Zatoz Erronkari ibarra ezaguztzera by medio ambiente navarra

Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera Erronkariko Naturaren Iterpretaziorako Zentroa bisitatzeko materiala (12 eta 16 urte bitarteko neska-mutilentzat)

Nafarroako Gobernua Ingurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza Departamentua

Gobierno de Navarra Departamento de Medio Ambiente, Ordenaci贸n del Territorio y Vivienda

CAJA DE AHORROS DE NAVARRA NAFARROAKO AURREZKI KUTXA

Material hau OSTADAR Ingurugiro Hezkuntzarako Erakundeak osatu, diseinatu eta maketatu du (Erakunde hori hauek osatzen dute: Alberto Jiménez Luquin, Lourdes García Pérez eta Cristina Alfonso Seminario) Material hau Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroarentzat egin da. Zentroaren jabetza Nafarroako Gobernuak du, eta bere kudeaketa Ingurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuaren ardura da. Irudiak Birilok egin ditu Santiago García F. Velillak azken berrikuspena egin du, hainbat ideia eta iradokizun eskainiz.

Copyright: ILAE Departamentua, CAN eta Egileak Diseinua: ILUNE Filmaketa: Página, S.A. Inprimaketa: Gráficas Ona ISBN: 84-235-1.902-3 Lege-Gordailua: NA-1.774/1999 Sustatzaile eta banatzailea: Nafarroako Gobernuaren Argitalpen Fondoa. Lehendakaritza eta Barne Departamentua. Navas de Tolosa kalea 21. 31002 Iruña. Tfno. eta faxa: 948 42 71 23. E-mail: fpubli01@cfnavarra.es

Erronkari

Aurkezpena

Ingurugiro-hezkuntza orain dela gutxi hasi gara gure hezkuntza-sistemaren curriculum ofizialean sartzen, zehatzago esateko, Hezkuntza Sistemaren Antolamendu Orokorrerako Legea (LOGSE) onetsi zenean. LOGSEk gizartean bizi-bizirik dauden hainbat gai biltzen ditu zehar-lerroetako ikasgaien artean, besteak beste, kontsumoa, aukera-berdintasuna, bakea, osasuna eta, nola ez, ingurugiroa. Gai horiek guztiek heziketarako aukera ugari eskaintzen dituzte, gogoeta egitera eta erabakiak hartzera gonbidatzen dutelako. Horrenbestez, zeharlerroetako gaiek heziketa bere osotasunean hartzen dute, eta ez arlo bakoitzaren edukiak bakarrik. Zehar-gai horiek, gainera, oinarri etikoa â&#x20AC;&#x201C;pertsonala nahiz kolektiboaâ&#x20AC;&#x201C; garatzen dute, eta hori funtsezkoa da gizarte aske eta baketsua, pertsonekiko begirune osokoa, eta pertsonen bizi-ingurunea den natura horrekiko ere begirune osokoa eraikitzeko. Hezkuntza gizartearen premia nagusi eta oinarrizkoei erantzuteko tresnatzat hartzen badugu, guztiz arrazoizkoa da ingurugiroaren arazoak eskola-eremuan ere aztertzea; izan ere, baliabide naturalek jasaten duten presioa ez da gizateriaren historia osoan zehar gaur bezain handia izan, eta era berean, ingurugiroari eragindako kalteak ez dira inoiz gaur bezain larriak izan. Sistema naturaletan dauden arazoak ulertzeko ezinbestekoa da gizartean, ekonomian eta beste arlo batzuetan gertatzen dena aztertzea. Ingurugiro-hezkuntzan, gaur egun, pertsonek gizartearekiko jokabide etikoa, eta biek planetarekiko jokabide etikoa izan behar dutela azpimarratzen da funtsezko hainbat balore oinarri hartuz, hala nola berdintasuna, solidaritatea eta baliabideen neurrizko erabilera. Nafarroako hezkuntza-komunitatea jokabide horiekiko sentibera denez, aurrean duen erronka berriari erantzuten laguntzeko tresnak eskaini nahi dizkiogu hemendik. Asmo horrekin sortu ditugu unitate didaktiko hauek, ikasgelan ingurugiro-hezkuntza lantzeko lagungarri izango direlako uste osoarekin. Nire nahia gauzatu egingo da material honek bizileku dugun gizartea eta natura ulertuko duten hiritarrak sortzen laguntzen badu, eta hiritar horiek beraiek munduaren kudeaketan jokabide informatua, kritikoa, solidarioa eta aniztasunarekiko errespetu osokoa hartzen badute.

Yolanda Barcina Ingurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitzako Sailburua

Ingurugiroa

Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroa bisitatzeko materiala (12 eta 16 urte bitarteko neska-mutilentzat)

Aurkibidea

Erronkari

AURKIBIDEA Aurkezpena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 0. Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1. Gida didaktikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.1- Norentzat den . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.2- Denboraren banaketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.3- Zein arlo ukituko dituen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.4- Materialaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.5- Bisitaren egituraketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1.6- Heziketa-arloko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1.7- Etapa-arloko helburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.8- Edukiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 1.9- Curriculumarekiko lotura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 1.10- Ariketak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 1.11- Orientabide metodologikoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

2. Baliabideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 2.1- Irudiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.2- Ariketa osagarria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 2.3- Inguruan ikusteko dauden beste aukera batzuk . . . . . . . . . . . . . 32 2.4- Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

3. Ariketa-orrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Ingurugiroa

Erronkari

MATERIALAREN AURKEZPENA "Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera" karpetan Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroak egin nahi dizkizun hainbat proposamen didaktiko aurkituko dituzu. Zentro hau Nafarroako Gobernuarena da eta bere kudeaketa Ingurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza Departamentuaren ardurapean dago. Gure zentroa bisitatzera etortzen diren eskola guztien esku jarri nahi dugu material hau. Gure proposamen didaktiko hauek lagungarri izango zaizkio irakasleari Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentrorako (NIZ) bisita prestatzeko eta irteerari esanahi biribilagoa emateko. Ikaslearentzat ere koadernotxo bat prestatu dugu ezagutuko duen ingurune honetako gauzarik azpimarragarrienak bertan jaso eta lantzeko. Irakasle nahiz ikasleei Erronkari ibarreko paisaia eta izaki bizidunak sakonago ezagutzen lagunduko dizuen euskarria izan nahi du material honek.

Aurkezpena

Gure proposamenen funtsa ez da ingurunea ezagutzea soilik; urrutirago joan nahi dugu, eta ingurugiro-hezkuntza tresnatzat hartuz, ingurunea zaindu eta errespetatzeko jokabideak landu nahi ditugu. Jokabide horiek, gure ikuspuntutik, sentsibilizazio eta konpromezu handiagoa sustatzeko balio behar dute, bai berez "hain ederrak" diren inguruneen aurrean, bai eskola-komunitatea egunero mugitzen den ingurunearen aurrean ere. Irakasle guztioi gure materiala ezagutu eta erabiltzeko gonbidapena luzatu nahi dizuegu, eta bide batez, ikasleen artean Nafarroako geografiako edozein txokok merezi duen errespetu eta interesa erne dezazuen eskatu. Era berean, neska-mutil guztiei Erronkariko animaliak, landareak eta, orokorrean, ibar osoa ezagutu eta gozatzeko gonbidapena luzatzen diegu. ZUEN ZAIN GAUDE!

Ingurugiroa

Erronkari

Aurkezpena

0. SARRERA

1.4- Materialaren egitura

Material hau garatzeko ardatz nagusi bat izan dugu: Erronkariko NIZera bisita egitea. Bisita honen helburua aurrez eskolan ikasleari sortu dizkiogun galdera batzuei erantzuna aurkitzea izango da; erantzun horiek gero eskolan berriro aztertzeko.

1.5- Bisitaren egituraketa

Guk proposatutako materialak atal hauek ditu::

1.8- Edukiak

1.6- Heziketa-arloko helburuak 1.7- Etapa-arloko helburuak

1.9- Curriculumarekiko lotura

Irakaslearentzat:

1.10- Ariketak

1- Gida didaktikoa. Gure NIZera, talde gisa nahiz ikastetxe gisa, etortzera animatuko diren irakasleek proposatuko diren ariketak lantzeko behar duten informazio guztia duen gida da. Ondoko atalak ditu:

1.11- Orientabide metodologikoak 2- Baliabideak. Proposatutako ariketak eta ariketa osagarriak burutzeko eta gelako lana errazteko balio duten datu interesgarriak, bibliografia, material grafikoa eta abar.

1.1- Norentzat den

Ikaslearentzat: 1.2- Denboraren banaketa Ariketa-orrialdeak. Irakasleak eskolan emango dizkie, edo 1.3- Zein arlo ukituko dituen

bestela monitoreek NIZen.

Ingurugiroa

Erronkari

Gida didaktikoa

1- GIDA DIDAKTIKOA 1.1- Norentzat den Hemen proposatzen den materiala DBHko ikasleentzat da (12-16 urte bitartekoentzat).

Bisita programatuta dago 3 edo 3,5 ordu inguruko iraupena izan dezan (1h 45 minutu NIZen eta beste horrenbeste ibilaldian) eta gehienez ere 60 ikasleko taldeak har ditzan. Bisita goizez eginez gero, 10:00-10:30ak aldera hastea gomendatzen da 13:30-14:00etarako bukatuta egoteko. Interpretazio Zentrorako bisita bi ikaskuntza-arlotan egituratuko dugu:

1.2- Denboraren banaketa Bisita egin aurretik ordubeteko 4 edo 5 saio, gutxienez; bisita egiteko 3 edo 3,5 ordu; eta bisita egin ondoren beste 3 saio.

A FASEA:

Ibarreko alderdi orokorrak lantzea.

B FASEA:

Alderdi topografikoak, animalia- eta landare-espezieak eta horien banaketa lantzea.

1.3- Zein arlo ukituko dituen Material hau arlo hauetan erabili ahal izango dugu: Natur Zientzietan, Gizarte Zientzietan, Geografia eta Historian, Hizkuntza eta Literaturan eta Teknologian.

Irakasleak bietako bat aukeratu beharko du bisita egiteko orduan. Aurreraxeago, "Ariketak" atalean arlo bakoitzean burutu beharreko ariketa guztiak zehaztuko ditugu.

1.4- Materialaren egitura "Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera" izeneko material honek ikaslearentzako ariketen koadernoa du, batetik, eta proposatutako ariketa horiek burutu ahal izateko irakaslearentzako hainbat orientabide, bestetik.

Arlo bat aukeratzeko orduan arazorik baduzue, edo NIZera etortzeko beste baldintza batzuk komeni bazaizkizue, ez izan zalantzarik eta jarri gurekin harremanetan. Bisita zuen ikastetxe edo eskolarekin elkar hartuta antolatu nahi dugu, ariketak lortu nahi dituzuen helburuei eta behar dituzuen eskakizunei egokituz.

Ariketak bi irizpideren arabera daude antolatuta:

Bisitaldirako iradokizunak eta aholkuak

Neguan hotz egiten du eta euri dezente: 800 l/m2 inguru ibarraren hegoaldean, eta 2.000 l/m2-tik gora mendebalderago dagoen Larran.

Non eta noiz egin behar diren: bisita egin aurretiko, bisitaldian zeharreko eta eskolara itzuli ondoko ariketak. AURRETIK

BISITALDIAN

ONDOREN

Irizpide pedagogikoak: aldez aurreko ideiei eta motibazioari buruzko ariketak (IM), ulermen eta garapenari buruzkoak (UG), laburpen eta ebaluazioari buruzkoak (L).

1.5- Bisitaren egituraketa Bisitak bi zati izango ditu; bata NIZera bisita egitea, eta bestea, Erronkari herriaren inguruan ibilaldia egitea. Bata zein bestea Interpretazio Zentroko monitore adituek gidatu eta zuzenduko dute.

