2012 Egutegia
Mugarik gabe Travelers
IRAILA
APIRILA
67- 83 33- 36
cm tamaina Jokin Larumbe
Himantopus himantopus- Zankaluzea- Cigüeñuela - Black-winged stilt
URTARRILA- ENERO- JANUARY Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Nafarroa leku ezin hobea da Europan barnako hegazti migratzaileentzat; hortxe ditugu Pitillas, Las Cañas, El Pulguer eta hainbat eta hainbat aintzira, uretako hegaztiendako pausaleku aparta direnak. Hegazti horien artean oso deigarri egiten zaigu limikola txikitxo hau, bere hankak, koloreak eta mokoa amiamokoarenak bezalakoak dira, baina 36 cm luze besterik ez denez, horregatik hartzen du izen hori erdaraz (cigüeñuela). Helduek ilunxeago izaten dute bizkarraldea gazteek baino, eta hankak hagitzez ere gorrixkagoak. Ur-bazterretan harat-honat ibiltzen da, galanki beti, larben eta harren bila, elikagai baititu, bere moko luze-zorrotza baliatuz. Itxuraz ahul izanik ere, hegalari aparta da, ibilbide ikaragarriak egiten ditu beste aintzira, padura, estuario eta deltak noiz aurkituko, leku horiexetan gelditzeko. Negu-pasako uretako hegaztien zentsua urtero egiten dugu, urtarrilaren 10aren inguruan, eta zentsu horiek Espainiako hezegune guztietan egiten dira garai berean, hain zuzen ere ikusirik zenbat mugitzen diren harat-honatean, ahalik eta akats txikiena izan dezaten, eta badirudi jardunbide egokia dela, zorionez.
IRAILA
APIRILA
20-- 22 14-- 16,5
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Erithacus rubecula- Txantxangorria- Petirrojo europeo- European robin
OTSAILA- FEBRERO- FEBRUARY Astelehena
6
13
Asteartea
7
14
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
8
9
10
11
12
15
20
21
22
27
28
29
16
23
17
24
18
25
19
26
Otsaila urteko garairik egokiena txantxangorria aztertzeko, negua bere azkenean dagoela eta hostoa ernatu baino lehen, baina beste hegazti txiki batzuk ere izaten dira zuhaitz eta sastraken artean bizi direnak, gero hostajearekin bat egiteko. Hegazti goiztiarrak dira, sasoi horretan hasten dira euren eremua markatzen, bai euren koloreen erakustaldia eginez bai lurraldea markatzeko kantuak (deiak) eginez, Hegazti Arrunten Jarraipena (SACRE-SEO) programetan parte hartzen dugunontzat oso ezagunak baititugu.. Txantxangorriaren kasuan, dei hori silaba errepikatua izaten da, "ta-ta..." edo "txa-txa...) eta horregatik du euskaraz Txantxangorri izena. Erdaraz, berriz, paparreko kolore gorriagatik eman zaio izena. Erraz ikus daiteke zuhaixken artean eta bide bazterretan, edo hesietako zutoinen gainean, lurraldea markatzen; arreske dabilenean, ez du inolako erreparorik bular gorria harroharro erakusteko, inguruko lehiatzaileei okasiorako prest dagoela erakutsiz. Hain oldarkor bilakatzen da gure txoritxoa ezen gai da sasoi horretan hil ala biziko liskarrak izateko bere paparraren gorri bera duenarekin edo, haren ustez, berea baino gorriagoa duen edozer gauzarekin, eta harrigarria bada ere, zapi gorri bat edo koka-kola lata bat har dezake aurkaritzat.
IRAILA
APIRILA
148- 171 55-- 65
cm tamaina Jokin Larumbe
Neophron percnopterus - Sai-zuria- Alimoche- Egyptian Vulture
MARTXOA- MARZO-MARCH Astelehena
5
Asteartea
6
Asteazkena
7
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Sai zuriari "sai jakintsua" deitu zioten denbora batean, hain zuzen ere RodrĂguez de la Fuente doktoreak gaur egun oso ezaguna den esperimentua egin zuenean sai gazte batekin; itxian jaioa eta hazia izanik ere, gai izan zen harri bat baliatuz arrautza handiak xehatzeko, eta horixe da urrutian bizi diren Afrikako ahaideek egiten dutena. Frogatua gelditu zen, beraz, animalia baten hain jokabide konplexua, alegia, lanabesak erabiltzeko abilezia, genetikoki transmititzen ahal zela. Sai eder hau, buru eta "kalpar" horikoa eta erremige beltzekoa, Afrikatik etortzen da martxoan habia egitera, eta gure harkaitzetan gelditzen da uda bukaera arte, hegoalderantz jo baino lehen. Egun eguzkitsuetan, mendi gailurretan gaudenean harkaitzetako hegaztien zentsuak egiten, aise ikus ditzakegu euren kolore xuri argia eta oso berea duten falkaren eiteko isatsa. Bardea eta haren ingurua izan ohi dira harrapari honek Europa osoan gehien bisitatzen dituen eremuak. Jateko ohiturei dagokienez, ez da soilik nekrofagoa, oportunista ere bada, eta, agian horiexek izan daitezke hegazti honek penintsula osoan izan duen beherakadaren arrazoi.
