovudbrukstida for hellerane i prosjektet ser ut til å ha vore i førromersk jernalder, er det ingen dateringar frå registrerte utmarkstufter frå denne perioden. Samtlege dateringar frå tufter og tuftkompleks ligg innanfor romersk jernalder til og med høgmellomalder, noko som fell godt saman med dateringane frå registrerte stølsanlegg. Nokre av lokalitetane kan også tolkast som tilknytt tidleg stølsdrift, på grunnlag av lokalisering og omfang. Dette gjeld spesielt R 129715 i Gaular og R 105899 i Sogndal. I motsetnad til tuftene ligg likevel mange av dateringane frå stølane ikkje frå definerbare strukturar, men frå dyrkingslag og avsviingslag. Eg kjem derfor til å handsame desse to funnkategoriane separat i starten, før vi ser nærare på dei generelle trekka under eitt. Dei registrerte utmarkstuftene er samansette av fem lokalitetar, der ein ligg i Gaular (R 129715), ein i Høyanger (R 129719) og tre i Sogndal (R 105899, R 129624 og R 129625). Andre førreformatoriske tufter er også registrerte på prosjektet, men tolka som at dei tilhøyrer nedlagde stølsanlegg (R 129718 i Høyanger, R 105910 og R 105905 i Leikanger). Når utmarkstuftene ikkje er tekne med i kategorien ”stølstufter”, er det fordi det er noko uklart kva tuftene er brukt til. Det er nærliggande å tolke tuftene som knytt til stølsdrift, men dei kan også vere spor etter opphald i samband med jakt, ferdsel, kolbrenning og liknande. Dei ligg 27

også med ein viss avstand frå dei historiske stølane, og landskapet er ikkje like prega av kultivering og rydding. Ei av utmarkstuftene er ikkje C14-datert, og dette gjeld R 129719 i Høyanger. Tufta ligg utsett til på høgfjellet ved Steinbruvatn, i eit relativt karrig terreng, og har ein noko uklar alder. I motsetnad til dei andre utmarkstuftene er den frittliggande og har tydelege steinveggar, men skil seg også ut ved kvar den ligg. Den er heller ikkje merka på historiske kart over området, i motsetnad til stølane. Den ligg nær opp til to mindre hellerar/herbyrgjer frå nyare tid. Desse er omtalte i kapitla over. Tufta og hellerane er dermed tolka som knytt til ferdsel, jakt og fangst framfor stølsdrift.

Tuftlokalitet R 129715 i Stølsdalen i Gaular. Tufta i framgrunnen fekk ei C14-datering til folkevandringstid, og tufta i bakgrunnen vikingtid/tidleg mellomalder (Gaular-rapport foto #68).

Dei fire andre lokalitetane er samansette av eit omfattande tuftkompleks, og tre mindre lokalitetar med to tufter kvar. Felles for tuftene er at dei er samansette av jord- og steinblanda vollar og er nær like store. Lengda på tuftene varierer mellom 4 og 10 meter, og er anten tolka som rektangulære eller hesteskoforma. Sju kolprøver blei sende inn til C14-datering, frå seks tufter og ei kokegrop. Tre av dateringane er frå tuftkomplekset R 105899 i Øvstedalen, der to av tuftene er C14-datert til yngre romersk jernalder, og ei kokegrop til yngre jernalder. Dette er samanfallande med fire dateringar frå lokaliteten som blei sendt inn etter ei registrering i 2000 (Furnes 2001). Dei fire dateringane, som kjem frå to tufter og to kol/kokegroper, ligg innanfor folkevandringstid og yngre jernalder. Dei to undersøkingane i 2000 og 2009 har med andre ord påvist meir eller mindre samanhengande verksemd på lokaliteten frå romersk jernalder og opp i vikingtid. 28

R 105899 er eit svært omfattande tuftkompleks, med heile 22 definerte tufter på eit område på omlag 370 x 150 meter. Lokaliteten inneheld også ei rekkje andre strukturar, som 9 kokegroper, fire moglege kolgroper, to skålgropsteinar og to moglege tjøremiler. Eit tilsvarande kompleks er undersøkt i Friksdalen i Leikanger (Skrede 2002). Kolgropene kan tyde på jernframstilling i området. To moglege tjøremiler på lokaliteten kan også peike i ein slik retning, sidan kol- og tjørebrenning kan føregå parallelt. Medan stammane blir brukt til kolbrenning, kan røtene brukast til tjøreproduksjon. Det var likevel ikkje mogleg å påvise jernvinne i området, trass i malmrike myrar vest for lokaliteten. Kolgropene og tjøremilene kan derfor vere knytt til bruk av utmarksressursar i samband med støling.

Breddalstølen (R 129718) R 129715

Oppedalstølen

Høyanger

Utsnitt av amts-kart fra 1866, teikna av løytnant A. Ræder, over Høyanger og Gaular, som blant anna viser ei ferdsleåre frå Breddalstølen over mot Gaular. Statens Kartverk.

To av dei andre tuftlokalitetane er også i Øvstedalen, men på motsett side opp mot Skardsbøfjellet i aust. På begge lokalitetane blei det teke ut kolprøver frå ei av tuftene, noko som gav C14-dateringar til høgmellomalder (R 129624) og merovingartid (R 129625). Begge lokalitetane ligg på mindre flater i kupert og skrånande terreng. Den siste tuftlokaliteten blei funnen i Stølsdalen på fjellet i Gaular (R 129715), men ligg med ein viss distanse frå Oppedalstølen frå nyare tid noko lengre sør. Dateringane frå denne lokaliteten passar med dei andre resultata frå tuftlokalitetane, med folkevandringstid og vikingtid/tidleg mellomalder. Totalt sett reflekterer tuftlokalitetane ein jamn ekspansjon i utmarka i jernalder og mellomalder, utan at det er mogleg å spore eit meir spesifikt mønster. Det er likevel når ein 29

samanliknar data med C14-dateringane frå stølane, at eit meir konkret mønster viser seg. På same måte som med tuftene viser også stølane ei jamn utvikling i jernalder og mellomalder, og i etterreformatorisk tid. Blant dei eldre dateringane frå stølane er det likevel ein noko svak konsentrasjon i perioden ca. 400-600 e. Kr., med andre ord hovudsakleg innan folkevandringstid. I eitt av tilfella gjeld dette Breddalstølen i Høyanger (R 129718), som ligg i same fjellområde som R 129715 i Stølsdalen i Gaular. Dei eldste dateringane frå begge lokalitetane går attende til folkevandringstid, og Breddalstølen var framleis i drift som støl inn på 1800-talet. Eit amts-kart frå 1866 viser dette (sjå over), men også at det har gått ei ferdselsåre over fjellet frå Breddalstølen til Gaular, som har stått i samband med Oppedalstølen i Stølsdalen. Denne stølsvegen ligg i tillegg i samband med R 129715, som truleg var gått ut av drift på denne tida. C14-dateringane frå Breddalstølen kjem frå prøvestikk i tufter, som har ei relativt lik utforming som tuftene på R 129715. Dette samsvaret er eit argument for at utmarkstufter med tilsvarande utforming kan forståast som stølstufter, sjølv om dette ikkje er nok kriterium åleine. Meir spesifikt indikerer desse to lokalitetane at fjellpartiet mellom Høyanger og Gaular har vore teke meir ekstensivt i bruk i folkevandringstid. Det er også nærliggande å tolke R 129715 som spor etter tidleg stølsverksemd i Stølsdalen, eventuelt som ein eldre forløpar til Oppedalstølen. Med unntak av R 105910 i Leikanger kjem dei andre C14-dateringane frå stølane ikkje frå definerbare strukturar. Desse kolprøvene er tekne ut av kultur-, dyrkings- og avsviingslag påvist ved prøvestikking, og kontekstane er dermed noko meir usikre. Desse stølsanlegga har heller ikkje spor etter førreformatoriske strukturar, og framstår som tradisjonelle stølsanlegg frå nyare tid med ståande bygningar og tufter med solide tørrmurfundament. Nokre trekk er likevel mogleg å påvise i det innsamla materialet. 16 kolprøver blei sende inn frå 10 lokalitetar, og i berre to av tilfella var dei eldste dateringane frå etterreformatorisk tid. Av dei andre lokalitetane kunne to sporast tilbake til yngre jernalder, medan heile seks gav utslag til eldre jernalder. I begge tilfella der dateringane er baserte på kolprøver frå tufter, kunne lokalitetane sporast tilbake til same periode. Trass i dei noko usikre kontekstane på dei andre prøvene, indikerer likevel det innsamla materialet at det har vore ein markant ekspansjon på stølsområda i eldre jernalder. Stølane er jamt spreidde frå Sogndal i sør til Førde i nord, noko som tyder på at dette kan vere eit generelt trekk ved utviklinga i Sogn og Fjordane i eldre jernalder. Det er likevel viktig å trekke fram resultata frå tuftene på det som blir omtala som øydestølane ved Breheim-undersøkingane (Kvamme og Randers 1982:18), der resultata frå C14-analysane er innanfor yngre jernalder og mellomalder. Andre resultat frå lågareliggande stølsområde peikar likevel i retning av bruk alt i eldre jarnalder. Av samtlege stølar med førreformatoriske dateringar ligg ein i Sogndal, to i Leikanger, ein i Høyanger, tre i Førde og ein i Eid. I tillegg er Gamlestølen (R 105905) i Leikanger tolka som førreformatorisk på grunnlag av utforminga av tre av tuftene. Det er ikkje gjort C14dateringar frå denne lokaliteten . Samla sett blei 48 stølar undersøkte i løpet av prosjektet, og i ni tilfelle blei førreformatorisk verksemd påvist. Dette tilsvarar 19 %, eller omlag kvar femte støl.

Ein tradisjonell støl frå nyare tid? I fleire tilfelle var det mogleg å påvise eldre verksemd ved hjelp av prøvestikking. Her på Rotenesstølen i Erdalsdalen i Førde gav ei kolprøve utslag til folkevandringstid, medan kontekstane i desse tilfella ofte er noko usikre (Førde-rapport foto #57).

Når ein ser på dei samla dateringane frå hellerane, tuftene og stølane under eitt, kjem det også fram eit anna trekk: Medan hellerane i all hovudsak er daterte til førromersk jarnalder, er det berre ei datering frå stølane og tuftene til same periode. Dette gjeld stølsanlegg R 129606 i Grindsdalen i Leikanger, der det blei teken ut kolprøve frå eit prøvestikk i ei åkerrein. Det ser med andre ord ut til at det går eit relativt tydeleg skilje mellom brukstida for hellerane og stølane/tuftene. Den jamne spreiinga av lokalitetane langs heile traseen styrkar også denne oppfatninga, sidan resultata med dette ikkje representerer eit lokalt fenomen, men kjem tilbake over store avstandar. Hellerane ligg likevel ikkje tett opp til stølane, men i det som uansett kan definerast som eit tradisjonelt stølslandskap. Sidan hellerane generelt sett er relativt små, der det berre er plass til få personar, er det mogleg å tolke dette til at hellerane blei brukte til korte opphald i samband med jakt eller ferdsel. Funn av skår frå kleberkar i eit høve kan indikere det motsette, og dei fleste kolprøvene kjem frå markante kolsjikt i eldstader eller kulturlag. Dette kan tyde på lange opphald, eller bruk fleire gonger over lang tid. Tjukke kulturlag er også dokumenterte i to mindre hellerar i samband med Breheimundersøkingane i 1981, som gav dateringar til eldre jernalder (Kvamme og Randers 1982:13; Randers og Kvamme 1992:74-76). Begge ligg i stølsområda, der det også er dateringar frå bronsealder og eldre jernalder frå kokegroper. Det klare mønsteret i C14-dateringane frå 420 kV ”Ørskog-Fardal” peikar også i retning av tidleg støling. Materialet er likevel i det store og heile for avgrensa til at det kan trekkast noko slutning i ei viss retning, og den konkrete bruken av hellerane må seiast å vere eit ope 31

spørsmål inntil grundigare undersøkingar kan gjennomførast. Det er likevel viktig å påpeike at dei ulike bruksområda ikkje er innbyrdes eksklusive, og at bruken kan ha endra seg over tid. KULTURMINNE FRÅ NYAR E TID

Av 160 registrerte lokalitetar er heile 109 vurderte som kulturminne frå nyare tid. Dette utgjer ca 2/3 av funnmengda, men svært mange av kulturminna har likevel ein usikker alder. Ei datering til etterreformatorisk tid er som oftast grunngjeve ut frå mangelen på eintydige førreformatoriske strukturar eller C14-dateringar. På dei mange stølsanlegga har det til dømes ikkje vore nok jordsmonn til prøvestikking, og steinfundamenta etter stølsbygningane er berre i få tilfelle mogleg å datere typologisk. Typologisk datering er likevel ein usikker metode, og kan illustrerast med tidlegare omtalte Breddalstølen (R 129718) i Høyanger, der dei eldste dateringane går tilbake til folkevandringstid. Dateringane kjem frå lågt markerte tufter av førreformatorisk karakter. I eitt tilfelle blei det likevel teke ut ei prøve frå ein struktur. På grunnlag av utforminga blei det vurdert at den tilhøyrer den yngre fasen i bruk av stølen i etterreformatorisk tid. Strukturen har solide og godt tekne vare på tørrmursider, og er tolka som ei enkel innhegning. C14-dateringa gav likevel utslag til 1260-1390 e. Kr., noko som var langt eldre enn vi trudde. I eit anna høve blei det registrert eit stølsanlegg i Langedalen/Eiriksdalen i Balestrand (K 129737), og to av tuftene hadde tydelege tørrmurargrunnmurar av nyare karakter. Ifølgje bygdebøkene blei heller ikkje dalføret teke i bruk før på 1700-talet. Undergrunnen i området er svært skrinn og prega av rasmassar, og det var ikkje mogleg å påvise kulturlag eller eldstader. Anlegget er dermed tolka som etterreformatorisk. Stølsanlegget ligg likevel ikkje i SEFRAK, og er heller ikkje markert på kart over området. Amtskart frå 1866 viser heller ikkje stølen, i motsetnad til Balestrandstølen ein kilometer lengre vest. Det virkar med det som om stølen var gått ut av drift alt ved midten av 1800-talet, og kan vere ein yngre forløpar til Balestrandstølen. På lokaliteten blei det rett nok registrert fleire strukturar enn ved nokon annan støl i Langedalen/Eiriksdalen, og stølen ber med andre ord ikkje preg av kortvarig brukstid. Lokaliteten kan dermed Innhegning på Breddalstølen med C14-datering til høgmiddelalder (Høyanger-rapport foto #6) vere eldre enn tidlegare rekna med, men ei nærare tidfesting av alderen til stølen er vanskeleg. Få hundre meter vest for Balestrandstølen blei det datert verksemd tilbake til førromersk jernalder i ein heller. Dette er det første før-reformatoriske funnet som er gjort i dalføret, og viser at området blei teke i bruk langt tidlegare enn det ein har rekna med.

Eit anna døme har vi i Naustdal, der det på stølsanlegg K 129175 blei påvist to svakt markerte tufter av tilsynelatande før-reformatorisk karakter. Ettersom det ikkje var mogleg å ta ut daterbart materiale ved prøvestikking, har lokaliteten ein noko uklar alder og er definert som kulturminne frå nyare tid. Det er med andre ord truleg at stølsanlegga i fleire tilfelle kan vere langt eldre enn det som er rekna med i denne rapportserien. Medan delen automatisk freda kontra kulturminne frå nyare tid sør for Førde er 1:1,4, er tilhøvet nord for Førde 1:6,25. Den høge delen kulturminne frå nyare tid er dermed også avhengig av topografi, sidan landskapet generelt sett er skrinnare i nord og strukturane i mange tilfelle er konstruerte på areal med lite jordsmonn. Dette har gjort det vanskeleg med uttak av kolprøver. Kulturminna frå nyare tid er i stor grad steingjerde og enkle oppmuringar i utmarka. Dette er strukturar som i utgangspunktet er vanskelege å datere, og eksistensen av kulturlag er ofte vilkåret for ei nærare spesifikasjon av alderen til strukturen.

Oversikt over talet på lokalitetstypar frå nyare tid, registrerte i samband med 420 kV ”Ørskog-Fardal”.

Ved registreringa av kulturminne frå nyare tid er det ikkje brukt eit skarpt skilje for tid eller kategori mellom kva som blei registrert og kva som ikkje blei teke med. Vi har snarare teke utgangspunkt i eit skilje mellom kulturminne konstruerte med tradisjonelle metodar, og strukturar som er laga ved maskinell drift. Strukturar frå sistnemnde kategori blei ikkje registrert, men utveljinga er basert på ei omtrentleg vurdering i felt ut frå vurdering av utsjånaden og oppbygginga til kulturminnet. Avvik kan derfor finne stad, sidan skiljet mellom manuell og maskinell drift ofte er vanskeleg å påvise, og det er mange gråsoner.

Den største hovudkategorien blant kulturminna frå nyare tid er stølsanlegga, som utgjer heile 38 registrerte lokalitetar. Utover stølsanlegga er det registrert 16 lokalitetar med frittliggande tufter, og 20 steingjerder/oppmuringar og ni grensesteinar. Desse lokalitetane kan også knytast til støling, beiting og utnytting av utmarksressursane, men ikkje nødvendigvis til eit konkret stølsanlegg. Dei såkalla tuftlokalitetane kan likevel representere nedlagde stølar, men funnmaterialet er såpass marginalt at det ikkje har vore mogleg å definere verksemda nærare. Det har i nokre tilfelle også blitt registrert ståande bygningar, som utmarksløer med meir, men dette er ikkje konsekvent gjennomført på heile prosjektet. Desse tala gir ikkje den absolutte fordelinga av ulike strukturtypar, sidan til dømes stølsanlegga ofte inneheld fleire av dei andre kategoriane som er nemnde her. I tillegg er det ikkje registrert frittliggande rydningsrøyser. Rydningsrøysene er berre funne i tilknyting til andre strukturar, som på tuftlokalitetane og stølane, og viser derfor ikkje på denne oversikten. Tala gir likevel ein peikepinn på omfanget av kulturminne i utmarka, og kva som er dei mest særmerkte lokalitetstypane. STEINALDERUNDERSØKIN GAR

I samband med undersøkingane i Breheimen og Nyset-Steggje på 80-talet blei ei rekkje spor frå steinbrukande tid dokumenterte på buplassar og i hellerar (Bjørgo et al. 1992; Kvamme og Randers 1982; Randers og Kvamme 1992; Randers 1986). Spesielt i Nyset-Steggje i Årdal og Lærdal var det flest buplassar frå både steinalder og bronsealder (Bjørgo et al. 1992:285, 302304). Lokalitetane frå eldre steinalder var relativt få, funnfattige og hadde lita utbreiing, medan dei yngre hadde større preg av lengre opphald og bruk. I høve til spreiinga av funna viste det seg at svært mange av buplassane låg med opptil 1,5 km avstand frå innsjøane, men dette kjenneteikna i særskild grad dei yngste lokalitetane. Dette heng truleg saman med endringar i ressursutnyttinga, og sterkare tilknyting til område som seinare blei brukt til beiting og stølsdrift. Resultata frå Nyset-Steggje uttrykkjer med andre ord potensialet for å finne buplassar frå steinbrukande tid både ved fjellvatna og nær tufter og stølsanlegg, og at prøvestikkinga ikkje bør avgrensast til stader med sterk tilknyting til vatn. Dersom ein ser bort frå dei funna som er gjort på høgfjellet i samband med undersøkingane på Nyset-Steggje og Breheimen, er likevel innlandsbuplassar frå steinalder underrepresenterte i fylket. Det er også eit markant fråver av buplassar frå eldre steinalder langsmed indre og midtre delar av Sognefjorden, med andre ord i området mellom dei mange kystbuplassane og dei omtalte buplassane i Årdal og Lærdal (Lødøen 1995:49-76). I fjellområda der traseen skal gå er funn frå steinalder så godt som fråverande. Dette kan skuldast manglande undersøkingar i desse områda – spesielt på dei mange skrinne og kuperte fjellpartia. Sidan det er altfor tidkrevjande å gjennomføre systematisk steinalderstikking på heile traseen, har det vore valt ut nokre område som er vurderte å ha eit spesielt potensial for funn av aktivitet i steinalder. Dette gjeld i særleg grad fjellovergangen mellom Balestrand og Høyanger over Langedalen og fjellpartiet mellom Høyanger og Viksdalsvatnet i Gaular. I tillegg er det prøvestukke ved overgangen mellom Fjærlandsfjorden og Sognefjorden, og i nokre mindre område i Bremanger og ved Norddalsfjorden. Oversiktskart over område som er prøvestukne er lagt ved bakarst i rapporten. Tradisjonelt er dei fleste steinalderbuplassane i fylket funne ved kysten og ved fjordane. Traseen kryssar likevel i liten grad fjordane i Sogn og Fjordane. Unntaket er kryssingane over Fjærlandsfjorden, Norddalsfjorden og Ålfoten/Hundvikfjorden. Av desse blei Fjærlandsfjorden og Norddalsfjorden rekna for å ha særleg potensial, medan partia ved Ålfoten/Hundvikfjorden blei rekna for å vere for bratte.

Dei omtalte fjellområda i Balestrand, Høyanger og Gaular blei valt ut på grunn av dei mange små fjellvatna som er i området, og at området virkar relativt urørt av moderne verksemd. Desse strekningane var heller ikkje tidlegare registrerte, det auka forventningane til kva som kunne dukke opp. Området mellom Høyanger og Viksdalsvatnet er også definert som villreinområde, og vi gjekk derfor ut ifrå at det skulle vere mogleg å finne tidlege jaktbusetnader ved fjellvatna.

Forsøk på prøvestikking på fjellet i Langedalen mellom Urdavatnet og Ågåtastølvatnet. Dei austre delane av dalføret var svært skrint og delvis uframkomeleg (Balestrand-rapport foto #86)

I Bremanger blei det prøvestukke ved nokre utvalde mindre område, men terrenget var i det store og heile svært skrint og lite eigna for prøvestikking. Undersøkingane resulterte i funn av tre steinalderlokalitetar ved Dragsvik i Balestrand, der det eine er eit lausfunn. Funna blei gjort i området der Fjærlandsfjorden møter Esefjorden. Ved Reiret/Hamnen ved Norddalsfjorden blei det også funne eit busetnad-/aktivitetsområde frå tidleg neolittikum, men her blei det ikkje funne artefakter. Lokaliteten blei berre påvist via daterte C14-prøver frå eit aktivitetslag/dyrkingslag, og det er dermed noko usikkert kva funnet representerer. To andre C14-prøver frå same prøvestikk gav likevel dateringar til overgangen mellom eldre og yngre bronsealder, og det er derfor nærliggande å tru at lokaliteten kan representere ei tidleg jordbruksbusetting ved Norddalsfjorden. Utanom eit lausfunn av eit økseemne/forvitra mesolittisk øks på fjellet i Bremanger, blei det ikkje gjort ytterlegare funn frå steinalder på prosjektet.

I det følgjande vil eg gjere greie for dei områda som er prøvestukne, og kaste lys over nokre faktorar som kan ha virka inn på funnspreiinga. For nærare presisering av kva areal som blei prøvestukne, viser vi til eigne kartvedlegg bakarst i rapporten. Den mest intensive prøvestikkinga blei gjennomført i Langedalen i fjellovergangen mellom Balestrand og Høyanger. Dei lågareliggande vatna i vest heilt opp mot Hardbakkavatnet i aust er likevel regulerte for kraftproduksjon, noko som avgrensar potensialet for funn. Det blei likevel avgjort å prøvestikke ved Kaldosvatnet, Langavatnet og Stølsvatnet. Det er også prøvestukke noko ved Roesvatnet og Høgsvatnet. Urdavatnet lengre mot aust er ikkje regulert, og det blei derfor intensivert prøvestikking ved austre og vestre breidde av vatnet. Lengre aust for Urdavatnet var terrenget så skrint og prega av store rasmassar, at det ikkje hadde noko for seg å prøvestikke. Det blei ikkje gjort funn av steinalderlokalitetar i området. Det kan mest truleg tilskrivast kraftreguleringa. Magasina var også fylte heilt opp, slik at det ikkje var mogleg å leite etter framvaska artefakter i vasskanten. Truleg er det likevel mogleg å gjere funn av steinalderlokalitetar i dalføret, men både topografien og kraftreguleringa gjer dette vanskeleg. Langedalen er ein relativt lang og lun dal, og er derfor godt eigna for tidleg utnytting av utmarksressursane. Dei bratte fjellformasjonane i både sør og nord gjer også Langedalen til ei naturleg ferdselsåre mellom Balestrand og Høyanger. Prøvestikking blei også gjennomført ved to mindre vatn i området sør for Steinbruvatn på fjellpartiet mellom Høyanger og Viksdalsvatnet. Vatna ligg i eit dalsøkk på litt over 900 m.o.h., nemnt som Steinbrudalen, mellom Larsselfjellet og Tormodset-Larsselfjellet. Desse småvatna er ikkje regulerte, og det var fleire stader nok jordsmonn til at prøvestikking kunne gjennomførast. Ved dei andre fjellvatna blei det ikkje prøvestukke, sidan fleire av desse er regulerte. Fjellområdet er også utan infrastruktur av noko slag, og vi måtte ta alt utstyr med heile tida. På grunn av krevjande terreng blei dette gjort til eit minimum, og prøvestikkinga blei konsentrert til området rundt leirplassen, som var plassert ved sørsida av Steinbruvatnet. Steinbrudalen utgjer også eit naturleg dyretrakk frå Øvre Breiddalsvatnet og nordover, via Steinbrua over Steinbruvatnet, og det blei derfor rekna som truleg at ein ville kunne finne fangstbuplassar i området. To hellerar og ei tuft ved Steinbrua har truleg blitt brukt ved jakt. Manglande funn kan eventuelt skuldast at tilhøva er meir gunstige ved dei større fjellvatna, som Øvre Breiddalsvatnet, enn ved dei mindre tjerna. Området ved Steinbrudalen er også utsett for mykje hardt vêr og er skrint, og meir eigna for kortvarig enn langvarig opphald, noko som minskar sjansen for funn. I Bremanger blei det prøvestukke på Myklebustfjellet vest for Magnhildskartunnelen, i Myklebustdalen, ved Knoltrevatn og ved Hjelmevatnet. Landskapet på Myklebustfjellet er svært skrint, og det blei berre gjort nokre forsøk. Det blei derfor fokusert på småvatna og elva i Myklebustdalen, men dette området viste seg å vere fuktig, myrlendt og med eit tjukt torvlag. Ei rekkje prøvestikk blei likevel gjennomført, men det blei ikkje gjort funn. Det er relativt lett å komme fram i området og området ligg med kort avstand til fjorden i nord. Det er derfor truleg at området likevel kan ha eit visst potensial for funn frå steinalder. Lengre nordaust, ved Knoltrevatn, blei det også gjennomført ein del prøvestikking. Området var rett nok kupert og prega av ein del blokkstein i undergrunnen. Undersøkinga blei gjennomført på små tørre flater rundt vatnet, men blei etter kvart vurdert til å ha eit lågt potensial for funn. Nær Hjelmevatnet blei det tidleg i prosjektet gjort eit lausfunn av ei sterkt forvitra mesolittisk øks/økseemne under ei synfaring. Stien som funnet blei gjort i, er ei naturleg ferdselsåre frå Sørdalen over Dolsen mot Hjelmevatnet, og frå staden er det berre nokre få kilometer vestover mot helleristingsfeltet i Vingen. Frå austre enden av Hjelmevatnet er det også lett 36

framkomeleg mot Ålfoten. Området er i dag svært vêrhardt med klassisk høgfjellskarakter og svært lite vegetasjon. Oppe ved Hjelmevatnet, som då var nedregulert, blei det likevel funne innturka stammar av furu i ei lun vik. Området har med andre ord tidlegare vore skogkledd, og vika har den gongen hatt gunstige tilhøve for busetting med ly i både nord, aust og vest. Rundt funnstaden var det altfor skrint for prøvestikking, men det blei gjort nokre forsøk i vika inntil nordvestre sida av Hjelmevatnet. Området er likevel prega av at vasstanden tidvis står langt høgare, og opp- og nedjusteringa av vatnet har snudd totalt om på lausmassane. Vi gav derfor raskt opp prøvestikkinga, men det blei gjennomført overflatesøk etter artefakter. Ingen funn blei gjort, men det er grunn til å tru at Hjelmevatnet har stort potensial for funn av steinalderbuplassar.

Innturka furustamme ved Hjelmevatn (privat foto, Ingar M. Gundersen)

Oversikt over lun vik ved det nordvestre hjørnet av Hjelmevatnet (Bremanger-rapport foto # 113)

Områda som blir omfatta av traseen ved Fjærlandsfjorden er svært bratte, men ved Dragsvik blei det funne nokre område med mindre flater. Prøvestikking her resulterte i funn av to steinalderlokalitetar, i tillegg til eit lausfunn (R 129983, R 129987 og R 129988). I midtre og indre delar av Sognefjorden har det tidlegare blitt ettersøkt buplassar frå steinalder, som kan vere bindelekk mellom dei mange steinalderbuplassane på fjellet i Årdal og Lærdal og langs kysten (Lødøen 1995:49-76). Undersøkingane har likevel vist få resultat. R 129983 som blei funnen ved Dragsvik har rett nok likevel nokre indikatorar på bruk i eldre steinalder, og kan representere eit slikt ”manglande mellomledd”. Plasseringa av buplassen ville ha vore optimal i eldre steinalder, i le av fjellsidene og med naturleg båtopptrekk ved fjorden – føresetnaden er at den har vore strandbunden. Funnstaden kan også karakteriserast som svært typisk for steinalderbuplassar ved fjordane, med ei plassering på eit nes ved inngangen til ein mindre fjordarm (Bjørgo 1981:157). Plasseringa er svært typisk for denne typen kulturminne, men ligg på 50 – 55 m.o.h. og er dermed noko høgare i terrenget enn tidlegare funn i regionen. Strandlinjekurvene for Sognefjorden er likevel usikre, det kan vere årsaka til at ein tidlegare ikkje har funne steinalderbuplassar på denne høgda over havet i området. Noko høgare i terrenget blei det påvist endå ein steinalderlokalitet. Den er tolka som yngre enn den første nemnd ovanfor. Den sist omtalte lokaliteten er tolka som ein mogleg tidleg jordbruksbusetnad, sidan den ligg på ei større flate som er godt eigna til dyrking og beiting. Dei få funna som blei gjort indikerer også yngre steinalder. Buplassen har dermed heller ikkje vore like avhengig av direkte fjordtilknyting som den eldre buplassen. Dyrking og beiting i både sein bronsealder/tidleg jernalder og nyare tid har likevel øydelagt dei opphavelege kontekstane på begge flatene.

Mellom desse to flatene blei lausfunnet gjort; eit avslag av svart kvartsitt. Funnet blei likevel gjort nær ein mindre trafostasjon, og det er dermed fare for moderne forstyrringar. Ved Norddalsfjorden var det berre mogleg å prøvestikke ved Reiret/Hamnen på nordsida av fjorden, men området var ikkje tilgjengeleg frå landsida. Det var naudsynt med båttransport for å få undersøkt området. Det blei likevel rekna for å ha potensial for steinalderbusetnad, men det skal i nyare tid ha vore ein husmannsplass på staden. Dette kan ha ført til nokre forstyrringar i undergrunnen. Det blei ikkje gjort funn av steinalderartefakter, men verksemd i steinalder blei som nemnt påvist ved hjelp av C14-prøver frå eit dyrkings-/aktivitetslag. Flata har nokre topografiske likskapar med lokalitetane ved Dragsvik, med ei svakt hellande og godt drenert flate, i le av ei bratt fjellside i bakkant. I motsetnad til Dragsvik-lokalitetane ligg likevel ikkje Reiret/Hamnen ved inngangen til ein sidefjord, men ligg sentralt plassert på den nordlege langsida av Norddalsfjorden. Lokaliteten ligg også noko lågare, og er rekna for å vere yngre enn den eldste lokaliteten ved Dragsvik. OVERORDNA FAGLEGE RE SULTAT

Dei overordna faglege resultata frå prosjektet omfattar både unike einskildfunn og sentrale trekk ved større funnkategoriar. I tillegg er det samla inn eit omfattande statistisk materiale frå støl og utmark i Sogn og Fjordane i både historisk og forhistorisk tid. I førstnemnde kategori har vi jernvinneanlegget i Sogndal og steinalderbuplassane i Balestrand. Desse lokalitetane står i ei særstilling i sitt område, men oppdaginga av desse har også implikasjonar for større regionale fortolkingar av forhistoria innanfor dei respektive fagfelta dei representerer. Jernvinneanlegget som blei oppdaga på Smiereset (og omdefineringa av R 45522 til jernvinne) er som tidlegare omtala det første jernvinnefunnet nord for Sognefjorden i fylket. I denne samanheng skal det likevel peikast på at R 35793 i Gloppen er oppført som jernvinneanlegg i Askeladden. Ein nærare gjennomgang av innrapporteringa, og ei synfaring på funnstaden, tyder likevel på at dette er ei feilkategorisering. Det er uklart kva funnet representerer, men det er neppe eit jernvinneanlegg av førreformatorisk type. Jernvinneanlegga ved Smiereset er likevel sikre funn, og kan også definerast som tilhøyrande yngre jernalder og mellomalder. Andre funn frå same område indikerer at det er eit ytterlegare potensial for funn av jernvinne, og at verksemda kan ha funne stad over eit lengre tidsrom. Det trengs likevel ytterlegare undersøkingar for å stadfeste tolkinga, og avklare omfanget av dette. Jernvinneanlegg generelt sett, og frå yngre jernalder/mellomalder spesielt, er rett nok få på Vestlandet. Smiereset har slik sett ikkje berre implikasjonar for jernvinna i Sogn og Fjordane, men også for dei overordna fortolkingane for Vestlandet som heilskap. Steinalderlokalitetane ved Dragsvik er på same vis eit viktig tilskot til den lokale kulturhistoria i Balestrand, som dei mogleg eldste buplassfunna i kommunen. Lokalitetane kan også setjast i relasjon til den store regionale forståinga av områda langsmed Sognefjorden i steinalderen. Dette gjeld spesielt det som er tolka som den eldste buplassflata, som kan ha vore brukt i både eldre og yngre steinalder. Trond Lødøen (1995) har tidlegare ettersøkt buplassar frå eldre steinalder i akkurat midtre og indre delar av Sognefjorden, der målet har vore å påvise bindeledd mellom kystbuplassane og lokalitetane på høgfjellet. Undersøkingane den gong kunne likevel ikkje påvise dette sikkert. Dei funna som no er gjort kan vere med på å kaste lys over denne problematikken endå meir.

I den andre kategorien har vi ei rekkje resultat frå funntypane ”kolgroper”, ”hellerar”, ”stølar” og ”tufter”. Medan hovudbrukstida for kolgropene vanlegvis blir definert som vikingtid/mellomalder, avvik C14-dateringane på prosjektet frå dette mønsteret. Heile seks av tolv C14-dateringar frå kolgropene kjem frå overgangen til etterreformatorisk tid, medan dei andre ligg jamt fordelt i jernalder/mellomalder. Dette indikerer at kolbrenning i grop også kan ha funne stad i etterreformatorisk tid på Vestlandet, men avgrensar seg i denne saka i hovudsak til funn i Sogndal. Blant hellerar, stølar og tufter har det blitt påvist omfattande verksemd i jernalder og mellomalder, og ei rekkje stølar har fått dateringar heilt tilbake til eldre jernalder. Blant tuftene og stølane er det også ei rekkje samanfallande dateringar til folkevandringstid, som kan indikere ein forsterka bruk av utmarksressursane og støling i perioden. Dateringane frå hellerane er relativt einsarta, og ligg i all hovudsak innanfor førromersk jernalder. Det ser dermed ut til å gå eit kronologisk skilje mellom bruken av hellerane og stølane/tuftene, med få samanfallande dateringar. Resultata frå hellerane, stølane og tuftene strekkjer seg også over ei rekkje kommunar, og ser ut til å representere eit generelt trekk ved utviklinga i fylket i jernalder. Det skal likevel leggast vekt på at det er få C14dateringar nord for Førde, og at dei daterte hellerane og stølane/tuftene ikkje nødvendigvis ligg i same område.

Oversikt over dei ulike lokalitetstypane blant automatisk freda kulturminne på 420 kV ”Ørskog-Fardal”.

Registreringane i samband med 420 kV ”Ørskog-Fardal” har i tillegg ført til at eit omfattande statistisk materiale er samla inn på tvers av fylket frå både før- og etterreformatorisk tid. I høve til dei tidlegare registrerte lokalitetane i kulturminnedatabasen Askeladden, har førreformatoriske stølsanlegg og kolframstillingsanlegg fått ein meir markant representasjon enn tidlegare. Heile materialet sett under eitt viser at stølsanlegga er den klart mest dominerande lokalitetstypen i utmarka i Sogn og Fjordane. Ei rekkje tufter er også registrerte frå både førog etterreformatorisk tid, som eventuelt kan setjast i samband med støling. 39

Det statistiske materialet viser ein viss regional variasjon i funnmaterialet. Dette gjeld spesielt anlegga for framstilling av kol, som i all hovudsak er funne i Sogndal og Leikanger. Utover desse to kommunane er funntypen langt sjeldnare. Det er i tillegg ein svak konsentrasjon av tuftlokalitetar i Sogndal, men materialet er i det store og heile for lite til at det kan trekkjast spesielt store konklusjonar ut av dette. I tillegg kan det vere grunn til å setje tuftlokalitetane i samanheng med stølane, der distribusjonen blir meir jamn. Dei andre funnkategoriane har ein langt jamnare distribusjon, med få openberre funnkonsentrasjonar. Sett under eitt er Sogndal og Leikanger dei to klart mest funnrike kommunane på prosjektet med heile 67 lokalitetar, eller 41 prosent av den totale funnmengda. Den høge delen kolgroper har også ført til ein relativt høg del eldre kulturminne i desse to kommunane (47 %).

Oversikt over samtlege lokalitetstypar som er registrerte på prosjektet. Kulturminna frå nyare tid /usikker datering er markert med grønt, og automatisk freda kulturminne med raudt. I dei sakene der både automatisk freda (AUT) og kulturminne frå nyare tid (NT) er i same kategori, er lokalitetar frå nyare tid skilt ut og visualisert med blått.

Medan delen automatisk freda kulturminne nord for Førde er på 13,8 %, ligg den på heile 41,3 % i sør. Dette skuldast den sterke funnkonsentrasjonen i Leikanger og Sogndal, men er også illustrerande for gradvis færre funn av automatisk freda kulturminne frå sør mot nord. Nord for Gaular blir også den generelle mengda med funn mindre, og då i spesielt i Bremanger. Dette endrar seg heilt nord i Eid, som kan vise til heile 22 lokalitetar. Dette er den tredje mest funnrike kommunen, men av desse var det berre ein lokalitet med spor etter førreformatorisk verksemd. Som drøfta tidlegare i teksten kan dette delvis skuldast topografiske tilhøve. Den høge delen kulturminne frå nyare tid nord for Førde kan dermed til ein viss grad også tilskrivast funnsituasjonen i Eid. For å få eit meir representativt tilhøve mellom kulturminne frå nyare tid og automatisk freda kulturminne i fylket, kan det dermed vere tenleg å sjå bort frå dei tre funnrike kommunane Eid, Leikanger og Sogndal. I dei andre kommunane blei det registrert 73 lokalitetar, og 18 av desse er automatisk freda. Dette gir ein del automatisk freda kulturminne på 24,7 %, eller ca. 40

kvart fjerde kulturminne. Dette illustrerer den markante regionale variasjonen i fylket når ein samanstiller tala med dei frå Leikanger/Sogndal og Eid. Tala indikerer også at utnyttinga av utmarka i førreformatorisk tid i Leikanger og Sogndal har vore meir intensiv enn i dei andre kommunane som traseen omfattar. Det store talet på kolgroper, og funn av jernvinneanlegg, indikerer på same måte at ressursutnyttinga i Sogndal og Leikanger har vore noko annleis, og i større grad vore retta inn mot jern- og kolproduksjon, og smieverksemd. Ei tilsvarande utnytting av ressursane har ikkje vore mogleg å påvise i andre område langsmed traseen. FORMIDLING

Resultata frå prosjektet blei formidla gjennom lokalavisene, og spesielt Sogn Avis viste stor interesse for undersøkingane. Svært mange av funna ligg langsmed Sognefjorden, og fleire av dei mest oppsiktsvekkande funna blei også gjort her. Dette resulterte i fire større oppslag i Sogn Avis, med ein omtale av jernvinnefunnet i Øvstedalen i Sogndal og to om steinalderbuplassane ved Dragsvik i Balestrand. Då feltsesongen var avslutta samarbeidde vi om eit større oppslag om dei overordna resultata frå prosjektet, der vi spesielt trekte fram funnspreiinga langsmed Sognefjorden. Dette blei førstesideoppslag, noko som resulterte i omtale i distriktssendinga i NRK Sogn og Fjordane og mindre notisar i andre aviser. Det har primært vore brukt pressemeldingar via nettsidene til fylkeskommunen for direkte formidling til publikum. Pressemeldingane har også vore utgangspunkt for oppslaga i media, og det har vore samarbeidd med Statnett om desse. Noko formidling har blitt retta mot fagmiljøet for å presentere dei faglege resultata frå prosjektet. To foredrag er haldne, på Det norske arkeologmøtet 6. november i Trondheim og seminaret ”Jordbruksbosetningens utvikling på Vestlandet” 20. november i Bergen.

Sogn Avis 10.09.09

Sogn Avis 05.11.09

DEL II: SOGNDAL Tekst: Glenn Heine Orkelbog (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Traseen i Sogndal byrjar frå den planlagde trafostasjonen oppe på Skardsbøfjellet, vest for Sogndal sentrum og nordnordaust for Fardal. Traseen følgjer kammen på Skardsbøfjellet i nordvestleg retning mot Haugastøl. Frå Haugastøl går linja ned i det nord/sør gåande dalføret, Kamben. Linja kryssar dalføret Kamben og stig oppover mot Siplingane i nordvest. Frå toppen av Siplingane fell linja ned i Øvstedalen og kryssar tvers over innmarkene på Gardsel i retning Bjørndalen i nordvest. Frå Bjørndalsstølen klatrar traseen opp på Bjørndalsfjellet, som representerer den nordvestlegaste grensa til traseen mot Leikanger kommune. Den planlagde kraftlinja følgjer eksisterande kraftlinjetrasé gjennom heile planområdet. Toppen på Skardsbøfjellet i søraust er eit forholdsvis flatt platå som ligg på om lag 700 meter over havet. Trafoområdet dekkjer storparten av flata. Lengst nord i trafoområdet er terrenget lett kupert og har enkelte kollar spreidd rundt om på store myrflater. Vegetasjonen er vekselvis open til svært tett. Myrflatene mellom kollane er opne og frie for vegetasjon, medan kollane har grodd att med fjellbjørk og enkelte furutre. Landskapet fell slakt sørover i retning Røysetevatnet. Langs den sørvestlege kortsida av trafoområdet går myrflatene frå nord heilt ned til den sørlege grensa av trafoområdet. I den søraustlege delen av trafoområdet er vegetasjonen tettare. Det er hovudsakleg snakk om blandingsskog med bjørk og furu, men òg enkelte grantre. Parallelt med den sørlege avgrensinga av trafoområdet går ei eksisterande kraftlinje. Aust i området, i retning Sogndal, er skogen meir utprega furuskog. Frå Skardsbøfjellet og vidare nordvestover mot Haugastølen, stig landskapet svakt nokre hundre meter, før det flatar ut. Ein følgjer austsida av ein eksisterande kraftlinjetrasé, gjennom tett krattskog og over større myrflater. Etter kvart fell det kuperte terrenget ned mot Haugastølen i nordvest. Sjølve stølen ligg 100 - 150 meter nedanfor og sørvest for traseen. Frå stølen i retning traseen i nord stig landskapet i terrassar før det mot toppen (i traseen) flatar ut. På toppen er det er opne myrflater som stig svakt mot aust i retning trafoområdet og Skardsbøfjellet. Frå myrflatene fortset traseen langs den eksisterande traseen mot nord, i retning Tuftene og Kamben-dalføret. Terrenget fell bratt frå Haugastøl og ned i Kamben. Frå Kamben klatrar traseen vidare oppover att, gjennom beitemarker mot toppen av Siplingane. Landskapet på toppen er ei blanding av søraust-/vestvende beitemarker, skog og granplantefelt. Granplantefelta dominerer meir dess lenger nordvest ein kjem. Frå toppen av Siplingane går traseen vidare nordvest over nokre hundre meter langs ei kupert flate. Terrenget fell så bratt nedover mot Gardsel i botnen av Øvstedalen. Traseen kryssar over vegen, beitemarkene og Fardalselvi, som ligg i botnen av dalen og fortset i retning Bjørndalsstølen i nordvest.

Bjørndalsstølen ligg på nordvestsida av dalen, litt oppe i skråninga. Traseen går langs med den vestlege sida av stølen gjennom tett blandingsskog, før landskapet opnar seg opp i ei stor drenert myr nordvest for stølen. Landskapet stig bratt oppover frå myra i retning Bjørndalsfjellet. Hellinga mot Bjørndalsfjellet har myrar og enkelte parti med fjellbjørkeskog. Vegetasjonen vert skrinnare dess høgare ein kjem. Etter kvart flatar landskapet noko ut. Traseen følgjer austsida av elva Havragrovi. Elva deler seg i to eit stykke oppe i dalføret. Ein markant åsrygg ligg der midt i mellom dei to elvane. Åsryggen følgjer dalen i lengderetninga mot vest. Ovanfor åsryggen stig landskapet i terrassar oppover mot toppen på Bjørndalsfjellet, eit fjellplatå på i underkant av 800 meter høgde over havet. Grensa mot Leikanger kommune deler dalføret/platået i to rett vest for Havravatnet.

Oversiktskart over registreringane i Sogndal. Sjå òg kartvedlegga bak i rapporten. I tillegg til registreringa av traseen, er òg den planlagde anleggsvegen opp til trafoområdet på Skardsbøfjellet registrert. Vegen går frå Resaland i Sogndalsdalen og følgjer fjellsida oppover i sørleg retning mot Nystølen og Tyldestølen. Like etter at anleggsvegen har teke av frå svingen ovanfor Resaland, går vegen over eldre beitemark og inn i tett krattskog. Vegen fortset over tre mindre elvar og juv. Vegtraseen går så i svingar oppover fjellsida i retning Nystølen og Tyldestølen. Etter kvart som ein kjem høgare opp endrar vegetasjonen seg frå tett lauvskog til granskog. Når ein nærmar seg Nystølen og Tyldestølen, som ligg på 524 meter over havet, flatar landskapet ut og vegetasjonen endrar seg frå barskog til fjellbjørkeskog. Vegtraseen går langs austsida av stølane og svingar ikkje mot sørvest som ein skulle forvente, men går nokre hundre meter mot vestnordvest i retning Drivdal. Landskapet stig slakt over større myrar og gjennom tett krattskog. Vegen gjer ein sving attende 46

mot sør og landskapet stig slakt opp på dei store myrflatene som skil Sogndalsdalen i aust frå Øvstedalen i vest. I det ein kjem opp på platået på om lag 580 meter over havet, deler vegtraseen seg i to. Ein del følgjer den austlege sida av platået medan den andre delen går langs den vestlege sida av platået. Den austlege delen går langs opne myrflater i retning Lerheimstølen i sør. Landskapet stig gradvis mot sør. Den vestlege traseen skjer tvers over midten på myrplatået før den følgjer kanten på Svartavassdalen mot søraust i retning Lerheimstølen. Dei to traseane møtest att om lag 250 meter sørvest for Lerheimstølen. Traseen stig så bratt opp på endå eit platå i sør. Platået ligg på om lag 660 meters høgd. Terrenget er kupert og har kollar med myrflater i mellom. Myrflatene er stort sett frie for vegetasjon, medan kollane er attgrodde av tett fjellbjørkeskog. Vegen skil seg att etter berre 200 meter, dvs. med ein gong ein kjem opp på platået. Her går den eine traseen langs den vestlege kanten av platået medan den austlege skjer tvers over myrflatene. Traseane møtest på den søraustlege enden av platået, om lag 280 meter før vegen går inn i dalen Kambane. Kambane-dalføret er trongt og svært bratt. Vegtraseen kryssar Kambane og fortset i hellinga på Slakkafjellet i retning Haugastølen. Frå Kambane og mot søraust følgjer vegtraseen ei smal flate gjennom tett lauvskog. Når ein rundar Slakkafjellet stig traseen svakt oppover nokre hundre meter før den igjen flatar ut. Her, og bort til Haugastølen i søraust, går traseen over fleire mindre kollar, ned i mindre dalsøkk og over myrflater. Vegen går om lag 360 - 370 meter nord for og ute av syne frå Haugastølen. Frå Haugastølen stig landskapet svakt nokre hundre meter før det så flatar ut att. Landskapet er kupert, fullt av småkollar med myrflater mellom. Når ein nærmar seg trafoområdet på Skardsbøfjellet fell vegtraseen og terrenget slakt nedover i austleg retning. GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Sogndal kommune vart utført i perioden 26/5-10/6, 15-16/6 og 2526/6, men enkelte strekk, som Skardsbøfjell-vegen vart fyrst registrert 6/8, 13-14/8 og 14-15/9. Arkeologane Morten Tellefsen, Oddhild Dokset, Solveig Roti Dahl, Anne Mette Haugen og Glenn Heine Orkelbog nytta totalt 42 dagsverk på registreringa i Sogndal kommune. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 12,5 dagar. 25 dagar blei nytta til rapportarbeid, totalt 79,5 dagsverk.. Arbeidet vart hovudsakleg utført av Glenn Heine Orkelbog og Morten Tellefsen. Dei andre vart henta inn der det var naudsynt. Registreringsmetoden var hovudsakleg overflateregistrering. Det inneber ein systematisk gjennomgang av planområdet der ein ser etter kulturminne som er synlege på overflata. Prøvestikking vart nytta for å underbygge den visuelle overflateregistreringa. Prøvestikking inneber graving av sjakter på om lag 40 x 40 cm for å vise strukturar eller trekol under bakkenivå. Prøvestikkinga i Sogndal kommune var ikkje systematisk, dvs. at eit avgrensa geografisk område vart systematisk undersøkt med prøvestikking for å vise til dømes steinalderbuplassar. Prøvestikkinga vart i staden

nytta i samband med undersøking av potensielle strukturar, først registrert ved overflateregistrering og for å ta ut trekol til C14-dateringar. Alle funn vart gjevne eit strukturnummer og eit lokalitetsnummer, vidare vart lokalitetane dokumenterte i eit standardisert lokalitet-/strukturskjema. Strukturar vart så fotograferte og eventuelt teikna. For større lokalitetar vart det teikna lokalitetsskisser. Kvar struktur og lokalitet vart kartfesta med ein handhalden GPS. Berre C14-prøver vart tekne ut.

Dokumentasjon av R 129638 (grop) sørvest for Haugastøl (foto #2).

Morten Tellefsen på veg ned frå Skardsbøfjellet. Utsikt mot Ylvisåker i SV (foto #3).

REGISTRERINGANE I SO GNDAL

Registreringa av kraftlinjetraseen, trafo-område og anleggsvegen i Sogndal kommune gav totalt 23 lokalitetar (R 129617, R 129618, R 129619, R 129620, R 129622, R 129623, R 129624, R 129626, R 129629, R 129630, R 129632, R 129633, R 129634, R 129635, R 129637, R 129638, R 129639, R 129640, R 129641, R 129978, R 129979 og R 105899). Av desse var 12 kolframstillingsanlegg, ein steingard, tre tuftkompleks, ein grensestein, to bogastiller, eit stølsanlegg og eit jarnvinneanlegg. På austsida av Øvstedalen frå Skardsbøfjellet i søraust til Smiareset i nordvest fann ein lokalitetane, R 129617,R 129618, R 129640, R 129632, R 129620, R 129633, R 129634, R 129622, R 129623,R 129635, R 129637, R 129638, R 129639, R 129624, R 129630, R 129629, R 129641, R 129625. Lokalitet R 129626 ligg nordaust for Smiareset og aust for Svartavatnet og ligg slik sett utanfor både anleggsveg og kraftlinjetrasé. Lokalitet R 129678 ligg attmed Nystølen og Tyldestølen medan R 129979 ligg i tilknyting til anleggsvegen som går frå Resaland i Sogndalsdalen mot trafoområdet oppe på Skardsbøfjellet. Nordvestsida av Øvstedalen, frå Gardsel i aust, til Bjørndalsstølen og Bjørndalsfjellet i vest har vesentleg færre lokalitetar enn søraustsida av Øvstedalen. Berre to lokalitetar R 105899 og R 129619 er registrerte her. Lokalitet R105899, Bjørndalen, er likevel den største lokaliteten i Sogndal med totalt 39 strukturar. På fotografi der strukturane er vanskelege å observere vil hjelpelinjer, piler og andre markørar verte teikna på fotografiet. Det er viktig å presisere at illustrasjonane på

fotografia berre representerer tolkingar av forma på strukturane. Nokre bilete med vanskeleg synlege strukturar har vi med vilje late vere å illustrere. Dette vert gjort for å synleggjere for lesaren korleis utmarksfornminne framstår ute i felt. R 129617 (JERNFRAMSTIL LINGSANLE GG , LOK 200 , GBNR 77/3) Enkeltminnekategori Slaggutkast Blåstertuft Groper Trekolkonsentrasjon

Tal 1 1 2 1

C14-datering Tal på kolprøver 900 – 920, 960 – 1040 e. Kr. (Beta 261712) 1 0 0 0

R 129617

R 129617 Smiareset avmerka med pil (foto #4).

Terrengskildring og plassering R 129617 ligg i det nordvestlege hjørnet av beitemarka ”Smiareset”. Smiareset ligg i hellinga mot toppen av åsen, nordaust for Trodhaug, omlag 400 hundre meter sørsørvest for Svartavatnet. Smiareset ligg på austsida av og lengst inne i Øvstedalen, på 560 meter over havet. Lokaliteten ligg utanfor traseen, og tiltaket kjem derfor berre i liten grad av konflikt med kulturminnet. Jernvinneanlegget R 129617 ligg mot toppen av beitemarka i ei sørgåande slak helling. Skråninga fell mot sør og sørvest nedover i retning dalen. Anlegget ligg mellom to fritidsbustader, ei hytte 40 meter sør for jernvinneanlegget og ei hytte 50 meter nord for anlegget. Strukturane samlar seg på ei mindre flate i hellinga. Lokaliteten kan derfor avgrensast topografisk til flata.

Utsikta frå lokaliteten er i nord og i vest blokkert av planta granskog. Austover ser ein over beitemarka til endå meir planta granskog. Planta gran vert nytta til å parsellere ut beitemarkene. Mot sør ser ein ned mot fritidsbusetnaden og vidare nedover i dalen. Frå anlegget gjennom granskogen mot vest går ein sti. Følgjer ein stien 75 meter vestover kjem ein til den tidlegare registrerte lokaliteten R 60590, som Kari Kristoffersen fann i 1987 (Askeladden). Den bestod opphavleg berre av ei kolgrop. Årets registrering fann i tillegg ein holveg. 35 meter sørvest for R 60590 ligg endå ein lokalitet funnen av Kari Kristoffersen. Lokaliteten har etter årets registrering fått endra status frå kolgrop til jernvinneanlegg. Det er dermed to jernvinneanlegg i området, men sistnemnde er ikkje nærare dokumentert.

Smiareset R 129617.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg på ei mindre flate i hellinga. Flata er lett kupert med enkelte steinar, groper, tuer og måler om lag 72 m² i utbreiing. Vegetasjonen på lokaliteten er gras, med enkelte einebusker. Slaggutkastet (S1) er den sørlegaste strukturen på lokaliteten. S1 byrjar der flata knekk og fell mot sør. Eit prøvestikk vart grave i slaggutkastet og slagg vart funne i tillegg til trekol. Ei prøve blei teken ut (Beta 261712) og C14-datert. Resultatet viste datering til 900 - 920, 960 - 1040 e. Kr, som svarar til vikingtid.

Planteikning over jernvinneanlegget (Teikna av Ingar M. Gundersen, reinteikna av Morten Tellefsen)

På jernvinneanlegget vart det påvist eit slaggutkast i sørlege del, ei blåstertuft i nordlege del, to trekolkonsentrasjonar i tilknyting til tufta, og to groper med ukjent funksjon i austre del. Den eine trekolkonsentrasjonen (nr. 5 på planteikninga) vart påvist ved hjelp av jordbor, og kan vere ein mindre eldstad i blåstertufta. Blåstertufta er godt synleg med ein veggvoll i aust (nr. 4 på planteikninga), og ei nedskjering i skråninga i vest (nr. 7 på planteikninga). Ein skarp kant i bakkant av lokaliteten, markerer sannsynlegvis den nordlege avgrensinga av tufta. Tufta ligg òg i tilknyting til ein større trekolkonsentrasjon (nr. 6 på planteikninga), som ligg rett utanfor opninga. Dette kan anten vere produksjonsrestar frå jernframstillinga, eller eit trekollager.

Det vert rekna som sannsynleg at blåsteromnen ligg i tilknyting til tufta og trekolkonsentrasjonen. Mellom slaggutkastet på den sørlege enden av anlegget og trekolkonsentrasjonen vart det påvist mykje slagg ved prøvestikking. Slaggutkastet kan dermed strekkje seg heilt mot blåstertufta i nord, men med ei meir markant samling i sør. Ein stor stein står på høgkant i slagghaugen. Det er mogleg at steinen òg er ein del av ein omnskonstruksjon. Jernvinneanlegget er svakt synleg i landskapet og uklart avgrensa. Anlegget vart påvist ved eit funnførande prøvestikk i slaggutkastet. Anlegget mangla kolgroper i direkte tilknyting, og det var ein markant del gropslagg og botnskoller i slagghaugen. Den vesle mengda med renneslagg indikerte ei datering til overgangen mellom eldre og yngre jernalder, eventuelt merovingartid. Dateringa til vikingtid var dermed noko yngre enn forventa. Plasseringa av anlegget tett opptil eit stølsområde, og med ei viss avstand frå myrane, avvik òg frå det ein kjenner til frå jernvinneanlegga på Filefjell i Lærdal og Austlandet generelt. Desse faktorane indikerer totalt sett at jernvinneanlegget på Smiareset kan vere noko annleis organisert, enn det vi kjenner til frå samtidige anlegg i andre regionar på Austlandet og fjellovergangen på Filefjell. Strukturskildring S1: Slaggutkast. Slaggutkastet ligg i den sørlege hellinga av flata. S1 utgjer dermed den sørlegaste avgrensinga på anlegget. Det er naturleg å tenkje seg at ein sjaktomn kan ha lege i tilknyting til ei steinblokk, som er synleg gjennom torva i den nordlege delen av strukturen. I utbreiing måler slaggutkastet 7 x 4 meter. PS1 er graven sentralt i strukturen og ei C14-prøve blei teken ut (200P1). Prøva gav ei datering til 900-920 e. Kr. og 960-1040 e. Kr. Prøva blei teken ut frå stratigrafisk lag nr. 3, eit 24 cm tjukt slagglag iblanda trekolbitar, som låg under 20 cm med torv og humus. Det var ingen teikn til forstyrringar/nedgravingar av stratigrafien, så konteksten vert rekna for å vere god. I tillegg til C14-prøve vart fleire slaggprøver (200F1-200F5) tekne ut frå same prøvestikk. Slaggutkastet inneheldt både renneslagg og botnskoller (200F2 og 200F3), og fleire stykke med forholdsvis knudrete slagg, som minner meir om slaggtypen i eldre jernalder og merovingartid (200F4). Delen renneslagg var forholdsvis liten, men likevel nok til at ein kan gå ut ifrå at omnen er av yngre jernalderkarakter med slaggavtapping. Fleire funn av brend leire (200F1) indikerer at det dreier seg om ein sjaktomn. Mindre stykke med glasert slagg (200F5) blei også funne, men det er noko uklart om desse representer ein form for smiing, eller stammar frå sjølve jernframstillinga. Det høge talet på knudrete slagg av ”eldre” type kan skuldast ein noko annan teknologi, enn det vi kjenner til frå samtidige anlegg på til dømes Filefjell. S2: Grop. S2 er ei grop som ligg omlag ein halv meter nordaust for S1 og 1,2 meter sør for S3 og S4. S2 utgjer, i lag med S4, den austlege avgrensinga av lokaliteten. Gropa er rund - oval og måler 2 x 2,5 meter, men er open mot aust. Prøvestikking i gropa gav inga avklaring på om ho har vore nytta til kolproduksjon.

Øverst til venstre: Profilteikning av PS1 i slagghaugen (Teikna av Ingar M. Gundersen, renteikna av Morten Tellefsen) Øverst til høyre: PS1: profil i slagghaug (foto #9). Nummer 2 fra øverst til høyre: Detalj av renneslagg (foto #10). Nummer 3 fra øverst til høyre: Detalj av glasert slagg (til venstre) og del av botnskolle (til høgre) med avtrykk etter sjaktveggen (foto #12). Nederst til høyre: Detalj av slagg (foto #11). Slagget er knudrete, og minner om ein eldre slaggtype enn det som er vanleg i vikingtid.

R 12917, jernvinneanlegg (foto #5).

Jernvinneanlegg markert med pil (foto #6).

Slaggutkast

R 129617, jernvinneanlegg (foto #7).

Slaggutkast (foto #8).

S3: Grop. S3 er ei rundt grop som måler 1 x 1 meter ligg 1,2 meter nord for S2 og attmed S4 i aust. Funksjonen til gropa er usikker. S4: Blåstertuft. Blåstertufta er markert med ein veggvoll i aust, og to markante nedskjeringar i hellande terreng i nord og i vest. Tufta ser ut til å ha vore open mot sør, og ein blåsteromn kan ha lege i tilknyting til den opne gavlen. Vollen går i nord sørleg retning, og er mellom 1-1,3 meter brei og 4 meter lang. Indre mål i tufta er omlag 3 x 4 meter. Sentralt i tufta vart det påvist en kolkonsentrasjon, som kan vere spor etter ein mindre eldstad. Kolkonsentrasjonen måler omlag 0,5 x 0,5 meter. S5: Trekolkonsentrasjon. S5 er ein konsentrasjon av trekol som ligg i tilknyting til den sørvestre avgrensinga av blåstertufta. Strukturen kan representere eit trekollager, eller vere produksjonsrestar frå blåstringa. R 129617 og R45522 er dei to fyrste jernvinneanlegga funne på nordsida av Sognefjorden. Anlegga har eit stort kunnskaps- og forskingspotensiale, og kan bidra til å auke vår forståing av jernvinna si historie i indre Sogn.

R 129618 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 202, GBNR 77/3) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 980 – 1160 e. Kr. (Beta 261714)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering R 129618 ligg på Siplingane på austsida av Øvstedalen, på 600 meters høgd over havet. Lokaliteten ligg i byrjinga av eit mindre nordvest - søraustgåande dalføre. I sørvest, i retning ”Kamben” og ”Tuftene” endar dalføret i opne beitemarker. I vest er landskapet avgrensa av ein kolle, medan i nordaust stig landskapet oppover i retning Busthaug. 100-150 meter søraust for R 129618 ligg R 129632 (tuft). Følgjer ein derimot dalføret og traseen mot nordvest i retning Gardsel, kjem ein til R 129640 (stølsanlegg).

