Natura Donejakue bidean
2013ko egutegia
Donejakue Bidea, 2010ean bidearen urtea ospatu zenez geroztik, ospea irabaziz joan da egunetik egunera bai baliabide turistiko gisa bai naturaz gozatzeko aukera gisa. Ailegatzen diren gehienak Santiagoraino doazen erromesak dira. Beste batzuek, berriz, bidearen etapetako paisaia paregabeez eta kultur ondare bikainez gozatzea dute helburua. Asko dira Donejakue Bidea egiteko arrazoiak. Arrazoia edozein delarik ere, erromesa, xendetan dabilenean, historia aberatsak, arteak eta paisaiak inguratzen dute. Ikusten dituen parajeak kulturaz beteak daude, eta bisitariak ezagutu eta miretsi egin dezake. Izarren bidean barna ibiltzea, bestalde, Naturaren Liburua irekitzearen parekoa da, naturari behatzea baita hura ulertzeko lehenbiziko pausoa. Ibiltaria berez hasten da solasean ingurunearekin, eta Pirinioarekin lotura handiagoa duten eta jendetsuenak diren bi bideetako kulturaren eta paisaiaren ondare aberatsarekin eginen du topo: Orreagako bidearekin eta Somporteko bidearekin. Joan zen urtean, 60.000 lagunetik gora pasatu ziren Nafarroan barna. Haien %60tik gora atzerritarrak ziren. Bide ohikoena "bide frantsesa" da (erromesen %82k hartzen dute hori). 2013an, hain zuzen, 25 urte beteko dira Europako Kontseiluak Donejakue Bide frantsesa Europako Lehenbiziko Kultur Ibilbide deklaratu zuenetik. 20 urte, bestalde, UNESCOk Gizateriaren Mundu Ondare deklaratu zutenetik. Horregatik, ibilbideak gurutzatzen dituen bost erkidegoek -Galizia, Errioxa, Nafarroa, Aragoi eta Gaztela-Leon- protokolo bat sinatu dute Oñan (Burgos) ibilbidea sustatzeko. Ospakizun eta sustapen ekitaldi hauetara bilduz, Nafarroako Gobernuko bi departamentu (Landa Garapena, Ingurumena eta Toki Administrazioa; Kultura, Turismoa eta Erakunde Harremanak) batera aritu dira lanean 2013ko egutegi bat egiteko, "Natura Donejakue Bidean" izenekoa. Egutegi hau Nafarroako ingurumeneko balioak ezagutarazteko beste urte hauetan egindako saileko beste bat da: 2010ean, Biodibertsitate Biologikoari buruzko Nazioarteko Urtea dela-ea; 2011n, Basoei buruzko Nazioarte Urtea dela-ea, Nafarroako Monumentu Naturalak; 2012an, migrazio hegaztiei buruzkoa dela-eta. Egutegia formatu digitalean baizik ez da banatzen, eta Nafarroako Gobernuaren atarian dago, nahi duenak deskargatu dezan: www.navarra.es
Editatu:Informazioaren eta Ingurumen Hezkuntza Saila.Ura Zerbitzua Landa Garapeneko,Ingurumeneko eta Toki Administrazioko Departamentua. Lagundu: Zerbizua Marketing eta Turismoa Produktuen garapena. Kultura,Turismoa eta Erakunde Harremanetarako Departamentua Testuak: Juan Carlos Bascónes Carretero Argazkiak: Informazioaren eta Ingurumen Hezkuntza Saila Irudiak Nafarroako Turismoa Argazki adeitasuna Juan Cañada Guallar Marrazkiak: Vieiro& Petrus, de Alberto Uzcarré Delgado Tipografía: Anna Vives, sortu du bere tipografa gutun erabilfgarri edozein testuprozesadorea idazten sindromea behera aduen neska bat da. Ekimena Anna honen helburua Fundazioa Itinerarium lankidezarekin helburua dabere lotutako gaitasunak gehituz, hala nita, berdintasun sozial et atalde lanaren garrantzia bezalako bailoak zabaltzea eta sustzea et atalde lanaren garrantzia bezalako balioak.