Kanpoan egin beharreko ibilaldirako, beraz, anoraka edo zira eramatea komeni da. Bota arin batzuk ekartzea ere komeni da (ibilbidea Erronkari herrian bertan dagoen arren), baina... ADI! ez dezala inork ibilaldi honetarako botarik eros. Botarik ez duenak zola lodi samarreko kirol-oinetakoak eraman ditzala. Kasu batean zein bestean, bi oinetako-pare eramatea komeni da ibilbidean erabilitakoak lohitu edo bustitzen badira Interpretazio Zentrora itzulitakoan aldatzeko. Uda partean, ibilbidea laburra eta itzaltsu samarra den arren, ur-kantinplora eramatea komeni da. Prismatikorik baduzue ere, eraman. Ikasleek ez dute koadernoa eraman beharrik, irakasleak beste ariketa batzuk egitea pentsatzen ez badu behintzat. NIZen bertan boligrafoak, arkatzak eta margoak izango dituzten arren,

Ingurugiroa

Erronkari

Gida didaktikoa

komeni da "badaezpada ere" arkatz, boligrafo eta margodun kutxatxo bat eramatea; nahikoa izango da kutxa bat 6-8 ikasleko.

7- Ibarrak dituen ingurugiro-arazoen kontzientzia hartzea, Administrazioak garatu dituen irtenbideak ezagutzea eta nork bere irtenbideak proposatzea.

1.6- Heziketa-arloko helburuak 1.8- Edukiak Material honek ondoko helburuak ditu: Egintza eta edukiak 1- Ikasleak Erronkari ibarrera hurbiltzea, beste inguruneen aldean hemen dauden desberdintasunez jabe daitezen.

1- Erronkari ibarreko ingurune fisikoaren oinarrizko ezaugarriak: erliebea, klima, lurzorua eta ura.

2- Sortuko diren galderei erantzuna emateko baliabide gisa Interpretazio Zentroa eskaini eta erabiltzea.

2- Erronkari ibarrean bizi diren izaki bizidunak: ingurune fisikoaren araberako banaketa.

3- Erronkari ibarrarekiko interesa piztea eta arazo izan daitezkeen gaiak nabarmentzea ikasleak konpontzen saia daitezen.

3- Paisaia ingurune naturaleko osagaien ondorio gisa.

Ikasleek egun polita pasa dezatela naturarekin harremanetan eta NIZen dauden baliabideen laguntzaz.

1.7- Etapa-arloko helburuak

5- Giza jardueren garapenak ingurugiroari eragiten dizkion kalteak. Kalte horietarako irtenbideak. 6-

1- Erronkari ibarreko izaki bizidunen ezaugarrietako batzuk ezagutzea eta bizi diren ingurune fisikoarekiko duten harremana ikertzea. 2- Erronkari ibarrak hartzen duen ingurune fisiko, natural, sozial eta kulturalaren ezaugarriak ezagutzea. 3- Ibarreko ingurune natural eta sozialaren alderdirik nabarmenei buruzko informazioa lortzea hainbat iturri erabiliz, hala nola zuzeneko behaketa, ariketen fitxak eta monitorearekiko harremana. 4- Erronkariko paisaiari eragiten dioten giza jarduera nagusiak aztertu eta baloratzea; paisaia betiere alderdi naturalen eta gizatiarren elkarreraginaren ondoriotzat hartuta.

Ingurune naturala eta kontserbazioa.

Prozedurak 1- Ezaugarri desberdineko mapak eta planoak irakurri eta interpretatzea. 2- Informazio garrantzitsua bildu, hautatu eta lantzea, erabilera errazeko dokumentu-iturrietara joaz. 3- Leku desberdinetatik lortutako informazioa erabiliz krokisak eta planoak egitea. 4- Izaera desberdineko informazioak lortzea. 5- Inguru horretako izaki bizidunak eta horien ezaugarri ekologikoak identifikatzea. 6- Zuzeneko behaketa egitea. 7- Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea.

5- Naturarekiko harreman zuzen horretaz gozatzea. 6-

4- Ibarrean dauden giza jarduera tradiziozkoak nahiz gaur egungoak. Aldaketa garrantzitsuenak.

Interpretazio Zentroa Erronkari ibarreko alderdi natural, sozial eta kulturalak ezagutzeko baliabidetzat baloratzea.

8- Geografia-prozesu eta -gertakarietan gertatzen diren ingurunearen eta giza jardueren arteko elkarreraginak azaltzea.

Ingurugiroa

Erronkari ETAPAKO HELBURU OROKORRAK Ibarrean bizi diren izaki bizidunen ezaugarrietako batzuk ezagutzea eta ingurune fisikoarekiko harremana aztertzea.

KONTZEPTUZKO EDUKIAK • Ingurune fisikoaren ezaugarriak. • Ibarrean bizi diren izaki bizidunak eta banaketa.

Ingurune fisiko, natural, • Ingurune fisikoaren sozial eta kulturalaren ezaugarriak. ezaugarriak ezagutzea. • Ibarrean bizi diren izaki bizidunak eta banaketa. • Paisaia ingurune naturalaren adierazpide gisa. • Giza jarduerak eta jarduera tradizionalak.

Alderdirik nabarmenei buruzko informazioa lortzea.

PROZEDURAZKO EDUKIAK

• Informazioa lortu eta hautatzea. • Krokisak eta planoak egitea. • Ezaugarri desberdinetako informazioa lortzea. • Inguruko izaki bizidunak identifikatzea. • Zuzeneko behaketa. • Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea. • Ibilbideak egitea.

• Informazioa lortu eta hautatzea. • Zuzeneko behaketa. • Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea. • Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea. • Ibilbideak egitea.

Erronkariko paisaiari eragiten dioten giza jarduera nagusiak aztertu eta baloratzea.

• Giza jardueren garapenak ekartzen dituen ingurugirokalteak.

• Informazioa lortu eta hautatzea. • Ingurunea eta giza jardueraren arteko elkarreragina azaltzea. • Elkarreragin horiek aztertzea.

Naturaz gozatzea.

• Giza jardueren garapenak ekartzen dituen ingurugirokalteak.

• Zuzeneko behaketa • Ibilbideak egitea

• Ingurune fisikoaren ezaugarriak. • Ibarrean bizi diren izaki bizidunak. • Giza jarduerak eta jarduera tradizionalak.

• Planoak irakurri eta interpretatzea. • Informazioa lortu eta hautatzea. • Krokisa eta planoak egitea. • Ezaugarri desberdinetako informazioa biltzea. • Inguruko izaki bizidunak identifikatzea. • Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea.

• Ingurugiro-kalteak. • Ingurune naturala eta kontserbazioa.

• Informazioa lortu eta hautatzea. • Ezaugarri desberdinetako informazioa lortzea. • Ingurunea eta giza jardueraren arteko elkarreraginak azaltzea. • Elkarreragin horiek aztertzea. • Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea.

Ibarrak dituen ingurugiro-arazoen kontzientzia hartzea.

JARRERAZKO EDUKIAK

• Planoak irakurri eta interpretatzea. • Informazioa lortu eta hautatzea. • Krokisak eta planoak egitea. • Ezaugarri desberdinetako informazioa lortzea. • Inguruko izaki bizidunak identifikatzea. • Zuzeneko behaketa. • Ikerketak planifikatu eta lantzea. • Maketa egiteko hainbat teknika erabiltzea. • Ibilbideak egitea.

• Paisaia ingurune naturalaren adierazpide gisa. • Giza jarduerak eta jarduera tradizionalak.

Interpretazio Zentroa baliabide gisa baloratzea.

Gida didaktikoa

ARIKETAK

2, 3, 5, 8, 9, 10, 13, 16

Bizi diren ingurunea ez bezalakoak deskubritu eta ezagutzeko jakin-mina. Ibarrean dauden ingurugiroarazoei buruzko kontzientzia hartzea.

2, 6, 8, 9, 11, 12, 13

Bizi-forma guztiak zaindu eta errespetatzea, suntsitzeko zorian daudenak batez ere. Ingurune naturala eta nekazaritzaguneak bizi-kalitaterako baliabide eta elementu garrantzitsu gisa baloratzea. Jarduera jakin batzuk ingurugiroarentzat duten arriskua onartzea.

2, 4, 6, 7, 12, 13

Erronkarin bizi diren izaki bizidunekiko sentikortasuna. Ingurune hau, bereziki, eta gainerako guztiak, orokorrean, babestearen aldeko jarrera izatea.

14,15

* 1. ariketa kanpoan utzi dugu, ikasleek ibarrari buruz zer dakiten ikustea, jakin-mina sortzea eta motibazioa eragitea baitu helburu.

Ingurugiroa

6, 7, 8, 9, 10, 11, 12

14, 15

Erronkari

Gida didaktikoa

9- Elkarreragin horiek kritikoki aztertzea.

1.9- Curriculumarekiko lotura

10- Ikerketa txikiak planifikatu eta lantzea, bakarka nahiz taldeka.

Material hauen erabilpena ez da Bigarren Hezkuntzarako ezarrita dagoen curriculumetik kanpo geratzen, aitzitik, erabat lotzen zaio. Material hau curriculumeko helburuak eta edukiak garatzeko proposamen didaktiko zehatz gisa hartu behar da.

11- Maketa egiteko tresnak eta oinarrizko teknikak erabiltzea. 12- Ibilaldiak egitea.

Etapan zehar bigarren hezkuntzako ikasleek garatuko dituzten gaitasunetatik ondokoak azpimarratu nahiko genituzke:

Jarrerak 1- Bizi diren lurraldea ez bezalako bat deskubritu eta ezagutzeko jakin-mina. 2- Ibarreko ingurugiro-arazoez kontzientzia hartzea. 3- Bizi-forma guztiak zaindu eta errespetatzea, suntsitzeko zorian daudenak batez ere. 4- Ingurune naturala eta nekazaritza-gunea bizi-kalitaterako baliabide eta elementu garrantzitsu gisa baloratzea. 5- Jarduera jakin batzuk ingurugiroari ekartzen dioten arriskua onartzea.

c) Informazioa lortu eta hautatzea normalean eskura ditugun iturriak erabiliz; informazio hori modu autonomo eta kritiko batez tratatzea aldez aurretik ezarritako helburu batzuekin; eta beste ikaskideei modu antolatu eta burutsu batean transmititzea. d) Ezagueraren eta esperientziaren hainbat arlotan sortzen diren arazoak aztertu eta konpontzeko estrategiak lantzea intuiziozko prozeduren eta arrazonamendu logikoen bidez, betiere estrategia horiek egiaztatuz eta jarraitutako prozedurei buruz gogoeta eginez. i)

6- Erronkariko paisaian bizi diren izaki bizidunekiko sentikortasuna. 7- Ingurune hau, bereziki, eta gainerakoak, orokorrean, babestearen aldeko jarrera izatea.

Ingurune naturalean eta ingurune sozialean gertatzen diren gauzen eta fenomenoen artean dagoen harremana ikustea eta ulertzea, eta ahal den neurrian, ingurunea babesten, kontserbatzen eta hobetzen aktiboki laguntzea.

Bigarren Hezkuntzaren arloetako helburuak eta edukiak

Natur Zientziak Helburu orokorrak 3. Arazoak konpontzeko orduan estrategia pertsonalak erabiltzea, betiere zientziaren prozedurekin bat eginez: arazoa aurkitu, hipotesiak sortu, hipotesi horiek egiaztatzeko ariketak planifikatu eta burutu, emaitzak aztertu eta sistematizatu eta emaitzok jakitera eman. 7. Ingurune naturalaz gozatzeko eta hura hobeto zaintzeko elementu fisikoei eta izaki bizidunei buruz dakitena erabiltzea; ingurunea kontserbatu eta hobetzeko ekimenak proposatu, baloratu eta, beharrezkoa bada, burutzea.

Ingurugiroa

Erronkari

Gida didaktikoa

Edukiak: â&#x20AC;˘ 6: Izaki bizidunen aniztasuna eta unitatea EDUKIAK

PROZEDURAK

JARRERAK 1- Bizi-forma guztiak zaindu eta errespetatzea, suntsitzeko zorian daudenak batez ere.

â&#x20AC;˘ 8: Ingurune naturaleko osagai abiotiko eta biotikoen elkarreragina EDUKIAK

PROZEDURAK 2- Maketa eta mapa topografiko sinpleak interpretatzea. 3- Ingurune naturaleko datu fisikoei buruzko grafikoak landu eta interpretatzea. 4- Gako edo gidaliburuen laguntzaz animaliak sailkatu eta identifikatzea.