R 129618, kolgrop

R 129618 er eit enkeltminne, ei kolgrop/mogleg tjøremile, som er automatisk freda. Lokalitetsavgrensinga følgjer vernesona på fem meter rundt S1. Lokaliteten ligg 25 meter nord for traseen og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg i ei søraustleg skråning, som fell i retning beitemarkene søraust på Siplingane. I botnen av det vesle dalføret er det myr og svært fuktig. 7 - 8 meter vest for lokaliteten går eit steingjerde oppover skråninga i nordaustleg/sørvestleg retning. Kolgropa ligg i ei dump i landskapet inne på beitemark. Ovanfor lokaliteten i nord og i aust er det blandingsskog, som hovudsakleg innheld lauvtre. I vest er det tett planta granskog, medan i søraust opnar landskapet seg opp i beitemark. 20 meter vest for R 55

129618 ligg ei tidlegare registrert kolgrop (105896), og 30 meter søraust for R 129618 ligg endå ei tidlegare registert kolgrop (105894).

Stipla linje syner vollen på S1 (foto #14).

Profil av R 129618 (foto #15).

Strukturskildring Oversiktsbilete over lokalitet R 129618. (foto #13).

Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 står fram som eit 40 cm djupt, rund/ovalt søkk i bakken. Nedskjeringa er svakt boga. Strukturen måler 3,6 x 4,3 meter i ytre mål og 2,0 x 2,2 meter i indre mål. I austre og vestre del er vollar svakt synlege. I sør, parallelt med hellinga på bakken, er ei opning på ein meter i breidda. Denne opninga, eller helletuten, indikerer at S1 kan vere ei tjøremile. I prøvestikket som vart grave sentralt i strukturen vart eit 10 cm tjukt trekollag funne, på 60 cm djupn. Ei prøve blei teken ut og C14-datert (261714). Dateringa plasserer kolgropa attende i vikingtid og tidleg mellomalder 980 - 1160 e. Kr.

R 105899 (STØLSANLEG G , BJØRNDALEN, L0K 205, GBNR 68/3) Enkeltminnekategori Tufter Kol/kokegrop Skålgropstein Tjøremile

Tal 22 13 2 2

C14-datering S1: 130 – 340 e. Kr. (Beta 261716) S20: 140 – 390 e. Kr. (Beta 261715) S26: 660 – 890 e. Kr. (Beta 263376)

Tal på kolprøver 3 2

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 105899 ligg i Bjørndalen i stigninga opp mot Bjørndalsfjellet på austsida av Øvstedalen, på om lag 580 meter over havet. Lokaliteten ligg midt i traseen mellom mastefeste BM 185 og BM 186, 600 meter sørvest for R 129619. Tiltaket er i direkte konflikt med kulturminnet, og den nye kraftlinja vil medføre ei betydeleg visuell skjemming av lokaliteten. Ei eksisterande kraftlinje går allereie 40-50 meter nord for lokaliteten, og R 105899 vert vurdert til å ha særs høg kulturhistorisk verdi. N

R 105899 (tuftkompleks)

R 129619 (kolgrop)

Bjørndalsstølen

Oversikstbilete over Bjørndalen og lokalitet R 105899 og R 129619 (foto #16).

Lokaliteten ligg oppå ein sørvest – nordaust gåande bergkam avgrensa av elva Havragrovi i sør og ein bekk i nord. Bekken og elva møtest 150 meter aust for lokaliteten. Frå BM 186 stig landskapet slakt men gradvis opp mot BM 185. Elva og bekken har grave djupe elvedalar på nord/sørsida av bergryggen, noko som medfører at stigninga opp på bergryggen særleg frå aust er bratt. Oppå bergryggen flatar landskapet ut, men stig likevel slakt mot vest. Terrenget er kupert, fullt av små kollar

og flater om ein annan. Enkelte flyttblokker og nakne bergknausar ligg spreidde på lokalitetsflata. Står ein midt i lokaliteten, har ein utsyn mot nordaust og Smiareset (R 129617) på austsida av Øvstedalen. Mot nord ser ein over på ei myrflate før utsikta vert broten av stigninga oppover mot nord. Mot sør ser ein over Havragrovi ned på større myrflater omkransa av tett krattskog av fjellbjørk. Mot vest ser ein flater og terrassar som gradvis stig oppover mot Bjørndalsfjellet. Bergkammen som lokaliteten ligg på er tørr og godt drenert samanlikna med områda i nord, sør og aust, som hovudsakleg er myrflater. Vegetasjonen er open fjellbjørkeskog, med enkelte grantre og einebærbusker. Undervegetasjonen er bærlyng, røsslyng, bregnar og gras. Skildring av lokaliteten R 105899 er i utbreiing den største lokaliteten registrert i Sogndal kommune. I lengderetninga NA/SV måler lokaliteten om lag 370 meter. Lokaliteten er på sitt breiaste i vest, på omlag 150 meter i nord/sørleg retning. Lengst mot aust er breidda berre på 50 meter. Lokaliteten kan avgrensast topografisk til bergkammen den ligg på og av elva/bekken i sør, nord og aust. I vest er lokaliteten avgrensa til flata som går opp til BM 185, før terrenget byrjar å stige brattare opp mot Bjørndalsfjellet.

Bjørndalen, R 105899

Bjørndalen R 105899 vart fyrst registrert i 2000 av Ståle Furnes, Marit Skrede og Arnulf Østerdal i samband med forsterking av linjenettet frå Fardal i Sogndal til Mel i Balestrand. Registreringa avdekka 15 tufter og to kolgroper (A og B). Grop A vart C14-datert til 1530 +/- 60 BP og grop B til 1360 +/- 70 BP (Furnes 2001). Prøvestikk

synte trekol i enkelte tufter, og to av tuftene vart daterte. Tuft A vart datert til 1310 +/70 BP, medan tuft E fekk dateringar til 1470 +/- 60 BP. I tuft E vart det også funne ni kvartsbitar, som er det einaste gjenstandsfunnet frå lokaliteten. Dateringane frå gjeldande registrering ligg meir eller mindre innanfor dei same rammene, og plasserer med andre ord verksemda på lokaliteten frå og med romersk jernalder til og med vikingtid. Tuftene vert av Furnes, Skrede og Østerdal skildra som å vere hesteskoforma. Enkelte av tuftene er også dobbeltufter, som er to hesteskoforma tufter som ligg inntil kvarandre og saman utgjer ei tuft. Hesteskoforma tufter indikerer ein viss alder på lokaliteten, og ei generell datering til jernalderen kan nyttast. 2009-registreringa av R 105899 medførte fleire nye funn. For å få eit mest mogleg heilskapeleg inntrykk av lokaliteten blir resultata av både registreringane i 2000 og 2009 utdjupa her. På grunn av dei store geografiske utbreiinga til lokaliteten er det nyttig å dele den i to. Under vil derfor lokaliteten verte omtalt som R 105899 aust og R 105899 vest.

Bjørndalen, R 105899 aust.

Bjørndalen R 105899 aust Den austlege delen av bergryggen lokaliteten ligg på er smalare enn den vestre delen, med ei breidde på mellom 30 - 60 meter. Bergryggen er smalast lengst aust og vert gradvis breiare mot vest. Landskapet stig i terrassar opp mot vest og S1(tuft). S1 ligg sentralt plassert i den austre delen av lokaliteten mot toppen av bergryggen, der landskapet flatar ut. S39 (kolgrop) utgjer den austlegaste strukturen på lokaliteten. Lokalitetsavgrensinga går om lag 30 meter aust for S39. S17 (tuft), ligg omlag i midten av lokaliteten, på grensa mellom den austre og vestre delen. Mellom S17 og S39 er avstanden på omlag 110 - 120 meter (sjå kart nr. 3).

S38 (kolgrop/kokegrop), ligg 2 meter sørvest for S39 og 1-2 meter nord for elva, Havragrovi. Om lag 20 meter nordaust for S39 og høgare oppe i terrenget ligg S21, den austlegaste tufta på lokaliteten. 40 meter vest for S21 ligg S1 (tuft). Sør for S1 i hellinga ned mot elva ligg fleire groper. S27 (kolgrop) ligg nærast elva. 10 meter nord for S27 ligg S25 og 26 (kokegroper) attmed kvarandre. 8-10 meter nord for desse ligg S28 (kokegrop). S28 ligg 5-6 meter aust for S1. 30 meter nordaust for S1: i den nordlege hellinga av bergkammen, ligg S20 som er ei mogleg tuft. Omlag 25 meter vest for S1 ligg S2 og S3 (tufter), med 5 meters mellomrom. S2 ligg nord for S3. I ein halvsirkel rundt den sørlege sida av S3, frå aust mot vest ligg S22 (skålgroper), S26 (kokegrop), S30 (eldstad/kolgrop) og S31 (skålgroper). Strukturane S4 (tuft), S36 (kokegrop), S5 (tuft), S6 (tuft) og S17 (tuft) ligg meir eller mindre på ei linje frå S3 i retning vest. 9 meter søraust for S17 ligg S32 ei kokegrop. 12 - 15 meter nord for S2 ligg to tufter attmed kvarandre (S18 og 19) mellom tuftene ligg ei kokegrop (S37).

Bjørndalen, R 105899 vest.

Bjørndalen R 105899 vest Frå S7 og S8 (tufter) i aust er det om lag 150 meter til den vestlege avgrensinga av lokaliteten. I den vestlege delen av R 105899 er bergkammen breiare og den aust/vestlege hellinga er slak, nesten flat. Storparten av strukturane samlar seg på ei line langs den sørlege grensa av traseen, frå S7 i aust til S15 i vest (sjå kart nr. 4). S8 (tuft) ligg 5 meter sør for S7, og 6 meter nordaust for S33 ligg ei kokegrop. Om lag 10 meter nord for S33 ligg 2 tufter til (S9 og S10). S10 ligg 4 - 5 meter nordvest for S9. Om lag 10 meter vest for S34 ligg to tufter (S13 og S14) og endå ei kokegrop

(S35). 15 meter vestover ligg S16, endå ei tuft. 20 meter sørvest for S16 ligg S15, ei tuft. På nordsida av bergkammen, om lag 40 meter nordvest for S14 ligg S23 og S24. Strukturane ligg i tilknyting til ein bekk og representerer to moglege tjøremiler. R 105899

Utsnitt av amtskart frå 1866 over Sogndal og Leikanger, teikna av løytnant H. Sejersted. Kartet syner at det tidlegare har gått ei ferdselsåre over fjellet mellom Øvstedalen og Leikanger attmed Bjørndalstuftene, og at lokaliteten hadde gått ut av bruk på midten av 1800-talet. Statens Kartverk.

Kva representerer R 105899? Lokalitet R 105899 har totalt 39 strukturar. Av desse er 22 tolka som tufter, 13 er kolgroper eller kokegroper, 2 er skålgropfelt og 2 strukturar er moglege tjøremiler. Det gjer lokaliteten til den største både i areal og i talet på strukturar langs traseen frå Fardal til Ørskog. Lokaliteten representerer mest truleg eit stølsområde som har lang brukskontinuitet i tid. C14-dateringane av groper til 1530 +/- 60 BP og 1360 +/- 70 BP frå 2000registreringa syner til aktivitet i området i folkevandringstid. Dateringane av tuft S1 og S21 (Beta 761715 og 261716) i Bjørndalen aust fell til 140 - 390 e. Kr. Og 130 340 e. Kr., som svarar til eldre jernalder og romartid. Dateringa til romartid er den eldste i Bjørndalen. Dateringa av gropa S35 fell til 660 - 890 e. Kr., som vil seie folkevandringstid til vikingtid. Skålgroper har ei generell datering til eldre bronsealder, 1800 f. Kr. til førromersk jernalder, 500 f. Kr. - 0. Slik sett representerer skålgropene den eldste indikasjonen på bruk av området, men skålgroper er svært vanskeleg å datere og bør brukast med varsemd i dateringssamanheng. Lokaliteten har funnmateriale og C14-dateringar som grovt sett syner kontinuitet i bruk av området gjennom heile jernalderen. Manglande funn av nyare tids kulturminne på lokaliteten tyder på at området ikkje har vore i aktiv bruk som støl i etterreformatorisk tid.

Registreringsundersøkinga gjev ikkje svar på om dei ulike strukturane har vore i bruk på same tid. Ei systematisk C14-datering av tuftene eller ei komparativ studie av tuftenes utforming, storleik og plassering i forhold til kvarandre kan gje svar på dette. Det er likevel lite truleg at dei 22 tuftene er samtidige. Meir sannsynleg er det at dei representerer ulike bruksfasar på lokaliteten over ein lengre tidsperiode. Det store talet på tufter kan kome av at materiale frå eldre forfalne strukturar vart nytta i konstruksjonen av nye stølsbygningar, tett attmed dei gamle. Tuftene kan òg naturlegvis representere fleire ulike stølar som har lege nær kvarandre i terrenget. Funnmaterialet frå lokaliteten vitnar konkret om opphald for menneske og dyr. Ei tolking på dei større tuftene, og særlig dobbeltuftene, er at dei har fungert som fjøs. Kolgropene, kokegropene og eldstaden viser til daglige gjeremål som til dømes matlaging. S23 og S24, dei to moglege tjøremilene, representerer utmarksaktivitet ofte knytt til stølsdrifta. Skålgropene skil seg ut frå resten av funnmaterialet, grunna si alderdommelege datering. Dei vert, som tidligare nemnt, sett i samband med pastoralisme, eit dyrehald som tek utgangspunkt i utnyttinga av sekundærprodukt, som mjølk og ull, framfor kjøtprodukt.

S1, tuft. (foto #17).

Strukturskildring S1: Tuft. S1 står fram som ei svakt markert rektangulær flate, som måler 6,6 x 4,4 meter. Djupna på tufta måler 40 cm. Tufta er attgrodd av mose og lyng. Veggvollar er ikkje synlege, men enkelte steinar stikk opp. I det sørvestlege hjørnet er tufta forankra i ein stor stein. Eit prøvestikk vart gravd i tufta i 2000. Prøvestikket vart opna att i 2009 for å ta ut ei kolprøve (Beta 261716). Under omlag 10 cm torv fanst det linser av

sterkt forvitra trekol i eit lag med lys grå sand (lag 2 og 3). Under lag 2 og 3 var det raudleg, trekolhaldig mineraljord, som var om lag 20 cm tjukt (lag 4). Trekolprøva blei teken ut frå lag 4. Under lag 4 var det eit lag med stein som vart avløyst av eit lag med lys grå/gul silt. Prøvestikket var totalt 32 cm djupt. Prøva vart C14-datert til 130 340 e. Kr., som svarar til romartid. Det avvik noko frå prøva som vart teke ut i 2000, som ligg innanfor folkevandringstid. Totalt sett indikerer prøvene bruk av tufta over eit definert tidsrom. S2: Tuft. S2 er ei klart markert rektangulær tuft, som måler 10,8 x 6,2 meter i lengd/breidd, og med ei høgd på 30 - 40 cm. Sjølv om tufta er grodd att av bjørk, gras og lyng, så er vegvollane likevel godt synlege i nord og nordvest. Inntil den nordlege langsida ligg eit tilleggsrom, som måler 4,2 x 2,4 meter. Midt gjennom tilleggsrommet i lengderetninga nord/sør, går ein sti.

Prøvestikk på R 105899

Planteikning over tuftkomplekset i BjĂ¸rndalen (teikna av Morten Tellefsen og Glenn Heine Orkelbog, renteikna av Morten Tellefsen)

S2, tuft. (foto #18).

S3: Tuft. Tufta ligg 6 meter sør for S2. Den er rektangulær i forma og måler 6,3 x 3,4 meter med ei høgd på om lag 25 cm. S3 er lite markert, men vollane i vest og nord er forholdsvis tydelege. Tufta er attgrodd av bjørk, gras og lyng. S4: Tuft. S4 er ei svakt synleg kvadratisk tuft. Nokre steinar kan synast å danne rekkjer eller moglege veggvollar. Største høgd på steinane er 25 cm. I storleik måler tufta 3,7 x 3,5 meter. Ei steinrekkje som deler tufta om lag på midten kan tyde på ei indre rominndeling. S5: Tuft. Er ei rektangulær tuft på 10,4 x 5 meter. Vollane er ujamne i høgda og er lite synlege. Høgaste mål på veggvollane er 40 cm. I sør ligg tufta forankra inntil ein jordfast stein/berg. Ein steinvoll deler tilsynelatande tufta i to i lengderetninga. Det kan derfor vere snakk om to tufter eller ei dobbeltuft. Tufta er attgrodd av bjørk, gras, lyng og bregnar. Den same stien som går gjennom S4 lenger aust går og tvers i gjennom S5. S6: Tuft. S6 er ei hesteskoforma tuft, som måler 7,6 x 6,2 meter. Tufta har ein avrunda veggvoll i nord. Den austlege vegvollen er tydelegast, men har rasa ut somme stader. I sør er ingen veggvoll synleg. Høgda på tufta er derfor noko ujamn. På det høgaste måler vegvollane 46 cm. Tufta er attgrodd av bjørk, einer, gras og lyng. Same sti som går i gjennom S4 og S5 går også gjennom S6. S7: Tuft. Tufta er rektangulær og måler 8,7 x 5,9 meter. Høgda på tufta er 45 cm. S7 er tydeleg markert med synleg stein i vollane. Mot aust er tufta vanskelegare å avgrense. Det kan sjå ut som om det er ein skiljevegg i aust. Dette kan tolkast som anten eit ekstra rom, eller så er skiljeveggen ein svakt synleg yttervegg. I den austlege enden av tufta ligg eit eldre prøvestikk frå registreringa i 2000. Tufta er attgrodd av

bjørk, einer, lyng og gras. Stien som går igjennom S4, S5, og S6 går også gjennom S7. S8: Tuft. Er ei rektangulær tuft på 7,4 x 4,8 meter. I høgda er tufta på 50 cm. Tufta er klart markert og deler den nordre veggen med S7. Dermed kan det vere snakk om ei dobbeltuft. Tufta er attgrodd av røsslyng og bjørk.

S3, tuft (foto #19).

S4, tuft (foto #20).

S5, tuft (foto #21).

S6, tuft (foto #22).

S7, tuft (foto #23).

S8, tuft (foto #24).

S9: Tuft. Tufta er rektangulær og måler 6,5 x 4,7. Den er svakt markert og framstår i dag som ei rektangulær flate/søkk i bakken. Enkelte steinar er synlege i vollane.

Høgste mål på veggvollane er 30 cm. Det veks bjørk, røsslyng, gras og bregnar på tufta. S10: Tuft. S10 står fram som ei kvadratisk opphøgd flate, med svakt synlege vollar som er samansett av ein og annan synleg stein. Målet på vollane er derfor ujamt, med eit høgste mål på 50 cm. I lengd og breidd måler tufta 6,8 x 6,6 meter. Tufta er attgrodd med bjørk, lyng, gras og bregnar.

S9, tuft (foto #25).

S10, tuft (foto #26).

S11, tuft (foto #27).

S12, tuft (foto #28).

S11: Tuft. S11 er ei klart markert rektangulær tuft, som ligg mot aust/vest i lengderetninga. Særleg den sørlege veggvollen er godt synleg og er 0,3 - 0,4 meter høg. Dei tre andre vollane framstår som forhøgingar i landskapet. I lengd og breidd måler tufta 10 x 5, 3 meter. Tufta er attgrodd av røsslyng. S12: Tuft. S12 er kvadratisk i forma og måler 8,2 x 7 meter. Høgaste mål på vegvollane er på 20 cm. Tufta er synleg som eit opphøgd kvadratisk platå. Veggvollane er knapt synlege. S12 ligg inntil den sørlege langsida av S11. S12 kan slik sett representere eit tilbygg på S11. Tufta er attgrodd av lyng og gras. S13: Tuft. S13 er ei klart markert tuft med tydelege veggvollar. Vollane er mest synlege i sørvest. I lengd og breidd måler tufta 9 x 5,2 meter, med ei høgd på 50 - 60 cm. I lengderetninga ligg tufta mot nordvest/søraust, inntil S14 (tuft). S13 kan derfor vere del av ei dobbeltuft. Tufta er noko utrasa i sør og attgrodd av lyng og gras.

S14: Tuft. Tufta er rektangulær og deler den sørlege langveggen med S13. Veggvollane er forholdsvis godt synlege med ei høgd på mellom 20 - 40 cm. I lengd og breidd er S14 om lag like stor som S13 med ei lengd og breidde på 9 x 5,8 meter, noko som underbyggjer tolkinga av S13 og S14 som ei tuft. Den største skilnaden mellom strukturane er at S14 ligg om lag ein halv meter lågare i terrenget enn S13. Tufta er attgrodd av lyng og gras.

S13, tuft (foto #29).

S14, tuft (foto #30).

S15, tuft (foto #31).

S16, tuft (foto #32).

S15: Tuft. S15 står fram som ei opphøgd kvadratisk flate. Ein steinvoll er synleg i nord. Vollen er 60 cm høg. Tufta måler 6,8 x 6,2 meter, og er attgrodd av røsslyng. S16: Tuft. Mindre steinførekomstar attmed stien og i det nordvestre hjørnet utgjer ei svakt synleg tuft. Tufta ligg midt i mellom S13, S14 og S15 (sjå kart nr. 4). Tufta er rektangulær i forma og måler 7,3 x 6 meter. Høgda er ujamn, med eit høgste mål på 20 cm. Tufta ligg mot nordvest/søraust i lengderetninga. S17: Tuft. Den nordlege kortsida er godt synleg, som ei oppmuring på berg. I søraust vert tufta avgrensa av mindre steinsamlingar (veggvoll) påvist med jordbor under torva. Tufta er rektangulær og ligg mot nordvest/søraust i lengderetninga. S17 ligg mellom S6 og S7 (sjå kart nr. 3). I lengd/breidd måler tufta 9,5 x 7,3 meter. Høgda på veggvollane ligg på 0,6 meter. S18: Tuft. S18 er ei svakt synleg tuft som er vanskelig å avgrense. Tufta er i dag ei lyngkledd flate utan synlege veggvollar. S18 vert derfor avgrensa etter funn av steinrekkjer/veggvollar under torva. Tufta er rektangulær i forma og måler 11 x 6,3

meter. Høgda er på 10 cm. Etter om lag 5, 3 meter i lengderetninga kan det vere snakk om ein skiljevegg som deler tufta i to, noko som indikerer ei indre rominndeling.

S17, tuft (foto #33).

S18, tuft (foto #34).

S19, tuft (foto #35).

S20, tuft (foto #36).

S19: Tuft. S19 ligg om lag 22 meter nordvest for S1 (kart nr. 3). Tufta er lite synleg og vanskeleg å avgrense. Den framstår som ei mindre flate utan synlege vollar. Vollane ligg under torva og er representerte av enkelte steinar påvist med jordbor. Høgda på tufta varierer derfor mellom 10-30 cm. I lengd og breidd måler tufta 3,7 x 5,7 meter. S20: Tuft. Tufta er i dag eit kvadratisk søkk i bakken markert av enkelte steinsamlingar langs kantane. Tufta måler 6,2 x 6,3 meter og ligg mot aust/vest i lengderetninga. Tufta er mellom 10-20 cm høg og ligg omlag 25 meter nord for S1 (sjå kart nr. 3). S21: Tuft. Tufta er svakt synleg og er markert av enkelte steinar i det nordvestlege, nordaustlege og søraustlege hjørne. Det søraustlege hjørnet ligg inntil ein bergvegg. Tufta ligg om lag 35 meter nordaust for S1 og er den austlegaste tufta på lokaliteten (sjå kart nr. 3). Tufta måler 3,4 x 3,7 meter i lengd/breidd. Høgda er på 30 cm.

S21, tuft (foto #37).

Nærbilete av skålgrop (foto #39).

Bergflate med skålgroper 7 meter V for flyttblokk (foto #41).

S22, flyttblokk med skålgroper (foto #38).

Bergflate med skålgroper 7 meter V for flyttblokk (foto #40).

NA hjørne på S22 flyttblokk (foto #42).

S22: Flyttblokk med skålgroper. S22 er ei mosedekt flyttblokk i fyllitt på 2 x 1,5 meter i lengd/breidd og som er 0,5 meter høg. Under moselaget vart omlag 20 skålgroper funne. Gropene varierer i storleik, frå 2 til 7 cm i diameter, med ei djupne på 2-3 cm. Nokre av gropene er svært eroderte. Mellomrommet mellom to groper er ofte erodert vekk og dannar dobbeltgroper med konkave langsider. Andre groper på blokka er i forholdsvis god stand. Storparten av gropene fordeler seg anten på det sørvestlege eller nordaustlege hjørnet av blokka.

7 meter vest for flyttblokka ligg ein bergrygg. Under lyngdekket vart 4 skålgroper, med diameter frå 3-8 cm funne. Dei er 2-3 cm djupe. Den eine gropa ber preg av å vere uferdig.

Uferdig skålgrop på bergflate 7 meter V for flyttblokk (foto #43).

S23: Tjøremile. S23 ligg i på myra attmed bekken nord for bergkammen lokaliteten hovudsakleg ligg på. I forma er strukturen rund med ytre mål (dm) på 3 meter. Indre mål er på 2,6 meter, med 1 meter djupne. Botnmålet er på om lag 1,3 meter. Nedskjeringa er boga. Strukturen i bakken har ikkje tydelege vollar. I sør og i aust er det opningar. Dei kan representere tappeutak for tjøre, eller så kjem dei av at bekken har grave ut opningane i tider med stor vassføring. Eit prøvestikk vart teke midt i strukturen og ikkje noko trekol vart påvist. Mangelen på trekol, og strukturen si nære plassering attmed bekken, kan indikere at strukturen ikkje er ei mile, men er naturskapt. Mangel på trekol kan òg komme av at kolet har vorte utvaska av bekken. S24: Tjøremile. S24 ligg 2 meter søraust for S23 (kart nr. 4). S23 framstår som ei nedgraven grop utan synlege vollar. Gropa er ikkje rund, men meir trekantforma. Ytre diameter er på 1,6 meter og indre diameter er på 1,1 meter. Gropa er 80 cm djup og har ein botndiameter på 90 cm. Nedskjeringa er slak og boga. I søraust opnar gropa seg opp i ei mindre grop, ei mogleg tappegrop for tjøre. Som i S23 vart ikkje noko trekol påvist i S24. Årsaka kan vere den same som i S23. S25: Kokegrop. S25 ligg 5-6 meter sør for S1 (sjå kart nr. 3) på ein liten forhøgning. To meter aust ligg endå ei kokegrop (S26). 3-4 meter sørvest for strukturane renn elva Havragrovi. S25 er rund/oval i forma og måler 1,1 x 1 meter og er 30 cm djup. Nedskjeringa er boga og ingen vollar er synlege. Stikking med jordbor påviste eit tynt trekolsjikt under eit lag stein, noko som underbyggjer tolkinga av S25 som ei kokegrop. Gropa er attgrodd av bærlyng og er svakt synleg i terrenget.

S25, kokegrop (foto #44).

S26, kokegrop (foto #45).

S29, kolgrop (foto #46).

S30, eldstad/kolgrop (foto #47).

S26: Kokegrop. Gropa er klart avgrensa og godt synleg i terrenget. Den ligg på same forhøgning som S25. I forma er S26 rund og måler 1 x 1 meter. Djupna er på 30 cm og nedskjeringa er slak. Som i S25 vart det påvist eit tynt trekolsjikt under eit lag med stein. Gropa er attgrodd med bærlyng. S27: Kolgrop. Gropa ligg 3-4 meter sørvest for S25 og S26, men lågare i terrenget og nærare elva. Gropa er uklar og vanskeleg å avgrense mot vest. I form er gropa oval og måler 1,2 x 0,8 meter og er 40 cm djup. Nedskjeringa er slak. S28: Kokegrop. S28 ligg 3 meter aust for S1 (sjå kart nr. 3). Gropa er attgrodd av gras og bærlyng, men framleis klart markert og godt synleg. I forma er gropa rund og måler 90 x 90 cm med ei djupne på 40 cm. S29: Kolgrop. Gropa er rund i forma og måler 80 x 80 cm og er 10 cm djup. Den framstår som lite synleg og noko uklart avgrensa. Gropa ligg 4 - 5 meter sør for S2 (tuft, sjå kart). Trekol vart funne med jordbor om lag 40 cm nede i bakken. Gropa er attgrodd av lyng. S30: Eldstad/kolgrop. S30 ligg 5 meter sør for S3 (tuft, sjå kart) og 5 meter vest for S29. Gropa er svakt synleg i terrenget og uklar i forma. Den måler 90 x 90 cm med ei djupne på 10 cm. 20 cm under torva vart eit sjikt med trekol påvist. Det er likevel uklart om S30 representerer ein eldstad eller ei kokegrop. Gropa var attgrodd med bærlyng. 72

S31: Skålgropstein. S31 er ei flyttblokk i fyllitt på 2 x 4 meters lengd/breidd. Blokka ligg 1 meter sørvest for S3 (tuft, sjå kart) i aust/vestleg lengderetning. Blokka er delvis mosedekt. Under mosen på den sørvestlege delen av blokka finst fleire skålgroper. Gropene er på mellom 4 - 6 cm i diameter. Ei grop skil seg ut og måler 6 x 6,5 cm i diameter og er 5 cm djup. Det er godt mogleg at fleire groper vil førekome ved nærare gransking av S31. S32: Kokegrop. S32 ligg 3-4 meter sør for S17 (tuft, sjå kart). Gropa er rund/oval i forma. Den måler 1,4 x 1,1 meter i lengd/breidd og er 0,4 meter djup. Trekol vart påvist med jordbor 15-20 cm under torva. Ei bjørk står i vestre del av gropa og gjer strukturen vanskelig å avgrense. S33: Tuft. Tufta ligg inntil den sørvestlege delen av S8 (tuft, sjå kart). S33 er rektangulær i forma og måler 6 x 4 meter. Forutan ein tydeleg voll i sør er tufta vanskeleg å avgrense. S33 kan vere eit tilbygg eller eit ekstra rom på S8. S33 ligg mot nordvest/søraust i lengderetninga. Tufta er delvis attgrodd av lyng. S34: Kokegrop. Gropa ligg omlag 6 meter søraust for S11 (tuft, sjå kart). Gropa er rund, utan tydelege vollar og ligg i skrånande terreng ned mot elva. I storleik måler gropa 1 x 1 meter og er 30 cm djup. Ei bjørk står i den nordlege delen av gropa. S35: Kokegrop. S35 ligg 2 meter aust for S12 (tuft) og 2 meter vest for S11 (tuft). Gropa er rund og måler 50 x 60 cm og er 20 cm djup. Gropa er attgrodd av lyng og gras. S36: Kokegrop. Gropa ligg 3 meter aust for S5 (tuft) på ei mindre flate, noko lågare i terrenget. Gropa er klart markert, men utan vollar. Trekol vart påvist med jordbor. Gropa er delvis attgrodd av bærlyng. S37: Kokegrop. S37 ligg inntil den nordvestlege delen av S18 (tuft) og attmed ein rotvelt. Gropa er derfor noko uklar i forma. I lengd og breidde måler gropa 60 x 70 cm, med ei djupne på 20 cm. Gropa har ingen vollar. Trekol vart påvist med jordbor. S38: Kokegrop/kolgrop. Gropa ligg 10-12 meter sør for S21 (tuft, sjå kart) og to meter vest for S39 (kokegrop) på ei lita flate før landskapet fell bratt ned mot elva. S38 er rund/oval i forma og måler 1,5 x 1,2 meter. Gropa er om lag 40 cm djup og ligg mot nord/sør i lengderetninga.

S31, sk책lgroper (foto #48).

S31, flyttblokk med sk책lgroper (foto #49).

S33, tuft (foto #50).

S34, kokegrop (foto #51).

S35, kokegrop (foto #52).

S36, kokegrop (foto #53).

S37, kokegrop (foto #54).

S38, kokegrop/kolgrop (foto #55).

S39, kokegrop (foto #56).

S39: Kokegrop/kolgrop. S39 ligg på same flate som S38. I forma er gropa rund og måler 80 x 90 cm. Gropa er 40 cm djup. Nokre meter vest for S39, noko lågare i terrenget vart spreidde trekolførekomstar påvist under torva. R 129640 (STØLSANLEGG , LOK 20 6, GBNR 78/2) Enkeltminnekategori Tuft Rydningsrøys Steingard Beitelag/avsviingslag

Tal 1 2 2 1

C14-datering

430 – 640 e. Kr. (Beta 263377)

Tal på kolprøver 0 0 0 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129640 er eit stølsanlegg som ligg 350 meter sørvest for R 129618. Lokaliteten ligg på den vestlege enden av flata som strekkjer seg austover mot Siplingane. Vest for R 129640 fell landskapet og traseen nedover i nordvestleg retning mot Gardsel. Lokaliteten ligg på ei mindre flate i tilknyting til ei eldre beitemark i slak sørvestleg helling. R 129640 er i nord avgrensa av ein skogsveg som følgjer den eksisterande traseen i aust/vestleg retning. I aust og i vest er lokaliteten avgrensa av nord-/sørgåande rekkjer med planta grantre.

R 129640.

Traseen skjer tvers gjennom lokaliteten frå sørvest mot nordaust. I det nordaustlegaste hjørnet av lokaliteten ligg mastefeste SM 192. Traseen kjem derfor i direkte konflikt med kulturminnet, og mastefeste SM 192 i stor grad av konflikt. Skildring av lokaliteten Sentralt i lokaliteten ligg S1 (tuft) og S2 (steingjerde). Vest for S1 cirka 20 - 25 meter ligg S3 ei rydningsrøys. I det søraustlegaste hjørnet av lokaliteten inntil ein nord/sørgåande steingard, ligg S6 (rydningsrøys). 10 - 12 meter vest for S6 ligg delar av ein steingard (S5). Mellom S5 og S2 er to prøvestikk gravne, der det er teke ut ei C14prøve (Beta 263377) frå PS 1, som gav datering til 430 – 640 e. Kr. Konteksten er noko usikker, ettersom prøven ikkje er teken ut av et klart avgrensa stratigrafisk sjikt. 100 meter aust for lokaliteten, forbi grantreparselleringa, ligg S4 (K 130129), som er skilt ut som eigen lokalitet. 20 meter vest for lokaliteten og 10 meter vest for ein bekk, ligg S7 (K 130127), som også er utskild som eiga lokalitet. Strukturane er forfalne, men urørt av moderne øydeleggingar. S1 er etter forholda bra ivaretekne. Restar etter plank og bølgjeblekk i tufta tyder på at dei er av nyare datering. Steingard S5 dukkar opp berre sporadisk og må seiast å vere den minst den av strukturane som er minst teken vare på. Alle strukturane på R 129640 er mest truleg kulturminne frå nyare tid. Dateringa frå PS1 til folkevandringstid/merovingartid syner derimot bruk av området attende til overgangen eldre/yngre jernalder. Om bruken av området i jernalderen var knytt til støling er vanskeleg å seie, men kan ikkje utelukkast. Stølsområde syner ofte svært lang brukskontinuitet i tid. Lokalitet R 105899 Bjørndalen er eit godt døme på det. R

129640 representerer eit mindre stølsanlegg, truleg ein vårstøl eller heimestøl for garden Mannsverk 78/2.

Over: PS 1, profil (foto #57).

Til venstre: Profil av PS1 på R 129640 (reinteikna av Morten Tellefsen)

Strukturskildring S1: Tuft. S1 er ei rektangulær tuft som måler 9 x 7 meter, med høgd på 1,5 meter. Tufta ligg aust/vest i lengderetninga og har døropninga langs den sørlege langsida. Tufta er i god stand, men er delvis attgrodd av gran og einebærbusker. Nokre takheller i skifer står stabla inntil den austre kortsida. Grunnmuren er mest synleg i sørvest. S2: Steingard. S2 ligg nokre få meter sør for S1. Røysa er avlang og måler 9 x 4 meter og er 0,5 meter høg. S2 ligg mot aust/vest i lengderetninga. Den består i all hovudsak av store til mellomstore steinar og er delvis attgrodd av grantre. S3: Rydningsrøys. Røysa er avlang og avrunda i endane og måler 8 x 4 meter i lengd/breidd. I høgda måler strukturen 0,5 meter. Den er samansett av mellomstor og stor stein og er delvis attgrodd av grantre. Røysa ligg 20 - 25 meter vest for S1 og S2 . S5: Steingard. S5 er eit svakt markert steingjerde som ligg 10 meter vest for S6. Gjerdet måler 22 meter i lengderetninga, ein meter i breidda og 0,4 meter i høgda. Det strekkjer seg frå aust mot vest og er samansett av mellomstore - store steinar. Gjerdet er attgrodd av grantre og mindre buskar. At berre brotstykke av gjerdet står att kan tyde på at S5 er ein av dei eldre strukturane på lokaliteten og at stein frå gjerdet kan ha vorte nytta i konstruksjonen av tuftene.

S1, tuft (foto #58).

S2, rydningsrøys (foto #59).

S3, rydningsrøys (foto #60).

S5, steingard (foto #61).

S6, rydningsrøys (foto #62).

S6: Rydningsrøys. Røysa ligg i det søraustlegaste hjørnet av lokaliteten. Ho er avlang, måler 11 x 5 meter og er 1 meter høg. Ho ligg i aust/vestleg lengderetning. Røysa består i all hovudsak av mellomstor til stor stein og er overgrodd av mose. S6 ligg

parallelt med S5 og kan derfor vere ei forlenging av S5 (steingard), men som grunna den dårlege forfatninga framstår som ei rydningsrøys. K 130129 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMR., LOK 206S4, GBNR 76 /2) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

K 130129 er ei kvadratisk tuft på 4 x 4 meter som er 1 meter høg. Tufta ligg i tilknyting ein grantreparsellering 100 meter nordaust for R 129640. Restar etter trekonstruksjonen ligg framleis inne i tufta og nokre skifertakheller står stabla inntil grunnmuren, noko som indikerer at tufta var i bruk inntil nyleg. K 130129 ligg 15 meter sør for traseen. Tiltaket kjem dermed i indirekte konflikt med kulturminnet.

K 130129, tuft aust for R 129640

S4, tuft K 130129 (foto #63).

K 130127 (BUS ETTING/AKTIVTETSOMRÅ DE, LOK 206S7: GBNR 85/8) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

K 130127 ligg 120 meter vest for R 129640 og 25 meter nordaust for BM 191, i ei bratt sørleg helling. Strukturen måler 6 x 5 meter. Tufta er noko utrasa og ligg inntil ei naturleg steinrøys i vest. Den nordlege veggvollen er likevel godt synleg.

S7, tuft, K 130127 (foto #64).

K 13012,7 oversiktsfotografi (foto #65).

K 130127 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet.

K 130127, tuft vest for R 12964

R 129619 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 207, GBNR 68/25) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129619 ligg på flatene nokre hundre meter sørvest for Bjørndalsstølen, omlag 70 meter nord for elva. Nord for og inntil lokaliteten ligg ein skogsveg som går vidare oppover i retning Bjørndalsfjellet. Lokaliteten ligg dermed inntil der stigninga mot Bjørndalsfjellet byrjar. R 129619 ligg 8 meter sør for traseen, og tiltaket er slik sett i indirekte konflikt med kulturminnet. 75 meter nordaust for lokaliteten ligg mastefeste BM 188. Skildring av lokaliteten Lokalitet R 129619 er eit enkeltminne, ei kolgrop. Gropa er automatisk freda og har ei 5 meters vernesone rundt seg. Gropa ligg på ein mindre terrasse rett før landskapet fell ned på ei ny flate i søraust. Området er nedbeita, så det er lite vegetasjon bortsett frå bærlyng og gras. Dette gjer strukturen godt synleg. Frå lokaliteten har ein godt utsyn ned mot Bjørndalsstølen i nord og Gardsel i søraust. Sjølv om strukturen ligg i nær tilknyting til anleggsveg og den eksisterande krafttraseen, er den framleis intakt og i god stand.

R 129619, kolgrop

S1, kolgrop (foto #66).

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er rund og måler 1,3 x 1,3 meter og er 0,3 meter djup. Nedskjeringa er svakt boga. Steinar i botnen av gropa tyder på at det kan vere snakk om ei kokegrop. Lite trekol i gropa underbyggjer tolkinga. C14-prøve vart ikkje teke ut. Sjølv om ingen andre groper låg i nærleiken av S1, så er det sannsynleg at det finst fleire groper spreidd utover flatene nordvest for Bjørndalsstølen. R 129632 (BUSETTING/AKTIV ITETSOMRÅDE, LOK 208, GBNR 7 6/3) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129632 ligg på toppen av og på sørauststida av Siplingane, på 518 meter over havet. Lokaliteten ligg inntil ein mindre kolle i vest. 40 meter nordaust for lokaliteten går den same anleggsvegen som går forbi lokalitet R 129618 120 meter lenger nord. Frå lokaliteten har ein utsyn ned i Øvstedalen mot vest. Mot søraust er utsikta blokkert av kollen og i nordaust er utsikta blokkert av skog. Sjølve lokaliteten ligg i eit lite dalsøkk mellom kollen i vest og ein granskogkledd kolle i aust. Lokaliteten ligg midt i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten R 129632 er ei tuft som ligg i ei svak austleg skråning inne på beitemark. Nokre grantre veks på kollen sør for lokaliteten. I aust veks det tett planta granskog. Vegetasjonen rundt lokaliteten er stort sett nedbeita og består i all hovudsak av gras. Tufta er svakt synleg og i dårleg stand. Strukturskildring S1: Tuft. S1 framstår som eit lite synleg kvadratisk søkk i bakken. Tufta måler 2,8 x 2,5 meter. Veggvollar på 0,3 - 0,4 meter høgd er svakt synlege i nord og i sør. Det kan virke som om tufta er delvis nedgravd i hellinga på kollen. Ingen C14-prøve blei teken ut. Dateringa er derfor uviss.

S1, tuft (foto #67).

R 129632, S1 tuft

S1, tuft (foto #68).

R 129620 (KO LFRAMSTILLINGSANLE GG , LOK 209, GBNR 73/1 ) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tall 3

C14-datering Tall på kolprøver S3: 1450 – 1650 e. Kr. (Beta 263378) 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129620 ligg 90 meter nord for Haugastølen, på 690 meter over havet. Frå stølen stig landskapet gradvis oppover mot ein kolle. Mot toppen av kollen flatar landskapet ut i større myrflater. Lokaliteten går frå toppen av kollen, der lokaliteten ligg i tilknyting til mastefeste BM 198, og følgjer den planlagde traseen 80 meter vestover.

Lokaliteten er avgrensa av strukturane og vernesona på 5 meter rundt desse. S1 ligg i traseen medan S2 og S3 ligg langs den sørlegaste grensa til traseen. Tiltaket er derfor i direkte konflikt, medan mastefeste BM198 ligg i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Frå S1, som ligg på toppen av kollen rundt 10 meter sørvest for BM 198, har ein utsyn ned til Haugastølen i vest. Mot aust i retning Skardsbøfjellet er det først større myrflater før landskapet gradvis stig oppover. Sjølve lokaliteten fell frå kollen og nedover mot vest. S2 ligg ute av syne frå S1, 25 meter lenger nede i lia. 40 meter vest for S2, på ein liten terrasse ligg S3. På toppen av kollen rundt S1 veks det furuskog. Lenger nede i terrenget rundt S2 og S3 er furuskogen bytta ut med tett bjørkeskog. Undervegetasjonen er hovudsakleg bærlyng, mosar og gras. Strukturane er tydelege og klart markerte utan teikn på moderne inngrep og skader. Dei må derfor seiast å vere godt tekne vare på. Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 er ei godt synleg oval kolgrop, som måler 1,7 x 1,4 meter i ytre diameter og 1,5 x 1,2 meter i indre diameter. Djupna er på 0,5 meter. Gropa ligg i aust/vestleg lengderetning. S2: Kolgrop. S2 er ei kvadratisk grop som er 0,6 meter djup. I lengd/breidda måler gropa 1,5 x 1,5 meter. Gropa ligg i ly av ein liten åsrygg i sør. I aust stig landskapet oppover mot S1. Vestover fell landskapet ned i retning S3.

R 129620, kolgroper

Skriki

S1: Kolgrop BM 198

S1, kolgrop v. BM 198 (foto #69).

S1, kolgrop (foto #70).

S2, kolgrop (foto #71).

S3, kolgrop (foto #72).

Utsikt mot BjĂ¸rndalen i NV (foto #73).

S3: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og måler 1,9 x 2 meter. Djupna er på 0,5 meter. Gropa ligg på ei flate cirka 30 meter vest for S2. Store menger trekol vart funne i vollen på S3. Ei C14-prøve (Beta 263378) blei teken ut og datert. Prøva gav datering til 1450 - 1650 e. Kr, som tilsvarar seinmellomalderen. Plasseringa av gropene på små terrassar, nær ein bekk og myr gjer det nærliggjande å tru at kolgropene er del av jernvinneaktivitet i nærleiken. Prøvestikking i området påviste likevel inga jernvinne. Ein må derfor gå ut i frå at trekolbrenninga har vore ein stølsaktivitet knytt til Haugastølen. R 129633 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 210, GBNR 74/8 ) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129633 er eit enkeltminne, ei kolgrop. Gropa ligg rett innanfor den nordlege sida på den planlagde traseen. 20 meter sørvest for S1 ligg mastefeste BM 196. Lokaliteten ligg i stigninga mellom Tuftene i vest og Haugastølen og lokalitet R 129620 i aust, på om lag 580 meter over havet. Mastefeste BM196 er i stor grad av konflikt med kulturminnet.

R 129633, kolgrop

S1, kolgrop (foto #74).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg i ei slak sørhellande skråning som endar i ei mindre flate. Landskapet fell frå Haugastølen i aust og forholdsvis bratt nedover mot Tuftene i vest. Vegetasjonen rundt gropa er nedbeita gras og bærlyng. All større vegetasjon i traseen er rydda, men i nord og sør for traseen veks det blandingsskog av bjørk, furu og gran. Frå lokaliteten har ein utsyn nordvest – over mot Tuftene og Siplingane. Mot nordaust og mot sør er utsikta avgrensa av tett skog. Følgjer ein traseen austover stig landskapet i ein serie med kollar. Utsikta mot aust er derfor blokkert av den næraste kollen. Lokaliteten kan avgrensast topografisk til flata på 2 x 4 meter som gropa ligg på. Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er rund/oval i forma og måler 1,2 x 0,9 meter og er 0,2 meter djup. Strukturen står fram som eit svakt synleg søkk i bakken med slak nedskjering. Ingen vollar er synlege. Gropa ligg mot aust/vest i lengderetninga. Litt trekol vart påvist med stikkbor, men ingen C14-prøve blei teken ut. K 129634 (FANGSTANLEGG , LOK 211, GBNR 72/0) Enkeltminnekategori Bogastille

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg nordvest for trafoområdet og om lag 800 meter aust for Haugastølen på 720 meter over havet. Lokaliteten ligg omlag 60 meter nord for traseen og 80 meter nordaust for mastefeste BM 199A. Omlag 230 meter mot nordvest, på andre 88

sida av ei myr ligg lokalitet K 129641. Anleggsvegen går 40 meter sørvest for lokaliteten. Anleggsvegen til Sogndal trafo er i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit enkeltminne (S1), som ligg nesten på toppen av og på sørsida av ein mindre kolle omringa av tett bjørkeskog. Frå S1 har ein forutan bjørkeskogen hatt god utsikt mot myrflatene i søraust (i trafoområdet) og mot sør. Sidan bogestilla ikkje ligg på toppen av kollen, men litt nede i den søraustlege hellinga vert utsikta mot nord og vest blokkert av kollen. Lokaliteten vert derfor avgrensa topografisk av kollen i nordvest. Mot sørvest går lokalitetsavgrensinga fram til hellinga på den mindre flata i sørvest. S1 framstår som ei meir eller mindre vilkårlig samling av stein. Det er derfor vanskelig å seie noko eintydig om bevaringsgrad og funksjon. Det som tyder på at seinsamlinga kan representere ei bogastille, er plasseringa i landskapet med god utsikt utover myrflatene i sør og i aust.

K 129634 og K 129641

Strukturskildring S1: Bogastille. S1 er ei samling på 11-12 steinar. Steinane er mellom 10 - 50 cm store og ligg rett på berget. I lengd og breidd måler bogestilla 1 x 1 meter. Den er omlag 0,5 meter høg.

S1: bogestille (foto #75).

R 129622 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 21 2, GBNR 72/0) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tal 2

C14-datering S1: 1430 - 1520, 1580 - 1630 e. Kr. (Beta 263379)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg om lag midt i den nordlege delen av trafoområdet, oppå ein kolle inntil mastefeste BM 14. Anleggsvegen går rundt 100 meter sørvest for lokaliteten. Traseen går 10 meter sør for anleggsvegen. 40 meter sør for S1 ligg lokalitet R 129630 (kolgrop). Trafo-området er i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten strekkjer seg frå S1 mot nordaust over toppen på kollen mot S2, som ligg på den nordvestlege sida av kollen. Kollen er omkransa av myrflater i alle himmelretningar. Vegetasjonen er fjellbjørkeskog med ein undervegetasjon som hovudsakleg er bærlyng. I tillegg er det ei og anna furu og einebærbusker. S1 ligg i ulendt terreng på ei mindre flate langs den søraustlege sida av kollen. Derifrå har ein utsikt sørover i retning R 129630. S2 ligg i eit mindre søkk på nordvestsida av kollen omlag 40 meter frå S1. Frå S2 har ein utsikt ned mot ein bekk og eit mindre aust/vestgåande dalføre i nord. Avgrensinga til lokaliteten strekkjer seg frå S1 til S2 og er rundt 10 meter i breidda.

R 129622, kolgroper og R 129630, kolgrop

Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 er kvadratisk og måler 4,0 x 35 meter i ytre mål og 2,3 x 2,4 i indre diameter. Gropa er 0,7 meter djup. Nedskjeringa er rett og måler 1,8 x 1,9 meter. Botnmålet er på 1,2 x 1,2 meter. Vollane er tydeleg markerte. Eit trekolsjikt på 5 - 6 cm tjukkleik vart funne cirka 25 cm nede i bakken. Ei trekolprøve blei teken ut og C14-datert (263379). Dateringa viste til om lag same tidsperiode som gropene på lokalitet R 129620 (Haugastølen), 1430 - 1520, 1580 - 1630 e. Kr.

S1, kolgrop (foto #76).

PS1, S1, SA profil (foto #77).

S2: Kolgrop. S2 er ujamn i forma og har ein ytre diameter på 3 x 2,5 meter. Den indre diameteren måler 2,5 x 2 meter. Gropa er 0,5 meter djup og har eit botnmål på 1,2 x 1,0 meter. Vollar er synlege i nordaust og i vest. Eit to cm tjukt trekolsjikt vart påvist under 10 cm torv. Ingen C14-prøve blei teken ut.

S2, kolgrop (foto #78).

R 129623 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 2 13 GBNR 67/0) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tal 2

C14-datering Tal på kolprøver S2: 1460 - 1660 e. Kr. (Beta 263380) 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129623 ligg 300 meter sørvest for lok. R 129622 og 90 meter vest for R 129635, om lag midt i trafoområdet. Lokaliteten ligg midt på ein kolle som går mot aust/vest i lengderetninga, på 725 meter over havet. Tiltaket er i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to kolgroper som ligg med to meters mellomrom. Gropene ligg på sørvestsida av kollen i tilknyting til ei mindre flate. Flata er omslutta av mindre bergkammar i nord, vest og i aust, medan i sør fell flata ned på eit område med større myrflater, som strekkjer seg heilt til den sørlege enden av trafoområdet. Lokaliteten vert topografisk avgrensa til flata. Utsikta frå flata er avgrensa mot nord, vest og aust, men mot sør ser ein nedover myrflatene. Vegetasjonen på kollen er gamal blandingsskog med store furutre, grantre og bjørker. I vest står ei svært gammal furu støtta opp med lastestroppar, noko som kan vere eit mogleg vernetiltak. På sjølve flata er det lite vegetasjon, stort sett berre bærlyng med enkelte einebærbusker. Gropene er intakte og ikkje skadde av moderne inngrep. Strukturane må derfor seiast å vere godt tekne vare på.

R 129623 (kokegroper) og R 129635 (kolgrop)

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er oval i forma og har tydelege vollar i sør og søraust. I ytre mål er gropa 2,8 x 2 meter og 1,4 x 1,2 i indre mål. Djupna er på 0,8 meter med ei boga nedskjering. Botnmålet er på 0,8 x 0,6 cm. Lite trekol vart påvist, men det vart funne noko stein i botnen. S2: Kolgrop. S2 er ei kvadratisk kolgrop som ligg 2 meter aust for S1. Gropa måler 1,4 x 1,5 meter i ytre mål og 1,2 x 1,3 i indre mål og er 0,2 meter djup. Botnmålet er på 1,2 x 1,3 meter. Nedskjeringa er svakt boga. Gropa er svakt synleg og utan vollar. Ei trekolprøve blei teken ut og C14-datert (Beta 263380). Resultatet viser datering til 1460-1660 e. Kr. Dette samsvarar med dateringane av dei øvrige gropene på denne sida av Skardsbøfjellet.

S1, kolgrop (foto #79).

PS1, S2, profil (foto #80).

S2, kolgrop (foto #81).

R 129635 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 214, GBNR 67/0) Enkeltminnekategori Tal Kolgrop 1

C14-datering 1520 - 1580, 1630 - 1680, 1770 - 1800, 1940 1950 e. Kr. (Beta 263381)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg i sørhellinga på den austlege enden av den same kollen som R 129623 ligg på, 90 meter aust for lok. R 129623. 280 meter mot nordaust ligg R 129622 og R 129630. Lokaliteten ligg sentralt plassert i trafo-området, og tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ein struktur, ei kolgrop. Den ligg i ei sørvestleg helling, inneklemt mellom ei høgd i nordvest og ei i nordaust. Høgdene dannar ein liten dal. Vegetasjonen er blandingsskog, hovudsakleg bjørk, men eitt og anna gran- og furutre er å sjå. Undervegetasjonen er bærlyng. Lokaliteten er avgrensa topografisk til det vesle dalføret. Strukturskildring S1: Kolgrop. S1 er ujamn i form og måler 2,6 x 2,8 meter i ytre diameter og 2,0 x 2,0 meter i indre diameter. Gropa er godt synleg med vollar i nord, sør og i vest. Den er 0,6 meter djup og har ei svakt boga nedskjering. Ei kolprøve blei teken ut og C14datert. Dateringa er noko uklar, med fleire ulike utslag. Det eldste ligg innanfor 1520 – 1580 e. Kr., medan det yngste fell til 1940 – 1950 e. Kr. Kolgropa representerer slik sannsynlegvis etterreformatorisk kolbrenning. Lokaliteten er likevel automatisk freda, ettersom kolgropar som funnkategori vanlegvis ligg innanfor yngre jernalder og mellomalder. Det er dermed ein viss sjanse for at strukturen òg kan ha vore nytta i førreformatorisk tid.

S1, kolgrop (foto #82).

PS1, S1, profil (foto #83).

R 129637 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 215, GBNR 72/0) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg 120 meter nordvest for Teigsstølen og 250 meter sør for R 129620 Haugastølen og traseen. Tiltaket er derfor i liten grad av konflikt med R 129637. 60 meter nordaust for lokaliteten ligg lokalitet R 129638 (grop). Skildring av lokaliteten Lokaliteten inneheld eit enkeltminne, ei kolgrop som ligg på ei lita vestvend flate. Mot søraust og sørvest fell landskapet svakt nedover i retning Teigsstølen. Mot sør har ein god utsikt tvers over Øvstedalen i retning Skriki. Inntil gropa frå nordvest mot nordaust går ein liten bergkam. Landskapet stig gradvis mot nord i retning Haugastølen. Lokaliteten er avgrensa til flata lokaliteten ligg på, frå der landskapet byrjar å falle mot sør til bergkammen i nord. Vegetasjonen er lett og open

fjellbjørkeskog med enkelte furutre og einebærbusker. Undervegetasjonen er hovudsakleg røsslyng og bærlyng.

R 129637 (kolgrop) og R 129638 (grop).

S1, kolgrop (foto #84).

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og har eit ytre diametermål på 3,3 x 2,9 meter. Den indre diameteren er på 2,0 x 2,3 meter. Djupna er på 0,3 meter. Trekol vart påvist i den sørvestlege vollen. Ingen C14-prøve blei teken ut. Ei kvadratisk grop på om lag 40 x 40 cm var graven i botnen av gropa frå før. Truleg eit eldre prøvestikk. R 129638 (ANNAN ARKEOLOGISK LOKALITE T, LOK 216, GBNR 72/ 0) Enkeltminnekategori Grop

Tal 1

C14-datering Tal på kolprøver 1320 - 1350, 1390 - 1440 e. Kr. (Beta 263382) 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg 140 meter sør for lokalitet R 129620 og 100 meter nord for lokalitet R 129637 (kolgrop). Trasé 1.31 er i indirekte konflikt med lokaliteten.

S1, grop m. brend leire, profil (foto #86).

Dokumentering av S1, grop (foto #85).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten inneheld eit enkeltminne, ei grop som ligg på sørvestsida av og på enden av ein bergrygg. Lokaliteten er topografisk avgrensa til den vesle flata strukturen ligg på. Derifrå har ein god utsikt mot sør i retning Skriki på vestsida av Øvstedalen. Mot aust og vest er utsikta avgrensa av tett bjørkeskog. Mot nordvest har ein klar utsikt opp mot lokalitet R 129620. Vegetasjonen er fjellbjørk og ei og anna furu. Undervegetasjonen er i all hovudsak røsslyng, bærlyng og mosar.

Strukturskildring S1: Grop. Gropa er kvadratisk og svakt synleg utan vollar. Den måler 1 x 1 meter og er 0,1 meter djup. Eit prøvestikk sentralt i gropa syna eit trekolsjikt under eit lag med raudleg brend leire, på 35 cm djup. Ei trekolprøve blei teken ut og C14-datert til 1320 - 1350, 1390 - 1440 e. Kr. (Beta 263382), som tilsvarar seinmellomalder. Det er uvisst kva lokaliteten representerer, men den raudbrende leira indikerer at det kan vere ein form for jordomn. Den ”omvende” profilen, med et utvaskingslag over den raudbrende leira, og under eit tjukt lag med gulbrun jord, syner òg at massane er spadd opp og nytta til å dekke over strukturen. Det virkar i alle høve som at dette ikkje dreier seg om ei kolgrop eller kokegrop. K 129639 (FANGSTANLEGG , LOK 217, GBNR 74 /8) Enkeltminnekategori Bogastille

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg 250 meter nordvest for R 129620 (kolgroper) og 210 meter nordvest for den nordlegaste grensa til traseen. 100 meter nordvest for lokaliteten ligg R 129624 (Busetting/aktivitetsområde). 10 meter nord for lokaliteten passerer anleggsvegen i aust/vestleg retning. Anleggsvegen er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten.

S 1, bogestille (foto #87).

Skildring av lokaliteten Lokalitet K 129639 ligg på den sørlegaste enden av ein aust/vestgåande bergrygg. Bergryggen måler berre mellom 4-5 meter i breidda. Ein har derfor god utsikt mot myrflatene i sør, i aust, og i vest. Mot nord vert utsikta blokkert av den tette

bjørkeskogen oppå bergryggen. Nord for lokaliteten går eit SV/NA-gåande dalføre. Dalføret består hovudsakleg av myr og er om lag 30 meter breidt. Nord for dalføret stig landskapet oppover i retning R 129624 (Busetting/aktivitetsområde). Anleggsvegen skjer tvers gjennom dalføret frå aust mot vest. På sørsida av bergryggen er landskapet også prega av svakt sørvest hellande myrflater. Myrflatene er omkransa av tett bjørkeskog. Strukturskildring S1: Bogastille. S1 framstår som ei sirkelforma fordjuping i bakken, som er delvis omkrinsa av oppmuringar i nord og sørvest. Vollane har ei høgd på 25 - 30 cm. Strukturen sine ytre mål er på 2,9 x 2,6 meter og indre mål er på 2,7 x 2,0 meter. Strukturen representerer mest truleg eit bogastille, ei skytestilling for jakt. Lokaliteten sin plassering i terrenget, oppå ei høgd i eit elles flatt landskap, underbyggjer tolkinga. Det vesle dalføret mellom K 129639 og R 129624, kan ha fungert som ein naturleg flaskehals for klappjakt på storvilt. Tek ein omsyn til den korte avstanden mellom K 129639 og R 129624, så er det nærliggjande å tru at det er ein viss samanheng mellom dei to lokalitetane.

R 129624 (tuftkompleks) og K 129639 (fangstanlegg).

R 129624 (BUSETTING/AKTIVITET SOMRÅDE, LOK 218, GB NR 74/8) Enkeltminnekategori Tufter

Tal 2

C14-datering S2: 1200 - 1280 e. Kr. (Beta 265407)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129624, ligg 100 meter nordvest for K 129639 (fangstanlegg) og 140 meter søraust for R 129625 (Busetting/aktivitetsområde). Anleggsvegen til Sogndal trafo ligg 25 meter sør-sørvest for lokaliteten. Tiltaket er slik sett i indirekte konflikt med lokaliteten.

S2: tuft (foto #88).

S1: tuft (foto #89).

Profilteikning av PS1 i S2

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to strukturar, to tufter som ligg i tilknyting ei mindre flate i ei svak sørvestleg helling. Landskapet er kupert og attgrodd med tett krattskog av bjørk. Undervegetasjonen er gras, mosar og bærlyng. R 129624 ligg oppå ein kolle, som hevar lokaliteten opp over myrflatene i aust. Frå lokaliteten er utsikta blokkert i

100

alle himmelretningar, stort sett grunna den tette krattskogen. Mot nord stig landskapet vidare oppover mot Slakkafjellet. S1 ligg lengst mot nord av dei to tuftene, og ligg på enden av flata før landskapet byrjar å stige mot nord. Tre meter sørvest for S1 ligg S2. Lokaliteten kan avgrensast topografisk til flata tuftene ligg på. Ei kolprøve blei teken ut frå S2 og C14-datert (Beta 265407). Prøva blei teken frå eit lag med trekolhaldig jord utan klar kontekst. Resultatet viser datering til 1200 - 1280 e. Kr., som tilsvarar høgmellomalderen. Tuftene kan derfor truleg setjast i samanheng med utnytting av utmarksressursar i mellomalderen, eventuelt tidleg stølsdrift. Tuftene ligg i eit kupert og bratt terreng. Det kan tyde på at dei ikkje vart nytta i samband med stølsdrift, men var meir knytt opp mot jakt. Tuftene si nære plassering til K 129639 (bogastille) i aust underbyggjer tolkinga. Fylkeskommunen vart gjort merksam på tuftene gjennom den lokale kjentmannen Kjell Magne Hillestad. Strukturskildring S1: Tuft. S1 er ei rektangulær tuft, som måler 7,5 x 4,5 meter. I nord og i sør er veggvollane godt synlege. Dei måler cirka 1 meter i høgd, og 0,4 - 0,5 meter i breidda. Å gje presise mål på vegvollane er vanskeleg då delar av vollane har rasa ut. Tufta vert delt i to på midten av eit belte med stein, tolka som ei mogleg rominndeling. Inngangen har mest truleg lege langs den sørlege kortsida. I nord, i det innerste rommet, vart trekol påvist ved prøvestikking. S2: Tuft. S2 ligg sørvest for og inntil S1. Tufta er kvadratisk og måler 6,5 x 5,5 meter. Kraftige veggvollar, som måler 1 meter i høgd og 0,9 - 1 meter i breidda er synlege i sørvest og nordaust. Ei kolprøve ble teken ut frå eit prøvestikk sentralt i tufta (Beta 265407). R 129630 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 268, GBNR 67/2) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 1440 - 1650 e. Kr. (Beta 264474)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokalitet R 129630 ligg 60 meter sør R 129622 (kolgroper) på eit lite høgdedrag omkrinsa av myrar. Plasseringa er omtrent midt i trafoområdet. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ei kolgrop av tilsvarande form og storleik som i lokalitet R 129622. Gropa (S1) ligg inntil ein bergkam på ein meter i høgd i nord. I nordaust fell terrenget slakt mot sørvest. S1 ligg på ei lita flate mellom bergkammen og hellinga, i tett bjørkeskog. Undervegetasjonen er røsslyng og bærlyng.