Donejakue bideko erromesak
URTARRILA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Frantsesbidea: Donibane Garazi eta Compostelako Donejakue lotzen ditu. Compostelarako erromesaldien ardatz garrantzitsuena eta ezagunena da. Orreagatik abiatzen da eta zainduena nahiz erosoena izan da beti, alde guztietatik. 775 km ditu eta 31 geldialdi. Bide Aragoiarra: zaharrenetakoa da, baita erruz erabilia ere. 164,3 kilometro dauzka eta 6 geldialdi. Frantsesbidearekin bat egiten du gero. Huescako, Zaragozako eta Nafarroako probintzietan igarotzen da. Bide Zaharra: ezagutu aurreneko bidea, Alfontso II.a Garbiak egin zuena IX. mendean, Donejakue apostoluaren hilobi aurkitu berria ikusteko. Oviedon hasi eta Asturiasko mendebaldeko kontzeju guztiak zeharkatzen ditu. Euskal Bidea: Baionakoa, San Adriango tunelekoa eta Barneko bidea ere deitu izan zaio. Compostelarako ardatz funtsezkoa izateaz gainera, Irundik penintsulako erdigunera sartzeko ate garrantzitsua ere bada. Iparraldeko Bidea: Erdi Aroko Errege-erregina europarrek bide hori hartzen zuten Donejakuera iristeko. Luzeenetarikoa da, Platako bideak soilik baititu kilometro gehiago. Platako bidea: izen honekin aipatzen da K.o. 217ko mapa bat, galtzada erromatarrak azaltzen dituena. Kodizeen bidez zabaldu zen gero. Bikaina zen mapa, eta ondare ederra Inperio garaiko Hispaniako bide sarea ezagutzeko. 34 bide jasotzen dira bertan. Sanabriako bidea: beste aukera bat da, zenbait bideren ordez har daitekeena. Laburrenak, Lazan barna, 367 km ditu. Bide luzeena, 980 km, Sevillatik dator Platako Bidean barna. Ondotik Platako Bidea eta Frantsesbideak datoz. Bide Portugaldarra: Espainiako tarteak 119 km ditu, Tuitik hasita. Fisterra eta Muxiarainoko epilogoa: 29,3 km
Kultura Nafarroako Donejakue Bidean barna
OTSAILA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Asko dira Donejakue Bidea egiteko arrazoiak. Arrazoia edozein delarik ere, erromesa, xendetan dabilenean, historia aberatsak, arteak eta paisaiak inguratzen dute. Ikusten dituen parajeak kulturaz beteak daude, eta bisitariak ezagutu eta miretsi egin ditzake. Ibiltariaren eta inguruaren arteko solasa berez sortzen da, herri edo eskualde bateko jendearen bizi molde eta moduez, eta inguruneko naturaz jakin-nahia pizten zaion aldiro. Jendeak bazter naturalak, bere etxe berdea, zizelatu ditu, naturarekin eragin-trukean bizi izan baita beti eta, hala, mendeetan barrena eredu jakin batzuk sorrarazi ditu, belaunaldiz belaunaldi landa kulturaren arauen bidez iritsi zaizkigunak. Nafarroa anitza da oso eta erromesak bertako bazter naturalen joritasun ezohikoaz goza daitezke Bideek sortaldetik sartaldera hartzen dituzten 220 kilometroetan barrena. Gero eta gehiago dira Bide hau ibiltzen duten erromesak Nafarroaren eta Frantziaren arteko mugatik abiaturik, Luzaide inguruan. Orobat, gero eta gehiago dira Bidearen tarteren bat edo beste egiten dutenak jaiegunetako txangoetan. Nafarroako Donejakue Bideak aukera paregabea dira bertako kultur eta natur ondare baliotsua hobeki ezagutzeko
Luzaide eta Iba単eta
Frantziako Bidearen
Isurialde atlantikoa eta goi ordokiak Orreaga
Venta Peio Luzaide
Pekoetxea 219
Ortzanzurieta
249
945
1050
363
Landare fruitudunak, lizarrak, hurritzak, gaztainondoak, sahatsak, pagoak eta haritz azidofiloak eta arruntak. Ugatza, arrano beltza, sai arrea eta hegazti migratzaileak Bertako zuhaitz zuhaixka eta belarrak, iratzeak eta goroldioak Latx ardiak, oreina, orkatza eta basurdea Ikuspegia Orreagatik
MARTXOA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Donejakue Bidea Luzaiden barrena sartzen da Nafarroan. Hasieran, kantauriar gisako ibar barren goxo bat zeharkatzen du, landazabal beti-berde batean barrena, Luzaide ibaiari segika. Muino biribilkaren arteko behealdetik doa hasieran, ehun urtetik gorako hariztien eta gaztainadien artean, baina Pirinioetako iparraldeko mazel malkartsu eta amildegiz beterikoetara iristen da berehala: Aldude mendi zaharra dugu, Iba単etako mendateak zeharkatua. Inguruko mendi-mazeletan, baserri zaharrak zutik oraino eta latx ardi saldo ugariak, bertako abeltzaintza estentsiboaren erakusgarri. Arduraz ongarrituriko segabelardiak hesitzeko, heskaiak nonahi, zuhaitz eta zuhaixka ongi moztuez osatuak, bocage tankerako paisaia eratuz. Iralekuak segatu, pilatu eta metak osatzen dira, ukuiluetan betiko moduan erabiltzeko. Basoak, lizarrez, sahatsez, haritzez eta hurritzez osatuak, eta Luzaide baserreka ertzetako haltzadiak ikus daitezke 600 metrotik beheitiko bazterretan. Txilardiak eta ote basoak dira nagusi lehengoratze bidean dauden natur guneetan. Atlantiko-mediterraneo uren banalerroa, Luzaide eta Orreaga bereizten duena, pagadiz jantzia dago gehienbat. Pagadien barren ospel eta hozkirrian, orbelezko lastaira bigunen artean, bertako flora berezi guztia dugu ikusgai: iratzeak, goroldioak eta gramineo loreen itxurako lili xumeak, basoko luzula bezalakoak, kantauri isurialdeko ezponda hezeetako belaze osoak hartzen dituztenak. Luzaideko zeruan askotariko hegaztiak ikus daitezke urte osoan, leku babestua izateaz gain Linduxeko lepoa Europa eta Afrika arteko pasabidea baita hegazti migratzaileendako.