JARRERAK 1- Ingurune fisikoa eta izaki bizidunak bere horretan manten daitezen errespetatzea eta zaintzea, gizakiaren inguruneko funtsezko osagarri baitira.

â&#x20AC;˘ 9: Ingurune naturaleko aldaketak. Gizakia, aldaketa-eragile nagusia EDUKIAK 2- Gizakiaren eraginez ekosisteman gertatzen diren eraldaketak. Desorekei aurre hartzeko eta desorekok zuzentzeko neurriak.

PROZEDURAK 2- Gizakiak ingurunean egiten duena kritikoki aztertzea hainbat iturritako datuak bildu ondoren.

Gizarte Zientziak, Geografia eta Historia Helburu orokorrak 5. Gizarteak inguruko espazioa erabiltzean eta baliabide naturalak aprobetxatzean ezartzen diren elkarreraginak hainbat eskalatan detektatzea eta aztertzea, elkarreraginok maila ekonomikoan, sozialean, politikoan bai eta ingurugiro-mailan ere dituzten ondorioak baloratuz.

Ingurugiroa

JARRERAK 1- Kutsadura eta andeakuntza eragiten duten giza jardueren aurrean argumentu oinarritu eta egiaztatuak erabiliz ingurugiroa defendatzea. 2- Inguruko landare- eta animaliapopulazioetan gertatu diren aldaketak ezagutzeko jakin-mina, eta aldaketok gure bizimoduan eragiten dituzten ondorioak.

Gida didaktikoa

Erronkari

Edukiak: â&#x20AC;˘ 1: Geografia eta ingurune naturalaren ezaguera EDUKIAK 2- Ingurune naturala eta kontserbazioa: ingurugiroaren andeakuntza-arazoak.

PROZEDURAK

Informazioaren trataera 2- Ezaugarri eta eskala desberdinetako plano eta mapak irakurri eta interpretatzea. 3- Iturburu desberdinetatik lortutako informazioa erabiliz krokisak, planoak eta mapak lantzea. 5- Informazio desberdinak erlazionatzea (mapak, planoak, irudiak, argazkiak, estatistika-datuak, grafikoak, artikuluak, txostenak, testu zientifikoak, literatura-testuak, etab.). 7- Geografia-prozesu eta -gertakarietan ingurunea eta giza jardueraren artean dauden elkarreraginak azaltzea. Elkarreragin horien ondorioak izan daitezke, besteak beste, toki jakin batean ingurugiroa kutsatzea eta andeatzea, paisaia jakin bat itxuratzea eta gertakari geografiko jakin batzuen kokapena eta banaketa.

JARRERAK 4- Ingurune naturala gizataldeen bizikalitaterako baliabide eta elementu garrantzitsutzat hartzea, eta ingurunea kontserbatu eta babestearen aldeko jarrera izatea.

â&#x20AC;˘ 3: Jarduera ekonomikoa eta ingurune ppolitikoa EDUKIAK

PROZEDURAK

JARRERAK 2- Jarduera jakin batzuk ingurugiroarentzat duten arriskua onartzea eta ingurune naturala zaindu beharreko baliabide garrantzitsutzat hartzea.

â&#x20AC;˘ 10: Bizitza morala eta gogoeta etikoa EDUKIAK

PROZEDURAK 7. Arazo etiko nabarmenen bati buruz erabakiak hartzeko simulazioa egitea eta forum nahiz mahai-inguruak prestatu eta burutzea, betiere jarrera bakoitzaren aldeko eta aurkako alderdiak aztertuz eta dagozkien ondorio moralak atereaz.

Hizkuntza eta Literatura Helburu orokorrak 9. Hizkuntza gauza berriak ikasteko tresnatzat, errealitatea ulertu eta aztertzeko tresnatzat, pentsamendua finkatu eta garatzeko tresnatzat eta nork bere jarduera erregulatzeko tresnatzat erabiltzea.

Ingurugiroa

JARRERAK 3. Ingurune naturala bizimodu duina eta pertsonentzako egokia lortzeko funtsezko baliabide eta elementutzat hartzea, eta haren kontserbazio eta babesaren aldeko jarrera izatea. 7. Arazo ekologikoei buruzko diskurtso moralaren egokitasuna onartzea eta baloratzea, erabakiak hartzeko orduan bereizketa etikoa balorazio-irizpide gisa landuz.

Erronkari

Gida didaktikoa

Edukiak: • 6: Hizkuntza ikaskuntzan EDUKIAK

PROZEDURAK

JARRERAK

6. Hainbat lan egiteko idatzizko, ahozko, ikus-entzunezko nahiz informatika bidezko informazio-iturriak hautatu, aurkitu, kontsultatu eta aprobetxatzea.

Teknologia Helburu orokorrak 5- Proiektu teknologiko sinpleak burutzeko, beste arlo batzuetan ikasitako kontzeptu eta trebetasunak erabiltzea. Edukiak: • 3: Lan-teknikak EDUKIAK

PROZEDURAK

JARRERAK

1-Maketak egiteko oinarrizko teknika eta tresnak erabiltzea

1.10- Ariketak * ARIKETAK, JOAN AURRETIK: 1- "Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra?" (IM) 2- "Ibar oso berezia" (IM) (UG) 3- "Nora: Erronkari ibarrera" (UG) 4- "Pistei jarraituz" (UG) 5- "Sakanako profila" (UG) * ARIKETAK, BISITALDIAN: –Ariketak NIZen barruan:

NIZeko behe-solairuan: 6- "Hasieratik hasiz" (UG)

Erronkari ibarreko hainbat alderdiri buruzko datu esanguratsuak aurkitzeko jolasa da; behe-solairuan dauden panel eta moduluak erabiliz burutuko da. 7

"Denak ez dira arranoak" (UG)

Erronkariko zerua zeharkatzen duten hegaztiak ezagutzea gako dikotomiko sinple bat erabiliz.

NIZeko behe-solairuan: 8- "Profilak eginez" (UG) Goi Erronkariko landare-komunitateak azalduko dizkigun holograma ikusi eta entzun ondoren, maketan adierazitako landare-komunitate desberdinen "goitiko ikuspegiaren" krokisa egingo dugu. Goi Erronkariko maketa eta landarediaren maketa erlazionatu eta Larratik Txamantxoia mendirainoko landaredi-zerrenda ikusi ondoren, ibilaldi jakin baten profil topografiko sinplea egin eta bertan landareak kokatuko ditugu.

Ingurugiroa

Gida didaktikoa

Erronkari

Egin beharreko ariketak: espezieak ezagutzea eta sentsibilizazio-jolasak.

9- Animaliak iritsi dira azkenean (UG) Animalien irudiak abiapuntutzat hartuta, animalia bakoitza ikertzeari ekingo diogu NIZeko panelen laguntzarekin. Bakoitzaren habitataren arabera banatuko ditugu aurrez diseinatu dugun landarediaren profil horretan.

* ARIKETAK, ESKOLARA ITZULI ONDOREN: 14- "Ibarraren etorkizuna" (L) 15- "Sakanaren maketa" (L)

10- "Ziur hiru daudena?" (UG) 16- "Zer egin behar dut nik?" (L) Ariketa labur honen bidez, monitoreak karst-ei buruz zentroan dauden panelak azaltzeko aitzakia izango du.

11- "Lanbide gogorrak, tradizio baliotsuak" (UG) Abelbide eta Almadiei buruzko moduluetako informazioa oinarri hartuta, almadiei buruzko kontzeptuak ikertu eta Erronkariarren abelbideak zeharkatzen dituen interes kultural, sozial eta paisajistikodun guneak aztertuko ditugu.

Ikaskuntza-fasearen araberako bisita "Ibar oso berezia" izeneko ariketan ibarra bere alderdi guztietan aztertuko dugu. Baina ezintasun tekniko batzuk tarteko (ordutegi estuegiak, ikasle askoko taldeak,...) ezin dira alderdi guzti horiek NIZerako bisitan aldi berean landu, eta horregatik bi ikaskuntza-fase proposatuko ditugu. Irakasleak berak aukeratu beharko du zein fase garatu nahi duen bisitan. A FASEA:

NIZen bigarren solairuan:

Erronkari ibarreko alderdi orokorrak lantzeko ariketa hauek burutuko ditugu NIZen:

12- "Galderaz galdera" (L) * "Hasieratik hasiz" Ikus-entzunezkoa ikusi eta entzun ondoren, galdera-jolas baten bitartez egingo dugun laburpen-ariketa da.

* "Lanbide gogorrak, tradizio baliotsuak" * "Ziur hiru daudena?"

â&#x20AC;&#x201C; Ariketak NIZen kanpoaldean: * "Animaliak iritsi dira azkenean" 13- Ibilaldi gidatua

Aurrez egin beharreko ariketak: Ibilaldia NIZen hasi eta Erronkari herriaren ingurutik pasatzen da. Zailtasun txikikoa da, errepidez eta mendi-bidez doalako eta aldapa handirik ez duelako.

* "Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra?" * "Ibar oso berezia"

Hasierako zatian bidea terraza zahar batzuen aldamenetik pasatzen da, hainbat baratzen ertzetik; horietako asko bertan behera utzita daude. Bidean makina bat zuhaitz eta zuhaixka ikusiko ditugu, bertako aniztasunaren adierazle. Itzultzeko bidea mendi-bide batetik doa. Pinu gorria nabarmentzen da, baina pinu artean izei zuriaren adaburuak ikus daitezke. Bidea errepidean amaitzen da, Ezka almadia-ibaiaren aldamenean, eta hortik NIZera eramango gaitu atzera.

Ingurugiroa

* "Nora: Erronkari ibarrera"

Ondoren egin beharreko ariketak: * "Ibarraren etorkizuna" * "Zer egin behar dut nik?"

Erronkari B FASEA:

Gida didaktikoa

Alderdi topografikoak, animalia- eta landare-espezieak eta horien banaketa aztertzeko, ariketa hauek egingo ditugu NIZen:

* "Denak ez dira arranoak"

proposatuko dizugu. Alderdi ekologiko, sozial nahiz kulturalak landu nahi ditugu. Proposatuko dizkizugun ariketek hasieran sortu diren galderei erantzuna aurkitzea dute helburu. Galdera horietako batzuei, ordea, NIZera egindako bisitaren bidez aurkituko diegu erantzuna, eta beste batzuei, beste baliabide batzuen bidez.

* "Profilak egiten"

Bisita egin aurretiko ariketak

* "Animaliak iritsi dira azkenean"

(IM)

Aurrez egin beharreko ariketak:

1. ariketa: â&#x20AC;&#x153;Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra?â&#x20AC;?

* "Ezagutzen al duzu Erronkari ibarra?" * "Ibar oso berezia" * Helburuak: * "Nora: Erronkari ibarrera"

horiez gain hauek gomendatzen ditugu:

1- Ikasleek ibarrari buruz nolako ideia duten ikustea, bai ikuspegi natural, sozial, geografiko nahiz kulturaletik begiratuta.

* "Pistei jarraituz" 2- Jakin-mina piztea. * "Sakanaren profila"

Ondoren egin beharreko ariketak:

3- Ibarra orokorrean, eta gure Zentroa bereziki, bisitatzeko gogoa piztea.

* "Sakanaren maketa"

* Garapena:

* "Ibarraren etorkizuna"

Ikasle bakoitzak irakasleak emango dion galdera-sorta osatuko du. Galdera horietan proposatzen zaizkion gaiei buruz bakoitzak zer dakien adieraziko du.

* "Zer egin behar dut nik?"

1.11- Orientazio metodologikoak Interpretazio Zentrora etorri aurretik, irtenaldia ahalik eta probetxugarrien eta interesgarrien gerta dadin, komeni da ikasleei oinarrizko izango zaizkien hainbat gauza irakastea. Egingo dituzten ariketa askoren erantzuna Zentroan bertan aurkituko dutenez, oso ondo etorriko da ariketak ikasgelan aurrez lantzea eta bisita egin ondoren burutzea, horrela ikasleak askoz ere motibatuago etorriko baitira Erronkariko Interpretazio Zentrora eta bertan aurkituko dituzten baliabideez gehiago gozatuko dute.