101

Går ein opp på bergkammen nord for lokaliteten, har ein utsikt mot nordaust og lokalitet R 129622. Mot sør, aust og vest avgrensar vegetasjonen utsikta ned på dei omliggande myrflatene.

S1, tuft (foto #90).

S1, profil (foto #91).

Det vart gravd eit prøvestikk. Under 9 cm humus fanst eit 15 cm tjukt trekollag. Under trekollaget var det 8 - 9 cm med lys grå silt, før ein kom ned på berg. Prøvestikket var totalt sett på 30 cm djupn. Ei trekolprøve (Beta 264474) blei teken ut og C14-datert. Prøva viste datering til 1440 – 1660 e. Kr, som tilsvarar sein mellomalder til nyare tid. Dateringa samsvarar godt med dateringane frå dei andre kolgropene i trafoområdet (R 129622, R 129623 og R 129635213). Det syner at R 129630 er del av ein kolframstillingsaktivitet i Skardsbøfjellet frå mellomalderen og opp i nyare tid. Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og måler 3,4 x 2,8 meter i ytre diameter. I indre diameter måler gropa 2 x 2 meter. Djupna er på 0,34 meter. Nedskjeringa er slak. Vollar er tydeleg markert i søraust og sørvest. R 129629 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 2 69, GBNR 67/0) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 610 - 680 e. Kr. (Beta 264475)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg i trafoområdet sitt søraustlege hjørne midt i traseen til den planlagde kraftlinja, som skal gå frå trafostasjonen mot aust. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. 300 meter mot aust ligg R 129635, og 330 meter nordvest ligg R 129630.

102

S1, kolgrop/eldstad (foto #92).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit enkeltminne (S1). S1 ligg i ei slak sørvend helling oppå eit mindre høgdedrag. Høgdedraget er omkrinsa av myrar i nordaust, aust og søraust. Vegetasjonen er ein blandingsskog mellom bjørk og furu, men i motsetnad til dei andre lokalitetane i trafoområdet, så dominerer furu over bjørk. Dette er ein indikasjon på at lokaliteten ligg lågare i terrenget enn dei øvrige lokalitetane i trafoområdet. Undervegetasjonen er i all hovudsak av røsslyng og bærlyng. Avgrensinga til lokaliteten er sett til femmetersona kring fornminnet.

R 129629, Skardsbøfjellet/trafo

103

Eit 3-4 cm tjukt trekollag vart påvist 3-15 cm under torva. Ei prøve (Beta 264475) vart C14-datert. Resultatet viste datering til 610-680 e. Kr. Som svarar til overgangen mellom folkevandringstid/merovingartid. Dette er den eldste dateringa frå trafoområdet. Strukturskildring S1: Kolgrop/eldstad. S1 står fram som eit svakt synleg kvadratisk søkk i bakken. Gropa måler 3,2 x 3,2 meter i ytre diameter. Den indre diameteren er på 0,8 x 0,9 meter. Djupna på gropa er 0,2 meter og nedskjeringa er slak. K 129641 (ANNA N KULTURMINNELOKALITET, LOK 278, GBNR 72/0 ) Enkeltminnekategori Grensestein

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg inntil nordsida av anleggsvegen, som går frå Skardsbøfjellet mot Haugastølen. 120 meter sør for lokaliteten går kraftlinjetraseen. K 129634 ligg 300 meter søraust for lokaliteten. Lokaliteten ligg i tilknyting til anleggsvegen til Sogndal trafo, og tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit enkeltminne, ein grensestein. Steinen står i sørausthellinga på eit mindre høgdedrag. Høgdedraget er omkrinsa av myrflater i alle himmelretningar. Mot søraust ser ein over ei større myr ned til høgda som K 129634 ligg på (sjå kart for K 129634). Anleggsvegen skjer over høgdedraget i aust-/vestleg retning. Vegetasjonen er hovudsakleg lauvskog (fjellbjørk) og enkelte furutre. Undervegetasjonen er røsslyng, bærlyng og ei og anna einebærbusk. Strukturskildring S1: Grensestein. Grensesteinen er ei steinhelle stilt på høgkant med ein innrissa kross på den vestre sida. Steinen måler 0,28 x 0,1 meter og er 0,3 meter høg. Krossen er 8 x 8 cm stor. Grensesteinen er støtta opp av fleire mindre steinar.

S1, grensestein (foto #93).

104

R 129625 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LOK 279, GBNR 76/3) Enkeltminnekategori Tufter Grensestein

Tal 2 1

C14-datering S1: 650 - 780 e. Kr. (Beta 265408)

Tal på kolprøver 1 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg på ei flate i sørausthellinga på Slakkafjellet, på om lag 700 meter over havet. Flata ligg på kanten rett før den bratte nedstiginga til Kambane i vest byrjar. R 129624 (Busetting/aktivitetsområde) ligg 600 meter søraust og R 129620 (Kolframstillingsanlegg) ligg rundt 800 meter sør for R 129625. Anleggsvegen til Sogndal trafo skjer tvers gjennom lokaliteten i sør/nordleg retning. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av tre strukturar; to tufter og ein grensestein. Tuft S1 vart fyrst funnen av Kjell Magne Hillestad, som varsla fylkeskommunen om funnet. Lokaliteten kan avgrensast til den aust-/vest-gåande flata den ligg på. Mot nordaust stig landskapet oppover mot Slakkafjellet, medan mot sørvest fell landskapet bratt ned i det tronge Kambane-dalføret. Følgjer ein flata nordaust over så går ein parallelt med Kambane-dalføret til det smalnar inn nokre hundre meter mot nord. Lengst inne i dalen, mot nord er det svært bratt.

R 129625, tufter og grensestein

S1 (tuft) ligg aust på lokalitetsflata fem meter frå anleggsvegen, som gjer ein sving under sørsida av S1 mot nord. 5 meter aust for S1 ligg S2, endå ei tuft. S1 og 2 ligg på eit mindre platå heva over flata vest for strukturane, og inntil der stigninga mot Slakkafjellet i nordaust byrjar.

105

S2, tuft (foto #95).

PS1, S1 profil (foto #96).

S3, grensestein (foto #97).

Profilteikning av PS1 i S1(teikna av Glenn Heine Orkelbog, reinteikna av Morten Tellefsen)

Frå platået der S1 og 2 ligg, fell landskapet svakt mot vest og sørvest i retning S3 (grensestein), som ligg lengst sørvest i lokaliteten. Vegetasjonen på platået rundt S1 og S2 er hovudsakleg tett fjellbjørkeskog, med ein undervegetasjon av bærlyng. Mot sørvest opnar vegetasjonen seg opp, berre ei og anna mindre fjellbjørk er og sjå, og undervegetasjonen er røsslyng. Lengst sørvest i tilknyting til S3 er det fleire furutre

106

enn bjørker. Innanfor lokaliteten er det fleire svake konturar i terrenget som kan vere spor etter ytterlegare strukturar. Ei flateavdekking vil kunne stadfeste dette.

S1, tuft (foto #94).

Strukturskildring S1: Tuft. S1 er ei rektangulær tuft som måler 7 x 5,5 meter. Veggvollane i nord, aust og vest er godt synlege og måler 0,7 meter i høgda. Den sørlege veggvollen manglar, og har mest truleg rasa ut. Den nordlege kortsida ser ut til å ha vore delvis nedgraven i bakken. Inga døropning er synleg, men har truleg lege langs ei av kortsidene, anten mot nord eller mot sør. Eit prøvestikk vart grave sentralt i tufta. Der vart trekol påvist mellom 10 -15 cm under torva. Ei prøve blei teken ut og C14-datert (Beta 265408). Den gav datering attende til 650 - 780 e. Kr, som svarar til merovingartid - vikingtid. S2: Tuft. S2 står fram som eit svakt rektangulært søkk i bakken, som måler 5 x 4 meter. Veggvollar er svakt synlege i nord og i vest. Dei er mellom 0,2 og 0,3 meter høge. Den sørlege kortsida har delvis rasa ut. Eit prøvestikk vart gravd sentralt i tufta. Trekol vart påvist, men ingen prøve blei teken ut. S3: Grensestein. S3 er ei trekantforma steinhelle, som er stilt på høgkant. Steinen er 26 cm lang, 20 cm brei og 48 cm høg. På den sørvestlege sida er ein kross på 12 x 10 cm innrissa. Det er godt mogleg at fleire grensesteinar ligg i nærleiken av S3. Plasseringa av grensesteinen fell saman med dei moderne eigedomsgrensene. Steinen kan dermed vere av nyare dato enn tuftene.

107

R 129626 (KOLFRAMSTI LLINGSANLE GG , LOK 280, GBNR 61/1 ) Enkeltminnekategori Kolgroper

Tal 3

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering R 129626 ligg i Svartavassdalen på austsida av Svartavatnet der stigninga i retning Lerheimstølen i vest, byrjar å ta seg opp. Lokaliteten ligg om lag 100 meter aust for vatnet og 210 - 220 meter vest for anleggsvegen. Lokaliteten ligg utanfor planområdet og vil derfor berre verte kortare kommentert under. Tiltaket er i liten grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av 3 kvadratiske kolgroper. S1 ligg lengst aust og lengst oppe i den slake skråninga. S2 og S3 ligg med nokre få meter mellomrom, men 40 meter vest for S1. Vegetasjonen er open fjellbjørkeskog, bærlyng og gras.

R 129626, kolgroper, Svartavassdalen.

108

S3 S2

S2 og S3, kolgroper (foto #98).

S1, kolgrop (foto #99).

Malmutfelling v. Svartavatnet (foto #100).

Strukturskildring S1, S2 og S3: Kolgroper. Gropene er kvadratiske og måler rundt 2 x 2 meter med ei

djupne på +/- 20 cm. S1 er lettare synleg enn dei andre. Gropa har slak nedskjering og er djupare enn S2 og S3. Trekol vart påvist i samtlige groper, men ingen C14-prøver blei tekne ut. Gropene er del av eit framstillingsanlegg for trekol. Plasseringa til gropene, på ein bergrygg i ei svak helling, i tilknyting til ein bekk i sør og myrområder i vest, kan tyde på at anlegget er i samanheng med jernvinne i nærleiken. Systematisk prøvestikking gav likevel ingen indikasjonar på jernvinne i nærleiken av lokaliteten. Namnet ”Svartavatnet” kan referere til utfelling av svart jernmalm, som er synleg langs

109

nordsida av Svartavatnet (sjå foto nr. 100). Dette sannsynleggjer tolkinga om at det er ein samanheng mellom kolgropene og jernvinne. R 129978 (KOLFRAMSTILLINGSANL E GG , LOK 290, GBNR 59/1) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering 1160-1270 (Beta 265618)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg midt i anleggsvegtraseen, 200 meter sørvest for Tyldestølen, på om lag 540 meter over havet. Lokaliteten er eit enkeltminne og ligg på ein NV/SA-gåande bergrygg i ei slak søraustleg helling. Området nord og nordvest for lokaliteten er prega av tett krattskog, hovudsakleg fjellbjørk. I søraustleg retning opnar vegetasjonen seg opp, og større myrflater går ned til Nystølen i aust og Tyldestølen i søraust. Anleggsvegen til Sogndal trafo er i stor grad av konflikt med lokaliteten.

R 129978, kolgrop, Tyldestølen

Skildring av lokaliteten Gropa ligg i ei lita dump på vestsida av og på kanten av bergryggen. Strukturen er omkrinsa av tett lauvskog og er lite synleg frå myra berre nokre få meter nord for strukturen. Både på sørsida og nordsida av bergryggen renn små bekkar. Frå lokaliteten har ein grunna den tette lauvskogen avgrensa utsyn mot nord, nordaust og mot vest. Mot søraust ser ein ned på Tyldestølen.

110

S1, kolgrop (foto #101).

Strukturskildring S1: Kolgrop. Gropa er kvadratisk og måler 2 x 2 meter i ytre mål og 0,8 x 0,6 meter i indre mål. Gropa er 15 cm djup, utan tydelege vollar. Ei trekolprøve blei teken ut. Prøva vart C14-datert til 1160 - 1270 e. Kr., som svarar til høgmellomalderen. K 129979 (BUSETTING/AK TIVITETSOMRÅDE, LOK 291, GBNR 57/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprovar 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg langsmed anleggsvegen sitt nordlegaste endepunkt på Resaland i Sogndalsdalen. Lokaliteten, eit steingjerde, ligg 270 meter sørvest for svingen der anleggsvegen byrjar. Vegtraseen ligg 25 meter nordvest for steingarden (S1). Tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Steingarden ligg på søraustsida av ei eldre beitemark. Aust for gjerdet er det tjukk granskog. Mot sørvest og mot vest er gjerdet omkransa av tett blandingsskog. Mot nordvest stig landskapet gradvis og går over frå å vere småkupert delvis attgrodd beitemark, til å verte ei velhalden opa beitemark. I nordleg retning opnar den tette skogen seg opp og ein kjem ut på gardsvegen som går opp mot Hausastølen.

111

K 129979, Resaland, steingard

S1, steingard (foto #102).

112

Strukturskildring S1: Steingjerde/rydningsrøys. Gjerdet strekkjer seg 45 meter frå sørvest mot nordaust. I forma er gjerdet uregelmessig. I sørvest er det svært tjukt, heile 2 meter og uregelmessig mura. I aust er gjerdet regelmessig mura av mellomstore steinar. Høgda er på 0,9 meter og breidda er på 0,5 meter. Den uregelmessige forma på gjerdet tyder på at rydningsstein frå beitemarka i nord har vorte stabla opp mot gjerdet. S1 er derfor ein kombinasjon av eit steingjerde og ei rydningsrøys. Gjerdet er klassifisert som eit kulturminne frå nyare tid. OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR SOGNDAL

Registreringa i Sogndal påviste totalt 80 strukturar fordelt på 25 lokalitetar. Alle fornminna har det til felles at dei er utmarkskulturminne, kulturminne knytt til bruk av utmarka i fortida. Grupperer ein strukturane i funnkategoriar så får ein totalt 30 tufter, 3 strukturar særskilt knytt til jernvinneanlegg, 3 rydningsrøyser, 3 tjøremiler, 20 kolgroper, 11 kokegroper, 4 groper med ukjend funksjon, 2 skålgropfelt, 2 fangstanlegg og 2 steingjerder. At tuftene og gropene er dei dominerande funnkategoriane, syner ei ekstensiv utnytting av utmarka frå og med eldre jernalder og opp i moderne tid. Det er nærliggjande å tru at funnkategoriar som tufter, jernvinneanlegg, groper, og fangstanlegg er ein del av same økonomi – ein økonomi som baserer overskotet sitt på utmarksprodukt som fiske, fangst, sanking, pastoralisme og jernvinne. Totalt 12 lokalitetar er i stor grad av konflikt anten med trafoområdet, anleggsvegen eller mastefeste SM 192, BM 196 og BM 198. 3 lokalitetar (R 105899, R 129632 og K 130127) er i direkte konflikt med traseen. 7 lokalitetar er i indirekte konflikt med tiltaka. 4 av dei er i indirekte konflikt med traseen, medan dei 3 siste er i konflikt med anleggsvegen. 3 lokalitetar, blant dei jernvinneanlegget, er i liten grad av konflikt med anleggsvegen og med traseen.

113

114

DEL III: LEIKANGER Tekst: Morten Tellefsen (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Traseen går frå grensa mellom Leikanger og Sogndal kommune ved Slettedalen og vidare vestover mot Fjærlandsfjorden og grensa til Balestrand kommune. Store delar av traseen går parallelt med eksisterande kraftlinjer og ligg stort sett på mellom 400 og 700 m.o.h. i sørvend skråning ovanfor Sognefjorden. Landskapet i området der den undersøkte traseen går, er varierande, men er prega av nord-sør orienterte dalar og elvar, av desse Njøsdalen/Njøselvi, Henjadalen/Henjaelvi og Grindsdalen/Grindelvi. Terrenget er også varierande. Den austre delen av traseen startar på litt over 700 m.o.h. med sparsam vegetasjon med lyng og nokre låge buskar/tre. Vidare vestover er det frodigare med nokre område med tett blandingsskog, men også nokre myrlende område. Planlagde anleggsvegar i samband med traseen blei også undersøkte og følgde stort sett eksisterande vegar (traktorvegar eller smale bilvegar).

Oversikt over registrert trasé (blå linje) gjennom Leikanger kommune med kulturminne avmerka. Kartet finst også som A3-vedlegg bakarst i rapporten.

115

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Leikanger kommune blei gjennomført innanfor perioden 28.05 – 15.09 av Morten Tellefsen og Glenn Heine Orkelbog. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 6,5 dag. Det blei samla brukt 42,5 dagsverk i felt og 23 dagsverk til rapportarbeid, totalt 65,5 dagsverk. Den undersøkte traseen gjennom Leikanger kommune er stort sett orientert aust-vest, noko som gjorde at ein måtte forsere ein del nord-sør-gåande dalar og elvar. Dette gjekk stort sett greit, men nokre parti var så bratte og ulende (til dømes Bjørnstigen og Ørnaberg) at det ikkje var forsvarleg med omsyn til tryggleiken å gå gjennom og undersøkje traseen i desse områda. Stor vassføring i nokre elvar førte til problem med å krysse desse. I nokre tilfelle måtte ein derfor gå store omvegar for å gå utanom bratte parti og elvar.

Morten peikar ut retninga for kraftlinja. Bakerst til venstre ser vi Dragsvik (foto #209)

For å kome opp til traseen blei det køyrt bil så langt det var mogleg for deretter å følgje merka turstiar. Nokre stader var det både tidkrevjande og fysisk krevjande å kome seg opp til traseen. For å ikkje bruke for mykje tid og krefter på å gå opp til traseen, blei det derfor sett på som mest fornuftig å gjennomføre nokre lengre arbeidsdagar. Det var derfor viktig å planleggje undersøkinga av traseen ut frå landskap og kor tilgjengeleg det var. Av omsyn til logistikken førte dette til at vi delte opp traseen i dagsetappar ved å bruke både trasekart og turkart. Sidan traseen stort sett ligg parallelt med eksisterande kraftlinje, gjekk det stort sett greit å følgje den.

116

Den arkeologiske registreringa blei gjennomført ved hjelp av ulike feltmetodiske tilnærmingar. I stor grad dreia registreringa seg om visuell synfaring av eit 40 m breitt felt der den planlagde traseen for kraftlinja skal gå. Nokre kulturminne var klart synlege over bakken i form av oppbyggingar (tufter, steingjerde, vegfar etc.) eller nedgravingar (til dømes kolgroper). Men fleire av kulturminna var vage og lite synlege, og kunne vere vanskelege å skilje ut frå naturlege formasjonar i terrenget. For å avgjere om desse var kulturminne eller naturlege formasjonar, blei noko av vegetasjonen rydda vekk og jordbor eller spade blei brukt for å avdekke kulturindikasjonar under bakkenivå. Slike indikasjonar viste seg oftast i form av trekol, men også i nokre tilfelle som funn av gjenstandar. Dei fleste kulturminna i utmark er vanskelege å datere ut frå typologi. Det blei derfor teke ut prøver frå utvalde strukturar for C14-datering (av trekol) for å kunne få ei aning om brukstid for kulturminna. I område med spor etter kulturlag blei jordmassane sålda for å sjå etter gjenstandar. I Leikanger blei dette gjort i samband med tre hellerar (R 129600, R129604 og R 129605) og eit stølsanlegg (R 129646). I den eine helleren (R 129600) blei det funne kleberkarskår, medan det i ei tuft på stølsanlegget blei funne eit avslag av flint (truleg etter eldflint eller børseflint). REGISTRERINGANE I LE IKANGER

Det blei totalt registrert 95 strukturar fordelt på 40 lokalitetar i Leikanger kommune. Det blei funne både kulturminne som er automatisk freda (før 1537) og frå nyare tid. Dei fleste kulturminna i Leikanger blei funne i austleg del av traseen. 34 av lokalitetane som blei registrerte låg aust for Grindselva, medan berre 7 låg vest for elva.

K 129614 (STØLSANLEGG , LOK 20 3, GBNR 24/6) Enkeltminnekategori Løe (ståande) Rydningsrøys

Mengd C14-datering 1 3

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129614 ligg på Dalsete som høyrer til garden Njøs. Like aust for lokaliteten ligg ein skogsveg med elva Njøselvi like vest for denne. Lokaliteten ligg i vestvend skråning med opa beitemark. Lokaliteten er avgrensa av tett blandingsskog i sør, aust og nord, medan den mot vest er avgrensa av skogsveg/elv. Skildring av lokaliteten K 129614 er samansett av fire einskildminne; ei løe (S1) og tre rydningsrøyser (S2-4). Eit tilgrensande einskildminne med skålgroper er skilt ut som eigen lokalitet (R 129615). Løa er truleg flytta til plassen frå eit anna område. Nummerering av tømmeret med innrissa romartal vitnar om at ei slik flytting har funne stad. Eit årstal ”1966” innrissa over døra kan kanskje vise til når nyoppføringa av løa fann stad. Løa er lafta, står på ein tørrmur av stein og har blekktak. I vestre del er løa påbygd med eit tilbygg av ståande plank. Det kan ha stått ein annan bygning på grunnmuren før løa blei sett opp. Tilbygget til løa kan vere oppført for å dekkje heile grunnmuren. Løa ser ut til å vere i bruk i dag, men ber preg av forfall. Ei av rydningsrøysene (S2) ligg like sør for løa, medan dei to andre (S3 og S4) ligg nord/nordvest for løa opp mot blandingsskogen. Stølsanlegget er tolka som kulturminne frå nyare tid.

117

Lokalitetskart med K 129614, stølsanlegg.

S1, Løe, sett mot sør (foto #9)

S2, rydningsrøys (foto #7)

S3, rydningsrøys (foto #5)

S1, Løe, sett mot vest (foto #10)

S4, rydningsrøys (foto #12)

K 129614 ligg midt i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med lokaliteten. Ei utbetring av anleggsveg 325 vil også kunne føre til stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Løe. 5,3 m lang, 3,7 m brei og mellom 2,5 og 4 m høg. Rektangulær form. S2: Rydningsrøys. 9,5 m brei, 8,5 m brei og 2 m høg. Uregelrett/oval form. S3: Rydningsrøys. 3,5 m brei, 2 m brei og 0,8 m høg. Oval form.

118

S4: Rydningsrøys. 4 m brei, 2 m brei og 0,5 m høg. Halvmåneforma. R 129615 (BERGKUNST, LOK 203 , GBNR 24/6) Enkeltminnekategori Skålgroper

Mengd C14-datering 4

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering R 129615 ligg nord i området tilknytt lokalitet K 129614 (stølsanlegg) på Dalsete som er ein del av garden Njøs (jf. Sjå lokalitetskart for K 129614). Like aust for lokaliteten ligg ein skogsveg med elva Njøselvi like vest for denne. Lokaliteten ligg i vesthellande skråning med ein del stein og flyttblokker.

Lokalitetskart med R 129615, skålgroper.

Skildring av lokaliteten R 129615 er ein stein med 3-4 moglege skålgroper. Steinen har ei glatt overflate og er noko mosegrodd. Skålgroper er vanskelege å datere, men er vanleg å tolke som forhistorisk kulturminne. Lokaliseringa til skålgropsteinen inntil lokaliteten K 129614 (stølsanlegg) kan tyde på tidleg bruk av området, men ingen av kulturminna som er registrerte kan knytast til ein eldre aktivitet. R 129615 ligg midt i traseen, og traseen er derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Skålgroper. 3-4 skålgroper på vestsida av ein 95 x 70 cm stor stein. Skålgropene måler ca. 3-4 cm i diameter og er 1-2 cm djupe.

119

Skålgroper nede til venstre på steinen (foto #1)

Nærbilete av skålgropene (foto #3)

R 105905 (STØLSANLEG G, LOK 204 GBNR 24/6 , 22/2 OG 20/1) Enkeltminnekategori Tuft Steingard Grensestein Rydningsrøys

Mengd 6 2 4 2

C14-datering

Mengd kolprøver 0 0 0 0

Terrengskildring og lokalisering R 105905 ligg på ei flate kalla Gamlestølen i austre dalside av Njøsdalen. Det meste av lokaliteten ligg innanfor gbnr. 24/6, Njøs, men i vestre del er det sett opp grensesteinar (S6 og S7) som skil mellom denne eigedomen og gbnr. 22/2, Gjerde og 20/1, Dalen. Nord og nordaust for flata er det bratte skogkledde fjellsider, medan det mot nordvest er ei mindre forhøging/åskam. Mot vest skrår det bratt ned mot ei elv, medan det mot sør skrår nedover mot Fadnastølen. Frå lokaliteten er det god sikt mot Sognefjorden og lågare delar av Leikanger. Traseen ligg i direkte konflikt med kulturminnet. Gamlestølen blir rekna for å ha stor kulturhistorisk verdi, og traseen vil føre til ei klar visuell skjemming av opplevingsverdien til lokaliteten. Skildring av lokaliteten R 105905 er tolv einskildminne; seks tufter (S1-4, S9, S11), to rydningsrøyser (S8, S10), to steingardar (S5, S12) og fire grensesteinar (S6, S7). Dei seks tuftene låg på ei forhøging sør på flata. Tre av tuftene var grunnmurar av stein (S1, S2, S11) medan dei tre andre var jordvollar (S3, S4, S9). Tuftene med jordvollar er nok dei eldste. Liknande tufter er funne i Bjørndalen i Sogndal (R 105899) få kilometer aust for Gamlestølen. Desse har C14-dateringar som viser bruk tilbake til romartida. I kulturhistorisk leksikon på nettsida til ”Fylkesarkivet Sogn og Fjordane” står det følgjande om Gamlestølen: Frå gamalt låg sela på Fadnastølen om lag 300 m lenger framme enn i dag. På 1800-talet tok ei snøskred med seg sel og fjøsar, og stølsdrifta vart flytta lenger heim der den heldt fram til 1947. Ein finn enno murar etter den gamle stølen som hadde ein flat og fin selbø, medan terrenget er meir kupert der stølen ligg no (http://fylkesarkiv.no/).

Stølen blei altså fråflytta ein gong på 1800-talet og ned til det som i dag heiter Fadnastølen. Truleg er dei to tuftene med grunnmur av stein frå husa som stod på stølen då raset gjekk. Eit steingjerde (S5) er synleg i nordre og nordvestre del av den forhøga flata med tuftene. Det er spor etter gjerdet også i vestre del ned mot elva. Nord for steingjerdet er terrenget myrlendt,

120

men i austre kant av myra ved kanten av fjellskråninga mot aust blei det funne spor etter ei tuft (S11). Det blei også funne restar etter ei oppmuring (S12) rett nord for myra i ei sørvend skråning. Oppmuringa blei tolka som spor etter steingjerde og markerer såleis ei nordleg avgrensing av stølsområdet. Det blei gjort ei rekkje forsøk på å ta ut kolprøver frå tuftene ved prøvestikking, men det viste seg vanskeleg å påvise eldstader og kulturlag.

Lokalitetskart med R 105905, stølsanlegg på Gamlestølen

Oversikt over Gamlestølen (R105905). Dei fleste tuftene ligg på den grønne kollen sentralt i biletet (foto #24).

R 105905 ligg midt i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet.

121

Gamlestølen

Utsnitt av amtskart fra 1866 over Sogndal og Leikanger, teikna av løytnant H. Sejersted. I motsetnad til Fadnastølen er korkje Gamlestølen eller Bjørndalstuftene avmerka, noko som indikerer at verksemda hadde opphøyrt innan dette tidspunktet. Det er også markert eit vegfar som har gått forbi både Bjørndalstuftene og Gamlestølen, og dalføret kan dermed ha vore ei naturleg ferdselsåre mellom Øvstedalen og Hermannsverk i svært lang tid. Statens Kartverk.

Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 12 m lang, 5 m brei og 0,8 m høg. Rektangulær form. S2: Tuft med grunnmur av stein. 5,2 m lang, 4,2 m brei og 0,7 m høg. Rekt./kvadr. form. S3: Tuft med jordvollar. 12,2 m lang, 6 m brei og 0,4 m høg. Rektangulær/uregelm. form. S4: Tuft med jordvollar. 12 m lang, 5 m brei og 0,8 m høg. Rektangulær form. S5: Steingard. 90 m lang, 0,8 m brei og 0,9 m høg. S6: Grensesteinar (2 stk). 0,4 x 0,3 m, høgde 0,5 m (grensestein 1). 0,4 x 0,3 m, høgde 0,4 m (grensestein 2). S7: Grensesteinar (2 stk). 0,3 x 0,3 m, høgde 0,3 m (grensestein 1). 0,5 x 0,4 m, høgde 0,4 m (grensestein 2). S8: Rydningsrøys. 9 m lang, 7 m brei, 0,7 m høg. Oval form. S9: Tuft. 9,5 m lang, 5,5 m brei og 0,4 m høg. Rektangulær form. S10: Rydningsrøys. 3 m lang, 2,5 m brei, 1,3 m høg. Oval form. S11: Tuft med grunnmur av stein. 4,8 m lang, 2,7 m brei og 0,4 m høg. Rektangulær form. S12: Steingard. 2,6 lang, 0,5 m brei og 0,4 m høg.

122

S3, tuft, planteikning

S4, tuft, planteikning

S9, tuft, planteikning

S1, tuft (foto #14)

S2, tuft (foto #17)

S3, tuft (foto #18)

S4, tuft (foto #20)

S5, steingjerde (foto #38)

S11, tuft/oppmuring (foto #42)

S6, grensestein I (foto #28)

S7, grensestein I (foto #33)

S12, steingjerde (foto #45)

123

R 129610 (KOLFRAMSTILLINGSANLEGG, LOK 219, GBNR 21/1) Einskildminnekategori Kolgrop

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering R 129610 ligg omlag70-80 m vest for Njøselvi på beitemark. Like ved kolgropa er det tre mindre rydningsrøyser og ei tuft mot sørvest (desse er ikkje registrerte sidan området ligg noko utanfor traseen). Kolgropa ligg på ei sørvest-nordaust orientert flate, med bratt stigning mot nord og svak helling mot elva i sør og sørvest.

R 129610/S1, kolgrop (foto #48)

Lokalitetskart med R 129610, kolgrop.

124

Skildring av lokaliteten R 129610 er eit einskildminne i form av ei kolgrop. Den ligg innanfor eit stølsanlegg og vi kan dermed ikkje sjå vekk frå at den kan knytast til aktivitet i samband med stølsdrifta, men truleg er den eldre. Kolgropa er ikkje C14-datert, men på bakgrunn av andre groper i Leikanger (jf. R 129608) og Sogndal (jf. R 129620) som er daterte, kan ein rekne med at den er frå yngre jernalder/mellomalder. R 129610 ligg ca. 60 m sør for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Kolgrop. Ytre dm. 1,5 x 1,5 m, indre dm. 1,4 x 1,3 m. Djupne: 0,2 m. Ingen vollar er markerte og sidekantane i gropa er slake. K 129642 (STØLSANLEGG, LOK 220, GBNR 21/ 1) Einskildminnekategori Tuft Steingard/oppmura veg

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 1

Mengd kolprøver

Terrengskildring og lokalisering K 129642 (stølsanlegg) er lokalisert om lag 175 m vest for Njøselvi og ca. 400 m sør for stølen Skagasete. Lokaliteten ligg i sørleg del av rydda område i traseen for eksisterande kraftlinje og er dekka av nedhogde tre og busker.

Lokalitetskart med K 129642, stølsanlegg.

125

Skildring av lokaliteten K 129642 er ei tuft (S1) og eit steingjerde (S2). På grunn av nedhogde tre og busker i området er det vanskeleg å avgrense lokaliteten. Lokaliteten ligg i ei sørvend skråning med blandingsskog mot sør. Tufta av grunnmur av stein er truleg kvadratisk, men lengda på huset er usikker og den kan tenkjast å vere rektangulær. Ei oppmuring (S2) ca. 3 m aust for tufta er tolka som eit mindre steingjerde, men det kan like gjerne vere ein oppbygd veg opp mot tufta. K 129642 ligg like nord for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: tuft med grunnmur av stein. 4,7 m lang, 4,6 m brei og 1,6 m høg. Kvadr./rektangul. form. S2: steingard/oppmura veg. 2,7 lang, 0,5 m brei og 0,5 m høg.

S1, tuft (foto #51)

S2, steingjerde/oppmura veg (foto #50)

K 129644 (STØLSANLEGG, LOK 221, GBNR 20/ 0) Einskildminnekategori Tuft Steingard Rydningsrøys Prøvestikk i dyrkingslag

Mengd C14-datering (kalibrert) 3 1 9 1 1670 - 1780, 1800 - 1950, 1950 - 1960 e. Kr. (Beta 263383)

Mengd kolprøver 0 0 0 1

Terrengskildring og lokalisering K 129644 (stølsanlegg) er lokalisert omlag 400 m vest for Njøselvi og omlag 300 m nordvest for garden Pyttane (gbnr. 20/4). Lokaliteten ligg i ei sørvend skråning som delvis er samansett av blanda skog og opne parti med beitemark. Skildring av lokaliteten K 129644 er samansett av tre tufter (S1-S3), eit steingjerde (S4) og ni rydningsrøyser (S5S13). Tuftene ligg noko spreidde frå kvarandre og kan vere av ulik alder, medan dei fleste rydningsrøysene ligg i ytterkantane av lokaliteten. På grunn av attgroing er det vanskeleg å avgrense lokaliteten og ein kan ikkje sjå vekk ifrå at det er fleire strukturar i området. Eit austvest-orientert steingjerde (S4) ligg mellom to av tuftene (S2 og S3). Steingjerdet er kraftig oppbygd og mot vest går det over til å nærast vere ein oppbygd veg/sti. I midtre del av steingjerdet er det tilknytt eit omlag 50 m langt steingjerde som går mot sør. Vestre del av steingjerdet endar ved eit anna nord-sør gåande steingjerde. Det blei teke eit prøvestikk like sør for S3 innanfor stølsanlegget for om mogleg å avdekke avsviing eller dyrkingshorisontar. Ei prøve blei teken for C14-datering av mogleg dyrkingslag. Prøva gav diverre sprikande

126

resultat, frå 1670 til 1960 e. Kr., og gir dermed ikkje eit godt svar på kor tid området kan ha vore i bruk. K 129644 ligg i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129644, stølsanlegg.

Strukturskildring S1: Tuft med det vi reknar med er grunnmur av stein. 5,8 m lang, 4,7 m brei og 0,6 m høg. Truleg rektangulær form. Kan ha vore inndelt i to rom. Tufta er kraftig attgrodd. S2: Tuft med grunnmur av stein. 4 m lang, 4 m brei og 1 m høg. Tufta ligg på ei lita flate som ser ut til å vore utplanert med stein og jord. S3: Tuft med grunnmur av stein. 6 m lang, 6 m brei og 1 m høg. Kvadratisk form. steingard/oppmura veg. 2,7 lang, 0,5 m brei og 0,5 m høg. S4: Steingjerde. Omlag180 m langt, 1,6 m breitt og 0,8 m høgt. Orientert aust-vest. Ut frå midtre del av gjerdet går eit steingjerde mot sør som er 50 m langt, 1 m brett og 0,5 m høgt. S5: Rydningsrøys. 4 m lang, 3,5 m brei og 0,8 m høg. Rundoval form. S6: Rydningsrøys. 5,3 m lang, 2 m brei. Avlang form. S7: Rydningsrøys. 5,8 m lang, 2,5 m brei og 0,4 m høg. Oval form. S8: Rydningsrøys. 3,4 m lang, 2,6 m brei. Dråpeforma. S9: Rydningsrøys. 10 m lang, 2,4 m brei. Avlang form. Strukturen markerer det sørlegaste punktet til lokaliteten. S10: Rydningsrøys. 2,7 m lang, 2 m brei og 0,3 m høg. Oval form. Strukturen markerer vestlegaste avgrensing til lokaliteten. S11: Rydningsrøys. 4,9 m lang, 4,7 m brei og 0,6 m høg. Oval form.

127

S12: Rydningsrøys. 5,5 m lang, 3,4 m brei og 0,3 m høg. Oval form. Strukturen markerer lokaliteten si avgrensing mot nord. S13: Rydningsrøys. 3 m lang, 3 m brei og 0,3 m høg. Sirkulær form. Ligg om lag 190 m vest for S1 og 3 m vest for S12.

S1, tuft t.v. for personen i biletet (foto #55)

S2, tuft (foto #58)

R 105910 (STØLSANLEGG, LOK 222, GBNR 24/3) Einskildminnekategori Tuft Oppmura veg Rydningsrøys Tuft/rydningsrøys Kvernhus (tuft)

Mengd C14-datering (kalibrert) 3 S1: 390 – 550 e. Kr. (Beta 263385) S2: 230 – 410 e. Kr. (Beta 263384) 1 1 1 1

Mengd kolprøver 2

Terrengskildring og lokalisering R 105910 (stølsanlegg) er lokalisert om lag 400 m nordvest for Njøselvi på ein stad kalla Bjørge. Lokaliteten ligg delvis i sørvend skråning og på flater i terrenget. Området er samansett av beitemark og område med open skog. I nordleg del av lokaliteten er det brattare og tettare skog. Mot vest er lokaliteten avgrensa av ei mindre elv, medan den mot aust er avgrensa av eit skogholt med lokaliteten K 129644 (stølsanlegg) vidare mot aust. R 105910 ligg i traseen og to av strukturane (S3 og S4) ligg svært nær eit mastefeste (BM 175). Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Lokaliteten er rekna for å ha stor kulturhistorisk verdi, og traseen og mastefestet vil føre til ei klar skjemming av kulturmiljøet.

128

Lokalitetskart med R 105910, stølsanlegg.

Skildring av lokaliteten R 105910 er samansett av fem tufter (S1-S3, S6 og S8), ein oppmura veg (S4), eit steingjerde/oppmuring (S7) og ei rydningsrøys (S5). To av tuftene (S1 og S2) er tidlegare registrerte i 2000 i samband med Statnett si utbetring av kraftlinja mellom Fardal (Sogndal) og Mel (Balestrand) (jf. Furnes 2001: XLVII). For planteikningar av S1 og S2 viser vi til registreringsrapporten frå 2001. Dei to tuftene ligg på ei flate i sørvestre del av lokaliteten. Den eine tufta (S1) ligg i sørkanten av beitemark, med ein gran- og bjørkekledd kolle 5 meter mot sør. Den andre (S2) ligg om lag 35 m lengre mot sørvest i eit område med open granskog der det mot aust, vest og sør skrår bratt ned. Om lag 20 m nordvest for S1, like nedanfor ein bratt bergknaus i ytterkanten av beitemarka, blei det registrert ei oppmuring av stein (S7). Det er usikkert kva oppmuringa representerer, men den er truleg restar etter eit steingjerde. På oppsida av den bratte bergknausen i open blandingskog, ligg S3 (tuft). Tufta er bygd opp mellom to bergryggar med ein oppbygd veg (S4) som går ut mot aust. Like aust for denne vegen blei det registrert ei samling av stein som blei tolka som grunnmur etter ein mindre bygning (S6). Om lag 20 m nord for den oppbygde vegen ligg ei rydningsrøys (S5) og den markerer truleg den nordlege avgrensinga til lokaliteten. I vestre kant av elva, som også markerer vestre avgrensing av lokaliteten, blei det funne ei oppmuring som truleg er restar etter eit kvernhus (S8). Ein eldstad frå ei av tuftene (S2) blei C14-datert på trekol til yngre romartid, medan trekol frå ei anna tuft (S1) blei datert til folkevandringstid. S2 blei også datert til romartid ved registreringa i 2000 (tuft A). I Leikanger bygdebok står det om plassen Bjørge at segna fortel at det skal ha vore ein gard der i eldre tid, men at garden blei liggande ubrukt etter svartedauden (Bøthun 1965:299).

129

Prøvestikk PS1 (S2) (foto #83)

Prøvestikk PS1 (S2) og PS2 (S1), profilteikningar

Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av låge jordvollar og nokre steinar. 14,5 m lang, 9,5 m brei og 0,6 m høg. Rektangulær form. Ved tidlegare registrering er tufta tolka som fjøs med spor etter båsinndeling. Eldstad i sørleg del av tufta er datert til folkevandringstid. S2: Tuft med slak stein og jordblanda veggvoll. 11,7 m lang og 7 m brei og omlag 0,3 m høg/djup. Hesteskoforma. Trekol frå eit prøvestikk i tufta er datert til yngre romartid. S3: Tuft med grunnmur av stein/bergknausar. 10 m lang, 3,5 m brei og 0,7 m høg. Rektangulær form. S4: Oppmura veg av stein og jord. 26 m lang, 1-3 m brei og 0,5 m høg. Ligg mellom to tufter (S3 og S6). Kraftigast oppbygd i vestre del ved S3. S5: Rydningsrøys. 7 m lang, 2,2 m brei og 1 m høg. Avlang form. S6: Tuft med grunnmur av stein. 3,6 m lang, 3,3 m brei og 0,6 m høg. Kvadratisk form. Tufta er overgrodd av tre/busker og framstår som uklar - kan vere ei rydningsrøys eller delar av oppbygd veg (S4). S7: Steingard/oppmuring. 3,6 m lang, 0,4 m brei og 0,5 m høg. Steinane ligg på ei rekkje. S8: Tuft (kvernhus). 5 m lang, 3 m brei og 1 m høg. Usymmetrisk /kvadratisk form.

130

R 105910, tuft (S3) med oppmurt vei (S4) i aust, planteikning.

131

S1, tuft (foto #78)

S2, tuft (foto #82)

S8, tuft/kvernhus (foto #98)

S3, tuft (foto #85)

K 129645 (STØLSANLEGG, LOK 224, GBNR 22/ 2, 24/3) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering (kalibrert)

Tuft / oppmuring Rydningsrøys Tuft Rydningsrøys / tuft

1 1 1 1

Mengd kolprøver 0 0 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129645 (stølsanlegg) er lokalisert sør for Ørnegardshaugen, like vest for Galdagjelet. Lokaliteten ligg delvis i sørvend skråning i tett granskog. Skildring av lokaliteten K 129645 er samansett av 2 tufter (S1 og S3) og to rydningsrøyser (S2 og S4). S1 er ei svakt bøygd oppmuring i sør som utgjer ei lita flate mot nord. Truleg er det grunnfundamentet til ein mindre bygning/løe, men vi kan ikkje sjå vekk frå at det kan vere restar etter ein annan type struktur. Med god sikt nedover dalsida mot sør er det naturleg å tru at det kan ha vore restar etter eit bogastille. S3 ligg i kanten av granskog med ope, noko attgrodd, beiteområde mot nord og vest. Ei av rydningsrøysene (S4), som ligg på ei flate i det elles skrånande terrenget, kan også tolkast å vere spor etter grunnmuren for ei bygning. Ut frå tilstanden til strukturen, med forstyrringar av grantre og attgroing, er det ikkje mogleg å avgjere nærare kva 132

type kulturminne steinsamlinga utgjer. Den andre rydningsrøysa (S2) er ei mindre samling av stein. K 129645 ligg i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129645, stølsanlegg.

Strukturskildring S1: Tuft med oppmuring av stein i sørleg del. 3 m lang, 0,5 m brei og 0,5 m høg. Svakt bogen form. Mogleg bogastille. S2: Rydningsrøys. 0,8 m lang, 0,5 m brei og 0,5 m høg. Ujamn form. S3: Tuft med grunnmur av stein. 4 m lang, 3 m brei og 0,4 m høg. Kvadratisk form. S4: Rydningsrøys/tuft. 5 m lang, 3 m brei og 0,2 m høg. Ujamn form.

S1, tuft (foto #102)

S2, rydningsrøys (foto #101)

133

S3, tuft (foto #100)

S4, rydningsrøys (foto #103)

K 129646 (STØLSANLEGG, LOK 225, GBNR 24/ 1) Einskildminnekategori Tuft

Mengd

C14-datering (kalibrert)

Mengd kolprøver

1520-1590, 1620-1670, 1770-1800, 1940-1950 e. Kr. (Beta 263386)

Steingard Prøvestikk i dyrkingslag

1 1

1440 - 1640 e. Kr. (Beta 265329)

0 1

Terrengskildring og lokalisering K 129646 (stølsanlegg) er lokalisert like nord for K 129644, 300 m sørvest for stølsområdet Skagasete. Området ved lokaliteten er kalla ”Bustagjere”. Lokaliteten ligg delvis i sørvend skråning rett under eksisterande kraftlinje. Den ligg i overgrodd beitemark med ein del nedhogde tre og busker. K 129646 ligg i eksisterande kraftlinje-trasé og like nord for planlagd trasé. Tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129646 er samansett av ei tuft (S1) og eit steingjerde (S2). Steingjerdet omringar eit beitemarkområde som også utgjer avgrensinga til lokaliteten. Tufta ligg i vestre kant av dette området, i kant med steingjerdet. Tufta har tydelege vollar (opp mot 2 meter breie) i austre og søraustre del. Det er usikkert om desse vollane er overgrodde steinmurar eller om det er jordvollar. Tufta er truleg todelt der søndre del ligg lågare enn nordre del. Ei C14-datering av trekol frå eit prøvestikk i nordre del av tufta (225P2) gav verdiar frå 1520 til 1950 e. Kr., men at trekolet med 68 % sannsyn (1 sigma) kan daterast til 1640-1660 e. Kr. Eit dyrkingslag frå eit prøvestikk nordaust for tufta (225P1) gav ei datering mellom 1440 og 1640 e. Kr. (2 sigma, 95 % sannsyn). Ut frå desse dateringane og oppbygginga til tufta kan ei datering av stølsanlegget til første halvdel av 1600-talet stemme bra. Strukturskildring S1: Tuft med vollar av jord og stein. 12,5 m lang, 6,5 m brei og 1,1 m høg. Rektangulær form. Ei tunn flis av flint blei funnen i prøvestikket (225F1), og kan vere avslag frå eldslagingsflint. Funnet er levert inn til Bergen Museum og har fått museumsnummer B16639 (Aks. 89/09). S2: Steingard. Ca.150 m lang, 1-3 m brei og 0,6 m høg. Rundoval form.

134

Lokalitetskart med K 129646, stølsanlegg

Over: Prøvestikk PS1 i S1 (foto #118) Til høgre: Profilteikningar av PS1 og PS2

135

S1, tuft (foto #111)

S2, steingjerde (foto #116)

136

K 129647 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 226, GBNR 17/3) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129647 (tuft) er lokalisert i ei austvend skråning vest i Henjadalen, om lag 350 m vest for Henjaelvi. Tufta ligg i sørkanten av eksisterande rydda trasé like ovanfor tett granskog. K 129647 ligg like ved traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129647 er ei klart markert tuft der den sørlege veggen er tydelegast. Den nordlege delen er dekka av kvist og greiner etter rydding av traseen og er mindre synleg. Strukturskildring S1: Tuft med synleg grunnmur av stein i sørleg del. 4,5 m lang, 3,5 m brei og 0,6 m høg. Kvadratisk form.

S1,tuft (foto #119)

Lokalitetskart med K 129647, tuft.

137

K 129648, (BUSETNAD/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 227, GBNR 17/17) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129648 (tuft) er lokalisert i Raumålsbakkane vest i Henjadalen. Tufta ligg aust for ein tursti i ei opning i den elles så tette granskogen. Tufta ligg på ei forhøga flate der det mot aust og sør skrår nedover, medan terrenget stig mot nord og vest. Truleg er det restar etter ei løe kalla Nedstaløa (jf. Fylkesarkivet).

Lokalitetskart med K 129648, tuft.

Skildring av lokaliteten K 129648 er truleg brukt opp til nyare tid. Midt inne i tufta ligg restar etter eit blekktak og fleire skiferheller, som vitnar om dette. Truleg er det ein eldre bygning som i nyare tid er renovert. K 129648 ligg like nord for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 5 m lang, 4,7 m brei og 0,4 m høg. Kvadratisk form.

138

S1, tuft (foto #121)

K 129649 (STØLSANLEGG, LOK 228 GBNR 16/3 , 17/3) Einskildminnekategori Rydningsrøys Tuft / rydningsrøys

Mengd C14-datering (kalibrert) 4 1

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129649 (stølsanlegg) er lokalisert vest i Henjadalen, søraust i Raumålsbakkane i eit område kalla Koldemyri. Lokaliteten ligg på ei flate i open granskog. Aust for lokaliteten opnar landskapet seg meir opp og det er attgrodde beitemarksområde som truleg er tilknytt eit stølsområde i aust. K 129649 ligg i traseen, og mastefeste FM173 er i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten K 129649 er ei mogleg tuft (S4) og fire rydningsrøyser (S1-S3 og S5). Tufta utgjer ei samling av stein der austre del framstår som ein utrasa vegg. Steinane og vegetasjonen er mosegrodd og gjer det vanskeleg å få eit klart bilete av strukturen. Den eine rydningsrøysa (S1) ligg 5 meter nordvest for tufta, medan to andre rydningsrøyser (S2 og S3) ligg like vest for denne. Den siste rydningsrøysa ligg ca. 70 m sørvest for S2. Vi kan ikkje sjå vekk frå at det er fleire strukturar i området, men på grunn av attgroing er det vanskeleg å påvise. Strukturskildring S1: Rydningsrøys. 2 m lang og 1,8 m brei. Sirkulær form. S2: Rydningsrøys. 2 m lang og 1,4 m brei. Sirkulær form. S3: Rydningsrøys. 1,8 m lang og 1,9 m brei. Sirkulær form. S4: Tuft / rydningsrøys. 4 m lang, 3,4 m brei og 0,4 m høg. Kvadratisk form. S5: Rydningsrøys. 6 m lang, 6 m brei og 0,5 m høg. Sirkulær form.

139

Lokalitetskart med K 129649, stølsanlegg.

S1-S3, rydningsrøyser (foto #122) S4, tuft/rydningsrøys (foto #127) S5, rydningsrøys (foto #129)

K 129650 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 229, GBNR 17/10) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129650 (tuft) er lokalisert i sør Raumålsbakkane, vest i Henjadalen og ligg i ei sørvend skråning i utkanten av ein granskog. Ein rydda skogsveg ligg 10-15 m nord for tufta. K 129650 ligg i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129650 er tydeleg markert med kraftig tørrmur av stein. Den er best bevart i søraustre og nordvestre del. Steinane er mosegrodde og eit eldre bjørketre står inne i sørvestre del av tufta. Grunnmurane er utrasa i sørvestre hjørne og austre langside. Eit ståande uthus (løe) er lokalisert ca. 100 m søraust for tufta (ikkje registrert). Midt inne i tufta ligg restar etter eit

140

blekktak og fleire skiferheller, som vitnar om dette. Truleg er det ei eldre bygning som i nyare tid er renovert.

Lokalitetskart med K 129650, tuft.

Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 8 m lang, 6 m brei og 2,1 m hĂ¸g. Breidda til grunnmurane er 0,5-0,6 m. RektangulĂŚr form.

S1, tuft (foto #132)

141

R 129604 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 230, GBNR 13/1) Einskildminnekategori Heller

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 390 - 170 f. Kr. (Beta 263387) 530 - 390 f. Kr. (Beta 263388)

Mengd kolprøver 2

Terrengskildring og lokalisering R 129604 (heller) er lokalisert nordvest for Kleppahaugen, sør for Viddmyrane. Helleren ligg i ei nordvend skråning med tett granskog rundt. I den nordvende skråninga er det fleire hellerar, men det blei ikkje påvist aktivitet i desse. I ei anna nordvend skråning lengre vest blei det likevel funne ein heller (R 129605) med spor etter opphald. R 129604 ligg i sørlege del av traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med R 129604, heller.

R129604 (heller), planteikning. Prøvestikk markert med raud kvadrat.

142

R129604. Helleren ligg skjult bak grantrea (foto #149).

Til venstre: PS2 frå helleren (foto #144)

S1, heller (foto #152)

Profilteikning av PS2

Skildring av lokaliteten Helleren har hatt ei grunnflate på om lag 45-50 m2 med eit dråpefall på opp mot 1,85 m. Det overhengande berget er 6,4 m høgt. Berget som er av fyllitt er nokre stadar kraftig forvitra og fleire stader i helleren er det rasa ut store blokker (særleg i austre del). Det blei påvist fleire

143

sjikt med trekol i eit prøvestikk teke sentralt i helleren. C14-dateringar av to trekolsjikt (truleg eldstader) gav dateringar til overgangen yngre bronsealder - førromersk jernalder og til midtre del av førromersk jernalder. Utan granskogen ville ein ha hatt god utsikt ut over Viddmyrane. Strukturskildring S1: Heller. 24 m lang, 1,8-2 m brei flate og 1,85 m høg (med bergknausen over er den 6,4 m høg). R 129605 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 231, GBNR 12/21) Einskildminnekategori Heller

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 410 - 360 f. Kr. (Beta 263389)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildring og lokalisering R 129605 (heller) er lokalisert om lag 200 m rett nord for Orrasete, 500 m vest for Kleppahaugen. Helleren ligg i ei nordvend skråning med tett granskog rundt. Like nord for helleren er det ei lita opa flate før det skrår ned mot ein bekk endå lengre nord. R 129605 ligg i sørkanten av ny planlagd anleggsveg sør for traseen, og tiltaket kan derfor kome i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med R 129605, heller

Skildring av lokaliteten Helleren har hatt ei grunnflate på om lag 25 m2 med eit dråpefall på opp mot 1,6 m. Det overhengande berget er 3,3-3,7 m høgt. Berget, som er av fyllitt, er nokre stader kraftig forvitra, og i austre og vestre del har delar av berget rasa ut. Det blei påvist fleire sjikt med trekol i eit prøvestikk teke sentralt i helleren. C14-datering av eit trekolhaldig botnsjikt (truleg eldstad) gav dateringar til første del av førromersk jernalder.

144

S1, heller sett mot vest (foto #162)

R129605 (heller). Planteikning, prøvestikk markert med raud kvadrat.

Strukturskildring S1: Heller. 19,5 m lang, opp mot 2,5 m brei flate og 3,3-3,7 m høg. Dråpefall på 1,6 m

145

Prøvestikk PS1 frå helleren (foto #154)

Prøvestikk PS1 frå helleren, profilteikning

K 129651 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 232, GBNR 12/14) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129651 (tuft) er lokalisert sør på Orrasete og har nok ei tilknyting til denne stølen. K 129651 ligg om lag 5 m nordvest for anleggsveg, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129651 er ei tuft med grunnmur av stein med delar av treverk liggande oppi. Aust for tufta går ein traktorveg som også er ein del av ei lysløype, medan det vest for tufta er planta ei rekkje med grantre.

146

Lokalitetskart med K 129651, tuft.

Strukturskildring S1: Tuft med synleg grunnmur av stein. 4 m lang, 4 m brei og 0,4 m hĂ¸g. Kvadratisk form.

S1, tuft (foto #164)

147

R 129608 (KOLFRAM STILLINGSANLEGG, LOK 233, GBNR 12/5) Einskildminnekategori Kolgrop

Mengd C14-datering (kalibrert) 2 S1: 890 – 1020 e. Kr. (Beta 263390)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildringog lokalisering R 129608 (kolgroper) er lokaliserte 4-500 m nordvest for Orrasete, nord for Våghammarmyrane. I Fylkesarkivet (gardsleksikon) står det at myrane var stygge, plagsame om vinteren fordi dei aldri fraus. Like vest for myrane er det eit område kalla Dokkene. Det skal her vere fleire søkk og hol i terrenget. Namnet er fleirtalsform for dokk som tyder søkk/hol. Det er registrert kolgroper både nord og aust for Våghammarmyrane (R 129603, R 129707, R129608). Namnet på området vest for myrane tilseier at det også på vestsida kan vere kolgroper.

Lokalitetskart med R 129608, kolgroper.

Skildring av lokaliteten R 129608 er to kolgroper (S1 og S2). Kolgropene ligg om lag 5-6 m frå kvarandre og har truleg vore i bruk samstundes. Lokaliteten ligg i kanten av ei lita flate med blåbærlyng med små grantre rundt. Mot sør og sørvest er det myr. R 129608 ligg nord i traseen, og tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Kolgrop med tydelege vollar i søraustre, nordaustre og i vestre del. Ytre dm: 3,2 x 3,1 m , indre dm: 2 x 2 m, 1,1 m dyp. Sirkulær/oval form. S2: Kolgrop med svakt markerte vollar i austre og vestre del. Ytre dm: 2,1 x 2,3 m , indre dm: 1,3 x 1,5 m, 1,1 m dyp. Oval form.

148

S1, kolgrop (foto #166)

S2, kolgrop (foto #167)

K 129652 (VEGANLEGG, LOK 234, GBNR 12/5) Einskildminnekategori Stølsveg

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129652 (stølsveg) er lokalisert 400-500 m nordvest for Orrasete, like nord for R 129608 (kolgrop). Lokaliteten startar i nordre del av eksisterande trasé og går i retning mot nordvest. Stølsvegen ligg i ei sørvend skråning med granskog og nokre lysningar med mindre vegetasjon. Omlag 150 m nordvest for stølsvegen er det ein stad kalla ”Steinbruvadet”. Her skal det gå eit ”vad” over to elvar. Kanskje er det opp her stølsvegen går og vidare mot vestnordvest. Skildring av lokaliteten Vegen ligg i ei sørvend skråning og er til dels svært overgrodd og vanskeleg å følgje. Den ser ut til å vere ganske brei (2-3 m) og nokre stader er den tydeleg bygd opp med stein og jord. Der er truleg berre restar av stølsvegen som her er synleg. Truleg har vegen strekt seg lengre i begge endar. K 129652 ligg like nord for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: stølsveg, delvis oppbygd. Om lag 150 m lang, 2-3 m brei.

149

Lokalitetskart med K 129652, stĂ¸lsveg.

S1, oppbygd stĂ¸lsveg (foto #170)

150

K 129653 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 235, GBNR 10/7) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129653 (tuft) er lokalisert vest for eit område kalla Storuri, sør for Svarthamrane, nordvest for Tjoahaugen. Like nord for lokaliteten ligg ei fjellside kalla Hamreli som var lauvteig for Hamrebøndene (jf. Fylkesarkivet, kart i gardsleksikon). Tufta ligg i tett granskog i sørøstvend helling. K 129653 ligg i området mellom traseen og planlagd anleggsveg nr. 322 og det er derfor direkte konflikt mellom tiltaket og kulturminnet. Det er også stor sjanse for at anleggsvegen vil kome i stor grad av konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129653, tuft.

Skildring av lokaliteten Tufta er samansett av runde steinar som ser ut til å vere grunnmuren til eit hus. Det kan likevel ikkje sjåast vekk frå at det er utrasa stein frå lia ovanfor. I vestre langvegg og sørleg kortvegg er det svakt synlege jordvollar. Tufta si oppbygging tyder på ein viss alder. Strukturskildring S1: tuft med grunnmur av stein og jordvollar. 7 m lang, 3 m brei og 0,2 m høg. Rektangulær form.

151

S1, tuft (foto #172)

R 129603 (KOLFRAMSTILLINGSANLEGG, LOK 23 6, GBNR 12/12) Einskildminnekategori Kolgrop

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 610 – 880 e. Kr. (Beta 263391)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildring og lokalisering R 129603 (kolgrop) er lokalisert om lag 300 m nordvest for Orrasete, nordaust for Våghammarmyrane. Lokaliteten ligg i utkanten av myra i sidekanten av ein liten kolle i tett blandingsskog. R 129603 ligg like sør for traseen i området der ein ny anleggsveg er planlagd (går vestover frå anleggsveg nr. 322). Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med R 129603, kolgrop.

152

Skildring av lokaliteten R 129603 er ei kolgrop (S1). Den er svakt synleg i blåbærlyng mellom grantre og nokre bjørketre. Den virkar å ha kvadratisk form, og trekol blei påvist 42 cm ned i midten av strukturen. Ei trekolprøve frå strukturen gav datering til merovingartid – vikingtid. Strukturskildring S1: Kolgrop med svake vollar. Ytre dm: 3,4 x 2 m , indre dm: 2,3 x 1,3 m, 0,3 m djup. Kvadratisk form.

S1, kolgrop (foto #176)

R 129607 (KOLFRAMSTILLINGSANLEGG, LOK 23 7, GBNR 12/12) Einskildminnekategori Kolgrop

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering R 129607 (kolgrop) er lokalisert like aust for Våghammarmyrane vest i Orradalen, om lag 300 m nordvest for Orrasete. Terrenget er flatt med nokre kollar dekka med tett granskog. R 129607 ligg om lag 90 m sør for mastefeste BM 166 i traseen i området for planlagd anleggsveg. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.

153

Skildring av lokaliteten R 129607 er ei kolgrop (S1) som ligg p책 ei lita lyngdekt flate i ei lysning i ein elles tett granskog.

Lokalitetskart med R 129607, kolgrop.

Strukturskildring S1: Kolgrop med slake vollar. Ytre dm: 3 x 3 m, indre dm: 2 x 1,9 m, 0,7 m djup. Rund/kvadratisk form.

S1, kolgrop (foto #178)

154

R 129606 (STØLSANLEGG, LOK 238, GBNR 4/1 /0) Einskildminnekategori Tuft Løe (ståande) Steingard Rydningsrøys Prøvestikk i dyrkingslag

Mengd C14-datering (kalibrert) 2 1 1 2 1 360 - 290, 240 - 50 f. Kr. (Beta 263392)

Mengd kolprøver 0 0 0 0 1

Terrengskildring og lokalisering R 129606 (stølsanlegg) er lokalisert ved Marsete aust i Grindsdalen, om lag 200 m sørvest for Holestølen. Stølsanlegget ligg på ei flate vest for ein traktorveg som går opp mot Holestølen. Vest for lokaliteten skrår det bratt ned mot Grindselvi, medan det er slak stigning mot aust/nordaust. R 129606 ligg i traseen og like aust for planlagd rigg/vinsj/trommelplass. Tiltaket er derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Anleggsveg 321, og ein prosjektert trommelplass, kan også kome i konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med R 129606, stølsanlegg.

Skildring av lokaliteten R 129606 er samansett av 2 tufter (S1 og S3), ei løe (S2), eit steingjerde (S4) og to rydningsrøyser (S5 og S6). Lokaliteten er avgrensa av eit steingjerde som er bevart i vestre (S4B) og austre del (S4A). Det er opningar i steingjerdet i nordre og sørleg del. Løa står i austre del av stølsanlegget, medan dei to registrerte rydningsrøysene ligg like nord for denne. 155

Den eine tufta ligg om lag 20 m nord for løa (S1), medan den andre (S3) ligg 30 m sør for løa. Begge tuftene har grunnmurar av stein. S1 har ei opning i muren mot vest. S2 har også opning i muren mot vest og har i tillegg ein mur som deler den inn i to rom. I eit prøvestikk teke i vestre del av beitemark i ei åkerrein blei det teke ut ei prøve for datering av nedre (og truleg eldste) dyrkingslag frå stølen. Prøva gav ei datering til førromersk jernalder, 360-290/240-50 f. Kr. (Beta 263392). Dette viser at området truleg er teke i bruk i denne perioden, medan tuftene truleg viser til ein seinare bruk.