Orreaga
Frantziako Bidearen
Pagadi eta hariztien artean Orreaga
Pto de Mezkiritz
946
Bizkarreta/Gerendia
922
Puerto de Erro 810
780
Pagadiak, haritzak, haritzak, elorriak, elorriak, gorostiak gorostiak eta eta otsagereziondoak. otsagereziondoak. Pagadiak, Hegazti migratzaileak migratzaileak Hegazti Belar espezieak, espezieak, urrebotoia, urrebotoia, lilipa lilipa arrunta, arrunta, sanjose-loreak, sanjose-loreak, ostargi-belar ostargi-belar hori, hori, heskaiak heskaiak eta eta sega-belardiak sega-belardiak Belar Muturluze piriniarra, piriniarra, uhandrea, uhandrea, baso-igel baso-igel gorria, gorria, amuarraina, amuarraina, oreina, oreina, orkatza, orkatza, basurdea, basurdea, latx latx ardia ardia eta eta pottokak pottokak Muturluze Bidea Orreagan barrena
APIRILA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Iba単etako mendatearen behealdean, Donejakue bideko toki estrategiko batean, hantxe Orreaga. Uren banalerroko pagadi menditarrak bukatu eta ibar barreneko haritzak hasten diren tokian bertantxe kokaturik, Kolegiatak zehaztasun harrigarriz mugatzen ditu eskualde atlantiarrak berezko dituen bi ekosistema eta baso paisaia horiek. Hegoaldera, Bideak tarte luze eta zuzenak egiten ditu haritzen itzalean. Basoan gailentzen diren haritz ikaragarri handien inguruan, elorri zuriak eta hegoaldeko elorri zuriak nonahi. Oihanpean harrigarria da gorostien joria. Baso bakanduetan aise ibil daiteke, eta barreneko zelaiguneak belarki ugariz betetzen dira udaberrian: urrebotoia, lilipa arrunta, sanjose-loreak, xanporak, biribelar hosto luzeak eta, alde istiltsuagoetan, ostargi-belar horia, egur-belarra eta nasailora. Sega-belardi zabalak ere badaude, heskai oparoz eta espezie anitzez inguratuak, hala nola udaberrian loratzean ikusgarri dauden otsagereziondoez. Basoek harturiko paisaiaren ordez, abeltzaintzarako bazterrak agertzen dira, abere saldo handiekin eta gizakiaren eragin nabarmenarekin. Eremu lau eta zapal gehienetako lurzoruak maiz istiltzen dira azalean eta putzuak osatzen dira, faunarako interesgarriak eta flora espezie berezien sorlekuak. Oiarburu, Otezilo eta Xuringoa errekastoek meandroak marrazten dituzte sigi-saga larre hozkirrietan zehar eta urak batzerakoan Urrobi izena hartzen duen baserreka bihurtzen dira, Artze mendian barrena joateko gero baso paregabeen artean. Bidea Mezkirizko mendatera iristen da hala, eta goialderaino hedatzen diren pagadi hozkirri eta ospeletan barrena sartzen da
Erro gainetik Arga ibarrera
Frantziako Bidearen
Paisaia atlantikoaren amaiera Puerto de Erro
Atarrabia Zubiri
803
Larrasoa単a
540
Irotz
515
476
434
Hosto larrukara eta ilaunduneko hariztiak, pinudiak eta erkametzak. Ezpela, genista, belazeak eta zereal alorrak Hontz handia, miruak eta saiak Ezpela, genista, Kantauriko oloa, belazeak eta zereal alorrak Rasa ardiak, behor taldeak, azeriak eta urtxintxak Erromesaren Monumentua, Erreniegan
