Co zrobić, aby ocieplenie służyło długie lata

34 mgr inż. Piotr Idzikowski

Trwałość ocieplonej elewacji związana jest przede wszystkim z przestrzeganiem technologii wykonania robót. Jeśli prace przebiegały zgodnie z wytycznymi producenta, czyli stosowano systemowe produkty zgodnie z zapisami w ich kartach technicznych i właściwie je dobrano do warunków użytkowania, to ocieploną elewacją można będzie się cieszyć przez kilkadziesiąt lat. Warunkami niezbędnym takiego stanu rzeczy są jednak okresowe kontrole i naprawy.

Życie systemu ociepleń ścian zewnętrznych budynków ocieplonych systemem ETICS może trwać tyle, ile czasu funkcjonuje najstarsze istniejące na świecie ocieplenie, a więc ponad 50 lat. Formalnie trwałość tego typu systemów oceniana jest na 30 lat (według wymagań krajowych). W tym okresie ocieplone elewacje są narażone na uszkodzenia mechaniczne oraz naturalne procesy starzenia i degradacji. Aby czynniki te nie doprowadziły do nieodwracalnych zmian, niezbędne jest wykonywanie okresowych przeglądów i bieżących prac konserwacyjnych lub naprawczych. Szczegółowe, krajowe wymagania dotyczące trwałości systemów ociepleń opisane są w Instrukcji ITB nr 447/2009 „Złożone systemy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków ETICS: Zasady projektowania i wykonywania” [1].

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemów ETICS mogą pojawić się na każdym etapie życia ocieplenia: podczas wykonywania prac, tuż po ich zakończeniu, a czasami dopiero po kilku latach. I choć najczęstsze z nich wynikają z prowadzenia robót w niestabilnych warunkach atmosferycznych, to praktycznie na każdym etapie mogą wystąpić sytuacje mające negatywny wpływ na trwałość systemu. Winnymi usterek mogą być projektant ocieplenia, wykonawca, ale również czynniki zewnętrzne, np. trudne warunki eksploatacji lub uszkodzenia mechaniczne.

Najsłabsze ogniwo

Najsłabszym elementem systemu ETICS jest wyprawa tynkarska. Jej minimalną trwałość wspomniana wyżej instrukcja określa na 5 lat. Wymóg trwałości dotyczy braku rys, spękań i odprysków tynku. W tym okresie dopuszczalne są natomiast niewielkie zmiany odcienia barwy wypraw tynkarskich. Zgodnie z zasadą „kropla drąży skałę”, spękania i odpryski tynku pozostawione bez naprawy najprawdopodobniej pociągną za sobą uszkodzenia całej warstwy wykończeniowej oraz spodnich warstw sytemu ociepleń, zwłaszcza warstwy zbrojonej.

Zakres kontroli ocieplonej elewacji

Zakres kontroli Wystąpienie zabrudzeń nieorganicznych (kurz, spaliny, popiół, brud, błoto itp.) Wystąpienie zabrudzeń i nalotu o charakterze organicznym (grzyby, porosty, glony, mchy)

Stopień odbarwienia, wyblaknięcia i utraty koloru Obecność mikropeknięć na tynku

Obecność lokalnych spękań tynku

Odspojenia tynku

Kontrola stanu technicznego ocieplenia

Ocena konieczności przeprowadzenia robót naprawczych lub konserwacyjnych powinna być podjęta na podstawie corocznych kontroli elewacji, przeprowadzanych wiosną, bezpośrednio po okresie zimowym, np. w maju. Podczas oględzin warto sporządzić dokumentację fotograficzną wyglądu elewacji. Na podstawie oceny stanu technicznego, stwierdzonych uszkodzeń lub zużycia poszczególnych warstw systemu ociepleń, można podjąć właściwe decyzje dotyczące dalszego postępowania, zakresu prac oraz kolejności ich wykonania. Uwaga! Podczas diagnostyki szczególnej uwagi wymagają budynki wielkopłytowe, wykonane z prefabrykowanych elementów montowanych na budowie. W takich przypadkach należy zapoznać się również z odpowiednimi instrukcjami, dotyczącymi problematyki eksploatacji budynków tego typu.

Konserwacja systemów ociepleń

Konserwacja systemów ociepleń obejmuje działania, pozwalające wydłużyć okres eksploatacji ocieplenia. Do konserwacji należy przystąpić, gdy elewacja traci swój pierwotny wygląd, ale nie traci parametrów użytkowych.