Profil i PS1 (foto #180)

Prøvestikk PS1 frå åkerrein, profilteikning

Strukturskildring S1: Tuft med oppmuring av stein. 6 m lang, 4,7 m brei og 1,2 m høg. Rektangulær form. S2: Løe (ståande). 6 m lang og 4 m. Rektangulær form med ståande plank og blekktak. S3: Tuft med grunnmur av stein. 6 m lang, 4,8 m brei og 1 m høg. Kvadratisk form. S4: Steingard. Ca. 250 m lang og 0,5 m brei. S5: Rydningsrøys. 2 m lang og 2 m brei. Oval form. S6: Rydningsrøys. 2,5 m lang og 1,7 m brei. Rundoval form.

156

S1, tuft (foto #182)

S4, steingjerde (foto #186)

S2, løe (foto #183)

S3, tuft (foto #187)

S5, rydningsrøys (foto #185)

S6, rydningsrøys (foto #184)

K 129704 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 239, GBNR 4/1/0) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129704 (tuft) er lokalisert aust i Grindsdalen, om lag 300 m sør for Holestølen. Truleg går tufta under namnet Ellingaløa. K 129704 ligg i traseen og like aust for planlagd anleggsveg nr. 323 og er derfor i direkte konflikt med tiltaket. Anleggsvegen kan også kome i stor grad av konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129704, tuft.

157

Skildring av lokaliteten Tufta ligg på ei lita flate med slak stigning mot nordaust. Vegetasjonen rundt er relativt open med mindre tre og bregner. 10 m sørvest for tufta er det lagt ei dreneringsgrøft som går parallelt med ein traktorveg. Tufta har kraftige veggmurar som er 1 m tjukke i nordre, vestre og austre del. I den sørlege delen er det ikkje mur. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 3,4 m lang, 3,4 m brei og 1 m høg. Kvadratisk form.

S1, tuft (foto #188)

K 129705 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 240, GBNR 4/1/0) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129705 (tuft) er lokalisert aust i Grindsdalen, om lag 400 m søraust for Holestølen. Lokaliteten ligg på om lag 320 m.o.h. i ei sørvestvend skråning. K 129705 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Tufta ligg på ei lita nordvest-søraust orientert flate med stigning mot aust, medan det mot vest går bratt nedover. På sjølve flata er det lite vegetasjon med noko gras og bregner, men det er tett blandingsskog både aust og vest for lokaliteten. To bjørketre står midt i tufta. Vegetasjonen rundt er relativt open med mindre tre og bregner. Inntil den austlege sida av tufta i nord-sørgåande retning kan vi berre så vidt sjå ein sti. Stien er truleg spor etter ein eldre stølsveg (ikkje registrert).

158

Lokalitetskart med K 129705, tuft.

Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 3 m lang, 3 m brei og 0,5 m hĂ¸g. Kvadratisk form.

S1, tuft (foto #190)

159

K 129700 (STØLSANLEGG, LOK 241, GBNR 10/ 2, 7) Einskildminnekategori Løe (ståande) Steingard Løe / tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 2 1 1

Mengd kolprøver 0 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129700 (stølsanlegg) er lokalisert om lag 600 m nordaust for Eggum og 300 m vest for Hamrestølen. Truleg går området under namnet Hopehøygarane. I følgje gardsleksikonet i Fylkesarkivet har området fått namnet etter to brør som hadde alt ”i hop” (det er referert til b.s.1019). Stølsområdet ligg i ei sørvend graskledd skråning med nokre einebusker og mindre grantre. K 129700 ligg tett ved anleggsveg nr. 322A, som dermed er i stor grad av konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129700, stølsanlegg.

Skildring av lokaliteten K 129700 er samansett av 2 løer (S1 og S4), ei tuft/løe (S3) og eit steingjerde (S2). Lokaliteten er ein del av eit stølsområde vest for Styggelvi. Dei to ståande løene er i dårleg stand og vil innan få år truleg rase saman. Truleg har dette skjedd med S3, der det er restar etter tak og veggar som har rasa saman og ligg oppå grunnmuren av stein. Restar etter eit aust-vest orientert steingjerde ligg om lag 11 m nord for S1 og heilt inn mot ein traktorveg.

160

Strukturskildring S1: Løe (ståande). 4 m lang og 4 m brei. Kvadratisk form, lafta tømmer i veggar og med bølga blekktak. S2: Steingjerde. 15 m langt og 1,5 m breitt. S3: tuft med grunnmur av stein. 6 m lang, 4,8 m brei og 1 m høg. Kvadratisk form. S3: Løe / tuft. 7 m lang og 6 m brei. Rektangulær form. Restar etter lafta tømmer og bølga blekktak ligg inne i tufta. S4: Løe (ståande). 4 m lang og 3 m brei. Rektangulær form, lafta tømmer i veggar og med bølga blekktak.

S1, løe (foto #194)

S2, steingjerde (foto #200)

S3, tuft (foto #203)

S4, løe (foto #206)

R 129602 (KOLFRAMSTILLINGSANLEGG, LOK 24 2, GBNR 81/0) Einskildminnekategori Mengd Kolgrop 1

C14-datering (kalibrert) 740 - 690, 660 - 640, 550 - 380 f. Kr. (Beta 264930)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildring og lokalisering R 129602 (kolgrop) er lokalisert på ein fjellnabb sør for Sjonarhaug om lag 250 m nord for stølen Myrset. R 129602 ligg 2,5 m sør for mastefeste FM 146 i traseen, og tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med lokaliteten.

161

Skildring av lokaliteten R 129602 er ei kolgrop (S1) på ei flate sør for Rundemyri. Den ligg i ope terreng med bærlyng og dvergbjørketre. Lokaliteten har fått ei C14-datering til sein bronsealder og førromersk jernalder, noko som er svært uvanleg for denne typen kulturminne. Det er generelt sett ikkje rekna med at kolgroper blei tekne i bruk før i yngre jernalder. Dette reiser nokre kjeldekritiske spørsmål til dateringa, og om dette eigentleg er ei kolgrop. Kolprøva var likevel relativt stor, og faren for ei ureining av prøva blir derfor sett på som liten. Alternativt kan svært gamalt tømmer ha vore brukt i brenninga, eller gropa kan vere spor etter anna udefinerbar verksemd. Sjølv om den i utgangspunktet har ei form som ei kolgrop, er den såpass overgrodd at det ikkje kan sjåast vekk frå at det handlar om ein annan type kulturminne – til dømes ei tuft eller ei kokegrop. Ei vidare undersøking av lokaliteten vil truleg kunne gje ei betre forståing av kva funksjon den har hatt.

Lokalitetskart med R 129602, kolgrop.

Strukturskildring S1: Kolgrop med slake vollar. Ytre dm: 3,4 x 4,9 m , indre dm: 2,5 x 2,6 m, 0,3 m djup. Kvadratisk form.

162

S1, kolgrop (foto #217)

S1, kolgrop. Profil mot vest (foto #215)

R 129601 (KOKEGROPSL OKALITET, LOK 243, GBNR 81/0) Einskildminnekategori Kokegrop

Mengd C14-datering (kalibrert) 2 S1: 90 - 350 e. Kr. (Beta 264931)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildring og lokalisering R 129601 (kokegroper) er lokaliserte sør for fjellet Klukje aust for Kluksgjele på ei lita flate mellom Britahola (utmarksbeite) og Almegjelholten (fjell). Skildring av lokaliteten R 129601 er to kokegroper (S1 og S2) som ligg lengst sørvest på ein mindre nordaust-sørvest orientert bergrygg. Vegetasjonen rundt er bjørketre, bærlyng og nokre einebusker. Gropene ligg ein meter frå kvarandre, S1 lengst mot aust og S2 lengst mot vest. Det blei teke eit prøvestikk i S1 som viste innhald av skjørbrende steinar og 13 cm under overflata blei det påvist ei 10 cm tjukk trekollinse. Ei kolprøve frå kollinsa gav ei karbondatering til romartid. R 129601 ligg like sør for kraftlinja som er der i dag og berre 10 m nord for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet.

163

Lokalitetskart med R 129601, kokegroper.

Strukturskildring S1: Kokegrop med slake vollar. Ytre dm: 0,9 x 0,9 m , indre dm: 0,7 x 0,7 m, 0,4 m djup. Kvadratisk form. Inneheld ein del skjørbrend stein. 10 cm tjukk kollinse 13 cm under overflata. S2: Kokegrop med slake vollar. Ytre dm: 2 x 2 m , indre dm: 1,9 x 1,7 m, 0,4 m djup. Kvadratisk form. Kan vere kolgrop.

S1, kokegrop (foto #219)

S2, kokegrop (foto #220)

K 129746 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 244, GBNR 2/7) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

164

Terrengskildring og lokalisering K 129746 (tuft) er lokalisert vest i Grindsdalen, om lag 300 m nordaust for Skjestølen (Skisstølen) og 100 m vest for Grindselvi. K 129746 ligg like ved ein traktorveg som eventuelt ligg i forlenginga av anleggsveg nr. 320. Under føresetnad av at anleggsvegen ikkje blir utvida er tiltaket i liten grad av konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129746, tuft.

Skildring av lokaliteten Tufta ligg på ei lita flate med delvis attgrodd beitemark rundt og ein traktorveg 5 meter mot vest. Tufta er ei kraftig oppmuring med store steinar der oppmuringa i veggane er opp mot 1,2 m breie og 1,2 m høge. Steinane er mosegrodde og eit stort bjørketre og eit grantre står midt i tufta. Tufta ser ut til å ha ei rominndeling med inngangsparti i det nordvestre hjørnet. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 8,5 m lang, 6 m brei og 1,2 m høg. Kvadratisk form.

165

S1, tuft sett mot nordvest (foto #221)

S1, tuft sett mot aust (foto #222)

K 129747 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 245, GBNR 2/2) Einskildminnekategori Tuft Stølsveg

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 1

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129747 (tuft) er lokalisert i ei austvend skråning vest i Grindsdalen, om lag 300 m vest for Grindselvi. I følgje kartdata i Fylkesarkivet er det på same plass registrert stadnamnet Heimstaseltuftene. Truleg er tufta ein del av dette selet, og det er fleire tufter i nærleiken. K 129747 ligg i traseen og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg om lag 150 m vest for skogsveg i bratt austvend skråning med grantre og nokre bjørketre. På oppsida (vestsida) av tufta går ein delvis oppbygd sti som kanskje har vore ein stølsveg (S2). Tufta er klart delt inn i to delar og truleg har det stått to bygningar her. Den sørlege delen som er minst, er bygd høgare enn den nordre som er størst. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 7 m lang, 16 m brei og 0,4-1,1 m høg. Rektangulær form. Truleg har det stått to bygningar på tufta. S2: Sti/veg, delvis oppbygd. Nord-sør orientert. Ikkje innmålt.

166

Lokalitetskart med K 129747, tuft.

S1, tuft, sett mot vest (foto #231)

S1, tuft, vestleg del (foto #226)

K 129748 (VEGANLEGG, LOK 246, GBNR 2/2, 2 0) Einskildminnekategori Oppmura veg / sti

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129748 (oppmura veg/sti) er lokalisert like vest for Grindselvi på vestsida i Grindsdalen, mellom Storøyane og Småøyane.

167

K 129748 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129748, oppmurt veg/sti.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er truleg restar etter ein stĂ¸lsveg som har fulgt Grindselva oppover. Vegen er kraftig overgrodd med mose og bregnebusker med tett blandingskog pĂĽ begge sider. Strukturskildring S1: Oppmura veg / sti. ca. 150 m lang, 2 m brei og 0,5-1,8 m hĂ¸g.

S1, oppmurt veg/sti (foto #250)

168

K 129701 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 247, GBNR 81/2) Einskildminnekategori Steingard

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Tal kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129701 (steingjerde) er lokalisert i ei bratt sørvend skråning vest for ein bekk sør for stølsområdet Kyrali.

Lokalitetskart med K 129701, steingjerde.

Skildring av lokaliteten Steingjerdet er sterkt overgrodd av mose og bregner med tett skog rundt. Berre ein liten del av det er synleg, men det er truleg at steingjerdet har strekt seg lengre i begge retningar (aust-vest). K 129701 ligg like nord for traseen, og tiltaket er dermed i indirekte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Steingjerde. Ca. 5 m langt, 1 m brei og 0,5 m høg.

S1, steingjerde (foto #236)

169

K 129702 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 248, GBNR 82/1) Einskildminnekategori Steingard

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129702 (steingjerde) er lokalisert på eit noko flatare parti ca. 450 m.o.h. i ei elles bratt sørvend skråning sørvest for Raunesteinholten og vest for Kluksgjelet. K 129702 ligg i traseen, og tiltaket er i direkte konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129702, steingjerde.

Skildring av lokaliteten Steingjerdet er overgrodd av mose og bregner med tett skog rundt. Berre ein liten del av det er synleg, men det er truleg at steingjerdet har strekt seg lengre i begge retningar (aust-vest). Strukturskildring S1: Steingjerde. ca. 7-8 m langt, 0,8-1 m brei og 0,5 m høg.

170

S1, steingjerde (foto #237)

R 129600 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE), LO K 249, GBNR 82/1) Einskildminnekategori Heller Tuft Oppmuring

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 160 f. Kr. – 60 e. Kr. (Beta 263393) 1 1

Mengd kolprøver 1 0 0

Terrengskildring og lokalitet R 129600 (Heller og tuft) er lokalisert på eit noko flatare parti ca. 450 m.o.h. i ei elles bratt sørvend skråning sørvest for Raunesteinholten og vest for Kluksgjelet. Eit steingjerde (K129702) ligg like sørvest for lokaliteten. Truleg kan gjerdet knytast til aktivitet i samband med R 129600. R 129600 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med lokaliteten. Fleire tre står innanfor lokalitetsflata og felling av desse ved rydding av traseen kan føre til skade på kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av ein heller (S1), ei tuft (S2) og ei oppmuring (S3). Lokaliteten ligg i tett blandingsskog, hovudsakleg lauvskog. På søraustsida av ei stor flyttblokk finn vi helleren. Det er også ei stor flyttblokk framfor helleren. Fleire flate steinar i helleren kan tyde på at det har vore ei slags oppbygging ved helleren.

171

Lokalitetskart med R 129600, heller og tuft.

Eit prøvestikk i helleren avdekka eit nivå med eldstadsaktivitet ca. 28 cm under overflata. Like over og i øvre del av eldstaden blei det funne fire skår etter eit kleberkar. Alle skåra var like tjukke, 5,5 mm, der to av dei var randskår. Skåra er leverte inn til Bergen Museum og har fått aksesjonsnummer 86/09. Tynnvegga kleberkar er tidstypiske for siste del av yngre bronsealder-førromersk jernalder. Ei C14-datering av trekol frå eldstaden gav ei datering til overgangen førromersk jernalder – eldre romartid. Karbondateringa passar slik sett godt med den typologiske dateringa. Få meter sørvest for helleren er det ei flate med restar etter ei lita tuft. Tufta er overgrodd og framstår som eit søkk i terrenget der sørveggen er ein naturleg bergrygg. Truleg er den oppmura med stein, men det er vanskeleg å avgjere på grunn av overdekka vegetasjon. Like aust for tufta er det ei oppmuring (S3) som truleg kan knytast til tufta. Det er usikkert kva funksjon denne oppmuringa har hatt. Strukturskildring S1: Heller. ca. 5,6 m lang, 1,8 m brei (dråpefall) og 3,5 m høg. Kan ha vore delvis oppmura. S2: Tuft. 4 m lang, 3 m brei og 0,5 m høg. Rektangulær form. S3: Oppmuring (truleg tilknytt S2): 5 m lang og 4 m brei.

172

R129600 (heller), planteikning. Prøvestikk er markert med raud kvadrat.

S1, heller med prøvestikk (foto #245)

Prøvestikk PS1, profil (foto #239)

Prøvestikk PS1, profilteikning

173

S2, tuft (foto #254)

S3, oppmuring (foto #257)

S1, heller til høgre under flyttblokka (foto #242

Randskår av kleberkar (foto #270)

K 129716 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 262, GBNR 82/1) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129716 (tuft) er lokalisert i sørvendt skråning søraust for Kyrali og sørvest for Raunesteinholten. På kart frå gardsleksikonet i Fylkesarkivet er det avmerka ein bygning kalla Hylmeløa og eit område nordaust for denne for Hylma, som var utmark, slått og lauvteig. Truleg er den registrerte tufta restar etter denne løa. K 129716 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Tufta ligg i tett lauvskog og kan vere vanskeleg å få auge på. Den held på å bli overgrodd av mose, bregner og bjørketre. Den austre veggen til tufta er mest inntakt, medan dei andre veggane er mindre synlege. Restar etter eit bølga blekktak tyder på bruk i nyare tid.

174

Lokalitetskart med K 129716, tuft.

Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 5 m lang, 4,5 m brei og 1,5 m hĂ¸g. RektangulĂŚr form.

S1, tuft (foto #258)

175

K 129944 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 270, GBNR 13/1) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 2

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129944 (tufter) er lokaliserte i sørvend skråning vest i eit alpinanlegg på Kleppa. K 129944 ligg i området for anleggsveg nr. 322, og tiltaket er dermed i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129944, tufter.

Skildring av lokaliteten Tuftene ligg i delvis ope område (nedhogd) med noko granskog og nokre lauvtre. Ein skogsveg som er planlagd som anleggsveg ligg heilt i kant med tuftene. Begge tuftene har ei kraftig oppmuring, truleg intakte grunnmurar – noko som kan tyde på at dei er av nyare dato. S1 ligg fem meter vest for S2. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av stein. 4 m lang, 4 m brei og 0,9 m høg. Kvadratisk form. S2: Tuft med grunnmur av stein. 7 m lang, 5 m bred og 0,2-0,9 m høg. Rektangulær form.

176

S1, tuft (foto #263)

S2, tuft (foto #264)

K 129945 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 271, GBNR 12/3) Einskildminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129945 (grensestein) er lokalisert i sørvend skråning ved Husabøstølen, omlag 11 m sør for traktorveg som er planlagd anleggsveg (sjå kart for K 129946). K 129945 ligg ikkje langt frå anleggsveg nr. 322, og tiltaket er dermed i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Grensestein med tydeleg innrissa kross på vestre side. Den er plassert oppå ei steinsetting som inneheld 4-6 steinar.

K 129945, grensestein (foto #265)

K 129946, grensestein (foto #266)

Strukturskildring S1: Grensestein. 0,16 m brei og 0,4 m høg. Trekantforma.

177

K 129946 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 272, GBNR 12/3) Einskildminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129946 (grensestein) er lokalisert i sørvend skråning mellom to traktorvegar sør for Orrasete. Terrenget rundt er ope og ligg i eit område som er brukt som støl og alpinanlegg (jf. kart i samband med K 129945). K 129946 ligg i utkanten av anleggsveg nr. 322, og tiltaket er dermed i indirekte konflikt med kulturminnet. Ei utbetring av anleggsvegen kan føre til stor grad av konflikt. Skildring av lokaliteten Grensesteinen har grovt innrissa kross på sørvestre side. Den står litt skeivt og hellar nedover mot sør. Strukturskildring S1: Grensestein. 0,30 x 0,1 m brei og 0,4 m høg. Firkanta form..

Lokalitetskart med K 129945 og K129946, grensesteinar.

178

K 129947 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 273, GBNR 12/34-35) Einskildminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129947 (grensestein) er lokalisert i sørvend skråning søraust for Styggeli og nordaust for Volavatnet. Markerer truleg grensa mellom gbnr.12/34 og 12/35. Grensesteinen ligg i eit skogholt med gran og noko bjørk med attgrodd beiteområde mot vest. Skildring av lokaliteten Grensestein er høg og smal. Den stikk opp av lyngen og er godt synleg. K 129947 ligg like sør for trasé og anleggsveg som går ut frå nr. 322 (mot vest). Anleggsvegen vil kome i stor grad av konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Grensestein. 0,28 x 0,08 m brei og 0,65 m høg. Firkanta form.

Lokalitetskart med K 129947, K 129948 og K129949, grensesteinar og vegfar.

179

K 129948, grensestein (foto #268)

K 129947, grensestein (foto #267)

K 129949, vegfar/stølsveg (foto #269)

K 129948 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 274, GBNR 12/3, 34) Einskildminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129948 (grensestein) er lokalisert i sørvend skråning søraust for Styggeli og nordaust for Volavatnet. Markerer truleg grensa mellom gbnr. 12/3 og 12/34. Grensesteinen ligg i skogvaksen steinur, dominert av barskog (jf. kart i samband med K 129947). Skildring av lokaliteten Grensesteinen ligg mellom store tre og kan vere vanskeleg å få auge på. Ein kross er rissa inn på austsida av steinen. K 129948 ligg like sør for trasé og anleggsveg som går ut frå nr. 322 (mot vest). Ca. 30 m rett nord for steinen er det planlagt eit mastefeste (BM 166). Tiltaket kan dermed kome i stor grad av konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Grensestein. 0,35 x 0,05 m brei og 0,45 m høg. Firkanta form. K 129949 (VEGANLEGG , LOK 275, GBNR 12/3 ) Einskildminnekategori Vegfar (stølsveg)

Meng 1

C14-datering (kalibrert)

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129949 (vegfar) er lokalisert i sørvend skråning søraust for Styggeli og nordaust for Volavatnet (jf. kart i samband med K 129947). Skildring av lokaliteten Vegen som er aust-vest orientert er oppbygd i sør. Oppbygginga er svak og overgrodd. Vegfaret held fram både mot aust og vest, men i form av ein enklare sti. 180

K 129949 ligg i traseen. Mastefeste BM166 og nærliggjande anleggsveg kan i tillegg kome i stor grad av konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Vegfar. Ca. 20 m lang og 2 m brei. Truleg restar etter eldre stølsveg. OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR LEIKANGER

I samband med den arkeologiske registreringa i traseen for ny kraftlinje gjennom Leikanger kommune blei det totalt registrert 95 strukturar fordelt på 41 lokalitetar. 15 av lokalitetane kan kome i direkte berøring med eit fysisk inngrep i samband med tiltaket og er i stor grad av konflikt. 13 av lokalitetane ligg innanfor planlagd trasé for kraftlinje og er i direkte konflikt med tiltaket. 9 lokalitetar ligg såpass nær traseen eller planlagde anleggsvegar at dei kan kome til skade ved gjennomføring av tiltaket og er derfor i indirekte konflikt. 3 lokalitetar som blei registrerte ligg eit stykke frå området for tiltaket og er i liten grad av konflikt. 13 av lokalitetane er automatisk freda, dvs. frå tida før 1537 (kml § 4). Lokalitetane som er automatisk freda er 5 kolgropslokalitetar, 1 kokegropslokalitet, 3 stølsanlegg, 3 hellerar og 1 flyttblokk med skålgroper. 28 av lokalitetane er truleg yngre enn 1537 og er dermed ikkje automatisk freda. 8 av desse er stølsanlegg, 11 er tufter, 3 stølsvegar/vegfar, 2 steingjerde og 4 grensesteinar. Fleire av desse kulturminna er likevel vanskelege å datere på bakgrunn av typologi eller mangel på daterbart materiale. Ein kan derfor ikkje sjå vekk frå at dei kan vere eldre enn det som er rekna med.

181

DEL IV: BALESTRAND Tekst: Morten Tellefsen (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Den registrerte kraftlinjetraseen gjennom Balsestrand starta frå aust ytst i Fjærlandsfjorden, like nord for Dragsvik. Vidare vestover kryssar den Esefjorden og mot fjellnuten Geithalsnipa. Landskapet ved Fjærlandsfjorden og Esefjorden er prega av bratte skogkledde fjellsider. Frå Geithalsnipa går traseen vestover over Saudalsvatnet og følgjer Langedalen mot grensa til Høyanger kommune. Dette strekket ligg på mellom 700 og 1000 m.o.h. og går gjennom ope høgfjellslandskap med lite vegetasjon. Landskapet er prega av bratte fjellsider, steinurer og vatn (fleire regulerte) med lyng, kratt og noko dvergbjørk.

Kart med planlagd trasé og anleggsvegar med registerte lokalitetar avmerka (kartet finst også i A3 storleik som vedlegg bak)

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Balestrand kommune blei gjennomført i perioden 31.08 – 04.09, 17.09 – 23.09, 28.09 – 05.10.2009 av Morten Tellefsen og Glenn H. Orkelbog. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 9,5 dagar, og Solveig Roti Dahl og Anne Mette Haugen deltok 02.-05. oktober. Det blei samla brukt 39,5 dagsverk i felt og 12 dagsverk til rapportarbeid, totalt 51,5 dagsverk. 183

Den arkeologiske registreringa blei gjennomført ved hjelp av ulike feltmetodiske tilnærmingar. I stor grad handla registreringa om visuell synfaring av eit 40 m breitt felt der den planlagde traseen for kraftlinja skal gå. Nokre kulturminne var klart synlege over bakken i form av oppbyggingar (tufter, steingjerde, vegfar etc.) eller nedgravingar (til dømes kolgroper). Fleire av kulturminna var rett nok vage og lite synlege, og kunne vere vanskelege å skilje ut frå naturlege formasjonar i terrenget. For å avgjere om desse var kulturminne eller naturlege formasjonar blei noko av vegetasjonen rydda vekk og jordbor eller spade blei brukt for å avdekke kulturindikasjonar under bakkenivå. Slike indikasjonar viste seg oftast i form av trekolførekomstar, men også i nokre tilfelle som funn av gjenstandar. Dei fleste kulturminna i utmark er vanskelege å datere ut frå typologi. Det blei derfor teke ut prøver frå utvalde strukturar for C14-datering (av trekol) for å få ein idè om brukstid for kulturminna. I område med spor etter kulturlag blei jordmassane sålda for å sjå etter funn av gjenstandar. Store delar av traseen gjennom Balestrand kommune ligg i høgfjellsområde. Dette gav ein del praktiske og metodiske utfordringar. For å effektivisere registreringa i høgfjellsområdet blei det brukt ei hytte på Balestrandstølen (utleigd av Statnett) i tre veker. I vestleg del av traseen, mot grensa til Høyanger kommune, blei det brukt terrengkjørety (ATV) på fleire av anleggsvegane som låg nær traseen, for å rekke over større område på kortare tid. Den austlege delen av traseen blei stort sett synfaren til fots. Landskapet i fjellområdet var for det meste ope og skogfritt. I tillegg til å sjå etter synlege kulturminne, blei det også gjennomført prøvestikking ved fleire vatn som låg i traséområdet for å påvise moglege steinalderlokalitetar. Fleire av vatna var regulerte, og potensielle lokalitetar kan ha blitt utvaska eller ligge under vatn. Dette gjorde prøvestikkinga i høgfjellsområdet vanskeleg. Ingen steinalderlokalitetar blei påviste i høgfjellet. I den austlege delen av traseen i Balestrand kommune, på vestsida av Fjærlandsfjorden, blei det også teke ein del prøvestikk for om mogleg å påvise steinalderlokalitetar. På grunn av noko uvisse kring standlinjeforskyvinga gjennom steinalderen i området, var det vanskeleg å fastsetje rett høgde over havet for prøvestikkinga. Terrenget i traseen blei gjennomgått for å sjå etter potensielle område for steinalderbusetting. Eit par flatare parti på 35 – 60 m.o.h. i den austvende skråninga ned mot Fjærlandsfjorden blei vurdert til å vere aktuelle. Forskar David Simpson ved Bergen Museum blei kontakta for å få ein uttale om standforskyvinga i området og sjansane for strandbundne steinalderlokalitetar. Potensialet blei vurdert å vere tilstades i den aktuelle høgda, og det blei gjennomført prøvestikking på dei aktuelle plassane. Som eit resultat av dette blei det på ei flate ca. 50 m.o.h. påvist ein lokalitet ved funn av avslag av flint og kvartsitt. Det blei også registrert ein annan lokalitet noko høgare opp med funn av eit lite fragment av flateretusjert gjenstand (truleg dolk). Truleg kan denne lokaliteten setjast i samanheng med tidleg jordbruk i området i siste del av steinalderen. Metodisk hadde det vore optimalt med maskinell sjakting i tillegg til prøvestikkinga for avdekke dyrkingshorisontar og moglege strukturar, for å få eit betre bilete av alderen og omfanget til lokaliteten. I fjellskråningane inne i Esefjorden blei det også vurdert å gjennomføre prøvestikking etter steinalderlokalitetar. Men fjellsidene her var så bratte og terrenget så ulendt at potensialet blei vurdert å vere lite.

184

REGISTRERING ANE I BALESTRAND

Ved registreringa av traseen gjennom Balestrand kommune blei det avdekka 16 nye kulturminnelokalitetar med til saman 39 einskildminne (strukturar). 7 av lokalitetane ligg i området ved Langedalen mot grensa til Høyanger kommune. Dei fleste lokalitetane her omfattar stølsanlegg, tufter og ståande steinhytter frå nyare tid, men ein heller med oppmuring (R 129740) viser at det har vore aktivitet her i førromersk jernalder. 8 av lokalitetane ligg i aust/søraustvend skråning nordvest for Dragsvik ved Fjærlandfjorden. 3 av lokalitetane her kan førast tilbake til steinbrukande tid, medan dei 5 andre er løer, tufter og stølsanlegg frå nyare tid. Den siste lokaliteten ligg vest for Esefjorden ved elva Kvanngrøgrovi. Det blei her funne tufter som truleg kan setjast i samanheng med tidlegare stølsdrift i området. 11 av dei 16 lokalitetane omfattar stølsanlegg, tufter, steingjerde og vegfar som truleg er frå nyare tid (etterreformatoriske). Desse er likevel vanskelege å datere og kan vere eldre. Spesielt bør ein nemne K 129954 som er samansett av to tufter og ei inngjerding. Liknande stølsanlegg er registrerte i Høyanger (R 129718) der C14-dateringar viste bruk tilbake til mellomalderen. Ein kan derfor ikkje sjå bortifrå at K 129954 er frå same periode. 3 av lokalitetane kan førast tilbake til steinbrukande tid (R 129983, R 1299987, R 129988). To av desse blei funne ved prøvestikking og ein som lausfunn. Lokalitetane er lokaliserte like ved sida av kvarandre nordvest for Dragsvik, og kan truleg ut frå typologiske trekk i materialet tidfestast til yngre steinalder. I same område som steinalderlokaliteten blei det også registrert ein holveg (R 129986). Holvegar er vanskelege å datere. Nokre gonger finn ein holvegar i same kontekst som andre kulturminne, til dømes gravfelt og busetnadspor, noko som kan indikere samanfall i tid. Den registrerte holvegen kan vere ein del av ei naturleg ferdslesåre ned mot sjøen. Den kan også indikere at det har vore eit gravfelt i nærleiken, men som i dag ikkje er synleg. Det er tidlegare registrert fleire gravfelt og gravminne nede ved Dragsvik og på Tjugum. Nordaust for Langavatnet blei det registrert ein heller (R 129740) med eldstadsaktivitet C14datert til overgangen førromersk jernalder – eldre romartid. Ein voll i ytterkanten av helleren tyder på at den har vore oppbygd. Bruk av hellerar i utmark synest å vere vanleg i denne perioden i samband med jakt og noko beiting. I løpet av romartid – folkevandringstid blir det meir vanleg å etablere meir permanente stølsbygningar ettersom presset på beite- og jordbruksområda i lågareliggjande område aukar.

185

K 129737 (STØLSANLEGG , LOK 281, G BNR 11/0) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering

Tuft Heller med oppmuring Brønn / grop

3 4 1

Mengd kolprøver 0 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129737 (stølsanlegg) er lokalisert på begge sider av ein moderne anleggsveg på nordsida av Stølsvatnet. Rett nord for lokaliteten er det ein steil fjellvegg med ei steinur like under. Frå lokaliteten er det mot vest god sikt nedover Langedalen. Lokaliteten ligg i ei slak skråning med ein del utrasa stein og flyttblokker mellom fjellveggen og Stølsvatnet. Det er sparsam vegetasjon med blåbærlyng, kratt og noko gras. K 129737 ligg i området for anleggsveg nr. 315, og tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129737 er eit stølsanlegg samansett av tre tufter, fire oppmura hellerar og ei grop/brønn. Stølsanlegget ligg i eit svært rasutsett område, men store rasblokker er brukt som leveggar for husa som har stått her. Nokre store flyttblokker med hellerar er oppmura og er truleg brukte som driftsbygningar eller for oppbevaring. Det er lite organisk materiale i tuftene og dei oppmura hellerane, noko som kan tyde at det er ei stund sidan stølsanlegget var i bruk. Stølsvatnet er oppdemma og vi kan ikkje sjå vekk ifrå at det ligg fleire strukturar under vatn. Det kan også tenkjast at det finst fleire strukturar blant alle steinblokkene, men det var ikkje mogleg å definere fleire heilt sikkert. Lokaliteten er sterkt skadd av ein moderne anleggsveg som går gjennom stølsanlegget. Ei datering av anlegget er vanskeleg, sidan eit svært skrint jordsmonn gjer prøvestikking etter kulturlag vanskeleg. På eit eldre amtskart frå 1866 er likevel stølen ikkje avmerka, i motsetnad til Balestrandstølen lengre vest. Det er dermed grunn til å tru at stølen blei lagt ned tidleg på 1800-talet, og eventuelt flytta dit Balestrandstølen ligg i dag. K 129737 kan dermed vere restar etter eit av dei eldre stølsanlegga i Langedalen. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av steinar. 6 (8,5) m lang, 4,7 m brei og 0,75 m høg. Den har rektangulær form og er orientert nordaust-sørvest. Veggane er ca. 0,7 m breie. Tufta er kutta i vest av moderne anleggsveg, men har to tydelege langsider bygd opp av store og mellomstore steinar. I nordaustre kortende ligg tufta inntil ei stor rasblokk som også utgjer kortveggen. Sprekker i rasblokka har truleg vore utnytta til lagring og kan forståast som ei utviding av tufta. Nokre tre- og metallrestar ligg framleis att. Tufta er skoren ned i bakken og har ei svak markering over bakkenivå på utsida. Det var ikkje mogleg å påvise eldstad eller kulturlag i tufta.

186

Lokalitetskart med K 129737, stølsanlegg.

S2: Tuft med grunnmur av steinar. 6,3 m lang, 4,3 m brei og 0,9 m høg. Flata innanfor tufta måler 5 x 2,1 m. Den har rektangulær form og er orientert nordnordaust-sørsørvest. Godt bevart tuft med forrom og eit hovudrom med benkar av stein langs veggane. Benkane går 0,6 m ut frå veggane og er 0,25 m høge. Veggane er bygde opp av mellomstore flate steinar. Den er noko utrasa i forrommet og i søraustre langside. I nordaustre kortende er det oppmura i kanten av ei stor flyttblokk som truleg har fungert som ein levegg. Forrommet er ca. 1,5 m breitt. Mellom forrommet og hovudrommet er eit inngangsparti delvis bevart. Inntil nordvestre langside er det ei oppbygd flate som kan ha vore eit skjul eller liknande. Flata som ligg parallelt med tufta måler 1,9 x 7,8 m. Ei oppmuring i sørvestre ende av tufta ligg slik at den fungerer som bindeledd til denne flata. Tufta er svært overgrodd av bregner.

187

K 129737

Utsnitt av amtskart frå 1866 over Langedalen, teikna av løytnant A. Ræder, med Balestrandstølen avmerka nederst til høgre. K 129737 er likevel ikkje avmerka på kartet. Statens Kartverk.

S1, tuft (foto #096)

S2, tuft (foto #098)

188

S3, tuft (foto #105)

S4, heller med oppmuring (foto #106)

S3: Tuft med grunnmur av steinar. 9 m lang, 6 m brei og 1,8-2,5 m høg. Den har rektangulær form og er orientert nordaust-sørvest. Tufta er godt synleg og ligg ein meter nord for den moderne anleggsvegen. Tufta er oppmurt av til dels svært store steinar. Veggane i aust, vest og nord er nedgravde i skråninga. I den søndre veggen er det ei 1,6 m høg inngangsdør. Veggane er 1-1,5 m tjukke og den nordre veggen er 2,3 m høg. Dette tyder på at det har vore to etasjar i huset. Ei furu langs den vestlege kortveggen har truleg samanheng med eit golvfundament mellom etasjane. Truleg er bygningen brukt som fjøs. S4: Heller med oppmuring. 9 m lang, 2 m brei og 3,5 m høg. S4 er ein sørvest-nordaust orientert heller med oppmuring i framkant. Helleren ligg på sørsida av ei stor flyttblokk og har eit overheng på om lag ein meter. Oppmuringa som er eit 0,6-0,7 m breitt belte med steinar ligg ca. 2 m ut frå flyttblokka. Oppmuringa følgjer lengderetninga til helleren og har truleg virka som ein levegg. Frå helleren har ein utsyn ned mot S3 i sørvest. S5: Heller med oppmuring. Strukturen er samansett av oppmura veggar mellom to store flyttblokker der rommet innanfor måler 6 x 8 x 3,7 m. Oppmuringa i framkant er opp mot 1,5 m høg og 0,2-0,4 m tjukk. I sørvestre ende er den opninga som truleg har vore inngangsparti. S5 ligg ca. 4 m aust for S4.

S5, heller med oppmuring (foto #108)

S6, tuft (foto #114)

S6: Heller/tuft med grunnmur av steinar. 6,9 m lang, 4 m brei og 1,6-2,4 m høg. Den har avlang/avrunda form og er orientert nordnordaust-sørsørvest. Tufta er sett opp i eit ope rom mellom tre flyttblokker der den eine utgjer eit solid og monumentalt tak. Tørrmura veggar er

189

sette opp i sprekkar mellom flyttblokkene og noko av dette virka reparert i nyare tid. Det er ei opning mot sørsørvest. Ein tørrmur frå opninga går i ein boge bort til ei mindre rasblokk i søraustre langside. I nordvestre langside går tørrmuren heilt opp til taket og måler 1,6 m i høgden. Ein mindre mur tettar igjen sprekkar i nordaustre hjørne. Fleire heller ligg på golvet inne i tufta og er truleg intensjonelt lagt ned her. Under ei av hellene blei det funne tørr bjørkenever. S7: Heller med oppmuring. 9 m lang, 4,5 m brei og 1,6 m høg. S4 er ein aust-nordvest orientert heller med oppmuring i framkant. Helleren ligg på sørvestsida av ei stor flyttblokk i sørkanten av anleggsvegen. Det er også hellerar i nordre og nordaustre del av flyttblokka, men desse er delvis attfylte med sand frå eit sanddepot nord for flyttblokka. Oppmuringa virkar som ein levegg og det er mest naturleg å tru at helleren er brukt for inngjerding av dyr.

S7, heller med oppmuring (foto #117)

S8, grop/brønn (foto #003)

S8: Grop/brønn. Ytre diameter: 1,5 x 1,3 m, indre diameter 1,2 x 1,2 m, nedskjering 1 x 1 m, djupne 0,4 m. Gropa har rund form og framstår som ei svakt markert nedgraving. Det er noko som kan indikere voll i vest og sørvest. Eit prøvestikk avdekte ei tydeleg nedskjering og fyllmassane var samansett av svart myraktig, organisk materiale, og noko småstein. Dette kan tyde på at det kan ha vore ein brunn eller eit mat- eller avfallsdepot. Gropa ligg på ei flate med fleire rasblokker rundt. K 129738 (VEGANLEGG , LOK 282, GBNR 11/0) Einskildminnekategori Vegfar

Mengd C14-datering 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129738 (veganlegg) er lokalisert mellom Hardbakkavatnet og Urdavatnet øverst i Langedalen. Frå Urdavatnet går det bratt ned til Hardbakkavatnet og det har tidlegare vore ei hengebru over elva mellom dei to vatna. Lokaliteten ligg sør for elva oppetter ein bratt nordaustvend fjellskrent. Skildring av lokaliteten K 129738 er samansett av eit einskildminne i form av eit veganlegg mellom dei to vatna. Veganlegget er delvis oppbygd med stein og jord langs den bratte fjellskrenten sør for elva. Nokre stader er vegen noko utrasa. Delar av veganlegget går under eit naturleg overheng. Terrenget er bratt med noko kratt, lyng og mykje rasstein. Veganlegget er nokre stader 190

attgrodd. På tre stader er det klare oppmuringar: i sørvest ei oppmuring som er 6 m lang, 1m brei og 0,2-1,4 m høg, i midtre del er det ei oppmuring med ei lengd på 9,5 m, breidd på 0,5 m og ei høgd på 0,2-1 m, og i austre del ei oppmuring med ei lengd på 2,9 m, breidd på 1,3 m og høgd på 0,5 m. Frå lokaliteten er det god sikt nedover (vestover) i Langedalen. K 129738 ligg 50 m sør for traseen og mastefeste BM 104, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Vegfar, delvis oppbygd. Om lag 80 m lang og 0,5-1,5 m brei.

Lokalitetskart med K 129738, veganlegg.

S1, veganlegg, midtre del (foto #008)

S1, veganlegg, vestre del (foto #012)

191

K 129739 (STØLSANLE GG , LOK 283, GBNR 11/0) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering

Mengd kolprøver

Tuft Oppmuring/tuft Brønn Steinhytter (modernisert) Steinhytte (ståande) Veganlegg

2 1 1 2 1 1

0 0 0 0 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129739 (stølsanlegg) er lokalisert på ei flate like nordvest for Stølsvatnet. Området er omtalt som Balestrandstølen eller Gamle Fjærestadstølen (Urtegaard 1991:401). Gjennom lokaliteten går ein moderne anleggsveg. Mot sør skrår det nedover mot Langavatnet, medan det mot nord er ein bratt fjellvegg. Terrenget i området er prega av spreidde rassteinar/blokker og sparsam vegetasjon med blåbærlyng og bregner. På flata er det myrlendt og fuktig på grunn av småbekkar og vassig frå fjellskråninga i nord. K 129739 ligg i området for anleggsveg nr. 315, og anleggsvegen er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129739, stølsanlegg.

Skildring av lokaliteten K 129739 er samansett av åtte einskildminne i form av to tufter, tre steinhytter (ståande), ei oppmuring (mogleg tuft), ein brønn og eit vegfar. Nokre av dei ståande steinhyttene er truleg bygde på eldre tufter. S7 som ligg like sør for anleggsvegen, er i følgje informasjon henta frå 192

Fylkesarkivet, bygd på ei gamal tuft (Balaselet). Hytta blei sett opp av Magne Bale på midten av 1980-talet. Frå lokaliteten er det god sikt nedover (vestover) i Langedalen og utover Stølsvatnet. Strukturskildring S1: Tuft med grunnmur av steinar. 6,4 m lang, 4,2 m breid og 0,6 m høg. Tufta ligg i ei slak sørvend helling ca. 40 m nord for anleggsvegen. Den har rektangulær form og er orientert nord-sør. I nordvestre hjørne er tufta forankra i ei flyttblokk. Den austre langveggen er 1 meter tjukk, og let til å vere delvis nedgravd i bakken. Den vestvende veggen er 0,5-0,7 meter tjukk og ligg meir oppi dagen. Tufta held på å gro att av bregner. S2: Oppmuring/tuft. 3 m lang, 1,8 m brei og 0,2 m høg. Enkel oppmuring av stor og mellomstor stein som kan vere spor etter skadd tuft. Strukturen er svakt markert og sjå ut som eit hjørne med ein sørvest-nordaust orientert kortvegg og ein nordvest-søraust langvegg. Moderne byggemateriale er stabla opp i den sørlege delen av strukturen slik at strukturen her er uklar.

S1, tuft (foto #015)

S2, tuft (foto #016)

S3, tuft (foto #018)

S4, brønn (foto #021)

S3: Tuft med grunnmur av steinar. 6 m lang, 4 m brei og 0,8 m høg. Den har rektangulær form og er orientert aust-vest. Tufta er plassert inntil ei rasblokk i vest med tørrmur samansett av stor og mellomstor stein. Langsida i nord er skoren ned i undergrunnen og støtta opp av steinar. Det er delvis brukt jordfast stein som ein del av konstruksjonen. Inngangspartiet ser ut til å ha vore på sørlege langside.

193

S4: Brønn. Ytre mål: 2 x 2 m, indre mål: 1,8 x 1,6 m. Brønnen er gravd ned i eit bekkefar ca. 13 m nordvest for S1. Djupna i holet blei målt til 0,6 m, men med den slake nedskjeringa er djupna/høgda på 1,7 m. S5: Steinhytte (modernisert). 6 m lang, 4,5 m bred og 3 m høg. Kan vere bygd på eldre tuft.

S5, steinhytte (foto #023)

S6, steinhytte, tilbygg nærast er nedbrent (foto #025)

S6: Steinhytte (delvis nedbrend). 7 m lang, 4,5 m brei og 2 m høg. Bygningen går under namnet Sjøtunselet. I nordre del er det ein nedbrend påbygningsdel. Denne påbygginga blei gjort i anleggstida i samband med oppdemminga og fungerte som ei brakke der kokkene budde og sov (Urtegaard 1991:404).

S7, steinhytte ”Balaselet” (foto #028)

S8, veganlegg /stølsveg (foto #029)

S7: Steinhytte (modernisert). 6,3 m lang, 4,8 m brei og 3 m høg. Hytta går under namnet Balaselet og er bygd på ei eldre tuft. Hytta blei sett opp av Magne Bale på midten av 1980talet. S8: Veganlegg / stølsveg. Ca. 130 m lang, breidde ca. 3 m. Spor etter eit eldre veganlegg som går frå S7 og sørover mot Stølsvatnet. Veganlegget er overgrodd og i sør er det sett under vatn på grunn av oppdemming av Stølsvatnet. Vegen kan eventuelt ha opphav frå den tidlegare anleggsverksemda i området, men ser ut til å vere bygd opp på tradisjonelt vis med naturstein inntil S7.

194

R 129740 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 284, GBNR 11/0) Einskildminnekategori Heller

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 180 f. Kr. – 20 e. Kr. (Beta 265409)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildring og lokalisering R 129740 (heller) er lokalisert i ein bratt sørvend skråning nordaust for Langavatnet og ca. 40 m nord for ein moderne anleggsveg. Omlag 300 m mot vest ligg Balestrandstølen med både restar etter eldre tufter og nyoppførte bygningar. Terrenget rundt helleren er prega av blåbærlyng og spreidde rassteinar. R 129740 ligg like nord for anleggsveg nr. 315, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med R 129740, heller.

Skildring av lokaliteten R 129740 er samansett av eit einskildminne i form av ein heller. Helleren ligg i sørkanten av ei stor flyttblokk. I framkant av helleren er det ein 1 m brei svakt boga stein-og jordblanda voll. Truleg er det restar etter ei oppmuring. Omlag 3 m frå nord mot sørvest er det ei opning i vollen som kan ha vore inngangsparti. Det er tørt og lunt inne i helleren med god sikt nedover Langavatnet og opp mot Stølsvatnet. Eit prøvestikk blei teke inne i helleren, sørvest for vollen (jf. foto neste side). Under torva blei det i prøvestikket avdekka trekolhaldig brun sand ned til 27 cm under overflatenivå. Under dette laget låg eit 14 cm tjukt trekolsjikt som mest truleg representerter ein eldstadaktivitet. Trekol frå dette sjiktet blei datert til overgangen førromersk jernalder/romartid (284P1). Helleren kan ha samanheng med drifta på Balestrandstølen som

195

ligg like vest for lokaliteten, men truleg representerer den ein tidlegare bruk av området. Helleren representerer den tidlegaste kjende bruken av Langedalen. Det er likevel ikkje mogleg å slå fast om bruken av helleren blei gjort i samband med jakt, beite, ferdsel eller anna i denne perioden. Strukturskildring S1: Heller, oppbygd voll i framkant. Omlag7 m lang, 4,1 m brei og 2 m høg.

S1, heller (foto #030)

Profil prøvestikk i S1, heller (foto #032)

K 129741 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, LOK NR 285, GBNR 11/0) Einskildminnekategori Steingard

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129741 (steingard) er lokalisert i ein bratt sørvend skråning omlag 20 m nord for Langavatnet. Like sør for lokaliteten går ein moderne anleggsveg som truleg har skadd gjerdet. Nord for lokaliteten skrår det også bratt opp mot Langedalsfjellet. Terrenget rundt steingarden er prega av blåbærlyng og spreidde rassteinar. K 129741 ligg ved anleggsveg nr. 315, som dermed er i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten K 129741 er samansett av eit einskildminne i form av eit steingjerde. Steingjerdet er orientert nord-sør og er samansett av stein i ulik storleik. Gjerdet er nokre stader utrasa og vanskeleg å følgje. Det er best teke vare på i nedre (sørlege) del som ligg heilt i kant med anleggsvegen. I nordre del følgjer gjerdet eit bekkefar og stor vassføring her kan vere årsaka til at det i denne delen er utrasa. Steingjerdet kan representere den vestre grensa for Balestrandstølen (Gamle Fjærestadstølen). Strukturskildring S1: Steingard. Omlag 98 m lang, 1 m brei og 1 m høg.

196

Lokalitetskart med K 129741, steingard.

S1, steingjerde (foto #034)

S1, steingjerde (foto #035)

K 129742 (STØLSANLEGG , LOK 28 6, GBNR 11/0) Einskildminnekategori Steinhytte (ståande) Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 1

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129742 (stølsanlegg) er lokalisert mellom Kaldosvatnet og Langavatnet i Langedalen. Lokaliteten ligg inntil ein markant bergvegg i nord. Terrenget er kupert, myrlendt med svært

197

mange rasblokker og sparsam vegetasjon i form av kratt, bregner og rognetre. Om lag 80 m sør for lokaliteten går ein moderne anleggsveg. K 129742 ligg 80 m nord for anleggsveg nr. 315, som dermed er i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129742 inneheld to einskildminne i form av ei steinhytte og ei tuft. Det skal ha vore ein gamal støl her for garden Skåsheim og staden går under namnet Murhidleren. Den ståande steinhytta (S1) går under namnet Presthytta eller Sverdruphytta. Hytta skal vere sett opp av huslyden Sverdrup på ei eldre tuft (Urtegaard 1991:405). Det kan godt vere at tufta (S2) som ligg ca. 25 m vest for steinhytta har samanheng med den bygningen som stod der før, og at desse har utgjort eit lite stølsanlegg.

Lokalitetskart med K 129742, stølsanlegg.

Strukturskildring S1: Steinhytte (ståande). 8 m lang, 5 m brei og 2,3 m høg. Rektangulær form, orientert austsøraust-vestnordvest, med tørrmura veggar og torvtak. Hytta er kalla Sverdruphytta eller Presthytta, og står på ei gamal seltuft. Talet 1895 er rissa ved døra, og truleg er det då hytta blei sett opp. I framkant av bygningen er det oppmurt ein terrasse på 6 x 2 m.

198

S1, steinhytte ”Sverdruphytta/Presthytta” (foto #036)

S2, tuft (foto #038)

S2: Tuft. 3,4 m lang, 3 m brei og 0,6 m høg. 0,6 m brei veggmur. Rektangulær form og orientert nordvest-søraust. Tufta ligg inntil ei stor flyttblokk i vest med oppmuring i nord, sør og aust. Den er noko overgrodd av bregner og lyng. K 129954 (STØLSANLEG G , LOK 287, GBNR 11/ 0) Einskildminnekategori Tuft Steingjerde

Mengd C14-datering (kalibrert) 2 1

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og lokalitet K 129954 (stølsanlegg) er lokalisert i ei nordvend skråning på sørsida av Blankavatnet nær grensa til Høyanger kommune. Terrenget er for det meste prega av lyng med nokre rognebærtre, medan tuftene er noko overgrodde av bregner. Like vest for lokaliteten er det eit belte med små og store flyttblokker. K 129954 ligg omlag 150 m sør for traseen, og tiltaket er dermed i liten grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129954 er samansett av tre einskildminne i form av to tufter og eit steingjerde. Steingjerdet er ei form for innhegning med ei av tuftene innanfor i nordre del. Den andre tufta ligg på ei høgareliggjande flate, omlag 15 m aust for innhegninga. Liknande stølsanlegg med ei slik innhegning er registrert på Gamlestølen i Høyanger (R 129718). Denne stølen blei datert til mellomalderen, og ein kan ikkje sjå vekk frå at dette stølsanlegget er like gamalt. Det blei dessverre ikkje lokalisert daterbart materiale frå dei to tuftene, som kan underbygge ei slik tolking. Strukturskildring S1: Tuft. 7 m lang, 4 m m brei og 0,6 m høg. Rektangulær form og orientert nord-sør. Veggane er mura opp av flate steinar og heller. Utgangen ligg 1,5 m aust for det nordvestre hjørnet på kortsida til tufta. Veggane i grunnmuren er relativt intakte med ei høgde på mellom 0,3 og 0,6 m, og er om lag 0,6 m tjukke. Tufta er todelt med ein skiljevegg omlag midt i tufta, der det sørlege rommet framstår som noko mindre.

199

Lokalitetskart med K 129954, stølsanlegg.

S2: Tuft. 4 m lang, 2,5 m brei og 1,2 m høg. Hesteskoforma og orientert nord-sør. Grunnmuren, som er samansett av både runde og flate steinar, er noko utrasa. Tufta ligg så tett med steingjerdet/innhegninga (S3) at den går i eitt med denne. S3: Steingjerde. Om lag 40 m langt, 0,6 - 1 m breitt og 0,5 - 1,5 m høgt. Gjerdet går mellom store flyttblokker og dannar ei lukka inngjerding.

S1, tuft (foto #045)

S2, tuft (foto #042)

200

S3, steingjerde. S2 (tuft) ligg midt i biletet, medan S1 (tuft) er løynt bak den store flyttbokka til høgre i biletet (foto #043)

K 129980 (STØLSANLEGG , LOK 29 2, GBNR 19/4) Einskildminnekategori Løe

Mengd C14-datering (kalibrert) 2

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129980 (stølsanlegg) går under namnet Gamlestølen og er heimestøl til garden Tjugum. Stølen ligg på ei flate i ei søraustvend skråning nordaust for Esefjorden, rett aust for Storehaug, sør for Goddalen. Terrenget rundt er blanda lauvskog der bjørk er dominerande, i tillegg til ein del bregner og kratt. K 129980 ligg omlag 20-25 m sør for traseen, som dermed er i indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 129980 er samansett av to einskildminne i form av ei ståande og ei samanrasa løe. Den ståande løa er i relativt dårleg stand, medan den andre løa som ligg 30 m lengre mot søraust er samanrasa. Området rundt har nok vore beitemark, men er i dag attgrodd av lauvtre, kratt og bregner. Strukturskildring S1: Løe (ståande). 4 m lang og 4 m brei. Løa har kvadratisk form og er lafta. Det kan sjå ut som løa kanskje står på ei større og eldre tuft (4 x 6 m). Om tufta er bygd opp på staden eller om den er flytta frå ein annan stad, er usikkert. S2: Løe (samanrasa). 8 m lang og 3 m brei. Den har rektangulær form, orientert nord-sør og er delvis dekka av eit blekktak som ligg oppe i ruinane etter løa.

201

Lokalitetskart med K 129980, stølsanlegg.

S1, løe (ståande) (foto #051)

S2, løe (samanrasa) (foto #052)

K 129981, (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK NR 293, GBNR 20/1 0) Einskildminnekategori Løe (ståande)

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver

Terrengskildring og lokalitet K 129981 (løe) er lokalisert ved ein skogsveg nordvest for Klibberg, nordvest for Dragsvik ved Fjærlandsfjorden. Den ligg på ei lita flate vest for skogsvegen som her gjer ein krapp sving. Vegetasjonen rundt løa er prega av blandingsskog.

202

Lokalitetskart med K 129981, lĂ¸e.

S1, lĂ¸e (foto #053)

203

K 129981 ligg få meter frå ein skogsveg, medan den ligg om lag 30 m nord for planlagd anleggsveg og derfor i indirekte konflikt med tiltaket. Dersom anleggsvegen likevel blir lagt til den eksisterande skogsvegen som går like ved lokaliteten, vil tiltaket vere i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten K 129981 er samansett av eit einskildminne i form av ei ståande løe. Den ståande løa er i dårleg stand, men er framleis i bruk for som le for husdyr. Noko vedlikehald er gjort på løa, spesielt i vestre del. Strukturskildring S1: Løe (ståande). 6,2 m lang, 3,5 m brei og 3 m høg. Løa har rektangulær form, med veggar av ståande plank og tak av blekk. Eit par heller ligg ved inngangspartiet, men elles har løa ingen synleg grunnmur. K 129982 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 294, GBNR 19/3) Einskildminnekategori Løe (ståande)

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129982 (løe) er lokalisert ved ein skogsveg like vest for Klibberg, nordvest for Dragsvik ved Fjærlandsfjorden. Sør for løa ned mot skogsvegen er det ei opa grasskledd flate, medan det nord for løa er lauvskog og går bratt oppover.

Lokalitetskart med K 129982, løe.

204

Skildring av lokaliteten K 129982 er samansett av eit einskildminne i form av ei ståande løe. Løa virkar ikkje å ha vore i bruk og held på å forfalle. Noko vedlikehald er gjort ved å leggje på blekktak, utskifting av plankar m.m. K 129982 ligg 25 m vest for planlagd anleggsveg, som dermed i indirekte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Løe (ståande). 6 m lang, 3 m brei og 3,9 m høg. Løa har rektangulær form, kraftig grunnmur og veggar av både ståande plank og lafta tømmer. Løa har to etasjar med ein inngang i første etasje ved søndre kortvegg og ein inngang i andre etasje ved nordre kortvegg. Andre etasje er oppdelt i eit vindfang på 3 x 1,5 m og eit hovudrom på 4 x 3 m. Etasjeskiljet er forfalle og delvis samanrasa.

S1, løe. Skogsveg nede i høgre biletkant (foto # 054)

205

R 129983 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK NR 295, GBNR 20/1) Einskildminnekategori Mengd C14-datering (kalibrert) Steinalderlokalitet 1 MT2 (P1): 1520 - 1580, 1630 - 1680, 1770 - 1800, 1940 - 1950 e. Kr. (Beta 265410) MT2 (P2): 400 – 340, 330 – 200 f. Kr. (Beta 265411) MT2 (P3): 740 - 690, 660 - 640, 550-390 f. Kr. (265412)

Mengd kolprøver 3

Terrengskildring og lokalisering R 129983 (steinalderlokalitet) er lokalisert nord for Klibberg, nordvest for Dragsvik ved Fjærlandsfjorden. Lokaliteten er avgrensa til ei lita flate ca. 50 m.o.h.. Aust for flata er det ein bergnabb, medan det mot nordaust og søraust skrår nedover. Mot vest skrår det bratt oppover frå flata. I det skrånande terrenget nord og sør for lokaliteten renn det bekkar, og området her er svært fuktig. Flata er derimot godt drenert og dekka med gras/mose og nokre gran- og bjørketre. R 129983 ligg 50 m sør for traseen og 80 meter nord for anleggsveg 317. Tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med R 129983, steinalderlokalitet.

Skildring av lokaliteten R 129983 er eit einskildminne i form av ein steinalderlokalitet. Lokaliteten blei påvist av fire positive prøvestikk (MT 1, MT2, GHO 2, GHO5) og er avgrensa til ei lita flate på ca. 15 x 10 m. Seks negative prøvestikk i kantane av flata avgrensar lokaliteten endå meir (jf.

206

planteikning neste side). Det står eit par grantre og bjørketre på flata, medan det i nordaustre del ligg eit velta grantre (rotvelt).

Planskisse over R 129983, steinalderlokalitet. Raude kvadrat viser funnførande prøvestikk.

207

Eit prøvestikk (MT2) avdekte tre ulike trekolhaldige sjikt. Eit markant ikkje funnførande trekolsjikt på 4-5 cm (lag B) låg like under torva og ei C14-dateringsprøve (295P1) av laget gav verdiar frå 1520 til 1950 e. Kr. Eit trekolhaldig lag 10-30 cm ned i prøvestikket var samansett av funnførande trekolhaldig grå sand/silt (lag D) og kunne representere kulturlag eller eldre dyrkingslag. Laget blei C14-datert (295P2) på trekol til 400-200 f. Kr. (førromersk jernalder). Eit lag som låg 30-45 cm under overflata (lag E) hadde lik farge og konsistens som lag D, men ei rekkje steinar skilde laga. Dette laget blei C14-datert (295P3) til mellom 790390 f. Kr. (yngre bronsealder). Ut frå dateringane representerer laga dermed spor etter tidleg dyrking og ikkje kulturlag frå steinalderbuplassen.

Profil i prøvestikk MT2 (foto #058)

Datering ut frå strandforskyvingskurve for Balestrand (jf. fig. med kurve under), som føreset at lokaliteten har vore strandbunden, kan tyde på ein alder til 8-9000 f. Kr. (tidlegmesolittisk tid). Ut frå lokaliseringa til flata kan det svært godt hende at den har vore strandbunden. Lokaliteten ligg godt i le bak bergnabben i framkant, to gode hamner i nord og sør, og tilgang til ferskvatn i bekkane ved sida av, gjer flata optimal for busetting. Ut frå gjenstandmaterialet er det vanskeleg å gje ei sikker typologisk datering av lokaliteten. Funn av ein proksimal ende av ei smalflekke (av kvartsitt) og mogleg flateretusjeringsavslag av flint, tyder på ei mykje yngre datering av lokaliteten enn det strandlinjedateringa kan tyde på - truleg slutten av yngre steinalder eller starten av bronsealder, og kan dermed knytast til tidleg jordbruk i området. Eit prøvestikk teke i utkant av lokaliteten (GHO5) inneheld ikkje dei same trekolhaldige laga som i dei andre prøvestikka. Funnmaterialet frå dette prøvestikket var ei retusjert flekke, ei ryggflekke og fleire avslag. Sjølv om det er lite materiale å gå ut ifrå, indikerer det ein bruksfase til slutten av eldre steinalder/starten av yngre steinalder.

208

foreløpig kurve for Balestrand 140

120

m o.h.

100

0 13000

12000

11000

10000

9000

8000

7000

6000

5000

4000

3000

2000

1000

14C år bp

Ei førebels strandforskyvingskurve for Balestrand. Truleg ligg den reelle kurva mellom dei oppførte linjene i diagrammet. (utarbeidd av D.N. Simpson, Bergen Museum, jf. fleire referansar i litteraturliste).

R 129983, steinalderlokalitet. Lokalitetsflate sett mot aust med bergnabb øvst i biletet (foto #062)

209

Profilteikningar av dei fire positive prĂ¸vestikka pĂĽ R 129983 (lok. 295).