MAIATZA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Bidea Erroren eta Argaren goi-ibarretan barrena doalarik, hosto ilaunduneko haritzak eta ler gorriak nagusitzen dira paisaian. Ibilbidean aurrera egin ahala, gero eta nabarmenagoa da aldatuz doala ingurua: klima ez ezik harriak, lurrak, landareak, koloreak nahiz usainak. Arga ibarreko harizti eta pinudiek Iba単etako pagadiek baino anitzez ere euri gutxiago hartzen dute, eta bertako batez besteko tenperatura handiagoa izateaz gain, uda garaian nolabaiteko agorraldia ere egoten da. Horren guztiaren ondorioz, desagertu egiten dira hosto samur, lau eta erorkorreko basoak, bereziki pagadiak eta haritz arrunteko basoak. Argitsuago den paisaia horretan, hosto larrukara, ilaundun eta neguan iraunkorreko haritzak nagusitzen dira, pinudiak lagun dituztela sarri. Sasitza zabalak ere gailentzen dira, ezpelez osatuak gehienbat. Ezpondetako txilardiak desagertu eta genista-sastrakadi trinkoak hazten dira orain, Kantauriko olo luzearekin batera. Mendialdeko basoak eta ibar barreneko larre heskaiz inguratuak pixkanaka aldatzen doaz eta nekazaritza eta abeltzaintzako paisaia bihurtzen. Azkenean, Esteribarren, zereal laboreak hasten dira, alor txiki, erregular eta zabaletan. Behi piriniar eta latx ardien saldoen, ordez, rasa ardiak eta behor taldeak agertzen hasten dira mazel erdietan zabaltzen diren bazkatzeko larre naturaletan
Iruñerria eta Erreniega
Frantziako Bidearen
Paisaia zabala eta argitsua Alto del Perdón
Atarrabia
Iruña
Burlata 434
425
Cizur Menor
446
766
457
Harizti ilaundun eta piriniarrak, arteak, erkametzak, zumarrak eta larizio pinuak Mirotz urdin eta zuriak, belatz gorria, miru gorria, miru beltza Aitzurreko baratze emankorrak, zerealak, ezkai soroak, belar aromatikoak eta sendabelarrak. Rasa ardia, orkatza, basurdea. Erreniega mendilerroko ikuspegia
EKAINA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Iruñerriko paisaia zabala eta argitsuak iragarri egiten digu bukatzear dela atlantikoaren eraginpeko giroa, mendialdeko aurreko etapetan gailena. Tuparriek eta eskualde mediterraneoranzko iragaite bioklimatikoak eragiten dituzte landarediko aldaketa anitz. Buztin-lur heze eta sakonetan, hosto ilaunduneko hariztiak zabaltzen dira. Bizkarretako ezponda pikoetan, lubakiak eta higadurak tankeraturiko aldeak agertzen dira modu naturalean, zeinak igarobide ekologiko bihurtu baitira eskualde mediterraneoko faunarako eta flora aromatikorako. Arga ibaiak Iruñerriko ibarrak drainatu eta emankor bihurtzearekin batera tuparria higatzen du, eta ezponda semibertikal zabalak sortzen, Iruñeko jatorrizko hiriguneko talaia eta babes naturalak. Iruñerriko paisaia zaharrean ametz ilaundunaren ameztiak gailentzen ziren, baita ibai inguruko zumardiak ere, geroko alor zabalen kokaleku. Ezkaba mendiko artadiek eta Alaizko zein Erreniegako hegoldeagokoek mundu mediterraneoa hurbil dela erakuste dute. Ezkai soroetan eta belar aromatikoz eta sendabelarrez gainezka dauden larreetan igartzen da, batez ere, hurbiltasun hori. Erreniega mendiaren bitasuna nabarmena da: iparraldean, ametz ilaundunak eta ezpela; eguteran, aitzitik, artadi eta abarizti zabalak. Zereal alorrak hareharrizko eta konglomeratuzko mazelan gora hedatzen dira hegoaldean. Mendiaren ekialde-mendebalde orientazio nagusiak bi isurialdeetako ekosistemetan ageri den asimetria sendotzen du.