Powody, dla których elewacja wymaga konserwacji: 1. Wystąpienie zabrudzeń w wyniku naturalnego osiadania kurzu, brudu, spalin lub innych zanieczyszczeń – w tym przypadku prace konserwacyjne będą polegały na umyciu elewacji za pomocą myjek ciśnieniowych, zapewniających możliwość regulacji ciśnienia roboczego oraz zastosowania dysz ze spłaszczoną końcówką. Dodatkowo można użyć specjalistycznych detergentów lub środków czyszczących. Zagrożeniem w tej technologii jest wielkość ciśnienia – należy je dobrać tak, aby nie uszkodzić tynku, najlepiej na podstawie próby przeprowadzonej indywidualnie dla danego podłoża. 2. Wystąpienie skażenia biologicznego w postaci rozwoju grzybów, porostów, glo

nów lub mchów – likwiduje się je w trzech krokach: diagnostyka, usunięcie skażenia i zabezpieczenie powierzchni. W ramach diagnostyki w miejscu występowania skażeń biologicznych należy ustalić przyczyny zawilgocenia i usunąć je. W razie konieczności trzeba wymienić obróbki blacharskie, uszczelnić lub wymienić rynny i rury spustowe, a także wykonać dodatkowe prace zabezpieczające.

Następnie, na ile jest to możliwe, zainfekowaną powierzchnię należy oczyścić z nalotów (ręcznie lub mechanicznie – za pomocą myjki ciśnieniowej). W przypadku bardzo silnych nalotów konieczne jest ich mechanicznie usunięcie. Jeśli zagrzybienie powierzchni jest lekkie, naloty można zdrapać szczotką na mokro i odkurzyć podłoże z pyłu. Po tych czynnościach należy nanieść preparat grzybobójczy (zgodnie z instrukcją jego producenta).

Ostatnim krokiem jest zabezpieczenie powierzchni poprzez malowanie lub impregnację. W tym celu zaleca się stosowanie farb silikonowych. Powierzchnia pomalowana tego typu farbą nie posiada właściwości elektrostatycznych, a tym samym utrudnia przyleganie cząstek kurzu, pyłu, popiołów, pyłków roślin i zarodników grzybów oraz oczyszcza się wraz ze spływającymi po fasadzie opadami atmosferycznymi. 3. Naturalne procesy związane ze starzeniem tynków i powłok malarskich, działanie promieniowania UV oraz czynników związanych z zanieczyszczeniem powietrza. Przez lata użytkowania tynk może się odbarwić, zwłaszcza na elewacjach wyeksponowanych na działanie promieni słonecznych. W tym przypadku konserwacja polegać będzie na malowaniu powierzchni. Przede wszystkim należy ustalić rodzaj tynku, który pokrywa ścianę, a do malowania wybrać farbę, która jest mu najbliższa, np. tynk akrylowy malować farbą akrylową. Należy też ustalić, czy powierzchnia tynku była już wcześniej malowana, a jeśli tak, to trzeba ocenić stan zachowania powłoki. Trzeba też mieć na uwadze, że zabrudzenia na powierzchni tynku wpływają na obniżenie przyczepności powłoki malarskiej, utrudniają malowanie i zwiększają zużycie farby. Dlatego w tym przypadku również zaleca się czyszczenie opisane w punkcie 1.

Naprawy systemów ociepleń

Naprawy bieżące systemów ociepleń obejmują prace zapobiegające skutkom naturalnego zużycia elementów elewacji lub naprawę uszkodzeń mechanicznych, spowodowanych czynnikami eksploatacyjnymi.

Powody, dla których elewacja wymaga renowacji: » wystąpienie spękań warstwy wykończeniowej (mikrospękania lub większe rysy), » wystąpienie spękań tynku i warstwy zbrojonej, » odspojenia tynku, » uszkodzenie tynku warstwy zbrojonej i materiału termoizolacyjnego.

Mikrospękania

Uszkodzenia w postaci mikrospękań spowodowane mogą być działaniem czynników atmosferycznych, zastosowaniem tynku o zbyt ciemnym kolorze, prowadzeniem prac tynkarskich w niewłaściwych warunkach zewnętrznych itp. Charakterystyczne dla tego typu spękań jest ich nieregularne rozmieszczenie. W takim przypadku do renowacji wystarczy zastosować farby elewacyjne zdolne mostkować rysy podłoża. Diagnostyka nieprawidłowości sprowadza się do oględzin powierzchni elewacji, celem potwierdzenia rozwartości rys oraz sprawdzenia, czy tynk w obrębie spękań nie jest odspojony od podłoża. Prace malarskie należy prowadzić zgodnie z zalecaniami producenta wybranej farby mostkującej rysy.