IRAILA
APIRILA
148- 171 95--110
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Ciconia ciconia - Amia moko zuria- CigĂźeĂąa blanca- White stork
APIRILA- ABRIL- APRIL Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1 2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
30
24
25
26
27
28
29
Amiamokoa hegazti ezaguna bezain ederra da. Europako Iparraldeko goiko eremuetara iristen da martxo-apiriletan, gutxi gorabehera aurreko urteko uzta sasoia bukatu eta 9 hilabete beranduago, eta horregatik hain zuzen ere ikono bilakatu zen jendearentzat. Nolanahi ere, betitik izan da eta egun ere bada, udaberriko alaitasunaren ekarle, bere zilueta zeru urdinean eta mokoaz hain ezaguna den soinua eginez, hori ongi ezagutzen baitute Nafarroako erdi eta hegoaldeko herri gehienetan. Zorionez, populazioak gora egin du, baina halarik ere oso arriskutsu izan daitezke habia handiak, 500 kilokoak izaten baitira batzuetan, egiten dituztenean elizetako teilatuetan edo antzinako etxetzarretan, erotzen baitira edo teilatu eta balkoiak behera joateko arriskuan utzi. Urte batzuk joan dira "Habiak kolonia sortu berrietara eramatea" lanak hasi zirenetik. Horiek ibarbasoetan kokatu ziren, betiere arazorik gabe ugaltzeko leku egokian. Horrela bada, jarraitzen dute geure herriak edertzen beren zilueta zuri-beltzarekin, kopuru dezenteak osatuz, eta bereziki ugaltzen ari dira Aragoi eta Ebro ibaietako natur lekune ezagunetan.
IRAILA
APIRILA
33 18 -
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Hirundo rustica- Enara arrunta- Golondrina comĂşn- Barn swallow
MAIATZA- MAYO-MAY Astelehena
7
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Jadanik maiatzean ikus ditzakegu gure lurraldean enarak, argindarraren kableetan edo lohia baliatuz etxeetako teilatupeetan habia txikiak egiten, Afrikatik eginiko ibilbide luzeari bukaera eman eta gero. Sabelalde zuria eta zintzur edo papar gorria agerian, hegal luzeko hegazti ederra bezain fin hau, hegaka maisu da, arinki eta abiadura handian; bestetik ere, migrazioan ibilbide ikaragarri luzeak egiten ditu. Hanka-laburra, migrazio garaian egiten dituen ibilbideetan leku egokietan gelditzeko aukera apenas izaten duenez, hegan ari den bitartean egiten ditu loaldi laburrak. Ura edateko ere hegaka ari denean edan behar du, ur geldiaren gaingainetik paseak egiten ditu, mokoa zabal-zabal. Atxikimendu osoa du gizakiaren bizitokiekin, eta oso kaltegarri zaio intsektu eskasia eta gero eta toki egoki gutxiago izatea bere buztinezko habia txikiak jartzeko.
IRAILA
APIRILA
67- 83 33- -36
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Circus pygargus - Mirotz urdina- Aguilucho cenizo- Montagu's harrier
EKAINA- JUNIO-JUNE Astelehena
4
Asteartea
5
Asteazkena
6
Osteguna
7
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Mirotz zuria eta mirotz urdina, biak dira Nafarroako erdialdeko gari eta garagar alorretako ikur. Lurrean egiten dituzte habiak, zereal alorretan, eta bost kume ere egiten ahal dituzte. Udan, uzta garaia pasatuta, lurrazaletik hurbil hegaka ikus daitezke, bizkarraldea grisarbelezkoa, punta beltzekin arrak eta marroiak emeak eta kumeak, euren elikagai diren intsektu eta sagutxoen bila, alegia, nekazariaren lagun dira. Uzta aurreratzen bada eta ekainaren hasieran egiten bada, noizbehinka agerian gelditzen dira habiak, kumeek beren garapen osoa bukatu gabe dutenean. Horregatik ekin genion "Salba ditzagun habiak" izeneko proiektuari, nekazarien partaidetzarekin ekin ere, denon artean habiak aurkitu eta erreskatatzeko. 2011. urtean 19 habia erreskatatu dira, eta bertan 45 kume aurkitu.