Garestik Vianaraino
Frantziako Bidearen
Alor mediterraneoak Alto del PerdĂłn
Lizarra
Gares
Cirauqui
770
345
RĂo Salado 392
496
Villanueva 442
421
Alepo pinua pinua Alepo Mirotz urdin urdin eta eta zuria, zuria, hegatxabal hegatxabal eta eta txoriandreak, txoriandreak, sai sai arreak, arreak, arrano arrano beltza, beltza, miruak miruak eta eta uretako uretako hegaztiak hegaztiak Mirotz Zereala, ardantzeak, ardantzeak, sastrakak, sastrakak, erromeroa, erromeroa, estrepak, estrepak, albitz-belarrak, albitz-belarrak, anbuloak anbuloak eta eta errudak. errudak. Zereala, Ardiak Ardiak Lokiz, atzealdean
UZTAILA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Erreniegako hesi biogeografikoa igarotakoan, mendebaldeko Nafarroako Erdialdea hasten da, hala esaten baitzaio Mendialdearen eta Erriberaren tarteko eremua delako ez soilik geografiari begira baizik eta dauzkan bereizgarri ekologiko eta agroklimatikoei begira ere. Mediterraneoko laborantza lurrak dira horren adierazle nabarmena, Izarbeibarko herritako olibadiak bereziki, Erreniegako hegoaldeko behealdean. Artadiak lur eta alde lehorrenetan hedatzen dira eta erkametzak lur sakonenak baliatzen ditu, udan ur aski izateko. Erkameztien lur hozkirrienak askotariko laboreetarako baliatzen dira, baita zereal eta ardantzeetarako ere. Eremu legartsuetan, oliboak eta almendrondoak. Lurrak laborantzarako egokiak ez direnean, jatorrizko artadiaren landareak ageri dituzte eta arditarako bazkalekutako erabiltzen dira. Mendi mazelak, berriz, abarizti sarriz eta sastraka txikiz beteta egoten dira. Garestik MaĂąerurako aldapan dagoen behatokitik hegoaldera, nekazaritza paisaia gailena ikusgai. MaĂąeru inguruko ezponda maldatsuetan agertzen diren kisuek egoera ekologiko oso berezia eragiten dute, lurra lehorrago bihurtzen dutelako, eta lore arrosako itxikiorria, erromeroa, albardin eta antzeko landareak hazten dira bertan. Villatuerta aldeko lurrak, berriz, fresko eta hezeagoak direnez, erkamezti baten hondar aleak gorde dira, eta are toki batzuetan eite bitxiko zuhaitzak. Lizarra jatorri diapirikoko sakonune batean dago eta bertan nabarmena da paisaia mediterranearragoa dela. Abaritza ugaria da harkaiztietako sastraketan, alorretako bazterretan eta artadietako nahiz alepo pinuen basoetako inguruzerrendetan eta barnealdean. Zumakea heskai eta bide zein alorretako ertz askotan hazten da Lizarra inguruan.
Estellerritik Bianako urtegira
Frantziako Bidearen
Lehorreko zereal alor handiak
Lizarra
Villamayor de MonjardĂn
Los Arcos
656 446
420
Viana
Sansol
469
484
Alepo pinua Mirotz urdin eta zuria, kuttulioak, sai arreak, arrano beltza, miruak eta uretako hegaztiak Zereala, ardantzeak, sastrakak, ezpela, genista, Kantauriko oloa, belazeak eta zereal alorrak Ardiak eta behor taldeak Bianako urtegiko ikuspegia
Astelehena
Asteartea
ABUZTUA
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Donejakue bidea Estellerrian barrena doa Nafarroan egiten duen azken tartean. Paisaia zabaleko eskualdea dugu, lehorreko zereal alor handiek osatua. Azken artadiak atzean gelditu dira, Jurramendiko behealdean barrena gora doan azken tartea igarota. Aurrerago, alepo pinua besterik ez. Los Arcos aldean, Estellerriko Erriberako gainazal handiak estaltzen dituzten igeltsuzko materialak azaltzen dira. Haietan sastrakak osatuz ikusgai, eskanbroia, erromerotxoa, txitxiriotxo hiruhortzeko hostoduna eta estrepak, mosaikoak osatuz albitz-belar, anbulo eta errudekin, ardien bazkaleku. Estepako hegaztiek, hala nola mirotz urdin eta zuriek, atalarrak eta alaudido zenbaitek bertako gatz-lautada eta zereal alorretan daukate denik eta ingurunerik onena. Ibilbide osoan zehar Lokiz eta Kodesko Ioar mendien erliebeak ikusgai: eguterako hormatzar horietatik atera eta lautadaren gainean hegaldatzen dira sai arrea, arrano beltza, miruak eta korbidoak, zereal alorretako zeru argitsuen alaigarri. Euria urria da hemen eta udako agorraldia, luzea. Paisaiak, beraz, kolore berdea eta zuhaitzak galtzen ditu, alorrek urre-kolorea hartzen dute berehala; larreak uztailerako ihartu, eta gatz zarakar zuria agertzen da gainazalean urteko hilabete askoan. Izarren bideak El Salobre edo Las CaĂąasko urtegiko natur erreserbaren ondoan uzten du Nafarroa, Vianako udal mugapean. Bordongo Hegaztien Behatokia da urtegiaren gaineko atalaiarik onena, baita inguruko ekosistemak ezagutzeko toki paregabea ere
Jokabide onak Vieiro & Petrus-ekin
IRAILA Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
Zaindu iturriak, ibaiak eta gainerako ur-lasterrak. Ez bota ez detergenterik, ez xaboirik, ez kontserbalatetako oliorik ezta gai kutsatzailerik edo hondakinik ere. Uraren kalitate ona ezinbestekoa da uretako fauna eta flora bizirik irauteko. Errespetatu ibilbidea bera eta jabetza pribatua. Ez sortu ingurua hondatzen duten lasterbideak edo jabetza pribatuetan sartzen direnak, eta ez ezazu ezer lapurtu laborantza produkzioetatik, ortuetatik edo frutaarboletatik. Errespeta itzazu seinaleak. Ez ezazu seinaleetan pintadarik egin, pegatinarik itsatsi edo horiek hondatu. Zure atzetik datorrenak ere ongi aurkitu behar du informazioa. Seinaleak mantentzeak dirua balio du. Zarata ere kutsadura da. Ez urratu bazterrotako lasaitasuna zaratarekin. Ez utzi zaborrik bidean. Ez bota paperik, zapi bustirik edo garbiketapertsonalean erabilitako zapirik soroetara. Gorde eta bota itzazu zakarrontzi batera. Ez utzi gorotzak begi bistan, lurpera itzazu. Kontuz ibili suarekin. Ez piztu surik. Erretzen baduzu, ez ezazu zigarro-punta mendian bota, gorde eta bota ezazu edukiontzi batera.
23 30
24
25
26
27
28
29
Esako urtegitik Leireko mendilerrora Piriniotako bidea Nafarroan
Aragoiko bidea
Entrada desde Arag贸n
Zangoza
448
440
Pagoa, ler gorria, erkametza, artea, ametz ilaunduna, sahatsa, makal beltza, urkia, ametza eta hagina. Okil beltza, ugatza, sai arrea, sai zuria, miruak, arranoak, belatzak eta gabiraiak. Piriniotako ostargia, eszila polita, baleriana, harrautsia, txilardiak, iratzediak eta usain-belarrak Orkatza, erbia, basurdea eta urtxintxa Leireko mendilerroa
Astelehena
Asteartea
Asteazkena
URRIA Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Frantziako hegoaldetik datorren Donejakue bidea 1.640 metrotara dagoen Somporteko pasabidetik barrena zeharkatzen ditu Pirinio erdialdeko mendi garai eta ikaragarriak eta Berdungo igarobide eguzkitsutik sartzen da Nafarroara. Sakanune tuparrizale handi hau Huescako Jacetania eta Irunberrialdea lotzen dituen korridore natural eta zabala da. Leireko mendilerroa, Esako urtegiak hartutako Aragoi ibarraren gainean zut, garrantzi handiko mugarria da ikuspuntu ekologikotik. Pagadiek, urkidiek, ameztiek, ler gorriek, haginek eta haritz ilaundunek estaltzen dute Leireko ospela eta bertan hazten dira, besteak beste, Piriniotako ostargia, eszila polita eta gainerako landare pirinioarrak, hala nola lore luzeko balerianak, harrautsia eta petrocopti generokoak. Txilardiak, iratzediak eta mendialdeko larreak dira nagusi, eta gailurrean landare bakanen multzoak, hala nola isats urdina, mendi-isatsa eta genista loreduna. Egutera, aldiz, paisaia mediterranear petoa da, artadi zabalekin batera ugariak dira haritz hibridoak eta erkametzak, mediterraneoko lur gorrien, tuparri urdinkaren, mendien behealdeko lokatzen eta Aragoiko terrazen baita tuparri urdinkaren kolonizatzaile. Bide bazterreko sastraketan usain-loreak nonahi: izpilikuak, erromeroak, azitraiak, salbiak