Komenigarria da irakasleak galdera-sorta guztiak jaso eta erantzunak aztertzea, horrela zein gaitan sakondu behar duen jakingo du. Irakaslearen funtzioa, hemen, informazio-hartzailearena izango da eta ez du jasotako erantzunei buruz inolako iruzkinik egingo. Galdera-sorta hau ariketa amaitutakoan erabili ahal izango dugu berriro ikasleak lehenengo aldiz emandako erantzunekin aldera ditzan; era horretan, irakasleek ezezik haurrek ere beren ondorioak atera ahal izango dituzte.

* Iraupena:

Ikasleekin Erronkari ibarrari buruzko ikerlan orokorra egitea

Ingurugiroa

30 minutu inguru

Erronkari

Gida didaktikoa

(IM)(UG)

ondoren, panoramaren A3 tamainako bi kopia zuri-beltz emango dizkiogu talde bakoitzari (material hauek Baliabideak atalean dituzu). Behaketa bukatu ondoren talde bakoitzari ikertu behar duen gaia adjudikatuko diogu. Gai horiek irudiko paisaian azalduko diren ezaugarriak izango dira, hala nola:

2. ariketa: â&#x20AC;&#x153;Ibar oso bereziaâ&#x20AC;?

* Helburuak: 1- Erronkariko paisaiaren osagai eta elementu desberdinak bereizi eta ezagutzea.

INGURUNE FISIKOA: MENDIAK, IBAIAK, LAKUAK, LAUTADAK,...

2- Ibarrean dauden giza jarduera nagusiak ezagutzea eta ingurugiroan izan ditzaketen eraginak ezagutzea.

2- BASOKO LANDARE ETA ANIMALIAK

3- Ibarrari buruzko ikerlana egitea.

3- NEKAZARITZA, BASOGINTZA ETA ABELAZKUNTZAKO ANIMALIA ETA LANDAREAK

* Garapena:

4- GIZA JARDUERAK

Ariketa hau burutzeko lau talde egingo ditugu. Talde bakoitzak Erronkari ibarreko alderdi bat ikertzeko ardura hartuko du.

Talde bakoitzari bere gaia adierazi ondoren, gaiarekin zerikusirik duten panoramako xehetasun guztiak ebaki, itsatsi edo marraztu beharko dituzte A3 tamainako beste orri zuri batean:

Koloretako irudi panoramikoa behatzeko minutu batzuk eman

2. taldea: Basoko landare eta animaliekin zerikusirik duten irudiko alderdiak.

1. taldea: Ingurune fisikoarekin zerikusirik duten irudiko alderdiak.

IRUDI NAGUSIA

2. taldea: Nekazaritza, basogintza eta abelazkuntzako animalia eta landareekin zerikusirik duten alderdiak.

4. taldea: Giza jarduerekin zerikusirik duten irudiko alderdiak.

Ingurugiroa

Erronkari

Lanaren lehen zati hori bukatu ondoren, komeni izaten da talde bakoitzak egokitu zaion gaiari buruz adierazitakoa elkarri erakustea. Sortuko zaizkien zalantza guztiak idatzi, eta beste galdera batzuekin batera, ikerketa egiteko oinarritzat erabiliko ditugu. Ikerketa ere taldeka egingo dute, baina talde bakoitzak lehendik egokitu zaion gaia aztertuko du. Ikerketaren ondoren horrelako galderei erantzuteko gauza izan beharko dute:

Gida didaktikoa

– Ezagutzen al duzu inguru honetako zuhaitz berezirik? – Nola eta non dago banatuta? – Eta animaliak? Jakingo zenuke ibarrean bizi direnetako batzuk aipatzen? – Hegazti handiak dira ikusten errazenak. Jakingo al zenuke arruntenetako zortzi aipatzen?

Ingurune fisikoa aztertu behar duen taldearentzat:

– Zer da endemismoa? Eta espezie babestua?

– Nolako klima du Erronkari ibarrak? Nolakoa da bertan uda? Eta negua?

– Ezagutzen al duzu Erronkari ibarrean bizi den espezie babesturik?

– Nola eratu zen Erronkari ibarra? Eta Belagua ibarra?

– Zertarako balio du lurralde bat Natur Gune Babestutzat hartzea?

– Nolako prezipitazioak egoten dira? Zenbat? – Ba al da Erronkarin horrelako gunerik? Nolako ezaugarriak dituzte? Eta zertan bereizten dira?

– Zenbat ibai daude Erronkarin?

– Zein da espezierik mehatxatuena eta arazorik gehien duena?

– Nola eragiten dio klimak erliebearen formari? – Zein da kotarik altuena? Eta baxuena?

– Ezagutzen al duzu Erronkarin bizi den espezieren baten bizi-zikloa?

– Nola definituko zenuke ibarreko erliebea? – Nolako ezaugarriak ditu Belagua ibaiak? Nolako desberdintasunak ditu Nafarroako Erriberako ibai tipiko baten aldean?

– etab. Nekazaritza, basogintza eta abelazkuntzako animalia eta landareak aztertu behar dituen taldearentzat:

– Nolako harriak daude bertan? – Zein dira nekazaritzako produkturik tipikoenak? – Zer da karst-a? – Ibarrean non daude formazio karstikoak? Zein dira?

– Ezagutzen al duzu gaur egun lantzen ez den produkturik? Zergatik ez da lantzen?

– Zer da Sala de La Verna?

– Abere aldetik, zein espezie dira garrantzitsuenak?

– etab.

– Zein dira arraza ohizkoenak?

Basoko animalia eta landareak aztertu behar dituen taldearentzat:

– Badakizu zein diren autoktono eta zein aloktono?

– Nolako landaredia dago? Ibar osoan landaredi bera al dago?

– Zergatik uste duzu kanpotik ekarritako espezieak erabiltzen direla? – Zer da transhumantzia? Eta abelbidea?

Ingurugiroa

Erronkari

Gida didaktikoa

egongo dira Interpretazio Zentrorako bisitan erantzun beharrekoak hango monitoreekin burutuko diren ariketen bidez, nahiz ikus-entzunezko, baliabide elkarreragile eta informaziotaulen bidez.

– Zein arraza ziren transhumanteak? – Pinu gorriak, zure ustez, landatuak al dira? – Zergatik ugaritu ote da azken urteotan pinu gorriaren populazioa? – etab. Giza jarduerak aztertu behar dituen taldearentzat:

Ikerlana bukatu ondoren (Interpretazio Zentrotik bueltan) aztertutako gai guztiak mahai gainean jarriko ditugu, horrela Erronkari ibarreko ezaugarri orokorrei buruzko alderdi guztiak aztertu eta dagozkien ondorioak ateratzeko. Baliabideak atalean irakasleak irudi nagusiaren A3 tamainako kopia zuri-beltza du, ibarreko ezaugarri guztiak, azalpen guztiekin, bertan adierazita dituela.

– Zein lanbide dira, zure ustez, tradizionalak? – Zer da transhumantzia?

* Iraupena: Bi saio gutxienez. – Zenbat abelbide daude? Erabiltzen al dira gaur egun? (UG)

– Ibarrean jende asko bizi dela uste duzu?

3. ariketa: “Nora: Erronkari ibarrera”

– Ingurua zein motatakoa da? Industria-ingurua, nekazaritzaingurua ala abelazkuntza-ingurua?

* Helburuak: – Zein industria-mota daude? – Nolakoak dira ibarreko herriak? Handiak ala txikiak? – Jakingo zenuke komunala zer den esaten? Zertarako erabiltzen da?

1- Nork bere herria erreferentziatzat hartuz, Interpretazio Zentroa duten Erronkari ibarra eta herria kokatzea. 2- Erronkarira errepidez iristeko nondik joan behar den jakitea, bai eta egon daitezkeen bide alternatiboak eta horien ezaugarriak ere.

– Zertarako erabiltzen dira baso-bideak?

* Garapena: – Zein kirol egiten dira ibarrean?

– etab.

Ikasleak taldetan jarriko ditugu Nafarroako errepide-mapa eta mapa topografiko desberdinak erabiltzen. Ariketa hau 1:200.000 eskalako mapak erabiliz egin daitekeen arren, eskala handiagoak erabiltzea (1:100.000, 1:50.000, etab.) komeni da. Ariketa honen bidez Erronkari ibarra eta herria Nafarroako geografian kokatuko ditugu, eskolatik hara joateko dauden bideak aztertuko ditugu, horrez gain, bidean interes paisajistikodun zein leku dauden, eskolarekiko non kokatuta dauden eta egun horretan zein bide eta distantzia igaro behar dituzten aztertuko dugu.

Talde desberdinek erantzun horien guztien erantzunak eta/edo azalpenak gauzatu beharko dituzte ikerketan zehar. Horretarako hainbat bibliografia eta material ditugu Baliabideak atalean. Horrekin batera, beste hainbat galdera

Komeni da talde bakoitzari bere ibilbidea hautatzeko aukera ematea eta beste taldeei aukera horretarako arrazoiak azaltzea. Era berean, beste bide alternatibo batzuk ere hauta ditzaten eskatuko diegu.

– Zergatik areagotu da turismoa? – Ezagutzen al duzu ibarrean aspalditik garatzen den giza jarduerarik? Jakingo zenuke "gaurkoagoak" diren beste batzuetatik bereizten? – Ibarrari mesede edo kalte egiten diote? Nola?

Ingurugiroa

Erronkari

Gida didaktikoa

Ondoren irakasleak Erronkarira joateko zein bide eta zein geraleku aukeratu dituen esango die. Ikasleek hamaiketakoa egiteko beste geraleku batzuk aukera ditzakete, eta horrez gain, Interpretazio Zentrora iritsi aurretik zein ariketa egin daitezkeen, bidetik gertu zein leku interesgarri dauden (zein baso, ibai gurutzatuko ditugun,...) eta abar azter ditzakete. Behin-betiko ibilbidea eta aurrez pentsatutako geralekuak, nahiz ikasleek pentsatutako bide alternatibo eta geralekuak Ariketa-orrialdeko krokisean jasoko dituzte. Leku horientzat guztientzat ikur batzuk asmatuko ditugu krokisaren legenda egiteko.

(UG) 5. ariketa: “Sakanaren profila”

* Helburuak: 1- Mapak erabiltzera ohitzea. 2- Maparen ebakidura abiapuntutzat hartuta profil topografikoa altxatzea.

* Garapena:

* Iraupena: 50 min. (saio bat). (UG) 4. ariketa: “Pistei jarraituz”

* Helburuak: 1- Hegaztiak sailkatzeko irizpide morfologikoak ezartzea. 2- Gako dikotomiko sinpleak erabiltzea. 3- Gakoak egiteko zailtasuna baloratzea eta erabiltzearen garrantzia onartzea. 4- Ibarrean bizi diren landare eta animalia batzuen izenak ezagutzea.

Interpretazio Zentroan hainbat ariketa egingo ditugu profil topografiko, maketa eta landare-profilekin. Kontzeptu horiek aurrez lantzeko Erronkari ibarreko inguru berezi eta esanguratsu baten profil topografikoa egitea proposatuko dizuegu, Belaguako Sakanarena, hain zuzen. Horretarako, Ariketaorrialdean Txamantxoia mendiaren tontorretik abiatuta parez pare duen Lazagorriako hormarainoko ebakidura daukazue. Ariketa honetan Sakanako maparen ekialdeko zati bat daukagu, Txamantxoia mendiko magalaren zati handi bat hartzen duena, hain zuzen. Altuera Txamantxoiak dituen 1.941 m-etatik Sakanako 1.100 m-etara doa. Sestra-kurbek 100 m-ko altuera-tarteak adierazten dituzte. * Iraupena: 30 min.

* Garapena: *Luzatzeko aukera: Interpretazio Zentroan hegan egiten duten hegaztiak ezagutzeko gako dikotomiko bat erabiltzeko proposamena egingo zaienez, "Pistei jarraituz" ariketaren bidez (I, II eta III) ikasleak gako dikotomiko sinple bat erabiltzen (I), gakoa sortzeko irizpideak hautatzen (II) eta gako sinple bat sortzen (III) ikas dezaten nahi da. Komeni da ikasleak hasiera batean banaka lan egitea, gero ariketa berberak taldean berriro egiteko, irakasleak arbelean ikasleen iritziak idatz ditzan. * Iraupena: 50-90 minutu inguru 3 ariketetarako (I, II eta III).