Miejscowe spękania wyprawy elewacyjnej

Uszkodzenie polega na pojawieniu się miejscowych, pojedynczych spękań tynku o rozwartości powyżej 0,2 mm. Może być ono wynikiem zarówno warunków eksploatacji budynku i ocieplenia, jak i błędów wykonawczych. Przed przystąpieniem do napraw należy określić przyczynę powstania nieprawidłowości, wyeliminować możliwość jej ponownego wystąpienia. Uwaga! Napraw spękań można dokonywać tylko wówczas, gdy mają one ustabilizowany charakter.

Naprawę należy rozpocząć od pogłębienia i poszerzenia spękań, uważając by nie uszkodzić warstwy zbrojonej. Do ich wypełniania zalecane jest użycie specjalistycznych uszczelniaczy, w postaci materiałów trwale elastycznych. Po ich wyschnięciu całość pomalować farbami o wysokiej sile krycia.

Odspojenie tynku cienkowarstwowego

Wystąpienie skażenia biologicznego w postaci rozwoju grzybów, porostów, glonów lub mchów

Fot. autor

Naturalne procesy związane ze starzeniem tynków i powłok malarskich, działanie promieniowania UV oraz czynników związanych z zanieczyszczeniem powietrza Fot. autor

Najczęstszą przyczyną odspojenia tynku cienkowarstwowego jest brak właściwego gruntowania warstwy zbrojącej. Tynki cienkowarstwowe z reguły wymagają zastosowania systemowego gruntu (chyba że producent systemu dysponuje technologią w postaci klejów niewymagających gruntowania). Bez gruntu mają one zbyt małą przyczepność do warstwy zbrojonej.

Prace naprawcze należy rozpocząć od zlokalizowania wszystkich miejsc, w których tynk odspaja się od podłoża. W miarę możliwości należy ustalić, jaki rodzaj tynku był pierwotnie zastosowany na elewacji oraz jakiej jest gramatury. Następnie należy usunąć odspojone fragmenty tynku, zeszlifować tynk o wątpliwej przyczepności do podłoża, uważając by nie uszkodzić warstwy zbrojonej.

W przypadku napraw miejscowych w strefie ubytku tynku nanieść podkładową masę tynkarską i pozostawić do wyschnięcia. Nałożyć tynk cienkowarstwowy tego samego rodzaju i tej samej gramatury, co zastosowany pierwotnie na elewacji. Powierzchnię tynku zatrzeć, starając się zminimalizować różnice w fakturze tynku w miejscu połączenia nowej i starej warstwy tynku. Całą powierzchnię elewacji pomalować w celu scalenia kolorystycznego. W przypadku licznych odspojeń tynku zlokalizowanych w różnych

Spękania tynku i warstwy zbrojonej

Tego typu uszkodzenia mogą mieć regularny lub nieregularny przebieg. Mogą występować pojedynczo lub na całej powierzchni elewacji. Z reguły ich źródłem są błędy wykonaw

Wystąpienie spękań warstwy wykończeniowej (mikrospękania lub większe rysy) Fot. autor

Wystąpienie spękań tynku i warstwy zbrojonej

Fot. autor

cze, np. zbyt cienka warstwa zbrojona, brak zakładów siatki zbrojącej. Przyczyny tego typu spękań mogą też pochodzić od materiałów użytych przez wykonawców, np. złej jakości siatki zbrojącej. Inną przyczyną, wymagającą nieco szerszego omówienia, jest nieumiejętne zastosowanie styropianu grafitowego. Podkreślam: nieumiejętne, gdyż prawidłowo użyty styropian grafitowy nie powoduje problemów. W odróżnieniu od styropianu białego charakterystyczną cechą jego grafitowego odpowiednika są powstające w nim odkształcenia, wywoływane zmianami temperatur. To sprawia, że wykonawcy, traktujący na budowie styropian grafitowy tak samo jak biały, popełniają (bardzo często nieświadomie) spory błąd. Okazuje się bowiem, że zewnętrzna powierzchnia tego rodzaju termoizolacji jest bardzo wrażliwa na promieniowanie słoneczne. Silne nasło

necznienie, bezwietrzna pogoda oraz wysoka temperatura mogą doprowadzić do deformacji styropianu grafitowego składowanego na budowie lub zamocowanego do ściany, a nie pokrytego jeszcze warstwami wykończeniowymi. Niestety dodatki atermiczne, dzięki którym istnieje niepodważalna zaleta styropianu grafitowego, czyli lepsza izolacyjność cieplna przegrody, zmniejszają temperaturę mięknienia polistyrenu o kilka stopni Celsjusza. Oznacza to, że tego rodzaju materiał może się uplastyczniać już w temperaturze około 85–90°C. A jak się okazuje w praktyce, takie temperatury mogą wystąpić w wyniku niekorzystnego oddziaływania kilku wspomnianych wyżej czynników jednocześnie, co miało miejsce na przykład w czasie ubiegłorocznych czerwcowych bardzo dokuczliwych upałów.