eta ezkaiak. Mendi goietako harkaitzetatik eta arroil ikusgarrien barnealdean, hegazti handien saldo ikaragarriak elkartzen dira Aragoiko iraganbideko zeru argitsuetan zirimolaka, eta saldo horietan nabarmen, ugatzak eta Bonelli arranoak, atlantikoaren eta mediterraneoaren egiazko ikurrak. Sai arre talde sarriek, sai zuriak eta miru beltz eta gorriak lagun dituztela, lurraldeko zoko-moko guztiak dituzte ikertzen. Arrano beltza, arrano txikia eta arrano sugezale europarra ere ikusten dira inguruotan. Eta, haiekin batera, zapelatz sugezalea, belatz handia, gabiraia eta belatz gorria
Esatik Loitiko gainera
Aragoiko bidea
Olibondo, almendrondo, ardantze eta zerealen lurra
Zangoza
Izo
Puerto de Loiti
691
705
AbĂnzano 652
387
Almendrondoak, abaritza, artadiak, haritza, pinua, olibondoak eta ardantzeak Ugatzak, sai arrea, sai zuria, miruak eta arranoak Ibar barneko landareak, hozkilak eta bardeetakoak, efedra eta estipa, besteak beste. Igaraba, trikua, gardatxoa, eskailera-suge leuna eta Montpellierko sugea Pirinioak Olaztik
Astelehena
Asteartea
AZAROA
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Esatik aitzina, iparraldekoa da ibilbide zuzenena, Ledean barrena doana, Leireko mendilerroaren behealdetik, eta, Irunberrialdearen eta arroilaren bazterretik hartu ondoren, Loitiko gainera igotzen dena errepide nazionaletik. Irati ibaiak Irunberriko Arroilaren Natur Erreserban zizelkaturiko sakan ikusgarria gailentzen da inguruotan, Deabruaren zubian aurrealdean duela eta mendiko harkaitzak atzealdean, eta gainean, berriz, San Adriango ermita zuria. Abariztiak eta artadiak Aragoi ibaitik mendi-mazelan gora igotzen dira, paisaia mediterranear petoa osatuz. Topoklima honen mesedegarri, olibadiak, almendrondo sailak eta ardantzeren bat edo beste, zereal alorren artean. Bardeetako landare batzuk ere hazten dira eskualde honetan, besteak beste, efedra eta estipa Irunberriko arroilako zokorik beroenetan, frogatuz hantxe dagoela Irati ibaian gora doan korridore ekologikoa, igarabek eta uretako beste biztanleek ere baliatzen dutena. Esatik ateratzen den beste ibilbideak Aragoiko korridoretik beheiti hartzen du eta, erronkariarren altxonbide zaharrean barrena doala, Rocafortera igotzen da Zangozan sartu gabe. Hortik, Oibarko gainean zehar, Izko mendiaren ertzetik doa Loitiko gaineraino. Tarte horretan Zangoza aldeko ikuspegi bikainez gozatu daiteke, Leireko mendilerroa iparraldean gailen eta hegoaldean, aldiz, eskualdea ureztatzen duen Aragoi ibaiari bidea itxiz, PeĂąako mendilerroa. Zangoza dugu merindadearen hiriburua eta Xabierko Gaztelua, kultu eta erromesaldien gune
Loititik Garesera
Aragoiko bidea
Basoen eta zereal alorretan zehar Salinas de Ibargoiti
Guerendiain
Monreal
555
593
556
Tiebas
Eneriz
578
427
Gares
350
Pagadi lehorrak, haritz ilaundunak, almendrondoak eta olibadiak Sai arrea, sai zuria, arrano beltza, belatzak, miruak, aztorea eta belatz gorria Ardantzeak, olibondoak, fruta-arbolak eta zereal alorrak Basakatua, lepazuria, erbinudea, orkatza, azkonarra, basurdea eta azeria Gares
Astelehena
Asteartea
ABENDUA
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Loitiko gaina igaro eta gero, Bidea gero eta samurragoa eta zuzenagoa bilakatzen da. Izko eta Alaitz mendien paretik doa, Iru単erriko hegoaldean sartu arte. Itzaga, piramide eiteko eta konglomeratu gorrixkaz osaturiko 1.353 metroko mendia, bere inguruko parajeen gainetik gailentzen da. Bertako hegaztien ugaritasuna eta garrantzia dela-eta, Hegaztien Babesgune Bereziko Eremu deklaratua izan da. Sai arreen kolonia handi bat bizi da bertan, hegazti askok habia egiteko tokiak ere dituztela ikusi da: sai zuriak, arrano beltzak, belatz handiak, zapelatz