210

Funn frå MT2, bl. 2 (foto #127)

Funn frå MT2, bl. 4 (foto #129)

Funn frå GHO5 bl. 2 (foto #130)

Funn fra GHO5, bl. 3 (foto #132)

Funn frå GHO2, bl. 3 (foto #135)

Utval av funn fra R 129983 (foto #124)

Dei ulike dateringsmetodane gjev ingen klare svar på brukstida til lokaliteten (C14-dateringar, strandlinjedatering, gjenstandstypologi). Truleg er det fleire busetnadsfasar representerte. Ei mogleg tolking kan derfor vere at det har vore ein steinalderlokalitet på flata i eldre steinalder, som seinare har vorte forstyrra av dyrking i slutten av yngre steinalder og i førromersk jernalder. Strukturskildring S1: Steinalderlokalitet. Lokalisert på ei 15 x 10 m stor flate. Ligg i ei austvend skråning bak ein bergnabb. Totalt blei det funne 44 artefakter, dei fleste av desse avslag av flint (jf. funnliste). Funna er leverte inn til Bergen Museum og har fått museumsnummer B16640 (Aks. 90/09). 211

K 129984 (STØLSANLEGG , LOK 29 6, GBNR 20 /1) Einskildminnekategori Oppmuring / tuft Vegfar (skogsveg) Løe (ståande)

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 1 1

Mengd kolprøver 0 0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129984 (stølsanlegg) er lokalisert nordaust for Klibberg, like vest for Riksveg 13 ved Fjærlandsfjorden. Lokaliteten ligg på ei flate i ei austvend skråning. Mot vest skrår det bratt oppover, medan det aust for vegen skrår bratt nedover mot fjorden. Terrenget er prega av blandingsskog, bregner og noko gras/mose. K 129984 ligg i traseen, som dermed kjem i direkte konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129984, stølsanlegg.

Skildring av lokaliteten K 129984 er samansett av tre einskildminne i form av ei oppmuring/tuft, eit vegfar og ei løe (ståande). Vegfaret skjer inn frå Rv13 og held fram mot nord (den er ikkje oppmålt heile vegen mot nord). Truleg er det restar etter ein veg som har gått langs fjorden. 3 m vest for vegen blei det registrert ei oppmurt flate som truleg er ei tuft. 40 m lengre nord, 2 m aust for vegfaret står ei løe. Den er i dårleg forfatning og vil nok rase saman innan få år. Lokaliteten held på å gro att.

212

Strukturskildring S1: Oppmuring/tuft. 3,5 m lang, 3 m brei og 0,2 m høg. Strukturen framstår som ei nordvestsøraust orientert oppmura rektangulær flate. Det er ingen synlege veggvollar i sør og aust, medan nord og vestsida er nedgravne i ei steinur. Dei største steinblokkene på vestsida har ei høgd på 1,2 m. Truleg har det vore opning i nord. Noko jernskrot ligg i nordaustre hjørne. S2: Vegfar. 80 m lang (held fram vidare mot nord) og 2,5 m brei. Vegfaret ligg parallelt med Rv13 og er delvis oppbygd og rydda for stein. Strukturen held på å gro att. S3: Løe (ståande). 7 m lang, 4 m brei og 3 m høg. Veggar av ståande plank og tak av bølgjeblekk. Held på å forfalle.

S1, oppmuring/tuft (foto #064)

S2, vegfar (foto #063)

S3, løe (foto #065)

213

K 129985 (STØLSANLEG G , LOK 297, GBNR 13/ 0) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering (kalibrert) 4

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129985 (stølsanlegg) er lokalisert vest for Esefjorden i ei søraustvend skråning. To namn er knytte til lokaliteten; Esestølen og Grisagrøseli. Lokaliteten ligg 60-70 m nord for elva Kvanngrøgrovi i ei gras- og lyngkledd fjellskråning der terrenget er kupert, bratt og noko myrlendt.

Lokalitetskart med K 129985, stølsanlegg.

Skildring av lokaliteten K 129985 er samansett av fire einskildminne i form av tufter med grunnmurar av stein. Det er truleg restar etter tidlegare stølsbygningar. Tuftene er overgrodde og det er vanskeleg å fastsetje alder, men dei er truleg etterreformatoriske. Eit eksisterande mastefeste ligg tett ved den eine tufta (S3). Ei hytte av eldre type er sett opp mellom S1 og S2. K 129985 ligg i traseen og 50 m vest for mastefeste BM 123, som dermed kjem i direkte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Tuft. 5,8 m lang, 4 m brei og 0,8 m høg. Rektangulær form og orientert sørvest-nordaust. Tufta er låg, men har synlege steinfundament i søraust, nordaust og sørvest, medan det mot nordvest er berg. Oppmuringa er samansett av mellomstore og store steinar.

214

S2: Tuft. 4,3 m lang, 3,5 m brei og 1,2 m høg. Rektangulær form og orientert sørvestnordaust. Tufta liknar på S1, men er noko mindre og med høgare oppmuring. Ei hytte er oppført inntil nordaustre kortside.

S1, tuft (foto #120)

S2, tuft (foto #121)

S3, tuft (foto #122)

S4,tuft (foto #123)

S3: Tuft. 9,3 m lang, 3,4 m brei og 1,2 m høg. Rektangulær form og orientert sørvestnordaust. Tufta har tydeleg oppmuring av mellomstore og store steinar. Ei lengre oppmuring på 9,3 m er synleg, men det er mogleg at tufta ikkje er lengre enn 5,7 m og ligg i sørvestre del av oppmuringa. Den ligg på ei lita hylle i søraustre ytterkant av lokaliteten. Tufta ser ut til å ha ei indre rominndeling, men dette framstår som noko uklart. S4: Tuft. 7,5 m lang, 5 m brei og 2 m høg. Rektangulær form og orientert sørvest-nordaust. Tufta har tydeleg oppmuring av mellomstor og stor stein. Den ligg inntil ei mast i søraust. Spesielt nordvestre langside er i god stand, og breidda på oppmuringa her er på 1,1 m. S3 ligg kant i kant i nordvest.

215

R 129986 (VEGANLEGG , LOK 298, GBNR 19/3) Einskildminnekategori Holveg

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering R 129986 (holveg) er lokalisert vest for Kibberg, nordvest for Dragsvik ved Fjærlandsfjorden. Holvegen strekkjer seg frå ein trafostasjon i nordaust og mot ein skogsveg i sørvest. Den ligg i eit delvis ope landskap med nokre lauvtre og busker. Terrenget skrår noko oppover mot vest. R 129986 ligg i området for anleggsveg nr. 317, som derfor er i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten R 129986 er eit einskildminne i form av ein holveg. Den er svakt synleg og framstår som ei svak forseinking i terrenget. Den ligg i ope beitelandskap med noko blandingsskog rundt. Det er vanskeleg å datere slike holvegar, men den er truleg frå jernalderen.

Lokalitetskart med K 129986, holveg.

Strukturskildring S1: Holveg. Lengd 20 m og breidd 1,1 m. Orientert sørvest-nordaust. Overgrodd og svakt markert i terrenget.

216

S1, holveg (foto #077)

R 129987 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 299, GBNR 19/3) Einskildminnekategori Steinalderlokalitet

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering R 129987 (steinalderlokalitet) er lokalisert vest for Kibberg, nordvest for Dragsvik ved Fjærlandsfjorden. Lokaliteten blei påvist ved to positive prøvestikk på ei flate like vest for ein skogsveg. Den er avgrensa av negative prøvestikk rundt. Den er likevel forstyrra av seinare dyrking og truleg også av opparbeidinga av skogsvegen. R 129987 ligg i vestre kant av anleggsveg nr. 317. Ei utbetring av vegen vil kome i stor grad av konflikt med kulturminnet.

217

Lokalitetskart med K 129987, steinalderlokalitet.

Skildring av lokaliteten R 129987 er eit einskildminne i form av ein steinalderlokalitet. Funn frå to prøvestikk viser aktivitet som truleg kan tidfestast til yngre steinalder/eldre bronsealder. I det eine prøvestikket (SRD1) blei det funne eit krakelert og brent flintstykke som truleg er eit fragment av ein flateretusjert flintdolk eller flintkniv. I det andre prøvestikket (AMH2) blei det funne eit avslag av flint og eit avslag av kvarts. Avslag av denne typen er vanskeleg å tidfeste meir nøyaktig enn til steinbrukande tid. Prøvestikka viste at konteksten truleg er forstyrra av ein seinare aktivitet i området, først og fremst av dyrking. Funna kan tyde på at det har vore aktivitet i området i pionértida for jordbruk på Vestlandet. Det er derfor mogleg at dyrkingslag og strukturar frå denne perioden vil vere mogleg å avdekke med andre registreringsmetodar. Ved til dømes maskinell sjakting vil ein kunne avdekke spor etter strukturar som har avleira seg i undergrunnen, og ein vil også få fram dyrkingsprofilar som viser kor tid området først blei teke i bruk for jordbruk. Saman med uttak av C14dateringsprøver, makrofossilprøver og pollenprøver vil ein kunne gje meir eksakt informasjon om tidfesting og bruk av området. Strukturskildring S1: Steinalderlokalitet. Påvist ved to positive prøvestikk (SRD1 og AMH2) med funn av eit lite fragment av flintdolk/kniv og to avslag (eit av flint og eit av kvarts). Konteksten er forstyrra av seinare dyrking. Artefaktene er leverte inn til Bergen Museum og har fått museumsnummer B16638 (Aks. 88/09).

218

Planskisse over R 129987, steinalderlokalitet. Raude kvadrat viser funnfĂ¸rande prĂ¸vestikk.

R 129987 oversikt. Lokaliteten ligg i framkant av tĂ¸mmerstabelen (foto #078)

219

Moglege fragment av flateretusjert gjenstand frå prøvestikk SRD1. Overside/flateretusjert side t.v. (foto #127) og underside t.h. (foto #128)

Mål:

2,5

2,3

cm.

Profilteikningar frå prøvestikk, R 129987 (lok. 299)

220

R 129988 (FUNNSTAD, LOK 300, GBNR 19/3) Einskildminnekategori Mengd Lausfunn, kjerne av svart kvartsitt 1

C14-datering (kalibrert)

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering R 129988 (lausfunn frå steinalder) er lokalisert vest for Kibberg, nordvest for Dragsvik ved Fjærlandsfjorden. Lausfunnet blei funne i ein utvaska sti 15 m nord for ein trafostasjon og 40 m nordaust for ein skogsveg. Stien ligg i eit trongt nord-sør gåande dalføre avgrensa av bergknausar i aust og vest. Floraen er samansett av blandingsskog, hovudsakleg lauvskog der hassel, bjørk og or er dominerande. Det er registrert to steinalderbuplassar nær funnplassen. Ein ligg 100 m nord for funnplassen (R 129983) og ein 175 m sør for funnplassen (R129987). R 129988 ligg 30 m nordaust for anleggsveg nr. 317, som derfor er i indirekte konflikt med funnstaden. Det skal også nemnast at traseen går 150 m nord for lokaliteten. Dette vil seie at lokaliteten ligg mellom anleggsveg nr. 317 og traseen, og at det slik sett kan vere ei fare for skader eller forstyrringar.

Lokalitetskart med R 129988, steinalderlokalitet.

Skildring av lokaliteten R 129988 er eit lausfunn i form av ei kvartsittkjerne med to plattformer. Det blei funne i ei slak helling inntil ei større steinblokk omlag midt i det ca. 20 m lange dalføret. 10 prøvestikk blei tekne like i nærleiken, men resulterte ikkje i fleire funn. Det er likevel truleg at det er lokalisert ein steinalderlokalitet i området, men at denne ikkje let seg påvise. Funnet har likevel ein noko usikker kontekst, sidan ein trafostasjon er bygd relativt tett inntil funnstaden.

221

Det er også gravd ned ein kabel der funnet blei gjort. Desse faktorane aukar sjansen for at undergrunnen er omrota. Det er likevel ingen teikn på staden til at det er deponert masse der i nyare tid.

Funnstad for R 129988, lausfunn av kvartsittkjerne (foto #082)

Kvartsittkjerne med to plattformer funne på R 129988 (foto #125-126)

Steinalderlokalitetar både sør og nord for lausfunnet fortel om vid bruk av området innanfor steinbrukande tid. Det er dermed ein viss sjanse for at desse tre lokalitetane representerer eit større samanhengande aktivitetsområde frå steinalder.

222

Strukturskildring S1: Lausfunn steinalder. Kvartsittkjerne med to plattformer som typologisk truleg kan daterast til yngre steinalder. Funnet er levert inn til Bergen Museum og har fått museumsnummer B16637 (Aks. 87/09). OPPSUMMER ANDE KOMMENTAR AR FOR BALESTRAND

I samband med den arkeologiske registreringa av trasé for planlagd kraftlinje gjennom Balestrand kommune blei det funne 16 nye lokalitetar. Tiltaket er i stor grad av konflikt med 5 lokalitetar, alle i samband med anleggsvegar. 2 av desse er automatisk freda kulturminne og er lokaliserte ved anleggsveg nr. 317 nordaust for Dragsvik i den austlege delen av traseen. Det handlar om ein steinalderlokalitet (R 129987) og ein holveg (R 129986). Utstrekninga til lokaliteten er uklar på bakgrunn av dei feltmetodane (prøvestikking og visuell synfaring) som blei brukte. Sjansen for fleire strukturar og gjenstandsfunn er stor i området ved den planlagde anleggsvegen. For å kunne kartleggje omfanget av lokalitetane er det naudsynt med maskinell sjakting. 3 av lokalitetane er ikkje freda kulturminne. Dei ligg i den vestlege delen av traseen i samband med anleggsveg nr. 315 i Langedalen. Det dreier seg om restar etter bygningar og strukturar tilknytt stølsanlegg (K 129737, K 129739, K129741). Tiltaket ligg i direkte konflikt med 2 lokalitetar. Desse omfattar restar etter to stølsanlegg (K 129984, K 129985) som ligg innanfor den austlege delen av traseen, ved Esefjorden. Slike kulturminne er vanskelege å datere, men blir rekna for å å vere etterreformatoriske og er derfor ikkje automatisk freda. Tiltaket er i indirekte konflikt med 8 lokalitetar. 3 av desse er automatisk freda kulturminne; ein steinalderlokalitet (R 129983), eit lausfunn frå steinalder (R 129988) og ein heller (R 129740). R 129988 er eit lausfunn av ein kvartsittkjerne. Funnkonteksten gjer at den ikkje sikkert kan stadfestast nøyaktig. Det er likevel registrert steinalderlokalitetar like sør og nord for lausfunnet, og det må nok sjåast i samanheng med desse. Dei ligg så nær traseen og anleggsvegar at dei er i fare for å bli forstyrra av tiltaket. R 129983 ligg mellom traseen og anleggsveg nr. 317 ved Dragsvik, medan R 129740 ligg like ovanfor anleggsveg nr. 315 i Langedalen. 1 av dei registrerte lokalitetane ligg så langt ifrå traseen eller anleggsvegar at det er lite truleg at dei vil bli omfatta av tiltaket. Lokaliteten (K 129954) er restar etter stølsanlegg i Langedalen. Dette er ikkje eit freda kulturminne, men har ein karakter som gjer at det er mogleg at det er førreformatorisk, og dermed kan vere eldre enn tidlegare rekna med.

223

DEL V: HØYANGER Tekst: Glenn Heine Orkelbog (Feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Det austlegaste punktet for traseen i Høyanger ligg på omlag 700 meters høgde, på grensa mot Balestrand på lag midt i Eiriksdalen. Kommunegrensa ligg inntil mastefeste FM 88, som då ligg i Balestrand. Kommunegrensa deler Eiriksdalen på midten mellom Blankavatnet (Balestrand) og Høgsvatnet (Høyanger). Landskapet i den midtre delen av Eiriksdalen er eit ope dalføre prega av vasskraftregulerte vatn og store myrflater. Vegetasjonen består i all hovudsak av mose, bærlyng og gras, men òg enkelte parti med tett fjellbjørkeskog. Frå austgrensa til traseens og Høgsvatnet fell landskapet nedover og dannar ei flate vest for Høgsvatnet kalla Botnen. Flata er stort sett myr, men sentralt gjennom dalføret frå aust mot vest går eit elvedelta frå Roesvatn. At ein no er lågare i terrenget vert klart av ein større variasjon i vegetasjonen. Fjellsidene er framleis dekte av fjellbjørkeskog, men i dalbotnen på elvedeltaet veks det no fleire ulike typar lauvtre, framleis hovudsakleg bjørk. Elva går over eit stup i vest og ned i Dalsdalen. Stupet markerer den vestlegaste grensa i Eiriksdalen.

Oversiktskart over dei registrerte områda i Høyanger. Sjå òg kartvedlegga bak.

Traseen skjer tvers over Botnen frå søraust mot nordvest og går ikkje over stupet ned i Dalsdalen, men klatrar oppatt på nordsida av dalen. Der følgjer traseen fjellsida langs 225

Rokkleiva frå tunnelen og vestover, ned til trallebanestasjonen i vest. Traseen går parallelt med, og på nordsida av anleggsvegen. Frå mastefeste FM 77 nord for trallebanestasjonen går linja ned den bratte fjellsida til K2 kraftstasjon i Dalsdalen. På nordsida av Høyangerelva, nordvest for kraftstasjonen skal den nye trafostasjonen kome. Terrenget stig svakt frå elveleiet over vegen og inn på eit mindre beiteområde kalla Ekreng. Vidare nordover i retning Ekrefjellet er det svært bratt. Den nordlegaste delen av trafoområdet består derfor i all hovudsak av steinur og tett blandingsskog, der storparten av trea er lauvtre. Skogen nærast beitemarka i sør er meir open, noko som truleg skuldast beiting. På sørsida av beitemarka ligg nokre tufter, (K129976). Beitemarka er omkrinsa av eit steingjerde. Det nordvestlege hjørnet på trafoområdet inneheld eit plantefelt med gran. Frå FM 77 i trafoområdet går traseen bratt opp nordsida av Dalsdalen opp til BM 70 der landskapet flatar noko ut. BM 70 ligg på omlag 700 meters høgd. Landskapet stig framleis ganske bratt nordover mot Botnafjellet, men flatar ut mot nordaust i retning Botnaelva og Stølsdalen. Terrenget består i all hovudsak av myr. Lengst sør, på kanten før landskapet fell bratt ned i Dalsdalen, er det tett krattskog av fjellbjørk. Frå BM 70 og BM 77 går traseen i to retningar. BM 70 går vidare nordover mot Botnafjellet, medan BM 77 går nord-austover mot Stølsdalen i Gaular kommune. Sistnemnde vert ikkje utdjupa her, men kjem inn under Gaularrapporten. Frå mastefeste FM 67 stig terrenget bratt oppover i retning nord, mot toppen av Botnafjellet. Myrlandskapet er no bytta ut med reine bergflater, skrentar, steinrøyser og større flyttblokker. Botnafjellet er traseens høgaste punkt langs heile del II, frå Sogndal til og med Gaular, med ei høgd over havet på 1183 meter. Traseen følgjer Botnafjellet mot nordaust i retning Høgegga og Steinbotnen, før den endrar retning mot nordvest. Der traseen endrar retning fell linja bratt ned til dei store myrflatene nordaust for Øvre Breiddalsvatn. Området går under namnet Gamlestølen. Traseen skjer tvers over myrflatene og stig bratt oppatt over Larssellfjellet i retning Steinbruvatnet i nordvest. Steinbruvatnet er delt i to i aust-vestleg retning mellom Gaular og Høyanger kommune. Vatnet er slik sett Høyangers og dermed denne rapportens nordlegaste grense. Steinbruvatnet har fått namnet sitt av ei landbru som nesten deler vatnet i to. Mellom dei resterande meterane er det lagt ned stein slik at ein kan gå tørrskodd over vatnet, derav namnet Steinbruvatnet. Vatnet ligg i enden av Steinbrudalen og ligg forholdsvis innestengt mellom fjelltoppar. På sørvestsida av vatnet mot inngangen til Steinbrudalen ligg ei mindre flate. Denne endar i ein bergknaus med to hellerar som ligg tett inntil vatnet. På flata ligg ei tuft og ein teltring. Steinbruvatnet ligg på omlag 900 meters høgd over havet. Vegetasjonen i området frå Botnafjellet via Gamlestølen over Larssellfjellet til Steinbruvatnet i nord er ein typisk høgfjellsvegetasjon. Det er få tre, berre enkelte fjellbjørker. Elles er floraen prega av mose, lyng, gras og lågare busker. GANGEN I ARBEIDET

226

Registreringane i Høyanger kommune vart gjennomført i perioden 29.-31. juli, den 5. og 18.27. august av Morten Tellefsen, Glenn Heine Orkelbog og Anne Mette Haugen. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 4 dagar. Totalt sett utgjorde dette 28 dagsverk i felt og 5 dagsverk til rapportarbeid, totalt 33 dagsverk. Området frå Steinbruvatnet og sørover mot Botnafjellet vart registrert i slutten av juli. Området vart prioritert først grunna høgda over havet og at ein frykta eit tidleg snøfall. Arbeidet vart utført ved at utstyr og personell vart floge inn til Steinbruvatnet. Dei neste tre dagane fungerte Steinbruvatnet som base for registreringar både nordover inn i Gaular, men òg sørover ned mot Botnafjellet. Sjølve Botnafjellet vart registrert på ein dagstur der vi òg vart flogne med helikopter inn/ut. Området sør for Botnafjellet vart registrert ved eit seinare høve då det var lettare tilgjengeleg frå Stølsdalen i Gaular. Eiriksdalen vart registrert i sin heilskap, både Balestrand og Høyanger samstundes, i dei tre første vekene i august. Rundt fem dagsverk gjekk med på Høyanger-sida av dalen. Traseen sin nære plassering inntil eksisterande anleggsveg og eit forholdsvis lett farbart terreng, og tilgang på ATV-køyretøy, gjorde at vi fekk registrert eit stort område på kort tid. Registreringsmetoden som vart nytta var hovudsakleg overflateregistrering, der ein ser etter fornminne i overflata. I tillegg vart område i nærleik til vatn undersøkte med prøvestikking. Denne metoden går ut på å grave prøvestikk på omlag 40x40 centimeter. Jordmassane vert vass-sålda der det er mogleg. Prøvestikking gjev oss eit betre inntrykk av kva som finst under jorda, og er den vanlegaste metoden for å påvise blant anna steinalderaktivitet i eit område. For Høyanger sin del er prøvestikkinga konsentrert til vestsida av Roesvatn, nede på ”Botnen”. Funn vert dokumentert skriftleg og digitalt, og kartfesta med ein handhalden GPS.

Henta av helikopter på Årteigstølen, (foto #2).

Teltleir ved Steinbruvatnet, (foto #3). I bakgrunnen synest R 129719 og K 129720.

REGISTRERINGANE I HØYANGER

Totalt seks lokalitetar vart registrerte i Høyanger: R 129718, R 129719, K 129720, K 129721, K 129955 og K 129976. R 129718 ligg på Gamlestølen, ovanfor den nordaustlege enden av Øvre Breiddalsvatnet, og der landskapet byrjar å stige opp mot Botnafjellet i aust. R129718 ligg 160 meter sørvest for traseen.

227

R 129719 er ei tuft som ligg på odden ved Steinbruvatnet, nærare skildra ovanfor. Lokaliteten ligg utanfor traseen. K 129720 og K 129721 er to hellerar som ligg på same odden som R 129719, berre rundt 30 meter lenger nordaust. K 129955, Eiriksdalstølen, ligg inntil oppdemminga av Høgsvatnet i Eiriksdalen. Lokaliteten er derfor den austlegaste lokaliteten i Høyanger. K 129955 ligg nokre hundre meter nord for traseen, men i tilknyting til anleggsvegen. K 129976 er ein heimestøl med nokre tufter, ei rydningsrøys og to steingjerder som ligg i tilknyting til Ekreng, og ei beitemark som ligg midt i trafoområdet nede i Dalsdalen. R 129718 (STØLSANLEGG , LOK 264, GAMLESTØLEN) Enkeltminnekategori Tufter Innhegning

Tal 6 1

C14-datering S5: 900 – 920, 950 – 1040 e. Kr. S6: 390 - 560 e. Kr. S2: 1260 - 1310, 1360 - 1390 e. Kr.

Tal på kolprøver 2 1

Oversiktskart over R 129718.

Terrengskildring og plassering Stølsanlegget ligg inntil den nordaustlege delen av Øvre Breiddalsvatn, omlag 800 meter over havet. Landskapet på nordsida av Øvre Breiddalsvatn er eit ope myr/slettelandskap. I midten av dalen er det svært fuktig, men langs den austlege hellinga der lokaliteten ligg, er det tørrare og betre drenert. Dei ulike strukturane som utgjer lokaliteten ligg tett samla rundt ei samling mindre kollar. Terrenget skrånar svakt ned mot vatnet i sørvest.

228

Den sørlege og vestlege grensa er avgrensa av Øvre Breiddalsvatnet og elva som kjem ned frå Steinbotnen i nord. Mot nord opnar terrenget seg meir opp og flatar ut medan terrenget i aust stig gradvis oppover i retning Botnafjellet. Utan klare landskapslinjer i nord og i aust er det vanskeleg å avgrense lokaliteten topografisk. Lokaliteten er derfor avgrensa etter strukturane si plassering. Dette vert utdjupa under omtalen av lokaliteten. Lokaliteten ligg om lag 160 meter sørvest for traseen, og traseen er såleis i indirekte konflikt med kulturminnet. Lokaliteten har stor opplevingsverdi, og ei føring av traseen over dalføret ved Øvre Breiddalsvatnet vil medføre ei klar visuell skjemming av dei kulturhistoriske verdiane.

Mot Steinbrudalen

Ø. Breiddalsvatn

Mot Botnafjellet

Oversiktsfotografi over Gamlestølen R 129718 med S2, innhegning, innramma, (foto #4).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av i alt 7 strukturar (S 1-7). Av desse er 6 tufter og ei innhegning. Sentralt plassert i lokaliteten oppå ein mindre kolle ligg S1 (tuft). I tilknyting til S1 ligg S2, ei tørrmura rektangulær innhegning. Den følgjer den nordlege hellinga på kollen som S1 ligg på. Struktur 5 og 3 ligg langs ein nordvestleg-søraustleg akse trekt gjennom S1. S5 markerer slik sett den nordaustlegaste grensa til lokaliteten, medan S3 markerer den søraustlegaste grensa. Dei andre strukturane ligg i området sørvest for denne aksen i retning elva og Øvre Breiddalsvatn. Struktur 1, 2 og 3 har alle godt synlege veggvollar/oppmuring. S2, innhegninga, er den mest intakte av desse, og på S1 og 3 er grunnmurane framleis synlege. Resten av strukturane er svakt synlege og i dårleg stand.

229

Struktur 5 og 6 skil seg frå dei andre, både når det gjeld plassering og storleik. Dei ligg begge plassert på små frittståande kollar nord for dei resterande strukturane. Tuftene er òg mindre enn dei andre. Denne noko perifere plasseringa i forhold til dei resterande strukturane, og mindre storleik, gjer det klart at S5 og 6 skil seg ut frå lokaliteten som heilskap. Dei representerer truleg ein eldre bruksfase av stølsområdet. Det er lite vegetasjon å snakke om. Enkelte fjellbjørker er å sjå, elles er det i all hovudsak snakk om busker, gras og mosetuer. Området er ypparleg eigna som beitemark. Den låge vegetasjonen er nok til dels ein konsekvens av nedbeiting.

Utsnitt av amts-kart frå 1866, teikna av løytnant A. Ræder, som syner R 129718, her nemnd som ”Breddalstøl”. Dette syner at stølen kan ha vore i bruk til langt opp på 1800-talet, med andre ord i opptil 1500 år. Forbi stølen har det også gått eit vegfar frå Høyanger til Gaular. Statens Kartverk.

Strukturskildring S1: Rektangulær tuft, som måler 5 x 3,7 meter med 0,5 meter høge veggvollar. Tufta ligg i nord/sørleg retning. Døropninga er sentralt plassert langs den søraustlege kortsida. Veggvollane/grunnmuren er tørrmura med mellomstore til små steinar. Litt stein har rasa ut, men grunnmuren er framleis forholdsvis intakt og godt synleg. Grunnflata til tufta dekkjer toppen på høgda ho ligg på. Tufta er sentralt plassert i forhold til dei andre strukturane i lokaliteten. Det er vanskeleg å tidfeste tufta. Godt synlege og intakte veggvollar peikar mot ei nyare

230

tidsdatering. S1 ligg òg i tilknyting til S2 som er datert til høgmellomalderen. Det er derfor mogleg at tufta er frå mellomalderen. Mest truleg er ho likevel yngre, men kan vere konstruert oppå og til dels av eldre strukturar som har stått på same plass.

S1, tuft (foto #5).

S2: Steininnhegninga som ligg inntil S1 i nord. Den måler 13 x 7,5 meter. Høgast er innhegninga nede i botnen av hellinga der steinblokkene er opptil ein meter høge. Forma på innhegninga er rektangulær, med svakt boga langsider og ei avrunda kortside i aust. Innhegninga er mura av mellomstore til store steinblokker, og må seiast å vere i god stand. To prøvestikk vart gravne i den austlegaste enden. Ein fann trekol i små mengder, nok til ei datering. Resultatet vart datering til høgmellomalderen (264P1: 1050 - 1300 e. Kr). Innhegninga kan ha hatt fleire bruksområde. Døme på slik bruk er å skilje dyr frå flokken eller at området har vore brukt til dyrking av grønsaker. S3: Tufta ligg på ei lita flate, omlag 20 meter sør for S1 (tuft). Dei tørrmura veggvollane er godt synlege. Murane er samansett av enkelte svært store steinar, men hovudsakleg store til mellomstore steinar. Langs den vestlege kortsida ligg døropninga, med utsyn ned mot Øvre Breiddalsvatn. Tufta måler 5,7 x 4,2 meter med 1,2 meter høge veggar. At tufta er forholdsvis intakt og godt synleg vert lagt til grunn for å gje S3 ei etterreformatorisk datering. Tufta er derfor ein del av den siste bruksfasen på stølen. Kva tufta har vorte nytta til er det vanskeleg å t somseie noko sikkert om. At den er nedsenka i terrenget kan tolkast som at ”kjellarrommet” har fungert som kuldekjellar for oppbevaring av mat og pastoralprodukt.

231

Over: PS 2, innhegning, profil (foto #7). Til venstre: S2 innhegning (foto #6). Under: S3 tuft (foto #8).

S4: Er ei svakt synleg rektangulær tuft, som ligg på ei flate i eit lite søkk omlag 30 meter nordvest for S1. Tufta måler 9 x 5,5 meter med ei høgd på 0,2 - 0,3 meter. Restar etter oppmuring er synleg i det sørvestlege hjørnet av tufta. Tuftas nordaustlege ende ligg inntil ein nord/sør gåande skrent, som kan vere ei nedgraving. Å tidfeste tufta er vanskeleg. Ikkje noko trekol vart påvist. Tek ein omsyn til storleiken og den avlange, smale forma på S4, er det

232

mogleg at strukturen representerer endå ei innhegning tilsvarande S2. Skulle det vere tilfellet, er det ikkje utenkjeleg at dateringa på S4 går attende til høgmellomalderen.

S4, tuft/innhegning sett mot søraust (foto #9).

S5: Ei lita og svakt synleg tuft som ligg på ein frittståande kolle nordaust for S4. Tufta er kvadratisk og måler 4 x 4 meter med ei høgd på 0,2 meter. Den står fram som eit svakt søkk i bakken. Veggvollar i stein vart påvist ved stikking med jordborr. Eit prøvestikk vart grave sentralt i tufta og ei C14-datering vart teke ut (264P3). Resultatet gav datering til 900 – 920, 950 – 1040 e. Kr, som svarar til vikingtid.

S5, tuft (foto #10).

S5, tuft sett mot SV (foto #11).

233

S6, tuft (foto #12).

PS 1, S6 tuft (foto #13).

Utsyn frå S6 mot Øvre Breiddalsvatn i SA (foto #14).

S7, tuft (foto #15).

234

S6: Er ei lite synleg tuft, plassert oppå ein mindre kolle, omlag 15 meter nordvest for S5. Tufta måler 7 x 5 meter og står fram som eit søkk i bakken. Nedskjeringa måler 0,3 meter. Ei C14-prøve er datert og syner at tufta er frå romartid til folkevandringstid (264P2: 390 - 560 e.Kr). S7: Rektangulær tuft, som måler 6 x 5 meter med 0,1 - 0,2 meter høge veggvollar. Tufta er svakt synleg i terrenget og ligg på ei flate sør for elvemunninga og 15 - 20 meter nord for S1. Ingen C14-prøve vart teke ut, så datering på tufta er uviss. R 129719 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 265, STEINBRUVATN) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering R 129719 inneheld ei frittliggjande tuft. Tufta ligg på vestre del av odden som stikk ut i Steinbruvatnet, omlag 20 meter frå vasskanten i nord og 6 meter frå ein vassdam i sør. Tufta ligg nær K 129720 i nord og K 129721 i nordaust. Landskapet er eit utprega høgfjellslandskap med lite vegetasjon. Bratte fjellskråningar, steinurer og større flyttblokker dannar eit innestengt landskapsrom som opnar seg i retning vest mot Steinbrudalen, og mot nordvest i retning Styggevatn og Gaular kommune.

Oversiktskart over R 129719, K 129720, K 129721.

Lokalitetsskildring Lokalitet R 129719 ligg på ei mindre flate, nede i eit søkk. Søraust for R 129719 går ein sti i nordleg retning mot Steinbrua. Rett ovanfor stien, i det terrenget byrjar å stige bratt oppover 235

ligg, K 129720 (heller). Følgjer ein nordsida av steinura/bergveggen i austleg retning så kjem ein til K 129721 (heller). Ut frå K 129720 har ein utsyn ned til K 129719 og mot den sørlegaste enden av Steinbruvatnet. Alle lokalitetane ligg utanfor traseen, som strekkjer seg tvers over inngangen til Steinbrudalen i nord, nokre hundre meter vest for lokalitetane. Traseen er såleis i liten grad av konflikt med kulturminnet. Tufta er ikkje nemnd på eldre amts-kart, noko som syner at ho ikkje har tilknyting til stølsdrift frå nyare tid.

S1, tuft (foto #16).

236

Oversiktsbilete av R 129719 mot SV (foto #17).

Strukturskildring S1 er ei rektangulær frittliggjande tuft, som måler 7 x 5,5 meter med ei høgd på 0,6 meter. Tufta har ein meter breie veggar som er forankra inntil ei jordfast flyttblokk i søraust. Veggane er tørrmurte, og golvet er hellelagt. Tufta er etter forholda godt teken vare på og godt synleg. Moderne bruk av tufta som rasteplass for turgåarar har medført noko utrasing av veggane. Stein har vorte teke frå veggane for å lage sitteplassar og eldstader. Tufta ligg i lengderetninga mot aust/vest. Ingen C14-prøve vart teke ut, då strukturen ikkje har påviselige kulturlag. Tufta kan setjast i samband med bruk av høgfjellsressursar og har truleg fungert som stølsbygning eller jakthytte. Det er vanskelig å tidfeste strukturen nærare enn ei generell datering frå sein mellomalder og opp i nyare tid. K 129720 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 266, STEINBRUVATN) Enkeltminnekategori Heller

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring Sjå terrengskildring for R 12719. Lokalitetsskildring Helleren ligg litt oppe i ei bergside av store utraste steinblokker og har utsyn ned til Steinbruvatnet i nord. Mellom to store steinblokker skrår bergveggen utover og dannar ein mindre heller. 10-15 meter sørvest for K 129720 ligg R 129719 (tuft). Strukturskildring 237

Helleren er stor nok til å stå oppreist i og måler 3,2 x 2,5 meter i lengd/breidd med ei høgd på mellom 0,8 til 2 meter. Inntil den austlege og vestlege veggen er eit par enkle sitteplassar konstruert. Ingen eldre kulturspor eller kulturlag var synlege. Ein del skrot, som flasker, koppar og ei fiskestang vitnar om moderne utnytting av helleren, mest truleg som rasteplass. Ein må forvente at ein tilsvarande bruk av helleren kan gå langt attende i tid.

K 129720, heller, sett mot aust (foto #18).

K 129720, inne i helleren (foto #19).

K 129721 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 267, STEINBRUVATN) Enkeltminnekategori Heller

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring Sjå terrengskildring til R 12719. Lokalitetsskildring K 129721 ligg om lag 35 meter nordaust for R 129719 (tuft) og 5-6 meter nordaust for K 129720 (heller). Helleren ligg høgare oppe i skråninga enn R 129719 og K 129720. Likevel har ein ikkje utsikt ned til dei ovannemnte lokalitetane. Utsynet er blokkert av bergveggar i aust/vest, medan mot nord har ein utsikt ned på Steinbruvatnet. Strukturskildring Ein såkalla einmannsheller som måler, 2 x 1,8 meter i lengd/breidd og med 0 - 0,8 meters høgd. Helleren ligg omlag 20 meter oppe i ei vestvend bergside og er oppmura under ei skrånande bergflate. Golvet er mosedekka og oppbygd av småstein. Mot nord gjev ein oppmura vegg og ei lita steinhelle ly ut mot opninga av helleren. Helleren er ikkje synleg frå stien nede ved Steinbruvatnet i nord. Den godt skjulte plasseringa kan tyde på at helleren har fungert som skytestilling under storviltjakt. Ingen C14-prøve vart teke ut og det var lite som tyda på eldre kulturpåverknad i helleren. Nokre restar etter bruk i nyare tid er derimot synleg. Som med K 129720 kan òg tidsramma for utnyttinga av K 129721 likevel gå langt attende i tid.

238

K 129721 oversiktsbilete, sett mot SV (foto #21).

Inne i S1, heller (foto #20).

K129955 (STØLSANLEGG , LOK 288, EIRIKSDAL STØLEN, GBNR 62/3 -4) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 3

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg attmed den nordvestlegaste enden av Høgsvatnet, tett inntil oppdemminga av vatnet. Slik sett ligg lokaliteten på toppen av platået før Eiriksdalen fell ned mot Roesvatn og Botnen. Parallelt med den nordlegaste grensa av lokaliteten, i aust/vestleg retning går anleggsvegen, som kjem frå trallebanestasjonen lenger nede i dalen. Landskapet er lett kupert og fell frå ei flate i nord nedover mot demninga i sør. I søraust blokkerer ein bratt bergrygg utsikta vidare austover dalen, medan ein mot vest har god utsikt nedover dalen. Traseen med mastefeste BM 85 går på sørsida av vatnet. Lokaliteten er dermed ikkje i konflikt med traseen, men i indirekte konflikt med anleggsvegen (315). Vegetasjonen er enkelte fjellbjørkekratt, gras, mosetuer, bregner og bærlyng.

239

Oversiktskart over K 129955.

Lokalitetskildring Lokaliteten er samansett av tre tufter, S1-S3. S1, den største tufta, ligg oppe på flata nærast vegen i nord. Den ligg inntil ein tilsvarande moderne støls-/fritidsbustad i vest. Aust for, og på eit platå ovanfor S1, ligg endå ein fritidsbustad. Omlag 60 meter søraust for S1 ligg S2 og S3 tett inntil ein bergrygg. Bergryggen markerer den austre grensa av lokaliteten og går frå nord mot søraust. I sør er lokaliteten avgrensa av oppdemminga av Høgsvatnet og elva. Fritidsbustaden vest for S1 markerer den vestlege grensa, medan anleggsvegen markerer den nordlege grensa. Eiriksdalstølen er omtala i NIKU sin tilstandsrapport (Knudsen et al. 2007:23). Strukturskildring S1: Stølsbygning. S1 er ein delvis ivareteken stølsbygning med total lengde på 15 meter og ei høgd på 1,3 meter. Den sørlege delen av bygningen måler 8 x 5 meter. Her har bølgjeblekktaket kollapsa inn i strukturen, som no er attfylt med bygningskrot frå restaurering/ombygging av fritidsbustaden attmed. Det er ein døropning plassert midt på den sørlege kortsida. Nordenden av tufta smalnar inn i vest, og måler 6 x 4 meter. Dette representerer truleg eit seinare tilbygg til den sørlege delen. Tilbygget har ein døropning plassert midt på kortsida. Det finst derfor ein døropning i kvar ende av huset. Tufta ligg omlag 25 meter sør for anleggsveg 315, og er såleis i indirekte konflikt med tiltaket.

240

Eiriksdalsstølen og S1 sett mot sørvest frå anleggsveg (foto #22).

S1, tuft (foto #23).

S2: Tuft. S2 ligg inntil bergryggen søraust for S1(tuft) og måler 10 x 3,1 meter med ei høgd på 0,9 - 1 meter. Bergryggen, ein skrent, utgjer den austlege langsida. Dei andre veggane er tørrmura av mellomstore steinar. Inngangen ligg i den nordlege kortsida. Tufta er forholdsvis intakt, berre enkelte stader har nokre steinar rasa ut. Inne i tufta ligg ein del moderne skrot. 241

Tek ein omsyn til tuftas storleik, er det sannsynleg at bygningen har fungert som fjøs eller lagerbygning. S3: Tuft. S3 ligg cirka 2 meter søraust for S2 og inntil den same bergryggen. Tufta måler 6 x 3 meter med ei høgd på 1,1 meter. Veggane er tørrmura av mellomstore steinar. Ingen inngang er synleg, men det har mest truleg vore ei trapp i den nordvestlege enden. Tufta har to rom på cirka 3 x 3 meter. I det nordlegaste rommet ligg eit golv av plank og kryssfiner, truleg eit seinare tilskot til ein eldre bygning. Som dei andre tuftene på lokaliteten er S3 fylt med moderne skrot. Inndelinga av tufta i to rom, der det fyrste truleg er eit vindfang, kan tyde på at ho har fungert som opphaldsplass for stølsfolket. At tufta virkar opphøgd (ein kjem berre inn via ei trapp) kan underbygge ei slik tolking. Her ville ein m.a.o. halde dyr ute. Å gje nokon presis tidfesting av strukturane er vanskelig, anna enn å kategorisere dei som eit nyare tids kulturminne. Ein kan gå ut i frå at S2 og 3 er samtidige. S1 er vanskelegare å tidfeste, sidan han er konstruert på ein heilt annan måte enn S2 og 3. Det er derfor meir sannsynleg at S1 er samtidig med den restaurerte/ombygde bygningen attmed, som no fungerer som fritidsbustad. I og med at S1 er betre bevart enn S2 og 3 er det naturleg å tenkje at S1 representerer ein yngre bruksfase enn S2 og S3.

S3, tuft (fot o#25).

S2, tuft (foto #24).

K 129976 (STØLSANLEG G , HEIMESTØL, LOK 28 9, GBNR 62/3 -4) Enkeltminnekategori Steingard Tuft Rydningsrøys

Tal 2 2 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg i tilknyting til trafoområdet på nordsida av elva. Landskapet vert gradvis brattare oppover frå elva mot nord over vegen og inn mot lokaliteten, som ligg i beitemark. Ovanfor beitemarka i nord stig landskapet bratt opp mot Ekrefjellet. Dei nordlegaste delane av trafoområdet består derfor hovudsakleg av steinur, store utrasa blokker og tett lauvskog. Nordaust for lokaliteten ligg eit plantefelt med gran.

242

Oversiktskart over K 129976 (kart #4).

Lokalitetskildring Lokaliteten er samansett av to tufter (S2 og S3) to steingjerde (S1 og S5) og ei rydningsrøys (S4). Tuftene ligg attmed kvarandre lengst sør i lokaliteten omlag 5-6 meter nord for vegen som går inn til K2 kraftstasjon. Tuftene ligg i aust/vestleg lengderetning. Vegen er då lokaliteten si sørlege avgrensing. Nordaust for tuftene, inne på beitemarka ligg S4 (rydningsrøysa). Omlag 10 meter aust for denne, i nord/sør-gåande retning, går steingarden (S5) som representerer den austlegaste avgrensinga av lokaliteten. Austre del av S1 (steingard) går nordover frå S2 og rundt beitemarka i delar mot vest. S1 og granplantefeltet avgrensar lokaliteten i nord og i vest. K 129976 ligg cirka midt i trafoområdet, og tiltaket kjem derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Steingard. Gjerdet ligg tett inntil nordsida av S2 og 3 (tuft) og går austover før det svingar i retning nordvest. Lengst i søraust er gjerdet kraftig, noko som truleg kjem av at rydningsstein har vorte stabla inntil gjerdet. Gjerdet går vidare mot nordvest i brotstykke og deler beitemarka i to. I den nordlege delen av beitemarka går gjerdet inn i lauvskog, og svingar mot vest. Dess lenger vest ein kjem, dess vanskelegare vert det å følgje gjerdet. Det har truleg svinga attende mot sør i det nordvestlegaste hjørnet av beitemarka og gått ned til vegen. Gjerdet har på den måten gått rundt den vestlegaste delen av lokaliteten. Dateringa er uviss, strukturen er truleg samtidig med resten av strukturane på stølsanlegget. Stølen gjekk ut av bruk på 1930-talet. S2: Tuft. S2 er ei rektangulær tuft, som måler 8 x 5 meter med ei høgd på 1, 7 meter. Tufta er tørrmura av store steinblokker, det er sannsynleg gjort maskinelt. Tufta har ein vindaugs-

243

opning langs den sørlege langsida, medan døra ligg langs den vestre kortsida, mot S3. Tufta har truleg fungert som ein fjøs. S3: Tuft. S3 måler 4 x 7 meter lengde og breidde, og 0,9 meter høgd. Tufta ligg på linje med S2 , 2 meter vest for S2. Den er også tørrmura av store steinblokker. Dette tyder på at tuftene er samtidige, og mest truleg stammar frå den siste bruksperioden av heimestølen, frå tidleg 1900-tal opp mot 1930-talet. Tufta sin funksjon er ukjent. I tufta ligg det ein del jernskrot og bølgjeblekk.

S2, tuft (foto #26).

S3, tuft (fot o#27).

S2 og S3 sett mot NA (foto #28).

S4, rydningsrøys (foto #29).

S4: Rydningsrøys. S4 ligg på beitemarka aust for S1 og nordaust for S2 og 3. Den er rund oval i forma og består i all hovudsak av mindre stein. Større rydningstein har truleg vorte nytta i oppmuringa av S1 og S5 (steingjerda). Røysa måler 3 x 3 meter med ei høgd på 0,4 0,5 meter. S5: Steingjerde. S5 ligg 10 meter aust for S4 og representerer austgrensa på lokaliteten. Gjerdet har nok truleg innhegna beitemarka frå tuftene og austover før gjerdet har svinga mot nord. No er det først og fremst synleg som eit nord- til sørgåande steingjerde. I nord lyt ein gå ut i frå at gjerdet har svinga vestover mot S1 og at desse to gjerda har utgjort ei fullstendig omkransing av lokaliteten.

244

S5, steingjerde (foto #30).

OPPSUMMERENDE KOMMENTARAR FOR HØYANGER

Registreringsarbeidet i Høyanger kommune er utført som del av oppfylling av undersøkingsplikta § 9 i Lov om kulturminne i samband med Statnett sine planar ny 420 kV linje, frå Fardal i Sogn til Ørskog i Sunnmøre. Det er nytta totalt 28 dagsverk i felt. Det er ikkje gjort tilsvarande registreringar i området tidligare. Resultatet av registreringa er totalt 6 lokalitetar. Tiltaket ligg i liten grad av konflikt med 3 lokalitetar (R 129719, K 129720, K 129721), og i indirekte konflikt med R 129718 og K 129955. Trafostasjonen i Høyanger medfør stor grad av konflikt med K 129976. Totalt sett utgjer dei 6 lokalitetane 18 strukturar, derav 12 tufter, to hellerar, ei innhegning, to steingjerde og ei rydningsrøys. Kulturminna er alle knytt til utnytting av utmarksressursar og gjev oss viktig kunnskap om levevegar og busetnad i Høyanger i førhistorisk og historisk tid.

245

DEL VI: GAULAR Tekst: Glenn Heine Orkelbog og Morten Tellefsen (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Ved dei arkeologiske undersøkingane gjennom Gaular kommune blei to traséalternativ registrerte. Den eine traseen starta ved grensa mot Høyanger ved Stølsvatnet på 700-800 m.o.h.. Den går vidare nordover gjennom ope fjellterreng med lite vegetasjon gjennom Stølsdalen og Oppedalen. Vidare går den delvis bratt ned mot Eldalen over Slettheia til Lauvatnet gjennom tett blandingskog. Frå Lauvavatnet går det bratt nordover i tett blandingsskog opp til Vikastølen. Her blir landskapet meir ope og traseen held fram nordvestover på nordsida av Kvanngrødelva til grensa mot Førde kommune. Det andre traséalternativet startar ved grensa til Høyanger på 900-1000 m.o.h. ved Flatefjellet/ Steinbruvatnet. Traseen går nordvestover gjennom berrt høgfjellslandskap med lite vegetasjon ned til Årteigdalen. Frå Årteigdalen går traseen bratt ned til Viksdalsvatnet gjennom tett blandingsskog. Deretter går den over Viksdalsvatnet og bratt nordover gjennom skogkledd fjellskråning på vestsida av Sengafjellet til grensa mot Førde ved Storebotnen, der det på ny er ope landskap med lite vegetasjon.

Oversiktskart over dei registrerte traséalternativa i Gaular. Sjå også kartvedlegga bakarst i teksten.

247

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Gaular kommune blei gjennomførte i perioden 07.-21.07, 27.-28.07, 04.08, 11.-12.08 og 24.09 2009 av Morten Tellefsen, Glenn H. Orkelbog og Anne Mette Haugen. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 5 dagar. Det blei samla sett brukt 37 dagsverk i felt og 7 dagsverk til rapportarbeid, totalt 44 dagsverk. Planområdet blei i hovudsak undersøkt med ei visuell overflateregistrering. Det vil seie å systematisk gå gjennom planområdet for å registrere kulturmine som er synlege på overflata. Metoden blei supplert med prøvestikking. Prøvestikking involverer graving av sjakter på omlag 40 x 40 cm. Om metoden blir brukt systematisk på eit område er den nyttig til å avdekke kulturminne som ligg under bakkenivå og då spesielt steinalderbuplassar eller aktivitetsområde. Under registreringa av trasé og anleggsveg blei prøvestikking brukt for å nærare undersøkje strukturar som alt er påvist ved visuell overflateregistrering, og for å ta ut kolprøver. REGISTRERINGANE I GAULAR

Totalt 15 lokalitetar blei registrerte i Gaular kommune. Desse utgjorde totalt 17 strukturar. Lengst nord langs det austlege trasealternativet, ved Vikastølen, ligg den nordlegaste lokaliten til registreringa, eit stølsanlegg omkrinsa av ei innhegning (K 129703). Vidare sørvest - over i Vikadalen langsmed anleggsveg 308 ligg lokalitet K 129706, ein oppmura veg/sti. I den søraustlege hellinga av Vikadalen ligg K 129707, ei tuft eller ei oppmuring. Omlag 250 meter søraust for K129707 og lengre nede i fjellsida ligg K 129708, som er ei oppmuring ved ei flyttblokk og eit steingjerde. Dei neste lokalitetane langs det austlege traséalternativet finn vi på toppen av Sletteheia, på nordsida av Eldalen. Inntil mastefeste BM 646 i hellinga på Styggefjellet finn vi lokalitet K129711, ein oppmura veg/sti. Følgjer ein traseen sørover ned i Eldalen så kjem ein til K129710, eit steingjerde på sørsida av Eldalselva. 25-30 meter sør for lokaliteten ligg mastefeste FM 48. Følgjer ein deretter traseen vidare søraustover oppover fjellsida, så kjem ein til R129709, ei tuft/tjøremile omlag 30 meter nord for mastefeste FM 649. Høgda over havet er på 345 meter. Lokalitet R 129712, ei kolmile, ligg omlag 125 meter sørvest for mastefeste FM 55, og nedanfor ein anleggsveg som går opp i Oppedalen. Vidare sørover langs traseen, når ein har kome inn i Oppedalen, ligg K 129714 (steingjerde). Lokaliteten ligg i tilknyting til Oppedalstølen og omlag 60 meter aust for stølen. Omtrent midt i Oppedalen, i stigninga mot den sørlege delen av dalen, ligg to store flyttblokker. På austsida av den austlegaste blokka ligg ein liten heller (R 129975). Følgjer ein skogsvegen vidare sørover og vidare innover Stølsdalen, kjem ein til ein snuplass. Cirka 60 meter vest for snuplassen på kanten av ei lita flate ligg ei oppmuring inntil ei flyttblokk. Blokka og oppmuringa utgjer lokalitet K 129989. Følgjer ein så traseen sørover, over fjellet og ned i Stølsdalen, så finn ein lokaliten R 129718. Lokaliteten ligg lengst nord i Stølsdalen og inntil vegen i vest. Lokaliteten er samansett av to svakt synlege tufter. R 129718 er den sørlegaste lokaliteten langs det austlege trasealternativet i Gaular kommune. To lokalitetar er registrerte i samanheng med det vestlege trasealternativet. Begge ligg i dalføret overfor Årteigstølen på sørsida av Viksdalsvatnet. K 129951, ein heller, ligg lengst 248

nord av dei to lokalitetane på austsida av dalen og omtrent 100 meter nord for traseen. Nokre hundre meter mot sørvest, oppe på eit platå med god utsikt i alle himmelretningar, ligg K 129717, eit bogastille. Fangstanlegget ligg omlag 150 meter nordaust for traseen. K 129703 (STØLSANLEGG , LOK 250, GBNR 43/4 ) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering

Steingard

Mengd kolprøver 0

Terrengskildringog lokalisering K 129703 (stølsanlegg) ligg på Vikastølane nord for Hetla. Anlegget er lokalisert på ei flate like sør for Myklevatnet. Terrenget rundt er ope med lyng, kratt og spreidde tre. Lokaliteten er avgrensa av ei slutta inngjerding. Innanfor inngjerdinga er det beitemark med gras- og lyngvegetasjon. I vestre del av lokaliteten står to moderne hytter og ein utedo.

Lokalitetskart med K 129703, stølsanlegg

Skildringav lokaliteten K 129703 er eit einskildminne i form av ei inngjerding. Truleg har det stått eldre stølsbygningar innanfor og det kan tenkast at hyttene som ligg innanfor inngjerdinga er sett opp på eldre tufter. Inngjerdinga er kraftig oppmura av flate steinar/heller og er godt synleg. Det er opning i gjerdet i austre og vestre del. K 129703 ligg i vestre kant av anleggsveg 308 og er i stor grad av konflikt med tiltaket.

249

Strukturskildring S1: Steingard. Inngjerda beiteområde på om lag 70 x 50 m, omkrins ca. 350 m. Kraftig oppmura gjerde, 0,8 – 1 m breitt og 1,7 m høgt.

Steingarden på K 129703 (foto #1)

K 129706 (VE GANLEGG , LOK 251 GBNR 43/2,5) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering

Mengd kolprøver

Oppmura veg/sti

Terrengskildringog lokalisering K 129706 (oppmura veg/sti) skrår inn på skogsvegen som går opp mot Vikastølen lengre nord. Lokaliteten ligg i sørvend fjellskråning med granskog. Terrenget er noko ulendt med ein del mosegrodde rassteinar mellom grantrea. Delar av lokaliteten går nok under den eksisterande skogsvegen som går opp mot Vikastølane. K 129706 ligg i nordre kant av anleggsveg 308 og er i stor grad av konflikt med tiltaket. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to einskildminne i form av to oppbygde vegar. Truleg har det vore ein samanhengande veg, som har gått bort ved oppføring av skogsvegen som ligg mellom dei to einskildminna. Den oppmura vegen er truleg ein eldre stølsveg. Kor langt den går er uvisst, men eit område like nordaust for lokaliteten er kalla Gamlestølen, og det er truleg at vegen har gått opp hit. Ein kan likevel ikkje sjå bort ifrå det er ein eldre veg opp til Vikastølane. Vegen er markant oppbygd av stein og jord, men held på å gro att. Den er dekka med mose, lyng og

250

mindre vegetasjon. Det er fĂĽ tre som veks i sjĂ¸lve vegfaret, noko som kan tyde pĂĽ at den er steinlagd.

Lokalitetskart med K 129706, oppmura veg/sti.

K 129706 (foto #7)

251

Strukturskildring S1: Oppmura veg/sti. Ca. 100 m lang, 2 – 2,5 m brei og 0,5 – 0,6 m høg. Høyrer truleg saman med S2. S2: Oppmura veg/sti. Ca. 375 m lang, 2 – 2,5 m bred og 0,5 – 0,6 m høg. Høyrer truleg saman med S1. Vegen held truleg fram mot vest, men er her vanskeleg å følgje. K 129707 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 252 GBNR 40/1) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129707 (tuft) er lokalisert i sørvend skråning nord for garden Hetla på nordsida av Lauvavatnet. Terrenget er ulendt med rassteinar/flyttblokker i blandingskog (for det meste grantre).

Lokalitetskart med K 129707, oppmura veg/sti.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ei tuft. Den har ei samling av mosegrodde steinar i skrånande terreng som er tolka å vere moglege restar etter ei tuft. Den ligg i tilknyting til store rasblokker og ein kan ikkje sjå vekk ifrå at det er ein bygning som er teken av ras. K 129707 ligg 20 m vest for traseen og 80-90 m nordaust for anleggsveg 308A, som dermed er i indirekte konflikt med kulturminnet.

252

Strukturskildring S1: Tuft /oppmuring. 8 m lang, 1,5 – 2 m brei og 2 m høg. Overgrodd og samanrasa.

K 129707 (foto #15)

K 129708 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 253 GBNR 40/1) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering

Mengd kolprøver

Oppmuring ved flyttblokk Steingjerde

1 1

0 0

Terrengskildring og lokalisering K 129708 (oppmuring og steingjerde) ligg i ei sørvend skråning nord for Lauvavatnet, rett aust for Hetla. Terrenget er bratt med nokre flate parti. Det har nok vore beitemark i området tidlegare, men dette held no på gro att. Vegetasjonen er samansett av spreidde lauvtre, nokre grantre og høgt gras. K 129708 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to einskildminne i form av ei oppmuring ved ei flyttblokk og eit steingjerde. Oppmuringa ved flyttblokka kan vere ein del av steingjerdet, men plasseringa inntil flyttblokka gjer at den truleg er restar etter ein levegg eller liknande. Flyttblokka dannar ein liten heller som kan ha eit stort nok overheng til at noko kunne lagrast der eller eventuelt

253

bli brukt til ly for husdyr. Steingjerdet går frå andre sida av flyttblokka omtrent 20 m mot vest før det blir orientert mot nord-sør 50-60 m. Begge einskildminna er samansette av mosegrodde runde og flate steinar. Dei er overgrodde og utrasa og ber preg av å ikkje ha vore i bruk på ei stund.

Lokalitetskart med K 129708, oppmuring/steingjerde.

Til venstre: K 129708 S1 (foto #17)

Til høgre: K 129708 S2 (foto #20)

254

Strukturskildring S1: Oppmuring ved flyttblokk. 3,5 m lang, 2 – 2,5 m brei og 3 m høg (helleren). S2: Steingjerde. 20 + 50-60 m lang, 1 m brei og 0,5 m høg. R 129709 ( TJØREFRAMSTILLINGSANLE GG , LO K 254 GBNR 20/1) Einskildminnekategori

Mengd C14-datering (kalibrert)

Tjøremile

1040 – 840 f. Kr. (Beta 264932)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildringog lokalisering R 129709 (tjøremile) ligg i ei nordaustvend slak skråning nord for Stokkelva som renn ut i Eldalselva i nord. Terrenget er ulendt med ein del steinar og mindre flyttblokker, medan vegetasjonen er samansett av ein open granskog med lyng, einebusker og nokre bregner. R 129709 ligg 15 m sørvest for traseen og 30 m sør for mastefeste BM 60. Tiltaket er dermed i indirekte konflikt med kulturminnet. Lokaliteten kan likevel kome i stor grad av konflikt med mastefestet – avhengig av omfanget på inngrepet.

Lokalitetskart med R 129709, tjøremile.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten utgjer eit einskildminne i form av ei tjøremile, men dette kan også handle om ei tuft. Strukturen er tydeleg nedgraven, markert med rette vinklar i nedskjeringa i sørvestre del. Nedgravinga er tydelegast langs den sørvestre langsida. Ei samling steinar ligg omlag midt i strukturen. Dette kan tolkast som at det har vore to tjøremiler tett ved kvarandre, eller kanskje ei rominndeling i ei tuft. Trekol blei påvist i det sørvestre hjørnet i eit område som kan ha

255

vore inngang i ei tuft eller eit område for uttak av trekol i ei tjøremile. Datering av trekol frå strukturen (254P1) gav ein alder til overgangen mellom eldre og yngre bronsealder. Bruken av tjøremiler er generelt sett rekna for å gå tilbake til vikingtid, men ein kjenner til einskildfunn som indikerer at det også må ha eksistert eldre tjørebrenningsmetodar (Østmo og Hedeager 2005:392). Ei datering til bronsealder er likevel langt eldre enn det ein generelt reknar med er gjeldande for denne typen kulturminne. Eit problem med datering av tjøremiler er at det ofte blei brukt fossilt brensel – eldre trevirke/røter henta ut frå myrar. Frå mellomalderen kjenner ein også til at det var lovforbod mot å hogge friskt tømmer til tjørebrenning (Amundsen et al. 2007:289 med ref.), noko som kan gje store feilmarginar ved ei C14-datering. Alderen på trevirket kan derfor avvike stort frå bruken av mila. Ut frå oppbygginga av strukturen kan vi ikkje sjå vekk frå at det handlar om ei eldre tuft, eventuelt at tjøremila kan vore brukt oppatt som tuft. Forma og storleiken indikerer likevel at det mest truleg handlar om ei tjøremile, men strukturen er såpass overgrodd at ein bør vere open for fleire tolkingar.

Over: R 129709 (foto #23) Til venstre: Profilteiking av PS1 i tjøremile R 129709 (reinteikna av Morten Tellefsen) Under: Prøvestikk i R 129709 (foto #21)

Strukturskildring S1: Tjøremile. 9 m lang, 5,4 m brei og 1 m høg. Rektangulær form, orientert nordaust-sørvest.

256

K 129710 (STEINGARD, LOK NR 255 GBNR 20/1 ) Einskildminnekategori Steingjerde

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildringog lokalisering K 129710 (steingjerde) ligg om lag 50 m sør for Eldalselva, like aust for garden Toa. Steingjerdet ligg på ei flate med open blandingskog med lyng og gras. Lokaliteten er svært overgrodd og kan vere større enn det som er påvist. K 129710 ligg i traseen og 40 m nordaust for mastefeste FM 48. Tiltaket er dermed i direkte konflikt med lokaliteten.

Lokalitetskart med K 129710, steingjerde.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit steingjerde. Gjerdet er grodd att og truleg utrasa nokre stader. Få av steinane er synlege, men gjerdet markerer seg synleg i terrenget som ein søraust-nordaust orientert voll. Strukturskildring S1: Steingjerde. Omlag 50 m lang, 0,5 m brei og 0,3-0,5 m høg.

257

Til venstre: K 129710 (foto #26) Til høgre: K 129711 (foto #32)

K 129711 (VE GANLEGG , LOK 256 GBNR 21/1, 23/1) Einskildminnekategori Oppmura veg/sti

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildringog lokalisering K 129711 (oppmura veg/sti) er lokalisert på sørsida av Styggefjellet ca. 620 m.o.h., nord for Eldalen. Terrenget er bratt og ulendt og vegetasjonen er blandingsskog (bjørk, selje, gran), og einebusker og bregner. Lokaliteten strekkjer seg truleg lengre både mot søraust og nordvest. K 129711 ligg i traseen og 15 m for mastefeste BM 646, Tiltaket er dermed i stor grad av konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ein oppmura veg/sti. Vegen er grodd att og utrasa nokre stader. Det går i dag ein sti/dyretrakk som følgjer den oppmura vegen. Vegen er bygd opp med både store og mindre, runde og flate steinar. Den er så overgrodd at det er vanskeleg å sjå sjølve oppmuringa skikkeleg. Strukturskildring S1: Oppmura veg/sti. Ca. 130-140 m lang (truleg lengre), 1-3 m brei og 0-1 m høg.