Beste ariketa bat mapa koloreztatzea izan daiteke sestra-kurbek mugatzen dituzten altuera-tarteak argiago bereizteko. Mapa margotzeko kolore bakarra, baina tonu desberdinak erabiltzea da egokiena altuerak ongi bereizteko; goi-altuerak ilunago eta behe-altuerak argiago. Egin daitekeen beste ariketa bat landaredi-mapa bat erabiliz inguruan nolako landareak dauden ikertzea da (pagoak eta izeiak Aztaparretako Erreserba Integralean, bazkalekuak ibar hondoan, mendi-bazkalekuak Txamantxoiaren goialdean eta harkaitz-nagusitasuna Lazagorriako horman). Kasu batean zein bestean, ikasleek beraien ikur-legenda diseinatuko dute.

Ingurugiroa

Gida didaktikoa

Bisitaren ondoren egin beharreko ariketak

Erronkari – landare-espezieetan – ingurune fisikoan

(L) 14. ariketa: “Ibarraren etorkizuna”

– ekosistemetan Irudi nagusia aurrean dugula, horrelako galderak egin ditzakegu:

* Helburuak: 1.- Ibarreko animalia eta landareei positiboki edo negatiboki eragiten dieten giza jarduerak aurkitzea, ibarrari dagokion irudi panoramikoan begiratuz eta bisita egin aurretik burutu dugun "Ibar oso berezia" ariketako ikerlanaren bidez. 2.- Jarduera horiek espezieei eta bizi diren habitatei zenbateraino eragingo dieten baloratzea.

* Garapena: Irudi panoramikoa ondo ikusiko den lekuren batean jarriko dugu. "Ibar oso berezia" ariketan planteatu dugun ikerlana burutu eta bisitaren bidez ebatzi ondoren, informazio guztia mahai gainean jarriko dugu alderdi guztiak alderatzeko eta Erronkari ibarraren ezaugarri orokorrei buruzko ondorioak ateratzeko. Une honetara iritsita, funtsezko galdera hau egingo dugu: GIZA JARDUEREK ERAGITEN AL DIETE ERRONKARI IBARREKO INGURUNE FISIKOARI ETA ESPEZIEEI? Ibarraren ingurugiro-ezaugarriak ezagutu ondoren, inguruneari eragindako kalteak eta horien ondoriozko arazoak ezagutu behar dira. Ikerlanak, beraz, bigarren fase hau izan beharko luke:

Gizakiaren zein jarduerek kalte dezakete basa-bizitza? (Ideia guztiak entzun eta arbelean idatzi) Ba al da animalia eta landareei positiboki eragiten dien giza jarduerarik? Ideia guztiak jaso eta arbelean idatzi. Jarduera guztiek intentsitate berarekin eragiten al dute? Ikasleei eragin guztiek, positibo zein negatiboek, ondorio bertsuak dituzten ala ez aztertzeko eskatuko diegu. Talde txikitan nonahi eragiten duten kalteak, batzuetan eta leku batzuetan bakarrik eragiten duten kalteak, intentsitate handi nahiz txikikoak, azter ditzatela, eta kalteok irizpide horien arabera sailka ditzatela. Horrez gain, eragin negatiboen irtenbideak aurkitu beharko dituzte eta, beharrezkoa irudituz gero, eragin positiboetarako hobekuntzak. Ariketa bukatzeko, informazio guztia mahai gainean jarriko dugu eta taldeen artean sor daitezkeen desadostasunei buruzko eztabaida sortuko dugu. Irudi panoramikoa erabiliz, irakasleak bere galdera-sorta presta dezake interesatzen zaizkion, baina sortutako ideien artean agertu ez diren alderdiak azpimarratzeko. Galderasorta horrek, beraz, ariketaren lehen zatia (ideia-bilketa) osatzeko balioko du, baina baita ikasleen arreta irakasleak nahi duen alderdira bideratzeko ere, adibidez:

1- Gizakiaren eraginak eta ingurugiroan izan ditzaketen ondorioak identifikatzea.

Irudian zein giza jarduera ikus daitezke?

Jarduera horiek multzokatu al daitezke? (Industria, nekazaritza, turismoa, azpiegiturak...)

Jarduera horiek guztiek basa-bizitzari eragiten al diote? Zein dira onuragarriak? Zein kaltegarriak? Zeinek ez dute eraginik?

Espazioan eta denboran kokatzea.

3- Hauen gainean eragindako kalteak: – animalia-espezieetan

Ingurugiroa

Erronkari *

Gida didaktikoa

Jarduera horietatik zeinek eragiten dio florari? Eta faunari? Eta biei? Zein dira, zure ustez, kalterik larrienak? Zergatik? Zerk eragin dezake kaltea larriagoa izatea? (biztanleriari eragitea, endemismoa, habitata suntsitzea, babestutako espeziea, kaltea noiz gertatu den...).

Zergatik egiten da kalte hori? Nori komeni zaio? Nor kaltetzen du?

Ekintza horietako batzuk saihestu egin daitezke? Nola? Denak beharrezkoak al dira?

Kaltea egin eta gero, zuzendu egin al daiteke? Zein dira zuzentzen errazenak?

Eta gertatu aurretik aurreikusten errazenak?

Zein irtenbide orokor emango zenuke?

* Iraupena: Saio bat gutxienez.

Ikatz-paperezko A4 tamainako orri bat. Kortxozko bi geruza, 2-5 mm-ko lodierakoak Kola Marketeriako hortza edo bulegoko "cuter" bat Prozedura Ariketa-orrian daukazu. Maketa bukatu ondoren, landaredia, errepideak eta abar irudikatzeko kolorez apaintzea komeni da, edo bestela, paper-orez edo atzera berriz erabiliko ditugun materialez (zotz, egunkari-zati,...) egindako tresnez apaintzea. Inguruan dauden landareei buruzko ikerketa egitea proposatzen dugu (pago eta izeiak Aztaparretako Erreserba Integralean, bazkalekuak ibar hondoan, mendi-bazkalekuak Txamantxoiaren goialdean eta harkaitz-nagusitasuna Lazagorriako horman). Horretarako landaretza-mapa bat erabiliko dugu (Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioaren E1:50.000 labore eta aprobetxamenduen mapa, 118 orria). Horrez gain, " El parque natural pirenaico: I. LarraBelagoa" liburuan agertzen den mapa ere erabil daiteke. * Iraupena: Saio bat (50 min)

(L) 15. ariketa: “Sakanaren maketa”

(L) 16. ariketa: “Zer egin behar dut nik?”

* Helburuak: 1.- Erliebeko mapa topografikoa egitea.

Helburuak: 2.- Mapa, plano eta maketa bezalako tresnak erabiltzera ohitzea.

* Ikasitako guztia baloratu ondoren hobekuntzak proposatzea.

3.- Mapa topografikoak erabiltzea eta interpretatzea.

* Gorapena:

Garapena:

Maketa egiteko binaka edo hirunaka jartzea komeni da egin beharreko lanak hobeto banatu ahal izateko (talde handiagoekin lan egitekotan, maketa osatzeko irudi-tamaina handiagoak erabiltzea gomendatzen dugu -A3-). Behar ditugun materialak oso errazak dira lortzen:

Geldialdia egin eta atzera begiratzeko unea iritsi da, orain arte ikasitakoaz gogoeta egiteko eta laburbiltzeko. Ibarreko ezaugarriak eta gizakiaren eraginak eta horien ondorioak ezagutzen ditugunez, ondoko galderak egingo ditugu:

Landare-paperezko A4 tamainako orri bat.

NOLAKO DESBERDINTASUNAK ETA BERDINTASUNAK AURKITZEN DIZKIET NIK ERRONKARI IBARRARI ETA BIZI NAIZEN INGURUARI?

Ingurugiroa

Gida didaktikoa

NOLA ERAGITEN DIDATE NIRI ARAZO HORIEK? ZER EGIN DEZAKET NIK?

Erronkari

ratuko dituzte denen artean dekalogo komuna sortzeko. Denbora horren buruan, taldeek beraien arrazoiak eta proposamenak plazaratuko dituzte banan-banan eta txandaka,

Ikasle bakoitzak bildutako alderdi horiek guztiak baloratuko ditu, eta balorazio horren arabera, hobekuntzak proposatuko ditu. Horretarako Erronkari ibarra kontserbatzeko arrazoien dekalogoa osatu beharko du ikasle bakoitzak eta nork bere ikuspuntutik burutu ditzakeen jardueren beste dekalogo bat osatuko du, ingurunea orokorrean eta ibarra bereziki kontserbatzen laguntzeko.

aurreko taldeek dagoeneko proposatutakoak ahal delarik

Ikasle bakoitzak bere arrazoiak eta proposamenak zerrenda batean jar ditzan proposatuko dugu. Horretarako orain arteko lan guztia berrikusi beharko dute. Ondoren talde txikiak egingo dituzte eta 15 minututan edo, denen iritziak mahai gaine-

Amaitzeko, ikasle bakoitzak dekalogoa Ariketa-orrialdean

errepikatu gabe. Bildutako proposamen guztietatik hamar aukeratuko ditugu, horretarako birekin bat eginez edo batetik bi atereaz, beharrik baldin badago.

kopiatuko du. * Iraupena: Saio bat.

Ingurugiroa

Zatoz Erronkari ibarra ezagutzera Baliabideak

Erronkari

Baliabideak

U- Behi holandarra

2- BALIABIDEAK

V- Basabehia

2.1- Irudiak

W- Bordak

* Autoebaluaziorako galdera-sortaren fotokopia, lanaren amaieran erabiltzekoa. * Erronkari ibarreko paisaia adierazgarri baten koloretako irudi panoramikoa. * Aurreko irudi panoramikoa zuri-beltzean eta A3 tamainan. * Irudi panoramikoa, zuri-beltzean eta A3 tamainan, bertan dauden elementu guztiak zenbakituta, identifikatuta eta kokatuta dituelarik: A- Arrano beltza, untxia harrapatuta duela

X- Alpinista Y- Eper zuria Z- Marmota AA- Sarrioa AB- Karst-eko muinoa AC- Karst-eko pitzadurak (lapiaza) AD- Basoilarra AE- Perretxikoak biltzen

B- Sai arrea

AF- Artaldea eta artzaina

C- Abentura-kirola: Delta-hegoa

AG- Lur orotarako ibilgailua

D- Borda mendi-lepoan

AH- Arrantzalea

E- Mendi-bidea, pinu gorriko pinudietatik zura ateratzeko (baso-ustiapena)

AI- Amuarraina AJ- Ehiztaria

F- Pagadia goi-inguruetan

AK- Pirinioetako ibaia, landare gutxirekin

G- Oreina hariztian

AL- Akanpalekua

H- Herriak ibar hondoan eta ibai aldamenean I- Baratze txiki ez-industrialak

2.2- Ariketa osagarria

J- Baso-ustiapena. Egur-entresaka K- Hesi bidez bereizitako bazkalekuak (interes ekologikoa)

Ariketa: â&#x20AC;&#x153;Jende zoragarri gehiagoâ&#x20AC;?

L- Errepidea

* Helburuak:

M- "Turista eseria" errepide aldamenean, zigarrokina aldamenean duela N- Eski-kirolaren erreferentzia O- Zuhaixka-sastraka, errepide ertzean

1- Inguruan bizi diren, baina NIZen aurkitu ez ditugun animalia eta landare batzuei buruzko ikerketa egitea edo/eta lehendik ezagutzen ditugunak hobeto ezagutzea. 2-

Landare eta animalien fitxategia sortzea.

P- Hariztia behe-inguruetan Q- Pinu beltzeko pinudia goi-inguruetako ibaiertzean, zoruan harri solte ugari dituela R- Pagadia eta izeidia S- Pagadia T- Okil gibelnabarra

* Garapena: Irakasleak hainbat fitxa ditu eskolan fotokopiatzeko modukoak Erronkari ibarrean dauden beste animalia eta landareak ikertzeko. Indibiduo bakoitzari fitxa bat egokituko diogu. Fitxak plastifikatu eta ibarreko landare eta animalien fitxategi bat osatuko dugu. Fitxa-eredua erantsi dugu.