IRAILA
APIRILA
66- 72 26- 31
cm tamaina Jokin Larumbe
Falco Naumanni - Naumann belatza- CernĂcalo primilla- Lesser kestrel
UZTAILA-JULIO-JULY Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Naumann belatzak dira belatz gorriaren ahaide ederren eta finenak. Biak "orekan" gelditzen dira, alegia, hegatzen ari direnean bat-batean gelditu egiten dira, hegalak oso azkar astinduz, horrela geldi-geldi egoten dira posizioa aldatu gabe, jangarri dituzten intsektuak argi eta garbi aurkitzeko lehorreko lurretan. Nafarroan desagertzeko zorian egon ziren, eta, azkeneko urteotan ugaldu badira ere, arriskupean jarraitzen dute lehorreko lurrak eraldatu edo galtzeagatik eta erdialdean eta hegoaldean denbora bateko artegiak desagertzeagatik, hortxe egiten baitzituzten habiak eta koloniak. Zorionez, "Koloniak jartzeko lanak" izeneko programak emaitza onak lortu ditu eta artegietan bertan 50 belatz baino gehiago aurkitu izan dira, haizearen aurka jostetan, harathonat janari bila, bereziki kakalardoak eta intsektuak, kumeei eramateko. Kumeak marroi argiak dira, hanhemenka tanta modukoak dituzte eta belatz gorriarekin nahasi daitezke baina helduek, batez ere arrek, burua urdinxka dute eta bizkarraldea gorrixka, eta deigarri izaten dira uztail-abuztuetako arratsalde beroetan, Tafallan, Erriberrin, Tuteran... oraindik zutik dirauten teila arabiarreko teilatuen gainean.
IRAILA
APIRILA
66- 72 26- 31
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Pernis apivorus - Zapelatz liztorjalea- HalcĂłn Abejero- Honey buzzard
ABUZTUA- AGOSTO- AUGUST Astelehena
6
Asteartea
7
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Zapelatz liztorjaleak, oso deigarria izateaz gain, bereizgarri gisa badu iledi moduko bat, tantoduna, oso berea; bestetik ere, zilueta borobil samarra du, zapelatz arruntarena bezalakoa. Intsektujalea izateagatik datorkio izena, eta horiek harrapatu ohi ditu hegan ari den bitartean. Liztorjale aparta da, eta kumeen hazkunde garaian bere dietaren %70 ere liztorra izan daiteke. Nafarroan, iparraldean egiten ditu habiak, eta noizean behin ikus daiteke, baina ikusgarrien gertatzen da migratzeko paseak egiten dituenean: hegazti migratzaileak jarraitzeko programetan, adibidez, Lindus Proiektuan, Orreagatik hurbil dagoen mendi lepoan, saldo ikaragarriak izaten dira ehundaka pasatzen, 500 hegaztikoak ere batzuetan; horrelakoetan, ikusgarriak izaten dira oso, udako egunetako zeru urdin-urdinaren azpian. 20.000 hegaztitik gora zenbatu izan ditugu gure lurraldean hegoalderantz pasatzen. Hegazti hau, seguru aski, Lindusko ikurra da. Izan ere, Nafarroan dugun migrazio puntu ezin hobea da horixe, Europa osoan parerik ez duena. Harrituta gelditzen da jendea IbaĂąetako mendatetik hurbiltzen denean migrazio garaian, abuztutik azaroaren hasiera arte.