Diagnostyka spękań tynku i warstwy zbrojącej polega na określeniu przyczyn ich pojawienia i określeniu zakresu uszkodzeń lub odspojeń tynku od podłoża w ich obrębie. Spękania regularne, pokrywające się z układem płyt izolacji cieplnej czy miejscami łączenia pasów siatki zbrojącej mogą świadczyć o błędach wykonawczych. Spękania o nieregularnym przebiegu, zlokalizowane w różnych miejscach elewacji wymagają indywidualnego rozpoznania. Szczególnej uwagi podczas diagnostyki wymagają budynki wielkopłytowe, wykonane z prefabrykowanych elementów montowanych na budowie. Jeżeli warstwa zbrojona jest uszkodzona, jednak zachowana jest ciągłość siatki, przygotowanie do naprawy sprowadza się do umycia i odłuszczenia powierzchni oraz usunięcia osypliwych lub odspojonych fragmentów tynku. Jeżeli siatka jest przerwana, konieczne jest usunięcie tynku w obrębie spękania (zeszlifowanie), odsłonięcie siatki i umieszczenie wzdłuż uszkodzenia dodatkowego paska siatki zbrojącej o szerokości około 30 cm, zatopionej w zaprawie klejącej. Jeżeli uszkodzenia występują na całej powierzchni ściany, wówczas zasadne jest wykonanie nowej warstwy zbrojącej jak przy wykonywaniu ocieplenia budynku. Również kolejne warstwy ocieplenia (tynk i ewentualnie farba) należy wykonać zgonie z systemowym rozwiązaniem ETICS.

Uszkodzenie tynku, warstwy zbrojonej i materiału do izolacji cieplnej

jedynie wymiana uszkodzonego fragmentu układu ociepleniowego, łącznie z materiałem do izolacji cieplnej. Fragment uszkodzonego ocieplenia należy wyciąć np. szlifierką kątową z odpowiednią tarczą, łącznie z warstwą izolacji cieplnej, odsłaniając podłoże. W obrębie około 10–15 cm od krawędzi usuniętego fragmentu należy również usunąć (zeszlifować) tynk oraz klej stanowiący otulenie siatki. Samą siatkę należy pozostawić i oczyścić z resztek kleju. Pozostały na elewacji tynk należy zabezpieczyć przed zabrudzeniami, przyklejając wzdłuż krawędzi wycięcia szeroką taśmę malarską. Następnie należy uzupełnić warstwę termoizolacji, wklejając docięty na wymiar element z materiału do izolacji cieplnej (tego samego, którego użyto pierwotnie do ocieplenia ścian). Klej powinien w 100% pokrywać spód wklejanego elementu. Po związaniu kleju, tj. po około 24 godzinach, na wklejony element nanosi się zaprawę klejącą, a następnie zatapia w niej docięty pasek siatki zbrojącej, zachowując jej zakład ze starą siatką pozostawioną w miejscu wycięcia. Całość wygładza się, dążąc do zlicowania świeżej powierzchni z naprawianą warstwą zbrojącą. Po około 3 dniach można przystąpić do nałożenia podkładowej masy tynkarskiej (właściwej dla przewidzianego tynku) oraz tynku cienkowarstwowego o takim samym kolorze i uziarnieniu, jak zastosowany pierwotnie. Po ułożeniu i zatarciu tynku, na świeżo, usuwa się taśmę malarską, starając się np. gąbką zatuszować krawędzie połączenia starego i nowego tynku. Po okresie sezonowania, zalecane jest pomalowanie całej powierzchni elewacji w celu scalenia kolorystyki.

Dodatkowe ocieplenie Bywają sytuacje, kiedy ani konserwacja, ani renowacja nie przyniosą żadnej poprawy. Wówczas należy podjąć decyzję o usunięciu ocieplenia z elewacji i wykonaniu go od początku lub zastosowaniu dodatkowego ocieplenia na już istniejącym. W tym drugim przypadku należy stosować systemy ociepleń posiadające stosowne Aprobaty Techniczne lub Krajowe Oceny Techniczne, uwzgledniające takie działanie. Takie dodatkowe ocieplenie warto jest zastosować również wtedy, gdy istniejące nie spełnia aktualnie obowiązujących wymagań izolacyjności cieplnej.

Literatura

Jest to najczęściej uszkodzenie mechaniczne, spowodowane czynnikiem zewnętrznym, np. uderzeniem. Najczęściej w grę wchodzi 1. Instrukcja ITB nr 447/2009 „Złożone systemy izolacji cieplnej ścian zewnętrznych budynków ETICS: Zasady projektowania i wykonywania”.