258

Lokalitetskart med K 129711, oppmura veg/sti.

R 129712 (KOLFRAMSTILLINGSANLE GG , LO K 257 GBNR 14/3) Einskildminnekategori Kolmile

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 1400 – 1470 e. Kr. (Beta 264933)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildringog lokalisering R 129712 (kolmile) er lokalisert vest i eit område kalla Bakkane, sør/sørvest for Oppedal ytre. Den ligg i ei nordvend skråning i steinete og ulendt terreng. Vegetasjonen er open blandingsskog (mest grantre) med einebusker, blåbærlyng og gras. R 129712 ligg i traseen, og tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildringav lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ei kolmile, eller mogleg tjøremile (tjørehjell). Den blei oppdaga ved at det blei funne trekolbitar i ein sti/dyretrakk. Det som truleg er ei kolmile er svært overgrodd av mose og lyng og framstår som lite synleg i landskapet. For å avgrense utstrekninga til kolmila blei det teke fleire mindre prøvestikk og stikk med jordbor. Ein svakt markert voll er så vidt synleg i sørlegr og sørvestlege del, medan den i aust truleg er oppbygd. Eit prøvestikk like nord for (nedanfor) viste høgt innhald av trekol, og truleg har kolet blitt henta/spadd ut herifrå. Trekol frå mila (257P1) blei C14-datert til 1400-1470 e. Kr. Mila ser ut til å vere relativt rund i forma. 50 m sør for mila går ein skogsveg. Kolproduksjon langs veg gjennom utmarka i mellomalderen er eit vanleg fenomen (Fossum 1996:42) – noko som kan tyde på at skogsvegen har ein viss alder sjølv om den i nyare tid er blitt utbetra. Dateringa viser likevel ein tidleg bruk av reismile, og plasseringa til lokaliteten i skrånande terreng gjer det truleg at dette eigentleg kan handle om ein såkalla tjørehjell. Tjørehjell er den vanlegaste

259

forma for tjøremile, og var gjerne runde og konstruerte i hellande terreng med tapperenne i fallretninga (Amundsen et al. 2007:289). I dette tilfellet manglar diagnostiske trekk som tapperenne, men påvising av kol med jordbor nedanfor strukturen kan eventuelt knytast til dette.

Lokalitetskart med R 129712, kolmile/tjørehjell.

Kolmile/tjørehjell R 129712 (foto #38)

Prøvestikk i kolmile/tjørehjell R 129712 (foto #37)

Strukturskildring S1: Kolmile. Ytre diameter: 4,5 x 4,0 m, indre diameter 3,5 x 3 m brei og 0,2-0,3 m høg/djup. Rund form med svak voll i søndre/sørvestre del, noko oppbygd i austre del.

260

K 129714 (BUSETNAD/A KTIVITETSOMRÅDE, LOK 258 GBNR 14/4) Einskildminnekategori Steingjerde

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildringog lokalisering K 129714 (steingjerde) ligg på ei flate ved Oppedalsstøl Ytre i Oppedalen. Aust for lokaliteten er det myr, medan det vest for lokaliteten er nokre bjørketre og lyng. Vidare vestover stig terrenget gradvis oppover. Det ser likevel ut som det er starten på myrdanning også vest for lokaliteten. K 129714 ligg i kanten av traseen og 60 m nord for mastefeste BM 57. Tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129714, steingjerde.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit steingjerde. Gjerdet er overgrodd av blåbærlyng og nokre bjørketre. Det strekkjer seg linjerett og er fint oppmura med flate og kanta steinar. Det held på å gro att. Strukturskildring S1: Steingjerde. Ca. 70 m lang, 0,5 m brei og 0,9 m høg. Det er orientert sørvest-nordaust.

261

K 129714 (foto #40)

R 129975 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 259 GBNR 14/SAMEI GE) Einskildminnekategori Heller

Mengd C14-datering (kalibrert) 1 370 – 100 f. Kr. (Beta 264934)

Mengd kolprøver 1

Terrengskildringog lokalisering R 129975 (heller) ligg på ei flate aust for Oppedalselva øvst oppe i Oppedalen på omtrent 675 m.o.h.. Den ligg like aust for ein skogsveg i ope lynglandskap med store flyttblokker og nokre mindre bjørketre. R 129975 ligg i traseen og 15 m aust for anleggsveg nr. 312. Tiltaket er dermed i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ein heller. Helleren ligg i tilknyting til ei stor flyttblokk som er delt i to. Helleren ligg i tilknyting til den austre flyttblokka i nordaustre del. Flata inne i helleren er nedbeita og det er tydeleg fleire dyr som søkjer ly her. To prøvestikk blei tekne på flata, og eit mørkegrått sand/grus-lag med nokre mindre trekolbitar blei avdekka 25 cm under markoverflata i PS1. Det blei tolka å vere indikasjon på ein eldstad eller kulturlag. Det blei teke ut ei C14-dateringsprøve (259P1) frå laget som gav ein alder til 370 – 100 f.Kr. (førromersk jernalder). I PS2 blei det ikkje funne kol. Aktivitet i hellerar i utmarksområdet er registrert fleire stader ved den arkeologiske registreringa av kraftlinjetraseen i Balestrand (R 129740) og Leikanger (R 129600, R 129604, R 129605). Slik sett stadfestar dateringa ein ytterlegare bruk av hellerar i denne perioden.

262

Lokalitetskart med R 129975, heller.

Heller R 129975. PrĂ¸vestikka blei gjort til hĂ¸gre for steinane (foto #45).

263

Strukturskildring S1: Heller. 4,5 m lang, 1 m brei og 2 m høg. Den er orientert sørvest-nordaust. Eldstad/ kulturlag datert til førromersk jernalder.

Over: Prøvestikk PS1 i heller R 129975 (foto #44) Til venstre: Profilteikning av PS1 (reinteikna av Morten Tellefsen)

Heller R 129975, med PS1 og PS2 i framkant (foto #49)

264

K 129989 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 260 GBNR 14/SAMEI GE) Einskildminnekategori Oppmuring ved flyttblokk

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129989 (oppmuring ved flyttblokk) ligg på ei flate aust for Oppedalselva øvst oppe i Oppedalen på ca. 725 m.o.h. i ope lynglandskap med store flyttblokker og nokre mindre bjørketre. Lokaliteten ligg omlag 60 m vest for ein skogsveg som går vidare oppover fjellsida mot Stølsdalen. K 129989 ligg i traseen og 10 m nordvest for mastefeste BM 60. Tiltaket er derfor i stor grad av konflikt med kulturminnet.

Lokalitetskart med K 129989, oppmuring ved flyttblokk.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ei oppmuring ved ei flyttblokk. Ei flate (2,5 x 3 m) på austsida av flyttblokka er dekka med heller. Den er noko overgrodd av gras og lyng. I nordvestre del, inn mot flyttblokka, er det ei mindre oppmuring (1 x 0,9 m) oppe på den hellelagde flata. Det er usikkert kva funksjon oppmuringa har hatt, men ein kan ikkje sjå vekk ifrå at det er fundamentet til ein bygning (tuft). Oppmuringa i nordvest kan likevel ha vore sett opp på eit seinare tidspunkt. Strukturskildring S1: Oppmuring ved flyttblokk. 3 m lang, 2,5 m brei og 0,4 m høg. Den har ei rektangulær/ misjamnform og er orientert sørvest-nordaust. 265

K 129989 (foto #52)

R 129715 (BUSETNAD/AKTIVITETSOMRÅDE, L OK 261 GBNR 0/0) Einskildminnekategori Tuft

Mengd C14-datering 2 S1: 410 – 580 e. Kr. (Beta 264935) S2: 980 – 1160 e. Kr. (Beta 264936)

Mengd kolprøver 2

Terrengskildring og lokalisering R 129715 (tufter) ligg på ca. 800 m.o.h. nord i Stølsdalen vest for Skingerfjellet. Lokaliteten ligg like vest for ein stølsveg som går ned til stølsbygningane sør i Stølsdalen. Stølsvegen er avmerka på eldre amts-kart (sjå under), og kan vere eit gamalt vegfar. Landskapet er ope og flatt nede i dalen der lokaliteten ligg, medan det lengre mot aust og vest er bratte fjellsider. Rett sør for lokaliteten går det også bratt opp mot ein mindre fjellnabb. Vegetasjonen er sparsam med lyngdekka flater utan tre. Lokaliteten ligg på det som er ein naturleg morenerygg i terrenget. R 129715 ligg 150 m aust for traseen, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet. Ein stølsveg ligg likevel berre 5 m aust for lokaliteten, og bruk av denne ved gjennomføring av tiltaket vil føre til fare for at lokaliteten kan bli forstyrra/skadd.

266

Lokalitetskart med R 129715, tufter.

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to einskildminne i form av to tufter. Tuftene ligg på ein morenerygg og har god drenering. Fjell i nord, aust og vest gjer at dei også ligg godt i le for vind. Tuftene har svake vollar med inngangar truleg mot aust. S2 ligg omlag 15 m sørvest for S1. Ved prøvestikk midt i begge tuftene blei det avdekka gropliknande, trekolhaldig struktur i den eine tufta (S1) og eit trekolsjikt i den andre (S2). Dette blei tolka som eldstadsaktivitet knytt til bruken av bygningane som ein gong stod her. Tuftene er attgrodde og det er vanskeleg å få eit klart bilete av form og oppbygging. Den eine tufta ser ut til å vere rektangulær (S1), medan den andre er meir hesteskoforma (S2). C14-dateringar av trekolsjikta i prøvestikka viste ulik alder på tuftene med 410 – 580 e.Kr. (261P1: folkevandringstid) for S1 og 980 – 1160 e.Kr. (261P2: vikingtid/tidleg mellomalder) for S2. Den nære lokaliseringa mellom tuftene skulle tyde på at dei blei brukte i same tid, men C14-dateringane tyder heller på at dei er frå ulike tidsperiodar. I denne samanhengen skal det nemnast at liknande tufter er funne på moreneryggar i Høyanger (R 129718). Dateringar frå den eine tufta gav også ein alder til folkevandringstid, medan ei anna tuft (som var meir tydeleg oppbygd) gav ein alder til vikingtid. Spørsmålet er då om det heller handlar om bruk av området over lengre tid. Om det har vore kontinuerleg bruk eller om det har vore avbrot i bruken er vanskeleg å seie. Strukturskildring S1: Tuft. 7,2 m lang, 5,1 m brei og 0,4 m høg. Rektangulær form, med nokre synlege steinar i ytterkantane, som truleg er del av grunnmur. Elles har den svake jordvollar. Flata inne i tufta er også delvis dekka med stein (påvist med stikkbor). Trekolhaldig struktur, datert til folkevandringstid (261P1), blei avdekka i midtre del og er tolka som eldstad. S2: Tuft. 6,5 m lang, 5 m brei og 0,4 m høg. Hesteskoforma med svakt synlege vollar. Eit trekolsjikt avdekka ved prøvestikking midt i tufta blei datert (261P2) til vikingtid/tidleg mellomalder. 267

Tuft S1 (foto #67)

Profil i prĂ¸vestikk i tuft S1 (foto #63)

Tuft S2 (foto #65)

Profil i prĂ¸vestikk i S2 (foto #64)

Oversiktsbilete over R 129715. Pilene markerer tuftene (foto #70)

268

R 129718

R 129715

Utsnitt av amts-kart frå 1866, teikna av løytnant A. Ræder, med Oppedalstøl sentralt i bildet. R 129715 ligg aust-nordaust for stølen, i tilknyting til stølsvegen ned mot Oppedal i nord, og kan representere ein eldre bruksfase av Stølsdalen. Frå stølsvegen har det gått eit vegfar vestover mot Breddalstøl (R129718) i Høyanger, som har samtidige dateringar. Kommunegrensene og stølsvegane indikerer at Stølsdalen var knytt til stølsdrift frå gardar i Gaular, medan Breddalstøl var tilknytt Høyanger-gardane. Statens Kartverk.

K 129717 (FANGSTANLE GG , LOK NR 263 GBNR 0/0) Einskildminnekategori Bogestelle

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129717 (bogastille) ligg på austsida av ei høgd (ca. 950 m.o.h.) nordvest for Storevatnet i høgfjellsområdet sør for Vikdalsvatnet. Lokaliteten ligg i flatt, ope og berrt fjellandskap med noko mose og lyng. Frå lokaliteten er det god sikt ned mot Storevatnet. K 129717 ligg 150 m nordaust for traseen og mastefeste BM 50, og tiltaket er derfor i indirekte konflikt med kulturminnet.

269

Lokalitetskart med K 129717, K 129950 (bogastiller) og K 129951 (heller).

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit bogastille. Det er oppmura i sør og aust inn mot ein bergkant i nord og ein stor stein i vest og ein i aust. Oppmuringa er delvis mosekledd – noko som kan tyde på ein viss alder. I nordaustre hjørne ser det ut til å ha vore ei opning. Her ligg det ei større helle mellom berget og den eine store steinen slik at det blir danna eit holrom under. Det er god sikt ned mot Storevatnet gjennom holrommet. I oppbygginga er det stort sett brukt flate heller. Den er noko utrasa, spesielt i søraustre del og noko innover. Rundt lokaliteten er det typisk høgfjellsvegestasjon med lyng og mose mellom blanke bergflater og nokre flyttsteinar. Strukturskildring S1: Bogestelle. Ytre mål: 2,5 x 2,5 m, indre mål: 1,5 x 1,3 m. 1,2 m høg. Den har ei kvadratisk/uregelmessig form.

270

Bogestelle K 129717 (foto #72)

K 129950 (FANGSTANLE GG , LOK 276 GBNR 0/0 ) Einskildminnekategori Bogestelle

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129950 (bogastille) ligg Årteigdalen i høgfjellsområdet sør for Vikdalsvatnet (jf. kart i samband med tidlegare nemnd lok, K 1299717). Lokaliteten ligg i ein open fjelldal med høge bergsider i sør, vest og aust. Den er gradvis skrånande ned mot Årteigstølen i nord. Lyng, mose og kratt utgjer vegetasjonen. Det er fleire flyttsteinar/blokker og område med myrdanning. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av eit bogastille. Bogestellet er ei kvadratisk oppmuring med opning mot søraust. Oppmuringa er samansett av mellomstore flate steinheller. Den er samanrasa og i nord er nokre av steinane dekka av mose. K 129950 ligg 300 m sør for traseen, som dermed er i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Bogestelle. 1,3 m lang, 1,2 m brei. 0,32 m høg. Den har ei kvadratisk form.

271

Bogastille K 129950 (foto #89)

Heller K 129951 (foto #90)

K 129951 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 277 GBNR 0/0) Einskildminnekategori Heller

Mengd C14-datering (kalibrert) 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering K 129951 (heller) ligg Årteigdalen sør for Vikdalsvatnet (jf. kart i samband med lok, K 1299717). Lokaliteten ligg i ein open fjelldal med høge bergsider i sør, vest og aust. Det er gradvis skrånande ned mot Årteigstølen i nord. Vegetasjonen er lyng, mose og kratt. K 129951 ligg 100 m nord for traseen, og tiltaket er dermed i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit einskildminne i form av ein heller. Helleren har tydeleg overheng med store rasblokker på sitjeflata. Det ser ut som eit par steinar er sett opp til sitjeplassar og kan slik sett vere ein jaktplass, kanskje i samband med K 129950 (bogastille). Spor etter eldre spor ligg truleg under rasmassar. Overhenget er stort, men sitjeflata lita. Det er god utsikt over dalen i vest og siktlinje til K129950 i sør. Strukturskildring S1: Heller. 2 m lang, 1,5 m brei. 1-1,6 m høg. Den er orientert nord-sør. OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR GAULAR

Totalt 17 strukturar, fordelt på 15 lokalitetar blei registrerte i Gaular kommune. Av desse er 11 klassifiserte som kulturminne frå nyare tid og 4 lokalitetar er automatisk freda. 4 av lokalitetane (K 129703, K129706, K129711, K129989) er i stor grad av konflikt med tiltaket; då anten i konflikt med anleggsveg 308 eller med traseen. 5 lokalitetar (R129712, R129975, K129708, K129710 og K129714) er i direkte konflikt med traseen. Dei resterande 6 lokalitetane (K129707, K129717, K129950, K129951, R129709 og R129715) er alle i indirekte konflikt med traseen. Funnfordelinga i Gaular var jamt fordelt langs traseen, men då i hovudsak langs det austlege traséalternativet. Funntettleiken var likevel ikkje særleg stor samanlikna med Sogndal og

272

Leikanger. Det kan tyde på at det var mindre press på utmarksressursane i Gaular enn i bygdene i søraust, eller at organiseringa av utmarksaktivitetane var annleis enn i fjordbygdene. Store delar av traseen går over høgfjell, og den bratte og steinete topografien i Gaular kan eventuelt ha gjort utmarksområda mindre eigna for intensiv utnytting av beitegrunnlaget. Det noko kaldare klimaet i dette området, og lengre vintrar enn i fjordbygdene, kan ha ført til at utmarksutnyttinga låg tettare opp til gardsområda. Sett i høve til funnmengda i Førde, Naustdal og Flora framstår likevel ikkje Gaular som ein spesielt funnfattig kommune under denne registreringa. Tyngda av funna som er gjort vitnar om bruk av utmarka i nyare tid. Lokalitetane R129712 (kolmile), R129975 (heller), R129709 (tuft/tjøremile) og R129715 (tufter) vitnar om utnytting av utmarksressursen i Gaular i forhistoria. Det eldste funnet frå Gaular er helleren R129975, som blei datert til førromersk jernalder (370 – 100 f. Kr.).

273

DEL VII: FØRDE OG JØLSTER Tekst: Oddhild Dokset (feltleiar) og Solveig Roti Dahl OMRÅDESKILDRING

Traseen går frå grensa mellom Naustdal og Førde kommune ved Sletteholten og held fram mot søraust mot Kvinestølen og vidare gjennom Erdalsdalen. Traseen kryssar vidare aust for Førdsnipa og kryssar Anga ved Kvamsfossen. Traseen held fram søraust mot Blåane og grensa til Jølster kommune. Traseen kryssar E39 ved Moskog. Landskapet er dominert av kuperte, skrinne fjellområde med bergknausar og myrparti, større område med myr og skogkledde skråningar lågare i landet. Traseen går også over dyrka mark der traseen kryssar E39 ved Moskog. I området der grensa går mellom Jølster og Førde skal det byggast ein trafostasjon. Området er relativt flatt, der er mykje lyng og skog og fleire myrområder. Herifrå går det to traséalternativ. I første alternativet, trasé 1.2.4, kryssar linja riksveg 13 og held fram mot Åsevatn. Terrenget er prega av bratte fjellknausar og myrområder. Linja held fram oppover Åsen vest for Rabbegga mot Tuna og Liastølen, og går aust for Blomfjellet langs Gravvatnet til Gaulargrensa. Terrenget her er kupert og til tider svært bratt. Det er fuktige myrområder, fleire elvar og det veks ein del lauvskog i enkelte områder.

Oversiktskart over dei registrerte områda i Førde og Jølster. Sjå òg kartvedlegga bak.

275

Det andre alternativet, trasé 1.20, byrjar ved planlagd trafostasjon og kryssar riksveg 13 lenger aust enn alternativ 1, og går gjennom ein del flate, dyrka områder. Linja skal gå heilt aust i Åsevatnet, og der er svært blautt her. Traseen går aust for Rabbegga i bratt og ulendt terreng langs Husetuftene. Linja skal gå i fjellsida, og der er ein del blokkstein og skog. Traseen går sørover opp mot Nydalen gjennom eit myrlendt litt flatare terreng. Med Knauene skrår linja aust-søraustover opp til Kvanngrødvatnet og grensa mot Gaular. Terrenget her er prega av mykje berg og vatn/myrområder. Traseen skal også gå over elva Anga og krysse vidare oppover mot Førdsnipa. Terrenget er bratt og ulendt, prega av barskog og lauvskog, før ein kjem opp til fjell med lyngvekst.

Trasé mot Gravvatnet mot S (foto #87)

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Førde og Jølster kommune vart gjennomført i perioden 4/5-5/5 og 8/5-14/5 av Oddhild Dokset og Solveig Roti Dahl, og 14/9-16/9, 18/9 til og med 21/9, 24/9-29/9, 6/108/10 av Anne Mette Haugen og Solveig Roti Dahl. Prosjektleiar Ingar Gundersen var med 8 dagar. Det vart totalt sett nytta 46 dagsverk i felt og 5 dagsverk til rapportarbeid, totalt 51 dagsverk. Arbeidet gjekk utan større problem, om lag heile traseen kunne nåast til fots. Unnataket var opp Glyrva, Skjemmdalsgavlen og siste stykket opp til MF 296 på Blåane. Men her var det så uframkomeleg, bratt og ulendt, at funn av kulturminne omtrent kan utelukkast.

276

Det var for det meste lett å kome seg til traseen i områda. Det var fleire skogsvegar ein kunne køyre og traseen låg fleire stader nær bilvegen. I nokre områder mellom riksveg 13 og nord for Åsevatn, og ved Husetuftene, var det nokre svært bratte parti der ein måtte gå ein del omvegar. For å kome opp til traseen som skal gå opp mot Førdsnipa måtte vi gå stien opp til Hjellesætra, og ikkje langs traseen, det meste av vegen opp på grunn av bratt og ulendt terreng.

Solveig ute i stygt ver (foto #86)

REGISTRERINGANE I FØ RDE OG JØLSTER

I Førde kommune vart det registrert 11 lokalitetar. Av desse har 3 fått førreformatoriske dateringar og er såleis å rekne som automatisk freda kulturminne, jamfør kml. Dette er R 130424, R 130425 og R 130305. R 130424 og R 130425 er stølar med ståande bygningar, steingardar og tufter. Det er ingen synlege automatisk freda kulturminne på lokalitetane, men det er kolhaldige lag på begge stølane med førreformatoriske dateringar. R 130305 er ein slåtteteig med to tufter og ein steingard, her er heller ingen synlege automatisk freda kulturminne - men funn av kolhaldig lag med førreformatorisk datering. K 130303 er ein heller med eldstad, dateringa viser bruk berre i nyare tid. K 129203 og K 129204 er nyare tids kulturminne i form av steingard og vegfar. K 130262, K 130266 og K 130267 er nyare tids kulturminne i form av steingardar og grensestein. K 130265 og K 130268 er stølar med ståande bygningar, tufter og steingardar.

277

K 13030 3 (BUSET TINGS/AKTIVITETSOMRÅD E, LOK 100, GBNR 47/ 1) Enkeltminnekategori Heller

Tal 1

C14-datering PS1: Alt frå 1500-1950 e.Kr. (Beta 260846)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering K 130303 ligg like ved anleggsveg 275A, på vestsida av denne, om lag 230 m NNV for Mostølen og 20 m sør for eksisterande kraftlinje. Lokaliteten ligg i bratt og kupert terreng med mindre og svært våte myrparti. Vegetasjonen består hovudsakleg av granskog utan undervegetasjon, og parti med open furuskog og lyng. Anleggsveg 275A kjem i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Helleren ligg i eit fuktig område med eit mindre myrparti i vest. Ein bekk renn frå myrpartiet vidare langs helleren og fungerer som avgrensing av lokaliteten. Aust for helleren og vegen, fell terrenget kraftig mens terrenget stig gradvis mot myrpartiet i vest. Helleren er nordvendt. Berget over hellertaket viser teikn til brot frå nyare tid og området kan ha blitt skada i samband med bygging av vegen. Det drypp vatn frå taket i helleren, noko som fører til at det er litt vått og rått i «rommet».

Kart over K 130303

Det var funn av kol i helleren, truleg ein eldstad då større steinar var plassert fint rundt. Men dateringsprøvane viste berre bruk i nyare tid, 250 +/- 50 BP (Beta 260846), det var ingen andre funn i helleren. Helleren kan ha vore brukt i samband med jakt, eller kanskje også i samband med bygging av vegen. 278

Strukturskildring S1: Heller. 12 m lang, 2 m brei og om lag 2,5 m hĂ¸g.

Heller, K 130303, blĂĽ stikke markerer eldstad mot SV (foto #38)

Profil i PS1 i eldstad mot N (foto #43)

Planteikning av K 130303 (teikna av Ingar M. Gundersen, renteikna av Oddhild Dokset)

279

R 130424 (STØLSANLEGG , LOK 101, GBNR 16/1 ) Enkeltminnekategori Tuft Kulturlag

Tal 3 1

C14-datering PS1: 380-550 e. Kr. (Beta 260847)

Tal på kolprøver 0 1

Terrengskildring og plassering Rotenesstølen ligg mellom MF 278 og 279, søraust for Kloppstadstølen. Stølen ligg i sørvendt og hellande terreng, omkring er det våte myrparti og tørrare høgder kledd med lyng, gras og busker. Ei større elv renn aust for stølen. Stølen ligg nærast i ein liten dal med stigande terreng i aust og vest. Traseen kjem i direkte konflikt med kulturminnet.

Kart over R 130424, Rotenesstølen

Skildring av lokaliteten På lokaliteten er det to ståande bygningar, samt ein steingard som omkransar stølen. I tillegg er der 3 tufter. To av tuftene er godt markerte med høge murar, medan den siste er lite synleg i terrenget. Eit prøvestikk vart gravd inne i denne tufta, men resultatet var negativt. Området rundt lokaliteten er generelt vått, dei fleste bygningane er plasserte i skråninga. Der er det grasmark. Lenger nede på lokaliteten er det flatare, men også mykje våtare og myrlendt. Vi grov 2 prøvestikk for å sjå etter teikn til forhistorisk dyrkning. I PS 1 vart det registrert eit grått lag med kolbitar. Laget var sandig med litt humus. Dette låg under opptil 14 cm med torv og brun matjord. Det vart teke ut dateringsprøve frå laget, resultatet viste ei datering til folkevandringstid. På bakgrunn av eit lite prøvestikk er det noko vanskeleg å fastslå kva dateringa representerer og om ein kan dra slutning om utstrakt aktivitet og bruk av området i

280

folkevandringstid. Prøvestikket er plassert inntil steingarden. I dei andre prøvestikka var det ikkje mogleg å skilje ut ein stratigrafi.

Rotenesstølen mot NV (foto #24)

Prøvestikket der det blei teke ut datering, blei seinare utvida for å sjå om vi kunne slå fast dyrkingslag, men laget med kolbitar var ikkje å finne att vidare i det utvida prøvestikket. Det er ikkje mogleg å seie kva dette kollaget representerer på grunn av at ein ikkje kunne følge det vidare i noko retning, det er av for lite omfang til å kunne seie om det er spor etter dyrking, avfall eller kulturlag. Det kan vere mogleg at stølen har vore i bruk i lang tid med tanke på andre dateringar frå vikingtid frå ein støl i nærleiken. Rotenesstølen ligg heller ikkje så langt frå Fossen gard. Denne garden er nemd i skriftlege kjelder alt på 1500-talet, og er truleg eldre enn dette. Dette kan tyde på langvarig bruk av området. Strukturskildring S1: Tuft S2: Tuft rektangulær ca 3 x 4 m S3: Tuft rektangulær ca 3 x 5 m S4: Kulturlag

281

Rotenesstølen PS1 profil (foto #54)

Teikning av PS1 i profil (teikna av Oddhild Dokset) R 130424 PS1 1) Torv 2) Grått sandlag 3) Grått sandig lag, humushaldig, nokre få kolbitar. Det grå laget har innslag av lysare parti. 4) Gulbrun aur/undergrunn

Rotenesstølen tuft S1 mot N. PS1 blei teke bak til høgre for tufta (foto #55)

Ståande bygningar på Rotenesstølen, med tuft S1 i bakgrunnen (foto #57)

Ingar og Solveig ved tuft på Rotenesstølen (foto #58)

282

R 130425 (STØLSANLEG G , LOK 102, GBNR 16/ 1) Enkeltminnekategori Tuft Kulturlag

Tal 3 2

C14-datering PS6: 900-920, 950-1040 e. Kr. (Beta 260848) PS1: 1500-1600, 1610-1670, 1780-1800, 19501960 e. Kr. (Beta 263375)

Tal på kolprøver 0 2

Terrengskildring og plassering R 130425 ligg sør for kraftlinja og vest for Rotenesstølen. Terrenget rundt lokaliteten er prega av kupert terreng kledd med lyng, gras og busker, og enkelte gran- og lauvtre. Sjølve stølen ligg i ei gryte med bratt terreng rundt. Traseen kjem i indirekte konflikt med lokaliteten.

Kart over R 130425, Klopstadstølen

Skildring av lokaliteten På stølsanlegget er det 2 ståande bygningar, i noko dårleg stand. I tillegg er det 3 tufter, desse er godt markerte i terrenget. Tuftene har restar etter treverk innvendig, og alt tyder på at det er nyare tids kulturminne. Ein steingard omkransar stølen. Ei elv renn gjennom stølen i den vestlege delen.

283

Kloppstadstølen tuft mot NA (foto #50)

Kloppstadstølen profil PS 6 mot NNA (foto #52)

Kloppstadstølen steingard mot N (foto #51)

Kloppstadstølen profil PS 1 mot NA (foto #49)

Ståande bygningar på Kloppstadstølen (foto #53)

Dei ståande bygningane ligg i dag på ein liten tørr voll. Tuftene ligg også høgt, i nær samband med steingarden. Midt på lokaliteten er det svært vått og det har danna seg myr. Truleg har ein ved å flytte husa oppi skråningane freista å unngå det våtaste området. Grunna mykje myr var det også vanskeleg å finne eigna stader å undersøkje evt. dyrkingslag ved hjelp av prøvestikk. To prøvestikk vart tekne på den tørre vollen nær dei ståande bygningane. Der vart det registrert kolhaldige lag, men igjen er det vanskeleg ut frå to små prøvestikk å fastslå kva kollaget representerer. Om ein ser på dateringar frå områder i nærleiken kan ein tolke det som

284

at det har vore menneskleg aktivitet her ganske lenge, men det er vanskeleg å seie noko sikkert med så lite materiale. Prøvestikk 1 fekk dateringar til moderne tid og prøvestikk 6 til vikingtid (sjå tabell). Strukturskildring S1: Tuft S2: Tuft S3: Tuft S4: Kulturlag

Teikning av profil i PS1 (teikna av Oddhild Dokset)

Teikning av profil i PS6 (teikna av Ingar M. Gundersen, reinteikna av Oddhild Dokset)

R 130425 PS 1 1) Gras/torv. 2) Grått kolhaldig lag,svært fint sandig humushaldig lag spetta med brun humushaldig masse. 3) Som lag 2, men mykje sterkare innslag av den brune massen. 4) Som lag 2, men noko lysare mot botnen. 5) Raudorange sand/grus undergrunn. 6) Lomme med porøs masse – rot?

R 130425 PS 6 1) Torv. 2) Blanda masse, finkorna sand, humushaldig med svakt kolsjikt i botnen. Lys gråbrun farge, nokre spettar med brunt og grått. 3) Utvaskingslag, lysgrå finkorna sand. 4) Anrikingslag, raudbrun silt/sand. 5) Undergrunn, gul og brun sand/silt.

R 1303 05 (STØLSANLEGG , LOK 103, GBNR 18/1) Enkeltminnekategori Tuft Steingard Dyrkningslag

Tal 2 2 1

C14-datering

PS1: 50-230 e. Kr. (Beta 260849)

Tal på kolprøver 0 0 1

Terrengskildring og plassering Tuftene R 130305 ligg mellom MF 285 og 286, like ved Tuftehammaren. Lokaliteten er delt i to av ein veg, i enden av denne, aust for R 130305, ligg ei nyare hytte. Området rundt er kupert, prega av lauvskog og busker med ein undervegetasjon av lyng, gras og mose. Lokaliteten ligg like ved foten av ein bratt fjellknaus i nordaust, det er eit større myrområde i austsøraust, og ei stor elv renn søraust for lokaliteten. Traseen kjem i direkte konflikt med lokaliteten.

285

Kart over R 130305

Skildring av lokaliteten R 130305 er samansett av to tufter, 2 steingardar og eit positivt prøvestikk med eit mogleg avsviingslag. Lokaliteten er delt av ein veg. Nord for vegen ligg ei tuft, S1, ein steingard og det er her det positive prøvestikket vart grave. Alt dette er på ei lita flate. Nedanfor er det hellande terreng ned til vegen. Sør for vegen er tuft S2 og resten av steingarden. Verken S1 eller S2 er særleg godt markerte i terrenget. Lokaliteten ber preg av å vere ei slåtteeng, med sine graskledde flater og skråningar. Einebusker og lauvtre dominerer i utkanten av lokaliteten. I PS1 vart det observert stratigrafi. Under om lag 15 cm torv og gras er det eit grått, sandig, kolhaldig lag, tolka som mogleg dyrkningslag. Under dette laget er ei kollinse, tolka som mogleg avsviingslag. Kollinsa viser ein datering til romersk jernalder (Beta 260849). Dei andre strukturane på lokaliteten er nyare tids kulturminne. Strukturskildring S1: Tuft. 4,20 x 4,20 m., opp til 50 cm høg. S2: Tuft. 4,30 x 4,50 m. S3: Steingard. S4: Steingard. S5: Dyrkingslag/kulturlag

286

S2 tuft mot S (foto #61)

Over: S4 steingard mot SA (foto #62)

S1 tuft mot NV (foto #60)

287

R 130305 PS1 1) Torv. 2) Grått dyrkingslag, silthaldig med enkelte kolbitar. 3) Er kan hende avsviingslag. Mørkare og meir kolhaldig enn lag 2. 4) Som lag 3 men spetta med utvaskingslag. 5) Utvaskingslag. 6) Brunorange sand/grus. Over: Teikning av profil i PS1 (teikna av Ingar M. Gundersen, reinteikna av Oddhild Dokset Til høgre: Profil i PS1 mot SA (foto #64)

288

K 1292 03 (BUSETTING/AKTIVITETS OMRÅDE, LOK 104, GBNR 24/3) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering K 129203 ligg nordvest for hovudvegen, ovanfor ein teig dyrka mark like ved vegen. Sjølve steingarden ligg i utmark, i ein granskog. Ein del stein pregar området. Nordvest for steingarden stig terrenget i ei bratt, skogkledd skråning. Traseen kjem i direkte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ein steingard, midt i traseen er ein 11 m lang bevart del av steingarden, det er eit opphold på begge sider, men steingarden fortset i begge retningane. Strukturskildring S1: Steingard.

K 129203, steingard, mot SV (foto #65)

289

Kart over K 129203

K 129204 (VEGANLEGG , LOK 105, GBNR 24/3) Enkeltminnekategori Vegfar

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering K 129204 ligg nordvest for hovudvegen, ovanfor ein teig dyrka mark like ved vegen. Terrenget er prega av mykje blokkstein og barskog. Traseen kjem i direkte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Skogsvegen går i hårnålssvingar opp ein bratt bakke. I dag er det eit granfelt over eit ganske stort område. Vegen er pent murt opp, og er truleg frå nyare tid. Strukturskildring S1: Vegfar.

290

Kart over K 129204

K 129204, vegfar, mot NV (foto #67)

291

K 130262 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅE, LOK 153, GBNR 49/5) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg ved anleggsveg 303 i Åsen, Førde. Lokaliteten ligg i eit område med mykje dyrka mark på alle kantar. Det skrår oppover i sør med dyrka mark før det går over i granskog. Nordover ligg det større flater med dyrka mark som heller svakt nedover. I aust og vest er landskapet kupert og prega av vegbygginga. Anleggsveg 303 kjem i stor grad av konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg på nordsida av anleggsveg 303. Den er oppmurt med ein del stor stein og overgrodd av mose. Steingarden ligg oppå bakkenivå og er truleg av nyare dato. Steingarden går vidare på sørsida av vegen, men der ser det ut til at det er samla maskinelt. Om vegen blir utvida kan lokaliteten kome i konflikt med tiltaket. Strukturskildring S1: Steingard som går både mot NS 3 m og AV 7 m. Den er ca 0,5-1 m brei og 1 m høg. Oppmura av stor og ein del litt mindre stein.

Steingard S1 mot N (foto #100)

292

Kart over K 130262

K 130265 (STØLSANLEG G , LOK 154, GBNR 14) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 4

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Nydalsstølen ligg heilt i enden av skogsveg/anleggsveg 307 i Nydalen. Stølen er vedlikehalden og ser ut til å vere mykje i bruk. Den er plassert i enden av dalen og er omkransa av fjell i vest, sør og aust. Det går ei stor elv aust for stølen, elva renn vidare nedover dalen. Det er mykje lyngvekst og ein del myrområder. Det veks litt lauvskog i området. Stølen blir avgrensa av ein steingard, som truleg går rundt nesten heile området. Ei utbetring av vegen kan gjere at det kan bli stor grad av konflikt i dette området. Skildring av lokaliteten Nydalsstølen har svært mange bygningar i god stand og fire tufter. Det er sameige, så det er både gjerder og steingardar inne på stølen. Det er hovudsakleg flatt terreng, men det hellar nedover mot aust lengst sør på stølen. Det er store rydda flater på begge sider av vegen som går gjennom stølen. Ei av tuftene er i god stand, men dei andre er ruskete og ikkje like lett å sjå. Ligg på gbnr 14/3.

293

Kart over K 130265

Strukturskildring S1: Tuft på 5 m x 3,5 m ca 20-40 cm høg. Den er orientert NS. Den har uklar avgrensing, det ligg ein rydda steinhaug i vestre vegg, dette ser nytt ut. Det er tydelegast mur i sør og aust. Ingen mur i nord. S2: Tuft på 5 m x 3,5 m ca 20 cm høg. Orientert NS. Den ligg omlag 40 m SV for ståande bygg på gnr 14/3. Det har vore mykje aktivitet i nyare tid. Det er bygd opp steinbord og steinbenkar i tufta, og ein grillplass i utkanten. S3: Tuft på 8,5 m x 5,20 m og 1,5 m høg. Den er orientert AV. Tufta er kraftig oppmura av tilhogd stein, og den er tørrmura. Det er døropning i aust og vest, vindauge i nordre vegg. Det ligg tømmerstokkar på toppen av muren. Inne i tufta er det hellelagt og bygd ein utedo. S4: Tuft 4 m x 3 m og ca 5 cm høg. Den er orientert NS. Tufta er lite synleg men det er synleg mur i aust og vest. Det ligg ei rydningsrøys sør i tufta. Det er ståande bygningar 3 m vest for og 5 m aust for tufta. Vi byrja å grave eit prøvestikk langs tufta, men etter å ha fjerna 5 cm torv kom vi rett ned på berg. Tufta er bygd direkte på berget. Tufta er vanskeleg å sjå, men er truleg frå nyare tid.

294

Nydalsstølen S1 tuft mot N (foto #74)

Nydalsstølen S2 tuft mot S (foto #75)

Nydalsstølen S3 tuft mot S (foto #76)

Nydalsstølen S4 tuft mot S (foto #77)

K 130266 (ANNAN TYPE KULTURMINNE, LOK 155 , GBNR 13/2) Enkeltminnekategori Grensestein

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering K 130266 ligg i grensa mellom innmarka og utmarka på garden H. Røykjavik. Lokaliteten ligg i eit område som er kupert, og der veks granskog med innslag av lauvskog. Det går oppover mot fjellsider i sør og hellar nedover i nord mot dyrka mark. Lokaliteten ligg midt i traseen, noko som gir direkte konflikt. Skildring av lokaliteten K 130266 er ein grensestein som ligg langs eit nyare gjerde. Steinen står på ei flate, men det skrånar nedover i nord. Dyrka mark i nordvest. Det er granskog og lyngvekst i området. Strukturskildring S1: Grensestein som er rektangulær, 5 cm tjukk, 20 cm brei og 40 cm høg. Den har innhogd kross på vestsida.

295

Kart over K 130266

Grensestein mot A (foto #79)

296

K 130267 (BUSETTING/ AKTIVITE TSOMRÅDE, LOK 156, G BNR 14) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg i Nydalen eit stykke frå anleggsveg 307. K 130267 ligg ikkje så langt frå eksisterande kraftlinje som strekker seg austsøraustover mot Kvanngrødholten. Terrenget er prega av store myrområder, og kupert terreng med ein del bratte fjellnabbar. Det er mest gras og lyngvegetasjon, og litt lauvskog i dei nedre områda nærmast vegen. Steingarden ligg midt i traseen og utbygginga kjem derfor i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten K 130267 er ein steingard som er svært overgrodd og er ikkje lett synleg i terrenget. Det er sett opp ståltråd/nytt gjerde på same stad. I aust startar steingarden ved bergknaus og går omlag 15 m nedover mot vest, før det svingar mot SV i omlag 5-6 m. Steingarden svingar så mot vest igjen i 5-6 m. K 130267 ligg i helling mot vest i område med mykje store myrar.

Kart over K 130267

Strukturskildring S1: Steingard som er overgrodd av mose og lyng. Den er ca 30 m lang, 1 m brei og ca 0,5 m høg. Steingarden går først 15 m mot vest, så 5-6 m mot sørvest og vidare 5-6 m mot vest.

297

Steingard S1 mot S (foto #82) K 130268 (STØLSANLEGG , LOK 157, GBNR 23/2 ) Enkeltminnekategori Tuft Oppmuring

Tal 1 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering Slåttestølen ligg i lia nord for vegen i Angedalen, og sør for Hjellsætra. Det går ein tursti til Førdsnipa frå tunet i nordleg retning. Stølen ligg i terreng som hellar mot sør, i eit lite dalsøkk med elv som renn i aust og vest. Området er prega av myr, lyngvekst og litt lauvskog. Det ligg ein del berg oppe i dagen. Traseen skal gå rett gjennom stølen og kjem i direkte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten På stølen er det ein ståande bygning som står delvis på naturleg berg, og det er oppmuring for å jamne ut under bygningen. Det ligg ein kraftig tørrmura steingard nord på stølen, og stien til Førdsnipa går langs denne. Muren er somme stader opp til 1,5 m høg. Tufta ligg omlag 50 m aust for ståande bygning. Det går ein steingard som er AV-orientert ut frå det nordvestre hjørnet, og ein steingard ut frå midten av austre langvegg. Struktur 2 er ei mogleg grue som ligg omlag 10 m NV for ståande bygning, og ca. 2 m sør for steingard som går AV retning. Området er svært fuktig. Der veks gras, men det er ikkje spor etter dyrking. Det har truleg vore slåttemark.

298

Strukturskildring S1: Tuft på 10 m x 5 m, 1-1,5 m høg og ca 1 m tjukk mur. Tufta er orientert NS. Den er tørrmurt og det er brukt mykje heller og stor stein. S2: Oppmuring ca 80 cm x 60 cm og 20-40 cm høg. Rektangulær oppmuring med flate heller, manglar vegg i nord.

Kart over K 130268

Slåttestølen S2 N (foto #96)

Slåttestølen S1 tuft mot ASA (foto #95)

299

OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR FØRDE OG JØLSTER

I Førde og Jølster blei det registrert 11 lokalitetar. 3 har fått førreformatoriske dateringar og er automatisk freda, jamfør kml. Dette er R 130424, R 130425 og R 130305, og alle lokalitetane er stølar. Resterande lokalitetar er nyare tids kulturminne i form av steingardar, tufter og grensesteinar.

300

DEL VIII: NAUSTDAL Tekst: Oddhild Dokset (Feltleiar) OMRÅDESKILDRING

I søraust, ved grensa til Førde kommune, går traseen frå Sletteholten vidare nordvest mot Nausta. Traseen kryssar elva ved Skei, fortset opp Monsskaret og over Naustdaltunnelen mot Svartehumleheia i Flora kommune. Landskapet er dominert av lett kuperte, skrinne fjellområde med bergknausar og myrparti, og større område med myr og skogkledde skråningar i låglandet. Ved Skei er det dyrka mark der traseen kryssar Nausta.

Oversiktskart over registreringane i Naustdal. Sjå òg kartvedlegga bak.

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Naustdal kommune vart utført i perioden 6-7/5, 15/5, 8/7 og 10-15/7, av Solveig Roti Dahl og Oddhild Dokset. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 1,5 dag. Totalt vart det brukt 17,5 dagsverk i felt og 4 dagsverk til rapportarbeid, totalt 21,5 dagsverk. Feltarbeidet vart gjennomført utan større problem. Heile traseen kunne gåast til fots, med unnatak av to bratte bergheng, Styggelia aust for Reiakvamstølen, og strekket opp mot Svartehumleheia frå Horstadsåsen. Planområdet kunne likevel nåast ved å gå rundt. To lange

301

grusvegar skal nyttast som anleggsvegar i Naustdal kommune. Anleggsveg 250 frå Solheim til Reiakvamstølen, går gjennom ein dal med fleire stølar. Stølane ligg tett på vegen, på begge sider av denne. Anleggsveg 251 går frå Reiakvam, vidare forbi Hovskletten mot Naustdalslia. Vi undersøkte stølane som ligg i nærområdet til traseen eller ved ein anleggsveg. Dette gjorde vi ved å registrere tufter og sjå spesielt etter fleire, mindre tydelege tufter i nærområdet til stølsanlegga. I tillegg såg vi etter høvande stader å grave prøvestikk med tanke på funn av til dømes dyrkingslag eller avsviingslag. Men vi oppdaga at mange av stølane var prega av myrområder og lite lausmassar. Det var dermed ikkje alle stader vi fann terreng å prøvestikke i. Steingardar er berre registrerte og tekne med som strukturar når dei ikkje er i samband med tydelege stølsanlegg. Ståande bygningar på stølsanlegga er heller ikkje tekne med som eigne strukturar og er berre fotodokumentert.

Utsikt frå MF 269 (foto #3)

Oversikt over landskapet ved trasé mellom Reiakvamstølen og Monseskaret (foto #32)

Utsikt mot trasé frå lok 121, trasé t.v for eksisterande linje (foto #42)

Oversikt over lanskapet ved trasé frå Høgeklubben (SV for Vegastølen) mot Bjørndalen (foto #34)

REGISTRERINGA NE I NAUSTDAL

I Naustdal kommune registrerte vi 9 lokalitetar. Alle er nyare tids kulturminne, men K 129175-3 og 4 har ein uavklara vernestatus. Alle dei registrerte kulturminna er stølar, eller busetting/aktivitetsområde.

302

K 129171 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 116, GNR 105, SAME IGE) Enkeltminnekategori Steingard Tuft

Tal 2 2

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering K 129171 ligg like nord for anleggsveg 250 og austsøraust for Horstadstølen. Lokaliteten ligg i lett vestleg hellande terreng, like under Blekehammaren. I sør går anleggsveg 250 og sør om denne renn ei lita elv. Landskapet er prega av bergknausar og myr, med nokre gras- og lyngkledde nabbar. Enkelte bjørketre og einebusker. Skildring av lokaliteten Stølen har to ståande bygningar, desse er bygd inntil kvarandre. I tillegg vart det registrert 2 tufter og 2 steingardar. Området er relativt vått og det er lite eller ingen lausmassar før ein kjem ned på berg. Bergknausar stikk òg opp i dagen enkelte stader. På lokaliteten er det myr, gras, lyng, bregner og busker av ulike slag. Alt ber preg av å vere nyare tids kulturminne og tuftene hadde restar av bygningsmaterialar. Stølen ligg like ved anleggsveg 250, som er i stor grad av konflikt med lokaliteten.

Kart over K 129171

Strukturskildring S1: Steingard. Denne er bygd opp av stein med varierande storleik og med mange flate heller. Berg er nytta som del av steingarden.

303

S2: Tuft. Rektangulær, 6,60 x 4,80 m, opp til 1,55 m høg. Vestleg langvegg er i best stand, elles delvis samanrasa. Mosegrodd og tilvakse med einer. S3: Tuft. Rektangulær, 7,40 x 4,3 m, opp til 1,10 m høg. Søndre kortvegg er i best stand, elles delvis samanrasa. Berg er nytta som del av vegg i den nordlege kortsida. Mosegrodd og tilvakse med einer. S4: Steingard. Noko uryddig oppbygd.

K 129171 (foto #11)

K 129171, Solveig står i S2 (foto #14)

K 129171, tuft S3 (foto #12)

304

K 129172 (STØLSANLEG G , BAKKESTØLEN, LOK 117, GNR 105, SAMEIG E) Enkeltminnekategori Ståande bygningar

Tal 2

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Bakkestølen ligg like ved anleggsveg 250, på ei lita høgde sør for vegen. Mot nord har ein fin utsikt mot Horstadvatnet. Ekrestølen ligg vest for Bakkestølen. Landskapet er prega av bergknausar og myr, med nokre gras- og lyngkledde nabbar. Det veks enkelte låge bjørketre og einebusker. Ein liten bekk renn aust om dei ståande bygningane.

K 129172, Bakkestølen (foto #16)

Skildring av lokaliteten Stølen har to ståande bygningar med kraftige grunnmurar. Tiltaket er i indirekte konflikt med K 129172. Strukturskildring S1: Støl med 2 ståande bygningar.

305

Kart over K 129172

R 129175 (STØLSANLEG G , EKRESTØLEN, LOK 1 18, GNR 105, SAMEIGE ) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 4

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Ekrestølen ligg på eit lite platå ved anleggsveg 250, på nordsida av denne. Det er god utsikt mot Horstadvatnet i aust. Bakkestølen ligg aust for lokaliteten. Aust for dei ståande bygningane er det grasmark og austleg hellande terreng. Elles er landskapet kupert, prega av bergknausar med myr og gras- og lyngvaksne nabbar. Det veks enkelte låge bjørketre og einebusker. Skildring av lokaliteten På Ekrestølen er det 2 ståande bygningar. I tillegg registrerte vi 2 tufter der berre murane var att. Ein steingard omkransar stølen. Aust for dei ståande bygningane er det grasmark, og det vart teke to prøvestikk for å sjå om det kunne vere teikn til forhistorisk dyrking/avsviingslag. I prøvestikka var det ingen teikn til verken stratigrafi eller kolhaldig lag. Tuftene S3 og S4 ligg for seg sjølve, nord for sjølve Ekrestølen, på ei lita høgd. Her er det meir karrig med ein vegetasjon av lyng og gras og enkelte einebusker. Desse har ein annan karakter enn dei andre tuftene som er registrerte. S3 og S4 er mykje svakare markert og viser seg som svake forseinkingar i terrenget, berre delar av grunnmurane kunne sjåast. Murane er nesten heilt attgrodde med gras, lyng og busker. Det var ikkje mogleg å finne kol i tuftene, så datering er vanskeleg. Tuftene er lagt inn med ein uavklara vernestatus, men det er godt mogleg at det er forhistoriske tufter og dermed automatisk freda kulturminne. 306

Ekrestølen ligg eit stykke frå anleggsveg 250, og om denne vert utbedra vil det bli indirekte konflikt med kulturminnet.

K 129175, Ekrestølen (foto #21)

K 129175, Ekrestølen, Oddhild mellom S3 og S4 (foto #22)

Tuft S3 (foto #27)

Tuft S4 (foto #26)

Strukturskildring S1: Tuft. Rektangulær, 10,0 x 5,5 m, opp til 1,60 m høg. Restar etter bygningsmateriale inne og rundt tufta. S2: Tuft. Rektangulær, 6,70 x 3,80. Svært låge grunnmurar, kledd med mose, lyng og gras. Ligg i hellande terreng, aust for dei ståande bygningane. S3: Tuft. Rektangulær, 10,20 x 4,90 m, opp til 40 cm høg. Nesten heilt tilgrodd med lyng, gras og einer. Enkelte steinar i grunnmuren er synlege, elles viser tufta seg som ei svak forseinking i terrenget. Orientert NA-SV. S4: Tuft. Kvadratisk, 6 x 5,8 m, opp til 20 cm høg. Svakt markert i terrenget, men enkelte steinar i grunnmuren er synlege. Viser seg som ei svak forseinking i terrenget, grodd til med lyng og gras. Strukturen har ei litt usikker tolking, men er sannsynlegvis tuft.

307

Kart over K 129175. Tuft S3 og S4 i NV ytterkant har uavklara vernestatus

K 129176 (STØLSANLEG G , LOK 119, GNR 104, SA MEIGE) Enkeltminnekategori Ståande bygningar

Tal 8

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Reiakvamstølen ligg i enden av anleggsveg 250, aust for Storevatnet. Stølen er plassert i ein dalbotn mellom Rundeheia og Skeisknausen. Området er myrlendt, med tørrare parti i skråningane. Desse er kledde med gras, lyng og busker, enkelte låge lauvtre. Skildring av lokaliteten På stølen er det 8 ståande bygningar, det kan sjå ut som nokre av bygningane er reist oppå eldre grunnmurar. Bygningane er i bruk i dag. Området er prega av ein del moderne forstyrringar, med til dømes små vegstubbar inn til dei ståande bygningane. På sjølve stølsvollen er det blautt og myrlendt. Vi grov eit prøvestikk for å sjå etter dyrkningslag, men fann ikkje anna enn myrjord.

308

Kart over K 129176, Reiakvamstølen

K 129176, Reiakvamstølen (foto #28)

309

Stølen ligg i enden av anleggsveg 250, som er i stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Støl med 8 ståande bygningar. K 129177 ( STØLSANLE GG , VEGASTØLEN, LOK 120, GNR 102, SAMEIG E) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 2

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Vegastølen ligg i ei gryte/dalbotn mellom Høgeklubben og Kletten, nordaust for den eksisterande linja. Området er vått og myrlendt i dalbotnen. I skråningane rundt er det tørrare med ein vegetasjon dominert av busker, lyng og gras. Skildring av lokaliteten På Vegastølen er det ein ståande bygning. Denne inneheld ein fjøsdel og ein bustaddel. I tillegg registrerte vi to tufter. Ein steingard omkransar stølen. Stølen ligg i ein dalbotn og området er relativt flatt. Det er svært vått og myrlendt på sjølve stølsvollen. Det lukkast oss heller ikkje her å finne eigna plass å grave prøvestikk. Tuftene er heilt klart nyare tids kulturminne med funn av bygningstømmer i ruinane. Vegastølen ligg i god avstand frå traseen og det vil vere indirekte konflikt med lokaliteten.

Kart over K 129177

310

K129177, Vegastølen (foto #35)

Strukturskildring S1: Dobbeltuft. 11,70 (4,30) x 5,70 , opp til 2 m høg. Tufta er godt markert i terrenget på eit lite høgdedrag. Eit bjørketre veks innvendig. Tufta er bygd delvis på berg. S2: Tuft. 10,0 x 4,4 m, opp til 1,5 m høg. Godt markert i terrenget og er bygd på berg. K 129178 (STØLSANLEG G , NORDSTØLEN, LOK 1 21, GNR 102, SAMEIGE ) Enkeltminnekategori Tuft Steingard

Tal 1 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering Nordstølen ligg i Monsskaret, vest for Nordstølsvatnet. Nordstølen ligg i enden av ei bratt søraustleg hellande skråning. Skråninga er kledd med lyng, gras og busker, medan flata søraust for lokaliteten er myr.

311

Kart over K 129178

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av 1 tuft og 1 steingard. Verken tufta eller steingarden er særleg godt markerte i terrenget, men er godt synlege på nært hald. Både steingarden, tufta og området i mellom, er grodd att med gras, lyng, bregner og einer. Søraust for lokaliteten er eit større myrområde, og i aust har ein utsikt mot Nordstølsvatnet. Nordstølen ligg i god avstand frå traseen, som ligg i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Tuft. Rektangulær, 7,6 x 4,3 m, opp til 40 cm høg. Tufta er grodd att med gras, lyng, bregner og einer. Ikkje klart markert i terrenget, men grunnmurane er godt synleg på nært hald. S2: Steingard. Grunna mykje vegetasjon var noko vanskeleg å finne ei avgrensing på steingarden og den kan vere lenger enn innmålt. Den synlege delen ligg nordvest for tufta, lenger oppe i skråninga.

312

K 129178, tuft S1, Nordstølen (foto #39)

K 129178, Nordstølen. Solveig står ved steingard, S1 (foto #41)

K 129179 (BUSETTING/AKTIV ITETSOMRÅDE , LOK 122, GNR 103/4) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terreng og plassering Lokaliteten ligg like ved anleggsveg 251, på vestsida av denne. Aust for vegen ligg eit bustadhus i bruk, Hovskletten. Hovskletten ligg vest for garden Hove, som igjen ligg nede i bygda ved Nausta. Terrenget rundt K 129179 er prega av bratte bakkar, desse ser ut til å vere eldre slåtteteigar, mogleg også brukt som beite. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er registrert med 1 tuft, men det var fleire restar av steinmurar rundt denne. Dette kan representere restar etter fleire bygningar, men det var vanskeleg å avgjere. Tufta er godt synleg frå vegen. K 129179 ligg like ved anleggsveg 251, og om denne vert utbetra vil vegen kome i stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Tuft. Kvadratisk, 5,10 x 5,5 m, opp til 2,5 m høg. Svært godt markert.

313

Kart over K 129179

K 129179, Hovskletten, S1 (foto #44)

314

K 129180 (STØLSANLEGG , HOVSKLETTEN, LOK 123 , GBNR 103/4,3) Enkeltminnekategori Tuft Steingard

Tal 1 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg like ved anleggsveg 251, på nordsida av denne og sørsørvest for K 129179 og bustadhus på Hovskletten. Terrenget rundt K 129180 er prega av bratte bakkar, desse ser ut til å vere eldre slåtteteigar, mogleg også brukt som beite. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av 1 tuft og 1 steingard. Steingarden går frå tufta og følgjer vegen eit stykke (sjå kart), så svingar steingarden vekk frå vegen. Tufta har truleg vore ei utløe for oppbevaring av tørrhøy. K 129180 ligg like ved anleggsveg 251, og om denne vert utbetra vil vegen kome i stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Tuft. Rektangulær, 3,5 x 2,5 m. Relativt godt markert i terrenget. S2: Steingard. Har nytta naturleg berg som del av steingarden.

Kart over K 129180

315

K 129180, Hovskletten, S1 (foto #47)

K 129181 (STØLSANLEGG , HOVSKLETTEN, LOK 124 GBNR 103/2) Enkeltminnekategori Tuft Steingard Rydningsrøys

Tal 1 1 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg like ved anleggsveg 251, på nordsida av denne og austnordaust for Hovskletten. Strukturane ligg på ei lita graskledd flate, nord for denne er det ein sørvend bakke, truleg brukt som beite. Vegetasjonen er dominert av gras, enkelte bjørke- og grantre. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av 1 tuft, 1 rydningsrøys og del av 1 steingard. Tufta har truleg vore ei uteløe til oppbevaring av tørrhøy. Eldre jordbruksreidskap ligg oppbevart inne i tufta. Steingarden går heilt inntil tufta, medan rydningsrøysa ligg nokre få meter vest for tufta, under eit grantre. K 129181 ligg like ved anleggsveg 251, og om denne vert utbetra vil vegen kome i stor grad av konflikt med lokaliteten.

316

Kart over K 129181

Strukturskildring S1: Rydningsrøys. Omlag 4 m lang, 1,5-2 m brei, kasta saman av relativt store stein. S2: Steingard. Delvis samanrasa, går heilt inn til uteløa, ca 3 m lang. S3: Tuft. Ca 4 x 3 m, grindbygg, kledd med breie bord. Bølgjeblekk på taket.

K129181, rydningsrøys S1 (foto #50)

K129181, S3 (foto #51)

317

OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR NAUSTDAL

I Naustdal kommune registrerte vi 9 lokalitetar, alle er nyare tids kulturminne. Vi gjer likevel merksam på at sjølv om K 129175 ikkje er automatisk freda i høve kulturminnelova, har K129175- S3 og S4 ein uavklara vernestatus og kan vere automatisk freda kulturminne. 7 av lokalitetane er stølar med ståande bygningar og/eller tufter og steingardar. Dei resterande 2 ligg i låglandet, i beitemark som truleg tidlegare har vore nytta som slåttemark.

318

DEL IX: FLORA Tekst: Oddhild Dokset (feltleiar) og Solveig Roti Dahl OMRÅDESKILDRING

Traseen går frå grensa mellom Flora og Naustdal kommune over Svartehumleheia før den kryssar Rv 5 og fortset nordvest mot Torsvatnet. Ved Storebru kryssar traseen Syninga ved Endestad og fortset nordvest mot Eikefjorden. Frå Eikefjorden går traseen nordvest mot Rustamyra, over mot Fløgen, kryssar Norddalsfjord og fortset vidare opp Skalia til Memyra. Frå Memyra fortset traseen mot Grytadalen og grensa til Bremanger kommune på Myklebustfjellet.

Oversiktskart over dei registerte områda i Flora. Sjå óg kartvedlegga bak.

Traséalternativet mellom Memyra og Grytadalen var ikkje avgjort på det tidspunktet registreringane pågjekk, og begge traséalternativa vart derfor registrerte. Terrenget var varierande. Mykje av planområdet var mellom lågland og fjell og var derfor prega av mykje og tett vegetasjon. Der traseen gjekk i fjellområde var terrenget prega av bergknausar og myr mellom desse. Det var generelt dårleg med lausmassar. Planområdet var også generelt dominert av bratte, steile bergveggar/knausar og store rassteinar.

319

Oversikt over landskapet ved traseen Heiaskora mot NNV (foto #75)

Oversiktsbilete over landskapet ved traseen frå Kvilehaugen og vestover (foto #91)

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Flora kommune vart gjennomført i perioden 18-28/5, 2-3/6, 16-17/6, 24/6, 29/6-7/7 og 9/7 av Solveig Roti Dahl og Oddhild Dokset. 17/9, 30/9 og 1/10 registrerte Anne Mette Haugen og Solveig Roti Dahl området Reiret i Norddalsfjord. Prosjektleiar Ingar M. Gundersen deltok i 1 dag. Det ble totalt sett nytta 49 dagsverk i felt og 7 dagsverk til rapportarbeid, totalt 56 dagsverk. Feltarbeidet i Flora kommune bar preg av ein del utfordringar i form av å ta seg fram langs delar av traseen. Ein del stader der traseen går mellom lågland og fjell (til dømes deler av Eikefjorden og Grytadalen), var vegetasjonen så tett at det var vanskeleg å ta seg fram og ikkje minst ha oversikt over heile planområdet. Områda skal likevel vere godt granska. Somme stader møtte vi på bergheng og stupbratte skråningar og vi måtte ofte gå lange omvegar for å kome forbi desse områda og inn på traseen att. Vi fann det umogleg å gå ned Skalia ved Nordalsfjord. Sidan det var nokre flater ved sjøen der vi ville undersøkje, måtte vi ordne oss med båttransport frå Firda Settefisk.