IRAILA
APIRILA
82- 95 45- 52
cm tamaina Jokin Larumbe
Bubulcus ibis - Lertxuntxo itzaina- Garcilla bueyera- Cattle egret
IRAILA- SEPTIEMBRE- SEPTEMBER Astelehena
3
Asteartea
4
Asteazkena
5
Osteguna
6
Ostirala
7
Larunbata
Igandea
1
2
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Koartzatxo itzaina koartza txikia da; urrutitik begiratuta, erabat zuria ematen du, baina buruan, bularrean eta bizkarraldean izaten ditu luma horixka bakan batzuk, eztei-garaian laranja kolorea hartzen dutenak, deigarriago eginez. Izena eman zitzaion behien eta ardien artean ibiltzeko duen ohituragatik, batzuetan haien gainean igotzen da eta horrela bilatzen ditu aziendari segika dauden intsektuak, haren jaki baitira. Koartzatxo itzaina espezie migratzaile partziala da, alegia, populazioaren zati bat migratzen da, eta beste bat, berriz, ez. Nafarroan baditugu bi talde horien ordezkariak. Alde batetik, badira koartzatxo itzainak urte osoan gurean gelditzen direnak eta hezegune ezagunenetan habia egiten dutenak; eta bestetik, badira koartzatxo itzainak udazkenean Europako iparraldetik etortzen direnak gurean gelditzeko hilabete hotzenetan, gero, eguraldia lagun, ugaltzeko tokietara itzultzeko. Desberdintasun horiek dira, hain zuzen, Uretako hegazti habiagileen zentsuaren bidez identifikatu nahi ditugunak, hori urtero egiten baitugu.
IRAILA
APIRILA
160- 175 59- 62
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Circaetus gallicus - Arrano sugezalea- Aguila Culebrera- Short-toed eagle
URRIA- OCTUBRE- OCTOBER Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Izen gutxi daude harrapari honi eman zaion "arrano sugezalea" bezain egokiak. Izan ere, horretan oso espezializatua dago, nahiz eta beste jaki batzuk ere gustuko izan, adibidez, muskerrak, igelak, barraskiloak eta intsektuak. Bere lurraldean barna mutur batetik bestera ibiltzen da, zelatan; aise ezagutu daiteke, gorputzaren azpialde osoa argia duelako, burua izan ezik, eta hegal-muturrak, ilunak. Hegalari aparta, eta gainera "orekan" geldi daitekeena, belatzen gisara, harrapakinen gordeleku guzti-guztiak zorrotz miatzeko. Behin suge bat ikusiz gero, lurrera jaisten da, eta hegalak astinduz, ostikoka eta mokokaden bidez, azkenean garondotik helduko dio. Gehienetan, une horretantxe hegatzen da, sugea paparoan osorik sartu gabe, eta horixe da arrano honen irudi ohikoa, hegan ikusiko dugu, sugea mokoan balantzaka, toki lasai baten bila edo habiaren nahiz basoaren toki galduenaren bila, zain dituen arranokume gosetuengana. Basoetako harraparien zentsuak ikusita, ematen du mantendu egin direla populazioak, kopuru dezenteetan. Nola bere jakiak narrastiak diren, eta horiek hotza heldu denean desagertzen diren, hegazti migratzailea da, nahitaez; gure lurraldeak utziko ditu uda bukaeran, irailean edo urrian, gero martxoan eta apirilean itzultzeko, hemen errun ondoren kumeak hazi egin behar baititu.
IRAILA
APIRILA
180- 222 96- 119
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Grus grus - Kurrillo- Grulla comĂşn- Common crane
AZAROA- NOVIEMBRE- NOVEMBER Astelehena
5
Asteartea
6
Asteazkena
7
Osteguna
Ostirala
Larunbata
Igandea
1
2
3
4
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Zerbait baldin bada neguaren igarle petoa, hori kurriloak saldo handietan pasatzen ikustea da, gehienetan azaroan eta lehenbiziko hotzaldiak hurbiltzen direnean, beti V eitea osatuz eta bere-berea duen tronpeta moduko mintzurua eginez "gru-gru-gru" hegoalderantz. Hurbiletik, amiamokoaren tamainako hegaztia da, lepoa harena bezain luzea eta mokoa ere zorrotza. Baina, hark ez bezala, bizkarraldea gris arrea du, bisaia eta zintzurra beltzak, eta hankak luzeak, lodiak eta ilunak, berebiziko lerdentasuna ematen diotenak. Ugaltzeko tokiak Europako eta Errusiako iparralde urrunean ditu, baina udazkenean hegatu eta gordelekuak bilatzen ditu Espainiako erdi eta hegoaldean eta Afrikako iparraldean. Han igaroko dituzte hilabete hotzenak, elikagai izanik belarrak, sustraiak, harrak, txoritxoak eta anfibioak. Martxoan hasiko da itzulbidea prestatzen, eta horretarako aintzira handietara jotzen dute denek, partitzeko egun egokiaren zain, Pirinioak gurutzatzeko. Garai horretan ez da batere zaila Pitillasko edo Las CaĂąasko Hegaztien Behatokietatik hurbil-hurbil ikustea, euren ibilera galantarekin, gero eta kopuru handiagoan, mendiak zeharkatzeko eguraldi onaren zain. Eta une hori iritsita, ikuskizun txundigarria, milaka kurrilo batera zerurantz hegatzen, egun eguzkitsu baten egunsentian, iparraldeko biderantz...