Ingurugiroa

Erronkari

Komeniko litzateke espezieei buruzko ikerlan laburrak egitea, eta horrela, bakoitzaren bizi-zikloaren ezaugarriak ezagutzea, babes-maila (suntsitzeko arriskuan, babestua, kaltebera ...) ezartzea, eta horrez gain, aurrean dituen arazo nagusiak, bizi den habitata, elikadura eta abar ezagutzea. Bisitaldian, "Animaliak iritsi dira azkenean" ariketaren bidez egin dugun lanaren osagarri da ariketa hau, animalien ezaugarriak ezagutzeari baino garrantzi handiagoa emango baitiogu animalia horiek bizi diren habitatean duten banaketari. Beste horrenbeste egingo dugu landareekin, horregatik espezieez hitz egin ordez, landare-komunitateez hitz egingo dugu.

Baliabideak

– IZABARA BISITA GIDATUA (Izaba). Urritik ekainera. Prezioa: 2.300 pta orduko. Interpretazio Zentroaren bidez hitzartu. – IDOIA SANTUTEGIRA BISITA (Izaba). NIZek ibilbidearen eskema eskaintzen du. – GAZTAGINTZA, "LARRA" ARTISAU-GAZTA (Burgi). Taldeentzako bisita gidatuak urte osoan zehar, 25-30 ikasle txanda bakoitzean eta 30-60 minutuko iraupena (jakin-minaren arabera). Bisitariei eskainitako lokala dago, baina ordu jakin batzuetan ezin da bisitarik onartu. Interesa duen eskolak gaztandegiko arduradunekin jarri beharko du harremanetan. Arduraduna: Mikel Álvarez. Tel: (948) 47 70 46

* Iraupena: – GAZTAGINTZA, "EKIA" KABILAENEA ARTISAU-GAZTA (Uztarroz). Gaztagintza ezagutzera emateko instalazioak bisitatzeko aukera ematen du. Aurrez hitzartu. Tel: (948) 89 32 36

Bi saio gehienez ere.

2.3- Inguruan ikusteko dauden beste aukera batzuk – JULIAN GAYARRE MUSEO-ETXEA (Erronkari). Ikasle-talde eta talde antolatuentzako bisita gidatuak. Prezio- eta ordutegi-aukera desberdinak, taldeen ezaugarrien arabera. Arduradura: Mª José. Tel: (948) 47 51 80. – JULIAN GAYARRE MAUSOLEOA (Erronkari). Interpretazio Zentrotik 1.200 metro ingurura, 15 minutura oinez (hilerria itxita aurkituko duzue); Benlliure-ren lana, hala ere, kanpotik ikus daiteke. – QUESOS DIEGO ETXEA (Bidankoze). Doaneko bisitak, egun batzuen aurrerapenez hitzartuz gero. Talde bakoitzean gehienez ere 15-20 ikasle onartuko dira eta iraupena 15 minutukoa izango da. Urtarriletik ekainera. Arduraduna: José Miguel. Tel: (948) 47 70 27 – ZERRATEGIA (Bidankoze). Doaneko bisitak, aldez aurretik hitzartuta. Azarotik ekainera. 15-18 ikasleko taldeak eta bisita gidatua 10 minutukoa. Arduraduna: José Mari. Tel: (948) 47 71 13 – ONKIZU GAZTAK (Bidankoze). Bisita gidatuak 10 laguneko txandatan eta 15 minutuko iraupenez. Urtarriletik ekainera, 9:00etatik 14:00ak arte. Arduraduna: Pedro Antonio. Tel: (948) 47 70 96

– ERLEZAINTZA (Puerto de las Coronas - Nabaskoze). Bisita gidatua 4-5 eguneko aurrerapenez hitzartuz gero. Astelehenetik ostiralera. Gehienez ere autobus bete ikasle eta iraupena 45-60 minutukoa. 150 pta ikasle bakoitzeko. Arduraduna: Jesús Mª Rodrigo. Tel: (948) 47 00 60. – NABASKOZEKO SUHILTZAILE PARKEA. Bisita gidatua, aldez aurretik hitzartuz gero. Iraupena ordubetekoa gutxi gorabehera. Eskabidea egin behar da ikasle-kopurua eta adina, eta bisita egin nahi den eguna eta ordua adieraziz. Eskabidea hona bidali: Nafarroako Suhiltzaileen Partzuergoa. Begoña Martínez-entzat. Aralar kalea, 1 31002 Iruña Bisiten arduradunarekin (Begoña Martínez) zuzenean hitz egiteko, telefono honetara deitu: (948) 42 30 30. – MUSEO ETNOGRAFIKOA (Izaba) Bisita gidatua, aldez aurretik eskatuz gero Bisitetarako ordutegia: 11:30-13:30 eta 17:00-20:00 Tel: (948) 89 33 07 Oharra: Aipatutako bisita horietako batzuk hitzartzea Interpretazio Zentrotik bertatik egin daiteke.

Ingurugiroa

Baliabideak

Erronkari

"Valle del roncal" (27. alea)

2.4- Bibliografia – ELÓSEGUI, J; GUERENDIAIN, P.; PEREZ OLLO, F.; REDÓN, F., "Navarra. Guía Ecológica y Paisajística". Nafarroako Aurrezki Kutxa, 1980

"Indumentaria" (281. alea) "Tributo de las tres Vacas" (81. alea) "Burguete" (157. alea)

– ELÓSEGUI, J.; PEREZ OLLO, F., "Navarra. Naturaleza y Paisaje", C.A.N. 1982 – ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "Atlas de aves nidificantes" C.A.N. Iruña, 1985

"El paisaje" (16. alea) "Valle del Roncal, paisajes y labores" (257. alea) – ZENBAIT. "Revista Panorama: Los hórreos"

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "El parque natural pirenaico: I. Larra-Belagoa". Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro Departamentua. Iruña, 1986

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Natur Gune Babestuak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Laster argitaratuko da).

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "El parque natural pirenaico: II. "Irati-Ibañeta". Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro Departamentua. Iruña.

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Espezie Babestuak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Laster argitaratuko da).

– ELÓSEGUI, J. ETA BESTE BATZUK. "Navarra desde el aire". C.A.N. Iruña, 1988.

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Hezeguneak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Laster argitaratuko da).

– F. ROJERO, F. "Proyecto Huella". Hartz Arrea (Oso Pardo) Fundazioa. ICONA. Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro Departamentua. – PEJENAUTE, J.M. "Tipos de tiempo y clima de las Comarcas Navarras". Nafarroako Gobernuaren Hezkuntza, Kultura eta Kirol Departamentua. Iruña, 1990 – ZENBAIT. "El agua en Navarra". Nafarroako Aurrezki Kutxa. Iruña, 1991. – ARMENDÁRIZ, F.; "Espacios Naturales Protegidos de Navarra". Nafarroako Gobernuaren Ingurugiro Departamentua. Iruña, 1995.

– ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Arroilak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Laster argitaratuko da). – ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Basoak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Laster argitaratuko da). – ZENBAIT. Unitate Didaktikoa. "Nafarroako Ibaiak". Nafarroako Gobernua. Ingurugiro Dep. Iruña 1998. (Laster argitaratuko da). – KARTOGRAFIA:

– LOIDI, J.; BASCONES, J.C., "Memorias del mapa de series de vegetación de Navarra", N.G., Ingurugiro, Lurraldearen Antolamendu eta Etxebizitza Dep., 1995

• Ejerzitoaren Geografia Zerbitzuaren mapa topografikoak 1:50.000.

- HERRI-KULTURARI BURUZKO GAIAK (ZENBAIT):

• Geografia Institutu Nazionalaren Zuzendaritza Nagusiaren mapa topografikoak 1:25.000

"Nuestras aves" (36. alea) "Almadías" (38. alea) "Ochagavía" (148. alea) "Artesanos rurales" (333. alea)

• Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura Ministerioaren labore eta aprobetxamenduen mapa 1:50.000 • Espainiako mapa geologikoa, E 1:50.000. Espainiako Geologia eta Meatzaritza Institutua (IGME)

Ingurugiroa

Erronkari

Baliabideak

• Nafarroako mapa topografikoak, 1:200.000. Nafarroako Gobernua.

• Otsailaren 17ko 1/1992 Foru Legea, Basa Fauna Migratzailea babestekoa

• Nafarroako Natur Gune Babestuen mapa 1:200.000. Nafarroako Gobernuak argitaratua.

• Maiatzaren 24ko 162/1993 Foru Dekretua, Nafarroako Ornodunen Basa Faunaren Erregistroa erregulatzekoa

• Nafarroako Abelbideen mapa. Abelbideen Lagunen Elkarteak eta Nafarroako Gobernuak argitaratua.

• Otsailaren 13ko 0209/1995 Foru Agindua, hainbat espezie eta azpiespezie Nafarroako ornodunen basa-faunaren erregistroan inskribatzeari buruzkoa

- PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOAK ARGITARATUTAKO MATERIALA: • Nafarroako Pirinioko Turismo Partzuergoaren mapa (1997). Errepideak, horiei loturiko zerbitzuak, ondarea eta natura, etab... • Pirineo Navarro. Guía Turística y de Servicios (1996) • Nafarroako Pirinioan Barna (1998). (Goikoaren euskarazko bertsioa)

• Azaroaren 27ko 563/1995 Foru Dekretua, basoko faunaren hainbat ornodun-espezie eta -azpiespezie Nafarroako Espezie Mehatxatuen Katalogoan sartzeari buruzkoa • Martxoaren 11ko 142/1996 Foru Dekretua, Espezie Mehatxatuen Katalogoan ibai-karramarro autoktonoa "suntsipen-arriskuan" sailean sartzeari buruzkoa • Apirilaren 7ko 94/1997 Foru Dekretua, Nafarroako Flora Mehatxatuaren Katalogoa sortu eta katalogoko basa-flora kontserbatzeko neurriak hartzen dituena.

• Senderos del Pirineo Navarro (1998) Bi ale. • Guía de esquí de fondo. Abodi-Salazar y Larra-Belagua (1998) Material horiei buruzko argibide gehiagotarako, helbide honetara jo:

• Apirilaren 4ko 95/1995 Foru Dekretua, Nafarroan ugatza Leheneratzeko Plana onestekoa • Apirilaren 10eko 95/1995 Foru Dekretua, ugatza Leheneratzeko II. Plana onestekoa • Martxoaren 11ko 143/1996 Foru Dekretua, ibai-karramarro autoktonoa Leheneratzeko Plana onestekoa

PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOA PIRINIOKO TURISMO PARTZUERGOA Ibarreko etxea (AEZKOA) Ibarreko etxea (AEZKOA) Tel. (948) 76 43 28/ Faxa: (948) 76 43 20 Tel. (948) 76 43 26 / Faxa: (948) 76 43 20

• Martxoaren 11ko 144/1996 Foru Dekretua, Nafarroan karramarro aloktonoen Ordenazio Plana onestekoa

Basoko fauna eta landaredia, leheneratze-planak eta babestutako natur guneak aipagai dituzten LEGEAK: • Martxoaren 5eko 2/1993 Foru Legea, basoko fauna eta habitatak babestu eta kudeatzeari buruzkoa (ekainaren 21eko 8/1994 Foru Legeak eraldatua). • 80/12/10 Akordioa, mendi-igela babestekoa. • 84/12/4 Foru Agindua, foru-lurraldean gorostia babestekoa • Apirilaren 25eko 165/1991 Foru Dekretua, Nafarroako hainbat Zuhaitz Berezi Natur Monumentu izendatzekoa

• Urtarrilaren 15eko 15/1996 Foru Dekretua, Nafarroako Bonelli arranoa Leheneratzeko Plana onestekoa • Uztailaren 1eko 268/1996 Foru Dekretua, hartz arrea Leheneratzeko Plana onestekoa • 1882/1997 Ebazpena, Nafarroako espezie mehatxatuen Katalogoko ornodun-espezie jakin batzuk Leheneratzeko Planen idazketa kontratatzeari buruzkoa ("habitataren eraldaketarekiko espezie sentibera" gisa katalogoan sartu diren espezieen Habitata Kontserbatzeko Planak eta "kaltebera" gisa katalogoan sartu diren espezieen Kontserbazio Planak).