Oversiktsbilete over trase frå Fløgen mot Skalia (trase t.v. for eksisterande linje) (foto #44)

Oversiktsbilete over landskapet ved traseen frå Bjørnaknoltren mot NV (foto #95)

320

REGISTRERINGANE I FL ORA

I løpet av undersøkinga registrerte vi 10 lokalitetar. Av desse er 7 nyare tids kulturminne i form av tufter, kvernhus og steingardar. 3 av lokalitetane fekk forhistoriske dateringar, R 129191, R 129196 og R 130269 er såleis automatisk freda i høve til kml § 4 og 6. Storparten av lokalitetane er nyare tids kulturminne i form av tufter, steingardar og eit kvernhus. R 129191 er ei tjøremile, medan R 129196 er ein heller med ein steingard i front. I helleren vart det registrert eit kollag med datering til yngre bronsealder/førromersk jernalder. Steingarden framfor er truleg frå nyare tid. K 129194, Tonheimsli, er eit nedlagt gardsbruk som har røter tilbake til 1600- talet. R 130269 er eit busetjings/aktivitetsområde med fleire tufter og dateringar frå neolittikum til moderne tid. R 129191 (TJØREBRENNINGSANLEGG , LOK 106, GBNR 50/1) Enkeltminnekategori Tjøremile

Tal 1

C14-datering 1020 – 1220 e. Kr. (Beta 260850)

Tal på kolprøver 1

Terrengskildring og plassering i landskapet R 129191 ligg om lag 16 m aust for stien som går frå bygda og garden Tonheimsli, opp mot Ytre Strandastølen. Mot sør skimtar ein så vidt fjorden. Aust for lokaliteten er det steile bergveggar, medan eit lett kupert terreng dominerer i dei andre retningane. Tjøremila ligg på ei flate, det er noko vått og myrlendt, elles er vegetasjonen prega av gras, lyng, einebusker, enkelte låge bjørketre og open barskog. R129191 ligg i så god avstand til traseen at det vil bli indirekte konflikt. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ei tjøremile. «Framsida» er vend mot sør og er forma i ein svak halvsirkel. I midten er renna, og på begge sider av denne er det ein steinmur. Den vestlege muren er mest synleg, medan muren på austsida er meir tilgrodd av lyng, mose og einer. Rett over, frå ytste stein på kvar side, er tjøremila 6 m brei. Renna er open og synleg som ein ca 3,5 m lang gang. Denne er 0,50 m brei. Framme i midten, er muren ca 1,1 m høg. Steinane som er synlege i muren er relativt store. Vi stakk med jordbor og påviste eit tjukt kollag framfor (sør for) renna og muren. Området her var svært blautt, og då vi grov eit prøvestikk for å ta ut kolprøve fylte det seg straks med vatn. Vi fekk ikkje teikna profilen, men det var ca 25 cm med torv og myr, så eit kollag på ca. 20 cm. Under kollaget var det fin grå sand med kolbitar. Vi tok ut prøve frå nedste del av kollaget og fekk datering til 1020 – 1220 e. Kr., det vil seie tidleg mellomalder.

321

Utsikt frå R 129191 utover Eikefjorden (foto #52)

R 129191, Tjøremile (foto #48)

Kart over R 129191

Tjørebrenning har ein lang tradisjon i landet og dei eldste tjøremilene går tilbake til 1000tallet. Tjøremile av konstruksjonstypen tilsvarande R129191, er vanlegvis rekna som eit nyare tids kulturminne. Liknande tjøremiler er nytta fram mot 1900-talet. Men det er ikkje undersøkt så mange tjøremiler på Vestlandet, så ein har lite sikker kunnskap om kor langt tilbake i tid denne typen strekkjer seg. Ei datering til tidleg mellomalder var såleis svært spennande og overraskande. Strukturskildring S1: Tjøremile.

322

K 129193 (BUS ETTING/AKTIVITETSOMR ÅDE, LOK 107, GBNR 5 1/3) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 129193 ligg nordaust for Storehaugane og aust for stien som går frå Tonheimslia til Fiskevatnet. Steingarden ligg i sørsøraustleg hellande terreng, med utsikt over Eikefjorden i same retning. Landskapet er kupert og prega av berg opp i dagen, og elles nokre våte graskledde flater. Området er i ferd med å gro att med skog og busker. Nord for lokaliteten er ein stor heller, der sauer i dag søkjer ly. Vi tok 3 prøvestikk i helleren, men alle var negative. K 129193 ligg innanfor traseen, som derfor er i direkte konflikt med lokaliteten.

Kart over K 129193

Skildring av lokaliteten K 129193 er 1 steingard, denne er orientert SSA-NNV. Steingarden er 24,5 m lang og mellom 40-60 cm brei. Han er ikkje særleg godt markert i terrenget og er berre opp til 40 cm høg. Det er ikkje i dag teikn til ein oppbygd mur, meir store steinar som er lagt saman på ei rekkje. Steingarden ligg delvis på berg og delvis på ei våt gras/myrkledd helling. Funksjon og alder er ukjent, men strukturen er tolka som nyare tids kulturminne. Steingarden er delvis attgrodd av einebusker og mose.

323

Solveig leitar forgjeves etter slått mylonitt i heller (foto #11)

K 129193, steingard (foto #12)

Strukturskildring S1: Steingard. 24,5 m lang, 40-65 cm brei, mellom 10-40 cm høg. K 129194 (GARDSANLEG G , LOK 108, GBNR 50/ 1) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 4

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Nordvest for garden Tonheimslia ligg K 129194. Lokaliteten ligg mellom dei to eksisterande kraftlinjene og rett nord om ei nyare hytte. I eit sørleg hellande område er det 4 tufter og fleire rydningsrøyser, lokaliteten er avgrensa av ein steingard i aust og ei elv i vest. Like aust for steingarden går stien frå Tonheimslia til Ytre Strandastølen. Området har tidlegare vore dyrka/slåttemark, men er i dag nytta som beite. Det er svært blautt og lite lausmassar før ein kjem ned på berg. Lokaliteten ligg i god avstand til traseen, som vil vere indirekte konflikt med kulturminnet. Skildring av lokaliteten På lokaliteten er det 4 tufter, fleire rydningsrøyser og ein steingard. Berre tuftene er målt inn og gjevne strukturnummer. Steingarden er alt markert på øk-kart, og rydningsrøysene låg så tett at ei innmåling med ein GPS ville gjeve for stor feilmargin. Tuftene er godt markerte i terrenget. 2 av tuftene er mellom 3-4 x 3-4 m, dei to andre er noko større, mellom 6-7 m x 4 m. Rundt tuftene ligg fleire rydningsrøyser, og desse er av varierande storleik. Nokre er store haugar, til dømes sør for S3, der det ser ut til at stein er lempa i store mengder nedover bakken. Andre stader er det berre eit par steinar som er lagt opp på berg, som er synlege i dagen. Vi gjekk systematisk rundt lokaliteten og stakk med jordbor for å finne eigna stader til å grave prøvestikk for å sjå etter dyrkingsspor eller avsviingslag. Stort sett var det berre opp til 20 cm før vi traff berg. Ein stad fann vi likevel meir lausmassar, omlag 60 cm. Eit prøvestikk viste berre brun matjord, utan kol eller stratigrafi. Det lukkast oss dermed ikkje å ta ut prøver til datering. Det var heller ikkje kol i tuftene. Tonheimslia har ei gardshistorie som går attende til 1600-tallet. Det er dermed et visst potensiale for at garden også har vore i drift i sein mellomalder. 324

Kart over K 129194

Tonheimsli, rydningsrøyser (foto #19)

Tonheimsli, oversiktsbilete (foto #27)

Strukturskildring S1: Tuft. 3,30 x 3m, opp til 90 cm høg. Godt markert i terrenget med restar av 3 ståande veggar, opning mot sørvest. Ein del stein ligg inne i sjølve tufta. Tufta ligg rett sørvest for ein liten bergknaus. S2: Tuft. 6,5 x 4,10 m, opp til 60 cm høg. I midten er ein opning, denne er murt opp med stein, og har truleg fungert som kjellar. Opninga er 2,5 x 2,2 m og 65 cm djup. Sjølve tufta ligg i bakkeplan, og kan sjåast som ei lita forhøging i terrenget. Murane er delvis grodd att av mose og gras, men enkelte steinar er synlege. Tufta ligg 10 m NV for S1. 325

S3: Tuft. 3,8 x 3,10 m, opp til 1,3 m høg. Godt markert i terrenget med restar av 3 ståande veggar, og med opning mot nord. Det er ein del utrasa stein i midten. Steinmurane er tilvakse med mose, elles veks det einebusker inne i tufta. S3 ligg 17 m vest for S2. S4: Tuft. 6 x 4,5 m, opp til 1,5 m høg. Godt markert i terrenget med restar av 4 ståande veggar. Inngang til bygningen i aust. På nordsida av tufta er muren i bakkeplan, bygd opp etter ein bakke. Inni tufta er det utrasa stein, gras og einebusker. S4 ligg 24 m N for S3. Tufta ser ut til å vere bygd saman med ein liten steingard. Dette kan vere ein geil inn til fjøset.

129194,Tonheimsli, S1 (foto #25)

K 129194, Tonheimsli, S2 (foto #23)

K 129194, Tonheimsli, S3 bakarst i biletet, S4 i framgrunnen (foto #17)

326

R 129196 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 109, GBNR 49/ 1,2) Enkeltminnekategori Heller Steingard

Tal 1 1

C14-datering 780 – 390 f. Kr. (Beta 260851)

Tal på kolprøver 1 0

Terrengskildring og plassering i landskapet R 129196 ligg nord for Rv 5, på ei lita flate nord for der tursti/veg til Hatlesetnipa gjer ein knapp venstresving. I aust renn ei lita elv, steile bergveggar dominerer i nord og aust. Vegetasjonen er dominert av lauvskog og open furuskog med ein undervegetasjon av lyng og mose. Enkelte parti er våte og myrlende. Traseen ligg i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er samansett av to strukturar, ein heller (S1) og ein steingard (S2). Steingarden ligg om lag 10 m sør for helleren, i enden av bakken ned frå helleren. Der ligg steingarden oppå ein stor stein. Området er i ferd med å gro att av lauvskog, busker og bregner.

Oversiktsbilete R 129196; heller og steingard (foto #34)

327

Kart over R 129196

Innanfor dråpefallet er helleren om lag 1,70-2 m høg. Det tørre området er opp til 8 m langt og 3,5 m breidt. Det er verd å merke seg at det var svært vått i undergrunnen, sjølv innanfor dråpefallet. PS 1 vart raskt fylt av vatn. Der var vanskeleg å obsevere stratigrafien, og vi valde å avslutte prøvestikket då vi kom ned på eit kolhaldig lag. Det er det same som i PS 2. I PS 2 var det noko tørrare, og det var mogleg å grave prøvestikket ferdig før det byrja å fylle seg med vatn. I prøvestikket vart det registrert eit opp til 10 cm tjukt kollag. Kollaget vart sålda, men det vart ikkje gjort noko funn. Vi tok ut kolprøve til datering frå PS 2, lag 3. C14-prøven viste ein datering til 780-390 f. Kr., det vil seie yngre bronsealder/førromersk jernalder. Vi har ikkje eksakt avgrensing på kollaget, men det var i begge prøvestikka og ein må rekne med at det er i heile området innanfor dråpefallet. Det er vanskeleg å tolke kva funksjon steingarden har, og om den eventuelt skal sjåast i samband med helleren. Plasseringa av steingarden oppå ein stein gjer det mindre truleg at det er rest av ein lengre steingard nytta som gjerde o.l. Han synest også noko høg og upraktisk til å fungere som bogestille. Med omsyn til bevaringsgrad og høgd på muren må det iallefall vere rimeleg å rekne med at muren er yngre enn kollaget i helleren, og eit nyare tids kulturminne. Men helleren kan også ha vore nytta i nyare tid, og muren kan vere bygd i samband med dette. Strukturskildring S1: Heller. 8 x 3,5 m, opp til 2 m høg. S2: Steingard. Svakt boga, 5,10 m lang, 70-120 m brei og opp til 1,35 m høg. Godt markert i terrenget. 328

Planteikning over R 129196-1 (teikna av Oddhild Dokset)

329

Over: R 129196, S1, profil i PS2 (foto #31) Til høgre: R 129196, S1, profilteikning av PS2 (teikna av Oddhild Dokset)

Solveig skal til å grave prøvestikk i heller, R 129196, S1 (foto #30)

Steingard, R 129196, S2 (foto #35)

K 129197 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 110, GBNR 51/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 129197 ligg like ved anleggsveg 240, på sørsida av denne. Nord for Rv 5. Landskapet er prega av furuskog, lyng og gras. Terrenget er lett kupert. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er 1 steingard. Steingarden er lett boga, bygd opp av relativt store steinar og flate heller. Fleire av hellene dannar små «vindauger» i muren. Muren er plassert på ein liten rygg i terrenget, mellom anleggsveg 240 og eit juv. Kanskje er resten av muren øydelagd av vegen. Orientert tilnærma SN. Tiltaket er i indirekte konflikt med K 129197.

330

Kart over K 129197

Strukturskildring S1: Steingard. 20 m lang, 0,5 m brei og opp til 80 cm hĂ¸g.

Solveig ved K 129197 (foto #55)

331

K 129198 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 111, GBNR 50/1) Enkeltminnekategori Kvernhus

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 129198 ligg ved elva, nordaust for Marabergholten. Landskapet rundt er prega av lett furuskog, lyng og graskledde flater og mindre myrområder. Terrenget rundt er sterkt kupert, med flatare område mellom bakkane.

Kart over K 129198

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er eit kvernhus, S1. Bygningen ser ut til å vere i god stand, med bølgjeblekk på taket. Kvernhuset er eit nyare tids kulturminne og er lokalisert eit stykke utanfor traseen. Tiltaket er i liten grad av konlikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Kvernhus.

332

K 129198, Kvernhus (foto #54)

K 129199 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 113, GBNR 14/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 129199 ligg søraust for Selhaugen, under den eksisterande linja, vest for Heiaskora og aust for anleggsveg 236b. Landskapet er kupert og svært tilgrodd av einebusker og lauvskog. Det er ein del rasstein i området. Skildring av lokaliteten K 129199 er ein steingard. Denne er svært tilgrodd med einebusker og berre deler av strukturen er synleg. Steingarden går frå ein bergvegg i aust og til anleggsveg 236b i vest. Muren er omlag 32 m lang. Der muren var synleg, var breidde og høgde varierande, men omlag 0,5 m brei. Tiltaket ligg i indirekte konflikt med K 129199. Strukturskildring S1: Steingard. 32 m lang, om lag 0,5 m brei.

333

Kart over K 129199

K 129199, Steingard (foto #73)

334

K 129200 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 114, GBNR 14/1 OG 15/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 129200 ligg på Heiaskora, eit platå mellom Heia og Gamlestølen. Området er kupert med mykje rastein. Vegetasjon er prega av lauvskog, busker, gras og lyng. Det er ein del stiar/dyretrakk i området. Steingarden ligg i traseen, som derfor vil vere i direkte konflikt med lokaliteten.

Kart over K 129200

Skildring av lokaliteten K 129200 er ein steingard. Denne er ca 23 m lang. Den kan vere lengre, men det var noko vanskeleg å avgrense då det er mykje stein i området. Muren er orientert NA-SV. Den ligg på grensa mellom gbnr 14/1 og 15/1 og representerer såleis kanskje skilje mellom eigedomane. Strukturskildring S1: steingard. Om lag 23 m lang.

335

K 129200, Steingard (foto #81)

K 129201 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 115, GBNR 63/5) Enkeltminnekategori Steingard Tuft

Tal 1 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 129201 ligg i eit skogkledd område. Lauvskog, enkelte furutre og einebusker dominerer. Terrenget er sørleg hellande, og vått med tørrare parti i mellom. Området er generelt prega av lite lausmassar og berg i dagen. Lokaliteten ligg nord for Knollane. Traseen vil gå over lokaliteten, og tiltaket vil såleis vere i direkte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten K 129201 er samansett av 2 strukturar, 1 tuft (S1) og 1 steingard (S2). Tufta er plassert direkte på ein bergknaus, rundt denne er det vått og myrlendt. Vest for tufta går ein steingard, orientert tilnærma nord- sør opp til tufta. Steingarden fortset også austover frå S1. S1 er ikkje særleg tydeleg i terrenget. Murane er låge og tildels grodd att av gras, mose, lyng og einer. Men til dømes søraustleg hjørne er godt synleg og fint oppbygd av store syllsteinar. Det ser ut til at tufta har hatt to rom, skilt med enkel steinrekkje. Den vestlege kortveggen er ein kraftig mur, bygd opp mot berget. Steingarden er bygd opp av store steinar, denne er delvis grodd att av småbusker og mose, og i ferd med å rase saman. 336

Kart over K 129201

Strukturskildring S1: Tuft. 13,8 (9,30) x 4,50 m, opp til 50 cm hĂ¸g. Orientert aust-vest S2: Steingard. 40 m lang, om lag 50 cm brei og opp til 70 cm hĂ¸g.

K 129201, tuft S1 (foto #110)

K 129201, steingard S2 (foto #113)

337

R 1302 69 (BUSETTING/AKTIVITET SOMRÅDE, LOK 146, GB NR 73/1) Enkeltminnekategori Tuft Oppmuring Bakkemur Grøft Kulturlag/dyrkingslag

Tal 4 1 1 1 1

C14-datering

PS10 lag 2: 1520-1950 e. Kr. (Beta 265616) PS10 lag 3: 1270-1010 f. Kr. (Beta 265615) PS10 lag 4: 1280-1010 f. Kr. (Beta 265614) PS10 lag 5: 3350-3020 f. Kr. (Beta 265617)

Tal på kolprøver 0 0 0 0 4

Terrengskildring og plassering i landskapet R 130269 ligg på Reiret i Norddalsfjorden på nordvestsida av fjorden. Ein må ha båt for å kome seg dit. Sjølve lokaliteten ligg på ei flate på berget. På lokaliteten veks det mykje høgt gras og det er svært fuktig der. Delar av flata har små myrområder, og det ligg nokre svære kampesteinar på flata. Lausmassane varierer frå å gå ein meter ned før ein treff undergrunnen til at ein kjem rett ned på berg under torva. Ei elv avgrensar lokaliteten i sørvest. I nordvest går det steilt oppover ei fjellside og i SV er lokaliteten avgrensa av bratte berg som går rett ned i fjorden. I NA er det også berg og store blokksteinar som ligg langs fjorden. I søraust går det rett ned til fjorden. På sjølve lokalitetsområdet veks det litt lauvskog i utkantane, og lenger utforbi er det barskog langs fjella. Traseen kjem i direkte konflikt med lokaliteten.

Kart over R 130269

338

Kart over R 130269

Skildring av lokaliteten Lokaliteten er plassert på eit platå langs fjorden. Dei 4 tuftene ligg stort sett lengst nord og nordvest på lokaliteten, med unntak av ein bakkemur og ei lita oppmuring som ligg bak to av tuftene. Området nær bakkemuren ser slått ut, men der var ikkje spor etter dyrking. Det ligg ei dreneringsgrøft like ved to av tuftene, som leier vatnet ned til ein stor kampestein på flata nedanfor. Dei 7 registrerte strukturane som er frå nyare tid ligg plasserte lengst NNV på lokaliteten og ligg i ei helling oppover mot fjellet. Nedanfor strukturane finn ein den rydda flata. S1 og S2 avgrensar lokaliteten i nord. Sørvest for S1 og S2 ligg S4 lengst nordvest på lokaliteten, og like nedanfor ligg S6. Eit par meter søraust for S6 ligg S5 og S3. Eit par meter nord for S5 og S3 ligg S7. Søraust for desse strukturane ligg flata der det blei grave 10 prøvestikk. Dei fleste prøvestikka blei gravne på flata som ligg mellom stukturane og ein stor kampestein. Vi gjekk over flata med jordbor og fekk avgrensa området der det var lausmassar. Det blei grave 10 prøvestikk, der eitt av dei blei utvida til ei sjakt på ca 1 m x 70 cm, og omlag 1 m djup. I dei fleste prøvestikka viste det seg å vere dei same massane med ein del kol i alle laga. Det er dermed grunn til å tru at det er det same dyrkings-/kulturlaget som strekkjer seg over heile flata. Forklaringa på at eit prøvestikk blei utvida var at det her kom fram ei tjukk kollinse under noko stein omlag 70 cm ned i profilen. Ein prøvde å utvide for å sjå om det kunne vere eldstad eller kokegrop, men det var ikkje mykje stein, og dei var heller ikkje brende. Det blei teke ut prøvar frå 4 lag i sjakta. Det blei funne brent bein i prøven frå lag 2. Prøvane gav ei datering til tidleg neolittikum, to til overgangen mellom eldre og yngre

339

bronsealder, og ei til nyare tid. Det er dermed nærliggjande å tolke lokaliteten som ei tidleg jordbruksbusetting ved Norddalsfjorden. På grunn av det svært våte terrenget måtte ein prioritere sjakta og ikkje dei andre prøvestikka ved prøveuttak. Det seiv ut vatn frå profilane og prøvestikka, og sjakta fylte seg med vatn. Det var òg ein del kraftige regnbyger den dagen, som gjorde at sjakta og prøvestikka fylte seg endå raskare med vatn.

Oversikt over flata på Reiret mot S (foto #134)

Tuft S1 mot NV (foto #136)

Tuft S2 mot NV (foto # 137)

Tuft S3 mot S (foto #139)

Strukturskildring S1: Tuft på 7,5 m x 3,5 m og 1,10 m høg. Tufta er bygd på naturleg berg. Oppmuringane er tydelege med små og mellomstore steinar. Det ser ut som tufta har to rom og med inngang som vender ut mot SA. Tufta er attgrodd med einer og lyng. S2: Tuft på 8 m x 4 m og 0,5 m høg. Tufta er oppmura med små og mellomstore steinar. Har inngang i søraustleg vegg. Tufta er attgrodd av mose, lyng og einer. S3: Tuft på 7 m x 5 m. Tufta ligg på naturleg berg og er attgrodd med einer og lyng inni. Bygd av små og mellomstore steinar, og har inngang vendt ut mot SA. S3 er knytt saman med S5, og det ligg ein steinhaug på ca 3 m x 3 m der S3 og S5 deler ein veggmur. S4: Er ei kvadratisk oppmuring på 1 m x 1 m x 30 cm. Den er bygd med små og mellomstore steinar. Oppmuringa er attgrodd med lyng og busker. 340

Oppmuring S4 mot N (foto #140)

Tuft S5 mot NV (foto #142)

Bakkemur S6 mot NV (foto #143)

Dreneringsgrøft S7 mot N (foto #144)

S5: Tuft på 5,5 m x 5 m og ca 1 m høg. Tufta er bygd på naturleg berg og oppmura av små og mellomstore steinar. Tufta ligg inntil S3. S5 er attgrodd av mose og lyng, og har ein inngang som vender ut mot SA. S6: Bakkemur på omlag 7 m og omlag 0,5-1 m høg. Muren ligg like ovanfor (NV for) S3 og S5 og gjerdar inn ei rydda flate som skrånar oppover i nordvest. S7: Dreneringsgrøft som ligg nord for S6. Det ser ut til at grøfta leier vatn vekk frå S3 og S5. Det er brukt mellomstor og stor stein, og avgrensinga er uklar. S8 (PS10): Dyrkings/kulturlag. Sjakta var 1 m x 70 cm x 1 m, og det var 5 lag. Det øvste lag 1 var eit torvlag på ca. 10 cm. Lag 2 er eit brunt kompakt jordlag med røter og kolspett. Det blei òg funne litt brent bein i lag 2. Lag 2 har dateringar frå 1520 til 1950 (P3, Beta 265616). Lag 3 er eit raudleg jordlag med ein del grus og nokre nevestore steinar. Dette laget har ein del kolspettar. Lag 3 er datert til 1270-1010 f. Kr. (P2, Beta 265615). Lag 4 er kollinsa med mindre steinar og røter. Laget er datert til 1280-1010 f. Kr. (P1, Beta 265614). Lag 5 var eit gråbrunt lag med kolspettar. Laget er datert til 3350-3020 f. Kr. (P4, Beta 265617).

341

S8 profil mot NNV (foto #150)

Solveig tek ut prøvar frå S8 (foto #152)

Teikning av profilen i PS10 (teikna av Solveig Roti Dahl, reinteikna av Oddhild Dokset) S8 PS10: 1) Torv 2) Brun kompakt jord med røter og kolspett 3) Raudleg kolspetta jord med ein del knyttnevestore steinar 4) Ei kollinse med ein del mindre steinar og røter 5) Mørk gråbrun jord med kolspett. Meir kolspett enn i dei andre laga. Meir grus og noko større steinar mot botnen av laget

342

OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR FLORA

I Flora blei det registrert 10 lokalitetar. 3 har fått førreformatoriske dateringar og er automatisk freda, jamfør kml. Dette er R 130269, R 129196 og R 129191, som er høvesvis ei tidleg jordbruksbusetting, ein heller og ei tjøremile. Resterande lokalitetar er nyare tids kulturminne i form av steingardar, tufter, eit kvernhus og eit nedlagd gardsanlegg.

343

344

DEL X: BREMANGER Tekst Solveig Roti Dahl (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

I Bremanger byrjar traseen sør for Magnhildskartunnelen, går over fjellet, og kjem ned i Myklebustdalen. Over Magnhildskaret er det berrt fjell med fleire fiskevatn. Når ein kjem ned i Myklebustdalen er det svært omrota og prega av vegbygging og anleggsarbeid i sør. I Myklebustdalen er det eit smalt område mellom elva og steile fjell i vest, og det er her traseen skal gå. Terrenget er lettare kupert med ein del lyng og lauvskog. Det ligg òg ein del blokksteinar i området som går oppover mot fjellveggen. Like ved elva finn ein fleire tørre flater og myrområder. Traseen går på vestsida av vatna i Myklebustdalen, og kryssar riksveg 614 ved Slettebakken og går vidare aust-nordaustover mot Indrehus. Før traseen kryssar vegen går den gjennom eit plantefelt med tett granskog, og det held fram med bratt terreng og tett granskog fram til eit juv i Instevika. Traseen vekslar mellom å gå over berre fjell og tett granskog fram til Ingebrektshola, der det kjem eit lite område med blokkstein. Når ein kjem opp mot Risestølen flatar terrenget litt ut, og der er ein del myrområder. Linja skrår mot nordaust og går over Knoltrevatn og ned fjellsida mot Svelgen. Traseen går over Risevatn og opp den neste fjellsida. Traseen går til Storefossvatnet og skrår vidare mot nordaust over Vestrebotnen og over Rabbane. Terrenget her er kupert og lite oversiktleg med mykje skog og ein del blokkstein. Linja går vidare over Iverelva og opp mot Hjelmevatnet i bratt og skogkledd terreng. Traseen går litt opp i fjellsida nord for Hjelmevatnet og vidare langs Løkevatnet. Langs Hjelmevatnet og Løkevatnet vekslar linja på å gå i bratt skogkledd terreng og langs bratte berg. Traseen går austover, og går på sørsida av Fessevatnet der det er bratte berg. Linja går gjennom Førdedalen på sørsida av vatna i dalen. I Fremstemyra skal det liggje ein trafostasjon, og linja går vidare derifrå mot Førdspollen. Langs traseen i Førdedalen vekslar terrenget mellom myr, skog og store områder med rasstein. Traseen går langs fjorden ved Øykevika og skrår over vegen og går langs den bratte fjellsida forbi Åskåra kraftverk. Når linja kjem til Fureneset skrår den bratt oppover fjellsida mot Litlenakken og Dauremålsvatnet. Linja går austover langs nordsida på Dauremålsvatnet. Her vekslar terrenget mellom flatt og kupert, og det er lite lausmassar. Det veks ein del lyng og små bjørkebusker i området. Linja går sørover i nordenden av Nevreskorvatnet. Her er terrenget prega av bratte bergknausar og det er litt uoversiktleg. Linja skrår deretter bratt nedover i skogkledd lende like aust for Insteelva. Terrenget er fullt av bergknausar og blokkstein, og er lite oversiktleg.

345

Fiskevatn over Magnhildskartunnelen mot N (foto #14).

Hjelmevatnet mot SV (foto #43).

346

Oversiktskart over dei undersøkte områda i Bremanger. Sjå òg kartvedlegga bak.

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Bremanger kommune vart gjennomført i perioden 4/6-15/6, 18-23/6 og 2526/6 av Oddhild Dokset og Solveig Roti Dahl og 14/8-4/9 av Anne Mette Haugen og Solveig Roti Dahl. Prosjektleiar Ingar Gundersen var med i 4 dagar. Det vart totalt sett nytta 64 dagsverk i felt og 5 dagsverk til rapportarbeid, totalt 69 dagsverk. Arbeidet i Bremanger kommune var enkelte gongar svært krevjande. Det er steile fjell i området, og fleire stader var det svært uoversiktleg. Særleg i områda frå Hjelmevatnet og ned til Fessene var det bratt og tidvis umogleg å gå langs traseen. Det var også svært bratt i området frå Yksneelvane mot Metteneset. Det blei brukt helikopter for å kome opp til Hjelmevatnet. Enkelte stader måtte det ein del omvegar til for å komme til traseen. Det var likevel fleire stader i Svelgen og Ålfoten der ein kom lett til traseen ved hjelp av gode skogsvegar.

347

Registrering i tett skog (foto #18)

TrasĂŠ i FĂ¸rdsdalen mot S (foto #75)

348

REGISTRERINGA NE I BREMANGER

Gjennom denne undersøkinga registrerte vi 6 lokalitetar. Av desse er 5 nyare tids kulturminner, og ein lokalitet er eit lausfunn av eit økseemne frå eldre steinalder. Av dei nyare tids kulturminna er det to stølar og tre grensesteinar. K 130298 (STØLSAN LEGG , LOK 112, GBNR 38/1, 38/3,38/4, 38/ 5) Enkeltminnekategori Steingard Tuft

Mengd C14-datering 1 1

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering Det går ein godt merka sti frå utkanten av Svelgen sentrum, nær skulen, opp til Risestølen. Stølen ligg vest for Vestre Knoltrevatn. Terrenget i nærleiken av stølen er relativt flatt med små kuperte områder. Det veks ein del lyng og lauvskog rundt stølen. Det er òg ein del myrområder i nærleiken. Langs Knoltrevatna er det ein del flater, og det er svært steinete der. Det blei grave prøvestikk langs Vestre Knoltrevatn, men dei var alle negative. Risestølen ligg eit lite stykke frå traseen og linja kjem derfor i indirekte konflikt med lokaliteten.

Risestølen mot Trollfjellet mot S (foto #29) Rydningsrøyser på Risestølen mot V (foto #31)

Skildring av lokaliteten Risestølen er ein støl med fleire ståande bygningar, nokre er restaurerte medan andre er i dårleg stand. Det ligg ei tuft midt på stølsområdet og restar av ein steingard aust på stølen. I sør og søraust er det rydda flater med enkelte gjerdestolpar rundt, men det var ikkje spor etter dyrkingslag. Vi gjekk over området med jordbor og tok prøvestikk for å sjå etter dyrking, men undersøkinga gav ikkje resultat. På sjølve stølsområdet var det rydda flater med ein del rydningsrøyser rundt. Strukturskildring S1: Restar av ein steingard. Den er omlag 20 m lang, 40 cm – 1 m brei og 1,5 m på det høgaste. Steingarden er orientert mot aust, og delar av den er attgrodd med einer og lyng. Den er truleg eit nyare tids kulturminne.

349

S1, RisestĂ¸len (foto #26)

S2, RisestĂ¸len (foto #33)

350

S2: Tuft på 5,50 m x 5,20 og omlag 1 m på det høgaste. Tre av veggane er synlege, men berre den mot aust har noko særleg høgde. Tufta er bygd slik at ho går inn i landskapet, som er litt brattare i vest. Tufta er mest sannsynleg frå nyare tid.

Kart over Risesetra

K 130224 (ANNAN TYPE LOKALITET , LOK 147, GNR 117 ) Enkeltminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Grensesteinen ligg nord for eksisterande traktorveg, og 10 m sør for Sagelva i Førdedalen. Området er skogkledd, og dominert av barskog og lyng. Det er mykje stor stein i området. Terrenget hellar mot vest og nord ned mot elva. Grensesteinen ligg utafor traseen, og linja og anleggsveg 154 kjem derfor i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten K 130224 er ein ståande grensestein som ligg på ei flate omlag 10 m sør for Sagelva. Det er ein del lyngvekst og vått terreng på lokaliteten. Strukturskildring S1: Steinen er 35 cm høg, 39 cm brei og omlag 5 cm tjukk. Det er hogd inn ein kross på vestsida av steinen. Grensesteinen er eit nyare tids kulturminne.

351

S1 Grensestein (foto #73)

Kart over K 130224

352

K 130225 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 148, GNR 117 ) Enkeltminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og plassering K 130225 ligg på sørsida av Sagelva i eit stort myrområde. Området er relativt flatt og det er litt barskog i områda rundt. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg i området for planlagd trafostasjon i Førdsdalen. Grensesteinen ligg omlag 30 m sør for Sagelva. Tiltaket er i stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Grensesteinen er trekantforma. Den er omlag 10-20 cm tjukk, 20 cm brei og 40 cm høg. Grensesteinen er truleg eit nyare tids kulturminne.

S1 Grensestein (foto #74)

Kart over K 130225

353

K 130226 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 149, GNR 117 ) Enkeltminnekategori Grensestein

Mengd C14-datering 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og plassering K 130226 ligg på ei rydda flate ved traktorvegen som går opp Førdsdalen på nordsida av Sagelva. I områda langs vegen er det mykje lyng og granskog. Det er også svært fuktige områder. K 130226 ligg nær anleggsveg 225, som kjem i indirekte konflikt med lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg på ei rydda flate 10 m nord for vegen. I nord er det granskog før det går nedover mot Sagelva, og i sør går traktorvegen. Strukturskildring S1: Grensestein som er 15 cm tjukk, 30 cm brei og 40 cm høg. Det er hogd inn ein kross på austsida av steinen. Grensesteinen er truleg eit nyare tids kulturminne.

S1 Grensestein (foto #77)

Kart over K 130226

354

K 130261 (STØLSANLEG G , LOK 150, GBNR 117/1 -3) Enkeltminnekategori Grensestein Tuft

Mengd C14-datering 2 1

Mengd kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering K 130261 Førdsstølen ligg eit stykke opp i Førdsdalen aust for Osvatnet. Stølen ligg i flatt lende på nordsida av Sagelva. Der er store rydda flater, men dei er svært fuktige. Det var ikkje spor etter dyrking. Rundt dei rydda flatene ligg det bar- og lauvskog i nord, og Sagelva ligg i sør. Skogsvegen går gjennom lokaliteten. Utbygginga kjem i stor grad av konflikt med kulturminnet, sidan anleggsveg 225 går gjennom lokaliteten. Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg på begge sider av skogsvegen som går oppover Førdsdalen. Det står ei ny hytte på sørsida av vegen, og på nordsida står to eldre bygningar. Det er rydda i området rundt bygningane, og det er ganske vått terreng. S1 og S2 ligg aust og nordaust for dei ståande bygningane på nordsida av vegen. S3 ligg på ei tørr flate litt høgare i terrenget enn dei ståande bygningane. Den ligg omlag 20 m NNV for ståande bygningar.

S1 Grensestein (foto #78)

S2 Grensestein (foto #79)

Førdsstølen (foto #81)

S3 (foto #80)

355

Strukturskildring S1: Trekanta grensestein som er 9 cm tjukk, 12-30 cm brei og 40 cm høg. Grensesteinen ligg ca. 10 m nord for vegen. Grensesteinen er truleg frå nyare tid. S2: Grensestein som er ca. 10 cm tjukk, 30 cm brei og 22 cm høg. Steinen står oppreist i ein tilnærma sirkelrund steinpakning som er overgrodd av mose. Steinen står omlag 15-20 m nord for vegen, og omtrent 10 m aust for ståande bygning. Ligg omlag 30 m vest for S1. Grensesteinen er truleg eit nyare tids kulturminne. S3: Tuft på 5,50 m x 4 m, 30-40 cm høg. Tufta er orientert aust-vest. Tufta er svært overgrodd og vanskeleg å sjå. Det er ikkje oppmuringar, men steinane ligg i ei ganske klar rektangulær form. Det er vanskeleg å seie noko om alder på tufta, men den er truleg frå nyare tid.

Kart over Førdssetra, K 130261

R 130400 (FUNNSTAD, LOK 151) Enkeltminnekategori Lausfunn (øks)

Mengd C14-datering 1

Mengd kolprøver 0

Terrengskildring og plassering Lokaliteten ligg på ein tursti som går opp til Hjelmevatnet. Det er skilta til Dolsen og Hjelmevatnet frå riksveg 614. Området ligg sør for Sørdalsvatnet og søraust for riksvegen. Landskapet er prega av steile fjell, flate myrområder og fleire vatn som ligg ganske tett. Frå funnstaden er det berre nokre få km i luftlinje til helleristingsfeltet i Vingen. Tiltaket kjem i liten grad av konflikt med funnstaden.

356

Skildring av lokaliteten Lokaliteten ligg på ein bergrygg, (omlag 450 m.o.h.), som går i NA-SV retning. I sør renn det ein foss, elles er det steilt fjell 200-300 m sør for lokaliteten. Mot N og NA hellar terrenget ned mot Dolsevatnet. Området er skrint med mykje myr og berg. Det er tynt jordsmonn enkelte stader. Der veks lyng og noko skog, hovudsakleg lauvskog. Øksa vart funne under ei synfaring i slutten av april 2009, og låg eksponert i stien. Området blei seinare undersøkt ved overflateregistrering, jordbor og prøvestikking, men det vart ikkje gjort fleire funn. Funnet syner likevel eit visst potensial for funn av steinalderbuplassar ved Hjelmevatnet. Funnskildring R 130400 er eit lausfunn som kan vere anten eit økseemne, eller ei mesolittisk øks som liknar Nøstvet-typen. Artefakten har ei sterkt forvitra overflate, noko som gjer det vanskeleg å sjå om den har vore slipt. Den ser ut til å vere intensjonelt tilvirka ved eggen og har eit trekanta tverrsnitt. Ein del slitasjespor er synlege på ryggen, men desse er truleg av nyare dato, og kan skuldast at gjenstanden har vore eksponert over lang tid på funnstaden. Materialet er vanskeleg å definere, men minner om lys gråleg sandstein. Overflata er ru og full av porar etter forvitring. Øksa/økseemnet er 14 cm lang, 4,5 cm brei og 3 cm høg (målt ved bakre del av eggen).

Økseemne/mesolittisk øks (foto #118)

Økseemne/mesolittisk øks (foto #119)

357

Dolsen, lok 151, sti mot Hjelmevatn (foto #105)

358

Utsikt frå Dolsen (foto #104)

Kart over funnstaden for mogleg øks/økseemne

359

OPPSUMMERANDE KOMMEN TARAR FOR BREMANGER

I Bremanger kommune registrerte vi 6 lokalitetar. 5 er nyare tids kulturminner i form av grensesteinar og stølar. R 130400 er eit lausfunn og lokaliteten er derfor ikkje freda. K 130225 ligg i området for planlagt trafostasjon, og utbygginga er derfor i stor grad i konflikt med lokaliteten. Anleggsveg 225 er i stor grad av konflikt med K 130261. K 130224, K 130226 og K 130298 ligg i litt avstand til trase og anleggsvegane og er derfor i indirekte konflikt. R 130400 ligg i god avstand til linja og er i liten grad av konflikt med utbygginga. I Bremanger var det fleire områder langs fjellvatn som vart vurderte til å ha potensiale for funn. Ved desse vatna blei det overflateregistrert og grave prøvestikk, (sjå kartvedlegg): Ved vatnet austsøraust for Grytevatnet på Myklebustfjellet. Langs vatna og elva i Myklebustdalen/Myklebuststølane. Ved Vestre Knoltrevatn. Ved Storefossvatnet. Ved Vestrebotnvatnet. Ved Hjelmevatnet. Det blei også gjort undersøkingar langs delar av Dauremålsvatnet og vatna i Førdedalen, men her var det stort sett ikkje terreng til å prøvestikke i. Den planlagde traseen ligg også i litt avstand til Dauremålsvatnet og Hjelmevatnet.

360

DEL XI: EID Tekst: Solveig Roti Dahl (feltleiar) OMRÅDESKILDRING

Traseen kjem frå Ålfoten over Hundvikfjorden, og går oppover fjellsida kalla Uførene i Eid kommune. Kraftlinja går austover langs fjellrekka frå Veten mot Trollenykjen og vidare mot Nor. Ved Norsætra skrår linja bratt nedover og kryssar riksveg 15 ved byrjinga av Hornindalsvatnet. Linja går gjennom eit område med eit sandtak, og kryssar heilt aust i Eidselva. Linja går over Vedvika gard og opp ei bratt fjellside. Kraftlinja går nordover til Stigedalen, kryssar E39 og går på vestsida av vegen til linja igjen kryssar E39 ved Nestedalsflåa. Her skrår linja meir mot nordaust og held fram nordaust i Stigedalen forbi Movatnet fram til grensa i Møre og Romsdal. Landskapet er variert med ein del bratte fjellskrentar og kupert terreng. Der er fleire større myrområder og fjellområder som er relativt flate og oversiktlege å registrere i. Det er stort sett lite vegetasjon, og store delar av linja går over tregrensa. I enkelte små områder er det tettare vegetasjon, både granskog og lauvskog. Kraftlinja skal også gå gjennom eit område der det er fleire støylar. Det er mykje berg og myrlandskap ved desse støylane.

Oversiktskart over traseen i Eid. Sjå òg kartvedlegga bak.

361

GANGEN I ARBEIDET

Registreringane i Eid kommune vart gjennomførte i perioden 20/7-13/8-09. Arbeidet blei utført av Oddhild Dokset og Solveig Roti Dahl frå 20/7 til og med 7/8, og av Anne Mette Haugen og Solveig Roti Dahl frå 10/8 til og med 13/8. Det vart totalt sett nytta 38 dagsverk i felt og 13 dagsverk til rapportarbeid, totalt 51 dagsverk. Feltarbeidet i Eid kommune gjekk veldig greitt. Langs fjellrekka som går frå Hundvikefjellet til Norsætra er det mange gode stiar opp på fjellet, så sjølv om det til tider tok litt tid å komme til traseen var det lett å komme til. I enkelte områder som i Uførene, i Vedvika, og ved Nestedalsflåa var det ikkje mogleg å gå heile traseen på grunn av bratte, steile fjell. Området er like fullt godt granska, fordi ein har delvis kome til frå andre sider og fått ei oversikt over områda. Enkelte stader i Stigedalen måtte vi gå litt omvegar for å kome til traseen. REGISTRERINGA NE I EID

I Eid kommune registrerte vi 22 lokalitetar. Av desse er 21 nyare tids kulturminner i form av tufter, steingardar og støylar. Ein lokalitet har fått førreformatoriske dateringar. Dette er R 130134, og er automatisk freda jamfør kml § 4 og 6. Det er registrert 10 støylar i samband med denne undersøkinga. Det er òg registrert tufter, steingardar og grensemarkørar. R 130134 er eit seteranlegg med rydningsrøyser, ei tuft, ei tjøremile og ein mogleg eldstad med dateringar frå vikingtid og middelalder. K 130170 er eit mogleg kleberbrot. Ein kjenner til ulike steinbrot heilt tilbake til steinalder og fram til i dag. Kleber er ein mjuk steintype som til dømes blei brukt til å lage gryter av. Kleber har vore i bruk i Noreg frå sein bronsealder, og var vanleg gjenstandsmateriale i jernalderen og middelalderen (Østmo og Hedeager 2005:16). Kleberstein har også vore nytta i nyare tid. Ved denne lokaliteten ser ein ikkje spor etter førreformatorisk bruk, og lokaliteten er derfor ikkje freda. K 130107 er ei stor rasblokk der folk over tid har hogge inn initialar og bumerke. Lokaliteten har stor lokalhistorisk verdi. K 130091 (SETERANLEGG , LOK 125, GBNR 16/ 1) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 3

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten, K 130091, ligg like aust for vegen som går over Hundvikefjellet, og like nord langs anleggsveg 152. Terrenget er kupert og det ligg ein del naturleg berg i området. Støylen hellar litt nedover mot nord. Søraust for lokaliteten ligg det eit myrområde, medan terrenget er prega av skog og fjell i dei andre retningane. Lokaliteten blir avgrensa av topografien. Skildring av lokaliteten K 130091 er ein støl med to ståande bygningar og 3 tufter. Dei ståande bygningane ligg i hellinga mot nord, medan dei tre tuftene ligg sør-søraust på stølen. Tuftene er overgrodde av

362

gras og lyng, og berre ei av tuftene er godt synleg. Alle tuftene er bygd på naturleg berg, som har blitt ein del av oppmuringa. Det er truleg at tuftene er frå nyare tid. Vi gjekk over lokaliteten med stikkbor, men fann ingen bra stad for prøvestikking. Det var ujamnt terreng og blautt i enkelte områder. Det var også ein del berg på stølen. Tiltaket er i stor grad av konflikt med lokaliteten.

Kart over K 130091

Strukturskildring S1: Tuft 4,70 m x 7,90 m og 55 cm høg. Naturleg berg brukt som del av oppmuring. S2: Tuft 6,80 m x 4,50 m og 30 cm høg. Usikker lengd, vanskeleg å avgrense på grunn av attgroing. Det er brukt naturleg berg som del av oppmuring. S3: Tuft 4,20 m x 6 m. Tufta er svært overgrodd og vanskeleg å sjå. Naturleg berg brukt som del av mur.

363

Hanshjellen S1 tuft mot V (foto #8)

Hanshjellen S2 tuft mot N (foto #10)

S3 (foto #11)

K 130093 (SETERANLEG G , LOK 126, GBNR 139/1) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Dalsætra ligg i kupert terreng bak ein fjellknaus sør for Eggene. Det går ein veldig synleg sti frå Ossætra til Dalssætra. Terrenget er relativt flatt, men hellar litt nedover i sørvest. Det er

364

ein del naturleg berg synleg i terrenget, og hovudsakleg myr og lyngkledde områder rundt lokaliteten. Skildring av lokaliteten K130093 har fire ståande bygningar, ein halvvegs nedrasa bygning og ei tuft. Bygningane vender seg mot sør-sørvest. På sjølve stølen ligg bygningane lengst mot nord med fjellknausen rett bak. Frå bygningane heller eit graskledd område nedover mot sør-sørvest. Sela er vedlikehaldne og langs enkelte av veggane ser det ut til at det er steinleggingar, slik at dei nye sela er bygd delvis over det som kan vere eldre tufter. Tiltaket er i liten grad av konflikt med K130093. Strukturskildring S1: Tuft 5,90 m x 6,35 m og 1,5 m høg. Oppmuringa syner godt, og det er grodd att med gras og busker inne i tufta.

Dalsætra S1 tuft mot V (foto #14)

365

Kart over K 130093, Dalsetra

K 130168 (SETERANLEG G , LOK 127, GBNR 11/ 2)

Terrengskildring og lokalisering i landskapet K 130168 ligg like nordvest for Osvatnet. Det er bratt å kome seg opp, men det går ein fin sti frå Osvika. Terrenget er flatt og prega av lyngvekst på nordsida av vatnet. I vest skrånar det litt oppover, og i sør og aust går det brattare oppover mot litt høgare fjell. Det går alt ei kraftlinje på nordsida av vatnet, og området nordaust er synleg påverka av dette. På sjølve stølsområdet er det mykje berg opp i dagen og lite lausmassar.

Ossætra mot SV (foto #21)

366

Skildring av lokaliteten K 130168 har 7 ståande bygningar i god stand. Sela ligg hovudsakleg på bergnabbar, men i den vestlege enden av vatnet er det litt meir skog og lyng rundt sela. Området med bygningar er stort sett flatt, og bygningane ligg plasserte nær vasskanten. Tiltaket er i liten grad av konflikt med K 130168.

Utsikt over Ossetra mot SV (foto #23)

Kart over K 130168, Ossetra

367

K 130097 (SETERANLEG G , LOK 128,GBNR 10/4 ) Enkeltminnekategori Tuft Bogestille

Tal 6 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og lokalisering i landskapet Det går ein merka turiststi opp til stølen frå garden Rotihaug og ein frå garden Skipenes. Stølen ligg på eit platå dekka av gras og lyngvekst. Sør på støylen ligg det ein del store lause steinar i terrenget. I søraust ligg eit lite myrområde. I søraust går det bratt oppover mot Trollenykjen. Skildring av lokaliteten K 130097 har eit ståande sel, 6 tufter og ei oppmurt hole. Når ein kjem opp stien til setra ligg det ei tuft på høgre side, og nokre meter lenger sør på stien ligg to tufter og den oppmurte hola på venstre side av stien. Det ståande selet ligg vest på setra og avgrensar lokaliteten i vest. Det ligg ei tuft nokre meter søraust for det ståande selet. Eit stykke aust for tuftene, som ligg langs stien, ligg det to tufter som avgrensar lokaliteten i aust. I ein del av tuftene er det brukt store naturlege steinar i muren. Tuftene er truleg frå nyare tid. Tiltaket er i indirekte konflikt med K 130097. Strukturskildring S1: tuft 3,50 m x 3 m. Det ligg berre steinar nedst langs bakken i rektangulær form. Tufta er synleg fordi det er lite vegetasjon i området. S2: tuft 7 m x 4,20 m, varierande høgde, men som oftast 1 m høg. Tufta er godt synleg, det er brukt svært store steinar i delar av tufta.

Skipenessætra S1 tuft mot A (foto #24)

Skipenessætra S2 tuft mot N (foto #25)

S3: tuft 7,40 m x 5,50 m og ca 1-1,5 m høg. Tufta er attgrodd av einer og lyng. Det er brukt svært store steinar/naturleg berg i muren på tufta. S4: tuft 6 m x 5 m og 1-1,5 m høg. Tufta ligg like ved S3. Det er brukt både stor og mellomstor stein. Mykje lyng og einer veks i og rundt tufta.

368

Skipenessætra tuft S3 mot A (foto #29)

Skipenessætra tuft S4 mot NNA (foto #27)

Skipenessætra S5 mot S (foto #28)

Skipenessætra S6 mot SA (foto #31)

S5: hole som er ca. 0,5 m høg og ganske smal. Den ligg i samanheng med muren på S3. Hola var brukt som gøymestad då dei skulle skyte bjørn. Lokal munnleg tradisjon. S6: tuft 9,60m x 4,70m og ca 50 cm høg. Tufta ligg litt aust for dei andre, og er svært attgrodd av einer og lyng. Berre eine hjørnet syner godt, og det er vanskeleg å avgrense tufta i sør på grunn av attroing. Det er brukt mellomstor stein. S7: tuft 2,5m x 2,5m og 40 cm høg. Tufta er svært lita og overgrodd med lyng og einer. Ligg like aust for S6 og avgrensar lokaliteten.

369

SkipenessĂŚtra S7 mot SA (foto #30)

Kart over K 130097, SkipenessĂŚtra

370

K 130101 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 129, GBNR 9/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 130101 er ein steingard som ligg rundt eit rydda/dyrka beiteområde på garden Rotihaug. Det er ei stor flate med skog i sør og E39 i nord. Det går slakt oppover i sør. Skildring av lokaliteten K 130101 er ein ruskete steingard som går delvis rundt eit beiteområde. Steingarden går nesten i rektangel, men mur i nord og delvis i nordvest manglar. Steingarden er rasa saman fleire stader, og ser ut til å vere frå nyare tid. Tiltaket er i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: steingard som er alt frå 20 cm til 1 m høg. Lengda er ca 60-80 m lang, rektangulær form. Det er hovudsakleg brukt mellomstore steinar.

Rotihaug S1 steingard mot A (foto #32)

371

Kart over K 130101

K 130103 (BUSETTING/AKTIV ITETSOMRÅDE, LOK 130 ,GBNR 9/1) Enkeltminnekategori Løe

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K130103 ligg heilt sør ved anleggsveg 147 på garden Rotihaug. Det er dyrka mark som hellar nedover mot E39 i nord og nordaust. I sør er det granskog og terrenget hellar oppover mot fjellsida. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ei ståande uteløe som ligg øvst ved anleggsveg 147. Den er i svært god stand. Lokaliteten ligg like ved anleggsveg, som er i liten grad av konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Løe på 5 m x 10 m. Oppmuring av stor firkanta stein som truleg er moderne brotstein.

372

Rotihaug S1 mot V (foto #33)

Kart over K 130103

373

K 130104 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 131, GBNR 11/2) Enkeltminnekategori Løe Steingard

Tal 1 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 130104 ligg i enden av anleggsveg 148 sør for Osvika. I nord, aust og vest er det dyrka mark, medan i sør er det skog og terrenget skrår oppover mot fjellet. Mot nord skrår terrenget nedover, medan i aust og vest er det nesten eit smalt platå. Skildring av lokaliteten Lokaliteten er ei uteløe og ein steingard som ligg på flata mellom den dyrka marka i nord og skogsgrensa i sør. Uteløa ligg i sørvestlege enden av lokaliteten, og steingarden går frå uteløa mot aust. Lokaliteten ligg like ved en anleggsveg, som kjem i stor grad av konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Uteløe 5 m x 3 m. Den er i dårleg stand. S2: Steingard som er synleg enkelte stader men den er attgrodd og nedrasa fleire stader. Vanskeleg å avgrense, skogvekst har øydelagt delar av den.

Kart over K 130104

374

Os steingard S2 mot SA (foto #35)

Os , uteløe S1 mot V (foto #34)

K 130106 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 132, GBNR 8/9 ) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet K 130106 ligg sør i Bjørlovatnet og er grense mellom gbnr 7/1 Bjørlo, 8/9 Roti og 6/1 Nornes. Lokaliteten ligg sørvest i Bjørlovatnet og strekkjer seg vestover opp mot fjellsida. Området er prega av myrområder vest og nordvest for Bjørlovatnet der det er litt flatare. I sørvest og vest skrår det oppover i myrlendt terreng, og i sør er det bratt fjell. Mot aust hellar terrenget litt oppover, og det er vått og prega av ei elv som renn gjennom området. Skildring av lokaliteten K 130106 er ein steingard, kalla Rotigarden, som strekkjer seg frå vatnet og opp mot fjellsida i vest. Ca. 10-20 m nord for steingarden går ei rad med grensesteinar i myra. Steinane går i same lengderetning som steingarden, men rada er ikkje like lang som steingarden. Det er også plassert ein grensestein like nord for steingarden med kross på austsida av steinen. Myra nord for lokaliteten er jernhaldig, men ein fann ikkje spor etter jernutvinning. Steingarden og alle dei ulike grensesteinane viser grensene til ulike teigblandingar i området. Traseen kjem i direkte konflikt med K 130106. Strukturskildring S1: Steingard som er godt synleg, den er alt frå 40 cm til 1 m høg. Steingarden er orientert mot sørvest. Det er brukt stein i fleire storleikar i muren. Lengda er målt inn med GPS.

375

Kart over K 130106

BjĂ¸rlovatnet mot N (foto #37)

Rotigarden S1 mot SA (foto #39)

Rotigarden mot SV (foto #42)

Grensestein ved Rotigarden mot VS (foto #43)

376

K 130107 (MERKESTEIN , LOK 133, GBNR 6/1) Enkeltminnekategori Risting

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten ligg sør for Bjørlovatnet. I området ligg ein del lause rassteinar, og det er litt vått og myrlendt terreng. Frå vatnet skrår det litt oppover, men det flatar ut eit lite stykke i sør før ein kjem til brattare fjellveggar. Skildring av lokaliteten K 130107 er ein stor stein som har rasa frå fjellet i sør og ligg nokre meter ovanfor sørenden av Bjørlovatnet. Det er rissa inn initialar og bumerke i steinen. Det er hovudsakleg innrissingar frå 1800-talet og 1900-talet. Traseen kjem i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Stein som er 5-7 m brei og 10-15 m høg. Det er innrissingar over heile steinen.

Over: Utsnitt K 130107 mot S (foto #49)

Til venstre: K 130107 mot S (foto #47)

377

K 130108 (ANNAN TYPE LOKALITET, LOK 134, GBNR 6/ 1) Enkeltminnekategori Grensestein

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering av lokalitet K 130108 ligg i området mellom Lotsskaret og Reset søraust for Bjørlovatnet. Det er eit søkk mellom ei mindre fjellrekke i nord og større, høgare fjell i sør. Området vekslar mellom myr og skogområder med masse lyng. Det er hovudsakleg lauvskog i området. Skildring av lokaliteten Oppmuringa ligg i område med lyng og lauvskog. Det hellar svakt nedover i aust. Traseen kjem i direkte konflikt med K 130108. Strukturskildring S1: Oppmuring på 0,5-1 m, kvadratisk form. Murt opp av mest små og noko mellomstor stein.

378

GrensemarkĂ¸r K 130108 mot V (foto #52)

Kart over K 130108

379

K 130109 (SETERANLEG G , LOK 135,GBNR 4/5) Enkeltminnekategori Kolgrop

Tal 1

C14-datering Tal på kolprøver 1680-1740, 1800-1940, 1950-1960 e.Kr. (Beta 1 264469)

Terrengskildring og plassering av lokalitet K 130109, Norsætra, er omringa av store flate myrområder i sør, vest og aust. Sjølve setra ligg på eit flatt område der det skrånar nedover i nord og hellar litt ned i aust. Sør for setra går det slakt oppover til ein støyter på relativt bratte fjellsider. Det er enkelte stader med små samlingar av barskog. Det er fleire skogsvegar som leier til stien opp til sætra.

Kart over K 130109

Skildring av lokaliteten Norsætra har tre ståande bygningar, eit nytt sel, ein eldre låve og eit eldre sel. Det nye selet avgrensar lokaliteten i sørvest og låven avgrensar i aust. Det er ganske flatt på seterområdet, men i nord skrår det nedover. Det ligg eit rydda område på eit platå nord for ståande sel, før det skrår nedover fjellsida. Det er fleire grensesteinar og gjerder som omkransar området. I sør er det ei elv som avgrensar lokaliteten. Seterområdet er dekka av gras, lyngvekst og ein del einer. Området blei gjennomgått med jordbor og spade men ein fann berre ei kolgrop. Kolgropa ligg midt på den rydda flata på setra sørvest for låven. Det blei teke to prøvestikk i gropa, eit midt i og eit i vollen. Tiltaket kjem i indirekte konflikt med K 130109.

380

Strukturskildring S1: hesteskoforma kolgrop. Ytre mål 4,20 x 2,50 m og indre mål 2,70 x 2,50 m. Den er 25 cm djup. Kolgropa syner seg som ei lita grop i bakken, med vollar rundt og ei opning i sør. Vollane er overgrodd av lyng. Det er ikkje helling i opninga i sør, og det går flatt utover i saman med terrenget. Det ser ut til at forma i botnen av kolgropa er flat. Kollaga går som beine renner i profilen. Vollane er ca. 25 cm høge. Det er også ei kolrand i prøvestikket i vollen (sjå bilete). Øvste lag var skogsbotn og lys brun jord. Laget under var raudleg fin sand, og under dette kom kolranda. Nedste lag var grå silt/sand.

Norsætra mot SV (foto #56)

Profil Ps 1 K 130109 mot SSV (foto #60)

Over: Profil Ps 2 K 130109 mot NV (foto #62)

Til venstre: Teikning av lok 135 PS 1 profil (teikna av Oddhild Dokset) Lok 135, Ps1 1) Torv 2) Kollinse. 3) Sandlinse, fin gulbrun sand. 4) Kollinse med nokre små stein, mogleg skjørbrente. 5) Undergrunn, brun sand og stein.

Det blei teke ut ei kolprøve frå lag 4, som er eit svært kolhaldig lag med nokre små steinar som kan vere skjørbrente. Det var òg nokre mindre brende kol-/trebitar i laget. Dateringane viste seg å vere frå nyare tid, og syner bruk i periodar frå 1680-1960. Det er ikkje vanleg med

381

etterreformatoriske kolgroper. Dateringane viser bruk i etterreformatorisk tid, og det kan vere mogleg at dette berre er ei grop der dei har brent boss eller liknande. K 130110 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 136,GBNR 4/5) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprover 0

Terrengskildring og plassering i lanskapet Lokaliteten ligg i eit myrområde nordaust for Norsætra. Området er stort sett flatt, men skrånar oppover mot Norsætra i vest, og det er brattare fjell i sør. Det er enkelte små skogsområder med barskog. Skildring av lokaliteten K 130110 er ei tuft som ligg sør i eit flatt myrområde. Terrenget bak tufta skrånar forsiktig oppover, så tufta er såleis bygd inn i landskapet i sørveggen. Tufta er overgrodd med lyng, og det ligg bygningstømmer i og rundt tufta. Stakk med jordbor for å prøve å finne kol, men ingenting dukka opp. Tufta kan nok knyttast til Norsætra i og med at den ligg så nær. Tufta er truleg frå nyare tid. Tiltaket kjem i direkte konflikt med K 130110. Strukturskildring S1: Tuft 5,0 m x 4,50 m og ca 60 cm høg.

K 130110 tuft S1 mot SA (foto #67)

382

Kart over K 130110

K 130111 (BÅTSTØ -ANLEGG , LOK 137, GBN R 57/1) Enkeltminnekategori Steingard Naust

Tal 1 2

C14-datering

Tal på kolprøver 0 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten ligg eit gardsområde som ligg i Vedvika, i ei vik heilt vest i Hornindalsvatnet. På utstikkaren som ligg ut i Hornindalsvatnet går det bratt opp i frå vatnet med mykje lyng og granskog. Rett nord for fjellknausen ligg det dyrka mark og dette strekkjer seg langs vika bort til bilvegen. Rett nord for vegen kjem det eit steilt fjell kalla Nakken. Skildring av lokaliteten K 130111 er ein steingard og to naust. Nausta ligg inne i Vedvika like ved bilveg. Nord for nausta etter vegen er det steil fjellvegg. Nausta er i dårleg stand. Steingarden ligg inne i vika sørvest for nausta. Steingarden går frå dyrka mark og ut i vatnet, og er svært overgrodd med høgt gras. Steingard og naust er frå nyare tid. Tiltaket kjem i direkte konflikt med K 130111. Strukturskildring S1: Steingard orientert mot aust. Den er omlag 7 m og går ut i vatnet. S2: Naust i dårleg stand. Det er eit grindbygg og ligg orientert mot sørvest S3: Naust i dårleg stand. Det er eit grindbygg og ligg orientert mot sørvest.

383

Vedvika K 130111 S1 mot SV (foto #80)

Vedvika S2 og S3 mot NNA (foto #83)

Kart over K 130111

K 130112 (SETERANLEGG , L OK 138, GBNR 57/1) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 2

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og lokalisering i landskapet Lokaliteten ligg VNV for Vedviknibba. Det er mykje tett granskog i sør, aust og vest. Mot nord ligg det ein del rasstein og det er ulendt terreng. Det går ein sti frå traktorvegen ved Leivdalsmona, som held fram ut i Stigedalen, og ein kjem ikkje til lokaliteten om ein ikkje tek av stien og går opp i skogen.

384

Skildring av lokaliteten K 130112 , Vedviksætra, har to ståande bygningar og to tufter. Setra har ingen synleg sti og ligg i skrånande terreng. Det er mykje gras og myrlendt terreng på setra. Dei ståande bygningane ligg søraust på lokaliteten og den eine tufta ligg nordvest for ståande bygg like over myrlendt terreng som flatar ut i nordvest. Tuft S2 ligg eit lite stykke sørvest for dei andre bygningane på setra og har kanskje fungert som eit sommarfjøs. K 130112 ligg inntil anleggsveg 141, som kjem i stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: tuft 5,50 m x 4,50 m og 1 m høg. Tufta er overgrodd av busker, gras og lyng. Det ligg tømmer i og rundt tufta. S2: samanrasa bygning 3,50 m x 2,50 m og 2,0 m høg. Det er eit grindbygg med to langveggar der det er rissa inn initialar og årstal i veggane.