IRAILA
APIRILA
154- 170 60- 66
cm tamaina JosĂŠ Ardaiz
Milvus milvus - Miru gorria- Milano real- Red kite
ABENDUA- DICIEMBRE- DECEMBER Astelehena
Asteartea
Asteazkena
Osteguna
Ostirala
Larunbata
1
Igandea
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Miru gorria oso erraz ezagutu daiteke bere isats bereziarengatik, "arrain isatsa" esaten baitzaio, alboetako lumak erdikoak baino luzeagoak izanik, hain zuzen ere gainerako harraparien arrunt bestelakoa. Desagertzeko zorian dagoen espezieen artean sailkatu da berriki, izan ere beherakada nabarmena izan du. Espezie migratzaile honentzat Nafarroa da pasagune eta helmuga; maiz ikusiko dugu IruĂąerriko eremuetan harat-honat hegaka, batez ere neguan, Europatik etortzen denean negu-pasa; orduan sortzen dira etzaleku txundigarriak, egoera larrian ez dagoela pentsatzerainokoak. Hortaz, bada, Zentsuak eta Jarraipenak egiten ditugu, bai pasatzen direnenak bai negu-pasako etzalekuak egiten dituztenenak, abenduan, zer nolako joera daraman jakin ahal izateko. Hegazti oportunista da, gorpuzkiak jaten dituena, eta maiz bisitatzen ditu zabortegiak, gizakiaren bizilekuak, urbazterreko basoak, eta abar, beti hondakinen eta harrapakin txikien bila, hala nola, sugandilak edo sagutxoak. Ez du lotsa handiegirik gizakiengana hurbiltzeko, betiere aurretik eskarmenturik hartu ez badu. Horregatik, Afrikako hainbat eremutan nola ez den sekula pertsegitua izan, eskura etorriko zaizu jatera, bizilagunek eta turistek ogia eta bestelako jakiak eskaintzean. Hori dela eta, largabistak eta pazientzia pixka bat izanda ez da batere zaila ikustea haren begi hori ederrak, buru urdingrisaxka eta sabelalde gorrixka..
hola
2012 URTARRILA
OTSAILA 1
MARTXOA
1
2
3
4
5
1
2
3
4
2
3
4
5
6
7
8
6
7
8
9
10
11
12
5
6
7
8
9
10
11
9
10
11
12
13
14
15
13
14
15
16
17
18
19
12
13
14
15
16
17
18
16
17
18
19
20
21
22
20
21
22
23
24
25
26
19
20
21
22
23
24
25
23
24
25
26
27
28
29
27
28
29
26
27
28
29
30
31
30
31
APIRILA
MAIATZA 1
EKAINA
1
2
3
4
5
6
1
2
3
2
3
4
5
6
7
8
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
7
8
9
10
9
10
11
12
13
14
15
14
15
16
17
18
19
20
11
12
13
14
15
16
17
16
17
18
19
20
21
22
21
22
23
24
25
26
27
18
19
20
21
22
23
24
23
24
25
26
27
28
29
28
29
30
31
25
26
27
28
29
30
30
UZTAILA
ABUZTUA 1
IRAILA
1
2
3
4
5
1
2
2
3
4
5
6
7
8
6
7
8
9
10
11
12
3
4
5
6
7
8
9
9
10
11
12
13
14
15
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
15
16
16
17
18
19
20
21
22
20
21
22
23
24
25
26
17
18
19
20
21
22
23
23
24
25
26
27
28
29
27
28
29
30
31
24
25
26
27
28
29
30
30
31
1
2
URRIA
AZAROA
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
5
6
15
16
17
18
19
20
21
12
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
ABENDUA
1
2
3
4
7
8
9
10
11
3
4
5
6
7
8
9
13
14
15
16
17
18
10
11
12
13
14
15
16
19
20
21
22
23
24
25
17
18
19
20
21
22
23
26
27
28
29
30
24
25
26
27
28
29
30
31
2012 egutegia deskargatu ahal izango duzu http://cfnavarrra.es/medioambiente.calendario.pdf Hurrengo urteko egutegia aplikatuko postari gurekin entornos.navarra@navarra.es