Ingurugiroa

Baliabideak

Erronkari

• 1988ko martxoaren 7ko Foru Agindua, uretako faunako

• Martxoaren 16ko 72/1989 Foru Dekretua, Nafarroako lurral-

espezieen balorazio-baremoa Nafarroarentzat ezartzen duena

deko natur gune jakin batzuk Lekune Naturaltzat hartzeari buruzkoa.

• 1988ko uztailaren 20ko Foru Agindua, ehizeko espezieen balorazio-baremoa Nafarroarentzat ezartzen duena

• 90/12/27 Akordioa, HBBE eremuak aintzat hartzekoa

• 91/8/5 Foru Agindua, Foru Komunitatean ikerketarako eta

• Martxoaren 21eko 97/1991 Foru Dekretua, Nafarroako

asmo zientifikoetarako erabiliko diren animaliak babesteari

lurraldeko natur gune jakin batzuk Lekune Naturaltzat hartze-

buruzkoa

ari buruzkoa.

• Apirilaren 4ko 129/1991 Foru Dekretua, hegaztiak babesteko instalazio elektrikoei ezarri beharreko arau teknikoak finkatzen dituena

• Apirilaren 11ko 138/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur Erreserben Erabilera eta Kudeaketa Planetako Arautegi Orokorrari buruzkoa

• Maiatzaren 5eko 107/1993 Foru Agindua, basoko faunako espezieen balorazio-baremoa ezartzen duena

• Apirilaren 25eko 164/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur Erreserben Erabilera eta Kudeaketa Planetako Arautegi

• Maiatzaren 31ko 7/1994 Foru Legea, animaliak babestekoa (etxekoak nahiz aloktonoak)

Berariazkoari buruzkoa • 151/1991 Foru Dekretua, Nafarroako Natur Erreserben

• Apirilaren 3ko 86/1995 Foru Dekretua, Hegaztien Babes

Erabilera eta Kudeaketa Planetako Arautegi Berariazkoari

Bereziko Eremuetan Basa Fauna Babesteko dauden Areak

buruzkoa

aitortzekoa • Ekainaren 17ko 9/1996 Foru Legea, Nafarroako Natur • Apirilaren 10eko 6/87 Foru Legea, lurraldea erabili eta

Guneei buruzkoa

babesteko Hirigintza Arau erregionalei buruzkoa. • Irailaren 2ko 307/1996 Foru Dekretua, Erreserba Integral eta • Abenduaren 29ko 289/1987 Foru Dekretua, apirilaren 10eko

Natur Erreserba jakin batzuen inguruko babesguneen muga-

6/87 Foru Legeak aintzat hartutako Erreserba Integral eta

pen grafikoari buruzkoa.

Naturalen mugapen grafikoa eta intereseko Natur Guneen seinaleztapenaren ezaugarri grafikoak onesten dituena.

Ingurugiroa

Erronkari

Baliabideak

GALDERA-SORTA Irakur itzazu ondoko taulako esaldiak eta jarri gurutzea dagokion laukian.

Ez dakit

Badakizu Erronkari ibarra non dagoen? Badakizu bertako klima nolakoa den? Badakizu zein landare-mota den nagusi? Badakizu zein animalia-mota dauden bertan? Badakizu nolako giza jarduerak dauden ibarrean? Badakizu jarduera tradizionalak mantendu diren edo berriak sortu diren? Badakizu giza jarduerek basoko bizitzari eragiten dioten ala ez? Badakizu nola lagundu dezakezun Erronkari hobetzen eta kontserbatzen? Badakizu animalia- eta landare-espezieak galtzeak garrantzirik ote duen gizakiontzat, ala haiek gabe ere primeran bizi gaitezke?

Ingurugiroa

Ezaguna egiten zait

Ongi dakit eta azaldu egin dazaket

Erronkari

Baliabideak

JENDE ZORAGARRI GEHIAGO

Izena

(Landareak)

Marrazkia edo argazkia

Banaketa Nafarroan (Nafarroako mapa)

Noiz loratzen den:

Fruitua noiz ematen duen:

Habitata:

Ezaugarri nagusiak

Populazioaren egoera:

Ezpezie babestua al da?

Erabilera eta probletxua:

Ingurugiroa

Erronkari

Baliabideak

JENDE ZORAGARRI GEHIAGO

Animaliak

Izena: Marrazkia edo argazkia

Banaketa Nafarroan (Nafarroako mapa)

Aztarnak eta seinaleak:

Ohiturak

Habitata:

Ezaugarri nagusiak Populazioaren egoera: Espezie babestua al da? Gizakiarentzako interesa:

Ingurugiroa

A3T

30/4/01 13:27

Pรกgina 6

A3T

30/4/01 13:27

Pรกgina 7

Zatoz Erronkari ibarra bisitatzera Ariketen koadernoa

Ariketen koadernoa

Erronkari

EZAGUTZEN DUZU ERRONKARI IBARRA? Irakur itzazu ondoko taulako esaldiak eta jarri gurutzea dagokion laukian

Ez dakit

Ingurugiroa

Ezaguna egiten zait

Ongi dakit eta azaldu egin dazaket

Erronkari

Ariketen koadernoa

NORA: ERRONKARI IBARRERA Nafarroako errepide-mapak, landaredi-mapak, mapa topografikoak eta abar erabiliz, Erronkarirako bidaia prestatzen lagunduko dizugu. Ondokoak idatzi: NONDIK ZATOZ NORA: Erronkarira

NONDIK ETORRIKO ZARA:

ZENBAT KILOMETRO EGINGO DITUZU: AUKERAKO BESTE BIDE BATZUK: Saia zaitez zeure herritik Erronkari herrira etortzeko egingo duzun ibilbidearen krokisa osatzen. Deskribatu dituzun aukerako beste bideak, geralekuak, bisitatu beharreko leku interesgarriak, ezagutzen dituzun lekuak eta abar ere bertan adierazi.

Legenda

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

PISTEI JARRAITUZ I Erronkariko basoan ilunsentian edo ilunabarrean eta isil--isilean bazabiltza, zorte pitin batekin animalia hauek ikusteko aukera izango dugu: sarrioa, basakatua, basoilarra ugatza, orkatza, azeria Seguru, horietaz pila bat dakizula, baina ... zer iruditzen zaizu dakizun guztia pixkatxo bat antolatzen badugu? Sailkapen honetan animalia-motari buruz eta bakoitzak jateko dituen ohiturei buruz adieraziko ditugun ezaugarriei jarraiki, ea bakoitzari bere lekua aurkitzen diozun.

BELARJALEA HERBÍVORO HEGAZTIAK AVES SARRASKIJALEA CARROÑERO

ANIMAILAK ANIMALES HARAGIJALEA CARNÍVORO UGAZTUNAK MAMÍFEROS BELARJALEA HERBÍVORO

COLORES KOLDRE GRISES GRISAK COLORES PARDO KOLORE ARRE ROJIZOS GORRISKAK VIVE EN BIZI BOSQUES BASOAN DA VIVE EN GOI-INGURUETAN ZONAS BIZI DA ALTAS

OSO ONDO! LORTU DUZU!

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

PISTEI JARRAITUZ II Jarraitzen ausartzen zara? Oraingoan zertxobait zailagoa izango da. Idatzi gehien gustatzen zaizkizun hamar animalien izenak eta sar itzazu laukizuzen handian:

Lista de 10 animales Formad ahora dos grupos

Vuelve a realizar una nueva separación

E indica qué características has utilizado para esta separación

Indicando la característica utilizada

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

Erronkari

PISTEI JARRAITUZ III Detektiberik onenek gertakarien pistak, xehetasunak eta ezaugarriak hartzen dituzte aintzat misterioak konpontzeko. Kasu honetan zeu izango zara detektibea. Eta misterioa? Misterioa Erronkari ibarrean bizi diren sei zuhaitzen hostoak ezagutzea izango da.

Hosto bakoitzaren aldamenean, ikusiz antzeman ditzakezun 5 edo 6 ezaugarri idatzi. Seguru asko hainbat ezaugarri berdin aurkituko dituzu, baina dudarik ez izan desberdinak ere aurkituko dituzula.

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

PISTEI JARRAITUZ IV Oso ongi! Une erabakigarrira iritsi gara. Jakingo zenuke ezaugarri horiek guztiak gako dikotomiko gisa antolatzen?

A! Ia-ia ahaztu zitzaidan. Hostoak hauek dira: 1.- Gorostia 4.- Pagoa

2.- Ezkia 5.- Otsalizarra

3.- Haritza 6.- Intxaurrondoa

Nahi baduzu, zuhaitz horiei buruzko informazioa bil dezakezu, ezkutuko gauza guztiak hobeto ezagutzeko. Liburuak ere erabil ditzakezu informazio hori biltzeko. OHARRAK:

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

Erronkari

SAKANAREN PROFILA Ondoko mapan "Belaguako sakana" duzu. Bertan Aztaparretako pagadi-izeidia dago eta Belagua ibaia ere bertan jaiotzen da. Diotenez, hemengo kobazuloetan Nafarroako erregeak hartu ohi zuen atseden, eta Hiru Erregeen Mahaira igotzen diren mendizale asko eta asko hemendik abiatzen dira. Inguru honetako erliebearen desnibelak nolakoak diren ikusi behar dugu; horretarako, bertan azaltzen den ebakidura eta marra horretatik abiatuz, profil topografikoa altxatuko dugu:

Ibaia Sestra-kurba Erreserba Integrala Komunitatearen muga

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

SAKANAREN PROFILA Hasteko, esan zein altueratan dauden ondoko puntuak: A:

m. E:

B: m.

m. F:

C: m.

m. G:

Datu horiekin, marka itzazu puntuak ondoko grafikoan eta elkartu itzazu marra batez. Ardatz bertikalean altuera daukazu, baina ehunez ehun eta 1.000 metrotatik hasita. Ardatz horizontalean, ordea, markatutako erreferentzia-puntuen artean dauden distantziak dituzu.

Altura Altuera(m) (m)

2000 1900 1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 A

Distantzia Distancia

Horrekin "Txamantxoia" mendia eta Belaguako Sakanaren artean dagoen erliebearen profila osatu berri duzu maparen gainean egindako ebakidura edo marratik abiatuta.

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

HASIERATIK HASIZ KAIXO! Zer moduz zaude? Oraindik konturatu ez bazara edo esnatu berri baldin bazaude, Erronkariko Naturaren Interpretaziorako Zentroan zaude. Baliteke, zeure buruari galdezka aritzea... ZER DA HAU? Bada, nahiko nuke galdera horren erantzuna bisita honetan bertan aurkitzea eta ... gehiegi eskatzea ez bada ... gure ibarreko kultura, bizi-formak eta natura ezagutzea.

? A! Eta zalantzarik baldin baduzu, ez etsi. Monitoreek lagundu egingo dizute zalantza horiek argitzen.

Baina... ekin diezaiogun lanari. Erantzun ondoko galderei ZUZEN eta ahalik eta AZKARREN. Bukatzen duzunean eska ezazu zeure "Zentrorako bisita-txartela".

1.- Jakingo zenuke paneletako informazioaren laguntzaz zein definizio dagokion esaten? Erreserba Integrala:

Interes ekologiko handiko natur gunea da, Legeak horrela aitortuta dituen ekosistema guztien erabateko kontserbazioa lortzeko.

Natur Erreserba:

Balio ekologiko handiko natur gunea da, Legeak horrela aitortuta dituen formazio geologiko, espezie, biotopo, komunitate edo ekosistemen kontserbazioa eta hobekuntza lortzeko.