Vedviksætra S1 mot SA (foto #87)

Vedviksætra S2 mot SA (foto #90)

Vedviksætra S2 mot V (foto #91)

385

Kart over K 130112

K 130123 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 139, GBNR 57/1) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprover 0

Terrengskildring og plassering i landskap Lokaliteten ligg i Leivdalsmona langs anleggsveg 142. I nord og sør ligg det store dyrka jordbruksflater. Vegen ligg på nordsida til steingarden. Skildring av lokaliteten Steingarden, K 130123 går frå ei ny fjøsbygning i aust og til bilveg i vest langs dyrka mark. Det er ei opning på 10 m midt i steingarden, men det går her eit moderne gjerde. Steingarden er frå nyare tid. K 130123 ligg ved en anleggsveg, som kjem i stor grad av konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Steingarden er bygd av små og mellomstore steinar. Den er 40 cm brei og ca 1-1,5 m høg.

386

Leivdalsmona K 130123 S1 mot A (foto #88)

Kart over K 130123

387

K 130125 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LO K 140, GBNR 4/5) Enkeltminnekategori Steingard

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprover 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten ligg eit stykke inne på garden Nor, der ein av skogsvegane opp til Norsætra byrjar. K 130125 ligg langs anleggsveg 144. Sør for lokaliteten er det skogsområde som skrår oppover. I nord er det dyrka mark. Skildring av lokaliteten K 130125 ligg langs anleggsveg 144, og ser ut som grensa mellom skog og dyrka mark. Det er skogsvegar som går i fleire retningar i området. Lokaliteten ligg langs anleggsveg, men går mot aust, og anleggsvegen som skal brukast går oppover mot sør. Det er likevel fare for stor grad av konflikt med ei utbetring av anleggsvegen. Strukturskildring S1: Steingarden er bygd med mellomstor stein og er orientert aust/vest.

Nor K 130125 S1 mot A (foto #89)

388

Kart over K 130125

K 130130 (BUSETTING/ AKTIVITETSOMRÅDE, LOK 141, GBNR 56/3) Enkeltminnekategori Tuft

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprover 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten ligg i området Djupedalen som går langs riksveg 15. Langs vegen går ei elv frå Storesætervatnet til Alflotvatnet, området ligg i sørenden av Alflotvatnet. Området er delvis dekka av myr, lauvskog og lyng. Terrenget er svært flatt, men i aust kjem det steile fjellet Nestedalsflåa og det er vanskeleg å komme seg opp der. Det går ein sti som er einaste veg opp på fjellet. Skildring av lokaliteten K 130130 ligg på flate søraust for Alflotvatnet med ein del myr i vest. Det skrånar slakt oppover i aust til ein kjem til bratt fjellvegg. Tufta er truleg frå nyare tid. Tufta ligg midt i traseen, som kjem i direkte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Tufta er svært samanrasa og det er vanskeleg å sjå forma. Lafta tømmer ligg i og rundt tufta.

389

K 130130 S1 tuft i Djupedalen mot V (foto #93)

Kart over K 130130

390

R 130134 (SETERANLEG G , LOK 142, GBNR 97/2) Enkeltminnekategori Tuft Rydningsrøys Tjøremile Mogleg eldstad/kokegrop

Tal 1 6 1 1

C14-datering

1280-1400 e. Kr. (Beta 264471) 720-740, 770-790 e. Kr. (Beta 264470)

Tal på kolprover 0 0 1 1

Terrengskildring og plassering av lokaliteten Ein må køyre opp til garden Ytre Torheim og vidare opp traktorveg/anleggsveg 152A. Det er eit bratt område og det pregar heile området på denne sida av Hundvikfjellet. Sjølv om det er bratt er det ein del sol her og det er eit gunstig klima for til dømes frukttre. Oppover langs anleggsvegen flatar det ut på begge sider av vegen og det er her lokaliteten er plassert. Det er delvis rydda områder, myrterreng og ein del granskog.

Kart over R 130134

Skildring av lokaliteten R 130134 er automatisk freda, og Vårsætra har fleire typar kulturminner. Vårsætra ligg like ved anleggsveg 152A. Lengst nordvest på lokaliteten i ei skråning oppover ligg ei tuft i god stand. I sørvest, sør og søraust for tufta ligg det fleire rydningsrøyser. Det er ein del grasvekst i området. Vest for lokaliteten ligg det dyrka mark. Grunneigar fortel at då dei dyrka opp området etter 2. verdskrig, fann dei spor etter ein eldstad i det dyrka området. I sør og søraust på lokaliteten ligg det myrterreng. Tjøremila ligg like nord for myrområdet i graskledt terreng, der det hellar litt nedover. Lokaliteten blir avgrensa av skog i nord og nordaust, vegen i sør og eit gjerde mot den dyrka marka i vest. Gjekk over området med jordbor og grov ein del prøvestikk. 391

Lokaliteten ligg ved en anleggsveg, som kjem i indirekte konflikt med kulturminnet. Strukturskildring S1: Tuft 8,40 m x 6,30 m og er ca 3 m høg. Det er ein del gras og lyng inne i tufta. Den er i god stand med kraftige murar. Det ligg ein del treverk inne i tufta.

Vårsætra R 130134 S1 tuft mot NV (foto #98)

Vårsætra R 130134 S6 rydningsrøys mot V (foto #99)

392

S2: Rydningsrøys med mellomstor stein. Overgrodd av lyng og gras. S3: Rydningsrøys med små og mellomstor stein. Den er svært stor, det kan sjå ut som to rydningsrøyser går i kvarandre. S4: Rydningsrøys av små og mellomstor stein. Dekka av mose og gras. S5: Rydningsrøys av små og mellomstor stein. S6: Rydningsrøys av mellomstor og små stein. Gror gras og lyng over. S7: Rydningsrøys av mellomstor og små stein. Mose og gras på røysa. S8: Byrja som prøvestikk og blei utvida då ein fann kollag og brent stein. Blei ei sjakt på 70 cm x 125 cm x 35 cm. Grov ned til undergrunn SSA i profil. Det var framleis ikkje mogleg å få ei avgrensing, eller å finne ut om det var ei nedgraving. Det blei grave prøvestikk 4,5 m vest for og 1 m aust for S8, men ein fann ikkje att kollaget i dei stikka. Det kan vere ei kokegrop eller ein eldstad. I S8 blei det funne eit keramikkskår. Det er svakt kurva med fin magring og glasur på ei side. Skåret er tynt, men den svake kurvinga indikerer at karet har vore relativt stort. Yttersida er svartbrend og har noko ru overflate. Innsida av skåret er dekka av eit tynt lag glasur med olivengrønt skjær. Den svarte utsida og glaserte innsida tyder på at dette kan vere eit kokekar, mogleg ei ”trefotsgryte” (Petterson 2008:16). Glasering på innsida blir fyrst vanleg på 1400talet. Det er ikkje mogleg å kategorisere funnet nærare med eit so lite fragment, men det er truleg frå 1400-1600-talet. Skåret er 4,3 cm langt, 2,1 cm breitt og 4 mm tjukt.

Profilteikning av S8 (teikna av Oddhild Dokset)

Lok 142 S8 Ps 1 1) Torv. 2) Svært kolhaldig jord med noko stein. 3) Brunoransje sand med noko stein.

393

Det blei teke ut ei kolprøve frå lag 3, laget var svært kolhaldig og hadde ein del brent stein i seg. Dateringa på laget er 720-740 e. Kr. og 770-970 e. Kr. Ein har fått to svært ulike dateringar på denne strukturen, C14 og keramikk. Den er vanskeleg å tolke, men truleg er det ein eldstad frå vikingtid. Dateringane syner at området har vore i bruk i lang tid. Det har vore mykje aktivitet og det er derfor sannsynleg at keramikkskåret har kome ned i eldstaden på grunn av omroting i området.

Keramikkskår innside (foto #133)

Keramikkskår utside (foto #134)

R 130134 S8 profil mot SSA (foto #102)

S9: Rydningsrøys av små og mellomstor stein. Den er overgrodd av lyng, mose og små busker.

394

S10: Tjøremile som er hesteskoforma. Ytre diameter; 13,20 m x 14 m. Indre diameter 8 m x 9 m. Den er 1 m djup. Vollane er mellom 0,5-1 m høge. Tjøremila er godt synleg i terrenget, og både sjølve mila og vollane er dekte av gras. Det er einebusker i den sør-søraustlege enden av tjøremila. Mila er nesten flat i SSA. Kolprøva blei teken ut frå eit prøvestikk midt i tjøremila. Det var to lag i prøvestikket, lag 1 er eit kolhaldig lag og lag 2 er raudbrun undergrunn med kolspettar og grus. Prøven blei teken ut frå lag 1. Massen var eit tjukt kolhaldig lag utan stein og svært lite grus. Kolprøva er teken ut i profilveggen på prøvestikket og er frå ein sikker kontekst. Dateringa frå lag 2 blei 1280-1400 e. Kr. og tjøremila er derfor automatisk freda.

Vårsætra R 130134 S10 profil mot N (foto #103)

Profilteikning av prøvestikk i S10 (teikna av Oddhild Dokset) Lok 142 S10 Ps 2 1) Svart kolhaldig lag. 2) Raudbrun undergrunn med kolspettar , små stein og grus.

Tjøremile R130134 S10 mot NV (foto #106)

Tjøremile R 130134 S10 mot A (foto #107)

Oddhild er målestokk i tjøremila R130134 S10, mot NV (foto #109)

395

K 130139 (SETERANLEG G , LOK 143, GBNR 97/ 3) Enkeltminnekategori Steingard Tuft

Tal 1 1

C14-datering

Tal på kolprover 0 0

Terrengskildring og lokalisering i landskapet Lokaliteten ligg like sør på sida av anleggsveg 152A på Ytre Torheim. Lokaliteten ligg på ei flate med ein del naturleg berg oppe i dagen, det er litt gras- og lyngkledd rundt. Det er granskog, og det skrånar oppover i sørvest, sør og søraust.

Kart over K 130139

Skildring av lokaliteten K 130139 er ei samanrasa tuft og ein steingard som ligg på eit lite seterområde. Det er mykje berg og lite lausmassar. Det er ein ståande bygning vest i lokaliteten. Frå den ståande bygningen går steingarden mot vest ned til ei lita elv. Lokaliteten blir naturleg avgrensa av topografien, skog, elv og veg. K 130139 ligg ved anleggsveg, som kjem i stor grad av konflikt med kulturminnet viss anleggsvegen blir utbetra. Alle strukturane er truleg frå nyare tid. Strukturskildring S1: Samanrasa tuft med nedrasa tømmer. Overgrodd med gras og lyng. S2: Steingard bygd på naturleg berg, brukt hovudsakleg liten og mellomstor stein. Den er 0,51 m høg og ca 7 m lang.

396

K 130139 S1 tuft mot N (foto #111)

K 130139 S2 steingard mot SV (foto #113)

K 130140 (SETERANLEG G , LOK 144, GBNR 56/8) Enkeltminnekategori Rydningsrøys Tuft

Tal 2 1

C14-datering

Tal på kolprover 0 0

Terrengskildring og lokalisering i landskapet Lokaliteten ligg eit stykke frå anleggsveg 138A som går opp til Movatnet i Stigedalen. Den ligg i eit område med fleire setrar langs vegen. Det er prega av myrlandskap, ein del flater og fjell på begge sider langs vegen.

Kart over K 130140

397

Skildring av lokaliteten K 130140 er Leivdalsætra som har tre ståande bygningar, ei tuft og to rydningsrøyser. Terrenget er flatt med myr i sør og søraust. I vest og nordvest skrånar det slakt oppover og der ligg mykje stor laus stein. Lokaliteten blir avgrensa av myr og elv i sør, aust og nord. Tiltaket kjem i indirekte konflikt med lokaliteten. Strukturskildring S1: Rydningsrøys delvis dekka av lyng og gras. Bygd med mellomstor og små stein. Ca 3 m x 5 m. S2: Rydningsrøys med stein i alle storleikar. Overgrodd av mose og lyng. Ca. 7 m x 4 m. S3: Tuft 2,5 m x 2 m og 1 m høg. Tufta er svært dårleg, ustødig bygd. Den har berre 3 attståande veggar, opning i aust.

Leivdalsætra K 130140 mot VNV (foto #124)

Rydningsrøys K 130140 S1 mot V (foto #125)

Rydningsrøys K 130140 S2 mot NA (foto #126)

Tuft K 130140 S3 mot NV(foto #127)

K 130169 (SETERANLEG G , LOK 145, GBNR 56)

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten ligg ved anleggsveg 138A i Flådalen i eit landskap med fleire setrar langs vegen. Det er mykje myr og ein del store vatn i området. Landskapet er kupert. Skildring av lokaliteten K 130169 er ei seter som ligg på ei lita høgde ved anleggsveg 138A. Det er rydda mark sørvest på setra men ingen rydningsrøyser. Det er svært mange sel og fleire fjøs på sætra, det 398

er mange bruk som har eigedomsrett. Det ligg også eit restaurert kvernhus vest for setra på vestsida av elva som skil setra frå kvernhuset. Anleggsvegen kjem i stor grad av konflikt med lokaliteten.

Kart over K 130169

Sagesætra mot S (foto #129)

399

K 130170 (TRADISJONS LOKALITET, LOK 152, GBNR 9 OG 10) Enkeltminnekategori Klebersteinsbrot

Tal 1

C14-datering

Tal på kolprøver 0

Terrengskildring og plassering i landskapet Lokaliteten ligg i overkant av Ulvedalen, mellom Ulvedalen og Bjørneskarnakken. Det går ein traktorveg eit stykke oppover, men i aust må ein ta av frå vegen og gå opp råsa i Ulvedalen. På austsida av lokaliteten opp Ulvedalen er det svært bratt og ulendt med ein del rasstein og lauvskog. K 130170 ligg som ein lang bergnabb som strekkjer seg frå aust mot vest. Både på nedsida og oppsida er det bratt og ulendt med rasstein og lauvskog. Langs bergnabben ligg det eit platå som endar i eit trakk vestover, som fører til stien som går opp til Skipenessætra.

Kart over K 130170

Skildring av lokaliteten K 130170 er ein tradisjonslokalitet. Munnlege kjelder fortel at det er eit kleberbrot som har vore brukt litt tilbake i tid, det er uvisst kor lenge. Sjølve lokaliteten er ein lang bergnabb orientert aust/vest. Det er ikkje tydelege spor etter uttak, men fleire stader på bergnabben er det kleber, og ulike stader er det små holer som kan ha kome av at ein har teke ut kleber. Kleber er lett å forme, og har blitt brukt til mellom anna kar, støypeformer og lampar (Østmo og Hedeager 2005:216). Kleber har vore i bruk i Noreg sidan sein bronsealder, men blei vanleg i yngre jernalder og mellomalder (ibid). Lokaliteten er ikkje freda sidan ein ikkje har funne spor etter førreformatorisk bruk. Tiltaket kjem i indirekte konflikt med lokaliteten.

400

Kleberbrot utsnitt mot S (foto #71)

Kleberbrot mot A (foto #76)

Kleberbrot utsnitt mot V (foto #77)

OPPSUMMERANDE KOMMENTARAR FOR EID

I Eid kommune registrerte vi 22 lokalitetar, 21 lokalitetar er nyare tids kulturminner i form av stĂ¸lar, steingardar og tufter. Ein lokalitet er automatisk freda jamfĂ¸r kulturminnelova. Dette er R 130134, med tjĂ¸remila og den moglege kokegropa/eldstaden.

401

SAMANFATTING I perioden 4. mai til 9. oktober 2009 blei det gjennomført kulturminneregistreringar langsmed den planlagde kraftlinja 420 kV ”Ørskog – Fardal”. Samla brukte feltarbeidarane 378 dagsverk i felt og 107 dagsverk til rapportarbeid. I tillegg har det vore tilsett ein eigen prosjektleiar over ein periode på 10 månader. Rapporten er delt opp etter kvar einskild kommune. Kraftlinjetraseen går over ei strekning på ca. 220 km, men tilleggsregistreringar over alternative traséval har ført til eit omfang på nærare 250 km. Traseen omfattar 11 kommunar og går på tvers av fylket frå Sogndal i sør til Eid i nord. Det har i tillegg blitt registrert langsmed aktuelle anleggsvegar, og på områda for dei fire planlagde trafostasjonane i Fardal, Høyanger, Moskog og Ålfoten. Kulturminneregistreringane har vore gjennomført ved hjelp av overflateregistrering. Dette betyr at det vil vere trong for tilleggsregistreringar ved hjelp av maskinell flateavdekking på nokre område. Dei store distansane som prosjektet omfattar har ført til visse utfordringar i høve til logistikk og infrastruktur. Dette gjeld spesielt avsidesliggande fjellparti, og eit tidvis bratt og uframkomeleg terreng. I løpet av registreringane blei 160 lokalitetar dokumenterte i 10 kommunar. 109 av lokalitetane er såkalla etterreformatoriske kulturminne, medan dei andre strekkjer seg over eit tidsrom frå eldre steinalder til seinmiddelalder. Dei 51 lokalitetane frå førreformatorisk tid er automatisk freda, jamfør kml § 4 og 6. Såkalla etterreformatoriske kulturminne (etter år 1537) er ikkje automatisk freda etter kml. Kulturminne frå nyare tid kan likevel vurderast til å ha stor verneverdi og representere viktige kulturhistoriske verdiar. Dette må vurderast for kvart einskild kulturminne/kulturminnemiljø. I plansamanheng er det vanleg at kulturminne frå nyare tid blir regulerte til framtidig bevaring. Dei kan også fredast etter vedtak, jamfør kml § 15 og 19. I tillegg kan kulturminnemiljø fredast etter kml § 20.

LITTERATUR Amundsen, Tina (red.) 2007 Elgfangst og Bosetning i Gråfjellområdet. Gråfjellprosjektet Bind II, Varia 64. Kulturhistorisk Museum, Fornminneseksjonen, Universitetet i Oslo. Amundsen, Øystein 2008 Kullgroper og andre groper. Datering av groper i utmark på Øvre Romerike i Akershus. Nicolay arkeologisk tidsskrift 105, s. 73-80. Oslo. Bergsvik, K.A. Engevik, A og Solberg, B. 2005 Fra funn til samfunn: jernalderstudier tilegnet Bergljot Solberg på 70-årsdagen. UBAS. UIB. Bjørgo, Tore, Siv Kristoffersen og Christopher Prescott 1992 Arkeologiske undersøkelser i Nyset-Steggjevassdragene 1981-87. Arkeologiske rapporter 16. Historisk Museum, Universitetet i Bergen. 403

Bøthun, Per H. 1965 Leikanger bygdebok. Gardssoga. Leikanger Bygdeboknemd, Leikanger. Damlien, Hege og Bernt Rundberget 2007 Kullgroper og kullproduksjon i Gråfjellområdet i Hedmark. Viking LXX, s. 155-170. Oslo. Een Eide, Mildri 2005 Rapport fra registrering av automatisk freda kulturminner i Børrelia og Gudbrandslia, september og oktober 2004. Tyinkrysset, Vang kommune, Oppland. Upublisert registreringsrapport. Fagenhet for kulturvern, Oppland fylkesommune. Fossum, Tore (red.) 1996 Årbok for Norsk skogbruksmuseum. Skogbruk, jakt og fiske. Nr. 14, 1993 – 1996. Elverum trykk AS, Elverum. Furnes, Ståle 2001 Registrering av kulturminne frå eldre- og nyare tid. Forsterking av hovednettet i Sogn og Fjordane. Fardal – Mel. Sogndal, Leikanger og Balestrand kommune. Upublisert registreringsrapport. Kulturavdelinga, Sogn og Fjordane Fylkeskommune Fylkesarkivet 2010 Digital stedsnavnsdatabase. http://www.fylkesarkiv.no/ Gundersen, Ingar M. 2008 Rapport fra arkeologisk utgravning. Kullgroper. Sveen 6/6, Grov 7/4, Bø 8/2, Kasa 9/2, Strand 10/4. Gudbrandslie, Vang kommune, Oppland. Upublisert utgravningsrapport, Kulturhistorisk Museum, Universitetet i Oslo. Jacobsen og Follum 1997 Kulturminner og skogbruk. Skogbrukets Kursinstitutt. Knudsen, Martine, Skjerping, Nina, Jerpåsen, Gro, Krokan Berg, Sveinung og Lindblom Inge 2007 Rapport Arealplan 21/06, Kulturminner og kulturmiljø, 420 kV-leidning Ørskog – Fardal. Seksjon 3: Moskog – Fardal. Sogn og Fjordane fylke. NIKU. Kvamme, Mons og Kjersti Randers 1982 Breheimundersøkelsene 1981. Arkeologiske rapporter 3. Historisk Museum, Universitetet i Bergen. Laberg, Jon & Hoprekstad, Olav 1985 Balestrand. Bind I – ættesoge. Tjugum sokn til ca. 1900, Fjærland sokn til ca. 1900, Kvamsøy sokn til 1985. Utgitt av Balestrand kommune. Larsen, Jan Henning 2004 Jernvinna på Østlandet i yngre jernalder og middelalder – noen kronologiske problemer. Viking LXVII, s. 139-170. Oslo. 2009 Jernvinneundersøkelser. Varia 78, Faglig Program Bind 2. Fornminneseksjonen, Kulthurhistorisk Museum, Universitetet i Oslo. 404

Mjærum, Axel 2006 Rapport fra arkeologisk utgravning. Jernframstillingsplass med kullgroper. R160, Gudbrandslie, Grov (7/4) m. fl., Vang, Oppland. Upublisert utgravningsrapport, Kulturhistorisk Museum, Universitetet i Oslo. Narmo, Lars Erik 1996 Jernvinna i Valdres og Gausdal – Et fragment av middelalderens økonomi. Varia 38, Universitetets Oldsaksamling, Universitetet i Oslo. 1997 Jernvinne, smie og kullproduksjon i Østerdalen. Arkeologiske undersøkelser på Rødsmoen i Åmot 1994-1996. Varia 43. Universitetets Oldsaksamling, Universitetet i Oslo. Petterson, Susanne 2008 Norsk Sjøfartsmuseums arkeologiske undersøkelse i forbindelse med ombygging av Jernbanetorget kollektivknutepunkt, Oslo kommune. NSM sak 2008266. Upublisert utgravningsrapport. Norsk Sjøfartsmuseum, Oslo. Prescott, Christopher og Soltvedt, Eli Christine 1991 Kulturhistoriske undersøkelser i Skrivarhelleren. Arkeologiske rapporter, UIB. Randers, Kjersti 1986 Breheimundersøkelsene 1982-1984 I: Høyfjellet. Arkeologiske rapporter 10. Historisk Museum, Universitetet i Bergen. Randers, Kjersti og Mons Kvamme 1992 Breheimundersøkelsene 1982-1984 II: Stølsområdene. Arkeologiske rapporter 15. Historisk Museum, Universitetet i Bergen. Rygh, Oluf 1897 Norske Gaardnavne: Oplysninger samlede til Brug ved Matrikelens Revision. Fabritius, Kristiania. Sandnes, Jørn 1997 Gards- og andre bustadsnamn. I Norsk Stadnamnleksikon, redigert av Jørn Sandnes og Ola Stemshaug, s. 32-37. Det norske samlaget, Oslo. Sandnes, Jørn og Ola Stemshaug 1997 Norsk Stadnamnleksikon. Det norske samlaget, Oslo. Skrede, Marit Anita 2002 Utmark og gard. Nærstudie av tufteområde i Friksdalen i Leikanger, Sogn og Fjordane. Upublisert hovedfagsoppgave i arkeologi, Universitetet i Bergen. Smestad, I. 1992 Veier og transportårer. Kulturminner i skog. Landbruksdepartementet og Det norske Skogselskap.

405

Urtegaard, Gunnar 1991 Balestrand. Bind II – Gards- og ættesoge. Gard nr. 1-34. Gardssoger 1800-1985. Ættesoger 1850-1985. Utgitt av Balestrand kommune. Nordbok A/S, Oslo. Østmo, Einar og Lotte Hedeager (red.) 2005 Norsk arkeologisk leksikon. Pax Forlag, Oslo. Øye, Ingvild et al. 2002 Vestlandsgården – fire arkeologiske undersøkelser. Havrå, Grinde, Lee, Ormelid. Arkeologiske avhandlinger og rapporter 8, Universitetet i Bergen. Referanser for strandforskyvningskurve for Balestrand: Bondevik, Stein, John Inge Svendsen and Jan Mangerud 1998 Distinction between the Storegga tsunami and the Holocene marine transgression in coastal basin deposits of western Norway, Journal of Quaternary Science, 13(6):529537 Kaland, P.E. 1984 Holocene shore displacement and shorelines in Hordaland, western Norway. Boreas, vol. 13:203-242. Lisa Bostwick Bjerck og Asle Bruen Olsen 1983 Kulturhistoriske undersøkelser på Botnaneset, Flora 1981-82, Historisk Museum, Universitetet i Bergen. Lohne, Ø. S. 2006 SeaCurve_v1 - Teoretisk beregning av strandforskyvningskurver i Hordaland fra UTM- koordinater. MS Excel regneark. Romundset, A., 2005 Strandforskyving og isavsmelting i midtre Hardanger, Master oppgave, UiB (82 pp). Simpson, David N. 2003 SeaLevelCurvesSunm-STrond_v2_kalib.xls Tilgjenglig fra forfatter. Svendsen, John Inge, and Jan Mangerud 1987 Late Weichselian and Holocene sea-level history for a cross-section of western Norway, Journal of Quaternary Science, 2:113-132. Vasskog, K. 2006 Holosen strandforskyvning på sørlige Bømlo. Master thesis, University of Bergen (87 pp).

406

VEDLEGG C14-DATERINGA R

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-26.3:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-24.6:lab. mult=1)

Laboratory number: Beta-261714

Laboratory number: Beta-261712 Conventional radiocarbon age: 1030±40 BP

Conventional radiocarbon age:

990±50 BP

2 Sigma calibrated result: Cal AD 980 to 1160 (Cal BP 970 to 790) (95% probability)

2 Sigma calibrated results: Cal AD 900 to 920 (Cal BP 1050 to 1040) and (95% probability) Cal AD 960 to 1040 (Cal BP 990 to 910)

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1030 (Cal BP 920)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1010 (Cal BP 940)

1 Sigma calibrated results: Cal AD 1010 to 1040 (Cal BP 940 to 910) and (68% probability) Cal AD 1100 to 1120 (Cal BP 850 to 830)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 980 to 1030 (Cal BP 960 to 920) (68% probability) 1030±40 BP

990±50 BP

Charred material

1150

1160 1140

1100

1120 1100

1050

1060

Radiocarbon age (BP)

1080

1040 1020 1000 980

1000

950

900

960 850

940 920

800

900 750

880 880

900

920

940

960

980

1000

1020

1040

1060

940

960

Cal AD

References: Database used INTCAL04 Calibration Database INTCAL04 Radiocarbon Age Calibration IntCal04: Calibration Issue of Radiocarbon (Volume 46, nr 3, 2004). Mathematics A Simplified Approach to Calibrating C14 Dates Talma, A. S., Vogel, J. C., 1993, Radiocarbon 35(2), p317-322

980

1000

1020

1040

1060 Cal AD

1080

1100

1120

1140

1160

1180

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

407

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-23.3:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-261715

Conventional radiocarbon age:

1760±40 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

(Variables: C13/C12=-26:lab. mult=1) Laboratory number: Beta-261716 Conventional radiocarbon age:

Cal AD 140 to 390 (Cal BP 1810 to 1560)

2 Sigma calibrated result: Cal AD 130 to 340 (Cal BP 1820 to 1610) (95% probability)

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 250 (Cal BP 1700)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 240 (Cal BP 1710)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 230 to 330 (Cal BP 1720 to 1620) (68% probability) 1760±40 BP

1 Sigma calibrated results: Cal AD 210 to 260 (Cal BP 1740 to 1690) and (68% probability) Cal AD 300 to 310 (Cal BP 1650 to 1640) 1790±40 BP

Charred material

1900

1920

1880

1900

1860

1880

1840

1860

1820

1840

1800

1820

Radiocarbon age (BP)

1790±40 BP

1780 1760 1740 1720

1800 1780 1760 1740

1700

1720

1680

1700

1660

1680

1640

1660

1620

Charred material

1640 120

140

160

180

200

220

240

260 Cal AD

280

300

320

340

360

380

400

100

120

140

160

180

200

220 240 Cal AD

260

280

300

320

340

360

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

408

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-24.3:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-27.1:lab. mult=1) Laboratory number: Beta-263376

Laboratory number:

Beta-263377

Conventional radiocarbon age: 1260±50 BP

Conventional radiocarbon age:

1510±40 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

2 Sigma calibrated result: Cal AD 660 to 890 (Cal BP 1290 to 1060) (95% probability)

Cal AD 430 to 640 (Cal BP 1520 to 1320) Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 720 (Cal BP 1230) and Cal AD 740 (Cal BP 1210) and Cal AD 770 (Cal BP 1180)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 680 to 780 (Cal BP 1270 to 1160) (68% probability)

Cal AD 560 (Cal BP 1390) Cal AD 540 to 600 (Cal BP 1410 to 1350)

1510±40 BP

Charred material

1640

1260±50 BP

Charred material

1450

1620 1600

1400 1580 1560

Radiocarbon age (BP)

1350

1300

1250

1200

1540 1520 1500 1480 1460 1440 1420

1150 1400 1380

1100

1360 400

420

1050 620

640

660

680

700

720

740

760 Cal AD

780

800

820

840

860

880

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

440

460

480

500

520 Cal AD

540

560

580

600

620

640

900

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

409

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-25.8:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-23.7:lab. mult=1)

Laboratory number:

Laboratory number: Beta-263378 Conventional radiocarbon age: 330±40 BP

Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated results: (95% probability)

2 Sigma calibrated result: Cal AD 1450 to 1650 (Cal BP 500 to 300) (95% probability)

Beta-263379 410±40 BP Cal AD 1430 to 1520 (Cal BP 520 to 430) and Cal AD 1580 to 1630 (Cal BP 370 to 320) Intercept data

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1520 (Cal BP 430) and Cal AD 1580 (Cal BP 370) and Cal AD 1630 (Cal BP 320)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 1450 (Cal BP 500) Cal AD 1440 to 1480 (Cal BP 510 to 470)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 1480 to 1640 (Cal BP 470 to 310) (68% probability) 410±40 BP 330±40 BP

520

440

500

420

480

400

460

Radiocarbon age (BP)

380 Radiocarbon age (BP)

Charred material

540

Charred material

460

360 340 320 300 280

440 420 400 380 360 340

260

320

240

300

220

280

200

260 1400

180 1420

1440

1460

1480

1500

1520

1540 Cal AD

1560

1580

1600

1620

1640

1420

1660

1440

1460

1480

1500

1520 Cal AD

1540

1560

1580

1600

1620

1640

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

410

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25:lab. mult=1) Laboratory number:

(Variables: C13/C12=-24.5:lab. mult=1)

Beta-263380

Laboratory number:

310±40 BP

Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Beta-263381 250±40 BP

Conventional radiocarbon age:

Cal AD 1460 to 1660 (Cal BP 490 to 290)

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal AD 1520 to 1580 (Cal BP 430 to 370) and Cal AD 1630 to 1680 (Cal BP 320 to 270) and Cal AD 1770 to 1800 (Cal BP 180 to 150) and Cal AD 1940 to 1950 (Cal BP 10 to 0)

Intercept data Intercepts of radiocarbon age with calibration curve:

1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Intercept data

Cal AD 1540 (Cal BP 420) and Cal AD 1540 (Cal BP 400) and Cal AD 1630 (Cal BP 320)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal AD 1500 to 1600 (Cal BP 440 to 350) and Cal AD 1610 to 1650 (Cal BP 340 to 300) Charred material

380

420

360

400

340

380

320

360

300

340

280

320 300 280 260 240

Cal AD 1650 (Cal BP 300) Cal AD 1640 to 1660 (Cal BP 310 to 280)

250±40 BP

440

Radiocarbon age (BP)

310±40 BP

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Charred material

260 240 220 200 180

220

160

200

140

180

120

160

100

1440

1460

1480

1500

1520

1540 1560 Cal AD

1580

1600

1620

1640

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

1660

1450

1500

1550

1600

1650

1700 1750 Cal AD

1800

1850

1900

1950

2000

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

411

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-23.9:lab. mult=1) Laboratory number: Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated results: (95% probability)

(Variables: C13/C12=-25:lab. mult=1)

Beta-263382

Laboratory number:

530±40 BP

Conventional radiocarbon age:

Cal AD 1320 to 1350 (Cal BP 630 to 600) and Cal AD 1390 to 1440 (Cal BP 560 to 510)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Beta-264474 330±60 BP Cal AD 1440 to 1660 (Cal BP 510 to 280) Intercept data

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve:

Cal AD 1420 (Cal BP 540) Cal AD 1400 to 1430 (Cal BP 550 to 520)

1 Sigma calibrated result: (68% probability) 530±40 BP

Cal AD 1520 (Cal BP 430) and Cal AD 1580 (Cal BP 370) and Cal AD 1630 (Cal BP 320) Cal AD 1460 to 1650 (Cal BP 490 to 300)

Charred material

660

330±60 BP

Charred material

550

640 620

500

600

450

560

400

540

Radiocarbon age (BP)

580

520 500 480 460

350

300

250

440

200 420 400

150

380 1280

1300

1320

1340

1360

1380

1400

1420

1440

Cal AD

1460

100 1420

1440

1460

1480

1500

1520

1540 1560 Cal AD

1580

1600

1620

1640

1660

1680

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

412

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.6:lab. mult=1)

Laboratory number:

Beta-265408 1300±40 BP

Laboratory number:

Beta-264475

Conventional radiocarbon age:

1380±40 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 610 to 680 (Cal BP 1340 to 1270)

Intercept data Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 650 to 780 (Cal BP 1300 to 1170)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal AD 650 (Cal BP 1300)

1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Cal AD 640 to 660 (Cal BP 1310 to 1280)

Cal AD 680 (Cal BP 1270) Cal AD 660 to 720 (Cal BP 1280 to 1230) and Cal AD 740 to 770 (Cal BP 1210 to 1180)

1300±40 BP Charred material

1420

1500

1400

1480

1380

1460

1360

Radiocarbon age (BP)

1440

Radiocarbon age (BP)

Charred material

1440

1380±40 BP 1520

1420 1400 1380 1360

1340 1320 1300 1280 1260

1340

1240 1320

1220 1300

1200 1280

1180

1260

1160

1240 590

600

610

620

630

640 Cal AD

650

660

670

680

690

640

650

660

670

680

690

700

710 Cal AD

720

730

740

750

760

770

780

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

413

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-26.8:lab. mult=1) Laboratory number:

(Variables: C13/C12=-24.2:lab. mult=1)

Beta-265618

Laboratory number:

Conventional radiocarbon age: 820±40 BP

Beta-263383 110±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: Cal AD 1160 to 1270 (Cal BP 790 to 680) (95% probability)

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal AD 1670 to 1780 (Cal BP 280 to 170) and Cal AD 1800 to 1950 (Cal BP 150 to 0) and Cal AD 1950 to 1960 (Cal BP 0 to 0)

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1220 (Cal BP 730)

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve:

1 Sigma calibrated result: Cal AD 1200 to 1260 (Cal BP 750 to 690) (68% probability) 820±40 BP

Charred material

960 940

1 Sigma calibrated results: (68% probability)

920 900

Cal AD 1680 to 1740 (Cal BP 270 to 210) and Cal AD 1810 to 1930 (Cal BP 140 to 20) and Cal AD 1950 to 1960 (Cal BP 0 to 0)

110±40 BP

Charred material

240

860

220 840

200

820

180

800

160

Radiocarbon age (BP)

880

Cal AD 1700 (Cal BP 250) and Cal AD 1720 (Cal BP 230) and Cal AD 1820 (Cal BP 130) and Cal AD 1840 (Cal BP 110) and Cal AD 1880 (Cal BP 70) and Cal AD 1920 (Cal BP 40) and Cal AD 1950 (Cal BP 0)

780 760 740 720

140 120 100 80 60 40

700

20 680 1120

1140

1160

1180

1200 Cal AD

1220

1240

1260

1280

0 -20 1600

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

1650

1700

1750

1800 Cal AD

1850

1900

1950

2000

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

414

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-23.5:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-25.3:lab. mult=1)

Laboratory number: Beta-263384

Laboratory number:

Beta-263385

Conventional radiocarbon age: 1730±40 BP

Conventional radiocarbon age:

1600±40 BP

2 Sigma calibrated result: Cal AD 230 to 410 (Cal BP 1720 to 1540) (95% probability)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Intercept data

Cal AD 390 to 550 (Cal BP 1560 to 1400) Intercept data

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 260 (Cal BP 1680) and Cal AD 280 (Cal BP 1670) and Cal AD 330 (Cal BP 1620)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 430 (Cal BP 1520) Cal AD 410 to 540 (Cal BP 1540 to 1420)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 250 to 380 (Cal BP 1700 to 1570) (68% probability) 1600±40 BP 1730±40 BP 1860

1720

1840

1700

1820

1680

1800

1660

Radiocarbon age (BP)

1780 Radiocarbon age (BP)

Charred material

1740

Charred material

1760 1740 1720 1700 1680

1640 1620 1600 1580 1560 1540

1660

1520

1640

1500

1620

1480

1600

1460 360

1580 200

220

240

260

280

300

320 Cal AD

340

360

380

400

380

420

400

420

440

460 Cal AD

480

500

520

540

560

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

415

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.4:lab. mult=1) Laboratory number:

(Variables: C13/C12=-25.7:lab. mult=1)

Beta-263386 260±40 BP

Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Laboratory number:

Beta-263387

Conventional radiocarbon age:

2210±40 BP

Cal AD 1520 to 1590 (Cal BP 430 to 360) and Cal AD 1620 to 1670 (Cal BP 330 to 280) and Cal AD 1770 to 1800 (Cal BP 180 to 150) and Cal AD 1940 to 1950 (Cal BP 10 to 0)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Intercept data Intercepts of radiocarbon age with calibration curve:

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 1650 (Cal BP 300) Cal AD 1640 to 1660 (Cal BP 310 to 290)

1 Sigma calibrated result: (68% probability) 2340

380

2320

360

2300

340

2280

320

2260

300

2240

280 260 240 220

Cal BC 370 to 200 (Cal BP 2320 to 2150)

Charred material

2220 2200 2180 2160

200

2140

180

2120

160

2100

140

2080

120

Cal BC 350 (Cal BP 2300) and Cal BC 290 (Cal BP 2240) and Cal BC 220 (Cal BP 2170)

2210±40 BP

Charred material

400

Radiocarbon age (BP)

260±40 BP

Cal BC 390 to 170 (Cal BP 2340 to 2120)

2060

1450

1500

1550

1600

1650

1700 1750 Cal AD

1800

1850

1900

1950

2000

400

380

360

340

320

300

280 260 Cal BC

240

220

200

180

160

140

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

416

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-25.3:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-25.6:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-263388

Laboratory number:

Beta-263389

Conventional radiocarbon age:

2370±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2320±40 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal BC 530 to 390 (Cal BP 2480 to 2340)

Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal BC 400 (Cal BP 2350)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal BC 410 to 400 (Cal BP 2360 to 2340)

2370±40 BP

2460

2480

2440

2460

2420

2440

2400

2420

2380

2400

2360

2380 2360 2340 2320

Cal BC 390 (Cal BP 2340) Cal BC 400 to 380 (Cal BP 2350 to 2330)

2320±40 BP

Charred material

2500

Radiocarbon age (BP)

Cal BC 410 to 360 (Cal BP 2360 to 2310)

Charred material

2340 2320 2300 2280

2300

2260

2280

2240

2260

2220

2240

2200 2180

2220 540

520

500

480

460

440

420

400

380

360

415

410

Cal BC

405

400

395

390

385 Cal BC

380

375

370

365

360

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

417

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.4:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-25.5:lab. mult=1)

Laboratory number:

Beta-263390

Laboratory number:

Beta-263391

Conventional radiocarbon age:

1080±40 BP

Conventional radiocarbon age:

1310±70 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 890 to 1020 (Cal BP 1060 to 930)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Cal AD 610 to 880 (Cal BP 1340 to 1070) Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal AD 980 (Cal BP 970) Cal AD 900 to 920 (Cal BP 1050 to 1030) and Cal AD 950 to 1010 (Cal BP 1000 to 940)

1080±40 BP

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 680 (Cal BP 1270) Cal AD 650 to 770 (Cal BP 1300 to 1180)

1310±70 BP

Charred material

1220

Charred material

1550

1200 1500 1180 1450

1160

1400

1120

Radiocarbon age (BP)

1140

1100 1080 1060 1040

1350

1300

1250

1200

1020 1000

1150

980 1100 960 940

1050 860

880

900

920

940

960

980

1000

1020

1040

550

600

Cal AD

650

700

750

800

850

900

Cal AD

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

418

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-22.9:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-25.3:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-263392

Laboratory number:

Beta-263393

Conventional radiocarbon age:

2140±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2030±40 BP

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal BC 360 to 290 (Cal BP 2300 to 2240) and Cal BC 240 to 50 (Cal BP 2180 to 2000)

Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Cal BC 160 to Cal AD 60 (Cal BP 2110 to 1890)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal BC 180 (Cal BP 2130)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal BC 340 to 330 (Cal BP 2290 to 2280) and Cal BC 200 to 150 (Cal BP 2150 to 2100) and Cal BC 140 to 110 (Cal BP 2090 to 2060)

Cal BC 40 (Cal BP 1990) Cal BC 60 to Cal AD 10 (Cal BP 2010 to 1940)

2030±40 BP

2140±40 BP

Charred material

2160

Charred material

2280 2140

2260 2120

2240 2100

2220 2080

Radiocarbon age (BP)

2200 2180 2160 2140 2120

2060 2040 2020 2000 1980

2100 1960

2080 1940

2060 1920

2040 1900

2020 1880

2000

180

400

350

300

250

200

150

100

160

140

120

100

60 40 Cal BC/AD

Cal BC

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

419

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.6:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-24.6:lab. mult=1)

Laboratory number:

Beta-264930

Laboratory number:

Conventional radiocarbon age:

2380±50 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal BC 740 to 690 (Cal BP 2690 to 2640) and Cal BC 660 to 640 (Cal BP 2610 to 2590) and Cal BC 550 to 380 (Cal BP 2500 to 2330)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

370±40 BP Cal AD 1440 to 1640 (Cal BP 510 to 310) Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Beta-265329

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1480 (Cal BP 470)

Cal BC 410 (Cal BP 2360)

1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Cal BC 510 to 400 (Cal BP 2460 to 2340)

2380±50 BP

Cal AD 1450 to 1520 (Cal BP 500 to 430) and Cal AD 1580 to 1630 (Cal BP 370 to 320)

370±40 BP

Charred material

500

2550

480 460

2500

440 420 Radiocarbon age (BP)

Radiocarbon age (BP)

2450

2400

2350

2300

400 380 360 340 320 300

2250

280 260

2200 240 220

2150 800

750

700

650

600

550 Cal BC

500

450

400

350

300

1420

1440

1460

1480

1500

1520

1540 Cal AD

1560

1580

1600

1620

1640

1660

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

420

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-19.3:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-25.2:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-264931

Laboratory number:

Conventional radiocarbon age:

1800±50 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

1 Sigma calibrated results: (68% probability)

780±40 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 90 to 350 (Cal BP 1860 to 1600)

Cal AD 1200 to 1280 (Cal BP 750 to 670) Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Beta-265407

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1260 (Cal BP 690)

Cal AD 230 (Cal BP 1720)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 140 to 260 (Cal BP 1810 to 1690) and Cal AD 300 to 310 (Cal BP 1650 to 1640)

1800±50 BP

Cal AD 1220 to 1270 (Cal BP 730 to 680)

780±40 BP

Charred material

920

2000

900 1950

880 860

1900

1850

Radiocarbon age (BP)

840

1800

1750

820 800 780 760 740 720

1700

700 680

1650

660 640

1600 0

100

150

200

250

300

350

1180

1190

Cal AD

1200

1210

1220

1230 1240 Cal AD

1250

1260

1270

1280

1290

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

421

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-26:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-24.6:lab. mult=1)

Laboratory number:

Beta-265409

Laboratory number:

Conventional radiocarbon age:

2060±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal BC 180 to Cal AD 20 (Cal BP 2130 to 1930)

Beta-265410 250±40 BP

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal AD 1520 to 1580 (Cal BP 430 to 370) and Cal AD 1630 to 1680 (Cal BP 320 to 270) and Cal AD 1770 to 1800 (Cal BP 180 to 150) and Cal AD 1940 to 1950 (Cal BP 10 to 0)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Intercept data

Cal BC 50 (Cal BP 2000)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal BC 150 to 140 (Cal BP 2100 to 2090) and Cal BC 110 to 30 (Cal BP 2060 to 1980)

1 Sigma calibrated result: (68% probability) 2060±40 BP

Cal AD 1640 to 1660 (Cal BP 310 to 280)

Charred material

2200

250±40 BP

Charred material

380

2180

360

2160

340

2140

320

2120

300

2100 2080

Radiocarbon age (BP)

Cal AD 1650 (Cal BP 300)

2060 2040 2020 2000

280 260 240 220 200 180

1980

160

1960

140

1940

120

1920 200

180

160

140

120

100

80 Cal BC/AD

100 1450

1500

1550

1600

1650

1700 1750 Cal AD

1800

1850

1900

1950

2000

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

422

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-27.6:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-26.5:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-265411

Laboratory number:

Beta-265412

Conventional radiocarbon age:

2260±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2400±40 BP

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal BC 400 to 340 (Cal BP 2350 to 2290) and Cal BC 330 to 200 (Cal BP 2280 to 2150) Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal BC 370 (Cal BP 2320) Cal BC 390 to 360 (Cal BP 2340 to 2300) and Cal BC 290 to 240 (Cal BP 2240 to 2180)

2260±40 BP

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

2540

2380

2520

2360

2500

2340

2480

2320

2460

2300

2440

2280 2260 2240 2220

Cal BC 410 (Cal BP 2360) Cal BC 520 to 400 (Cal BP 2470 to 2350)

2400±40 BP

Charred material

2400

Radiocarbon age (BP)

Cal BC 740 to 690 (Cal BP 2690 to 2640) and Cal BC 660 to 640 (Cal BP 2610 to 2590) and Cal BC 550 to 390 (Cal BP 2500 to 2340)

Charred material

2420 2400 2380 2360 2340

2200

2320

2180

2300

2160

2280

2140

2260

2120

800

420

400

380

360

340

320

300 Cal BC

280

260

240

220

200

750

180

700

650

600

550 Cal BC

500

450

400

350

300

References:

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

Database used INTCAL04 Calibration Database INTCAL04 Radiocarbon Age Calibration IntCal04: Calibration Issue of Radiocarbon (Volume 46, nr 3, 2004). Mathematics A Simplified Approach to Calibrating C14 Dates Talma, A. S., Vogel, J. C., 1993, Radiocarbon 35(2), p317-322

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

423

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.2:lab. mult=1) Laboratory number:

(Variables: C13/C12=-26.3:lab. mult=1)

Beta-264472 700±40 BP

Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Laboratory number: Beta-264473 1590±40 BP

Conventional radiocarbon age:

Cal AD 1260 to 1310 (Cal BP 690 to 640) and Cal AD 1360 to 1390 (Cal BP 590 to 560)

2 Sigma calibrated result: Cal AD 390 to 560 (Cal BP 1560 to 1390) (95% probability)

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1280 (Cal BP 670)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 430 (Cal BP 1520)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 1270 to 1300 (Cal BP 680 to 660) (68% probability) 700±40 BP

1 Sigma calibrated result: Cal AD 420 to 540 (Cal BP 1530 to 1410) (68% probability)

Charred material

840

1590±40 BP

Charred material

1720

820 1700

800 1680

780 1660 1640

740 Radiocarbon age (BP)

Radiocarbon age (BP)

760

720 700 680 660

1620 1600 1580 1560 1540

640

1520

620

1500

600

1480

580

1460 1440

560 1240

1260

1280

1300

1320 Cal AD

1340

1360

1380

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

1400

360

380

400

420

440

460

480 Cal AD

500

520

540

560

580

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

424

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-24.8:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-26.8:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-264937

Laboratory number:

Beta-264932

Conventional radiocarbon age:

1040±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2800±40 BP

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 900 to 920 (Cal BP 1050 to 1030) and Cal AD 950 to 1040 (Cal BP 1000 to 920)

Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal BC 1040 to 840 (Cal BP 2990 to 2790)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal AD 1010 (Cal BP 940)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 980 to 1020 (Cal BP 970 to 930)

1040±40 BP

Cal BC 930 (Cal BP 2880) Cal BC 1000 to 910 (Cal BP 2950 to 2860)

2800±40 BP

Charred material

2940

1180

2920

1160

2900

1140

2880

1120 2860

Radiocarbon age (BP)

1100 1080 1060 1040 1020

2840 2820 2800 2780 2760

1000 2740

980 2720

960 2700

940 2680

920

2660 1060

900 860

880

900

920

940

960

980

1000

1020

1040

1020

1000

980

960

940 Cal BC

920

900

880

860

840

Cal AD

References:

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

425

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-23.4:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-24.8:lab. mult=1) Laboratory number: Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Laboratory number:

Beta-264934

Conventional radiocarbon age:

2170±40 BP

Beta-264933 480±50 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 1400 to 1470 (Cal BP 550 to 480)

Intercept data

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: 1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal BC 370 to 100 (Cal BP 2320 to 2050)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal BC 200 (Cal BP 2150)

Cal AD 1430 (Cal BP 520)

1 Sigma calibrated results: (68% probability)

Cal AD 1420 to 1450 (Cal BP 540 to 500)

480±50 BP

Cal BC 350 to 290 (Cal BP 2300 to 2240) and Cal BC 220 to 170 (Cal BP 2170 to 2120)

2170±40 BP

Charred material

2300

650

2280

600

2260 2240

550

500

Radiocarbon age (BP)

2220

450

400

2200 2180 2160 2140 2120 2100

350 2080 2060

300

2040 2020

250 1380

1390

1400

1410

1420

1430 Cal AD

1440

1450

1460

1470

1480

400

350

300

250

200

150

100

Cal BC

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

426

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-26:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-26.5:lab. mult=1) Laboratory number:

Beta-264935

Laboratory number:

Conventional radiocarbon age:

1570±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 980 to 1160 (Cal BP 960 to 800) Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve:

Cal AD 450 (Cal BP 1500) and Cal AD 450 (Cal BP 1500) and Cal AD 460 (Cal BP 1490) and Cal AD 480 (Cal BP 1470) and Cal AD 530 (Cal BP 1420)

1 Sigma calibrated result: (68% probability)

Cal AD 1030 (Cal BP 920) Cal AD 1010 to 1040 (Cal BP 940 to 910)

990±40 BP

Cal AD 420 to 550 (Cal BP 1520 to 1400)

Charred material

1120 1100

1570±40 BP

Charred material

1080

1680

1060

1660

1040

1640

1020

Radiocarbon age (BP)

1700

1620

Radiocarbon age (BP)

990±40 BP

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 410 to 580 (Cal BP 1540 to 1370) Intercept data

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve:

Beta-264936

1600 1580 1560 1540

1000 980 960 940 920

1520

900

1500

880

1480

860

1460 840

1440

960

980

1000

1020

1040

1060 1080 Cal AD

1100

1120

1140

1160

1180

1420 380

400

420

440

460

480 Cal AD

500

520

540

560

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

580

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

427

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-24.9:lab. mult=1) Laboratory number:

(Variables: C13/C12=-26.2:lab. mult=1)

Beta-263375 270±40 BP

Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Laboratory number:

Beta-260848

Conventional radiocarbon age:

1040±40 BP

Cal AD 1500 to 1600 (Cal BP 440 to 350) and Cal AD 1610 to 1670 (Cal BP 340 to 280) and Cal AD 1780 to 1800 (Cal BP 170 to 150) and Cal AD 1950 to 1950 (Cal BP 0 to 0)

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal AD 900 to 920 (Cal BP 1050 to 1030) and Cal AD 950 to 1040 (Cal BP 1000 to 920) Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1010 (Cal BP 940)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1650 (Cal BP 300)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 980 to 1020 (Cal BP 970 to 930) (68% probability)

1 Sigma calibrated results: Cal AD 1540 to 1540 (Cal BP 420 to 400) and (68% probability) Cal AD 1630 to 1660 (Cal BP 320 to 290) 1040±40 BP 270±40 BP

1160

380

1140

360

1120

340

1100 Radiocarbon age (BP)

320 Radiocarbon age (BP)

Charred material

1180

Charred material

400

300 280 260 240 220

1080 1060 1040 1020 1000 980

200

960

180

940

160

920

140

900 860

120 1450

1500

1550

1600

1650

1700 1750 Cal AD

1800

1850

1900

1950

880

900

920

940

960

980

1000

1020

1040

Cal AD

2000

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

428

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-23.7:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-23.8:lab. mult=1) Laboratory number:

Laboratory number:

Beta-260847

Conventional radiocarbon age:

1610±40 BP

Beta-260846 250±50 BP

Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated results: (95% probability)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal AD 1500 to 1600 (Cal BP 440 to 350) and Cal AD 1610 to 1680 (Cal BP 340 to 270) and Cal AD 1740 to 1810 (Cal BP 210 to 140) and Cal AD 1930 to 1950 (Cal BP 20 to 0)

Cal AD 380 to 550 (Cal BP 1570 to 1400) Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 420 (Cal BP 1520)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1650 (Cal BP 300)

1 Sigma calibrated results: Cal AD 410 to 450 (Cal BP 1540 to 1500) and (68% probability) Cal AD 450 to 460 (Cal BP 1500 to 1490) and Cal AD 480 to 530 (Cal BP 1470 to 1420)

1 Sigma calibrated results: Cal AD 1640 to 1670 (Cal BP 310 to 280) and (68% probability) Cal AD 1780 to 1790 (Cal BP 160 to 160) 250±50 BP

1610±40 BP

Charred material

1740

450

1720 1700

400

1680 1660 Radiocarbon age (BP)

Radiocarbon age (BP)

350

300

250

200

1640 1620 1600 1580 1560 1540

150

1520 1500

100

1480 1460

360

1450

1500

1550

1600

1650

1700 1750 Cal AD

1800

1850

1900

1950

380

2000

400

420

440

460 Cal AD

480

500

520

540

560

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

429

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS (Variables: C13/C12=-24.2:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-26:lab. mult=1) Laboratory number: Beta-260849

Laboratory number:

Beta-265614

1880±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2940±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

2 Sigma calibrated result: Cal AD 50 to 230 (Cal BP 1900 to 1720) (95% probability)

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal BC 1130 (Cal BP 3080)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 120 (Cal BP 1830)

1 Sigma calibrated results: Cal BC 1250 to 1240 (Cal BP 3200 to 3190) and (68% probability) Cal BC 1220 to 1080 (Cal BP 3170 to 3030)

1 Sigma calibrated result: Cal AD 80 to 140 (Cal BP 1870 to 1810) (68% probability) 1880±40 BP

2940±40 BP

Charred material

2020

3080

2000

3060

1980

3040

1960

3020

1940

3000

1920

2980

Radiocarbon age (BP)

Cal BC 1280 to 1010 (Cal BP 3230 to 2960)

1900 1880 1860 1840

Charred material

2960 2940 2920 2900

1820

2880

1800

2860

1780

2840

1760

2820 2800

1740 20

100

120

140 Cal AD

160

180

200

220

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

240

1300

1250

1200

1150

1100

1050

1000

950

Cal BC

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

430

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-26.5:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-25.2:lab. mult=1)

Laboratory number:

Beta-265615

Laboratory number:

Conventional radiocarbon age:

2930±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Cal BC 1270 to 1010 (Cal BP 3220 to 2960)

Beta-265616 260±40 BP

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Cal AD 1520 to 1590 (Cal BP 430 to 360) and Cal AD 1620 to 1670 (Cal BP 330 to 280) and Cal AD 1770 to 1800 (Cal BP 180 to 150) and Cal AD 1940 to 1950 (Cal BP 10 to 0)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal BC 1120 (Cal BP 3070)

Intercept data Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1650 (Cal BP 300)

1 Sigma calibrated result: Cal BC 1210 to 1050 (Cal BP 3160 to 3000) (68% probability)

1 Sigma calibrated result: (68% probability) 2930±40 BP

Charred material

3060

260±40 BP

Charred material

400

3040

380

3020

360

3000

340

2980

320

2960 2940

Radiocarbon age (BP)

Cal AD 1640 to 1660 (Cal BP 310 to 290)

2920 2900 2880 2860

300 280 260 240 220 200

2840

180

2820

160

2800

140

2780 1300

1250

1200

1150

1100

1050

1000

Cal BC

950

120 1450

1500

1550

1600

1650

1700 1750 Cal AD

1800

1850

1900

1950

2000

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

431

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.5:lab. mult=1)

(Variables: C13/C12=-23.1:lab. mult=1)

Laboratory number: Beta-265617

Laboratory number:

4470±40 BP

Conventional radiocarbon age:

2 Sigma calibrated result: Cal BC 3350 to 3020 (Cal BP 5300 to 4960) (95% probability)

2 Sigma calibrated result: (95% probability)

Intercept data

Beta-260850 920±50 BP Cal AD 1020 to 1220 (Cal BP 930 to 730) Intercept data

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve: Cal BC 3260 (Cal BP 5210) and Cal BC 3250 (Cal BP 5200) and Cal BC 3100 (Cal BP 5050)

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1060 (Cal BP 900) and Cal AD 1080 (Cal BP 870) and Cal AD 1150 (Cal BP 800)

1 Sigma calibrated results: Cal BC 3330 to 3210 (Cal BP 5280 to 5160) and (68% probability) Cal BC 3180 to 3150 (Cal BP 5130 to 5100) and Cal BC 3130 to 3090 (Cal BP 5080 to 5040) and Cal BC 3050 to 3040 (Cal BP 5000 to 4980) 4470±40 BP

1 Sigma calibrated result: Cal AD 1030 to 1170 (Cal BP 920 to 780) (68% probability) 920±50 BP

Charred material

1100

Charred material

4600 1050

4580 4560

1000 4540

Radiocarbon age (BP)

4520 4500 4480 4460 4440

950

900

850

4420 4400

800

4380 750

4360 4340

700

4320 3400

3350

3300

3250

3200

3150 Cal BC

3100

3050

3000

2950

2900

980

1000

1020

1040

1060

1080

1100 1120 Cal AD

1140

1160

1180

1200

1220

1240

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory

4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

432

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-25.5:lab. mult=1) Laboratory number: Beta-260851 Conventional radiocarbon age:

(Variables: C13/C12=-25.3:lab. mult=1)

2430±60 BP

2 Sigma calibrated result: Cal BC 780 to 390 (Cal BP 2730 to 2340) (95% probability)

Laboratory number:

Beta-264470

Conventional radiocarbon age:

1180±40 BP

2 Sigma calibrated results: (95% probability)

Intercept data

Cal AD 720 to 740 (Cal BP 1230 to 1210) and Cal AD 770 to 970 (Cal BP 1180 to 980) Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal BC 510 (Cal BP 2460)

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 880 (Cal BP 1070)

1 Sigma calibrated results: Cal BC 750 to 690 (Cal BP 2700 to 2640) and (68% probability) Cal BC 660 to 640 (Cal BP 2610 to 2590) and Cal BC 590 to 400 (Cal BP 2540 to 2350) 2430±60 BP

1 Sigma calibrated result: Cal AD 780 to 890 (Cal BP 1170 to 1060) (68% probability)

Charred material

1180±40 BP

2650

Charred material

1320 1300

2600

1280

2550

1260 1240 Radiocarbon age (BP)

Radiocarbon age (BP)

2500

2450

2400

2350

1220 1200 1180 1160 1140 1120

2300

1100 1080

2250 1060 1040

2200 800

750

700

650

600

550

500

450

400

350

700

720

Cal BC

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

740

760

780

800

820

840 Cal AD

860

880

900

920

940

960

980

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

433

CALIBRATION OF RADIOCARBON AGE TO CALENDAR YEARS

(Variables: C13/C12=-24.6:lab. mult=1) Laboratory number: Beta-264469

(Variables: C13/C12=-23.3:lab. mult=1) Laboratory number: Conventional radiocarbon age: 2 Sigma calibrated result: (95% probability)

80±40 BP

Conventional radiocarbon age:

Beta-264471

2 Sigma calibrated results: Cal AD 1680 to 1740 (Cal BP 270 to 210) and (95% probability) Cal AD 1800 to 1940 (Cal BP 150 to 20) and Cal AD 1950 to 1960 (Cal BP 0 to 0)

640±40 BP Cal AD 1280 to 1400 (Cal BP 670 to 550)

Intercept data

Intercept of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1960 (Cal BP 0)

Intercepts of radiocarbon age with calibration curve: Cal AD 1300 (Cal BP 650) and Cal AD 1370 (Cal BP 580) and Cal AD 1380 (Cal BP 570)

1 Sigma calibrated results: Cal AD 1700 to 1720 (Cal BP 260 to 220) and (68% probability) Cal AD 1820 to 1920 (Cal BP 140 to 30) and Cal AD 1950 to 1960 (Cal BP 0 to 0)

1 Sigma calibrated results: Cal AD 1290 to 1320 (Cal BP 660 to 630) and (68% probability) Cal AD 1350 to 1390 (Cal BP 600 to 560) 640±40 BP

80±40 BP

Charred material

220

Charred material

200

780

180

760

160

740

140 Radiocarbon age (BP)

720

Radiocarbon age (BP)

700 680 660 640

120 100 80 60 40

620 20

600 0

580 -20

560 -40

540 -60

520

1600

1650

1700

1750

1800 Cal AD

1850

1900

1950

2000

500 1240

1260

1280

1300

1320

1340

1360

1380

1400

Cal AD

1420

Beta Analytic Radiocarbon Dating Laboratory 4985 S.W. 74th Court, Miami, Florida 33155 • Tel: (305)667-5167 • Fax: (305)663-0964 • E-Mail: beta@radiocarbon.com

434

KARTVEDLEGG OMRÅDER VURDERT FOR MASKINELL SJAKTING

435

436

437

438

439

440

441

442

443

444

445

446

STEINALDERUNDERSØK INGANE

447

448

449

450

451

OVERSIKTSKART OVER T RASEEN

452

OVERSIKTSKART FOR SO GNDAL

453

454

455

456

457

NYA

458

OVERSIKTSKART FOR LE IKANGER

459

460

461

462

463

464

OVERSIKTSKART FOR BA LESTRAND

465

466

467

OVERSIKTSKART FOR HØ YANGER

468

OVERSIKTSKART FOR GAULAR

469

470

471

472

OVERSIKTSKART FOR FØRDE OG JØLSTER

473

474

475

476

OVERSIKTSKART FOR NAUSTDAL

477

478

479

OVERSIKTSKART FOR FLORA

480

481

482

483

484

OVERSIKTSKART FOR BR EMANGER

485

486

OVERSIKTSKART FOR EI D

487

488

489

490

491

Kulturavdelinga Postboks 173 6801 FĂ¸rde Tlf.: 57 65 61 00 postmottak.kultur@sfj.no www.sfj.no