liztorjaleak, miru beltzak eta gorriak, aztoreak, belatz gorriak eta belatxinga mokogorriak. Zortekoa izanik, ugatza ere ikusiko dugu eremuaren gainean hegaka. Alaizko mendian zehar, ikusgarriak dira altueraren araberako baso zerrendak. Behealdeko zerrendan, ametz ilaunduneko basoak artadi bihurtzen dira mazelaren erdialdeko kare haitzen artean. Ibarbideetan eta goialdean, lainopean gehienetan, pagadia nagusi. Piriniotako Donejakue Bideak, azkenik, Tiebastik Izarbeibar-era joko du eta Orreagatik datorren adarrarekin elkartuko da Garesen. Azken kilometro hauetan gizakiak eraldaturiko paisaietan barrena doa, Robo errekaren ibar osoa hartzen duten laborantzako lurrak zeharkatuz. Hareharrizko erliebeetan, berriz, ardantzeak, almendrondoak eta olibadi batzuk, Erreniegaren babesean. Eunateko ermitak, oinplano oktogonalekoak eta inguruko arkuez apainduta, erreka ondoko ibilbidearen edertasuna du handitzen
2013 URTARRILA L
OTSAILA
M
MI
J
V
S
D
L
M
V
S
D
1
2
3
4
5
6
1
2
3
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
7
8
9
10
4
5
6
14
15
16
17
18
19
20
11
12
13
14
15
16
17
11
12
21
22
23
24
25
26
27
18
19
20
21
22
23
24
18
28
29
30
31
25
26
27
28
25
APIRILA
MI
J
MARTXOA L
M
V
S
D
1
2
3
7
8
9
10
13
14
15
16
17
19
20
21
22
23
24
26
27
28
29
30
31
S
D
1
2
MAIATZA
L
M
MI
J
V
S
D
L
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
6
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
M
MI
J
EKAINA
MI
J
V
S
D
1
2
3
4
5
7
8
9
10
11
12
3
4
5
6
7
8
9
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
15
16
20
21
22
23
24
25
26
17
18
19
20
21
22
23
27
28
29
30
31
24
25
26
27
28
29
30
S
D
UZTAILA
L
M
ABUZTUA
L
M
MI
J
V
S
D
L
M
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
5
6
15
16
17
18
19
20
21
12
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
MI
MI
J
V
IRAILA
J
V
S
D
L
M
MI
J
V
1
2
3
4
7
8
9
10
11
2
3
4
5
6
7
8
13
14
15
16
17
18
9
10
11
12
13
14
15
19
20
21
22
23
24
25
16
17
18
19
20
21
22
26
27
28
29
30
31
23
24
25
26
27
28
29
S
D
1
30
AZAROA
URRIA L
M
MI
J
V
S
D
L
M
MI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
14
15
16
17
18
19
20
11
12
21
22
23
24
25
26
27
18
28
29
30
31
25
J
ABENDUA
V
S
D
L
M
MI
J
V
1
2
3
7
8
9
10
2
3
4
5
6
7
8
13
14
15
16
17
9
10
11
12
13
14
15
19
20
21
22
23
24
16
17
18
19
20
21
22
26
27
28
29
30
23
24
25
26
27
28
29
30
31
1
2014 URTARRILA L
M
OTSAILA
MI
J
V
S
D
1
2
3
4
5
L
M
MI
J
V
MARTXOA S
D
1
2
L
M
MI
J
V
S
D
1
2
6
7
8
9
10
11
12
3
4
5
6
7
8
9
3
4
5
6
7
8
9
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
15
16
10
11
12
13
14
15
16
20
21
22
23
24
25
26
17
18
19
20
21
22
23
17
18
19
20
21
22
23
27
28
29
30
31
24
25
26
27
28
24
25
26
27
28
29
30
S
D
31
APIRILA L
MAIATZA
M
MI
J
V
S
D
L
M
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
5
6
14
15
16
17
18
19
20
12
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
MI
EKAINA
J
V
S
D
L
M
MI
J
V
1
2
3
4
7
8
9
10
11
2
3
4
5
6
7
8
13
14
15
16
17
18
9
10
11
12
13
14
15
19
20
21
22
23
24
25
16
17
18
19
20
21
22
26
27
28
29
30
31
23
24
25
26
27
28
29
1
30
UZTAILA L
ABUZTUA
M
MI
J
V
S
D
L
M
V
S
D
L
M
MI
J
V
S
D
1
2
3
4
5
6
1
2
3
1
2
3
4
5
6
7
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
7
8
9
10
8
9
10
11
12
13
14
14
15
16
17
18
19
20
11
12
13
14
15
16
17
15
16
17
18
19
20
21
21
22
23
24
25
26
27
18
19
20
21
22
23
24
22
23
24
25
26
27
28
28
29
30
31
25
26
27
28
29
30
31
29
30
URRIA L
M
MI
J
IRAILA
AZAROA
MI
J
V
S
D
1
2
3
4
5
L
M
MI
J
V
ABENDUA S
D
L
M
MI
J
V
S
D
1
2
1
2
3
4
5
6
7
6
7
8
9
10
11
12
3
4
5
6
7
8
9
8
9
10
11
12
13
14
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
15
16
15
16
17
18
19
20
21
20
21
22
23
24
25
26
17
18
19
20
21
22
23
22
23
24
25
26
27
28
27
28
29
30
31
24
25
26
27
28
29
30
29
30
31