2.- Inguru batek kontserbazio-egoera ona duenean, Ingurugiro Administrazioak babestu egiten du. Zer esan nahi dute ondoko siglek? E.I.:

N.P.:

N.G.:

N.E.:

H.B.B.E.:

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

HASIERATIK HASIZ

3.- Hemen dituzu Erronkariko Natur Gune babestuen izenak. Idatzi natur gunea dagokion zutabean eta duen babes-mota: UKERDI

LARRA

AZTAPARRETA

Erreserba Integrala

BURGIKO ARROILA

Natur Erreserbak

•

4.- Esaldia osatzen lagundu: “Hiru behien zerga gutzen dugun lekuan. ibarrari hauekin sinatzen da:

(e)an ospatzen da izenez ezako ibarrak hiru behi ematen dizkio ren ordain gisa. Hitzarmena hitz

5.- Erronkariko ibarreko biztanleria aldatuz joan da denborarekin. Osa ezazu ondoko grafikoa eta atera itzazu zeure ondorioak Biztanleak

4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

urtea

1796

1860

1900

1920

1940

Ingurugiroa

1981

1987

1991

Erronkari

Ariketen koadernoa

HASIERATIK HASIZ

6.- Nongoak ziren eta non daude? Gezi bidez lotu: • Pedro Navarro, Olivetoko kondea • San Sebastián de Navarzatoko ermita • Santa-Graziko eliza

Erronkari

• Intxaurrondoa (Natur Monumentua)

Izaba

• Idoiako amaren ermita

Uztarroze

• Sebastián Julián Gayarre

Urzainki

• Hiru arkudun zubi erdi arokoa

Burgi

• Mariano S. Mendigacha

Bidankoze

• San Martingo eliza

Garde

• Cipriano de Barace

7.- Planoa osatu ondokoak adieraziz:

Nafarroako mendirik altuena Erronkari ibarreko herriak Natur Erreserbak Erreserba Integralak Ibarra iparretik hegora zeharkatzen duen ibaia

IPARRA

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

HASIERATIK HASIZ

8.- Egin gurutzea Erronkari ibarreko etxeek dituzten ezaugarrietan: ( ) Teilatu oso maldatsuak, etxea zurezkoa eta teilatuan zeramika laua ( ) Solairu bakarra ( ) Kanpotik harria agerian ( ) Tximinia txiki eta lauangeluarrak ( ) Tximinia luze eta kono-enbor itxurakoak ( ) Lehen solairuan terraza estaligabeak ( ) Goiko solairuetan galeria estaliak ( ) Behiak igotzeko igogailua

9.- Nola zabiltza matematikan? Bi grafiko hauetatik jakingo zenuke Erronkari ibarreko komunal-ehunekoari zein dagokion esaten?

KOMUNAL-EHUNEKOA

Komunal % Komunala

10.- Begira ezaiozu ibarraren armarriari. Burua, gaztelua eta erbi-txakurra du. Badakizu zer gertatu zen edo irudi horiek zein gertakizunekin lotuta dauden?

TXARTELAK ENTREGATZEKO" ORDUA IRITSI DA: Adierazitako denboran hamar galderen erantzuna aurkitu behar izan duzu. ZUZEN erantzundako erantzun-kopuruaren arabera, txartel bat izango duzu. Eska ezazu. X batez adierazi zure kasua zein izan den: ( ) Galdera bat edo biren erantzuna aurkitu duzu ( ) Hiru edo bost galderen erantzuna aurkitu duzu ( ) Bost edo zazpirena ( ) Zazpi baino gehiagorena... denena! BAINA EZ ZAITEZ ZERURA BEGIRA GERATU, BISITA AMAITU ONDOREN BESTE TXARTEL BAT LOR DEZAKEZU ETA!

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

DENAK EZ DIRA ARRANOAK Hegazti handi asko hegan egiteko moduan oso antzekoak diren arren (batez ere urrutira ikusten baditugu), ez dira denak arranoak. Hegaztiaren ezaugarri jakin batzuei erreparatuz, adibidez, buztanaren itxura, hegan egiteko modua, tamaina, kolorea, hegalen itxura eta abarri erreparatuz, hegaztiok erraz ezagutzera iritsi gaitezke. Orri honen atzeko aldean "gako" bat daukazu une honetan zure gainean hegan egiten ari diren hegaztiak identifikatzeko. Gakoa erabiltzea eta espezieak identifikatzea detektibeen jolas baten modukoa da, 単abardura guztiak ongi behatzea funtsezkoa baita. Ikusi ahal izango duzunez, atzeko aldeko gakoa dikotomikoa da, hau da, pistak binaka ematen ditu eta zuk bietako bat aukeratu beharko duzu beti (zure ustez zuzenena). Aukera bakoitzak zenbaki bat du eta horrek adieraziko dizu zein bide jarraitu animaliara iritsi eta izena identifikatzeko. EKIN BADA! ERRAZA DA ETA! Saia zaitez bat asmatzen; baina dena zure kontu utzi beharrean, gakoa erabiltzeko hainbat laguntza eta orientabide emango dizkizugu. Buztanaren itxura

erromboa

haizemaile-itxura

urkila

zuzena

aurretik atzetik

puntan amaitutako hegala

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

DENAK EZ DIRA ARRANDAK 1 • Erronbo itxurako buztana • Beste itxura bateko buztana

2 4

2 • Hegazti erabat beltza • Hainbat koloretako hegaztia

Belea 3

3 • Gorputz zuria. Hegal beltzak atzetik eta zuriak aurretik • Gorputz horixka. Hegal beltzak. Bibote beltza

Sai zuria Ugatza

4 • Buztana haizemaile-itxura hartuz irekitzen da • Buztanak beste itxura bat du

5 11

5 • Gorputz iluna • Gorputz argia

6 9

6 • Hegazti txikia (hegal-ertzetik ertzera 1 m. baino gutxiago) • Hegazti handia (hegal-ertzetik ertzera 1 m. baino gehiago)

7 8

7 • Moko gorri eta okerra • Moko hori eta zuzena

Belatxinga mokogorria Belatxinga mokohoria

8 • Hegal argiak aurretik eta ilunak atzetik. Buru zuria. Luma zuridun lepokoa • Hegal ilunak. Lumazko lepokorik ez

Sai arrea Arrano beltza

9 • Gorputz marroia. Hegalen puntak eta atzealdea argiak • Gorputz eta hegal zuriak, orban ilunekin

Zapelatza 10

10 • Hegazti txikia. Buztanak zerrenda ilunagoa muturrean • Hegazti handia. Buztanak zerrenda argi eta ilunak

Belatz gorria Arrano sugezalea

11 • Buztanak urkila-itxura • Buztan luze eta zuzena

12 13

12 • Hegal-puntetan orban argiak. Urkila-itxurako buztana • Orbanik ez eta buztanak urkila-itxura pitin bat

Miru gorria Miru beltza

13 • Hegalak puntan bukatuak • Hegalak ez dira puntan bukatuak

Belatz handia 14

14 • Buztan argia, zerrenda argi eta ilunekikoa. Hegal argiak, orban ilunekikoak • Buztan iluna, hegal argi eta orbandunak aurretik eta lunak atzetik

Ingurugiroa

Aztorea Arrano txikia

LEGENDA

Harria

Patxik Desde hemendik donde noshitz ha hablado Patxi egin digu

Hegan egiterik bagenu, puzzle baten tankerako paisaia ikusiko genuke, pieza bakoitza landare-komunitate bati dagokiola, eta komunitate bakoitza klimak, erliebeak eta giza jarduerak ezarritako ingurugiro-baldintzei egokituta dagoela. Goi Erronkariko artzain Patxiri entzun ondoren, pentsatu hegalak hazi zaizkizula eta hemen daukazun maketaren gainean hegan egiten hasi zarela. Nola ikusiko zenuke paisaia airetik? Saia zaitez adierazitako zati horretan maketaren krokisa egiten. Pixkatxo bat lagunduko dizugu.

Ariketen koadernoa 59

Ingurugiroa

Erronkari

PROFILAK EGITEN

Erronkari

PROFILAK EGITEN

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

Zer, erraza izan al da? Bada, hurrengoa zailxeagoa izango da. Marraztu duzun profilean Patxik ibilaldian aurkitu dituen landare-komunitateak kokatzen saia zaitez. Landare-komunitate bakoitzarentzat ikur bat asmatu beharko duzu. Ikur horiekin eta dagokien izenekin "Landaredi-profilaren legenda" osatuko duzu.

Jakingo al zenuke hemen Patxiren ibilaldiaren profila marrazten?

Ariketen koadernoa 61

Ingurugiroa

Erronkari

PROFILAK EGITEN

Erronkari

Ariketen koadernoa

ANIMALIAK IRITSI DIRA AZKENEAN Zentroan aurkituko dituzun paneletako animaliak aztertu eta bakoitzaren zenbakia dagokion habitatean idatzi, aurrez egin duzun landaredi-profil horretan.

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

Erronkari

ANIMALIAK IRITSI DIRA AZKENEAN

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

LANBIDE GOGORRAK, TRADIZIO BALIOTSUAK Seguru abelbideez eta transhumantziaz inoiz zerbait entzun izan duzula. EZ? Eta zeren zain zaude informazioa biltzeko? Nafarroa horrelako bidez josita dago. Gaur egun ez dira ia abere-kontutarako erabiltzen, baina ibilbide kultural garrantzitsutzat hartzen dira eta turismorako ere erakarpen handia dute. Hona hemen Nafarroako mapa abelbiderik garrantzitsuenekin. Jakingo al zenuke erronkariarren abelbidea zein den esaten? Iker ezazu pixka bat eta adierazi mapan nondik pasatzen den, zein herritatik, ekologikoki nahiz paisajistikoki interesekoak diren zein puntutatik, zein ibaitatik, zein errepidetatik, etab.

Jakingo al zenuke beste transhumantzia-bideak identifikatzen eta goikoarekin egin duzun gauza bera egiten?

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

Erronkari

LANBIDE GOGORRAK, TRADIZIO BALIOTSUAK Ondoren ibar hauetako antzinako lanbide bati buruz jardungo dugu, baina lehenago eragiozu buruari eta pentsatu: Baso-ustiapena baliabide garrantzitsuetako bat izan dela eta gaur egun ere horrela dela jakinda, eta zura garraiatzeko lehen kamioirik ez zegoela ikusita, nola egingo zuten, zure ustez, egurgarraioa? Saia zaitez gaztelaniazko hitz hauetako bakoitzak zer esan nahi duen asmatzen:

ATADERO

CLAVILLOTE

ANTOCAS

TRAMO CODERO

ROPERO

JARCIA

BARRENO

BARREL

Ingurugiroa

Erronkari

Ariketen koadernoa

SAKANAKO MAKETA Profil topografikoak ikasgelan eta Interpretazio Zentroan landu ondoren, Belaguako sakanako erliebe-mapa egingo dugu. Hauek beharko ditugu: • Landare-papera • Kalko-papera • Kortxozko bi geruza, 2-5 mm-ko lodierakoak • Kola • Marketeriako hortza 1.- Orri honen atzeko aldean duzun mapa landare-paper batean kopiatu. 2.- Landare-paperean lortutako mapa kortxozko geruzaren gainean kalkatu kalkopaperaren laguntzaz. Balio hauek dituzten sestra-kurbak baino ez kalkatu: 1100, 1300, 1500, 1700 eta 1900. 3.- Kortxozko beste geruzan aurreko urratsean bezalaxe egin, baina balio hauetako sestra-kurbak marraztuz: 1200, 1400, 1600 eta 1800 metro. 4.- Marketeriako hortzaren laguntzaz kortxozko geruza biak sestra-kurbetatik moztu, baina KONTUZ, ZEU MOZTU GABE! 5.- 1. urratseko landare-paperaren gainean kortxozko geruzak elkarren gainean jarri landare-papereko ertzei jarraituz. Eskailerak balira bezala geratuko zaizkizu. Kortxozko zatiak kolaz itsatsi eta erliebe-maketa osatzen ikusiko duzu. 6.- Ertzak kortxoz estal ditzakezu, horrela maketa politagoa geratuko zaizu. Margotu ezazu errealitatea islatzen saiatuz, eta nahi duzun bezala apaindu (zuhaitzak marraztuz, ibaiak margotuz, etab...).

(iturria: ENTORNO. Magisterio Casals)

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

Erronkari Ibaia Sestra-kurba Erreserba Integrala Komunitatearen muga

Ingurugiroa

Erronkari

ZER EGIN BEHAR DUT NIK?

Jokatzeko hamar modu:

Ingurugiroa

Ariketen koadernoa

ZER EGIN BEHAR DUT NIK?

Kontzerbazioaren aldeko hamar arrazoi:

Ingurugiroa

Erronkari